سەرۆکی هەرێمی کوردستان سەردانی بەغدا دەکاتەوە

هاوڵاتی ئەنجومەنی کۆمسیارانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان بریاریدا بەڕێوەبردنی ئۆفیسی‌ هەڵبژاردنەكانی پارێزگای هەولێر بگۆرێت. ئەمڕۆ چوارشەممە، ئۆفیسی هەولێری هەڵبژاردنەکان راگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا هاتووە، لەبەر پێویستی و بەرژەوەندی گشتی و گرێنتی دان و دەستەبەرکردنی هاوسەنگی کارەکان مەروان محەمەد وەک بەڕێوەبەری نوێی ئۆفیسی هەڵبژاردنەکانی هەولێر دیاریکرا. له‌ راگه‌یه‌ندراوێكدا ئه‌نجومه‌نه‌كه‌ ده‌ڵێت: (مەروان محمد صالح) بۆ بەڕێوەبردنی ئۆفیسی‌ هەڵبژاردنەكانی پارێزگای هەولێر، لەشوێنی (حەیدەر محمد ئەکرەم محمد تۆفیق) راسپێدراوه‌. باس لەوەش کراوە، ئەو هەنگاوە وەک ئامادەکارییەکە بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەکانی هەرێم لە ساڵی ٢٠٢٤دا.  له‌ هه‌رێمی كوردستان بۆ هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان  دوو ملیۆن و 888 هه‌زار و 162 كه‌س مافی ده‌نگدانیان هه‌یه‌، له‌و ژماره‌یه‌شدا، دوو ملیۆن و 672 هه‌زار و 43 كه‌س له‌ ده‌نگدانی گشتی و 216 هه‌زار و 119 كه‌سیش له‌ ده‌نگدانی تایبه‌ت ده‌نگ ده‌ده‌ن. سه‌رۆكایه‌تی‌ هه‌رێمی‌ كوردستانیش رۆژی‌ 10ی‌ حوزه‌یرانی‌ بۆ ئه‌نجامدانی‌ هه‌ڵبژاردنی‌ په‌رله‌مانی‌ كوردستان دیاریكردووه‌ و كۆمسیۆنی‌ باڵای‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی‌ عێراقیش ئاماده‌كارییه‌كانی‌ ده‌ستپێكردووه‌. هەموو لایەنە سیاسییەکانی هەرێمیش جگە لە پارتی دیموکراتی کوردستان ئامادەیی خۆیان بۆ بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکان دەربڕیوە. ده‌قی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌: ئەنجوومەنی کۆمسیارانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان، بەڕێز (مەروان محمد صالح)ی ڕاسپارد بۆ بەڕێوەبردنی ئۆفیسی‌ هەڵبژاردنەكانی پارێزگای هەولێر، لەشوێنی بەڕێز (حەیدەر محمد ئەکرەم محمد تۆفیق). ئەم ڕاسپاردنە لەبەر پێویستی و بەرژەوەندی گشتی و گرێنتی دان  و دەستەبەرکردنی هاوسەنگی کارەکان لە نێوان کارگێڕی و بەرپرسانی هۆبەکان و سەرجەم فەرمانبەرانی فەرمانگەکە ئەنجام درا، وەک ئامادەکارییەک بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان لە ساڵی ٢٠٢٤.

هاوڵاتی 50 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر رژێمی به‌عسی روخاو شاری قەڵادزێی  بە چەکی قەدەغەکراو بۆمببارانکرد و بەهۆیەوە چەندین هاوڵاتیی و خوێندكاری زانكۆ شەهیدو برینداربون. دواى ئەوەى رژێمی پێشوى بەعس لە بەیاننامەی 11ی ئازار پاشگەزبوەوە و خەڵكی كوردستانی بەبێ جیاوازی بە پاڵپشتی شۆڕش وەك خیانەتكار لەقەڵەمدا ولە رۆژی 24/4/1974 لەلایەن ئەو رژێمەوە بە فڕۆكە و بۆمبى ناپاڵم شارى قەڵادزێ بۆردومان كرا، جگە لەو کاولکارى و وێرانکارییەى جێما، زیاتر لە 400 كەس لە خوێندكاری زانكۆ و ژن و منداڵ و پیر و گەنجی ئەو شارە شەهید و برینداربون و دوای ئەو تاوانەش دانیشتوانی قەڵادزێ‌ راگوێزران ‌و شارەکە لەگەڵ زەوی تەخت كرا. لەو بۆردومانەدا کە کاتژمێر 10ى سەر لەبەیانی دەستى پێکرد، بیناى سەرۆكایەتی زانكۆ و بەشی ناوخۆیی، كە لەوكاتەدا لە شاری سلێمانییەوە گواسترابوەوە بۆ ئەو قەزایە، لەگەڵ خوێندنگەكان و ماڵەكانی دەوروبەری کرانە ئامانجى فڕۆکەکانى بەعس و بەهۆیەوە 134 هاونیشتمانی شەهید و 150ی دیکەش بریندار بوون. ، هەروەها زۆرینەی خانوو باڵەخانەكان روخان و وێران كران. ڕژێمی بەعس پلانی پاکتاوکردنی گەلی کوردد جێبه‌جێ ده‌كرد و لە ساڵی 1978 تا 1979 زۆربەی گوندەكانی بۆ ئۆردوگا زۆرەملێكانی (پێماڵك، بەستەستێن، چوارقوڕنە، تووەسوران) ڕاگواست و سەرجەم گوندەكانی بەمزگەوتەكانیشەوە خاپوركرد. شاری قەڵادزێ لە ساڵی 1893 لەلایەن عوسمانییەكانەوە كراوە بە قەزا و ئێستا لە سنوری ئیدارەی ڕاپەڕینە لە پارێزگای سلێمانی، قەڵادزێ ناوەندی قەزای پشدەرە، سەر بە پارێزگای سلێمانییە و نزیکە 134 کیلۆمەتر لێیییەوە دورە.

هاوڵاتی سوپای ئیسرائل رایگەیاند، "دوو فەرماندەی سەربازی حزبوڵڵای لوبنانی کوشتووە"، دواتر بە درۆن هێرشکرایە سەر چەند بنکەیەکی سەربازی ئیسرائیل.  رۆژی سێشەممە 23ی نیسانی 2024، سوپای ئیسرائیل ئاشکرایکرد، "حسێن عەلی عەزقوول، فەرماندەی یەکەی مووشەکەکانی حزبوڵڵای لوبنان، هەروەها محەممەد خەلیل عەتییە، بەرپرسی هێزی ئاسمانی یەکەی سەربازی رەزوانی حزبوڵڵای لوبنان، لە دوو هێرشی جیاوازدا لە باشووری لوبنان کوژراون".  سوپای ئیسرائیل حسێن عەلی عەزقولی وەک یەکێک لە بەرپرسە باڵاکانی حزبوڵڵای لوبنان لە بەشی بەرگری ئاسمانی حزبوڵڵا ناساندووە کە بەرپرسی بەشێکی زۆر لەو هێرشانە بووە کە کراونەتە سەر ئیسرائیل لە لایەن حزبوڵڵاوە. میدیاکانی ئیسرائیل بەگرینگییەوە باسی کوژرانی ئەم دوو فەرماندە سەربازییەی حزبوڵڵایان کردووە و بە لێدانێکی گەورە لە حزبوڵڵا وەسفی کردووە. کەناڵی تەلەفیزیۆنی " المیادین" سەر بە حزبوڵڵای لوبنان، رایگەیاند دوای کوژرانی ئەم دوو فەرماندە باڵایەی حزبوڵڵا بە درۆن هێرش کراوەتە سەر چەند بنکەیەکی سەربازی لە باشووری ئیسرائیل.

هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد شارەزایەکی کەشناسی لەبارەی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەواوە زانیاری نوێ دەخاتەڕوو و دەڵێت "باران و هەورە بروسکە و تەرزه بەشێوەی گشتگیر روودەکاتە تەواوی ناوچەکانی هەرێم". شاڵاو هیدایەت، شارەزای کەشناسی بە هاوڵاتی راگەیاند، "گەر گۆڕانکارییەکان بەو شێوەیە بمێنن سیستەمێکی مەودا درێژخایەنی زۆر باشی باران و هەورە بروسکە و تەرزه بەشێوەی گشتگیر روودەکاتە تەواوی ناوچەکانی هەرێم و گەرمیان لە کۆتاییەکانی مانگ بەولاوە هاوکات پێشبینی لافاوی زۆری لێدەکرێت لە تەواوی ئەو ناوچانەی مەترسییان لەسەرە". ئاماژەی بەوەشکرد، "ماوەیەکە سیستەمێکی وشک و گەرم لەسەر ناوچەکانمان باڵادەستە ئەو سیستەمە گەرمە بۆ ئەوکاتەی ساڵ شتێکی نائاساییە و بەشێوازی بەرچاو پلەکانی گەرمای بەرز کردووەتەوە تەنانەت لە چەند رۆژی داهاتوو زۆر زیاتریش بەرزدەبێتەوە ئەو گەرمایە نائاساییه و ئاسایی نییە بۆ ئەوکاتەی ساڵ و نیشانەی هاتنی بارانی زۆر زۆره بەدوای خۆیدا، ئەوەندەی لەبیرمە تا ئێستا گەرما وام لەم کاتەی ساڵدا نەبینیوە". شاڵاو هیدایەت وتی، "ئەو گەرمایە نائاساییه بارانی وا زۆری پێوە دەبێت کە بۆ ئەوکاتەی ساڵ دەگمەنی دەبێت پێشبینی دەکەین 50 ساڵ دەبێت بارانی ئاوا و لافاوی ئاوا و دۆخێکی ئاوایی لەو کاتەی ساڵدا بوونی نەبووبێت تەنانەت لەسەر تاسەری وڵات پلەکانی گەرما دێتەوە خوار نۆڕماڵ و لەبەشێک ناوچە پێویستی بە گەرم کەرەوە دەبێتەوە، هاوکات هەر ئەم چەند رۆژەیە و گەرما لە کۆتاییەکانی مانگ و بەولاوە تا کاتێکی زۆر و نادیار دووردەکەوێتەوە لەسەر ناوچەکانمان و مانگی پێنج بەگشتی فێنک دەبێت تەنانەت لەبەشێک ناوچە هەست بەکەشی نیمچە ساردی و ساردیش دەکرێتەوە".  

هاوڵاتی/ هەوراز حوسێن بەرپرسێکی سەربازیی ئۆکراینی دەڵێت، لە دوای ناردنییەوە لەلایەن ئێرانەوە بۆ رووسیا، رۆژێکم بیر نایەت دەنگی درۆنی شاهیدی ئێرانیم لە ئاسماندا گوێ لێنەبووبێ لە مەیدانی جەنگدا. دەستپێکی شەڕی نێوان رووسیا و ئۆکراینا لە جیهاندا کاردانەوەی سیاسی و سەربازیی جۆراوجۆری بە دوای خۆیدا هێنا و ئاڕاستەی دیپلۆماسیی ژمارەیەک وڵاتیشی بۆ چوونە پاڵ رۆژئاوا یان جەمسەری رۆژهەڵاتی زەوی روونکردەوە. ئێران لە مانگی ئابی ساڵی 2022ـەوە دەستیکرد بە ناردنی درۆنی شاهید بۆ رووسیا و لەوکاتەوە رووسیا لە بەرەی پێشەوەی جەنگەکەدا بەکاریان دەهێنێت. ئیڵیا یاڤلیش، گوتەبێژی هێزی ئاسمانی ئۆکراینا دەڵێت، درۆنی شاهید بەشدارییەکی گەورەی لە جەنگی نێوان رووسیا و ئۆکراینا هەیە و زۆر وێرانکەرە. بە گوێرەی ئەو بەرپرسە سەربازییە، "ئەگەر درۆنێکی شاهید خۆی بە باڵەخانەیەکدا بکێشێت کە پڕ بێت لە خەڵک، هەموویان لەناودەبات." ئێران درۆنی شاهیدی تەنیا نەداوە بە رووسیا، بەڵکو لە هێرشەکەی هەفتەی رابردوویدا بۆ سەر ئیسرائیلیش هاوکات لەگەڵ 300 مووشەکی دیکەدا بەکاریهێنا. شێوازی بەکارهێنانی درۆنی شاهید تەنیا یەک جارە؛ جیاواز لە درۆنەکانی دیکە ئەم جۆرە درۆنە مووشەک و تەقەمەنی بۆ پێکانی ئامانجەکەی لێنابەسترێت، بەڵکو خۆی بە ئامانجەکەیدا دەتەقێنێتەوە، بۆیە هەر درۆنێکی شاهید تەنیا یەک جار بەکاردێت و بۆ پێکانی ئامانجی دوورمەودا بەکاردێت.

هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد ماوەی سێ رۆژ دەبێت هەناردەکردنی گازی شل لە شاری سلێمانییەوە بۆ هەولێر راگیراوە و قایمقامی هەولێر دەڵێت، "رێگرییەکە لەلایەن بازگەی ناحیەی ئاشتییەوەیە لە قەزای کۆیە". ئەمڕۆ سێشەممە 23ی نیسانی 2024، نەبەز عەبدولحەمید، قایمقامی هەولێر بە هاوڵاتی راگەیاند، "ئێمە رۆژانە لە هەولێر لەلایەن کۆمپانیای ساوز کوردستان کە ئەرکی گواستنەوەی گازی شلی لە ئەستۆ گرتووە بۆ هەموو هەرێمی کوردستان، بڕی 30 تۆن گازی شل بۆ هەولێر هاوردە دەکرێت و لە رێگەی کارگەکانی گازەوە دەکرێتە بتڵەکان و بە نرخی فەرمی بە هاوڵاتییان دەفرۆشرێتەوە". قایمقامی هەولێر لەبارەی راگرتنی هەناردەکردنی گازی شل بۆ هەولێر وتی، "ئەمڕۆ ماوەی سێ رۆژ دەبێت لە بازگەی ناحیەی ئاشتی لە سنووری قەزای کۆیە هەناردەکردنی گازی شل بۆ هەولێر راگیراوە و رێگە بە تانکەرەکان نادرێت تێپەڕن". ئەوەشی خستەڕوو، "سێ رۆژە گازی شل بۆ هەولێر و سنووری ئیدارەی سۆرانیش نەنێردراوە، بازگەکە رێگری لە تانکەرەکان دەکات و رایگرتوون".

هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد نوێنەرانی مامۆستایانی وانەبێژ لەگەڵ وەزیری پەروەردەی هەرێمی کوردستان کۆبوونەتەوە و کۆمەڵێک خاڵی گرنگیان تایبەت بە کێشەکانی مامۆستایانی وانەبێژ تاوتوێ کردووە. ئەمڕۆ سێشەممە 23ی نیسانی 2024، کارۆخ عەبدوڵڵا، نوێنەری گشتیی مامۆستایانی وانەبێژ بە هاوڵاتی رایگەیاند، "دوێنێ دووشەممە 22ی نیسانی 2024 نوێنەرانی مامۆستایانی وانەبێژ لەگەڵ ئالان حەمەسەعید، وەزیری پەروەردەی هەرێم و ئەنجومەنی وەزارەت کۆبووینەوە و کۆمەڵێک بابەتی گرنگ تایبەت لەسەر کەیسی مامۆستایانی وانەبێژ باسکرا". ئاماژەی بەوەکرد، "دوێنێ دووشەممە ناوی سەرجەم مامۆستایانی وانەبێژ کە 37 هەزار و 740 وانەبێژ بوون نێردرا بۆ حکومەتی عێراق بۆ مەبەستی دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ بەشێوەی گرێبەستی هەمیشەیی، هەروەها حکومەتی هەرێمیش نووسراوی فەرمیی کردووە بۆ حکومەتی فیدڕاڵ و داوای لێدەکات بۆ تەرخانکردنی دارایی پێویست بۆ دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ لە هەرێم". کارۆخ عەبدوڵڵا وتی، "تەوەرێکی دیکەی کۆبوونەوەکەمان تایبەت بوو بە وانەبێژانی بەخشراو و ئەوانەی ساڵانی رابردوو وانەبێژ بوون ناویان لەناو ریزبەندی پەروەردەکاندا هەبوو، بەڵام لادراون، ناو و زانیاریان بە دۆکیومێنت داواکرا، تاوەکو بنردرێت بۆ وەزارەت". روونیشیکردەوە، " دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ لەلایان حکومەتی هەرێمەوە دەبێت، بەڵام ئەرکی دارایی لەسەر حکومەتی فیدڕاڵ دەبێت". ژمارەی مامۆستایانی وانەبێژ لە هەرێمی کوردستان 37 هەزار و 740 وانەبێژە و پێویستی شایستەیان بۆ دامەزراندن زیاتر لە 18 ملیار دینارە بۆ هەر مانگێک، هەروەها شایستەی مانگانەی گرێبەست بۆ دبلۆم 400 هەزارە و بۆ بەکالۆریۆس 500 هەزار دینار دەبێت.

هاوڵاتی سەرۆکی ئەنجومەنی پشتیوانیی یەکێتی رایگەیاند، تا ئەم خولەکە یەکێتی سوورە لە هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا و بێ پارتی دنیا وێران نابێت. ئەمڕۆ سێشەممە 23-4-2024 حاجی مەسیفی، سەرۆکی ئەنجوومەنی پشتیوانیی یەکێتی لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا رایگەیاند، یەکێتی نیشتیمانی کوردستان تا ئەم ساتە سوورە لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن و دواخستنیشی بە رێککەوتنی هەموو لایەنەکان ئەنجام دەدرێت. وتیشی، "عێراق لەم رووەوە ئەزموونی زۆرە و کاتی خۆی سونەکان بەشداری هەڵبژاردن نەبوون و کراش، سەدر لە پرۆسەی سیاسی عێراق کشایەوەو دنیاش وێران نەبوو". جەختکردنەوەی یەکێتی لەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لەکاتێکدایە پارتی دیموکراتی کوردستان رەتی دەکاتەوە بەم شێوەیەی ئێستا هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت و دەڵێت، "بەشداریی هەڵبژاردنێکی بەنایاسایی و نادەستووری و لە سایەی سیستمێکی سەپێندراودا بەڕێوەبچێت" ناکەین. بەر لە پارتی، 15 لایەنی کریستیانیش لە دوو راگەیەندراوی جیادا بایکۆتکردنی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستانیان راگەیاند، هەروەها لە 12ی ئاداردا 10 پارت و لایەنی تورکمانیی هەرێمی کوردستان بە هەمان هۆکار بایکۆتی هەڵبژاردنەکەیان کرد و رایانگەیاند، "تاوەکو ئەو کاتەی ستەمی کۆتای پێکهاتەکان هەڵدەگیرێت''، بایکۆتی هەڵبژاردن دەکەن. ئەمە یەکەم جارە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بەبێ کورسیی کۆتای پێکھاتەکان دەبێت، کە پێنج کورسی بۆ کریستیانەکان، پێج بۆ تورکمان و کورسیەکى دیکەیان بۆ ئەرمەن بوو، بەڵام لە 21ی شوبات دادگەى باڵاى فیدراڵى عێراق بڕیاری هەڵوەشاندەوەی کورسیی کۆتاکانی دا. جگە لە پارتی هەریەک لە پارت و لیستەکانی وەک یەکێتی، گۆڕان، بەرەی گەل، کۆمەڵ، یەکگرتوو و هەڵوێست ئامادەیی خۆیان بۆ هەڵبژاردنەکان دەربڕیوە و ناوی کاندیدەکانیان پێشکێش بە کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق کردووە.

هاوڵاتی، هەوراز حسێن کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان لە هۆڵەندا 22ـەمین کۆبوونەوەی گشتیی خۆی بەڕێوەبرد و باسیان لە رەوشی کورد لە تەواوی کوردستان کرد. کەنەکە دەڵێت، دەوڵەتی تورکیا بۆ شاردنەوەی ئەو قەیرانە ئابووری و دیپلۆماسیانەی لە نێوخۆی وڵاتەکە و دەرەوەیدا هەیەتی هێرشدەکاتە سەر باشوور و رۆژئاوای کوردستان و شەڕی بوون لەگەڵ کورددا دەکات. رۆژی 20 و 21ی نیسانی 2024، کۆنگرەی نەتەوەیی کەنەکە لە هۆڵەندا کۆبوونەوەی 22ی خۆی بە بەشداری نوێنەرانی باشوور، باکوور، رۆژهەڵات و رۆژئاوای کوردستان بەڕێوەبرد و لە دەرئەنجامی کۆبوونەوەکەدا راپۆرتێکیان بڵاوکردەوە. بە گوێرەی بڵاوکراوەکەی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان، بڕیار و دەرەنجامی کۆنفرانسی لۆزانیان لە یادی 100 ساڵەی ئەو پەیماننامەیەدا لە ژێر ناوی، "هەڵوێستی گەلی کوردستان لە یادی سەد ساڵەی پەیمانی لۆزان" تاووتوێ کردووە و پلانی کاروچالاکییەکانی کۆنگرەکەیان لەو یادەدا خستووەتەڕوو. لە راپۆرتی کۆنگرەدا هاتووە، دەوڵەتی تورکیا دەستی بە کوشتنی گەلی کورد کردووە و لەم کاتەدا " شەڕێکی ستراتیژی و پلان بۆ داڕێژراو لە دژی گەلەکەمان بەڕێوە دەبات". یەکێک لەو پەیامانەش راپۆرتەکە دەیەوێت بیدات بە گوێی خەڵکدا ئەوەیە، " هەموو کوردستانیان ئەو راستییە بزانن دەوڵەتی تورک شەڕی بوون و نەبون لەگەڵ کورد دەکات." هاوکات باس لە پلانی لەشکرکێشی تورکیا بۆ سەر باشووری کوردستان و رۆژئاوای کوردستان دەکات و دەڵێت، داگیرکارییەکە تاوەکو سنووری باشیکە، شەنگال، کەرکوک، مەخمور، پێنجوێن، چەمچەماڵ و کفری درێژدەبێتەوە. لە راپۆرتەکەدا هاتووە، ئەردۆغان و تورکیا دژی قەوارەی هەرێمی کوردستانن و هەوڵی لەناوبردنی دەدەن، بۆیە پێویستە لەسەر هەموو کوردستانیان بەرگری بکەن بۆ پاراستنی ئەو قەوارەیە. هەروەها بەرپرسانی تورکیا ترسی ئەوەشیان لە دڵدا نیشتووە لە رۆژئاوای کوردستان ئەزموونێکی هاوشێوە دروستبێت. گوایە ئەردۆغان و چەند بەرپرسێکی باڵای ئەو وڵاتە گوتوویانە، "ئەو هەڵەیەی لە باکوری عێراق کردمان لە باکوری سوریا دووبارە نابێتەوە". لە راپۆرتی کۆبوونەوەی ساڵانەی کەنەکەدا باس لە ستراتیجییەتی دەوڵەتی تورکیا بۆ رێگریکردن لە بەرەوپشچوونی بەڕێوبەرایەتی خۆسەر لە رۆژئاوای کوردستان دەکات و دەڵێت، " دەوڵەتی تورکیا بەشێوەیەکی گشتی ژێرخانی ڕۆژاڤا و شوێنەکانی ژیانی (کۆگای ئاو، وێستگەی کارەبا، کۆگای دانەوێڵە، کارگە، نەخۆشخانە و شوێنی دیکەی هاوشێوە) دەکاتە ئامانج". هاوکات باس لەوە دەکەن، ئەمانە تاوانی جەنگن و کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان هەوڵدەدات تاوانەکانی دەوڵەتی تورکیا بخاتە بەردەم دادگە نێودەوڵەتییەکان. لەبارەی کەرکوکیشەوە لە راگەیێنراوەکەدا وتووێژ کراوە، لەو چوارچێوەیەشدا باس لە هەڕەشە و دەستێوەردانەکانی تورکیا بۆ سەر کەرکوک کراوە و دەڵێت، "دەوڵەتی تورک ئەم شارە بە شاری تورکمان ناو دەبات و دەمێکە دەستێوەردان لەو ناوچەیە دەکات. پێویستە هەموو لایەنە سیاسییەکانی ئێستای کەرکوک هەستیار بن بەرامبەر بە شاری کەرکوک و دانیشتوانی کەرکوک". لە بەشێکی کۆبوونەوەکەدا باس لە دۆخی ئێستای عەبدوڵا ئۆجەلان، دامەزرێنەری پارتی کرێکاران دەکات لە زیندانی ئیمراڵی. بە گوێرەی راپۆرتەکە، ئەوە ماوەی 3 ساڵ و مانگێکە هیچ زانیارییەک لەسەر عەبدوڵا ئۆجەلان و 3 هاوڕێکەی لەو زیندانەوە نەهاتووەتە دەرەوە. کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان، هاوشێوەی پەرلەمانێکی کوردی کە کۆکراوەی نوێنەری هەر چوار پارچە جیاکراوەکەی کوردستانە، بۆ گەیاندنی دەنگی کورد لە جیهان و ئاڕاستەکردنی کێشە و هەڕەشەکانی سەر کورد و کوردستان و دۆزینەوەی چارەسەر بۆیان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی کاردەکات. لە ساڵی 1999 لە ئەمستردامی پایتەختی بە ئامادەبوونی 700 نوێنەر و میوانی کورد و بیانی دامەزرا؛ لە کەنەکەدا 38 پارت، هێز و رێکخراوی کوردی لە هەر چوارپارچەی کوردستان نوێنەر و ئەندامن.

هەوراز حوسێن هاوڵاتی، وارشۆ وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راپۆرتی ساڵانەی مافی مرۆڤی وڵاتانی بڵاوکردەوە و لەباسی هەرێمی کوردستاندا دەڵێت، کوشتنی تەمومژاوی و دنەدراوی حیزبی زیادیکردووە و دوو پارتە گەورەکەی دەسەڵات دەستوەردان لە کاری دادگەدا دەکەن. رۆژی دووشەممە 22-4-2024، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راپۆرتی ساڵانەی مافی مرۆڤی بۆ ساڵی 2023 بڵاوکردەوە. راپۆرتەکە بە وردی باسی دۆخی مافی مرۆڤ لە عێراق و هەرێمی کوردستان دەکات. لەبارەی کوشتنی هاوڵاتیان و بەرپرسانی حیزبی و سەربازییەوە لە هەرێمی کوردستان لە راپۆرتەکەدا هاتووە، ژمارەی ئەو کەسانەی بە شێوەیەکی تەمومژاوی لە رووداوی تەقەکردندا دەکوژرێن زیادیکردووە. بەبێ ئەوەی تەقەکەرەکان و لایەنی بەرپرس بە روونی ئاشکرابکرێن. هاوکات باس لە دۆخی دادگەکانی هەرێمی کوردستان کراوە و ئاماژە بەوەکراوە، ئازادیی دادگەکان لە هەرێمی کوردستان لە ژێر پرسیاردایە و پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەستوەردانی راستەوخۆیان لە دادگەکان و بڕیاری دادوەران هەیە. لەبارەی مافی ئازادیی رادەربڕین و رۆژنامەوانییەوە راپۆرتەکە دەڵێت، لە هەرێمی کوردستان چالاکوان و رۆژنامەنووسان بە هەڕەمەکی و بەبێ ئەوەی هیچ تۆمەتێک درابێتە پاڵیان زیندانی دەکرێن. هەر دواتریش بەبێ روونکردنەوەی هۆکاری دەستگیرکردنەکەیان ئازاددەکرێن. بە گوێرەی راپۆرتەکە، تەنیا لە نیوەی یەکەمی 2023دا زیاتر لە 99 توندوتیژی دژی رۆژنامەنووسان و چالاکوانانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان تۆمارکراوە. لەبارەی مافی ژنانەوە راپۆرتەکە باسی لەوە کردووە، لە 2023دا 30 ژن بە بەهانەی شەرەف لەلایەن کەسانی نادیار یان کەسوکاریانەوە کوژراون. هاوکات باسیش لەوە کراوە، زیاتر لە 2 هەزار و 644 ژن و پیاوی ئێزدی کە لەلایەن داعشەوە رفێنرابوون، هێشتا چارەنووسیان نادیارە و ونن. هاوکات باسیش لەوە کراوە، ئەو توندوتیژیانەی بەرامبەر ژنان لە عێراق و هەرێمی کوردستان دەکرێن زۆرن، بەڵام 75٪ی ژنان لە ترسی تۆڵەکردنەوە ناوێرن داوا لە پۆلیس تۆماربکەن. لەبارەی ژمارەی ئەو کۆچبەرانەی لە رۆژئاوای کوردستان و سووریاوە روویان لە هەرێمی کوردستان و عێراق کردووە راپۆرتەکە دەڵێت، ژمارەیان 297 هەزار کەسە و 99٪یان لە هەرێمی کوردستانن. لەو ژمارەیەش 66٪یان لە شارەکان دەژین و 34٪یشیان لە 10 کامپی هەرێمی کوردستاندان. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ساڵانە راپۆرت لەبارەی دۆخی مافی مرۆڤ لە جیهان پێشکێش دەکات و ئەو خاڵانەی باسکران کورتکراوەی گرنگترین باسەکانی راپۆرتەکە بوون لەبارەی هەرێمی کوردستان.

هاوڵاتی وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان وەڵامی راگەیەندراوێکی وەزارەتی نەوتی عێراق دەداتەوە دەڵێت، حکومەتی عێراق هیچ دەسەڵاتێکی نییە بڕیار لەسەر گرێبەستە نەوتییەکانی هەرێم بدات و داواش دەکات پابەند بێت بە رێککەوتنەکەی مانگی یەکی نێوان ئەو دوو وەزارەتە. ئەمڕۆ سێشەممە 23-4-2024، وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان لە راگەیەندراوێکدا وەڵامی وەزارەتی نەوتی عێراق دەداتەوە کە تێیدا باسی لە "نادەستووری و نایاسایی" گرێبەستە نەوتییەکانی هەرێم کردووە و دەڵێت، "حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاگاداری ئەو لێدوانە فەرمییانەیە کە لەم دواییانەدا لەلایەن وەزارەتی نەوتی حکومەتی فیدراڵیی عێراقەوە سەبارەت بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان خراوەتەڕوو. ئەو لێدوانانە هەوڵ دەدەن بەرپرسیارێتیی شکستی هەناردەکردنی نەوت بخەنە پاڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان." وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم باسی لەوەشکردووە، "هیچ بڕگەیەک لە دەستووری ساڵی 2005ی عێراقدا نییە کە دەسەڵات بە حکومەتی فیدراڵی عێراق بۆ "پەسەندکردنی ئەو گرێبەستانەی کە لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە دەرکراون" بدات. لە بەشێکی دیکە راگەیەندراوەکەدا هاتووە، "بنەمای یاسایی ئەو گرێبەستە نەوتییانە یاسای نەوت و غازی ھەرێمی کوردستانە لە ساڵی 2007، بە کۆی دەنگ لەلایەن پەرلەمانی کوردستانەوە پەسەندکراوە. ئەم یاسایەی ساڵی 2007 لەلایەن پارێزەرانی باڵای دەستووری و نێودەوڵەتیی جیهانەوە دانیان پێدانراوە کە بنەمایەکی تۆکمەی لە دەستووری 2005ی عێراقدا هەیە." دەقی راگەیێندراوی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان:   حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاگاداری ئەو لێدوانە فەرمییانەیە کە لەم دواییانەدا لەلایەن وەزارەتی نەوتی حکومەتی فیدراڵیی عێراقەوە سەبارەت بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان خراوەتە ڕوو. ئەو لێدوانانە هەوڵ دەدەن بەرپرسیارێتیی شکستی هەناردەکردنی نەوت بخەنە پاڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان. بە تایبەتی وەزارەتی نەوتی عێراقدا ئاماژە بەوە دەکات کە "بەردەوامە لە پێداگری لەسەر دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن لە ڕێگەی بۆری عێراق-تورکیا بە زووترین کات، لە هەمان کاتدا پابەندە بە بڕگەکانی دەستوور و یاساکە"، بەڵام گرێبەستە پەیوەندیدارەکانی بەرهەمهێنانی نەوتی حکومەتی هەرێم بە هیچ شێوەیەک لەلایەن حکومەتی فیدراڵی یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵییەوە پەسەند نەکراون، چونکە بنەمای دەستووری و یاسایی دروستیان نییە".  وەک وەزارەتی نەوتی عێراق باش دەزانێت، هیچ بڕگەیەک لە دەستووری ساڵی ٢٠٠٥ی عێراقدا نییە کە دەسەڵات بە حکومەتی فیدراڵی عێراق بدات بۆ "پەسەندکردنی" ئەو گرێبەستانەی کە لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە دەرکراون. بنەمای یاسایی ئەو گرێبەستە نەوتییانە یاسای نەوت و غازی ھەرێمی کوردستانە لە ساڵی ٢٠٠٧، بە کۆی دەنگ لەلایەن پەرلەمانی کوردستانەوە پەسەند کراوە. ئەم یاسایەی ساڵی ٢٠٠٧ لەلایەن پارێزەرانی باڵای دەستووری و نێودەوڵەتیی جیهانەوە دانیان پێ دانراوە کە بنەمایەکی تۆکمەی لە دەستووری ٢٠٠٥ی عێراقدا هەیە. ئەو پارێزەرانەش بریتین لە پڕۆفیسۆری کۆچکردوو جەیمس کراوفۆرد، دادوەری دادگای نێودەوڵەتی،  و لەم دوایانەدا دادوەر ستیڤن شوبێل، سەرۆکی پێشووی دادگای نێودەوڵەتی. هەر دوو پارێزەرەکە بۆچوونی خۆیان بڵاو کردووەتەوە. ئەم بۆچوونانە بە شێوەیەکی دروست بوونەتە بنەمای تەواوی وەبەرهێنانەکان کە کۆی گشتیی سەدان ملیار دۆلارە، کە بەشێکی بەرچاوی لە وەبەرهێنە ڕۆژئاواییەکانەوە هاتووەتە کوردستانی عێراق. لە بەرامبەردا، وەزارەتی نەوتی عێراق تەنیا پشت بە بڕیارێک دەبەستێت کە لە مانگی شوباتی ٢٠٢٢ لەلایەن لیژنەیەک یاخود کۆمەڵێک لە ڕاسپێردراوی سیاسی لە بەغدا دەرچووە و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە یاسای ٢٠٠٧ی حکومەتی هەرێم نادەستوورییە. لە کاتێکدا کە وەزارەتی نەوتی عێراق بە فەرمی ئەو لیژنەیە بە "دادگای باڵای فیدراڵی" ناو دەبات، هەمووان دەزانن کە شتێکی لەو جۆرە نییە. ئەو بەناو "دادگایە" بەپێی بڕگە پەیوەندیدارەکانی دەستووری ساڵی ٢٠٠٥ دانەمەزراوە. ئاشکرایە کە وەزارەتی نەوتی عێراق تەنانەت قسە لەسەر شەرعیەتی ئەو لیژنەیە ناکات. هەر وەک چاوەڕوان دەکرا ئەو "بڕیارە"ی شوباتی ٢٠٢٢ی ئەو لیژنە سیاسییە وەک بڕیارەکانی سەردەمی سەددامە کە لەسەری دیزاین کراوە، تەنانەت هیچ تێگەیشتنێکی یاسایی بنەڕەتی نییە. بۆتە جێی شەرمەزاری بۆ خەڵکی عێراق. سەرۆکایەتیی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەر زوو لەگەڵ دەرچوونی ئەو "بڕیارە" ئەم ڕاستییە ڕوونەی ئاشکرا کرد و دواتر دەسەڵاتی یاسادانان و دادوەریی حکومەتی هەرێمیش بەدوایدا هەمان ڕاستییان ئاشکرا کرد.  دەسەڵاتی دادوەریی حکومەتی هەرێم بە شێوەیەکی دروست پێکهێنراوە، بڕیاری ١٥ی شوباتی ٢٠٢٢ وەک بڕیاری دادگایەک ناناسێتهەروەها ئاشکرایە کە پەرلەمانی عێراق بە پێچەوانەی پەرلەمانی کوردستانەوە تا ئێستا یاسایەکی نەوت و غازی دەرنەکردووە کە لەگەڵ دەستووری ساڵی ٢٠٠٥دا بگونجێت. لە ڕاستیدا، حکومەتی عێراق بە هیچ شێوەیەک نەیتوانیوە، یان ئامادە نییە هیچ یاسایەکی نەوت و غاز دەربکات. کەرتی نەوتی حکومەتی عێراق پڕە لە گەندەڵی و زیادەڕەوی لە مەرکەزییەت و نەبوونی شەرعیەت، لە ئێستادا پشت بە فەرمانە بەسەرچووەکانی ڕژێمی سەددام حوسێن دەبەستێت.  ڕاستییەکە ئەوەیە کە هیچ دامەزراوەیەکی فیدراڵیی عێراق بە هیچ "دادگا"یەکەوە دەسەڵاتی هەڵوەشاندنەوەی دەستووری ساڵی ٢٠٠٥ یان یاساکانی حکومەتی هەرێمی کوردستانی نییە. لە مانگی یەکی ئەمساڵدا،  هەر دوو شاندی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق کۆبوونەوە، بەبێ ئەوەی زیان بە مافە دەستوورییەکانی خۆمان بگەیەنین، و لەسەر مەرجەکانی یاسای بودجەی فیدراڵی ڕێککەوتن کە باس لە بابەتی تەکنیکی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت دەکات لە هەرێمی کوردستان.  لێکتێگەیشتنی هاوبەشمان بوو کە یاساکە جێبەجێ دەکرێت و هەناردەکردن بەبێ دواکەوتنی زیاتر دەست پێ دەکاتەوە. ئێمە هانی حکومەتی عێراق دەدەین پابەند بێت بە مەرجەکانی ڕێککەوتنەکەی مانگی یەک و ئاسانکاری بکات بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن. هیچ پاساوێک نییە، نە لە دەستووری ساڵی ٢٠٠٥ یان لە هەر شوێنێکی تر، بۆ ئەوەی وەزارەتی نەوتی عێراق بەربەست بخاتە بەردەم هەناردەکردنی نەوت. ئەو هەناردەکردنانە بۆ خۆشگوزەرانیی هەموو گەلانی عێراق گرنگن. هەروەها بۆ ئاشتی و ئاسایشی وزەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زۆر گرنگن. لە هەمان کاتدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان بەردەوام دەبێت لە پاڵپشتیکردن و هاندانی جێبەجێکردنی یاسا. حکومەتی هەرێمی کوردستان یەکپارچەیی و سەربەخۆیی و دەسەڵاتی دەستووریی دادگاکانی هەرێمی کوردستان دەپارێزێت. یاسای نەوت و غازی ٢٠٠٧ی هەرێم و هەموو یاساکانی حکومەتی هەرێم بە تەواوی جێبەجێ دەکرێن. حکومەتی هەرێم وەک هەمیشە دەستووری ٢٠٠٥ دەپارێزێت و یاسای ساڵی ٢٠٠٧ بەرز ڕادەگرێت و پابەند دەبێت بە مەرجەکانی ئەو گرێبەستانەی کە بەپێی ئەو یاسایە کراوە. 23 نیسان 2024

هەوراز حوسێن هاووڵاتی – وارشۆ توێژینەوەیەکی بنکۆڵکاری دەریدەخات، خەرجیی سەربازیی وڵاتانی ئەوروپا لە 2024دا لە ساڵانی جەنگی سارد زیاتربووە. رۆژی دووشەممە 22-4-2023، پەیمانگەی نێودەوڵەتیی ستۆکهۆڵم بۆ توێژینەوەی ئاشتی بڵاویکردووەتەوە، لە دوای دەستپێکی شەڕی ئۆکرایناوە وڵاتانی ئەوروپا دەستیان بە زیادکردنێکی بەرچاوی خەرجییە سەربازییەکانیان کردووە و کۆی گشتیی ئەو خەرجییانەش لە کۆتایی ساڵی 2023 گەیشتووەتە 552 ملیار یۆرۆ. خەرجییە سەربازییەکانی ئەو وڵاتانە بەراورد بە 2022، 16٪ زیادیکردووە و بەراورد بە 2014ش 62٪ زیادیکردووە کە ئەوکات کۆی خەرجیی سەربازییان دەگەیشتە 330 ملیار یۆرۆ. تەواوی وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا جگە لە رۆمانیا، ئیتاڵیا و یۆنان کە ئەوانیش ئەندامی رێکخراوی ناتۆن خەرجییە سەربازییەکانیان زیادیکردووە. بە گوێرەی پەیمانگەکە، زیادکردنی خەرجییە سەربازییەکانی وڵاتانی ئەوروپا لە دوای کۆنترۆڵکردنی نیمچە دورگەی کریمیای ئۆکراینا بوو لەلایەن رووسیاوە لە شوباتی 2014. هەروەها زیادکردنی جددیش لە دوای هێرشی رووسیا بوو بۆ سەر ئۆکراینا لە 2022. زیادکردنی خەرجییەکان لە رۆژئاوا و ناوەڕاستی ئەوروپا بەرزترین بووە؛ بەریتانیا لە 2023دا گەورەترین خەرجیی سەربازی لە ئەوروپا هەبووە کە 2.3٪ی بەرهەمی ناوخۆی پێکهێناوە. وەزارەتی بەرگریی شانشینەکەش رایگەیاندووە، بڕیارە لە 2024 ئەو رێژەیە بۆ 2.5٪ بەرزبکەنەوە. ئەڵمانیا لەلایەکی دیکەوە بەراورد بە 2014، 48٪ خەرجییە سەربازییەکانی زیادیکردووە. لە 2022دا ئەڵمانیا خەرجییە سەربازییەکانی بۆ 2٪ی بەرهەمی ناوخۆیی وڵاتەکەی بەرزکردەوە تاوەکو بگاتە ئەو ستانداردەی ناتۆ داوای لێدەکات. پۆڵەندا لە رۆژهەڵاتی ئەوروپا کە دراوسێی ئۆکراینایە، پشکی شێری مەترسی و هەڕەشەکانی رووسیا و بێلارووسی لەسەرە کە خاکەکەی هاوسنووری هەردوو وڵاتە، لە نێوان 2022 بۆ 2023 گەورەترین بەرزکردنەوەی خەرجیی سەربازی کردووە کە رێژەکەی 3.8٪ـە و دوو هێندەی ئەو خەرجییەیە کە لە پێش 2014 لە کەرتی سەربازیی وڵاتەکەدا تەرخاندەکرا.

هاوڵاتی ئەو ژنە 81 ساڵە کوردەی لە وان بە تۆمەتی هاوکاریکردنی پەکەکە لەگەڵ هاوژینەکەیدا خرابووە زیندان و دواتر بەهۆی خراپیی باری تەندروستی سزاکەی دواخرا، جارێكی دیکە زیندانیکرایەوە.  بڕیاری دەستبەسەرکردن و زیندانیکردنی مەقبولە ئۆزەری تەمەن 81 ساڵ، دوای ئامادەکردنی راپۆرتێکی دادپزیشکی تورکیا هات، کە تێیدا ئاماژەی بەوە داوە مەقبوولە ئۆزەر، "دەتوانێت لە زیندان بمێنێتەوە."   پۆلیسی تورکیا  دوێنێ لە ناوچەی ئارتەمێتانی وان، هەڵیانکوتاوەتە سەر ماڵی مەقبولە ئۆزەر و گواستویانەتەوە  بۆ دادگا؛ پاشان دادگا بڕیاری گرتن و زیندانیکردنی بۆ دەرکردووە. دایە مەقبولە رۆژی 9ی ئایاری 2022، لە ناوچەی ئارتەمێتانی سەر بە پارێزگای وان لەگەڵ هادی ئۆزەری هاوژینی دەستگیرکران. دادگای وان بەتۆمەتی هاوکاریکردنی پەکەکە، سزای دوو ساڵ و مانگێک زیندانیکردنی بۆ مەقبولە ئۆزەر بڕییەوە. دواتر 7ی ئەیلوولی 2022 بە پشتبەستن بە راپۆرتی پزیشکی بە شێوەیەکی کاتی لە زیندان ئازاد کرا، بەڵام دووبارە رۆژی دووشەممە 22ـی نیسانی 2024 دەستگیرکرایەوە.

هاوڵاتی سه‌نته‌ری‌ میترۆ بۆ داكۆكیكردن له‌ مافی‌ رۆژنامه‌نووسان رایگه‌یاند كه‌ له‌ یادی رۆژنامه‌گه‌ری كوردییدا له‌ شاره‌كانی هه‌ولێر و سلێمانی، رێگری له‌ تیمه‌كانی راگه‌یاندن كرا تا روماڵی كۆنگره‌یه‌كی سه‌ندیكای رۆژنامه‌نووسان و گردبوونه‌وه‌یه‌كی رۆشنبیران بكه‌ن. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه‌ 22ی نیسانی 2024 سه‌نته‌ری‌ میترۆ بۆ داكۆكیكردن له‌ مافی‌ رۆژنامه‌نووسان، له‌ راگه‌یه‌ندراوێكدا ئاماژه‌ی‌ به‌وه‌دا كه‌ "بڕیار بوو ئه‌مڕۆ له‌به‌رده‌م ئۆفیسی سلێمانی ئه‌نحومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، رۆشنبیرانی شاری سلێمانی نامه‌یه‌كی ناڕه‌زایی له‌سه‌ر سه‌ردانی سه‌رۆك كۆماری توركیا بۆ عێراق و هه‌رێمی كوردستان بده‌نه‌ نوێنه‌رایه‌تی په‌رله‌مان، به‌ڵام هێزی ئه‌منی رێگری له‌ گردبونه‌وه‌كه‌ و روماڵ بكرێت، ته‌نانه‌ت یه‌ك وێنه‌ش بچركێت". سه‌نته‌ری‌ میترۆ ده‌ڵێت: "هه‌ر ئه‌مڕۆ به‌ ئاماده‌بوونی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، دیداری نێوده‌وڵه‌تیی هه‌ولێر بۆ كاری ڕۆژنامه‌نووسی به‌ڕێوه‌چوو كه‌ سه‌ندیكای رۆژنامه‌نووسانی كوردستان و فیدراسیۆنی نێوده‌وڵه‌تیی رۆژنامه‌نووسان رێكیان خستبوو، رێگری له‌ تیمه‌كانی راگه‌یاندن كرا بچنه‌ هۆڵی كۆنگره‌كه‌". ئه‌وه‌شی‌ خستووه‌ته‌ڕوو كه‌ "ئه‌م رێگرییانه‌ له‌ تیمه‌كانی راگه‌یاندن له‌ كاتێكدایه‌، كه‌ زۆربه‌ی ده‌سته‌بژێری سیاسی هه‌رێم له‌ بروسكه‌كانیاندا به‌بۆنه‌ی رۆژی رۆژنامه‌گه‌ریی كوردی جه‌ختیان له‌ پاراستنی ئازادی كاری رۆژنامه‌نوسی كردووه‌". له‌ راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌دا هاتووه‌ كه‌ "میترۆ وێڕای سه‌ركۆنه‌كردنی هه‌موو جۆره‌ رێگری و جیاوازییه‌ك به‌رامبه‌ر په‌یامنێرانی كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندن داوا له‌ هه‌موو ئه‌و سه‌ركردانه‌ ده‌كات كه‌ پیرۆزباییان له‌ رۆژنامه‌نووسان كردوه‌، به‌ په‌یامه‌كانیاندا بچنه‌وه‌، وه‌ڵامی پرسیارێكی ساده‌مان بده‌وه‌: ئایا په‌یامه‌كانتان له‌گه‌ڵ ئه‌و ره‌فتارانه‌ی هێزه‌ ئه‌منییه‌كان ده‌گونجێت؟   لەیادی رۆژنامەگەریدا لە هەولێر و سلێمانی بە كۆمەڵ رێگری لە تیمەكانی میدیا دەكرێت 22ی نیسانی 2024: لە یادی رۆژنامەگەری كوردییدا لە شارەكانی هەولێرو سلێمانی، رێگری لە تیمەكانی راگەیاندن كرا روماڵی كۆنگرەیەكی سەندیكای رۆژنامەنووسان و گردبونەوەیەكی رۆشنبیران بكەن. بڕیار بوو ئەمڕۆ لەبەردەم ئۆفیسی سلێمانی ئەنحومەنی نوێنەرانی عێراق، رۆشنبیرانی شاری سلێمانی نامەیەكی ناڕەزایی لەسەر سەردانی سەرۆك كۆماری توركیا بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان بدەنە نوێنەرایەتی پەرلەمان، بەڵام هێزی ئەمنی رێگری لە گردبونەوەكەو روماڵ بكرێت ، تەنانەت یەك وێنەش بچركێت. هەر ئەمڕۆ بە ئامادەبوونی سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، دیداری نێودەوڵەتیی هەولێر بۆ كاری ڕۆژنامەنووسی بەڕێوەچوو كە سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان و فیدراسیۆنی نێودەوڵەتیی رۆژنامەنووسان رێكیان خستبوو، رێگری لە تیمەكانی راگەیاندن كرا بچنە هۆڵی كۆنگرەكە. ئەم رێگرییانە لە تیمەكانی راگەیاندن لە كاتێكدایە، كە زۆربەی دەستەبژێری سیاسی هەرێم لە بروسكەكانیاندا بەبۆنەی رۆژی رۆژنامەگەریی كوردی جەختیان لە پاراستنی ئازادی كاری رۆژنامەنوسی كردوە. میترۆ وێڕای سەركۆنەكردنی هەموو جۆرە رێگری و جیاوازییەك بەرامبەر پەیامنێرانی كەناڵەكانی راگەیاندن داوا لە هەموو ئەو سەركردانە دەكات كە پیرۆزباییان لە رۆژنامەنووسان كردوە، بە پەیامەكانیاندا بچنەوە، وەڵامی پرسیارێكی سادەمان بدەوە: ئایا پەیامەكانتان لەگەڵ ئەو رەفتارانەی هێزە ئەمنییەكان دەگونجێت؟

هاوڵاتی بە سەرپەرشتیی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق و رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا ئەمڕۆ لە بەغدا عێراق و تورکیا 26 رێککەوتن و یاداشتی لێکتێگەیشتنیان لەبوارەکانی ئاسایش، بازرگانی، ئاو، رێگەی گەشەپێدان و چەند بوارێکی دیکە واژۆ کرد. لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی نێوانی لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیران عێراق رایگەیاند: "سەردانەكەی سەرۆكی توركیا گوزارشتە لە قوڵی پەیوەندی نێوان عێراق و توركیا و دەمانەوێت ئاڵنگارییەكان بگۆڕین بە دەرفەتی هاوبەش، ویستی عێراق وایە كە لەگەڵ هەمو وڵاتانی جیهان بەگشتی و بەتایبەتی دراوسێكان  لەسەر بنەمای هاوبەش گرنگی زیاتر بە پەیوەندیەكانمان بدەین." سودانی ڕاشیگەیاند، "رێککەوتنی ستراتیژی لە نێوان عێراق و تورکیا واژۆ کرا کە دەبێتە نەخشەرێگایەکی ستراتیژی  پتەو لە زۆربەی بوارەکان، لە رێگەی ئەو رێککەوتنەوە چەند لیژنەیەک لە بوارەکانی، ئابوری، وزە و ئەمنی دروست دەکرێت." لە لایەکی دیکەوە ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆكی توركیا ڕایگەیاند، "ئیراده‌ی سیاسیمان هه‌یه‌ بۆ به‌ره‌وپێشبردنی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان توركیاو عێراق و  ئه‌و یاداشتانه‌ی ئیمزاكراون خاڵی گۆڕانكارین له‌ په‌یوه‌ندییه‌كانمان له‌گه‌ڵ عێراقدا هاوکات  هه‌ماهه‌نگیی پێویست ده‌ره‌خسێنین بۆ گه‌ره‌نتیكردنی جێبه‌جێكردنی ته‌واوه‌تیی رێككه‌وتنه‌ ئیمزاكراوه‌كان له‌گه‌ڵ عێراقدا." وتیشی،  له‌گه‌ڵ سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق " گفتوگۆمان كرد سه‌باره‌ت به‌ هاوكاری له‌ دۆسیه‌ی ئه‌منی و روبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی تیرۆرو خۆشحاڵین عێراق رێكخراوی په‌كه‌كه‌ی خستوه‌ته‌ لیستی رێكخراوه‌ قه‌ده‌غه‌كراوه‌كان و ئاماده‌ین پاڵپشتی پێشكه‌شی حكومه‌تی عێراق بكه‌ین له‌بواری روبه‌ڕووبونه‌وه‌ی تیرۆردا." باسی لەوەشکرد کە ، قه‌باره‌ی بازرگانی نێوان عێراق و توركیا بۆ 20 ملیار دۆلار به‌رزبووه‌ته‌وه‌ و سورن لە بەشداریکردن لە پڕۆژەی (رێگای گه‌شه‌) بۆ به‌دیهێنانی گه‌شه‌ی بازرگانی. سەبارەت بە پرسی ئاویش ئەردۆغان وتی،  لیژنه‌ی توركی- عێراقیمان پێكهێناوه‌ بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی ئاو له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كی زانستی و لۆژیكی هاوکات سودانیش لەسەر هەمان پرس قسەی کرد و ڕایگەیاند ، لەبارەی دۆسیەی ئاو رێککەوتنێکیان واژۆ کردوە کە کار بۆ بنیادنانی پڕۆژەی تایبەت بە ئیدارەدانی ئاوی روباری دیجلە و فورات دەکات. هاوکات محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق و ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانی سه‌رۆكی توركیا له‌ به‌غداد سه‌رپه‌ره‌شتی ئیمزاكردنی یاداشتێكی لێكتێگه‌یشتنی چوارقاڵییان كرد له‌نێوان (عێراق و توركیاو قه‌ته‌رو ئیمارات) بۆ هاریكاری له‌ پرۆژه‌ی ستراتیژی "رێگای گه‌شه‌"، له‌لایه‌نی عێراقه‌وه (ره‌زاق محێبس) وه‌زیری گواستنه‌وه‌و له‌ لایه‌نی توركی (عه‌بدولقادر ئۆرال ئۆغلۆ) وه‌زیری گواستنه‌وه‌و ژێرخانی توركیا ئیمزایان له‌سه‌ر یاداشته‌كه‌ كرد، له‌لایه‌نی قه‌ته‌ری (جاسم بن سه‌یف سلێتی) وه‌زیری ‌ گواستنه‌وه‌ی گه‌یاندنی قه‌ته‌رو و له‌ ئیماراتی عه‌ره‌بیش (سوهێل محه‌مه‌د مه‌زروعی) وه‌زیری وزه‌و ژێرخانی ئیمارات ئیمازایان كرد.  به‌گوێره‌ی ئه‌و یاداشته‌ی كه‌ هه‌رچوار وڵات ئیمزایان كردووه‌، ده‌بێت عێراق و توركیاو قه‌ته‌رو ئیمارات چوارچێوه‌ی پێویست دابنێن بۆ جێبه‌جێكردنی پرۆژه‌ی "هێڵی گه‌شه‌"، ئه‌مه‌ش به‌واتای ده‌ستپێكردنی پرۆژه‌ی رێگاكه‌یه‌ به‌شێوه‌یه‌كی كرداریی.   دەقی رێککەوتنی نێوان بەغدا و ئەنقەرە:  1- ڕێککەوتنی چوارچێوەی ستراتیژی نێوان حکومەتی کۆماری عێراق و کۆماری تورکیا. 2- یاداشتنامەی ڕێککەوتنی چوارچێوە بۆ هاریکاری لە بواری ئاو لە نێوان حکومەتی کۆماری عێراق و کۆماری تورکیا. 3- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنی پڕۆژەی ڕێگای گەشەپێدان لە نێوان وەزارەتی گواستنەوە و وەزارەتی گواستنەوە و ژێرخانی تورکیا. 4- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن بۆ پێکهێنانی لیژنەیەکی بازرگانی ئابووری هاوبەش (JETCO) لە نێوان هەردوو وەزارەتی بازرگانی عێراق و تورکیا. 5- ڕێککەوتن بۆ هاندان و پاراستن و ئاڵوگۆڕی وەبەرهێنان لە نێوان دەستەی وەبەرهێنانی نیشتمانی و وەزارەتی پیشەسازی و تەکنەلۆژیای تورکیا. 6- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لە نێوان فیدراسیۆنی ژوورە بازرگانییەکانی عێراق و ئەنجومەنی پەیوەندییە ئابوورییەکانی دەرەوەی تورکیا. 7- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن بۆ هەماهەنگی تەکنیکی و زانستی و ئابووری لە بواری پڕۆژە بچووک و مامناوەندەکان لە نێوان وەزارەتی پیشەسازی و وەزارەتی پیشەسازی و تەکنەلۆژیای تورکیا. 8- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لە بواری مەشقی سەربازی لە نێوان هەردوو وەزارەتی بەرگری عێراق و تورکیا. 9- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن سەبارەت بە مەشق و هەماهەنگی لە بواری تەندروستی سەربازی لە نێوان هەردوو وەزارەتی بەرگری عێراق و تورکیا. 10- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن بۆ هەماهەنگی ستراتیژی لە نێوان دەستەی پیشەسازی سەربازی و سکرتاریەتی پیشەسازی بەرگری تورکیا. 11- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن بۆ هەماهەنگی ئاسایش، لە نێوان هەردوو وەزارەتی ناوخۆی عێراق و تورکیا. 12- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لە نێوان پەیمانگای خزمەتگوزاری دەرەوە و پەیمانگای توێژینەوەی ستراتیژی تورکیا، لە نێوان هەردوو وەزارەتی دەرەوەی عێراق و تورکیا. 13- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن بۆ هەماهەنگی لە بواری وەرزش و لاوان لە نێوان هەردوو وەزارەتی وەرزش و لاوانی عێراق و تورکیا. 14- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن بۆ هەماهەنگی لە بواری زانستی تەندروستی و پزیشکی لە نێوان هەردوو وەزارەتی تەندروستی عێراق و تورکیا. 15- پلانی گروپی کاری کشتوکاڵی بۆ ماوەی 2024-2025 لە نێوان هەردوو وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق و تورکیا. 16- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لەسەر توێژینەوەی زانستی و تەکنۆلۆژی، لە نێوان وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی و ئەنجومەنی توێژینەوەی زانستی و تەکنۆلۆژی تورکیا. 17- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن بۆ هەماهەنگی لە بواری پەروەردە لە نێوان هەردوو وەزارەتی پەروەردەی عێراق و تورکیا. 18- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لە بواری هەماهەنگی گەشتیاری لە نێوان وەزارەتی ڕۆشنبیری و گەشتوگوزار و شوێنەوارە دێرینەکان و وەزارەتی گەشتیاری تورکیا. 19- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لە بواری کار و بیمەی کۆمەڵایەتی لە نێوان هەردوو ورزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی عێراق و تورکیا. 20- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لە بواری کاروباری کۆمەڵایەتی و خێزان لە نێوان وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی و وەزارەتی خێزان و خزمەتگوزارییەکانی تورکیا. 21- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن سەبارەت بە بەڵگەنامە و ئەرشیفی حکومەت لە نێوان وەزارەتی ڕۆشنبیری و ئەرشیفی حکومەتی تورکیا. 22- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لە بواری ئاسایشی بەرهەم و بەربەستە تەکنیکییەکانی بەردەم بازرگانی لە نێوان وەزارەتی پلاندانان و وەزارەتی بازرگانی تورکیا. 23- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لە کاروباری ئایینی لە نێوان دیوانی وەقفی سوننە و سەرۆکایەتی کاروباری ئاینی تورکیا. 24- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن سەبارەت بە هەماهەنگی لە بواری ڕاهێنانی دادوەری بۆ خوێندکاران و دادوەران و یاریدەدەران و داواکارانی گشتی لە نێوان پەیمانگای دادوەری عێراقی و ئەکادیمیای دادی تورکیا. 25- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لە بواری کارەبا لە نێوان وەزارەتی کارەبا و وەزارەتی وزە و سەرچاوە سروشتییەکانی تورکیا. 26- یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن لە بواری ڕاگەیاندن و پەیوەندییەکان لە نێوان دەستەی ڕاگەیاندن و پەیوەندییەکان و سەرۆکایەتی پەیوەندییەکانی تورکیا.