ئه‌رده‌ڵان عه‌بدوڵڵا

لە 7ی ئایاری ئەمساڵ (266) ئەندام پەرلەمانی عیراق متمانەیان بەمستەفا کازمی بەخشی، بەمشێوەیەش کۆتایی بەو نائارامیی و ناجێگیرییە هێنا، کەماوەی زیاتر لەساڵێکە عیراقی گرتبۆوە. بەڵام رێگای کۆشکی دەسەڵات لەبەغداد، بەگووڵ نەچنراوە، چونکە لەئێستادا عیراق خۆی لەبەردەم کۆمەڵێک کێشەی گەورەدا دەبینێتەوە، لەپێش هەموویانەوە بەزربوونەوەی دەنگی ناڕەزایی خەڵکی بەتایبەتی گەنجەکان، بڵاوبوونەوەی بێکاری، هەژاری، خراپی خزمەتگوزارییەکان بەتایبەتی کارەباو ئاو، بڵاوبوونەوەی گەندەڵی لەتەواوی دامەزراوەکانی دەوڵەتدا. لەهەمووشی قوورستر، ڤایرۆسی کۆرۆنایە، کە لەئێستادا رۆژ لەدوای رۆژ تەشەنەی زیاتر دەکات. لەڕووی دەرەکیشەوە جەنگی ئەمریکاو ئێران هەتا دێت توندتر دەبێت، ئەم دوو دەوڵەتەش هەژموونی گەورەیان بەسەر حوکمی بەغدادەوە هەیە. لەباکووریشەوە تورکیا لەشکرکێشییەکی دڕندانەی دەستپێکردووەو بەئەجێندایەکی ترسناکیشەوە، پەلاماری عیراق و هەرێمی کوردستان دەدات. جگە لەکێشە زۆرەکانی لەگەڵ هەرێمی کوردستان.

لێرەدا پرسیاری گرنگ ئەوەیە، ئایا کازمی دەتوانێت ئەم هەموو کێشانە چارەسەر بکات؟ بەڵام باسەرەتا بپرسین مستەفا کازمی کێیە؟!

نەیارێکی رژێمی بەعس

مستەفا کازمی ناوی راستی « مصطفى عبداللطيف مشتت الغريباوي « لەساڵی 1967 لەبەغداد لەدایکبووە. بنەچەی ماڵباتەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ باشووری عیراق بۆ قەزای شەترە لەپارێزگای «زیقار یان ناسرییە» .

ئەو کۆلیژی یاسای لەبەغداد خوێندووە، بەڵام پاشان بەهۆی چالاکیی سیاسییەوە کە ئەندامی «حزبی دەعوەی ئیسلامی» بووە. ناچار دەبێت ساڵی 1985 لە رێگەی کوردستانەوە بچێتە دەرەوەی عیراق. سەرەتا دەچێتە ئەڵمانیاو پاشانیش دەچێتە بەریتانیا دەژی. لێرەش زیاتر خەریکی کاری سیاسی دەبێت و نازناوی « کازمی» بۆ خۆی دادەنێت. لەبەریتانیا خەریکی کاری رۆژنامەنووسی دەبێت و دەبێتە بەرپرسی بەشی عێراقی سایتی «مۆنیتۆری ئەمریکی». پاش رووخانی رژێمی بەعس لەساڵی 2003 دەگەڕێتەوە بۆ عیراق و دووبارە لەگەڵ حزبی دەعوە کار دەکات.

ماڵباتێکی سیاسی

کازمی لەماڵباتێکی سیاسی بووە، عەبدوللەتیفی باوکی چالاکوانێکی سیاسی بووەو نوێنەری حزبی « وطني الدیمقراطي» کامیل جادرجی بووە لەقەزای شەترە. بەڵام ساڵی 1963 قەزای شەترە بەجێدەهێڵێت و دێتە بەغداد لەوێ لەهێڵی شەمەندەفەری بەغداد کار دەکات.

عمادی برا گەورەی ساڵی 1981 لەلایەن هێزە ئەمنییەکانی عیراقەوە دەستگیردەکرێت، ئەوەش لەبەرئەوەی هاوڕێی « محەمەد باقر حەکیم» سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامی بووە، سێ ساڵ زیندانی دەکرێت و دواتریش بەر لێبوردنی گشتی دەکەوێت و ئازاد دەکرێت.  لە پاش رووخانی رژێمی بەعس، دەبێتە راوێژکار لەئەنجومەنی وەزیرانی عیراق، بەڵام ساڵی 2013 لەلایەن چەتەکانی داعشەوە لە شەقامی « حەیفا» لەبەغداد،تەقەی لێدەکرێت و ئیفلیج دەکرێت.

گەرچی سەباحی برا گەورەشی دکتۆرای لە ئەندازیاری هەیە، راوێژکاری حەیدەر عەبادی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عیراق بووە. مستەفا کازمی کچی «مهدي العلاق» دەهێنێت کە یەکێکە لەسەرکردەکانی حزبی دەعوەی ئیسلامی. ئەمانەش هەموو رۆڵیان هەبووە لەپێشخستنی کاروانی سیاسی ئەم پیاوە.

رۆژنامەگەری

راستە مستەفا کازمی کۆلیژی یاسای تەواو کردووە، بەڵام حەزێکی گەورەی بۆ رۆژنامەگەری هەبووە، چ لەدەرەوەی عیراق و چ کاتێک گەڕاوەتەوە، کاری رۆژنامەگەری کردووە.  لەشاری لەندەن دەبێتە بەرێوەبەری دەزگای « الحوار الإنساني « کە لەلایەن « حسین الصدر» دامەرزاوە.  ئامانجی سەرەکی ئەم دەزگایەش، دروستکردنی دیالۆگە لەنێوان تایفەکان و دژایەتیکردنی توندوتیژی و بڵاوکردنەوەی چەمکی ئاشتیخوازیی و لێبوردەیی.

پاش رووخانی رژێمی بەعس دەگەڕێتەوە بەغدادو دەزگای «الذاكرة العراقية» دروستدەکات کەکاری لەسەر قووربانیانی رژێمی بەعس کردووەو ویستوویەتی تاوانەکانی رژێمی بەعس بەئەرشیف بکات، ئەوەش لە رێگەی فیلمی دۆکۆمێنتاریی و چاوپێکەوتن لەگەڵ قووربانیانی رژێمی بەعسی سەدامی لەناوچوو.

ساڵی 2007 دەبێتە سەرنووسەری گۆڤاری «الاسبوعیة» کە سەر بەدەزگای خەندان بووە لەسلێمانی.

جگە لەوەش خاوەنی کۆمەڵێک کتێبە کەئەوانیش :

• مسألة العراق.

• انشغالات إسلامية.

• علي بن أبي طالب الإمام والإنسان

• المصالحة بين الماضي والمستقبل.

بوونی بەسەرۆکی دەزگای هەواڵگری

لەپڕێکدا ساڵی 2016 حەیدەر عەبادی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عیراق، مستەفا کازمی کردە سەرۆکی دەزگای هەواڵگری عیراق، ئەمەش بووە مایەی سەرنجی لایەنە شیعەکان، چونکە تائەوکاتە کازمی لەم بوارەدا نەناسراو بوو. هەروەها گەرمەی جەنگی داعش بوو. لە راستیشدا بەهاتنە سەرکاری مستەفا کازمی، دووبارە رۆڵی ئەم دەزگایە لەجەنگ دژ بەداعش بەهێزتربوو. لێرەشەوە پلەکانی گەیشتن بەدەسەڵات بۆ مستەفا کازمی دەستپێدەکات.

سەرۆک وەزیران

دروستبوونی خۆپیشاندان و دەستلەکارکێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی و ناکۆکی لایەنە شیعەکان، هەموو ئەمانە لەخزمەتی کازمیدا بوون، هەتا دواجار هەموویان لەسەر کازمی رێککەوتن و رۆژی 7ی  ئایار (266 ) ئەندام پەرلەمان متمانەیان بەکازمی دەبەخشن و دەبێتە سەرۆک وەزیرانی عیراق.

بەڵام رێگای کۆشکی دەسەڵات بەگووڵ نەچنراوە، بەڵکو کازمی لەبەردەم کۆمەڵێک كێشەی ناوخۆیی و دەرەکی گەورەدایە.

کێشە ناوخۆییەکان

ئەو رۆژەی کە بووە سەرۆک وەزیران، بەرنامەی کابینەکەی خۆی کە لە شەش لاپەڕە پێکهاتبوو، پێشکەشی پەرلەمانی کردو باسی پێنج کێشەی گەورەی کردبوو:

1-بەهێزکردن و دانانی سیستەمێکی تەندروستی مۆدێرن و هەوڵدانی بۆ چاکسازیی لەکەرتی تەندروستی عیراق، بەشێوەیەک کەبتوانێت خزمەتی هاوڵاتیان بکات و رووبەڕووی ڤایرۆسی کۆرۆنا بێتەوە. لەئێستاشدا ژمارەی تووشبوانی ئەم ڤایرۆسە لەعیراق زۆرتر دەبێت، بۆیە ئەمەش یەکێکە لەکێشە گەورەکانی کازمی.

2- کارکردن بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت. ئەمەش بەمەرجێک سەرەتا گۆڕانکاری لەیاسای پارتە سیاسییەکان بکرێت. ئامانجیش لەم کارەی رازیکردنی دەنگی ناڕازیی خۆپیشاندەرانە.

3-دەبێت چەک تەنها بەدەستی دەوڵەتەوە بێت. ئامانجیش لەمە لەناوبردنی هێزە میلیشیاکانی سەر بەحەشدی شەعبییە. پێش ماوەیەکیش پەلاماری هێزەکانی حزبوڵلای عیراقی دا، کە پێشتر پەلاماری هێزەکانی ئەمریکایان دابوو. ئەمەش کارێکی قوورسە بۆ کازمی، چونکە لەئێستادا ئەو میلیشیایانە زۆر بەهێزن.

4- دانانی بودجەیەکی گشتی بۆ دەوڵەت و چاکسازی لەبواری خەرجکردن و داهاتی حکومەت. لەئێستادا عیراق رووبەڕووی قەیرانێکی دارایی گەورە بۆتەوە ئەوەش بەهۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوت .

5- لەناوبردنی گەندەڵی، ئەمەش داواکارییەکی خۆپیشاندەران و هەموو گەلی عیراقە، چونکە گەندەڵی لە تەواوی دامەزراوەو دەزگاکانی عیراقدا بڵاوبۆتەوە. هەرچەندە ئەمەش کارێکی هەروا ئاسان نییەو پێویستی بەکارو توانا و هێزیکی گەورە هەیە.

کازمی و کورد

ماوەی چەند ساڵێکە هەرێمی کوردستان و بەغدا، کۆمەڵێک کێشەی چارەسەر نەکراویان هەیە، هەتاوەکو ئێستاش هیچ هیوایەک بۆ چارەسەرکردنیان نییە. راستە کازمی دژی گەلی کورد نییە، هەروەها زۆر دۆستی سەرکردەی سیاسیی پارتە سیاسییەکانی کوردستان بووە بەتایبەتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان و ماوەیەکیش لەکوردستان ژیاوە، بەڵام لەئێستادا رووبەڕووی فشاری گەورەی هەندێک لایەنی شیعەو سوونەکان بۆتەوە، ئەوان نایانەوێت چیتر پەیوەندی هەرێم و بەغدا، لەبەرژەوەندی کوردا بێت.  هەروەها لەهەرێمیش ئیرادەیەکی باش نییە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی بەداهاتی نەوت و خاڵە سنوورەیەکانەوە هەیە. بۆیە چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدا، یەکێک دەبێت لە کێشەو گرفتەکانی کازمی.

کازمی و ئێران

ئێران رۆڵ و هەژموونی گەورەی بەسەر عیراقەوە هەیە، کازمیش خۆی وەکو دۆست یان دوژمنی ئێران پیشان نەداوە، راستە لە ماوەی پێشوودا بەهۆی دەستگیرکردنی ئەندامانی حزبوڵلای عیراقییەوە، کەمێک گرژی کەوتە نێوانیان، بەڵام هەر لەسەرەتاشەوە ئێران پشتگیری کازمی کردووە. من لەو باوەڕەدا نیم کازمی دژایەتیی ئێران بکات، چونکە دەبێتە مایەی کێشەی گەورە بۆی. لەهەمانکاتیشدا دۆستایەتیشی، دەبێتە هۆی دژایەتیکردنی لەلایەن ئەمریکاوە، ئەمەش لەبەرژەوەندی کازمیدا نییە. ئەو دەیەوێت دۆستی هەموان بێت و دوژمنی کەس نەبێت.

کازمی و ئەمریکا

لەپاش دەستبەکاربوونی هەندێک لایەنی شیعی، کازمیان بەپیاوی ئەمریکا تاوانبارکرد، کازمی هیچ کاتێک دژی ئەمریکا نەبووە، بگرە پێشتریش لە سایتی مۆنیترۆی ئەمریکی کاریکردووە. هەر بەچەند سەعاتێکیش لەوەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران، «مایک پۆمپبیۆی» وەزیری دەرەوەی ئەمریکا پیرۆزبایی لێکردو دواتریش دەیڤید شینکەری جێگری وەزیری دەرەوە بەمیدیاکانی راگەیاند: کازمی کەسێکی نیشتمانپەروەرو بەتوانایە.

بەڵام کازمی ناتوانێت هێندە لەئەمریکا نزیک بێت، چونکە دەبێتە دوژمنی ئێران و دۆستەکانی لەعیراق، لەبەرئەوە نایەوێت نە ببێتە دۆستی ئەمریکا نە دوژمنیشی. یەکێکیش لەو کارانەی کە بەدڵی ئەمریکا بوو، دەستگیرکردنی ئەندامانی حزبوڵلای عیراقی بوو، کەپێشتر پەلاماری دامەزراوەکانی ئەمریکایان داوە.

هەتاوەکو ئێستا مستەفا کازمی هەڵوێستێکی زۆر توندی لەدژی تورکیا نەنواندووە، بەڵام پێشوازیشی لێنەکردووە

لەشکرکێشی تورکیا

هەتاوەکو ئێستا مستەفا کازمی هەڵوێستێکی زۆر توندی لەدژی تورکیا نەنواندووە، بەڵام پێشوازیشی لێنەکردووە، بەداخەوە هەڵوێستی کازمی زۆر لەهەڵوێستی حکومەتی هەرێم باشتر بوو. بەڵام لەگەڵ تورکیا کۆمەڵێك کێشەی هەیە لەپێش هەموویانەوە بوونی بنکەی سەربازیی و هەواڵگری لەخاکی عیراق، کێشەی کەمکردنەوەی ئاو بەهۆی بەنداوە زۆرەکانەوە، پشتگیریکردنی هەندێک لایەنی توندڕەوی سوونەی عیراق.

دەرئەنجام

من لەو باوەڕەدام کازمی پێش ئەوەی ببێتە سەرۆک وەزیران هەموو ئەم کێشانەی عیراقی بینیوە، دەشزانێت چارەسەرکردنی هەموو ئەم کێشانە بە رۆژ و دوو رۆژ چارەسەر ناکرێت، بۆیە پێویستی بەکات و سەبرو  تەحەموولی زۆر هەیە. من لەو باوەڕدام ئەم پیاوەش خاوەنی توانایەکی بەهێزە بەتایبەتی لەڕووی رازییکردنی لایەنە ناکۆکەکان و دۆزینەوەی رێگا چارەکان، لە هەمووشی گرنگتر، کەسێکی نیشتمانپەروەرە، ئەمانە دەبنە هێزو ورەیەکی باش بۆ ئەم پیاوە.

سەرچاوەکان:

1/ مصطفى الكاظمي: من هو رئيس الحكومة العراقية الجديد؟، سایتی بی بی سی العربي.

2/ مفاوض بارز ولاعب ماكر… من هو رئيس الحكومة العراقي مصطفى الكاظمي؟. سایتی فرانس 24

3/ الرئيس العراقي يكلف مصطفى الكاظمي بتشكيل الحكومة العراقية. سایتی روسیا الیوم