.jpg)
براوەی یەکەمی هەڵبژاردنەکانی عێراق، وەڵامی عێراقییەکان بۆ ئەمریکا و ئێران دەکاتە نەخێر. هەرێم جەعفەر ئەگەرچی چاوی میدیاکان لەسەر براوەکانی شەری داعش بوو کە لە هەڵبژاردندا سەربکەون، بەڵام ئەوەی چاوەڕوان نەدەکرا ئەوە بوو کە موقەدا سەدر نەیهێشت تامی دەرکەوتنەکانیان بکەن. سەدر لە چەند ساڵی رابردوودا سەودا و کاری هەمیشە لەگەڵ چینی هەژارەکان بووە. لە ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ هاتووە کە هەردوو وڵاتی ئەمریکا و ئێران کاریگەریان لەسەر هەڵبژاردنەکانی عێراق هەیە. چاوەڕوان دەکرا سەرۆک وەزیرانی ئێستا، حەیدەر عەبادی، کە پشتگیری ئەمریکای هەیە و کاندیدەکانی دیکە کە لە ئێران نزیکن ببنە خاوەن زۆرترین دەنگ، بەڵام سەدر بە هاوپەیمانی لەگەڵ کۆمۆنیستەکان توانی لە هەردوو بەرە بەرێتەوە. سەدر ڕۆژانێک لە ڕێگای سوپاکەی بە ناوی میلیشیاکانی مەهدی دژی ئەمریکیەکان دەجەنگاو لە شەڕی تائیفی عێراق بەشدار بوو، بەڵام دواتر بووە خاوەن پەیامێکی نەتەوەیی هەردوو بەرەی ئێران و ئەمریکای ڕەتکردەوە. ئەمەش لە کاتێکدایە کە سەدر هەرگیز هیچ پۆستێکی سیاسی نەبووە و بە ناڕاستەوخۆ بەشداری سیاسەتی عێراقی کردووە، بەڵام لە دەستنیشانکردنی سەرۆک وەزیرانی داهاتوو، پشکی شێری بەردەکەوێت. وەک سەرکردەیەکی شیعە، لەگەڵ هەندێک لە سوونەکانی هاوڕێی ئەمریکا پەیوەندی هەبووە بە تایبەت لەگەڵ سعودیە. هەروەها پشتگیری لە حەیدەر عەبادیش کردوە کە شەڕی دژی داعش دەکرد. سەدر پەیوەندی لەگەڵ ئێران باش نیە بەوەی پێشتر وتبووی کە دەبێت بەشار ئەسەد واز لە کورسی دەسەڵات بهێنێت و میلیشیا ئێرانیەکان لە عێراق دوور بخرێنەوە. ئەو دژی ناردنی خەڵکی عێراقیشە بۆ جەنگی سووریا لە ژێر ناونیشانی بەرەی بەرگری کە ئێران سەرپەرشتی دەکات. ئەمەش وایکردوە کە سەدر زیاتر لە عەبادی، هاوپەیمانەکەی ئەمریکا نزیک بێت. لەبەر ئەوەی تاکو ئێستا سەدر بەشداری لە هیچ پۆستێکی حکوومی نەکردوە، نازاندرێت کە سیاسەتی ئەو حکوومەت چۆن دەبێت کە سەدر دروستی دەکات، بەڵام ڕەنگە ئەوە ڕوون بێت کە ئامانجی ئەمریکا لە عێراق کەمکردنەوەی هەژموونی ئێران. ئالا سەعید، پرۆفیسۆری زانکۆ و شیکاری سیاسی لە زانکۆی بەغداد، وتی «ئەو بەشەی عێراق کە نزیک بوو لە بەرژەوەندییەکانی ئێران شەڕی هەڵبژاردنیان دۆڕاندوە و بەشەکەی دیکە سەرکەوتوە». سەدر پێشتر ڕابەڕایەتی چەندین خۆپیشاندانی کردوە. دوو ساڵ لەمەوبەر هاوئاوازەکانی لە خۆپیشاندانی دژی گەندەڵی چوونە ناوچەی سەوز و پەڕلەمان لە بەغداد. ئەو خۆپیشاندانانە بوونە سەرەتایەک بۆ سەدر کە ببێتە کەسێکی بەهێزتر لە عێراق. هەروەها سەدر یەکێکە لەو سیاسییە کەمانەی ئەمجارەی هەڵبژاردنی عێراق کە سوودیان لە بەشداری کەمی دەنگدەران بەهۆی نەمانی متمانە بە چینی سیاسی عێراق بینیوە. فێرخوازێکی تەمەن ٢٤ ساڵان لە بەغداد، ڕەزاق حوسەین، کە یەکێک بووە لە خۆپیشاندەرانی ناوچەی سەوز و دەنگی بە سەدر داوە بەم جۆرە سەبارەت بە سەرکەوتنی سەدر بۆ وۆڵ ستریت جۆرناڵ دوا «سەدر پێشبینیەکی هەبوو کە هاتە دی. ئەو وتی کە خەڵک بەسەر سیاسیە گەندەڵەکاندا سەردەکەون و ئەوەش ڕوویدا». «دوای ئەو قسەیە خەڵک چوونە ناوچەی سەوز بەرپرسە گەندەڵەکانیان ترساند. ئێستا هاوپەیمانی سائیرون سەرکەوت. سەدر سەودا و کاری هەمیشە لەگەڵ چینی هەژار و نزمەکان بووە، ئەم نەریتەشی لە باوکیەوە هەڵگرتوە کە کاتی خۆی دژی دیکتاتۆری سەدام حوسەین بوو و لەسەر شەقامێک تەقەی لێکراو و کوژرا. لە هەڵبژاردنی پیشوودا، سەدر توانی ٣٤ ئەندام بنێرێتە پەڕلەمان، بەڵام نەیهێشت هیچیان خۆیان کاندید بکەنەوە، چونکە دەیزانی دەنگدەران لە دەمووچاوە کۆنەکان بێزارن. ئێستا سەرکردەکانی عێراق ئەرکی زۆریان لەسەر شانە، وەک دووبارە دروستکردنەوەی شارە ڕووخاوەکانی دەستی داعش و نەهێشتنی ئەو گروپە بە تەواوی. بە وتەی بانکی جیهانی، عێراق بۆ چاککردنەوەی زیانەکانی داعش، پێویستی بە ٨٠ ملیار دۆلار هەیە، ئەمەش لەکاتێکدایە وەبەرهێنەری دەرەکی خۆیان بە دوور دەگرن لە عێراق. ئەگەری کەمە کە موقتەدا سەدر خۆی بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی بپاڵێوێت، بەڵکو دەیەوێت وەک سەرکردەیەکی ڕۆحی بمێنیتەوە. ئەو دەبێت لە نێوان عەبادی و کاندیدی هاوپەیمانی فەتح کەسێک هەڵبژێرێت بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق. بەڵام ئەوەی نزیکە کە ئەو پۆستە لە لایەن سەدر وەربگرێت، زیاتر حەیدەر عەبادیە چونکە جگە لەوەی هاوپەیمانی فەتح نزیکن لە ئێران، پێشتر لە چاوپێکەوتنەکانیدا، سەدر ستایشی عەبادی کردبو و ڕاشی گەیاندبوو کە ئەو پشتگیری دەکات بۆ وەرگرتنەوەی پۆستەکەی، چونکە عەبادی توانیویەتی داعش تێکبشکێنێت و ڕیفراندۆمەکەی کوردیشی بێ خوێن ڕشتن چارەسەر کرد. موقتەدا سەدر سەر بە خێزانێکی شیعیە کە بنەچەیان دەگەڕێتەوە بۆ وڵاتی لوبنان. ئەو کوڕی چوارەمی ئایەتوڵا موحەمەد سەدیق ئەل سەدرە کە یەکێکە لە کەسایەتیە گەورەکانی شیعە لە جیهان. محەمەد سەدیق لەگەڵ دوو لە کوڕەکانی لە لایەن سەدام حووسەینەوە کوژران. موقتەدا سەدر جیا لە باوکی ڕاستەقینەی خۆی، زرباوکەکەشی، ئایەتوڵا باقر سەدر لە ساڵی ١٩٨٠ لە لایەن ڕژێمی پێشوی عێراقەوە کوژرا. پێش کوژرانی باوکی، سەدر زانستە ئیسلامییەکانی دەخوێند، بەڵام بە وتەی ڤالی ناسر، مامۆستایەکی شیعی، نەیتوانیوە خوێندن تەواو بکات. دوای هێرشی سەر عێراق لە لایەن هاوپەیمانانەوە، سەدر لە ڕێگای سوپای مەهدی دژیان وەستایەوە و چەند جارێکیش پێکدادانیان لە نێوانیان ڕوویداوە. موقتەدا سەدر دژی بوونی هێزەکانی ئەمریکا بوو لە عێراق دەیگووت، کە مەبەستی سەرەکی سوپای مەهدی گەڕانەوەی سەقامگیرییە بۆ عێراق. لە جەنگی نێوان لایەنگرانی سەدر و ئەمریکا و سوپای عێراق، سەدان کەس گیانیان لەدەستداوە و هەزارانیش بریندار بوون. شارەزایان پێیان وایە کە موقتەدا سەدر هەوڵی بۆ دروستکردنی دەوڵەتێکی دینی داوە و هیوای بۆ دروستکردنی دەوڵەتێکی ئیسلامی دیموکراسی هەیە. بەهۆی دژایەتی بەرامبەر بە حکومەتی عێراق، لە ساڵی ٢٠٠٨ چالاکی چەکدارانی سەدر قەدەغەکرا و بەهۆیەوە سەدر چووە شاری قومی ئێران. لە ساڵی ٢٠١٠ بەهۆی بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی پەڕلەمان، گەڕایەوە عێراق و لە شاری نەجەف نیشتەجێ بوو. لە دوای ساڵی ٢٠١١، لایەنگرانی سەدر چەندین خۆپیشاندنی بەرفراوانیان ئەنجام داوە.
شەوی شۆک؛ رۆژی بەدوادا هەڵنەهات «بەشخوراوانی هەڵبژاردن» هەوڵی پێکهێنانی بەرەیەکی نوێ دەدەن لە بەغدا لەکاتێکدا یەکێتی و پارتی جەخت لەسەر یەکڕیزیی دەکەنەوە. بنار هیدایه‌ت ئه‌و شه‌وه‌ى که ئه‌نجامه به‌راییه‌کانى هه‌ڵبژاردن ئاشکرابوون، یه‌که‌م درز که‌وته نێوان خه‌ونى پێکه‌وه رۆیشتنى کورد به‌ره‌و به‌غدا، به هیواى هاڵهاتنى رۆژێکى نوێ دواى روداوه‌کانى ریفراندۆم و ١٦ى ئۆکتۆبه‌ر، به‌ڵام ئێستا کار بۆ دروستکردنى دووبه‌ره‌ى کوردى ده‌کرێت، ئه‌وانیش به‌ره‌ى یه‌کێتى و پارتى و به‌ره‌ى ئه‌و لایه‌نانه‌ى که خۆیان به «به‌شخوراو» ده‌زانن. هه‌ریه‌که له گۆڕان و کۆمه‌ڵ، هاوپه‌یمانى و یه‌کگرتوو له هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عیراق، کۆى پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق له هه‌رێمى کوردستان و ناوچه دابڕێنراوه‌کان ره‌تده‌که‌نه‌وه، هاوکات به‌دواى دروستکردنى به‌ره‌یه‌ک ده‌که‌ن بێ یه‌کێتى پارتی. بڕیاره ئه‌مڕۆ چوارشه‌مه‌ش شاندێکى ئه‌و به‌ره‌یه بچێته به‌غدا بۆ دروستکردنى هاوپه‌یمانێتی. پارته به‌شخوراوه‌کان دووشه‌ممه‌ى رابردوو له‌شارى هه‌ولێر کۆبوونه‌وه‌یه‌کى لوتکه‌یان له‌باره‌گاى یه‌کگرتووى ئیسلامى سازکرد، که تێیدا به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح پێشنیارى به‌ره‌یه‌کى نوێى کردووه بۆ چوونه به‌غدا ئه‌مه‌ش له لاى حزبه‌کانى ترى ره‌تنه‌کراوته‌وه. به‌ڵام یه‌کیتى و پارتى پێیان وایه ئه‌و به‌ره‌یه سه‌رکه‌وتوو نابێت له ته‌نگ پێهه‌ڵچنین به یه‌کیتى و پارتی. پارتی: به‌رهه‌م ساڵح له‌دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى جیاواز سه‌رکه‌توو نابێت فازڵ به‌شاره‌تى ئه‌ندامى ئه‌نجوومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى دیموکراتى کوردستان به هاوڵاتى وت "هه‌ر پارتێکى سیاسى له‌کوردستان ئازاده له‌وه‌ى چۆن مامه‌ڵه ده‌که‌ن، به‌ڵام ده‌بێت به‌شێوه‌یه‌کى ته‌ندروست ئه‌و مامه‌ڵه‌یه بکات". وتیشى "به‌رهه‌م ساڵح له‌دروستکردنى دووبه‌ره‌ى جیاواز سه‌رکه‌توو نابێت چونکه نه عه‌بادى و نه عێراق مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌که‌ن، نه ده‌بێته ئه‌و قورساییه‌ى ته‌نگ به‌یه‌کێتى و پارتى هه‌ڵچنێت، دروستکردنى هاوپه‌یمانى شتێکى ئاساییه، به‌ڵام نابێت ببنه ته‌نگ و چه‌ڵه‌مه بۆ ناو هه‌رێمى کوردستان، ده‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌و واقیعه‌ى ئێستا هه‌یه خۆیان رابێنن چونکه هه‌وڵه‌کانیان هیچ ده‌رئه‌نجامێکى نابێت". به‌پێى ئه‌نجامه به‌راییه‌کانى هه‌ڵبژاردن پارتى و یه‌کیتى زۆرینه‌ى کورسیه‌کانیان به‌ده‌ستهێناوه‌و لایه‌نه‌کانى تریش دان به‌و ده‌نگانه نانێن و داواى دووباره‌کردنه‌وه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌کان ده‌که‌نه‌وه. فازڵ به‌شاره‌تى وتى "ده‌بێت ئه‌و لایه‌نانه‌ى خۆیان ناو ناوه ئۆپۆزسیۆن بگه‌ڕێنه‌وه بۆلاى حزبى ده‌سه‌ڵاتدار، که‌مهێنانى ده‌نگ کۆتایى به‌دنیا ناهێنێت، به‌ڵکو چه‌ند مانگێکى تر هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان ده‌کرێت ئه‌و کاته‌ش پارتى وه‌ک ئێستا دژ به غه‌ش و ته‌زویر ده‌بێت و رێگه به‌ساخته‌کارى نادات، به‌ڵکو ده‌بێت به‌شێوازێکى باشتر هه‌ڵبژاردن بکرێت". یه‌کێتی: به‌رهه‌م ساڵح به‌ره‌ى جیاواز دروستبکات بێ وه‌ڵام نابین یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان داواى یه‌ک به‌ره‌یى لایه‌نه کوردستانییه‌کان ده‌کات به‌وه‌ى ئێستا هه‌موو چاوه سیاسییه‌کان له‌سه‌ر کوردستانه، سه‌رکردایه‌تییه‌کى یه‌کێتیش ده‌ڵێت له‌ئه‌گه‌رى دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى جیاواز له‌لایه‌ن به‌رهه‌م ساڵحه‌وه بێ وه‌ڵام نابن. مسته‌فا چاوڕه‌ش ئه‌ندامى سه‌کردایه‌تى یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان به هاوڵاتى وت "له‌ئێستا پێویستمان به‌وه‌یه هه‌موو لایه‌نه سیاسییه‌کان به‌یه‌کگرتوویى به‌ره‌و به‌غدا هه‌نگاو بنێن بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین له‌ئایینده‌دا ئه‌وه‌ى بۆ کورد به‌ده‌ست نه‌هاتووه به‌ده‌ستى بهێنین، یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه هه‌موو لایه‌نه سیاسییه‌کان به‌یه‌که‌وه به‌ره‌و به‌غدا هه‌نگاو بنێن". ئه‌و سه‌رکردایه‌تییه‌ى یه‌کێتى جه‌ختیشده‌کاته‌وه "دروستکردنى دووبه‌ره‌یى کورد له‌به‌غدا له‌به‌رژه‌وه‌ندیى کوردستان نییه، چونکه هه‌موو چاوه سیاسییه‌کان له‌سه‌ر کورده و ئه‌وانه‌ى چاویان له‌ناکۆکیى نێوان لایه‌نه سیاسییه‌کانه نه دڵسۆز و نه‌دۆستى کورد و کوردستانن". مسته‌فا چاوڕه‌ش وتیشى "یه‌کێتى به‌چاوى دوژمن ته‌ماشاى به‌رهه‌م ساڵح ناکات چونکه هه‌موومان یه‌کتر ده‌ناسین، ئه‌گه‌ر به‌رهه‌م ساڵح به‌ره‌ى جیاواز و دوو به‌ره‌یى له‌به‌غدا دروستبکات یه‌کێتى به‌بێ وه‌ڵام نامێنێته‌وه". بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان: باوه‌ڕمان به پارتى سه‌رکرده نییه بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان یه‌کێکه له‌و پارته ناڕازییانه‌ى له‌هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق ده‌نگى پێویستى نه‌هێناوه دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى هاوبه‌ش به‌پێویست ده‌زانێت، ره‌تیشیده‌کاته‌وه باوه‌ڕى به‌سه‌رکرده‌ى پێشڕه‌و و حزبى پێشڕه‌و هه‌بێت. ئاسۆ مه‌حمود ئه‌ندامى جڤاتى بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان به هاوڵاتى وت "رووداوى ته‌قه‌کردن له‌گردى زه‌رگه‌ته و ئه‌و ساخته‌کارییه‌ى به‌رامبه‌ر به بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان کراوه بۆته هۆى ئه‌وه‌ى بیر له دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى جیاواز له یه‌کێتى و پارتى بکاته‌وه، به‌ڵام تا ئێستا باس له‌وه نه‌کراوه کێ سه‌رکردایه‌تى ئه‌و به‌ره‌یه ده‌کات و له‌ژێر چ ناونیشانێکدا ده‌بێت". له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى ئه‌و به‌ره‌یه له‌لایه‌ن به‌رهه‌م ساڵحه‌وه سه‌رکردایه‌تى بکرێت، ئاسۆ مه‌حمود جه‌ختیشده‌کاته‌وه "بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان باوه‌ڕى به‌سه‌رکرده‌ى پێشڕه‌و و پارتى پێشڕه‌و نیه، گۆڕان به‌دواى خاڵى هاوبه‌شى هاوپه‌یمانێتیدا ده‌گه‌ڕێت، هه‌ر پارتێک له‌گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان خاڵى هاوبه‌شى هه‌بێت نزیک ده‌بین لێى له‌دروستکردنى هاوپه‌یمانێتییه‌وه". کۆمه‌ڵى ئیسلامی: ناچینه هیچ به‌ره‌یه‌که‌وه له‌ژێر ناوى شه‌خسدا بێت کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان ده‌یه‌وێت به‌شوێن ئه‌نجامى ده‌نگده‌رانیدا بڕوات و جه‌ختیش ده‌کاته‌وه ناچێته ناو هیچ به‌ره‌یه‌که‌وه له‌ژێر ناو و هه‌یمه‌نه‌ى هیچ که‌سێکدا بێت. فاروق عه‌لى ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان به هاوڵاتى وت "ده‌بێت لایه‌نه ناڕازییه‌کان قسه‌یان له‌سه‌ر ئایینده‌یان هه‌بێت، ده‌بێت به‌شوێن ئه‌نجامى ده‌نگه‌کانیاندا بڕۆن، چونکه ئێستا ئه‌وانه‌ى ده‌نگیان پێداوین داواى ده‌نگه‌کانیان ده‌که‌نه‌وه و به‌ده‌ست ناعه‌داله‌تییه‌وه گیریان خواردوه". وتیشى "ده‌کرێت لایه‌نه ناڕازییه‌کان به‌ره‌یه‌کى جیاواز له‌به‌غدا دروستبکه‌ن و هه‌موومان به‌یه‌که‌وه له‌هه‌وڵى به‌دیهێنانى ئامانج و مافى گه‌لى کوردا بین، به‌ڵام کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان ناچێته ناو هیچ به‌ره‌یه‌که‌وه له‌ژێر ناوى یه‌ک که‌س و له‌ژێر هه‌یمه‌نه‌ى یه‌ک که‌سدا بێت، به‌ڵکو ده‌بێت به‌ره‌یه‌ک دروستبکرێت به‌ناوێکى جیاوازه‌وه شه‌ڕى کورد بکات" هه‌روه‌ها وتى "کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه لایه‌نه ناڕازییه‌کان له‌سه‌ر یه‌ک پرۆژه‌ى هاوبه‌ش رێکبکه‌ون و هه‌رکه‌سێک ده‌یه‌وێت به‌ره‌یه‌ک دروست بکات به‌ناوى خۆیه‌وه ده‌یتوانى به‌ر له‌هه‌ڵبژاردن دروستى بکات، ئه‌گه‌ر بیزانیایه سه‌رکه‌وتوو ده‌بێت له‌سه‌ر لایه‌نه‌کانى دیکه رانه‌ده‌وه‌ستا". یه‌کگرتووى ئیسلامی: دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى جیاواز یه‌کێکه له‌بژارده‌کان به‌پێى زانیارییه‌کانى رۆژنامه‌ى هاوڵاتى له‌کۆبوونه‌وه‌ى لوتکه‌ى لایه‌نه ناڕازییه‌کان له‌هه‌ولێر، یه‌کێک له‌و بژارده و ته‌وه‌ره سه‌ره‌کییانه‌ى باسى لێوه‌کراوه، به‌ره‌یه‌کى جیاوازه به‌ده‌ر له‌پارتى و یه‌کێتی، ئه‌ندامێکى سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتوو زانیارییه‌کان پشتڕاستده‌کاته‌وه. دکتۆر عومه‌ر مه‌لائیکه به‌رپرسى نوسینگه‌ى ئه‌نجوومه‌نى جێبه‌جێکارى یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان له‌سلێمانى به هاوڵاتى وت "ئه‌گه‌ر لایه‌نه‌کان نه‌گه‌نه رێکه‌وتن ئه‌وا ده‌بێت بایکۆتى پرۆسه‌که بکه‌ن یا به‌دواداچوونى گشتى بۆ خواردنى مافیان بکه‌ن، ئه‌گه‌ر هه‌ر نه‌گه‌نه رێکه‌وتن ئه‌وا دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى جیاواز له‌یه‌کێتى و پارتى یه‌کێکه له‌و بژاردانه‌ى له‌به‌رده‌ست لایه‌نه ناڕازییه‌کاندا هه‌یه". ئه‌و به‌رپرسه‌ى یه‌کگرتوو نمونه‌یه‌ک له‌شارى هه‌ڵه‌بجه ده‌هێنێته‌وه که تێیدا به‌پێى داتاکانى ئه‌وان پێنج هه‌زار ئه‌ندامى رێکخستنیان له‌هه‌ڵه‌بجه هه‌یه، به‌ڵام له‌کاتى ده‌نگداندا ته‌نها 3700 ده‌نگیان بۆ هاتۆته‌وه، "ئه‌وه‌ش بۆته هۆى فشارێکى زۆر له‌سه‌رمان له‌لایه‌ن ئه‌ندامه‌کانمانه‌وه". عومه‌ر مه‌لائیکه وتیشى "له‌ئێستادا زووه باس له‌وه بکه‌ین کێ ده‌بێته سه‌رۆکى ئه‌و به‌ره‌یه و له‌ژێر ناوى کێدا ده‌بێت، به‌ڵام ئه‌وه ده‌مێنێته‌وه سه‌ر داخوازى لایه‌نه سیاسییه‌کان له‌کاتى ده‌ستپێکردنى پرۆسه‌که‌دا". نه‌وه‌ى نوێ: ده‌چینه ناو ئه‌و هاوپه‌یمانێتییه‌ى به‌رهه‌م ساڵح سه‌رکردایه‌تیى ده‌کات جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ دووپاتیده‌کاته‌وه، کێشه‌یان له‌گه‌ڵ هیچ هاوپه‌یمانێتییه‌ک نیه به‌ده‌ر له‌یه‌کێتى و پارتى که بۆ ئه‌نجوومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق و دروستکردنى کابینه‌ى نوێ پێکبهێنرێت. ئارام سه‌عید به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه گشتییه‌کانى جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ ئاماژه به‌وه ده‌کات که نه‌وه‌ى نوێ هیچ کێشه‌یه‌کى نیه له‌گه‌ڵ هه‌ر هاوپه‌یمانێتییه‌ک به‌ده‌ر له‌یه‌کێتى و پارتى پێکبهێنرێت که به‌یه‌که‌وه به‌ره‌و به‌غدا بڕۆن". ئارام سه‌عید به هاوڵاتى وت «ئه‌گه‌ر ئه‌و به‌ره‌یه‌ى باسى لێوه‌ده‌کرێت به‌ده‌ر له‌یه‌کێتى و پارتى و به‌رهه‌م ساڵح سه‌رکردایه‌تى بکات، نه‌وه‌ى نوێ هیچ کێشه‌یه‌کى له‌گه‌ڵدا نیه و به‌شدارى ئه‌و به‌ره‌یه ده‌کات" . هاوپه‌یمانی: باس له‌وه‌نه‌کراوه به‌رهه‌م ساڵح سه‌رکردایه‌تى به‌ره‌ى هاوبه‌ش بکات ئه‌ندامێکى هاوپه‌یمانێتى بۆ دیموکراسى و دادپه‌روه‌رى ره‌تیده‌کاته‌وه به‌رهه‌م ساڵح کرابێت به‌سه‌رکرده‌ى ئه‌و به‌ره‌یه‌ى له‌لایه‌ن لایه‌نه ناڕازییه‌کانه‌وه پێکده‌هێنرێت، ده‌شڵێت ئه‌گه‌ر هه‌یه که‌سێکى دیکه ئه‌و سه‌رکردایه‌تییه بکات نه‌ک به‌رهه‌م ساڵح. ئارام قادر بۆ هاوڵاتى ئاشکرای ده‌کات "زۆرینه‌ى لایه‌نه سیاسییه ناڕازییه‌کان کۆکن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى به‌ره‌یه‌کى جیاواز له‌یه‌کێتى و پارتى دروستبکرێت، به‌ڵام ئێمه تێبینیمان هه‌یه له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌کان و له ئه‌گه‌رى جێبه‌جێنه‌کردنى داواکارییه‌کانمان له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردن، به‌شدارى له‌ئه‌نجوومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق ناکه‌ین". هه‌روه‌ها وتى "ئه‌مرۆ چوارشه‌ممه وه‌فدێکمان ده‌چێته به‌غدا بۆ ئه‌وه‌ى ده‌ست به‌گفتوگۆ بکرێت له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کانى عێراق بۆ ئایینده‌ى سیاسیى عێراق و دروستکردنى هاوپه‌یمانێتی".
هۆکاری کەمکردنی دەنگەکان بەلای هەندێک لە گۆڕانخوازەکانەوە هەمووی بۆ ساختەکاریی ناگەڕیتەوە ئارا ئیبراهیم هەندێک لە گۆڕانخوازان حزبەکەیان روبەڕووی رەخنە دەکەنەوە بەهۆی دەرەنجانی هەڵبژاردنەکان و پێیان وایە پاشکشەی گۆڕان هەمووی بەهۆی ساختەکارییەوە نیە، بەشێکی تری گۆڕانخوازەکان ئەمە رەتدەکەنەوە. لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا بزووتنەوەی گۆڕان دەنگەکانی رووی لە دابەزین کرد، ئەمەش مشتومری زۆری هێنایە ئاراوە. بەجۆریک هەندێک لە گۆڕانخوازەکان داوای چارەسەرکردنی هۆکاری کەمبونەوەی دەنگەکانیان دەکەن. بەڵام عه‌بدوڵا مه‌لا نورى، هه‌ڵسوڕاوى دیاری گۆڕان رەتیدەکاتەوە کە پاشەکشەیان کردبێت و هۆکاری کەمبوونەوەی دەنگەکان دەخاتە ئەستۆی ساختەکاریی. عه‌بدوڵا مه‌لا نورى به‌‌هاوڵاتی وت "ده‌یان به‌ڵگه و دیکۆمێنت هه‌یه که ته‌زویرێکى گه‌وره‌و رێکخراو کراوه له‌سه‌ر ئاستى هه‌رێمى کوردستان و که‌رکوک و ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان، ته‌زویره‌که به‌قازانجى به‌ره‌ى ده‌سه‌ڵات که پارتى و یه‌کێتین کراوه" له‌تیف مسته‌فا، ئه‌ندامى خولى پێشترى په‌رله‌مانى عێراق له‌سه‌ر فراکسۆنى گۆڕان، لە وتارێکدا کە له‌سه‌ر که‌مکردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌کانى گۆڕان نوسیویەتی، باسی چه‌ند خاڵێک دەکات کە پێیوایە بوونەتە هۆی کەمبونەوەی دەنگەکانی گۆڕان. له‌تیف مسته‌فا ده‌ڵێت "من ناڵێم ته‌زویر نه‌کراوه، به‌ڵکو ته‌زویرێکى باش و رێکخراویش کراوه، به‌ڵام دابه‌زینى ده‌نگه‌کانیش چاوه‌ڕوان کراوبوون". هه‌روه‌ها هۆکاره‌کانى دابه‌زینى ده‌نگه‌کانى گۆڕانى باسکردووه و ده‌ڵێت "به‌شداریکردنى لاواز له‌ده‌سه‌ڵاتێک به‌لاوازى و له‌ڕێى کاراکته‌رى لاوازه‌وه که ئه‌دا‌یان له‌کاراکته‌ره‌کانى دوو حزبه‌که خراپتر نه‌بوبێت باشتر نه‌بووه" هەروەها دەڵێت «دووباره خۆکاندید کردنه‌وه‌ى ئه‌وانه‌ى پێشوو، وێنایه‌کى واى دروستکرد لاى ده‌نگده‌ر که ئه‌مانیش وه‌ک حزبه‌کانى تریان لێهاتووه‌و پۆسته‌کان بۆ ده‌موچاوێکه به‌تایبه‌تى که ئێستا په‌رله‌مانتارى له‌به‌غدا ئیمتیازاتى زۆره". ئه‌وه‌شى رونکردووەته‌وه که گۆڕان له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌نگیدا به یاساى ئیمتیازات و خانه‌نشینى په‌رله‌مانتاران وه‌ک حزبه‌کانى ده‌سه‌ڵات. بەڵام بە بڕوای عەبدوڵا مەلا نوری، ئەو ئه‌نجامانە راسته‌قینه نین کە بڵاوکراونەتەوە. دەشڵێت کە ئەوان لە دەنگەکانیان خۆشنابن. عەبدوڵا مەلا نوری وتی "ئەگەر تەزویر نەبووایە له‌سه‌ر ئاستى سلێمانى براوه‌یه‌کى گه‌وره ده‌بوین و له‌سه‌روو ئاستى هه‌ولێر ده‌نگه‌کانمان زۆر زیادى ده‌کرد و له که‌رکوکیش کورسیمان مسۆگه‌ر بوو له‌سه‌ر ئاستى دهۆکیش چاوه‌ڕوانى کورسیمان ده‌کرد". وتیشى "ناڵێم گۆڕان که‌موکورتى نه‌بووه، به‌ڵام گریمان گۆڕان که‌موکورتى هه‌بووه دانى پێدا ده‌نێین، به‌ڵام یه‌کێتى و پارتى خیانه‌تى نیشتمانیان هه‌بووه و قوتى خه‌ڵکیان بڕیوه و گه‌نده‌ڵیان هه‌بووه، هه‌رگیز خه‌ڵک گۆڕان و پارتى یه‌کێتى ناکاته تاى یه‌ک ته‌رازوه‌وه". هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که گۆڕان و هاوپه‌یمانه‌کانى ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردنیان ره‌تکردۆته‌وه‌و قبوڵى ناکه‌ن "گۆڕان به‌م ئه‌نجامه‌وه ناچێته به‌غدا و قبوڵى ئه‌مه ناکات". له‌یه‌که‌م ئێواره‌ی ئاشکرابوونی بەشێک لە ئەنجامە بەراییەکان گۆڕان هه‌وڵى دبلۆماسى و یاسایى ده‌ستپێکراوه بۆ ئه‌وه‌ى "هاوکێشه‌که راست بکرێته‌وه«. عەبدوڵا مەلا نوری وتیشی «بژاردەی جه‌ماوه‌ری و بایکۆتیش لەبەردەماندایە".
222.png)