هاوڵاتی لێپرسراوی بۆردی راگەیاندنی یەكێتی رایگەیاند: وەك یەكێتی هێڵی سوورمان بۆ هیچ لایەنێك نییەو بەدڵنیاییەوە پارێزگاری كەركوك پشكی كورد دەبێت، دڵنیایشمان داوە بەعەرەب و توركمان كە قۆرغی دەسەڵات ناكەین. لەتیف نێروەیی لێپرسراوی بۆردی راگەیاندنی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەمیدیای فەرمی حزبەكەی راگەیاند:" لەناوچە دابڕێندراوەكان سەركەوتنێكی باشمان بەدەستهێناوەو بەئەنجامەكانی هەڵبژاردن رازین، ئەمە سەركەوتنی هەموو كوردە نەك تەنها یەكێتی، بەڕێككەوتنیش لەگەڵ لایەنەكانی دیكە هەنگاوەكان بەو ئاڕاستەیە دەبن ئیدارەیەكی بنكە فراوان بێت كە هەموو پێكهاتەكان تێیدا بەشداربن". "یەكێتی لەدوای سەری ساڵەوە لەگەڵ هەموو لایەنە سیاسییەكان و هەموو پێكهاتەكان دەست بە دانوستاند دەكات و لەكەركوكیش دەمانەوێت بەپێی قەبارەی خۆمان بەشداری پێكهێنانی ئیدارەی شارەكە بكەین". لەتیف نێروەیی وا دەڵێت. لێپرسراوی بۆردی راگەیاندی یەكێتی دەشڵێت:"وەك یەكێتی هێڵی سوورمان بۆ هیچ لایەنێك نییەو بەدڵنیاییەوە پارێزگاری كەركوك پشكی كورد دەبێت، دڵنیاییمان داوە بە عەرەب و توركمان كە قۆرغی دەسەڵات ناكەین". وتیشی:"هەوڵ دەدەین رێككەوتنی سیاسی بكرێت، هەركەسیش بیەوێت ئیرادەی خۆی بسەپێنێت دواتر پەشیمان دەبێتەوە و پێشتریش ئەوە روونبووەتەوە". شەوی پێنج شەمەی رابردوو كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق لەبەغدا ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراقی ڕاگەیاند، كە 18 ی ئەم مانگە لە 15 پارێزگا بەڕێوەچوو. بەپێی ئەنجامەكانی كۆمسیۆن، كورد لە كەركوك حەوت كورسی بەدەستهێناوە، پێنج كورسی بۆ یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و دوو كورسیش بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان، هاوكات لیستە عەرەبی و توركمانیەكان هەشت كورسییان هێناوە و مەسیحیەكانیش یەك كورسی. هاوكات بەپێی ئەنجامی كۆتایی كۆمسیۆنی عێراق، لەپارێزگای نەینەوا، پارتی چوار كورسی بەدەستهێناوە و یەكێتیش دوو كورسی، لەپارێزگای دیالەش لەلایەن كوردیەكان تەنها یەكێتی توانیویەتی كورسییەك بەدەست بهێنێت.
هاوڵاتی مامۆستایانی وانەبێژ رایانگەیاند هیچ بەرپرسێكی پەروەردەیی و حكومی نابێت وەك تاك لەگەڵ هیچ كەسێك دابنیشێت و بۆچوونی تاك بكاتە بۆچونی گشتی مامۆستایانی وانەبێژ، هیچ كەسێكيش وەك نوێنەری گشتی مامۆستایانی وانەبێژ تەماشا ناكەن. مامۆستایانی وانەبێژی راگەیەنراوێكیان بڵاوكردەوەو ئاماژەیان بەوەداوە"لای هەمووان ڕوونە نوێنەرانی مامۆستایانی وانەبێژ لەسەرجەم شارو شارۆچكەكان بەوپەڕی دڵسۆزییەوە لەكارو ژیانی تایبەتی خۆیان بوراون و خۆیان و كات و لایەنی ماددییان خۆبەخشانە تەرخانكردووە بۆ كاری وانەبێژان". "وەك نوێنەرانی 15 شارو شارۆچكەی هەرێمی كوردستان ڕایدەگەیەنین كە نوێنەرانی مامۆستایانی وانەبێژ هیچ كەسێك وەكو نوێنەری گشتی مامۆستایانی وانەبێژ تەماشا ناكەن و بەتەنیاش هیچ كەسێك ناتوانێ بەدەم كێشەی مامۆستایانی وانەبێژانەوە بچێت، بۆ هیچ كەسێك نیە ناوی وانەبێژان وەكو پاشناوی شەخسیی بۆخۆی بەكار بهێنێ" مامۆستایانی وانەبێژ وا دەڵێن. نوێنەرانی وانەبێ لەبەشێكی تری راگەیەنراوەكەیاندا دەڵێن"هیچ بەرپرسێكی پەروەردەیی و حكومی نابێت وەك تاك لەگەڵ هیچ كەسێك دابنیشێت و بۆچوونی تاك بكاتە بۆچوونی گشتیی مامۆستایانی وانەبێژ".
.jpg)
هاوڵاتی وەزارەتى دارایی و ئابورى لەسەر راپۆرتێک ڕوونکردنەوەیەک بڵاودەکاتەوە و دەڵێت بەدرێژایی ساڵی 2023 وەک وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان 10 موچەی تەواومان دابەش کردوە کە موچەیەکیان هی مانگی 12ی ساڵی 2022 بوە و ٩نۆ موچەشیان هی ساڵی 2023 بوە "ئەمەش بۆ ئەو کەسانەی کە دەڵێن حکومەت توانای دابەشکردنی موچەیەکی دیکەی هەبو بەڵام دابەشی نەکردوە". وەزارەتی دارایی هەرێم لە راگەیەنراوێکدا ئەمڕۆ هەینی بڵاویکردەوە، "شەوی سێ شەممە ڕێکەوتی ٢٠٢٣/١٢/٢٦ میدیاى فەرمى بزوتنەوەى گۆڕان لە میانی ڕاپۆرتێکدا چەندین داتاو زانیاری هەڵەی لەسەر داهاتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان و شێوازی دابەشکردنی مووچە خستۆتە ڕوو." دەشڵێت، "گرنگە هەموو لایەک زانیاری تەواویان لەسەر داهاتی ناوخۆ بەتایبەتی هەبێت" لەم بارەیەوە وەزارەتی دارایی ژمارەیەک داتای ڕەسمی بڵاوکردۆتەوە بەم شێوەیەی خوارەوە: - لەساڵی 2023 حکومەتی عێراق تەنها چوارترلیۆن و 298 ملیار دیناری بۆ هەرێمی کوردستان ناردوە کە لەو ژمارەیە، سێ ترلیۆن و 700 ملیار دیناری وەک قەرز بوە و 598 ملیار دیناریشی وەک شایستەی هەرێمی کوردستان لە مانگی حوزەیران هەژمار کراوە. ئەوەشخراوەتەڕو، پشکی خەمڵێنراوی هەرێمی کوردستان لە یاسای بوجەی ساڵی 2023 عێراق نزیکەی 16 ترلیۆن و 498 ملیار دینار بوە، بەڵام بەپێوەری ئینفاقی فیعلی پشکی هەرێم لە کۆی ساڵەکە کە حکومەتی عێراق بۆ حکومەتی هەرێمی تەرخان کردوە نزیکەی شەش ترلیۆن و 300 ملیار دینارە، لەکاتێکدا حکومەتی هەرێم بەس بۆ موچە لە ساڵێکدا پێویستی بە نزیکەی 11 ملیار دینارە بەو پێیەش کورتهێنان بۆ موچە لە ساڵێکدا نزیکەی پێنج ترلیۆن دینارەو کە دەکاتە نزیکەی موچەی شەش مانگی فەرمانبەران وموچەخۆرانی هەرێم . باس لەوەشکراوە، یەکێک لە کێشە گەورەکانی یاسای بودجەی 2023 عێراق بونی بڕگەی ئینفاقی فیعلی ( خەرجی کرداری) بو کە بەپێی ئەو بڕگەیە پشکی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2023 مانگانە لە دەوروبەری 500 ملیار دینار تێپەڕناکات، لە کاتێکدا موچەی فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان مانگانە 913 ملیار دینارە بەپێی ئەو داتا و ئامارانەی لە ڕاپۆرتەکانی تیمی هاوبەشی دیوانی چاودێری دارایی عێراق و هەرێمی کوردستانەوە پەسەند کراون، ئەوە جگە لە هاوکاری هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگە کە مانگانە بڕەکەی نزیکەی 25 ملیار دینارە. وەزارەتی دارایی رونیشیکردوەتەوە، بەهۆی ئەو کورتهێنانەی زۆرەی بۆ موچە دروست ببو ئەگەر لە 100٪ داهاتی ناوخۆش بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی موچە تەرخان بکەین هێشتا بەتەواوی ناتوانرێت موچەی پێ دابەش بکەین بۆیە هەندێک مانگ ناچاربوین داهاتی ناوخۆی دو مانگ بۆ کورتهێنانی موچەی مانگێک تەرخان بکەین کە کورتهێنانەکە نزیکەی 340 ملیار دینار بو. ئەوەشی ئاشکرا کردوە، داهاتی ناوخۆی هەرێمی کورستان مانگانە نزیکەی 320 ملیار دینارە و لەساڵێکدا نزیکەی چوار ترلیۆن دینارە بە پێی ڕاپۆرتەکانی تەرازوی پێداچونەوەی مانگانە کە بەشی زۆری ئەو داهاتە لە پێنج سەرچاوەی سەرەکیەوە بەدەست دێن لەوانە داهاتی ( گومرگ و باج و کارەباو هاتوچۆو بەڕێوبەرایەتیەکانی تۆماری خانوبەرە)،بەڵام بەشێکی ئەو داهاتە ئەمانەت و چەک و قەرزە و دوای لێدەرکردنی پشکی وەزارەتەکان کە بەپێی یاسا و بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران بۆیان تەرخان کراوە، ئەوەی وەک کاش دێتەوە خەزێنەی وەزارەتی دارایی مانگانە نزیکەی 170 بۆ 200 ملیار دینارە. اماژە بەوەشکراوە، زیاتر لە دو ترلیۆن دیناری داهاتی ناوخۆ لە ساڵی 2023 بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی ئەو 10 موچەیە بەکارهێنراوە کە بەدرێژایی ساڵی 2023 دابەشکراوە، پاشماوەکەشی بۆ خەرجیەکانی بەکاربردن ( پێشینەو خەرجی مانگانەی دام و دەزگاکانی حکومەت ) دەڕوات و شتێکی ئەوتۆی بۆ خەرجی وەبەرهێنان نامێنێتەوە. لە راگەیەنراوی وەزارەتی دارایی ئەوەشخراوەتەڕو، خەرجی مانگانەنەی دامودەزگاکانی حکومەتی هەرێم لەگەڵ پێشینەی وەزارەت و دامودەزگاکان مانگانە لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان نزیکەی 170 ملیار دینارە و ئەوەش هەموی لە داهاتی ناوخۆ دابین دەکرێت کەلە ساڵێکدا نزیکەی دو ترلیۆن دینارە. دەقی ڕاگەیەندراوەکە: ڕونکردنەوەیەک لەوەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێمی کوردستانەوە. شەوی سێ شەممە ڕێکەوتی ٢٠٢٣/١٢/٢٦ کەناڵی کەی ئێن ئێن لە میانی ڕاپۆرتێکدا چەندین داتاو زانیاری هەڵەی لەسەر داهاتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان و شێوازی دابەشکردنی مووچە خستۆتە ڕوو کە سەرجەمیان خەیاڵی ئامادەکاری ڕاپۆرتەکە بووەو بەئارەزوی خۆی هۆنیویەتیەوە، بەپێوستمان زانی هەندێک لە ڕاستیەکان باس بکەین تەنها بۆ بیرخستنەوەی ئەو جۆرە کەسانەی زەینیان کوێرەو مێژویان بیر ئەچێتەوە. لامان سەیرە کە ڕاگەیاندنی بزوتنەوەی گۆڕان پێکهاتەیەکی سەرەکی حکومەتی هەرێمن نەزانێت داهاتی ناوخۆ چۆن خەرج دەکرێت ، بۆ ئەوەی ڕاستیەکان وەکوو خۆی بگاتە ئەو ڕاگەیاندنکارە چەواشەکارە و هاوڵاتیان و مووچەخۆران ڕوون بێتەوە بەگرنگمان زانی ئەم چەند خاڵەی خوارەوە ڕوون بکەینەوە بەپێی داتاو زانیاریە بەردەستەکانی لامانە بەبەڵگەو ژمارە. چونکە پێمان وایە بەرپرسیاریەتی ئێمەیە کە ڕاستیەکان وەک خۆی بۆ هەموو لایەک ئاشکرا بکرێت. هەروەک گرنگە هەموو لایەک زانیاری تەواویان لەسەر داهاتی ناوخۆ بەتایبەتی هەبێت، هەرچەندە لەڕابردوشدا چەند جارێک لەبۆنەی جیاواز جیاوازدا باسمان کردووە. ١- بەدرێژایی ساڵی ٢٠٢٣ وەک وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان ١٠ مووچەی تەواومان دابەش کردووە کە مووچەیەکیان هی مانگی ١٢ ی ساڵی ٢٠٢٢ بووەو ٩ مووچەشیان هی ساڵی ٢٠٢٣ بووە، لەساڵی ٢٠٢٣ حکومەتی عێراق تەنها ٤ ترلیۆن و ٢٩٨ ملیار دینار بۆ هەرێمی کوردستان ناردووە کەلەو ژمارەیە ٣ ترلیۆن و ٧٠٠ ملیار دیناری وەک قەرز بووەو ٥٩٨ ملیار دیناریشی وەک شایستەی هەرێمی کوردستان لە مانگی حوزەیران هەژمار کراوە. ٢-پشکی خەمڵێنراوی هەرێمی کوردستان لە یاسای بوجەی ساڵی ٢٠٢٣ عێراق نزیکەی ١٦ ترلیۆن و ٤٩٨ ملیار دینار بووە، بەڵام بەپێوەری ئینفاقی فیعلی پشکی هەرێم لە کۆی ساڵەکە کە حکومەتی عێراق بۆ حکومەتی هەرێمی تەرخان کردووە نزیکەی ( ٦ ترلیۆن و ٣٠٠ ) ملیار دینارە، لەکاتێکدا حکومەتی هەرێم بەس بۆ مووچە لە ساڵێکدا پێویستی بە نزیکەی ( ١١ ) ترلیۆن دینارە بەو پێیەش کورتهێنان بۆ مووچە لە ساڵێکدا نزیکەی ٥ ترلیۆن دینارەو کە دەکاتە نزیکەی مووچەی شەش مانگی فەرمانبەران ومووچەخۆرانی هەرێم . ٣-یەکێکە لە کێشە گەورەکانی یاسای بودجەی ٢٠٢٣ عێراق بونی بڕگەی ئینفاقی فیعلی ( خەرجی کرداری) بوو کە بەپێی ئەو بڕگەیە پشکی هەرێمی کوردستان لە ساڵی ٢٠٢٣ مانگانە لە دەوروبەری ٥٠٠ ملیار دینار تێپەڕناکات، لە کاتێکدا مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان مانگانە ٩١٣ ملیار دینارە بەپێی ئەو داتاو ئامارانەی لە ڕاپۆرتەکانی تیمی هاوبەشی دیوانی چاودێری دارایی عێراق و هەرێمی کوردستانەوە پەسەند کراون، ئەوە جگە لە هاوکاری هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگە کە مانگانە بڕەکەی نزیکەی ( ٢٥ ) ملیار دینارە، بەهۆی ئەو کورتهێنانەی زۆرەی بۆ مووچە دروست بوو بوو ئەگەر لە ١٠٠٪ داهاتی ناوخۆش بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی مووچە تەرخان بکەین هێشتا بەتەواوی ناتوانرێت مووچەی پێ دابەش بکەین بۆیە هەندێک مانگ ناچاربوین داهاتی ناوخۆی دوو مانگ بۆ کورتهێنانی مووچەی مانگێک تەرخان بکەین کە کورتهێنانەکە نزیکەی ٣٤٠ ملیار دینار بوو. ٤-داهاتی ناوخۆی هەرێمی کورستان مانگانە نزیکەی ٣٢٠ ملیار دینارەو لەساڵێکدا نزیکەی ٤ ترلیۆن دینارە بە پێی ڕاپۆرتەکانی تەرازووی پێداچونەوەی مانگانە کە بەشی زۆری ئەو داهاتە لە پێنج سەرچاوەی سەرەکیەوە بەدەست دێن لەوانە داهاتی ( گومرگ و باج و کارەباو هاتوچۆو بەڕێوبەرایەتیەکانی تۆماری خانوبەرە)،بەڵام بەشێکی ئەو داهاتە ئەمانەت و چەک و قەرزەو دوای لێدەرکردنی پشکی وەزارەتەکان کە بەپێی یاساو بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران بۆیان تەرخان کراوە، ئەوەی وەک کاش دێتەوە خەزێنەی وەزارەتی دارایی مانگانە نزیکەی ١٧٠ بۆ ٢٠٠ ملیار دینارە. ٥-زیاتر لە ٢ ترلیۆن دیناری داهاتی ناوخۆ لە ساڵی ٢٠٢٣ بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی ئەو ١٠ مووچەیە بەکارهێنراوە کە بەدرێژایی ساڵی ٢٠٢٣ دابەشکراوە، پاشماوەکەشی بۆ خەرجیەکانی بەکاربردن ( پێشینەو خەرجی مانگانەی دام و دەزگاکانی حکومەت ) دەڕوات و شتێکی ئەوتۆی بۆ خەرجی وەبەرهێنان نامێنێتەوە. ٦-خەرجی مانگانەنەی دام و دەزگاکانی حکومەتی هەرێم لەگەڵ پێشینەی وەزارەت و دام و دەزگاکان مانگانە لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان نزیکەی ١٧٠ ملیار دینارەو ئەوەش هەموی لە داهاتی ناوخۆ دابین دەکرێت کەلە ساڵێکدا نزیکەی دوو ترلیۆن دینارە. ٧- شایەنی باسە ئەو کەسانەی بەئەنقەست ئەم زانیاریە نادروستانە بڵاو دەکەنەوە هیچ خزمەتێک بە دۆخی مووچەخۆران و ئابڵوقە ئابوریەکەی ناکەن ، ئەزمونی چەند ساڵی ڕابردوش سەلماندویەتی کەمزایەدەی سیاسی و دروشمی پۆپۆلیستی هیچی لێ بەرهەم نایەت، تێ ناگەین ئەو درۆو چەواشەکاریانەی لەسەر پرسی مووچەو داهاتی ناوخۆ بڵاو دەکرێتەوە ئاوێکەو ئەکرێتە چ ئاشێکەوە، ئەگەر ئەو مزایەدەو چەواشەکاریانە سودی بۆ فەرمانبەران و مووچەخۆران نەبێت کێ سودی لێ دەبینێت جگە لە نەیاران و دوژمنانی هەرێمی کوردستان لە ناوخۆو لە عێراق،لەڕابردوش هیچ حزب و لایەنێک سودی لە درۆو چەواشەکاری و پۆپۆلیستی نەبینیوە تا ئێستا بزوتنەوەی گۆڕان و میدیاکەی بیانەوێت سودی لێ ببینن. ٨-وەک وەزارەتی دارایی لە ڕوانگەی بڕوابونمان بە بنەماکانی شەفافیەت و چاودێری هەمیشە دەرگامان بۆ تیمە هاوبەشەکانی دیوانی چاودێری دارایی عێراق و هەرێم کراوە بووە و وردبینی لەسەرجەم ژمارەو داتاو زانیاریەکان کراوەو دواتر بەڕاپۆرت پەسەند کراوەو بەرزکراوەتەوە بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان. ٩-ئەو نەزانانەی کە دەڵێن حکومەت توانای موچەیەکی تری هەبوو لەمساڵدا بەڵام دابەشی نەکرد، دەبێت بەبیریان بێنینەوە ئەو ٣٢٠ ملیار دینارەی داهاتی ناوخۆ هەمووی کاش نییە و بەشێک چەک و قەرزو ئامانەتە ، بەلامانەوە گرنگە ڕای گشتی و میدیاکانیش بزانن حکومەتی هەرێم تەنها دابەشکردنی مووچەی لە ئەستۆ نییە، بەڵکوو خەرجی بەکاربردن و وەبەرهێنان و چەندین بەرپرسیارێتی تری دارایی لە ئەستۆیە کەمانگانە دەبێت پارەی بۆتەرخان بکات. ١٠-هەر ڕاگەیاندن و دامەزراوەیەکی میدیایی داتاو ئاماری نادروست لەسەر داهات و خەرجی دام و دەزگاکانی حکومەت بەمەبەستی شێواندنی ڕای گشتی و تێکدانی دەرونی مووچەخۆران و فەرمانبەران بڵاوبکاتەوە بەمافی خۆمانی دەزانین ڕوبەڕوی یاسای بکەینەوە بەمەبەستی سەلماندنی. هاوپێچ خشتەی دابەشکردنی مووچەی ١٠ مانگ لە ساڵی ٢٠٢٣ و خشتەی مانگانەی خەرجی بەکاربردن وەزارەتی دارایی و ئابوری. ٢٠٢٣/١٢/٢٩
هاوڵاتی ئەمشەو گوندی گەڵاڵەی سەر بە شارەدێی شارباژێڕ، لەلایەن فڕۆکەیەکی جەنگی دەوڵەتی داگیرکەری تورکەوە بۆردوومان کرا و بەگوێرەی زانیارییەکان، هیچ زیانێکی گیانی لێنەکەوتووەتەوە. ئەمشەو دەوڵەتی داگیرکەری تورک بۆردوومانی گوندی گەڵاڵەی کرد و بەپێی زانیارییەکان، بۆردوومانەکە کیلۆمەترێک لە دووریی گوندەکەوە بووە و لە رێگەی فڕۆکەی جەنگییەوە بووە ئەنجام دراوە. گوندی گەڵاڵە سەر شارەدێی شارباژێڕە کە دەکەوێتە سنووری شارۆچکەی ماوەت لە سلێمانی.
هاوڵاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، هەواڵی هەبوونی بارەگای ئیسرائیلی لە هەرێمی کوردستان دوورە لە راستییەوە. ئه‌مڕۆ هه‌ینی، پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگه‌یاند: هێزێکی لە یاسا دەرچو رایگەیاندوە، لە رێگەی درۆنەوە بارەگایەکی ئیسرائیلیان لە هەولێر بۆردومانکردوە، ئەم هەواڵانەی ئەم گروپ و هێزە نایاساییانە بێ بنەمان و دورن لە راستییەوە و هیچ بارەگا و بنکەیەکی ئیسرائیل لەهەرێمدا بونی نییە. وتیشی: بە ئامانجگرتنی هەولێر هەرجارەی بە بیانوێک تەنیا سەرلێشێواویی ئەم گروپانە دەردەخات و کارێکی ترسنۆکانە و تیرۆریستییە.
هاوڵاتی قەزای کفری کە سەر بە ئیدارەی گەرمیانە، خاوەنی چەندین شوێنەوار و ناوچەی دێرینە، لەوانەش سەرای کفری، گردەگۆزینە، سەرقەڵا؛ بەڵام بەشێکی زۆری شوێنەوارەکانی لەبەر نەبوونی بودجە بەرەولەناوچوون دەچن یاخود بوونەتە شوێنی فڕێدانی زبڵ و خاشاک. لەباشترین دۆخیشدا ئەگەر نۆژەن بکرێنەوە لەسەر بودجەی شەخسی نۆژەن دەکرێنەوە. سەرای کفری کە ساڵی ١٩١٩ لەلایەن ئینگلیزەکانەوە دروستکراوە و تەمەنی زیاتر لە سەد ساڵە، یەکێکە لەو شوێنەوارانەی کفری کە نزیکەی دوو ساڵە دەست بە نۆژەنکردنەوەی کراوە و نزیکەی ٩٥٪ تەواو بووە. ئەمەش نەک بەهەوڵی حکومەت و حزب، بەڵکو بە هەوڵی تاکەکەسی بووە، کە تێچووەکەی بە نزیکەی ٣٠٠ ملیۆن دەخەمڵێندرێت و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکوەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەرکی نۆژەنکردنەوەی گرتۆتە ئەستۆ. عوبێد محەممەدعەلی، بەڕێوبەری شوێنەواری کفری بە هاوڵاتی وت، بەشێکی زۆری شوێنەوارەکان پێویستە کاریان تیدابکرێت و نۆژەن بکرێنەوە، بەوانەوەشەوە کە ساڵانی سەرەتای دوو هەزارەکان نۆژەنکراونەتەوە" وەک ئاسیاوەکان، خانووی جووەکان". بەڕێوەبەری شوێنەواری کفری وتیشی، گەرماوی کفری کە تاکە گەرماوە لە ژێر زەویدا دروستکرابێت و مێژووەکەی بۆ دوو سەد ساڵ لەمەوبەر دەگەرێتەوە، ئەگەر ئەمساڵ بەسەریدا بڕوات و نۆژەن نەکرێتەوە مەترسی ڕوخانی لەسەرە؛ ئەوەشی خستە ڕوو کە داوای بودجەیان کردووە بۆ نۆژەنکردنەوەی. پڕۆسەی نۆژەنکردنەوەی شوێنەوارەکان بەراورد بە لەناوچوون و شێواندنیان پڕۆسەیەکی هێواشە، بەجۆرێک رۆژانە وەک شوێنی فڕێدانی زبڵ خەڵکی روویان تێدەکەن، لەوانەش( ماڵی مەجید پاشای بابان). پشتگوێخستنی شوێنەوارەکانی کفری، لەپاڵ ئەو کەمتەرخەمیانەی دیکە لەوانەش ، نەبوونی هەلیکار تەنها یەکێکە لەو کێشانەی کە گەنجانی کفری ناڕەزایی و گردبوونەوەیان بۆ چارەسەرکردنیان ئەنجامداوە و قوربانیان بۆ داوە. هیواڕەشید، گەنجێکی کفریە وجەندین جار وەک ڕێکخەر و بەشداربووی خۆپیشاندانەکان کاری کردووە بۆ چارەسەرکردنی کەموکوڕیەکانی شارەکەی، ئەو دەڵێت" ساڵی ٢٠٢٠ لەو خۆپیشاندانەی کە ڕێکمانخستبوو دوو هاوڕێم شەهیدبوون " ئاکۆ سەلمان" یەکێک بوو لە قوربانیەکان، ئێمە یەکێک لە داواکاریەکانمان نۆژەنکردنەوەی شوێنەوارەکان بوو، کە بەهۆیەوە سەرای کفری کە کارکردن تێیدا وەستابوو دەستیپیکردەوە". لەوبارەیەشەوە عوبێد محەممەد دەڵێت، نۆژەنکردنەوەی سەرای کفری کە یەکێکە لە پرۆژە دیارەکان کە کاری لەسەرکراوە، بەهۆی" کاریگەری خۆپیشانداکان نەبووە" کە بودجەی بۆ تەرخانکراوە، بەڵکو پڕۆژەکە هەوڵی تاکەکسی بووە. دەربارەی ئەوەی کە ئایا تاچەند هەوڵدراوە نۆژەنکردنەوەی ئەو شوێنەوارانە ببێتە هۆی دابینکردنی هەلی کار بۆ گەنجانی کفری، عوبێد محەممەد باسی لەوەکرد، هەرچەندە ئەوە لەئاست پرکردنەوەی ئەو بۆشاییە نەبووە بۆ دابینکردنی هەلیکار، بەڵام بۆ ئەوەی زۆرترین سود بە دانیشتوان کفری بگەێنین بەهیچ جۆرێک هیچ کریکاریکمان لە دەرەوەی شارەکە نەهێناوە بۆ کارکردن لەم پرۆژانە. لەگەڵ ئەوەی شوێنەوارەکان پشتگوێخراون، مۆزەخانەکەشی کەمترین گرنگی پێدراوە، مۆزەخانەی کفری جگە لە چەند کەلوپەلیک کە بەهەوڵی کارمەندانی مۆزەخانەکە کۆکراونەتەوە شتیکی ئەوتۆی تێدانیە و بوونەتە دوو سیمیای دیکەی سستی شارەکە. ئەمەش لەکاتیکدایە کە کفری یەکێکە لەو ناوچانەی هەرێمی کوردستان کە قوربانیەکی زۆری لە شاڵاوی ئەنفال داوە، هاوکات خاوەنی کێڵگەی نەوتییە کە کاری تێدادەکرێت و نەوتی لێ دەردەکرێت ئەویش کێڵگەی نەوتی حەسیرەیە.
هاوڵاتی درەنگاونی شەوی پێنج شەممە 28ی كانوونی یەكەمی 2023 سێ هاوڵاتی كورد ، بە تۆمەتی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل لە زیندانی ناوەندی شاری ورمێ لە سێدارە دران. بە پێی راپۆرتێكی ماڵپەڕی ڕێكخراوی هەنگاو بۆ مافەكانی مرۆڤ، كاتژمێر 11ی شەوی پێنج شەممە 28ی كانوونی یەكەمی 2023 سێ هاوڵاتی كورد بە ناوەكانی وەفا هەنارە، ئارام عومەری بەردیانی و ڕەحمان پەڕخازوو، بە تۆمەتی سیخوڕی بۆ ئیسرائیل لە زیندانی ناوەندی شاری ورمێ لە سێدارە دران. وەك ڕێكخراوی هەنگاو باسیكردووە هەر لەم دۆسیەیەدا سزای سێدارە بۆ ژنێك بە ناوی نەسیم نەمازی بڕاوەتەوە، بەڵام سزاكەی بە شێوەی كاتی راگیراوەو هەروەها بە بنەماڵەی لەسێدارە دراوەكانیش راگەیەندراوە كە تەرمی كوڕەكانیان رادەست ناكرێتەوە. لەسێدارەدانی ئەو سێ كوردەی ڕۆژهەڵاتی كوردستان، دوای ئەوە دێت كە 25ی كانوونی یەكەمی ئەمساڵ، فەرماندەیەكی باڵای سوپای پاسدارانی ئێران بە ناوی رەزا مووسەوی، لە سووریا لە لایەن ئیسرائیلەوە كوژرا، دوا بەدوای كوشتنی مووسەوی، بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی هەڕەشەی تۆڵە سەندنەوەیان لە ئیسرائیل كرد.
.jpg)
هاوڵاتی ئەمشەو كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق لەبەغدا ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراقی ڕاگەیاند، كە 18 ی ئەم مانگە لە 15 پارێزگا بەڕێوەچوو. بەپێی ئەنجامەكانی كۆمسیۆن، كورد لە كەركوك حەوت كورسی بەدەستهێناوە، پێنج كورسی بۆ یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و دوو كورسیش بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان، هاوكات لیستە عەرەبی و توركمانیەكان هەشت كورسییان هێناوە و مەسیحیەكانیش یەك كورسی. هاوكات بەپێی ئەنجامی كۆتایی كۆمسیۆنی عێراق، لەپارێزگای نەینەوا، پارتی چوار كورسی بەدەستهێناوە و یەكێتیش دوو كورسی، لەپارێزگای دیالەش لەلایەن كوردیەكان تەنها یەكێتی توانیویەتی كورسییەك بەدەست بهێنێت.
هاوڵاتی بەوتەی قایمقامی هەولێر لە ساڵی 2023 هەزار و 98 شوێنیان داخستووە، هەروەها هەزار و 14 شوێنی زێدەڕەویان تێکداوە، بە گوێرەی ئامارەکە ئەمساڵ دەستگیراوە بەسەر 7349 سیمکارتی تۆمار نەکراودا،هاوکات دەستیانگرتووە بەسەر پێنج تۆن یاری ئاگریندا. نەبەز عەبدولحەمید، قایمقامی قەزای ناوەندیی هەولێر ئاماری کار و چالاکییەکانی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامییەتی لە ساڵی 2023 دا خستەڕوو. لە ئامارەکەی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامییەتی هەولێردا هاتووە: ئەو شوێنانەی لە هەولێر و دەوروبەری بەهۆی پابەندنەبوون بە رێکارە تەندروستی و کارگێڕییەکانەوە داخراون بریتین لە؛ 755 هۆتێل، رێستۆرانت، مارکێت، خواردنگەکان و فرۆشگە جیاکانی دیکە، هەروەها 343 دەرمانخانە و کۆگەی دەرمان داخراون. هەر بە گوێرەی ئامارەکە، تەنیا لە قایمقامییەتی هەولێر داهاتی پێبژاردنەکان 294 ملیۆن دینار بووە، بەوتەی قایمقامی هەولێر بەپێی دەسەڵاتێک کە وەزارەتی دارایی پێیداون، ئەوانەی سەرپێچی دەکەن یەک بۆ پێنج ملیۆن دینار سزا دەدرێن. لە ساڵی 2023 رێکاری یاسایی و کارگێڕی دژی هەزار و 14 شوێن وەکو زیادەڕەو گیراوەتەبەر بە گوێرەی ئامارەکە، هەزار و 134 کەس وەکو سەرپێچیکار لە کۆی دۆسیەکان راگیراون، لەو ژمارەیە 941 کەسیان لە قایمقامیەت بەڵێننامەیان پێ پڕکراوەتەوە و سەرپێچییەکەیان پێ چاککراوە و ئازاد کراون، هەروەها 139 کەسیان رەوانەی دادگا کراون و بە بڕیاری دادوەر زیندانی کراون. نەبەز عەبدولحەمید کە هاوکات سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامییەتی هەولێرە، لە کاتی خوێندنەوەی ئامارەکەدا ئاماژەی بەوە کرد، لە ساڵی 2023دا 214 تۆن کاڵا و شمەکی ماوەبەسەرچوو لەناوبراون، ئەوەی گۆشت بووبێت رەوانەی شێڵتەری سەگە بێلانەکان کراوە. قایمقامی هەولێر ڕاشیگەیاند: بە بڕیاری مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2023دا دەستیانگرتووە بەسەر حەوت هەزار و 349 سیمکارتی تۆمارنەکراودا کە بە "تۆز و با" ناسراوە و لە شەقامەکانی هەولێردا دەفرۆشران، وتیشی هەبوونی ئەو سیمکارتانە چەندین کێشەی کۆمەڵایەتی دروستکردبوو بەڕێژەیەکی بەرچاو کەمیکردووە، بەڵام تائێستا بە قاچاغ و بە ئۆنڵاین دەفرۆشرێت. لە ئامارەکەدا ئاماژە بەوەکرابوو، کە لیژنەکانی قایمقامییەتی هەولێر هەموو کارێکیان کردووە بۆ قەدەغەکردنی یارییە ئاگرینەکان و ئەم ساڵ دەستیان گرتووە بەسەر پێنج تۆن یاری ئاگریندا. هەروەها نەبەز عەبدولحەمید دەشڵێت: ئەمساڵ 63 کۆمپانیا کە پێشتر باجیان نەداوە ناچارکراون باج بدەن و داهاتێکی باش یان بۆ حکومەت هەبووە. هەرلەکۆنگرە رۆژنامەوانییەکدا، قایمقامی هەولێر باسی لەو کەسانە کرد لە رێگەی لیژنەکانیانەوە دەستگیرکراون و وتی، 850 کەسیان دەستگیرکردووە کە "یاسایان شکاندووە و زیانیان بە هاووڵاتیان گەیاندووە"، ئەوە جگە لەو کەسانەی لە رێگەی هێزەکانی پۆلیس و ئاسایشەوە دەستگیرکراون.
هاوڵاتی دانیشتوانی گوندەكانی سنووری شارەدێی خەلەكانی سەر بە شارۆچكەی دوكان، بەهۆی نەبوونی خزمەتگوزاری و خراپی ڕێگاوبانەكانیان، گردبوونەوەی ناڕەزایەتییان ئەنجامدا. دانیشتوانی سنوورەكە دەڵێن بەهۆی نەبوونی كارەبای نیشتمانی و كەمی خزمەتگوزاری وەكو ڕێگاوبانەكان وای كردووە گردبوونەوە ئەنجام بدەن، چونكە لە ماوەی بیست چوار كاتژمێر، تەنیا چوار بۆ پێنج كاتژمێر كارەبای نیشتمانی بە هاووڵاتییانی ناوچەكە دەدرێت، ئەمەش گرفتێكی گەورەی دروست كردووە، لەبەر ئەوەی مۆلیدەی ئەهلیی لە گوندەكانی سنوورەكەیان نییە. دانیشتوانی سنوورەكە ئاماژەیان بەوەشداوە دوای چەند كاتژمێرێك لە داخستنی شەقامەكە، بەڵام هیچ لایەنێكی ئیداری بەدەم داواكاری هاووڵاتییانەوە نەهاتوون، ئەمەش بێ باكی حكومەت و دەسەڵاتداران دەردەخات كە گوێ لە داواكاری خەڵكی ناگرن. شارەدێی خەلەكان لە ڕووی ئیدارییەوە سەر بە شارۆچكەی دووكانە لەپارێزگای سلێمانی لەهەرێمی كوردستان، بەشێك لە كارەبای نیشتمانی لەو شارۆچكەیە بەرهەم دەهێنرێت، بەڵام خەڵكی سنوورەكە بەدەست نەبوونی كارەباوە دەناڵێنن.
هاوڵاتی ساڵ بەساڵ نرخی بەنزین و سوتەمەنی لەهەرێم گرانتر دەبێت تا سەرەتای 2016 نرخی لیترێك بەنزین بە 500 دیناربوو واتە لەماوەی حەوت ساڵدا نزیكەی دوو هێندە زیادیكردووە، هەرچەندە لەساڵی 2019 نرخی بەنزین دابەزی بەڵام دواتر دیسان بەرزبوەوە. نەبەز عەبدولحەمید، قایمقامی قەزای ناوەندی هەولێر ڕایگەیاند: زیادبوونی خواست لەسەر غازی ماڵان هۆكاری گرانبوونی نرخەكەیەتی، هاوكات ئەو بڕەی بۆمان دەنێرن كەمە وتیشی كەم بوونی ئەو ڕێژەیە وایكردووە غازی ماڵان گران بێت. لەلایەكی دیكەوە بەهمەن قادر، وتەبێژی بەنزینخانەكانی سلێمانی سلێمانی بەهاوڵاتی وت:" لەئێستادا تەنها 25 دینار لەبەهای بەنزین بووەتەوە و نرخی لیترێك بەنزینی نۆرماڵ 900 دینارە و موحەسەن هەزار و 125 دینار و سوپەریش بووەتە 1275 دینار". جێی ئاماژەیە نرخی بەنزین لەهەرێم كاتێك بەرزدەبێتەوە هەندێك جار 100 دینار یاخود زیاتری دەچێتەسەر، بەڵام بۆ دابەزین 25 دینار دێتەخوارەوە بۆ هەر لیترێك. پێشتر كەریم عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی( بەبڕیارێكی دادگای فیدراڵی عێراق ئەنجومەنی پارێزگاكان هەڵوەشاوەتەوە) لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وتبوو: "هۆكاری یەكەم و سەرەكی گرانبوونی نرخی بەنزین قۆرغكارییە چ لەلایەن پاڵاوگەكانەوەو چ لەلایەن بازرگان و خاوەن وێستگەكانەوە، جگە لەوەی هیچ دەزگایەك لەهەرێمی كوردستاندا چاودێری نرخی بەنزین ناكات". وتیشی: "هەندێك هۆكاری تریش هەن وەك بەرزبوونەوەی بەهای دۆلارو بەهای نەوت و ئەمانە دەكەنە بیانوو بۆ ئەوەی زیاد لەپێویست نرخەكەی گران بكەن، لەكاتێكدا پاڵاوگە بۆ خۆی نەوتی خاو پەیدا دەكات و بەنرخی بازرگانی دەیفرۆشێت ئیتر حكومەت چیبكات". "پێویستە حكومەت چاودێری بكات لەڕووی كوالێتییەوەو قازانجەكەی بۆ دیاری بكات و ناكرێت بەمشێوەیە بازاڕی بۆ ئازادبێت و خۆی قازانج بۆ خۆی دیاری بكات، رۆڵی حكومەت لەم پرسەدا خراپەو بووەتە لایەنگیریش ئەگەربێتو لەڕووی نرخ و كوالێتییەوە چاودێری بكرێت نرخی بەنزین كۆنترۆڵ دەكرێت، بەڵام حكومەت مەبەستی نییە". كەریم عەلی وادەڵێت. ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئەوەشی وتبوو:" چەند چارەسەرێك بۆ ئەم پرسە هەیە، حكومەتی هەرێم خۆی نەوتی خاو بداتە پاڵاوگەكان بەنرخی پاڵپشتی بدرێتە هاووڵاتیان، هەروەها رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراقی كەخاڵێكی زۆر گرنگەو كوالێتی و نرخی بەنزین رێكبخەنەوە تاهەرێمی كوردستانیش لەڕووی سوتەمەنییەوە سەقامگیربێت". كەریم عەلی ئاماژەی بەوەشكردبوو"هەروەها چاودێرییەكی چڕی پاڵاوگەكان و بازرگانەكان و خاوەن وێستگەكان بكرێت و نرخ و قازانجیان بۆ دابینبكرێت ئەوكاتە كۆنترۆڵی نرخی بەنزین دەكرێت و بەرزی و نزمی روونادات". لە هەرێمی کوردستان جگە لە بەنزینی بازرگانی، بەنزینی حکومیی هەیە کە بەشێکی حکومەتی عێراق و بەشێکی حکومەتی هەرێمی کوردستان دابینی دەکەن، بەڵام بۆ وەرگرتنی بەنزینەکە کە لیتری 750 دینارە، شۆفێران دەبێت چەند کاتژمێرێک نۆرەبگرن و لە هەموو جێگەیەکیش بەردەست نییە.
هاوڵاتی وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ و سه‌رچاوه‌كانی ئاوی حكومه‌تی هه‌رێم ره‌تیده‌كاته‌وه، بێگه‌رد تاڵه‌بانی له‌ماوه‌ی ئه‌مساڵدا 40 گه‌شتی بۆ ده‌ره‌وه‌ی وڵات ئه‌نجامدابێت و رایده‌گه‌یه‌نێت، هه‌ركه‌س و په‌یج و گروپێك ئه‌مجۆره تۆمه‌تانه بڵاوده‌كه‌نه‌وه، ده‌بێت له‌به‌رده‌م دادگا بیسه‌لمێنن. دوای ئەوەی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان چەند بابەتێک لەسەر وەزیری کشتوکاڵ بڵاوکرایەوە کە گوایە لە یەک ساڵدا نزیکەی چل گەشتی بۆ دەرەوەی وڵات ئەنجام داوە ئەمڕۆ پێنجشەممە وەزارەتی کشتوکاڵ ڕونکردنەوەیەکی بڵاوکردەوەو دەڵێت، "به‌داخه‌وه له‌لایه‌ن هه‌ندێك په‌یج و كه‌س و گروپ، به‌مه‌به‌ستێكی ئامانجدار و ڕاسپێردراو چه‌ند هه‌واڵێكی بێ مۆراڵ و بێ بنه‌مایان بڵاوكردۆته‌وه گوایه بێگه‌رد تاڵه‌بانی وه‌زیری كشتوكاڵ و سه‌رچاوه‌كانی ئاو له‌ماوه‌ی ته‌نها ساڵێكدا 40 گه‌شتی ئه‌نجامداوه، ئه‌م ژماره‌یه نه‌ك هه‌ر راست نیه به‌ڵكو خواستێكی چه‌واشه‌كارانه‌یه، وه‌زیری كشتوكاڵ له ساڵی 2023دا ته‌نها سێ سه‌فه‌ری ئه‌نجامداوه، هه‌مو سه‌فه‌رێكی ده‌ره‌وه‌ی وڵات به ئاگاداری و ڕێككاری تایبه‌تی فه‌رمی حكومه‌تی هه‌رێم و لایه‌نی وڵاتی ڕێكخه‌ری شانده‌كان بوه". لە ڕونکردنەوەکەدا ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە کەدەرئەنجامی ئەو سەفەرو شاندکردنانە ڕەنگدانەوەی گرنگ و کاریگەری هەبووە لەسەر بەدەستهێنانی پاڵپشتی دارایی و تەکنیکی ،وە گۆرانکاری لەکەرتی کشتوکاڵی هەرێم وەزارەتی کشتوکاڵ: ئەو سەفەرانەی کراون ئەمانەن : ①/ "یەک سەفەر بۆ وولاتی ئیمارات ، وەکو وەزیری پەیوەندیدار و یاوەری شاندی حکومەتی هەرێم لەگەڵ سەرۆکی حکومەت لە کۆپ ٢٨ ، دەربارەی گۆرانکارییەکانی کەشو هەواو هەماهەنگی بۆ پێشخستنی کەرتی کشتوکاڵ ..." ②/ "یەک سەفەر بۆ وولاتی ئیسپانیا بۆ بەشداریکردن لە پێشانگای نێودەولەتی ئەم وولاتە، کە کارکراوە بۆ یەکخستن و ئاشنایەتی و دەرفەتەکانی وەبەرهێنانی کشتوکاڵی لە نێوان وەبەرهێنەرانی کوردستانی و ئیسپانی بەفەرمی ئەنجامدراوە ،کە خۆشبەختانە لەمیانی دیدارەکان ڕەزامەندی پێشەکی وەرگیراوە بۆ پاڵپشتی ئەنجامدانی فەندێکی گەورەی پاڵپشتی وەزارەتی کشتوکاڵی حکومەتی هەرێم .." ③/ "وە لەمیانی سەفەرێکی تری بەڕێز وەزیر لەگەڵ کۆماری چیک ئەنجامەکەی ئێستا بریتیە ، لە ئەنجامدانی یاداشتنامەیەکی لێک تێگەیشتنی هاوبەش بۆ مەبەستی هەناردەکردنی بەرووبوومی کشتوکاڵی و گواستنەوەی ئەزموونی ئەم وولاتە لەبوارەکانی ئاژەڵداری و کشتوکاڵی و ئاودێری ..." وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ و سه‌رچاوه‌كانی ئاو ده‌شڵێت،"به هه‌مو شێوه‌یه‌ك ئه‌م تۆمه‌تانه ڕه‌تده‌كه‌ینه‌وه كه هیچ به‌هایه‌كیان نیه، له‌پای خزمه‌ت و به‌ره‌وپێشچونه‌كانی كه‌رتی كشتوكاڵی هه‌رێم و خزمه‌تی جوتیاران، لێره‌وه به‌فه‌رمی ڕایده‌گه‌یه‌نین كه هه‌ركه‌س و په‌یج و گروپ و لایه‌نێك كه ئه‌مجۆره چه‌واشه‌كاری و بابه‌تانه بڵاوده‌كاته‌وه، ده‌بێت له‌به‌رده‌م دادگا بیسه‌لمێنێت بۆ دادگا و راییگشتی، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته به‌رێوه‌به‌رایه‌تی كاروباری یاسایی وه‌زاره‌تمان ڕاده‌سپێرین بۆ ئه‌نجامدانی ڕێككاری پێویستی كارگێری و یاسایی".
.jpg)
هاوڵاتی: شوان بەدری لە دوای تیرۆر کردنی رەزا موسەوی بەرپرسی پەیوەندی سەربازی نێوان ئێران و سوریا ، هەرەشەکانی ئێران بۆ تۆڵەکردنەوە و بەردەوامی جەنگ لە غەزە و ئەگەری پێکدادنی سەربازی نێوان ئیسرائیل و ئێران زیادیكردووە، هاوڵاتی لەم راپۆرتەدا توانا و هێزی سەربازی ئەو دوو ووڵاتە دەخاتە ڕوو. پۆلێن بەندی جیهانی; بە پێی پۆلێن بەندییە جیهانییەکان هێزە سەربازییەکانی هەردوو وڵات لە یەکەوە نزیکن و هەردوو وڵات لە ڕیزبەندی 17 و 18 ی بەهێزترین هێزە سەربازییەکانی جیهانن. هەر بە پێی پێگەی گڵۆباڵ فایەر پاوەری ئەمریکی هێزە سەربازییەکانی ئەو دوو وڵاتە لە ڕۆژهەڵاتی نەوەراست بە پلەی سێیەم و چوارەم دێن بە دوای یەکدا. بودجەی سەربازی لە رووی بودجەی سەربازییەوە ئێران لە ریزبەندی چلەمین ووڵاتانی جیهانە. بودجەی ساڵانەکەی بە پێنج ملیار و نیو دۆلار مەزەندە دەکرێت. ئیسرائیلیش بە بودجەی 24ملیار و سێسەد ملیۆن دۆلار لە ریزبەندی حەڤدەیەمی ووڵاتاندایە لە رووی بودجەی سەربازییەوە. هێزی مرۆیی هێزە سەربازییەکانی ئێران بە یەک ملیۆن و پێنجسەد هەزار سەرباز مەزەندە دەکرێت ، بەم جۆرە، 515 هەزار سەرباز، 350 هەزار سەربازی یەدەک،90 هەزار کەسی نیمچە سەربازی. هێزە سەربازییەکانی ئیسرائیلیش بە 646 هەزار کەس مەزەندە دەکرێت بەم جۆرە، 163 هەزار سەرباز،465 هەزار سەربازی یەدەک، هەشت هەزار کەسی نیمچە سەربازی. هێزی ئاسمانی ئێران خاوەنی 541 فرۆکەی جەنگییە و لە ریزبەندی 21 ی جیهانییە ، ئیسرائیلیش بە خاوەندارێتی 601 فرۆکەی جەنگی لە ریزبەندی 18 ی جیهانییە. هێزی ووشکانی هێزە ووشکانییەکانی ئێران 4071 تانك و 69 هەزار ئۆتۆمبێلی سەربازی و 580 دوورهاوێژ و 2050 تۆپی دوورهاوێژ و 1085 ڕاجیمەی مووشەکی لە خۆ دەگرێت، لە بەرابەریشدا ئیسرائیل خاوەنی 2200 تانك و 56 هەزار ئۆتۆمبێلی سەربازی و 650 دوورهاوێژ و 300 تۆپی دوورهاوێژ و300 راجیمەی مووشەکییە. هێزی دەریایی هێزە دەریاییەکانی ئێران لە 101 یەکەی دەریایی پێک دێت، بەم جۆرە حەوت پاپۆری جەنگی ،سێ کۆرڤیتی دەریایی ، 19 ژێردەریایی و چەند مین شکێنێکە بەم جۆرە لە ریزبەندی 32 ی جیهانییە. هەرچی ئیسرائیلیشە بە حەوت کۆرڤیت و پێنج ژێردەریایی و چەند پاپۆرێکی چاودێری و 67 یەکەی دەریایی لە ریزبەندی چلەمی جیهانییە. هێزی ئەتۆمی ئێران خاوەنی هیچ جۆرە بۆمبێکی ئەتۆمی نییە ، بەڵام ئیسرائیل هەرچەندە ئاشکرای نەکردووە بەڵام بە پێی چاودێران خاوەنی دەیان کڵاوەی ئەتۆمی هەجۆرە. فرۆکەی بێفرکەوان هەردوو ووڵات خاوەنی ژمارەیەکی بەرچاو فرۆکەی بێفرۆکەوانن ، هەندێک لە فرۆکە ئێرانییەکان وەک شاهیدی یەک رووسیا لە جەنگی دژ بە ئۆکرانیا بەکاری هێناون .
هاوڵاتی تەندروستی ڕۆژئاوا ئەمڕۆ پێنجشەممە لەبارەی هێرشەکانی ئەم چەند ڕۆژەی تورکیا ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوەو دەڵێت، پەرەسەندنی ئۆپراسیۆنی نوێی سەربازی تورکیا لە ماوەی دوو ڕۆژی ڕابردوودا تەواوی ناوچەکانی ئیدارەی خۆسەری لەخۆگرتبوو جگە لە شەهیدبونی هاوڵاتی مەدەنی زیانی بە چەندین نەخۆشخانەو و دام و دەزگای حکومی گەیاندووە و " بۆردومانکردنیان بە ئەنقەست بوو". سەبارەت بە زیانەکانی ئەو بۆردومانە تەندروستی ڕۆژئاوا ڕایگەیاند، "دامودەزگاکانی سەر بە کەرتی تەندروستی لە بۆردومانی تورکیا ڕزگار نەبوون و لەناوچوونی تەواوی وێستگەی ئۆکسجینی ناوەندی و سەنتەری شۆردنی گورچیلە بووە هۆی ئەوەی کە بە تەواوی لە خزمەتگوزاری دەربچێت، ئەو وێستگەیە بوو کە گازی ژیانی (ئۆکسجین)ی بۆ دەیان کەسی تایبەت و گشتی دابین دەکرد نەخۆشخانەکان و زۆرێک لە بنکە تەندروستییەکان. جگە لە زیانێکی گەورە بە سەنتەری شۆردنی گورچیلە، تاکە سەنتەرە لە ناوچەکەدا، کە خزمەتگوزاری پێشکەش بە نزیکەی ١٠٠ نەخۆش دەکات بە ڕێژەی ٢٥٠ دانیشتن لە هەفتەیەکدا". لە ڕاگەیەندراوەکەدا سەبارەت بە شاری کۆبانی تەندروستی ڕۆژئاوا، وێرانبوونی تەواوەتی یەکێک لە بنکە تەندروستییە سەرەکییەکانی ئەو شارەی ڕاگەیاند و دەڵێت بووەتە هۆی وەستاندنی بەردەوامی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری تەندروستی بۆ نزیکەی 400 نەخۆش کە ڕۆژانە سوودمەند بوون لە خزمەتگوزارییەکانی ئەو سەنتەرە. دەقی بەیاننامەکە: بەیاننامەی ڕای گشتی دەستەی تەندروستی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا .... وەک هەمیشە کاتێک وادەی هەر شایستەیەکی هەڵبژاردن لە تورکیا نزیک دەبێتەوە، حکومەتی پارتی داد و گەشەپێدان پەنا دەباتە بەر پەرەسەندنی سەربازی لە دەرەوەی سنوورەکانی، بۆ دەرچوون لە قەیرانە ناوخۆییەکان، بۆ ئەوەی دەنگدەرانی تورکیا سەرقاڵ بکات، بەرەو سندوقەکانی دەنگدان بیانبات، بە پاڵنەری... وەهم لە ئاسایشی نیشتمانی، و فشار و شەرمەزارکردنی ئۆپۆزسیۆن. لەبەر ڕۆشنایی ئەو هەلومەرجە ئاڵۆزەی لە هەرێمی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕوودەدات، و نزیکەی سێ مانگ ماوە بۆ هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی داهاتوو، کە لەرێگەیەوە پارتی دەسەڵاتدار و سەرۆک کۆماری تورکیا ئەردۆغان چاویان لە وەرگرتنەوەی گەورەترین شارەوانییەکانە بۆ ئەوەی کۆنترۆڵی خۆی بەسەر جومگەکانی… دەوڵەت بکات، دوای قۆرخکردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمان لە هەڵبژاردنەکانی مانگی ئایاری ڕابردوودا، حکومەتی تورکیا پەنای بۆ پەرەسەندنی سەربازی برد بۆ ئەوەی داهاتەکانی لە سندوقەکانی دەنگدانی شارەوانییەکان بە بیانووی ئاسایشی نیشتمانی خەرج بکات، کە هێشتا ڕەهەند و سنوورەکانی نەزانراوە. پەرەسەندنی ئۆپراسیۆنی نوێی سەربازی تورکیا لە ماوەی دوو ڕۆژی ڕابردوودا تەواوی ناوچەکانی ئیدارەی خۆسەری لەخۆگرتبوو، کە لە دێریک، تەربەسبەی، قامیشلۆ، و عامودا دەست پێدەکات تا کۆبانی و گوندەکانی لادێکانی مەنبەج. وەک دەرئەنجامی سەرەتایی دەستدرێژی نوێی تورکیا بووە هۆی گیانلەدەستدانی نۆ هاوڵاتی مەدەنی و برینداربوونی دەیان کەسی دیکە. ئەنقەرە سیناریۆی دەستدرێژیی پێشووی سێ مانگ لەمەوبەر دووبارە کردەوە و ژێرخانی مەدەنی و دامەزراوە خزمەتگوزارییەکان و دامەزراوە گشتییەکان و دامەزراوە گرنگەکان و تەنانەت دامەزراوە تایبەتەکان و وۆرکشۆپەکانی کردە ئامانج، جگە لەوەش دامودەزگاکانی سەر بە کەرتی تەندروستی لە بۆردومانی تورکیا ڕزگار نەبوون، نەیان هێشت ئەم دامەزراوانە خزمەتگوزارییەکانیان پێشکەش بە هەموو هاوڵاتیان بکەن، و پارێزبەندی یاسایی دەیانگرێتەوە وەک لەنێو ئەو شتە مەدەنیانەی کە دەبێت بێلایەن بکرێن لە کردەوە سەربازییەکان، بۆ ڕوونکردنەوە، لە ئەنجامی ئەو بۆردومانەدا کە پێشتر باسمان کرد، لەناوچوونی تەواوی وێستگەی ئۆکسجینی ناوەندی و سەنتەری شۆردنی گورچیلە بووە هۆی ئەوەی کە بە تەواوی لە خزمەتگوزاری دەربچێت، ئەو وێستگەیە بوو کە گازی ژیانی (ئۆکسجین)ی بۆ دەیان کەسی تایبەت و گشتی دابین دەکرد نەخۆشخانەکان و زۆرێک لە بنکە تەندروستییەکان. جگە لە زیانێکی گەورە بە سەنتەری شۆردنی گورچیلە، تاکە سەنتەرە لە ناوچەکەدا، کە خزمەتگوزاری پێشکەش بە نزیکەی ١٠٠ نەخۆش دەکات بە ڕێژەی ٢٥٠ دانیشتن لە هەفتەیەکدا. ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ زیانگەیاندن بە بەشە گرنگەکانی ئەم سەنتەرە، وەک وێستگەی شوشتگەی کەل و پەل، کە بووە هۆی وەستاندنی کارکردنی هەموو ئامێرەکانی جل شۆردن، بەمەش ژیانی ئەو نەخۆشانە بەرەو مەترسییەکی زۆر دەبات. سەبارەت بە شاری کۆبانی، وێرانبوونی تەواوەتی یەکێک لە بنکە تەندروستییە سەرەکییەکانی بووە هۆی وەستاندنی بەردەوامی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری تەندروستی بۆ نزیکەی 400 نەخۆش ڕۆژانە کە سوودمەند بوون لە خزمەتگوزارییەکانی ئەو سەنتەرە، ئەمە جگە لەوەی کە ئەمبولانسانەی ئێستا لە دەرەوە بوون لە کارکردن دەرچوونە ئەنقەرە کە شانازی بە گەشەسەندنی پیشەسازی سەربازی و خاوەندارێتی چەک و تەکنیکی بەرزەوە دەکات، نەیدەتوانی لە ئەنجامی هەڵەیەکدا هەموو ئەم ئامانجە مەدەنیانە بکاتە ئامانج، بەڵکو لە چوارچێوەی دارای و مەرامی سیاسی نێو هەڵبژاردنەکانی شارەوانی بە مەبەست ئامانجی هێرش و لەشکرکێشێ پێکهێناوە ، بۆیە... بۆردومانکردنیان بە ئەنقەست بوو. بێدەنگی و پشتگوێخستنی نێودەوڵەتی، بە جۆرێکی دیکە فاکتەری هاندەرە بۆ ئەوەی حکومەتی ئەنقەرە بەردەوام بێت لە سیاسەتی شەڕانگێزی خۆی بەرامبەر بە گەلانی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، کە لە ئەنجامی ئەو گەمارۆیەی بەسەریاندا سەپێنراوە، تووشی بارودۆخی ژیانی سەخت دەبن، هەروەها بەهۆی ئەنجامە کارەساتبارەکانی خودی دەستدرێژی تورکیا، و لەناوبردنی زۆرێک لە دامەزراوە گرنگەکان و دامەزراوە گشتیەکان، بە تایبەت لەگەڵ چوونە ناو زستان. یاسا نێودەوڵەتییەکان بە تایبەتی شتە مەدەنییەکانی لە شەڕی چەکداری و بە ئامانجکردنی سەربازی پاراستووە، وەک پەیماننامەی چوارەمی جنێڤی ساڵی ١٩٤٩، یاسای نەریتی مرۆیی نێودەوڵەتی، هەروەها یاسای نێودەوڵەتی هه موو موڵک و دامه زراوه خزمه تگوزارییه کانی له چوارچێوه ی پاراستنی به ڕزکراوه وه دیاری کردووه و هه موو ئه مانه لەکاتی شەڕ و ململانێ چه کدارییه کانیش له خۆ ده گرێت، ئه وه ی ئیرۆنی ئه وه یه که ئه وه ی ئه مڕۆ ڕووده دات دۆخێکی ململانێی چه کداری نییه که ئاڵوگۆڕی تێدا بێت ئاگر لە نێوان دوو لایەندا، بەڵکو دەستدرێژییەکی بەربەری ئاشکرایە کە لەلایەن لایەنێکەوە دەستیپێکردووە. مادەی هەشت/٨/ لە پەیڕەوی ناوخۆی ڕۆمای دادگای تاوانی نێودەوڵەتی ساڵی ١٩٩٨ بە تاوانی جەنگ دادەنرێت، واتە بە ئەنقەست و ڕاستەوخۆی کەلوپەلی مەدەنی، لەوانەش نەخۆشخانەکان. وە ئەو شوێنانەی کە نەخۆش و برینداری تێدایە، وە هیچ بەڵگەیەک نییە کە ئامانجی سەربازی بن. ئەنجوومەنی تەندروستی له باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، له کاتێکدا ئیدانەکردنی ده ستدرێژی تورکیا و بۆردومانکردنی دامه زراوه ته ندروستی و خزمه تگوزاریه کانی به ڕهه مهێنان نوێ ده کاته وه ، داوا له کۆمه ڵگه ی نێوده وڵه تی، له گه ڵ دامه زراوه کانی مافی مرۆڤ و ته ندروستی ده کات، هه ڵوێستێکی ڕوون هه بێت لەبارەی دەستدرێژی تورکیا، ئێمه لە ئەنجوومەنی ته ندروستی له باکور و ڕۆژهه ڵاتی سوریا، دامه زراوه و تاکه کان، بەردە وامبوونی ڕێگای چارەسەری سیاسی ئاشتیانه و دیموکراسی دووپات ده که ینه وه ، پێمان وایه تاقه پڕۆژه یه که زامنی یه کگرتوویی هه موو سوورییه کان ده کات، سەرەڕای هەموو بارودۆخە سەختەکان، ئەوانەی بەدلەی سپی لەبەر دەکەن لە دامودەزگاکانی کەرتی تەندروستیدا بە دڵسۆزی و ئەمەک دەمێننەوە بۆ کارەکەیان و ماناکانی ڕەنگی سپی و واتاکانی، کە هێمای ئاشتی و خۆشەویستی و هاوسەنگین. شکۆی ئەبەدی و لێخۆشبوون بۆ شەهیدە ڕاستگۆکانمان و سەرکردە ئەخلاقییەکانمان و چاکبوونەوەی خێرا بۆ بریندارەکانمان بژی سوریایەکی یەکگرتوو، دیموکراسی، فرەیی، لامەرکەزی بۆ هەموو خەڵکی بەشەرەف ڕەقە ١٢/٢٨/٢٠٢٣ دەسەڵاتی تەندروستی لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا
هاوڵاتی نەوەیەکی شێخ سەعیدی پیران لەلایەن تورکیاوە لە پارێزگای ئەرزڕوم دەستگیرکرا و دواتر بە مەرجی ئەوە ئازادکرا کە ھەموو ڕۆژێک ئاڵای تورکیا لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانیدا بڵاوبکاتەوە. روشەن فورات نەوەی شێخ سەعیدی پیران دوێنێ سێشەممە 26ـی کانونی یەکەمی 2023، لە شارۆچکەی خنس سەر بە پارێزگای ئەرزەڕۆم، لەسەر چەند پۆستێکی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک لە ساڵانی 2015 و 2016دا، دەستبەسەرکرا. روشەن فورات ساڵی 2016 لە سۆشیال میدیا وێنەی ئاڵای کوردستان و کۆنگرەی هەدەپەی بڵاوکردبووەوە، کە وێنەی عەبدوڵڵا ئۆجەلانیش دەرکەوتبوو، نەوەکەی شێخ سەعیدی پیران بە پاساوی "بانگەشەکردن بۆ پەکەکە" بردرایە بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی خنس و دوای وەرگرتنی گوتەکانی رەوانەی دادگا کرا، و دوای ئەوەی لێدوانی لێ وەرگیرا، بە دوو مەرج ئازادکرا. مەرجەکانیش ئەوەیە کە ھەفتەی سێ ڕۆژ ئیمزا بۆ پۆلیسی تورکیا بکات و ھەموو ڕۆژێکیش ئاڵای تورکیا لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانیدا بڵاوبکاتەوە. دادگا لە بڕیارەکەیدا نووسیویەتی، "پێویستە تۆمەتبار هەموو رۆژێک لە کاتی پێداچوونەوەی دادوەریدا ئاڵای تورکیا لە هەژمارەکانی سۆشیاڵ میدیا بڵاوبکاتەوە. ئەگەر هاوبەشی نەبێت، جارێکی دیکە بڕیاری دەستگیرکردنی لەبەرچاو دەگیرێت بەهۆی پێشێلکردنی مەرجەکانی کۆنترۆڵی دادوەری".
