یادێك له ڕۆژگارانی هیوا
52 خولەک لەمەوپێش
دكتۆر صه‌باحی غالیب
كۆتایی زستانی ساڵی 1974 بوو، جارێ پیمان نه‌خستبووه ته‌ڕه به‌هاری ئه‌و ساڵه‌وه، بۆ ئێمه مانان، كاتی خۆ ته‌داره‌ك و ئاماده‌سازی بوو بۆ چوونه شاخ و جارێكی دیكه‌ی تێهه‌ڵچوونه‌وه له خه‌باتی چه‌كداری شۆڕشی ئه‌یلوول. پێش ئه‌وه، 11 ساڵ بوو حیزبایه‌تیم ده‌كرد، به عه‌قڵی پڕ له خۆشی و بۆ ئاسمان ڕوانین و له سه‌ر زه‌وی ڕه‌وكردن، به سیاسه‌ته‌وه خه‌ریك بووم، واتا له سه‌ره‌تای ساڵی 1963وه، له پۆلی یه‌كی ناوه‌ندییه‌وه په‌یوه‌ندیم به پارتی دیموكراتی كوردستانه‌وه كرد.
حیزبایه‌تی ئه‌و كات، گاڵته نه‌بوو، پێویستی به ماندووبوون و ده‌رچوون له تاقیكردنه‌وه‌ی دڵسۆزی و كارامه‌یی بوو، ده‌بوایه به قۆناغه‌كانی، دۆستی، لایه‌نگری، پاڵێوراو ئه‌وجا بوون به ئه‌ندام كه ئاكامێكی گه‌وره بوو تێپه‌ڕی، به‌و شێوه له‌گه‌ڵ كوڕانی له خۆبوورده و هاوه‌ڵان ملم پێوه‌نا، كاتێك بوومه ئه‌ندام، له سه‌ركردایه‌تیی لقه‌وه نامه‌ی شه‌رفبوونی ئه‌ندامێتیم بۆ هات، زۆر چاك هه‌ستم كرد، حیزب به كار و تێكۆشانی من ده‌زانێ، بۆیه منیش ئازایانه‌تر خۆم لێهه‌ڵكرد و زیاتر له چه‌لاكیدا بووم، یه‌كێك له تام و بۆی ئه‌و كاته‌ی حیزبایه‌تی ترس و له‌رز و نهێنی پارێزی بوو.
خۆشه‌ویستی و نزیكایه‌تی ئه‌ندامانی شانه و لیژنه‌كان به‌ردی بناغه‌ی حیزبایه‌تی بوو، په‌یوه‌ندی ناوخۆمان ده‌گه‌یشته ئاستی كه‌سایه‌تی و خزمایه‌تی، هه‌ر له ده‌م پاكی، ده‌ست پاكی، چاو پاكی تا ده‌گه‌یشته داوێن پاكی، خه‌سڵه‌تی ئه‌ندامان بوو چ له‌ناو ڕیزه‌كانی حیزبدا چ له‌ناو خه‌ڵكدا. ئه‌ندامی حیزب قسه‌ی به زۆران نه‌ده‌دا، كاتێك قسه‌ی ده‌كرد بێ ئه‌وه‌ی كه‌س بیناسێ، قسه‌كانی حیسابی بۆ ده‌كرا و بیریان لێ ده‌كرایه‌وه، كارێك پێی بوترایه خراپه، به لایدا نه‌ده‌چوو، به مانایه‌كی تایبه‌تی و گشتی، ئه‌ندام ژن بوایه یا پیاو، ده‌بوایه خاوه‌نی كه‌سایه‌تی قورس و سه‌نگین بێ.
له سه‌ره‌تای شه‌سته‌كانی سه‌ده‌ی بیستدا، ئه‌گه‌رچی حیزبی شیوعی عێڕاقی له كوردستانیش ناوبانگی بڵاو بوو، به‌ڵام حیزبی سه‌ره‌كی ئه‌و ڕۆژانه، پارتی دیموكراتی كوردستان بوو. جگه له كاریگه‌ری باوان و خاڵوان، بۆ فێربوون و ڕۆشنبیربوون حیزبیش قوتابخانه‌یه‌ك بوو.
گشت سه‌رچاوه‌كان و ڕوباره‌كان ده‌ڕژانه تێگه‌یشتن له نه‌ته‌وه ناسین و نیشتمانپه‌روه‌ری، هه‌موومان زۆر چاك له‌وه تێگه‌یشتووبووین كه تێكۆشان بۆ نه‌ته‌وه و خاك له‌سه‌روو هه‌رچی هه‌مانه‌وه بوو، ده‌مانزانی ژیان و مانه‌وه‌ی ئێمه به‌نده به ئازادی كورد و سه‌ربه‌خۆیی كوردستانه‌وه، هه‌ڵبه‌ت له‌گه‌ڵ دروشمی (كوردستان یا نه‌مان) له دڵماندا هاوژیان بووین، پێمان وابوو بێ كوردستان، گشت كلۆری دنیامان هه‌بێ، پووشێك ناهێنێ، به‌و چاوڕوونی و خۆناسینه‌وه، به هیواوه ده‌ژیاین، هیوا برێتی بوو له چاوه‌ڕوانی گه‌یشتن به ئامانج، پێشبینی هێنانه‌دی ئاوات، گه‌یشتن به هه‌وار و حه‌سانه‌وه و نه‌مانی شه‌كه‌تی، یه‌كسانی و پێكه‌وه ژیانی ئاسووده‌یی، هاوبه‌شی و خۆشی گشت لایه‌ك، ئازادی مه‌یدانی بیر و كرده‌وه‌ی به‌رپرسیارانه بۆ هه‌مووان، پێكه‌وه‌یی له‌به‌ركه‌وتنی به‌رهه‌مدا، به‌وه خۆزگانه‌وه، منیش له‌گه‌ڵ صه‌دان قوتابی، زانكۆمان دایه دواوه، پێشه‌مه‌رگایه‌تیمان خسته‌پێشه‌وه، به‌ره‌و چوارتا، له‌وێشه‌وه بۆ ماوه‌ت پێم هه‌ڵگرت.
هه‌ر به گه‌یشتنم بۆ ماوه‌ت، حیزب ئاگاداری كردم كه بروسكه له‌سه‌ره‌وه هاتووه ده‌بێ بچم بۆ ئه‌وێ. دوو شه‌و له‌وێ مامه‌وه، شه‌وێكیان له‌به‌ر خاتری مامۆستا هه‌ردیی شاعیر كه له گۆماو میوانی خاڵه عوسمانی ڕه‌حمه‌تیم بوو، شه‌وم كرده‌وه، مامۆستا هه‌ردی له ماڵی خاڵم، خاوه‌ن ماڵ بوو، قسه‌ی ده‌ڕۆشت، فه‌رمان و لوتفی ئه‌و زۆر بڕیده‌كرد. بۆ ئێواره، كه‌ڵه‌بابیان به قوبوڵی و ئاوی له‌تكه ته‌ماته‌ی مزره‌وه بۆ لێناین. شه‌وێكی دیكه، له ماڵی خاڵه عه‌زیزی ڕه‌حمه‌تیم له‌ناو دێ مامه‌وه، بۆ به‌یانییه‌كه‌ی كه ده‌بوو به‌ره‌و سه‌ره‌وه بڕۆم (سه‌ره‌وه: به باره‌گای بارزانی و هه‌رچی ده‌زگاكانی سه‌ركردایه‌تی شۆڕش و حیزب ئه‌و كاته ده‌وترا) براده‌رانی حیزب پێیان ڕاگه‌یاندم كه كۆمه‌ڵێك قوتابیانی زانكۆی سلێمانی له‌گه‌ڵ خۆمدا بیانبه‌م بۆ قه‌ڵادزێ، بۆ ئه‌وه‌ی له زانكۆی ناوبراو كه بڕیار بوو له‌وێ بكرێته‌وه، درێژه به خوێندن بده‌ن، ئه‌و قوتابیانه‌ی ناویانم له یاد ماون ئه‌وانه بوون: كاك شێخ حسێنی شێخ محه‌مه‌د‌ی شێخ عه‌زیزی بارواو (خۆشبه‌ختانه بوو به دكتۆر حسێن محه‌مه‌د عه‌زیز، دكتۆرا له كشتوكاڵدا)، كاك شیروانی میرزا غه‌فوور (ئه‌ویش به خۆشییه‌وه بوو به دكتۆر له ده‌رمانسازیدا)، كاك نووری حه‌سه‌ن، حه‌سه‌ن عه‌لی كه‌ریم و پێنج شه‌شێكی دیكه.
به‌یانی زوو له ماوه‌ت ده‌ركه‌وتین، به كانی سه‌پاناندا، بۆ سڵیمان هه‌للاج، بایه‌وێ، پردی قه‌شان، لۆفه‌كانی سوێراو، دۆڵبێشكی سه‌روو و خواروو بۆ وڵاغلو، باڵخێ و گاپیڵۆن تا بۆ شێوان گه‌یشتینه دێی سێده‌ره، ساڵه‌كه‌ی یه‌كجار به باران و تووش بوو، شه‌ش حه‌وت سه‌عاتان باران لێیداین، جگه له شێخ حسێن كه جاده‌ی خۆڵ و لادێی بینیبوو، منیش هێنده‌ی كوڕی شار بووم ئه‌وه‌نده‌ش دێهاتی بووم، ئاوم لێڵ نه‌ده‌كرد، ئه‌وانی دیكه كوڕی شار بوون، ده‌بوایه به‌دوای خۆماندا به كێشیان بكه‌ین و كۆڵه‌پشتیشیان بۆ به شانی خۆمدا بده‌م. شه‌و له سێده‌ره ماینه‌وه، هه‌ر خۆم براده‌ره‌كانم له‌م ماڵ و ئه‌و ماڵ دامه‌زراندن، خۆشم له مزگه‌وت نوێژی شێوانم كرد، عه‌قڵم وا ڕۆیشت كه له‌گه‌ڵ دوا كه‌سی نوێژكه‌ر بچمه‌وه ماڵی و عه‌رزم كرد كه ئه‌م شه‌و میوانت ده‌بم، كابرا هه‌زار ڕه‌حمه‌تی لێبێ، پێشمكه‌وت، چووینه حه‌سارێكی گه‌وره، بینیم ماڵه‌كه لۆكسی تێدا ده‌سوتێ، ئه‌و كاته بۆ مه‌به‌ستی ڕووناكی شه‌وان: فتیله، فنۆس، لامپا و لۆكس هه‌بوون، لۆكس دوا پله‌ی ڕووناكبه‌خشی ماڵان بوو، بۆیه نیشانه‌ی دارایی و دیوه‌خان بوو، هه‌رزوو تێگه‌یشتم كه ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵم هات ڕه‌نجده‌ری ماڵی كاكه حه‌مه‌ی شه‌ده‌ڵه بوو. دوای چوونه ژوور و به‌خێرهاتن، به‌خێرایی به‌رگی ژێره‌وه و سه‌ره‌وه‌یان بۆ هێنام، بۆ ئه‌وه‌ی به‌رگه ته‌ڕه‌كانم بۆ وشك بكه‌نه‌وه، ئه‌و كارانه مه‌گه‌ر پیاو ته‌نیا له ماڵی خۆیدا بۆی بلوێ، ده‌نا ڕێبوارێكی نامۆ كوا ئه‌وه‌ی بۆ ده‌كرێ، هه‌ستم به‌وه كرد، ئه‌و پیاوه‌تی و پیاوخاسیه‌ی له‌گه‌ڵ مندا نواندوویانه، تایبه‌ت به من نه‌بوو، له ڕه‌شت به‌رزی و چاكه و ڕه‌سه‌نایه‌تی خاوه‌ن ماڵه‌وه بوو. ئیدی دوای نان خواردن، قسه دامه‌زرا، كوێنده‌ریم، كێم و كێ نیم و خۆناسینم، كاكه حه‌مه، باوكی ڕه‌حمه‌تیم و خاڵه‌كانمی ده‌ناسی، ئه له‌وێوه بووه تایبه‌ت. كاكه حه‌مه هه‌تا بڵێی پیاو و خانه‌دان، ماڵ ئاوه‌دان و دڵ كراوه بوو، دنیادیده و قسه‌زان و خاوه‌ن كلتووری جوانی كورده‌واری بوو.
ڕۆژی دوایی، هه‌موومان له مزگه‌وته‌كه كۆبووینه‌وه و به‌ره‌و ده‌ربه‌ندی ڕانیه به ڕێكه‌وتین، به چنارنه و كانی توو، ئه‌وجا بۆ بنگرد، ئێواره‌یه‌كی دره‌نگ گه‌یشتینه قه‌ڵادزێ، قوتابییه‌كانم گه‌یاند، خۆشم دوو شه‌و له ماڵی كاك جه‌زای عه‌لی ئه‌مین كه هاوقوتابیم بوو له سلێمانی، مامه‌وه، كاك عه‌لی ئه‌مین ناوێكی گه‌وره بوو له قه‌ڵادزێ و ده‌ڤه‌ری پشده‌ر، تا بڵێی عه‌قڵمه‌ند و تێگه‌یشتوو له دنیا، وه‌ستای قسه‌ی خۆش و زمان شیرین بوو، دوا شه‌و، دوو ئامۆژگاری زۆر به‌جێی كردم: یه‌كه‌میان پاڵتۆیه‌كی خۆی دامێ، وتی ئه‌وه‌م لێوه‌ربگره به كه‌ڵكت دێ، دواتر وتی با ته‌هاشت له خزمه‌تدا بێ (ته‌ها یه‌كێكه له كوڕه‌كانی، به خۆشییه‌وه بۆته دكتۆر ته‌ها، دكتۆرا له كشتوكاڵدا). بۆ به‌یانییه‌كه‌ی خۆر هه‌ڵنه‌هاتبوو، له سه‌نگه‌سه‌ره‌وه بۆ دۆڵی شه‌هیدان، دۆڵی چی! وه‌ك ئه‌وه وا بوو كه هه‌رچی بارانی دنیا هه‌یه به‌و دۆڵه‌دا دێ، ئه‌م به‌ر و ئه‌و به‌ر هه‌ر تاڤگه و ده‌یان زیاتر ئاشگێری ئاو ده‌هاتنه خواره‌وه، به‌و دۆڵه‌دا ده‌یان جار ئه‌م به‌ر و ئه‌و به‌رمان ده‌كرد، تا گه‌یشتینه ئه‌و دیو بۆ كۆمتان، له‌وێ میوانخانه‌ی شۆڕشی لێ بوو، نان و ئاومان خوارد و ته‌زووی له‌شمان ڕه‌وییه‌وه، به دامێنی قه‌سرێ و دیلماندا بۆ ئێواره‌كه‌ی گه‌یشتینه گه‌ڵاڵه، دوای نانی شێوان له‌گه‌ڵ مام تاها چوینه مزگه‌وته‌كه بۆ نوێژ و بۆ خه‌وتن، له هه‌موو ناوچه‌یه‌كی كوردستانه‌وه، له شنگار و زاخۆوه تا خه‌انه‌قین و حه‌سه‌ن ته‌په له‌وێ بوون، بۆ من زه‌حمه‌ت بوو چاو لێك بنێم، به مام تاهام وت: وه‌ره با نه‌بینه ڕه‌فیقی نا موافیق، با بچین بزانین شوێنێكمان چنگ ناكه‌وێ؟ به‌قسه‌ی نه‌كرم، منیش پیره پاڵتۆم له‌به‌ر كرد، چوومه حوجره‌ی فه‌قێیان، چوارچێوه‌ی ده‌رگاكه‌یانم له‌باوه‌ش گرت، عه‌رزم كردن كه منیش وه‌ك ئه‌وان فه‌قێ بووم، پێمخۆشه بۆ شه‌وێك جێم بكه‌نه‌وه، ئه‌وانیش هه‌یدێیان لێ كردم. به ناچاری وه‌ده‌ركه‌وتم.
بۆ ئه‌وه‌ی ڕه‌ق نه‌بمه‌وه، به درێژایی جاده‌كه‌ی گه‌ڵاڵه، پیاسه‌م ده‌كرد، زۆری پێنه‌چوو، كه‌سێك هاواری كرد، گوێم له ناوی خۆم بوو، كه نزیك بوونه‌وه، ده‌بینم كاك حاجی حاجی برایم بوو، چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌كی له‌گه‌ڵدا بوو، پێكه‌وه چووین بۆ ماڵی مسته‌فای ئاغای هێرۆ، كه ئه‌و ده‌مه مه‌لا مسته‌فای بارزانیی ڕێبه‌ر و سه‌ركرده‌ی شۆڕشی ئه‌یلوول لای خۆی له گه‌ڵاڵه گلیدابۆوه، له‌گه‌ڵ هێرۆییه‌كان به تایبه‌ت ڕه‌حمه‌تییان كاك حاجی مه‌حمود ئاغا و كاك بابه‌كر پشده‌ری دۆستایه‌تی و ئاشنایه‌تیم هه‌بوو، ڕێزێكی زۆریان لێنام، خاتری كاك حاجیشی تێدا بوو، له سه‌ری سه‌ره‌وه جێیان بۆ سازكردم، جێیه‌ك له سێ لامه‌وه سه‌رینی گه‌وره‌ی ماڵه ئاغا بوو، به هه‌موو بارێكدا ئیسراحه‌ت بووم، شام به سه‌پانی خۆم ڕانه‌ده‌گرت.
ئاغاواتی هێرۆ ناو به‌ده‌ر بوون، دیواخانیان گه‌رم بوو، خوان و سفره‌یان ئاواڵا بوو، زۆر چاك پیاوه‌تیان لێ ده‌وه‌شایه‌وه، حورمه‌تی میوانیان لا خۆش بوو. به‌و شه‌وه دره‌نگه، هێلكه و ڕۆن، ڕۆنه‌كه‌ره، په‌نیری ژاژی و په‌نیری مه‌یره، هه‌نگوین و گوێز به نانه‌وه هێنایانه پێشمان، ئه‌گه‌رچی ئێواره شێوم كردبوو، به‌ڵام گه‌نجێتی ئه‌وه‌ی خۆشبوو، دوای هه‌ر دوو سه‌عاتێك ده‌تتوانی نان بخۆیته‌وه، ئه‌منیش له‌گه‌ڵ ئه‌وانی دیكه‌دا بوومه برا به‌ش.
بۆ به‌یانی، دوای خوا حافبزی له خانه‌خوێ، له كاك حاجی و براده‌ره‌كانی جیا بووینه‌وه، من به‌ڕێكه‌وتم بۆ ناوپردان كه هه‌موو ده‌زگاكانی ڕاگه‌یاندنی شۆڕش له‌وێ بوون، جگه له كاك حه‌مه فه‌ره‌ج و ڕه‌حمه‌تی بارزانی مه‌لا خالید، كاك له‌تیف هه‌ڵمه‌ت، كاك ئه‌نوه‌ر شاكه‌لی (دواتر ناوی كرد به فه‌رهاد) و كاك سه‌لام محه‌مه‌د، پێش من به چه‌ند ڕۆژێك گه‌یشت بوون، ئه‌وان له به‌شی ئینصات دامه‌زرا بوون، هه‌ر یه‌كه ڕادیۆیه‌كی گه‌وره‌ی پێبوو، زیاتر گوێیان له هه‌واڵی ئیستگه‌ی به‌غدا، مۆنتی كارلۆ، له‌نده‌ن، ئیسرائیل، صوت ئه‌مریكا ده‌گرت، چی گرنگ بوایه، ده‌خرایه سه‌ر كاغه‌ز و ده‌نێررا بۆ به‌رپرسیاران. منیش له به‌شی ورگێڕان لای مام هه‌ژاری شاعیر دامه‌زرام، پیر و مورید ئاسایی پێكه‌وه ده‌ستمان دایه، هه‌ژار به‌ڵایه‌ك و فیله‌ته‌نێك بوو بۆ خۆی، به‌ڵا له زانایی و شاره‌زایی، دنیایه‌ك بوو له جه‌ڤه‌نگ و قسه‌ی كوێستانه و به توێكڵ، چه‌نده جگه‌ره‌ی ده‌كێشا، ئه‌وه‌نه‌ش بۆڵه بۆڵ و گرمه گرمی بوو، ماڵی كاول بێ! چه‌ند زه‌ریایه‌ك بوو، له‌سه‌روو ئه‌وانه‌شه‌وه، ماڵم حه‌قه مامۆستایه‌كی چاكیش بوو.
ئه‌وی ڕاستی بێ قسه نابڕێنه‌وه، دوای ماوه‌یه‌ك لقی سلێمانی یه‌كێتی نووسه‌رانی كورد په‌یدا بوون، له 23ی مانگی ئازاره‌وه، كه بۆ یه‌كه‌م جار باره‌گاكانی ڕاگه‌یاندن بۆردمان كران، ئیدی ئاسمان شه‌و و ڕۆش فرۆكه‌مان له‌سه‌ر بوو، زۆری نه‌خایاند زۆربه‌ی نووسه‌ران، هه‌ر یه‌كه به بیانوویه‌ك گه‌ڕانه‌وه بۆ ناوچه جیاوازه‌كانی سلێمانی، دواتر گواستمانه‌وه بۆ قه‌صر ئه‌لسه‌لام، له نێوان ناوپردان و چۆمان، ئه‌و شوێنه‌ی بارزانی و صه‌ددام حسێن زۆرینه‌ی گفتوگۆكانی به‌یانی ئازاریان تێدا ئه‌نجام دابوو.
بۆردانی فرۆشگای چومان و هاتنی بارزانی بۆ ته‌ماشاكردن و چاودێری، بینینی بارزانی، پێش ئه‌و كاته له نزیكه‌وه دوو جاران به خزمه‌ت بارزانی گه‌یشتبووم، جارێك له ساڵی 1964 له ماڵی خاڵه عه‌زیزی ڕه‌حمه‌تیم له ماوه‌ت، هه‌فته‌یك له‌وێ له خزمه‌تیدا بوون، خۆشبه‌ختانه زۆر له خزمانی ماوه‌ت ئێستا ماون، شاهیدی ئه‌و كاته‌ن، دوایی بارزانی چووه بایه‌وێ، بوو به میوانی ڕه‌حمه‌تی كوێخا كه‌ریمی ماوه‌ت، خاڵۆزای دایكی ڕه‌حمه‌تیم بوو، جارێكی دیكه، له پایزی 1972دا، نامه‌یه‌كی خودا لێی خۆش بێ، عه‌زیز شه‌ریف كه وه‌زیری عه‌دل و سكرتێری گشتی ڕێكخراوی ئاشتی و هاوكاریی جیهانی بوو، بۆ جه‌نابی بارزانی برد، جارێكی سێیه‌میش له‌خزمه‌ت سه‌یدا صاڵح یوسفی بۆ كارێك چووینه خزمه‌ت بارزانی، ناحه‌قی ناكه‌م كه بڵێم: ئه‌و كاته هه‌موو كوردستان ببوه ئاوێنه‌یه‌كی گه‌وره، به هه‌ر ئاقارێكدا ده‌تڕوانی بارزانیت ده‌بینی. كۆمه‌ڵێك ڕووداو، ڕێكه‌وتننامه‌ی جه‌زائیر، هه‌ره‌سی شۆڕش و ڕووداوی دیكه، هه‌ر یه‌كێك له‌و باسانه، ورده‌كاری خۆی هه‌یه، هه‌ر كاتێك خۆیان به‌رۆكیان گرتم، منیش ڕێیان لێ ناگرم.
له كۆتاییدا، ده‌بێ بڵێم، به‌ڕاستی ئه‌سته‌مه دڵ و ده‌روونی یه‌كێك وه‌ك خۆی تێی بگه‌یت، یا ڕێز و حورمه‌ت به یه‌كێك ڕه‌وا ببینی كه ڕاستگۆیه، یا پێزانینت بۆ هیوا و ئاواتی یه‌كێك هه‌بێ، مه‌گه‌ر بتوانی خۆت بخه‌یته سه‌رده‌م و جێگا و ڕێگای ئه‌و كه‌سه‌وه، ئه‌وه‌ش یا نییه یا كه‌مه. مخابن ئه‌وه دنیای ئه‌مڕۆیه.
با به هیواوه بژین، با به‌رچاو ڕوون بین.
