خه‌وتن له‌گه‌ڵ شه‌یتان، دیوى ناوه‌وه‌ى په‌یوه‌ندییەکانی ئه‌مریکا و سعودیه
6 ساڵ لەمەوپێش
هیوا غفور شێخ پاڵه‌وانى
ئه‌مریکا چۆن سوود له نه‌وت و داهاتى سعودیه‌ى سونه مه‌زهه‌ب وه‌رده‌گرێت؟ به‌خوێندنه‌وه‌ى کتێبى (خه‌وتن له‌گه‌ڵ شه‌یتان) به‌ته‌واوى ئه‌وه‌ت بۆ رووونده‌بێته‌وه که چۆن سامانى نه‌وتى سعودییه له‌لایه‌ن ئه‌مریکییه‌کانه‌وه ده‌بردرێت.
)رۆبێرت بایه‌ر( که نوسه‌رى کتێبه‌که‌یه‌و ئه‌فسه‌رێکى چالاکى پێشووى ده‌زگاى هه‌واڵگرى ئه‌مریکایه‌و پۆستى جیاجیاى له (CIA) هه‌بووه، ماوه‌ى ۲۰ ساڵ کارى له‌ئه‌م ده‌زگایه کردووه‌و به‌زیره‌کترین و کارامه‌ترین کارمه‌ندى ئه‌و ده‌زگایه ناسراوه له ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستدا. له‌ساڵى 1983 سه‌رۆکى تیمى ئه‌م ده‌زگاى CIA بووه له لوبنان.
نوسه‌رى کتێبه‌که، له به‌یروت و تاجیکستان و عێراق و سودان و سعودیه و زۆر شوێنى تر، کارى بۆ ده‌زگاى (CIA) کردووه. له کتێبه‌که‌ى دا (رۆبێرت بایه‌ر) به روونى تیشک ده‌خاته‌سه‌ر بازگانى چه‌ک له سعودیه‌و خۆشگوزه‌رانى بنه‌ماڵه‌ى ئال سعود، ژیانى شاهانه‌ى باڵوێزى سعودیه ئه‌مریکاو په‌یوه‌ندى باڵوێز به سه‌رۆک و سیاسه‌ت مه‌داره‌کانى ئه‌مریکاو به‌فیڕۆدانى پاره‌ى نه‌وتى سعودیه له ئه‌مریکا، هه‌روه‌ک چاوپۆشینى ئه‌مریکا له‌سعودیه له یارمه‌تى دانه‌کانى گرووپه توندڕه‌وه‌کان و وه‌رگرتنى سه‌رانه له‌سعودیه.
بایه‌ر ده‌نوسێت "ئوسامه بن لادن له دایکبووى عه‌ره‌بستانى سعودیه بوو، ساڵى 1995 هاوڵاتیانى سعودى له ته‌قاندنه‌وه‌ى باره‌گاى گارد به کوشتداو ساڵى 1996 هێرشى کرده سه‌ر تاوه‌ره‌کانى (خوبه‌ر). ساڵى 2000 دوو فڕۆکه‌یان له به‌غدا رفاند. بێگومان سعودیه له‌ودیو په‌رده‌ى په‌لاماردانى پاپۆڕه جه‌نگییه‌کانى (کول) ه‌وه بوون، سه‌دان سعودیش له‌چیچانه‌وه بگره تا کینیاو تانزانیا به‌شداربوون" ل27
نوسه‌ر له کتێبه‌که‌یدا باس له په‌رده‌پۆشکردنى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا ده‌کات بۆ ئه‌م تاوانانه‌و ده‌نووسێت " له‌ڕاپۆڕتى ساڵى 1999ى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌دا هاتووه( میتۆدى بیردۆزى جیهانی، به‌شى تایبه‌تی عه‌ره‌بستانى سعودیه: عه‌ره‌بستانى سعودیه له‌هه‌موو ئاستێکدا، جه‌ختى له پابه‌ندبوونى خۆى بۆ به‌گژاچونه‌وه‌ى تیرۆریزم کردووه) له‌درێژه‌ى ئه‌م ڕاپۆرته‌دا هاتووه (حکومه‌تى عه‌ره‌بستانى سعودیه، درێژه به لێکۆڵینه‌وه له ته‌قینه‌وه‌که‌ى حوزه‌یرانى 1996ى ده‌وروبه‌رى تاوه‌رى الخوبه‌ر ده‌دات)ل 29
هه‌ر خودى نوسه‌ر، ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌کات، که ئه‌وه "درۆیه‌کى گه‌وره" بوو وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا بڵاویکرده‌وه‌و سعودیه هیچ هه‌نگاوێکى بۆ لێکۆڵینه‌وه نه‌نابوو. پشتگیرییه‌کانى وڵاتێکى زلهێزى وه‌کو ئه‌مریکا له‌سعودیه، له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و پاره زۆر و زه‌وه‌نده‌ى سعودیه‌یه له ڕێگه‌ى بنه‌ماڵه‌ى ئالسعود و باڵوێزى سعودیه له ئه‌مریکاو (ولید بن ته‌لاڵ) برازاى مه‌لیک فه‌هده‌وه پاره‌یه‌کى زۆرى نه‌وتى سعودیه، ده‌ڕژێنێته‌وه ئه‌و وڵاته‌وه.
به‌پێى ئه‌و زانیارییانه‌ى ڕۆبێرت له‌کتێبه‌که‌ى دا ئاماژه‌ى بۆکردووه، له‌دواى 11ى ئه‌یلول (وه‌لید بن ته‌ڵاڵ) برازاى مه‌لیک فه‌هد و شه‌شه‌مین ده‌وڵه‌مه‌ندى جیهان بووه، له ساڵى 2001 بڕى (۱۰) ملیۆن دۆلار هاوکارى سندوقێک ده‌کات، که (روودى جولیان) سه‌رۆک شاره‌وانى نیۆرک بۆ هاوکارى بنه‌ماڵه‌ى قوربانییه‌کان دایمه‌زراندبوو.
هه‌روه‌ها سعودییه‌کان له کۆتایی ساڵى 2002، ساڵانه (720) هه‌زار دۆلاریان بۆ کۆمپانیاى وه‌کاله‌تى (لۆڤله‌ر)پێشنیازکرد، تا نوێنه‌رى یاسایی به‌رژه‌وه‌ندى عه‌ره‌بستانى سعودیه بێت له ئه‌مریکا)
هه‌ر له کتێبه‌که‌دا ئاماژه بۆ ئه‌وه‌کراوه، که به پێى رێککه‌وتنێک که له‌به‌رایی ده‌یه‌ى 1980 له‌گه‌ڵ سه‌رۆک رێگان بۆ پشتگیرى کمورتهێنانى بوودجه‌ى ئه‌مریکا کرا، عه‌ره‌بستانى سعودیه (تریلیۆنێک) دۆلارى به ئه‌مانه‌ت، له‌بازاڕى پشکى ئه‌مریکا داناوه، به‌پێى پێوه‌رى 1/10 ئه‌گه‌ر سعودیه‌کان، هه‌موو ئه‌مانه‌ته‌کانى خۆیان له بانکه‌کانى ئه‌مریکا بکێشنه‌وه، ئه‌م کاره بۆ ئه‌مریکا کاره‌ساتبار ده‌بێت.
باڵوێزى سعودیه له ئه‌مریکاو به‌فیڕدانى سه‌رمایه‌ى سعودى
به‌شێکى ترى کتێبه‌که‌ى (رۆبێرت مایه‌ر ) ته‌رخانکراوه بۆ به‌نده‌ر بن سوڵتان، باڵوێزى سعودیه له ئه‌مریکا له ساڵى (1983 -2005) به‌هۆى ئه‌و پاره زۆره‌ى که له ئه‌مریکا خه‌رجى ده‌کات، پله‌و پایه‌یه‌کى زۆرى له‌لاى سه‌رانى کۆشکى سپی هه‌یه. ئه‌و ده‌نووسێت "کۆشکى سپى له‌به‌رده‌م (به‌نده‌ر بن سوڵتان) واڵایه، هه‌رکات بیه‌وێت ده‌توانێت بچێت، به‌ڵام سیخوڕانى وڵات، ده‌بێت چه‌ند مانگێک چاوه‌ڕێ بکه‌ین، تا دیدارێک ده‌که‌ین)
ئه‌و باسله له به فیڕۆدانى ئه‌و پاره زۆرانه ده‌کات که ئه‌م باڵیۆزه له ئه‌مریکا به خه‌رجى ده‌دات و ده‌ڵێت "بڕى ملیۆنێک دۆلارى بۆ درووستکردنى کتێبخانه‌ى سه‌رۆکایه‌تى کۆمارى بوش کۆلێژى (کۆلێژ سته‌یشن) له ته‌کساس) خه‌رجکردووه"
هه‌ر له‌سه‌رده‌مى حکومڕانى مه‌لیک فه‌هد و له ڕێى (بن به‌نده‌ر)ه‌وه، هاوکاریی (باربارابووش) کراوه به ملیۆنێک دۆلار، وه‌کو هاوکارى بۆ چالاکییه‌کانى به‌گژاچونه‌وه‌ى نه‌خوێنه‌وارى. هه‌روه‌ها ملیۆنێک دۆلارى وه‌کو کۆمه‌ک به‌خشیوه به (نانسى ریگان)بۆ به‌گژاچونه‌وه‌ى مادده‌ى هۆشبه‌ر. ئه‌مانه‌و چه‌ندین به‌فیڕۆدانى ترى سامانى سعودیه له ئه‌مریکا، له کتێه‌که‌ى رۆبێرت مایه‌ردا باسکراوه.
سعودیه بازرگانێکى گه‌وره‌ى چه‌کى ئه‌مریکا
عه‌ره‌بستانى سعودیه زیاتر له (80) شوێنى نه‌وت و گازى کاراو زیاتر له هه‌زار چاڵه نه‌وتى باشى هه‌یه، که رۆژانه سعودیه نزیکه‌ى زیاد له (3) ملیۆن به‌رمیل نه‌وت هه‌نارده ده‌کات، به‌شى سه‌ره‌کى پاره‌ى نه‌وتى سعودیه بۆ کڕینى چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نى ئه‌مریکایه، کۆمه‌ڵێک کۆمپانیاى گه‌وره‌ى ئه‌مریکى وه‌ک کۆمپانیاى (کارلایل) به‌شێکى زۆرى نه‌وتى سعودیه هه‌نارده ده‌که‌ن و پاره‌یه‌کى زۆر و زه‌وه‌ندیان چنگ ده‌که‌وێت.
کۆمپانیاى (کارلایل) سامانه‌که‌ى له ڕێگاى کڕینى گرێبه‌ستى داکۆکى گچکه‌کان و خستنه‌ڕووى بۆ کۆمپانیا گه‌وره‌کانى (بۆینگ، لوکهید مارتین، کۆمپانیاى نێوده‌وڵه‌تى (TRW) فرۆشیارى سه‌ره‌کى چه‌کى به سعودیه به‌ده‌ستهێناوه. ئه‌م کۆمپانیایه بازرگانى چه‌کى بۆ سعودیه زامنده‌کرد.
رۆبێرت مایه‌ر ده‌نووسێت "عه‌ره‌بستانى سعودیه گه‌ره‌ترین به‌کاربه‌رى چه‌کى ئه‌مریکایه، ئه‌م وڵاته دووه‌م بازاڕى شه‌ڕکه‌ر، موشه‌ک، تانک، زرێپۆش، چه‌ک و چوڵى دیکه‌و خزمه‌تگوزاریی سه‌ربازیی ئه‌مریکایه. سعودیه دواى سوپاى ئه‌مریکا گه‌وره‌ترین به‌کارهێنه‌رى زریپۆشى شه‌ڕى (برادلى)یه و له روانگه‌ى زۆربه‌ى لایه‌نه‌کان، به گرنگترین پارێزه‌رى هێڵى به‌رهه‌مهێنانى چه‌ک و چوڵى ئه‌مریکى داده‌نرێت"ل67
خه‌وتن له‌گه‌ڵ شه‌یتان. نوسینى رۆبێرت بایه‌ر
و.ئه‌رسه‌لان حه‌سه‌ن 2015
.png)
.jpg)
.jpg)