ئومێد بابان شاکارێکی شانۆیی نووسەری جیهانی (هینریک ئیبسن ١٨٢٨ - ١٩٠٦) کە بە باوکی شانۆی ریالیزمی دادەنرێت، لە شاری هەولێر کاری دەرهێنانی بۆ کراوە و نمایش دەکرێت، ئەویش شانۆگەریی (دوژمنی گەل)ـە، لەم شانۆگەرییەدا کە ژمارەیەکی فراوانی بەشدارانی لەخۆ گرتووە، دەستەیەک لە شانۆکارە گەنجەکانی شاری هەولێر رۆڵەکان بەرجەستە دەکەن و کارە هونەرییەکان رادەپەڕێنن. سەبارەت بەم نمایشە، دەرهێنەری کورد (ئەرسەلان دەروێش) دەڵێت: شانۆگەریی (دوژمنی گەل) کە لەساڵی ١٨٨٢دا بڵاو بووەتەوە لە رێگای بابەتی پیسبوونی ئاوی شارێکی باکوری رۆژهەڵاتی نەرویژەوە، پرسی نغرۆبوونی ویژدانی خەڵک لە نێو زەلکاوی بەدمۆڕاڵی و پشت لە راستیکردن و ملدان بۆ ستەم وچەواشەکاریی دەسەڵاتداران دەخاتە روو. (ئیبسن) لەم شاکارەیدا بوێرانە پەردە لەسەر دیاردەی گەندەڵی هەڵدەماڵێ و بانگەشە بۆ زەروورەتی بەرپەرچدانەوەی دەکات ئەگەر بە شێوەیەکی تاکەکەسیش بێت! تا ئەو ئاقارە دەڕوات کە بڵێت: (بەهێزترین مرۆڤ لە جیهاندا، ئەو کەسەیە کە بەتەنها دەجەنگێت)، ئێمەش لە میانەی بایەخدان بە کەلتووری شانۆی جیهانی، نەخاسمە ئەو تێکستانەی کە بەرکەوتنی لەگەڵ واقیعی ژیانی کۆمەڵایەتی و ئابووری و رامیاریی کۆمەڵگاکەماندا هەیە، پێمان پەسەند بوو وەک (تیپی شانۆی سالار) ئەم کارە کە چەندین جار پێشتر لە کوردستاندا نمایش کراوە، لە شاری هەولێری پایتەختدا بە پشتیوانی (بەڕێوەبەرایەتیی هونەری شانۆ)ی سەر بە بەڕێوەبەرایەتیی گشتی رۆشنبیری هەولێر لە وەزارەتی رۆشنبیریی و لاوان پێشکەش بکەین. ئەرسەلان دەروێش وتیشی: لەم دەرفەتەدا وێڕای سوپاس بۆ ئەو پشتیوانییەی (بەڕێوەبەرایەتیی هونەری شانۆی هەولێر)، سوپاسی تەواوی ستافی بەشداربوو دەکەم کە لە هەلومەرجێکی یەکجار سەختدا بە هۆی نەبوونی هۆڵی شانۆیی شایستە لە شارەکەدا و ئاریشەگەلێکی زۆر بۆ ئەم جۆرە کارە گەورانە، خۆنەویستانە ئەم بەرهەمەیان سەرپێ خستووە بۆ بەر دیدەی بینەرانی ئازیز.. هەروەها جێی خۆیەتی سوپاسی (پەیمانگای هونەرەجوانەکانی هەولێر) و بەشی شانۆکەی بکەم بۆ تەرخانکردنی هۆڵی رەوانشاد (مامۆستا فەرهاد شەریف) بۆ کارەکەمان. بەو هیوایەین کە بینەرانی ئازیزو خامە ماندووکانی بواری نووسینی هونەریی بایەخ بەم هەوڵە خاکەڕایەمان بدەن و بە ئامادەبوونیان و بەشداریکردنیان لە نمایشی (دوژمنی گەل)ـدا.. جێگەی باسە، شانۆگەریی (دوژمنی گەل) یەکێک لە بەناوبانگترین دەقەکانی نووسەری مەزنی نەروێژی (هینریک ئیبسن)ـە، کە لەم کارەدا دەستەیەک لە شانۆکارە گەنجە ئەکادیمییەکان بەشداری دەکەن و کارە هونەرییەکانی ڕادەپەڕێنن، رۆڵە سەرەکییەکان لەلایەن هونەرمەندان (بەهمەن حاجی، مەولان حەمەدەمین، وەیلان سدیق، یوسف یوسفی، محەمەد تاهیر، یاسین عومەر، سیما مستەفا، زیاد کەریم) بەرجەستە دەکرێت، هەروەها کۆمەڵێک ئەکتەری تر بەشدارن لەوانە (زەهرە نەجات، هۆزان کاروان، نەورۆز عەلی کەمال، بنیاد فەرحان، دیمەن تاهیر، هاوکار خدر، محەمەد حەمە، شەنیار محەمەد ، عەلی کەمال، گەرمیان گلی ، باوان کەیفی ، یارا ئەرسەلان ، رەهێڵ هەورامان) هەروەها هونەرمەندان (دانا محەمەد وەک یاریدەدەری دەرهێنەر، کۆمەڵێک بەهرەی تازە دەرکەوتوو کارە هونەرییەکانی (دیکۆر و روناکی و موزیک و دەنگ ) ئەنجام دەدرێت، پەیمانگای هونەرەجوانەکانی هەولێریش بە هۆڵە شانۆییەکەی (فەرهاد شەریف) پشتیوانیی کارەکە دەکات و نووسەر و هونەرمەندی دوورەوڵات (هاودەم ساڵح جاف) لە نەرویژییەوە دەقەکەی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی شیرینی کوردی، کە بڕیارە لە رێکەوتی ٩ی ئەیلوولەوە رۆژانە کاتژمێر ٥ی ئێوارە لە پەیمانگای هونەرە جوانەکانی هەولێر نمایش بکرێت.
هاوڵاتى مه‌همه‌ت ئاکتاش به‌رهه‌مهێنه‌ری کورد له‌و باوه‌ڕه‌دایه که ده‌بێت له روانگه‌ی منداڵانه‌وه خه‌ریکی فیلم دروستکردن بین بۆئەوەی کە ئەو شتەی له جیهانی ده‌وروبه‌ریان وه‌ریده‌گرن و لێی تێده‌گه‌ن، وێنه‌ی بگرین. به پێی راپۆڕتی لێژنه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کان و راگه‌یاندنی سیودووهه‌مین خولی فیستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمه‌کانی منداڵان و مێردمنداڵانی ئێران ICFF، پا‌نێلی «به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌شی ئێران، تورکیا و وڵاتانی ئه‌وروپی» به ئاماده‌بوونی «مه‌همه‌ت ئاکتاش»، به‌رهه‌مهێنه‌ری کوردو نێوده‌‌‌وڵه‌تی سینه‌ما له‌کتێبخانه‌ی ناوه‌ندی ئیسفه‌هان به‌ڕێوه‌چوو. مه‌همه‌ت ئاکتاش له‌سه‌ره‌تای ئه‌م کۆبوونه‌وه‌یه‌دا، سه‌باره‌ت به بواری چالاکی خۆی وتی «من زیاتر له‌ئه‌ڵمانیا چالاکی ده‌که‌م و له‌م وڵاته نووسینگه‌یه‌کمان هه‌یه که‌به‌رهه‌مگه‌لێکی هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ وڵاتانی وه‌کو ئێران، ئه‌ڵمانیا، میسر، تورکیا و وڵاتانی ئه‌وروپی ئه‌نجامده‌ده‌ین. پێم وایه تێکه‌ڵاوییه‌کی باسه‌کان روویداوه‌و دروسته که من له کۆمه‌ڵگای تورکیاوه سه‌رمهه‌ڵداوه، به‌ڵام زۆربه‌ی پرسی به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌شی ئێمه له‌سه‌ر وڵاتانی ئه‌وروپی ورد بۆته‌وه». ئه‌و پاشان سه‌باره‌ت به ناوه‌رۆکی به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌ش له‌سینه‌مادا روونیکرده‌وه «به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌ش ته‌نیا ئه‌مه نیه که ژماره‌کان و ره‌قه‌مه‌کان و بودجه‌کانی فیلمه‌کان رابگه‌یه‌نین، به‌ڵکو به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌ش سه‌باره‌ت به‌چیرۆکی یه‌ک خه‌تی فیلمه‌که‌و ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه هونه‌رییانه و وه‌رگرتنی به‌رپرسایه‌تی لایه‌نه‌کانی به‌رهه‌مهێنانه«. ئه‌م به‌رهه‌مهێنه‌ره کورده له درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی «کاتێک له‌ناوچه‌یه‌کدا ده‌مانه‌وێت ده‌ست به به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌ش بکه‌ین، یه‌که‌مین پرسیار ئه‌مه‌یه که بۆچی ده‌مانه‌وێت وه‌ها کارێک ئه‌نجامبده‌ین، چ شتگه‌لێک له‌م ناوچه‌یه‌دا بوونی هه‌یه که له‌نێوان دوو لایه‌ندا هاوبه‌شن، بۆ به‌رهه‌مهێنه‌ران ئۆرجیناڵ بوون یه‌کجار گرینگه‌و پاشان به بابه‌تی فرۆش و نمایشکردنی جیهانی سه‌رنج ده‌درێت». ئه‌کتاش جه‌ختی کرده‌وه «پرسیاری دوایی که‌ده‌بێ بیپرسین، ئه‌مه‌یه که‌ده‌رهێنه‌ر چ که‌سێکه و چ ئه‌زموونێکی هه‌یه؟ ئه‌و کۆمپانیایه‌ی که ده‌یهه‌وێت چێکردنی فیلمه‌که له‌ئه‌ستۆ بگرێت، خاوه‌نی چ بوارێکه؟ به‌رهه‌مهێنه‌رانی ئه‌وروپی به ده‌رهێنه‌رانی فیلمی یه‌که‌م زۆر متمانه ناکه‌ن و به دوای به‌رهه‌مه‌کانی ده‌رهێنه‌رانی به‌ئه‌زموون و لێهاتوودا ده‌گه‌ڕێن، هه‌ڵبه‌ت هه‌ندێک جاریش بووه که‌ده‌رهێنه‌رانی فیلمه‌کانی یه‌که‌م له‌لایه‌ن به‌رهه‌مهێنه‌رانه‌وه پاڵپشتییان لێکرا، به‌ڵام به زه‌ریفی و وردبینییه‌کی یه‌کجار زۆر هه‌ڵبژێردران». ئه‌و به‌ئاماژه‌دان به ده‌رهێنه‌ره‌کانی به‌ئه‌زموونی سینه‌مای ئێران رایگه‌یاند «من سه‌باره‌ت به ده‌رهێنه‌رانی ئه‌ستێره‌ی سینه‌مای ئێران له‌وانه «ئه‌سغه‌ر فه‌رهادی» و «عه‌باس کیارۆسته‌می» قسه ناکه‌م، چون هه‌موو که‌س هۆگری ئه‌وه‌ن که له‌گه‌ڵ ئه‌م که‌سایه‌تییانه کار بکه‌ن، به‌ڵکو سه‌باره‌ت به‌ده‌رهێنه‌رانی گه‌نج و لاو قسه ده‌که‌م. له ئه‌وروپا به‌رهه‌مهێنه‌ره‌کان به دوای یه‌ک زمانی نوێی سینه‌ماییدان و ئه‌گه‌ر ئه‌م ده‌رهێنه‌ره لاوانه خاوه‌نی ئه‌م زمانه نوێیه نه‌بن، به‌دڵنیاییه‌وه هه‌ڵنابژێردرێن. له‌راستیدا له چیرۆکی دووپاته و ده‌ستلێدراو بێزارن و به دوای به‌رهه‌مێکی نوێ، جیاواز و ئۆرجیناڵدا ده‌گه‌ڕێن». ئه‌م سینه‌ماکاره به‌ئاماژه‌دان به‌ئیمکانه‌کانی چێکردنی فیلم له ئه‌ڵمانیا، روونیکرده‌وه «هه‌ندێک ریزبه‌ندی بۆ چێکردنی فیلم له ئه‌ورووپا بوونی هه‌یه، به تایبه‌ت له‌وڵاتی ئه‌ڵمانیا. بۆ وێنه ئه‌گه‌ر یه‌ک به‌رهه‌مهێنه‌ری ئێرانی بیهه‌وێت، به‌رهه‌مێکی هاوبه‌ش ئه‌نجامبدات و یه‌ک ملیۆن یۆرۆ بباته ئه‌وێ، به‌شێوه‌ی ئۆتۆماتیک 20 تا 30 له‌سه‌دی تێچووی به‌رهه‌مهێنان له ئه‌ستۆ ده‌گرن، هه‌روه‌ها له بواری ئاماده‌کردنی دیمه‌نی لۆکه‌یشێنی شوێنی وێنه‌گرتنی فیلمه‌که‌ش یه‌کجار یارمه‌تی ده‌ده‌ن. ته‌نانه‌ت ده‌رهێنه‌ره‌کانی ئه‌مریکاییش دێن بۆ ئه‌ڵمانیا و له‌م ده‌ڤرایه‌تی و ئیمکانییه‌ته بۆ چێکردنی فیلم که‌ڵک وه‌رده‌گرن. له راستیدا بۆ سینه‌ماکارانی سه‌ربه‌خۆ دوو رێگا بوونی هه‌یه، یه‌که‌م ئه‌وه‌ی که ده‌توانن له رۆژئاوا شه‌ریکێک بۆ به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌ش په‌یدا بکه‌ن، دووهه‌م ئه‌وه‌ی که بازاڕی ئاسیایی ده‌توانێت رێگایه‌کی شیاو له به‌رچاویان بێت». ئه‌و به ئاماژه‌دان بهو به‌رهه‌مه هاوبه‌شانه‌ی خۆی له‌گه‌ڵ وڵاتانی ئاسیایی گوتی: ساڵی پێشوو من دوو به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌شم له ناوچه‌ی بازاڕی ئاسیایی هه‌بوو، هه‌ڵبه‌ت وڵاتانی دیکه‌ی ئه‌وروپا وه‌کو ئه‌ڵمانیا و فه‌ره‌نساش له بواری به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ بازاڕی ئاسیاییدا هاوکارییان هه‌یه. هه‌روه‌ها ده‌رهێنه‌ران و به‌رهه‌مهێنه‌رانی ناوچه‌ی که‌نداوی فارس یه‌ک رێگای یه‌کجار گرینگ له‌به‌رده‌میاندا هه‌یه و ئه‌ویش خه‌ڵاته سینه‌ماییه‌کانه که ئۆسکاری ئاسیایی ناوی لێ نراوه. ئه‌کتاش ئه‌وه‌شی راگه‌یاند «یه‌که‌مین هه‌نگاو که له یه‌ک پڕۆژه‌دا ده‌توانرێ بنرێت، ئه‌مه نیه که 20 هه‌زار یۆرۆ وه‌ربگرن، به‌ڵکو ده‌بێت خۆتان نمایش بکه‌ن و له فیستیڤاڵه جۆراوجۆره‌کاندا به‌شداری بکه‌ن، بۆ ئه‌وه‌ی که ببیندرێت. ئه‌م سینه‌ماکاره پاشان باسی پێداچوونه‌وه‌ی فیستیڤاڵه‌کان، کۆمپانیاکان و ئه‌و دامه‌زراوانه‌ی کرد که له‌چێکردنی فیلمه‌کانی سینه‌ماییدا یارمه‌تی ده‌رهێنه‌ره‌کان ده‌ده‌ن که له‌وانه ده‌توانرێ به‌سینه‌فۆنداسیۆنی فیستیڤاڵی کان، فیستیڤاڵی فیلمی به‌رلین، فیستیڤاڵی فیلمی لۆکارنۆ، فیستیڤاڵی فیلمی ڤێنیز، وڵاتانی نه‌رویژ و سویسڕا و چه‌ندانی دیکه ئاماژه بدرێت. ئه‌و سه‌باره‌ت به‌چۆنیه‌تی کارکردنی فیستیڤاڵی فیلمی به‌رلین له‌م بواره‌دا گوتی: له فیستیڤاڵی فیلمی به‌رلین بۆ وه‌رگرتنی پاڵپشتییه‌کانی ماڵی و بێجگه له ماڵی و دارایی بۆ چێکردنی یه‌ک فیلم رکابه‌رییه‌کی سه‌خت بوونی هه‌یه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که چه‌ندین ده‌رهێنه‌ری دیار و ناسراو به‌شدارییان تێیدا هه‌یه و وه‌رگرتنی ئاسانکاری و بودجه‌ی پاڵپشتی بۆ یه‌ک ده‌رهێنه‌ری لاو سه‌خته. هه‌ڵبه‌ت ده‌بێ 50 له‌سه‌دی پاڵپشتی دارایی و ماڵییان له وڵاتی خۆیانه‌وه هه‌بێت. ئه‌و هه‌روه‌ها به ده‌ربڕینی ئه‌وه‌ی که هه‌ندێک له به‌رهه‌مهێنه‌ره‌کان به شێوه‌ی ناوچه‌یی چالاکی ده‌که‌ن، ئاماژه‌یدا به به‌رهه‌مه هاوبه‌شه‌کانی سینه‌مای تورکیا و ئێران و یادی «بایرام فه‌زلی» ده‌رهێنه‌ری فیلمی «جندۆکه‌ی جوان»ی زیندوو کرده‌وه که فیلمێکی هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ وڵاتی تورکیا چێکردووه. ئه‌کتاش به جه‌خت کردنه‌وه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که بابه‌تی به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌ش به شێوه‌ی زه‌ماوه‌ند کردن و هاوسه‌رگیرییه، درێژه‌ی به قسه‌کانیدا گوتی: دوو کلتووری جیاواز له یه‌ک خولی ماوه درێژدا، زه‌ماوه‌ند‌ێک له نێوانیاندا ئه‌نجام ده‌رێت که له ته‌نیشت یه‌کتردا جێگیر بن و له‌گه‌ڵ تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی یه‌کتر ئاشنا بن. ئه‌م رووداوه پێکه‌وه دانانی دوو نه‌ریتی ره‌سه‌نی کۆنی فیلم چێکردن له ته‌نیشت یه‌کتر دایه، ئه‌و نه‌ریتانه‌ی که له‌گه‌ڵ هه‌بوونی هه‌موو جیاوازییه‌کان له ته‌نیشت یه‌کتر داده‌ندرێن و له یه‌کدی بابه‌ت گه‌لێکی زۆر فێر ده‌بن. ئه‌و له درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی «پرسی به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌ش ده‌توانێت یه‌ک کلتووری فیلم چێکردنی نوێ به ناوچه‌که و جیهان بناسێنێت. دوو زمانی جیاوازی سینه‌مایی ده‌توانن له ته‌نیشت یه‌کتردا جێگیر بن و ببنه یه‌ک جه‌سته‌ی تاک و بۆ جیهان ئاراسته بکرێن». ئه‌م به‌رهه‌مهێنه‌ره هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت بهو کێشه و گرفتانه‌ی که له‌بواری به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌شدا روو ده‌دات، گوتی: ئه‌و کێشه و گرفتانه‌ی که له‌بواری به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌شدا بوونی هه‌یه، زیاتر لایه‌نی خۆجێی و خۆماڵییان هه‌یه، ئه‌م خاڵه یه‌کجار گرنگه، کاتێک له قۆناغی فیلم چێکردندا هه‌موو شادو دڵخۆشن، بزانن که یه‌ک گرفتتان هه‌یه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که هیچ کات له کاتی چێکردنی یه‌ک فیلمدا هه‌موو ستاف و گروپی ئاماده‌کاری فیلم شاد و دڵخۆش نین. به‌شی دووهه‌می ئه‌م کۆبوونه‌وه‌یه بۆ سینه‌مای منداڵان ته‌رخان کراو ئه‌کتاش سه‌باره‌ت به روانینی جیهانی به‌پرسی سینه‌مای منداڵ رایگه‌یاند: ئێمه له دوو رسته‌ی بنه‌ڕه‌تیدا ده‌توانین سه‌باره‌ت به‌سینه‌مای منداڵ قسه بکه‌ین، ئه‌وه‌ی که فیلم بۆ منداڵه یان سه‌باره‌ت به منداڵ؟ به بڕوای من هه‌ر دوو رسته دروسته، من خۆم کوڕێکی ته‌مه‌ن 10 ساڵم هه‌یه که به‌رده‌وام ئه‌نیمه‌یشێن چاو لێده‌کات و کاتێک من ویستم فیلمێکی ئێرانی (کوردی) بۆی نیشان بده‌م، به‌ڵام چون بۆ ته‌مه‌نی ئه‌و گونجاو نه‌بوو، قه‌بووڵی نه‌کرد. ئه‌و له درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتیشی «له ئه‌ڵمانیا یاسا و رێسایه‌کی زۆر بۆ چۆنییه‌تی نمایشکردنی فیلمه‌کان بۆ منداڵان بوونی هه‌یه، به بۆچوونی من ده‌بێت باڵانسێک له نێوان ئه‌و راسته‌قینه‌ی که هه‌یه له‌گه‌ڵ جیهانی منداڵانه دروستبکه‌ین، ئێمه ده‌بێ له روانگه‌ی منداڵانه‌وه خه‌ریکی فیلم چێکردن بین و ئه‌و شته‌ی که ئه‌وان له جیهانی ده‌ورووبه‌ریان وه‌ریده‌گرن و لێی تێده‌گه‌ن، وێنه‌ی بگرین. له‌به‌شی کۆتایی ئه‌م کۆبوونه‌وه‌یه‌شدا «کامبۆزیا په‌ڕته‌وی» سه‌باره‌ت به باسی به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌ش بۆچوونی خۆی به‌م جۆره ده‌ربڕی «ئێمه هیچ به‌رهه‌مێکی هاوبه‌شمان له‌پێش شۆڕشه‌وه تاوه‌کو ئه‌مڕۆ نه‌بووه.، ته‌نانه‌ت به‌ر له شۆڕش وه‌زاره‌تی فه‌رهه‌نگ و هونه‌ر بڕیاریدا بۆ چێکردنی فیلم گه‌لێکی له‌م جۆره و ته‌نانه‌ت ستافی ئاماده‌کاری بیانیشیان بۆ وڵاتی ئێران هێنا، به‌ڵام هیچ کات ئه‌و جۆره‌ی که‌ده‌بێ ئه‌م فیلمه وه‌کو یه‌ک به‌رهه‌می هاوبه‌ش نه‌بینرا». ئه‌وەشی وه‌بیرهێنایه‌وه «پێناسه‌ی من له‌به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌شی فیلم ئه‌مه‌یه که سه‌رمایه‌دانه‌رانی چه‌ند وڵات که‌ده‌یانه‌وێت به‌رژه‌وه‌ندو سوودێکی زیاتر له فیلمه‌که به‌ده‌ستبهێنن، بڕیار بۆ چێکردنی به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌ش ده‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی که بتوانن نمایشکردنێکی به‌ربڵاوتریان هه‌بێت، به‌ڵام ئێمه له‌ئێران ناتوانین بڵێین به‌رهه‌مهێنانی هاوبه‌شمان هه‌یه«.
هاوڵاتى به‌کر عه‌لی، شاعیر و رەخنە گر، له 19/6/1968 له‌گه‌ڕه‌کى کانێسکانى شارى سلێمانى له دایکبووه، تا پۆلى دووه‌مى ناوه‌ندى ده‌خوێنێت و به‌هۆى ده‌ستکورتى و نه‌دارییه‌وه ده‌ستبه‌ردارى خوێندن ده‌بێت. به‌ڵام به‌رده‌وام سه‌رقاڵى خوێندنه‌وه ده‌بێت و ته‌نانه‌ت له ناخۆشترین و ناله‌بارترین ساته‌کانى ژیانیدا ده‌ستبه‌ردارى خویندنەوە نابێت. له‌ساڵى 1986 باوکى بۆ ماوه‌ى ساڵێک و سێ مانگ له زیندانه‌کانى سلێمانى و موسڵ زیندانى ده‌بێت. بۆ ماوه‌ى چه‌ند رۆژێکیش (حه‌لیمه خان)ی دایکى له (ئه‌منه سووره‌که)ى سلێمانى ده‌ستبه‌سه‌ر ده‌کرێت و (کوێستان)ی خوشکه تاقانه‌‌یشى به‌هه‌مان شێوه بۆ ماوه‌ى چه‌ند مانگێک له‌زیندانى موسڵ ده‌ستبه‌سه‌ر ده‌بێت. ته‌نانه‌ت براژنه‌که‌یشى بۆ ماوه‌یه‌ک ده‌گیرێت بۆ ئه‌وه‌ى هاوسه‌ره‌که‌ى واته براى (به‌کر) ئیعتراف بکات. دوو براى به ناوه‌کانى (ئاکۆ و عومه‌ر) لەساڵى (1989) له‌لایه‌ن رژێمى به‌عسه‌وه له‌سه‌ر کوردایه‌تى و ئه‌ندامێتیان له‌ڕیزه‌کانى یه‌کێتیدا گولله‌باران ده‌کرێن. له پاش تیرۆرکردنیشى برایه‌کى، که پێشمه‌رگه‌ى دێرین و خانه‌نشینى یه‌کێتى ده‌بێت، له شارى (بانه)ى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان له کاتى ئیشکردندا له‌سه‌ر باڵه‌خانه‌یه‌کى به‌رزه‌وه، به‌بیستنى هه‌واڵه‌که ده‌که‌وێته خواره‌وه‌و دواتر تووشی نه‌خۆشى ده‌روونى ده‌بێت و هه‌ر به‌هۆى ئه‌م نه‌خۆشییه‌وه ساڵى 2006 کۆچى دوایی ده‌کات. دایکیشى به ناسۆرو حه‌سره‌تى کوڕه‌که‌یه‌وه پاش دوو ساڵ له‌شه‌هیدبوونى سوێی ده‌بێته‌وه‌و کۆچى دوایی ده‌کات. به‌کر عه‌لى بۆ خۆیشى له‌ساڵى 1987 له‌لایه‌ن ڕژێمى به‌عس ده‌ستگیرده‌کرێت، به‌تۆمه‌تى یارمه‌تیدان و هێنانى پێشمه‌رگه بۆ ناو شارو پاش چوار مانگ له ئازارو ئه‌شکه‌نجه‌یه‌کى زۆر ئازاد ده‌کرێت. له ساڵى 1989 جارێکى تر له‌لایه‌ن ئه‌منى سلێمانییه‌وه ده‌ستگیر ده‌کرێت و پاش ئه‌شکه‌نجه‌یه‌کى زۆر، خۆڕاگرانه به‌رگرى ده‌کات و ئیعتراف له‌سه‌ر هیچ شتێک ناکات و ئازاد ده‌بێت. هه‌روه‌ک له ده‌فته‌رى یاداشته‌کانییه‌وه ده‌رده‌که‌وێت، که چه‌ندین کارو چالاکى گرنگ و ترسناکى بۆ یه‌کێتى ئه‌نجامداوه. له پاش مه‌راسیمى 1ى ئایار و دوورکه‌وتنه‌وه‌ی له یه‌کێتی و پاشان زیندانیکردن و ئه‌شکه‌نجه‌دانی له‌زیندانه‌کانی یه‌کێتی دا، ڕوو ده‌کاته هه‌ڵه‌بجه، که ئه‌وکاته به هۆى شه‌ڕى براکوژییه‌وه له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتى پارتی دیموکراتی کوردستاندا بوو. ئه‌مه‌ش کاریگه‌رترین هه‌نگاوى دوورکه‌وتنه‌وه‌ى (به‌کر) ده‌بێت له یه‌کێتى و ڕێکخستنه‌کانى، که زیاتر له 10 ساڵ، زۆر به گه‌رمى و په‌رۆشه‌وه کارى تێدا ده‌کرد. له هه‌ڵه‌بجه کۆمه‌ڵێک که‌سى رۆژنامه‌نووس و نووسه‌رو هونه‌رمه‌ند ده‌ناسێت و له گه‌ڵیاندا کارێکى شانۆیی پێشکه‌ش ده‌کات، به‌ناوى (قریشکه‌کان). له‌پاش نزیکه 2 مانگ مانه‌وه‌ى له هه‌ڵه‌بجه، ده‌گه‌ڕێته‌وه شارى سلێمانى و به‌رده‌وام ده‌بێت له‌سه‌ر نوێنه‌رایه‌تیکردن و خزمه‌تکردنى دانیشتوانى هه‌ژارنشینى حامیه (پارکی ئازادی ئێستا). بەو هۆیەشە بە گوڵە سوورەکەی حامیە ناوی دەرکردبوو. رۆژانى 9-10/ 7/1993 له دووه‌مین ساڵیادى راپه‌ڕینه‌که‌ى به‌هارى 1991، یه‌کێتى نووسه‌رانى کورد کۆڕێکى شیعر خوێندنه‌وه بۆ کۆمه‌ڵێک شاعیر ساز ده‌کات. له‌وێدا هه‌مووان شیعرى نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانى ده‌خوێننه‌وه، به‌ڵام (ئه‌بوبه‌کر عه‌لى) وه‌ک هه‌میشه جیاواز له هه‌مووان، شیعرێکى سۆزدارى ده‌خوێنێته‌وه. گه‌رچى ده‌بێته مایه‌ى خۆشحاڵى میوانه‌کان، به‌ڵام هه‌ندێک له ئاماده‌بووان ناڕه‌زایی له به‌رامبه‌ر ئه‌و کاره‌ى ده‌رده‌بڕن. له‌باره‌ى ئه‌و رۆژه‌وه‌و له ده‌فته‌رى یاداشته‌کانى ئه‌و شه‌وه‌دا، له به‌شێکدا ئاوا ده‌نووسێت. «من هه‌میشه له سه‌نگه‌ردام، چاوه‌ڕێش نیم هیچ کام له پارته‌کان سێبه‌ر بگه‌یه‌ننه ئه‌و هه‌ڵقرچانه بێده‌نگ و نهێنییه‌ى ناوه‌وه‌م، یان به واتایه‌کى تر من له‌و میهره‌جانه‌دا ویستم ئه‌وه بسه‌لمێنم، که هه‌رگیز خۆم به که‌ڵه‌بابى به‌ر مایکرۆفۆن نه‌زانیوه‌و ناشزانم. من هه‌ندێ ئه‌رکى نیشتمانى هه‌ن، نایانده‌م به قه‌ڵه‌مه‌که‌م و سواڵى چه‌پڵه‌ش ناکه‌م و به‌نیازیش نیم خۆم ته‌رشیح بکه‌م، بۆ ده‌زگایه‌کى باڵا، تا شیعرو نه‌ڕه نه‌ڕ پاسپۆرتی ئه‌و خه‌ونه‌م بن. بۆ نانه‌ڕێنم؟!» له‌دواى سه‌رهه‌ڵدانى کێشه‌ى خانووه بێ تاپۆکانى حامیه‌وه، به شێوه‌یه‌ک له شێوه‌کان په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ (ى.ن.ک) جۆرێک له گرژى و ئاڵۆزى و دوورکه‌وتنه‌وه‌ى تێده‌که‌وێت. ئیدى پاش گه‌ڕانه‌وه‌ى له هه‌ڵه‌بجه به‌ماوه‌یه‌کى که‌م له 17/8/1994 له‌لایه‌ن ئاسایشى سلێمانییه‌وه له نیوه‌ڕۆیه‌کداو له‌ماڵه قوڕینه‌که‌ى خۆیاندا له‌حامیه، ده‌ستگیرده‌کرێت و ماوه‌ى شه‌ش ڕۆژ له ئاسایشى سلێمانى به‌ند ده‌کرێت. وه‌کو خۆى دواتر بۆ هاوڕێ و که‌سه نزیکه‌کانى گێڕاوه‌ته‌وه، که‌سێک له ده‌ره‌وه‌ى ئاسایشه‌وه دێت و به شێوه‌یه‌کى «وه‌حشه‌تناک» ئه‌شکه‌نجه‌ى ده‌دات. لەساڵی ١٩٩٤ دەبێت بە نوێنەری خەڵکی حامیە بۆ ناڕەزایەتی و وەستانەوە دژی بڕیاری ڕوخاندنی خانوەکانی ئەو ناوچەیە و کردنی بەپاڕک، جێگای ئاماژەیە گشت خەڵکی حامیە هەژار و نەدار بوون، بەکر عەلی-ش وەک مرۆڤدۆست و کەسێک کە بڕوای بە هزری چەپخوازیی هەبووە بەرگری لەم خەڵکە کردووە. لەیەکی ئایاری جەژنی کرێکاراندا، لە یاریگای سلێمانی بەناوی خەڵکی حامیە وتارێک پێشکەش دەکات ڕووی دەمی دەکاتە دەسەڵاتدارانی سلێمانی و دەڵێت: ‹›ئێوە کە بیر لە گۆڕینی ئەو ژیانە (قوڕینە)مان ناکەنەوە بە ژیانێکی وەک هی خۆتان (گوڵین) بۆ هێندەشمان پێ ڕەوا نابینن؟›› (فەرەیدون عارف: ٢٠١٥: ل٢٢) بەم شێوەیە وتارێکی پڕ لە حەماسەت پێشکەش دەکات، هەر ئەمەش وادەکات دەسەڵاتدارانی شارەکە هەراسان بکات و لەمە بەدواوە دەکەونە دوای و دەستگیری دەکەن، دواتر ئازاد دەکرێت. جێگای ئاماژەیە لەلایەن ڕژێمی بەعسیش لەساڵی ١٩٨٧ دەستگیر دەکرێت، بەتۆمەتی هێنانی پێشمەرگە بۆناو شار دوای چوار مانگ ئەشکەنجە و ئازار ئازادی دەکەن. لەساڵی ١٩٨٩ دوو جار لەلایەن ڕژێمەوە دەستگیردەکرێت و دوای ماوەک ئازاد دەکرێت. دوای قوڵبوونەوەی کێشەی خانووە بێتاپۆکانی حامیە ‹›لە ١٧/٨/١٩٩٤ لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە لەنیوڕۆیەکدا و لەماڵە قوڕینەکەی خۆیدا لەحامیە، دەستگیر دەکرێت و ماوەی شەش ڕۆژ لە ئاسایشی سلێمانی بەند دەکرێت. وەک خۆی دواتر بۆ هاوڕێ و کەسە نزیکەکانی گێڕاوەتەوە، کەسێک لە دەرەوەی ئاسایشەوە دێت و بەشێوەیەکی وەحشەتناک ئەشکەنجەی دەدەت.›› (فەرەیدون عارف؛ ٢٠١٥؛ ل٢٦) وا بڕیار بوو لە ١/٩ دا خانوەکان بەسەر خەڵکی حامیە بڕوخێنن، لەو ڕۆژەدا خەڵکەکە بڕیاریدا خۆپیشاندانێکی هێمنانە بکەن لە بەردەم قایمقامی شارەکە، بەکر علی یەکێک بوو لە سەرەکیترین نوێنەرەکانی خەڵکی ناڕازی، دوای گرد بوونەوە، پاسەوانەکان بەزەبری هێز کەوتنە بڵاوەپێکردنی خۆپیشاندەران، دوای دەستنیشانکردنی بەکر علی چەکدارەکان لە پشتەوە گوللەیەکی لێدەدەن، دواتر چەکدارێک دەگاتە سەر سەری گوللـەیەک دەنێ بەناو دەمیەوەو شەهید دەبێت. بەکر عەلی ١٤ ڕۆژ بەر لەشەهیدکردنی لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە دەستگیرکرا بوو. دوای ٦ ڕۆژ لە ئازارو ئەشکەنجەدان ئازاد دەکرێت، ٨ ڕۆژ بەسەر ئازادکردنی تێناپەڕێ زۆر بەنامەردانە شەهیدی دەکەن. شەهیدکردنیشی پیلان بۆداڕێژراو بووە و پێشتریش هەڕەشەی کوشتنی لێکراوە. ئەو لەیەکێک لە یاداشتەکانیدا دەنووسێت ‹›بەلای منەوە کەوتنی مرۆڤێک، بەقەد بەربوونەوەی ئەستێرەیەک سەرنجڕاکیشە، تەنانەت هەرئەم هەستەش بوو وای لێکردم بەوپەڕی پەستی و بێ ئارامییەوە بڵێم: با شەقامەکان بەگوڵ سوور کەین، نەک بە خوێن.›› دایە دایە..دایە ئازارە بێ جەمسەرەکەی شیعرو، دەسرازەو لای لایە لەگەڕانی ئەو جانتایەی خۆمی تیابووم دام بەشانا.. درەختێ بووم هەڵیان کەندم لەنێو دنیای ڕەگەکانا ڕۆژگارەکان لە چاوی قەسیرەوە ڕەنگ ئەڕێژن تابووتە کانیش پێم ئەڵێن: دایکت دەمرێ و لەدەستی تۆیا دەینێژن شەقامەکان لە هەردوو قاچم ئاڵاون گەر بێ و بچم وا تێک دەشکێم پەراسووم دەچێت بەچاوما گەر بێ و نەچم ئەبمە تەختە و لەقەراغی شۆستەکانا بزمار دەژی لەهەناوما دایە..دایە وا دەبینم خۆزگە کانم لەگەڵ میلی کاتژمێردا یەکتر ئەخۆن.. ئەم شیعرانە وڵاتە گچکەکەی من و گونکی ژێر تیرۆگەکەی تۆن. ئای له عه‌زابم.. چۆن ته‌ره نابم شه‌قامێک نییه، ڕاوی نه‌نابم ڕۆژێکم نییه، به‌دیار سووتانی عومری دایکمه‌وه هه‌تیو و گریاو، هه‌ڵنه‌کورمابم *** هاوار له عومرم. ! بۆ ئینسان نه‌بم.. بۆ حیکایه‌ت بم؟ بۆ حه‌قم نییه به‌حورمه‌ته‌وه له تێپه‌ڕینی عومرم شایه‌ت بم؟ تــــکـــــا له وڵاتێکا خۆشم ده‌وێی گردۆڵکه‌و چیاکانیشی که ئێستاکه له سه‌رێکی تاشراو ئه‌چن بێ نزارن، هی ئێمه‌نین هی پایته‌خت و ژنه‌کانی سه‌رکۆمارن.. ده‌سا گه‌وره‌م، هۆ ئه‌و کچه‌ی سێبه‌ره‌که‌شم ئه‌یه‌وێی، گه‌ر خۆشتده‌وێم مه‌هێڵه قه‌ت خۆشم بوێی!. ئەمەوێ بێی.. هۆ ئەو ڕقەی سی و شەش مانگە خۆشم دەوێی دڵنیابە فرمێسکێکی لە گلێنەی هەموو شعرێکما ئەبینرێی.. بەڵام ئەفسووس تۆش هەر وەکو کچانی تری شارەکەم.. با نیت شنەی چەم نیت زنەی شەستە بارانیت پرووشەی تەنیا درۆ و، عەتر بۆیە و، بووکە شووشەی. من ئه‌ڕۆم و تکایه پێیبڵێن ئیتر به دیدارم ناگاته‌وه.. من ئه‌ڕۆم و که ڕۆیشتیشم، وه‌ک چه‌م ئه‌ڕۆم چه‌میش ئاوڕ ناداته‌وه. بێزارم.. بێزارم.. لێره له دار.. له به‌رد بێزار له شاره‌که‌ی، له خۆی له ئاوێنه‌و ته‌وقه‌و شانه‌و قژی نیگرۆی له ده‌ست و په‌نجه‌‌ی ده‌سته‌مۆی!.. خۆشم ویستی و، وام ئه‌زانی له‌و ڕۆژه‌وه.. خۆشم ویستووی په‌پووله‌یه‌کی خه‌مباری و له‌سه‌ر برژانگم هه‌ڵنیشتووی خۆشم ویستی و، وام ئه‌زانی ڕوونی وه‌ک فرمێسکه‌کانم وامزانی زرێباریش بم تۆ قووڵترێکی له گیانم.. به‌ڵام ئه‌فسووس سا هۆ (خه‌زاڵ)ی ئێرانم، هۆ ده‌ستنوێژی قه‌ت نه‌شکاوی شیعره‌کانم بۆ وه ناشێی خۆشم بوێی، فه‌رمووته دێم.. مه‌یه، چونکه ئه‌م سنووره ڕێگه‌نادا
سازدانى: شاناز حه‌سه‌ن ئاسۆ کانه‌بى، له‌ساڵى 1992 له‌دایکبووه و له منداڵیه‌وه به‌هره‌ى وێنه‌کێشانى هه‌بووه و به‌شى شێوه‌کارى په‌یمانگاى هونه‌ره جوانه‌کان و کۆلێژى هونه‌رى لقى په‌یکه‌رسازى ته‌واو کردووه، به‌شدارى چه‌ندین پێشانگاى له ناوه‌وه و ده‌ره‌وه‌ى وڵات کردووه، 12ساڵه کارى په‌یکه‌رسازى ده‌کات، له‌پاڵ هونه‌ره‌که‌یدا کارى ده‌لاکى ده‌کات. هاوڵاتى: هونه‌رى په‌یکه‌رسازى چییه لاى تۆ؟ ئاسۆ کانه‌بى: به‌ڕاى من هونه‌رى په‌یکه‌رسازى له‌کۆندا زیاتر بۆ په‌رستن به‌کارده‌هات، به‌ڵام له‌ئێستادا بۆ وروژاندنى بابه‌تێک یان په‌یامێک یان جوانى پێشکه‌ش به کۆمه‌ڵگا ده‌کرێت له‌لایه‌ن هونه‌رمه‌نده‌که‌وه، به‌تایبه‌تیش به‌بڕواى من هه‌موو شتێک دوو لایه‌نى هه‌یه، ده‌کرێک له ڕێگه‌ى هونه‌رى په‌یکه‌رسازیه‌وه خزمه‌ت به ئاینى ئیسلام بکرێت، به پێچه‌وانه‌شه‌وه. هاوڵاتى: ئایا هونه‌ره‌که‌ت بۆته دابین کردنى بژێوى ژیانت؟ ئاسۆ کانه‌بى: له کوردستاندا تاکو ئێستا نه‌بۆته کار و بژێوى ژیانى هونه‌رمه‌نده‌که دابین بکات، به‌ڵام بۆمن تائاستێکى باش بۆته بژێوى ژیانم له ڕێگه‌ى فرۆشتنى کاره‌کانمه‌وه. هاوڵاتى: چۆن ده‌توانیت هونه‌ره‌که‌ت پێشبخه‌یت؟پلانت چییه؟ ئاسۆ کانه‌بى: له‌ئێستادا سه‌رقاڵى کردنه‌وه‌ى ناوه‌ندێکم به‌ناوى ئاسۆ که ده‌بێته ئاسۆیه‌ک بۆ هونه‌رى په‌یکه‌رسازى له کوردستان و به بزنزکردنى هونه‌رى شێوه‌کارى و ده‌ربازبون له‌و گێژا‌وه‌ى که هونه‌رى شێوه‌کارى تێیکه‌وتووه، وه ناوه‌نده‌که ده‌بێته ئاسۆیه‌ک بۆ ئه‌و به‌هره‌مه‌ندانه‌ى ده‌یانه‌وێت په‌ره به تواناکانى خۆیان بده‌ن و ببێته جێگایه‌ک بۆ کڕین و فرۆشتنى کارى هونه‌رى. هاوڵاتى: هه‌ندێک له په‌یکه‌ره‌کانت که‌سایه‌تى سیاسین، ئه‌مه داوات لێکراوه یان حه‌زى خۆته؟ ئاسۆ کانه‌بى: له‌ڕاستیدا زۆرجار داوام لێکراوه که کاریان بۆبکه‌م، هه‌ندێک له کاره‌کانیشم خواستى خۆم بووه. هاوڵاتى: جگه له په‌یکه‌رى مردووه‌کان؟هى زیندوه‌کانیش ده‌تاشیت له‌سه‌ر خواستى خۆیان؟ ئاسۆ کانه‌بى: ئه‌و سه‌رده‌مه تێپه‌ڕیوه هه‌ر په‌یکه‌ر بۆ مردوو بکه‌ین، من زۆر جار په‌یکه‌رى که‌سایه‌تیه‌کان یان ئه‌و که‌سه‌ى کارێکى ده‌وێت، من هه‌ر وه‌ک لایه‌نى ئیستاتیکى ده‌یکه‌م، یان لایه‌نى ماددى، چونکه پێم وایه هونه‌ر لاى من هه‌ر ئه‌وه نیه، به‌ڵکو دروست کردنى په‌یکه‌ر ته‌نیا بۆ جوانیه و هیچى تر، هونه‌ر له ناخى خۆمدا شتێکى تره که ده‌بێت کارى هونه‌رى په‌یامێکى له پشته‌وه بێت ئه‌و کات پێى ده‌وترێت هونه‌ر. هاوڵاتى: تائێستا کێ داواى لێکردویت که په‌یکه‌رى بۆ بتاشیت؟ ئاسۆ کانه‌بى: زۆرێک له خه‌ڵکى ئاسایى و که‌سى سیاسى و که‌سایه‌تى حکومى، به‌ڵام من زیاتر کار بۆ که‌سه تایبه‌ته‌کان ده‌که‌م، که‌متر کار بۆ سه‌ر شه‌قام و شوێنه گشتیه‌کان ده‌که‌م. هاوڵاتى: کێ خه‌رجیى کاره‌کانت دابین ده‌کات؟ ئاسۆ کانه‌بى: ته‌نیا خۆم، خۆم ناوه‌ندێکم هه‌یه که کاره‌کان ده‌که‌م و ده‌یانفرۆشم که ئه‌مه بۆته به‌شێکى سه‌ره‌کى داهاتى من تا بتوانم په‌ره به‌توانا و کاره‌کانم بده‌م له‌ئێستادا. هاوڵاتى: په‌یکه‌رێک چه‌ند کاتى پێویسته بۆ دروست کردنى؟چه‌ندى تێده‌چێت؟ ئاسۆ کانه‌بى: به‌پێى په‌یکه‌ره‌که جیاوازه و کات و تێچووى ده‌گۆڕێت، به‌ڵام به گشتى پۆترێت به 300 دۆلار ده‌که‌م و مه‌دالیا به 100 دۆلار. هاوڵاتى:ئایا ئه‌مه نرخێکى ستانداره و یان هونه‌رمه‌نده‌که دیاریده‌کات؟ ئاسۆ کانه‌بى: زۆرجار پێمان ده‌وترێت که ئه‌مه نرخێکى زۆر هه‌رزانه و به‌ڵام له‌ڕاستیدا من ده‌مه‌وێت ئه‌م هونه‌ره به بینه‌رى کورد ئاشناکه‌م و زیاتر که‌سى ئاسایى حه‌ز به‌م هونه‌ره بکات، کاره‌کانم بچێته ماڵ به ماڵى ئه‌م کۆمه‌ڵگایه، چونکه پێم وایه ئه‌م هونه‌ره به‌م شێوازه پێشکه‌وتنى به‌رچاو به‌خۆیه‌وه ده‌بینێ، له‌وه‌ش تێبگه‌ن که په‌یکه‌ر بۆ په‌رستن نیه له‌م سه‌رده‌مه‌دا. هاوڵاتى: به‌کارى چ په‌یکه‌رسازێکى جیهانى سه‌رسامیت؟ ئاسۆ کانه‌بى: ئۆگیست ڕۆدانى فه‌ره‌نسى به‌رده‌وام به‌دواداچون بۆ کاره‌کانى ده‌که‌م که زۆر پێى سه‌رسامم و کاره‌کانى چێژم پێده‌به‌خشێت. هاوڵاتى: هونه‌ر لاى تۆ چى ده‌گه‌یه‌نێت؟ ئاسۆ کانه‌بى: هونه‌ر ده‌بێت داهێنان بێت په‌یامێک له پشتیه‌وه بێت جا گرنگ نیه هونه‌رمه‌نده‌که به چ شێوازێک ده‌یگه‌یه‌نێت، لاى من له‌ڕێگه‌ى دروست کردنى په‌یکه‌ره‌وه ده‌توانم بهو ئامانجه بگه‌م، چونکه ئازادى ته‌واو ده‌سته‌به‌ره تیایدا و کاتێک خه‌ریکى کارێکى په‌یکه‌رسازین چێژى ته‌واو ده‌به‌خشێت به روح و بیرکردنه‌وه‌ى من، هه‌ست به خۆشه‌ویستى و بونى خۆم ده‌که‌م، له‌و کارانه‌ى که‌بۆ خۆمى ده‌که‌م ده‌توانم جیاوازتر بیربکه‌مه‌وه له‌که‌سانى ئاسایى و زۆر جوانکارى تێداده‌که‌م و ته‌نانه‌ت واى لێده‌که‌م هه‌ست ده‌که‌م هونه‌ر نیه، به‌ڵام هه‌ندێک جار من بۆ ده‌ستکه‌وتنى پاره ده‌یکه‌م، بۆئه‌وه‌ى له‌ڕێگه‌یه‌وه په‌ره به‌هونه‌ره‌که‌م بده‌م. هاوڵاتى: له کوردستان هونه‌رى په‌یکه‌رسازى له چ ئاستێکدایه؟ ئاسۆ کانه‌بى: له ئاستێکى زۆر لاوازدایه، به‌داخه‌وه که که‌سانێکى زۆر به‌توانا و باش هه‌ن، به‌ڵام هیچ که‌س و لایه‌نێک نیه هاوکارت بێت و ده‌ستت بگرێت تا بگه‌یته سه‌ر پێى خۆت، چونکه هونه‌رێ: نیه ئاسان بێت و له هه‌موو جێگه‌یه‌ک بتوانى بیکه‌یت، بۆیه پێویستى به شوێنى تایبه‌ت و که‌ره‌سته‌ى باش هه‌یه، لێره‌ش که که‌سێک داواى کارێک ده‌کات ده‌تبه‌ستێته‌وه به ئه‌و مه‌رجانه‌وه که بۆت داده‌نێت و ئاوا بێت و ئاوا بێت که ئه‌وه رێگرى ده‌کات له داهێنان و کارى نوێگه‌رى.
ئامادەکردنی: تاڤگە محەمەد ڕۆژی پێنجشەممە 25 تەمووز ناوەندی ڕۆشنبیریی ڕەهەند چوار کتێبی نوێی فیکریی و فەلسەفی بڵاو دەکاتەوە. سەبارەت بە چاپکردنی ئەم چوار کتێبە نوێیە "ئارام سدیق" بەرپرسی چالاکییەکانی ناوەندی ڕەهەند ئەوەی خستەڕوو، ناوەندی ڕەهەند هەر لەسەرەتای کارەکانییەوە ویستوویەتی ناوەندێکی جیاواز بێت و لەم بوارەشدا گرنگی زۆر بە کتێبی فیکریی و فەلسەفی دەدات. گوتیشی: کاتێک زۆربەی دەزگاکانی چاپ و بڵاوکردنەوە واز لە چاپکردنی کتێبی فیکریی دێنن و خۆیان بە چاپکردنی کتێبی بازاڕییەوە سەرقاڵ دەکەن "ڕەهەند" بەردەوامە لە چاپکردنی کتێبی فیکریی و ئەم چوار کتێبە نوێیەش هەر لەو بوارەدان. گوتیشی: رۆژی پێنج شەممە ئەم چوار کتێبە کە سیانیان وەرگێڕانە و یەکێکیشیان نووسینە،بە ئامادەبوونی نووسەر و وەرگێڕەکانیان بڵاو دەکرێنەوە و کتێبەکانیش ئەمانەن: * فەلسەفە و فەیسبووک، یان فەلسەفەی فەیسبووک/ نەوزاد جەمال * دەسەڵات‌و تاك/ برتراند ڕەسل/ و: ئەژین عبدالخالق * دەروونناسیی گروپ و شیكاركردنی ئیگۆ/ سیگمۆند فرۆید/ و: خدر ڕەسووڵ * بەرەو مانیفێستێکی نوێ/ ماکس هۆرکایمەر و تیۆدۆر ئەدۆرنۆ/ و: زەردەشت نوورەدین ناوەندی ڕۆشنبیریی ڕەهەند لە 8/11/2018 دامەزراوە، ناوەندێکی رۆشنبیرییە و گرنگی بە چالاکی ئەدەبی و هونەریی دەدات و تا ئێستا زیاتر لە 30 کتێبی لە بواری فیکر و فەلسەفە و ئەدەبیاتدا چاپ و بڵاوکردووەتەوە.
ئامادەکردنی: تاڤگە محەمەد نوێترین کتێبی نووسەر ئیسماعیل حەمەئەمین لە لایەن بڵاوکراوەکانی نووسیار چاپ و بڵاوکرایەوە. فاشیزم چۆنه و چۆن بیرده‌كاته‌وه؟ ئه‌قڵی نكوڵیكردنی فاشیزم له جینۆساید چۆن كارده‌كات؟ بۆچی فاشیزم خۆی كۆپی ده‌كاته‌وه؟ شه‌ڕ له‌دژی فاشیزم له‌كوێوه ده‌ستپێده‌كات؟ هه‌قیقه‌ته ئه‌قڵانیه‌كان چین و هه‌قیقه‌ته ڕیالیستیه‌كان چین؟ به چ شێوه‌یه‌ك پێچكه بچوكه‌كانی فاشیزم چۆن دوای ڕووخانی دیكتاتۆریه‌ت جاڕێكێتر فۆرمێكی دیكه له فاشیزمی نوێ به‌رهه‌مده‌هه‌نێن؟ ئه‌مه و چه‌نده‌ها گفتوگۆ به‌زمانێكی شیكاریانه‌ی ڕوون و بێ گرێ و قسه‌كردن له‌سه‌ر چه‌نده‌ها نمونەی تر له‌دادگایی سه‌دامه‌وه تاوه‌كو دادگایی نازییه‌كی وه‌ك ئادۆلف ئایشمان و پشت به‌ستوو به فه‌یله‌سوفی گرنگ (هانا ئاڕێنت). پەرەگرافێک لە کتێبەکە: ئادۆلف ئایشمان لە دادگاییکردنەکەیدا زیرەکانە دەیەوێت لەو تاوانبارییە خۆی پاکبکاتەوە، بەوەی بەشدار بووە لە کوشتنی بە کۆمەڵی جوولەکەکان لە سەربازگەکانی هۆلۆکۆست. ئایشمان نکۆڵی لە بەشداری ڕاستەوخۆی ئەم تاوانە دەکات و دەڵێت؛ من تەنها لە بەشێکدا تاوانبارم نەک هەمووی، تاوانبارم ته‌نها لە بەشی ئەوەی من بەپێی ڕێنماییەکانی حکومەت کاری ترانسپۆرت و ئۆرگانیزەی ترانسپۆرتی جوولەکەکانم کردووە و له‌وه‌دا هه‌ڵه‌م هه‌بووه. ئاوەها ئادۆلف ئایشمان خۆی وەک پیاوێکی دڵسۆزی دەوڵەتی نمایش دەکات و چەمکی (ئەرک / الواجب/ Pflicht) و مۆڕاڵ و ئەخلاقی ئەم ئەرک بەجێهنانە دەخاتە ئەستۆی خۆی و تەنانەت لە بەشێکی دادگاییکردنەکەدا پەنادەباتە بەر ئەم چەمکە و باسی فەیلەسوفێکی وەک کانت دەکات و بە مۆڕاڵیستێکی ئەرک بەجێهێنەری گەورەی خۆی لەقەڵەمدەدا. خانمە فەیلەسوفێکی وەک هانا ئارێنت ئەم بەرگریکردنە بە (بێشەرمانە) پێناسە دەکات. ئایشمان تەنانەت خۆی بە تاوانبار دەزانێت بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ و لە بەشێکیدا، بە قسەی خۆی نەک هەمووی! بەوەی تاوانبارە لە ترانسپۆرتکردندا بەڵام لە کوشتندا ئەو تاوانبار نییە! ئەمەش ئەو ئەقڵیەتە ترسناکەمان نیشاندەدا کە ڕژیمە تۆتالیتاریست و فاشیستەکان لە مرۆڤەکاندا دروستی دەکەن، بەوەی ئەوان بەشدارنین بەڵکو پێیانکردوون و ئەمان فەرمانبەرن وەک چۆن دەتوانن لە حکومەتی داهاتووشدا هەمان ڕۆڵی جێبەجێکردن ببینین، لێرەشدا مەترسی ئەم بکەرە بەشدارە پشتمێزە دەردەکەوێت، بەوەی زۆر ڕووکەشییانە و کاڵفامانه بیردەکاتەوە. ئەم خودەی كه بیرناکاتەوە و ڕووکەشە كاراكته‌ره‌كی گه‌وره‌ی كه‌سایه‌تی خودی ئه‌و مرۆڤه‌یه كه له هه‌ناوی مۆدێرنه‌دا دێته ده‌رێ و پێی ده‌ڵێن؛ مرۆڤی مۆدێرن. پرۆفایلی کتێب بڵاوکراوەکانی نووسیار نووسەر: ئیسماعیل حەمەئەمین بابەت: فەلسەفە چاپی یەکەم 2019 ژمارەی لاپەڕە: 182 نرخ: 4000 دینار، قەبارە: 13،5*21 ISBN:978-87-93854-02-4
پاش بڵاوبونەوەی ڕۆمانی (قەدی بامبۆ) و ئەو دەنگدانەوە باشەی کە هەیبوو لە لایان خوێنەرانەوە، بڵاوکراوەی پەڕاوی هاوڵاتی بە ئەرکی خۆی زانی کە ژمارەیەکی بڵاوکراوەکە تایبەت بکات بە قسەکردن دەربارەی گرنگی رۆمانەکە. لە دواتریشدا و هەر لەبەر ئەم گرنگیە وەک یەکەمین میدیاو بڵاوکراوەی کوردی پەیوەندەمانکرد بە نوسەری ڕۆمانەکەوە کرد لە وڵاتی کوەیت و دەربارەی هەندێک لە لایەنی شاراوەی ڕۆمانەکە و زۆر بابەتی گرنگی تری ئەدەبی چەند پرسیارێکمان لێکرد و بە خۆشحاڵیەوە وەڵامی پرسیارەکانی داینەوە. سازدانی: شاخەوان سدیق ڕێکخستن و وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: ڕەنجدەر جەبار هاوڵاتی: زۆر باس له سیحرى ئه‌ده‌ب بۆ مرۆڤ ده‌کرێت، و زۆر جار به گه‌وره‌ترین داهێنانى مرۆڤ ناوده‌برێت، ئه‌م ئه‌فسونه گه‌وره‌ى ئه‌ده‌ب له کوێوه هاتووه؟ ئه‌ى پەیوەندی ئەدەب بەژیانەوە چیە؟ سعود لسنعوسى: ئەدەب ئاوێنەی ژیانە، هۆکارێکە بۆ دووبارە داڕشتنەوەی شتەکان و ڕۆچوون بە قووڵاییەکانیاندا. بۆ ئەوەی هاوکاریمان بکات باشتر لێیان تێبگەین. ئەدەب ئەزموونێکە، هەلی ئەوە بە مرۆڤ دەبەخشێت، کە لە کات و شوێنێکی تردا، یان لە هەمان کات و شوێندا کەسێکی دیکە بێت. ئەوە تەنها ئەدەبە ئەو دەرفەتە دەبەخشێت ژیان و بیرکردنەوەی کەسانی دیکە ئەزموون بکەیت. ئەدەب گەشتەیلێکە بە هزری کەسانی دیکەدا و بە کات و شوێنی مرۆڤەکانی دیکەدا. ئەدەب هۆکارێکە بۆ پەیپێبردنی مەعریفە. هاوڵاتی: هەموو مرۆڤێک لە سەرەتای منداڵییەوە حەزوو خولیایەکی هەیە بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ببێت بە شتێک، هەڵبژاردن و کارکردنی ئێستات وه‌ک نوسه‌ر، حەزو خولیای منداڵیتە، یاخود دواتر هۆکارێکی تایبەت بەرەو دنیای ئەدەبی بردیت؟ سعود لسنعوسى: ئەمە یەکێکە لەو پرسیارە قورسانەی ڕووبەڕووم دەبێتەوە. دڵنیا نیم بوون بەنووسەر بە بڕیارێکی پێشوەختە بژاردەی خۆم بووبێت. هێندە دەزانم منداڵێک بووم شەیدای خوێندنەوە بووم، بەڕادەیەک هەر بەمنداڵی لەگەڵیدا هەستم بە گرفتەکان دەکرد. دواتر هەستم کرد وەک منداڵێکی شەرمنی کەمدوو پێویستم بەوەیە لە ڕێگەی نووسینەوە ناخی خۆم دەرببڕم. نووسین تاکە هۆکاری دەربڕینم بوو، کە لە ڕێگەیەوە هەستم دەکرد مرۆڤێکی ئازادم. هەرچەندە نووسینەکانم تەنها لە دەفتەرەکانمدا و لە چوارچێوەیەکی کەسیدا بوو. تەنها لە ڕێگەی نووسینەوە بەڕاستی هەستم بەبوونی خۆم کرد. هاوڵاتی: گوستاف فلوبێرله نوسینکدا ده‌لێ:( مادام بۆڤاری خۆمم). ده‌شوترێت" هه‌موو نوسه‌رێک له نوسیندا به‌شێک له ڕابردووى خۆى ده‌نوسێته‌وه، ده‌کرێت بزانین تۆ تاچه‌ند له پشت نوسینه‌کانته‌وه‌یت؟ خۆت له‌کوێیى تێکسته‌کانتى؟ سعود لسنعوسى: بمەوێت و نەمەوێت، بەمەبەست بێت یان بێمەبەست لە هەموو دەقەکانمدا بوونم هەیە. من لە هەموو کاراکتەرەکانمدا، کە نووسیومن بوونم هەیە. مەرج نییە کتومت ئەو کەسایەتیانە بم، بەڵام بە هەموو دژبەرەکانیانەوە خۆم دەئاخنمەوە ئەو کاراکتەرانەی دەیاننوسمەوە. کەسایەتییە باشەکان، خراپەکان، بڕوادارەکان، بێبڕواکان، کەسایەتییە وێڵەکان بەدوای وەڵامی ئەو پرسیارانەی، کە وەڵامەکانیان ئەستەمن. هەموو ئەو وردەکارییانە لە ڕووداو و کەسایەتی و کات و شوێن بە جۆرێک لە جۆرەکان هەر خۆمم. من دەربارەی بابەتی جۆراوجۆر دەنووسم، ئەوانی تێیاندا ژیاوم، یان ئەوانەی ئاواتەخواز بووم تێیاندا بژیم، ئەو ئەزموونانەی پێیاندا تێپەڕیووم، یان ئەوانەی کەسانی تر پێیاندا تێپەڕیوون، خۆمم خستووەتە جێگەیان. من کتومت کوێتییەک نیم لە دایکێکی فلیپینی، بەڵام بۆ ئەوەی کەسایەتی هوزێ میندۆزا/ عیسا تارووف لە خۆمدا بەرجەستە بکەم، سعود ئەلسنعوسیم بە هەموو وردەکارییەکانەوە خستووەتە ئەو بارودۆخەوە. لە خەیاڵمدا تا ئەندازەیەکی نزیک لە ڕاستی لەو ئەزموونەدا ژیاوم. تەنانەت بۆ ئەوەی ڕۆمانێکی لەو جۆرە بنووسم، ناچار بووم سەفەری ئەو شوێنە بکەم و لە شوێنێکی هاوشێوەی شوێنی ژیانی پاڵەوانی ڕۆمانەکەم بژیم. لە کۆتاییدا ئەو کەسایەتییانەی دەیاننووسم هەموویان هەر خۆمن. هاوڵاتی: ئێستا زۆرکه‌س پێى وایه سه‌رده‌مى ڕۆمانى قه‌باره‌گه‌وره به‌سه‌ر چووه‌و باوى خوێنه‌رى ڕۆمانى گیرفانیه له دونیادا، تاچه‌ند له‌گه‌ڵ ئه‌م بۆ چونه‌دایت، پێتان وایه سه‌رده‌مى ڕۆمانى قه‌باره گه‌وره به‌سه‌ر چوو؟ سعود لسنعوسى: هەرگیز بەو جۆرە بیر ناکەمەوە. بابەتی کارەکە خۆی بڕیار لەسەر شێوە و سەبک و زمان و ژمارەی پەڕەکان دەدات. بڕیارم نەدابوو (قەدی بامبۆ) لە چوارچێوەی کتێبێکدا بێت ٤٥٠ پەڕە لەخۆ بگرێت. بابەتەکە خۆی ئەوە دیاری دەکات. من لە چوارچێوەی پێودانگەکانی بابەتەم دەنووسم. هەرکاتێک هەستم کرد ئەوەی دەمەوێت گوتوومە، دەست لە نووسین هەڵدەگرم . . ڕۆمانی (قەدی بامبۆ) و (فئران أمي حصة) سنووری ٤٥٠ پەڕەیان تێپەڕاندووە، بەڵام ڕۆمانی (حمام الدار) ژمارەی پەڕەکانی ناگاتە ١٨٠ پەڕە. ئێستا ڕۆمانێکم ئامادەیە کە لە چەند مانگی پێشوو لە نووسینی بوومەوە، ژمارەی پەڕەکانی ناگاتە ٩٠ پەڕە. داواکارییەکانی بازاڕ و ویستەکانی خوێنەران لەسەر ئەم بابەتە لەبەرچاو ناگرم. هێندە دەنووسم، هەتا هەست دەکەم ئەوەی دەمەوێت هەموویم گوتووە. هەرگیز قەبارەی بەرهەمەکانم گرنگ نییە بەلامەوە. با نموونەیەکت بۆ باس بکەم، بەو پێیەی خوێنەرم بەردەوام لەگەڵم دووبارە دەبێتەوە. هەندێکجار کتێبێکی ٨٠ پەڕەیی بە دە ڕۆژ تەواو دەکەم، هەندێکجاری دیکە کتێبێکی گەورەی ٥٠٠ پەڕەیی بە سێ ڕۆژ تەواو دەکەم. کاتێک کتێبێک سەرنجڕاکێش بێت بەخێرایی تەواوی دەکەم، بەبێ ئاوڕدانەوە لە ژمارەی کاژێرەکان و ژمارەی پەڕەکان. لەو کاتەدا ژمارەی پەڕەکان هیچ شتێک ناگەیەنێت. ڕەنگە کتێبێک هەبێت قەبارەی بچووک بێت، بەڵام بێزارکەر بێت، بۆیە کاتێکی زۆرت لێدەبات، وەک ئەوەی هەزار پەڕەت خوێندبێتەوە. هاوڵاتی: بیرۆکه‌ى سه‌ره‌کى نوسینى ڕۆمانى (قه‌دى بامبۆ) له چییه‌وه هات؟ به چه‌ند نوسیت و چه‌ندجار پاکنوسى ویست؟ ئایا پاش ته‌واو بوونى هیچ به‌شێکت لێ زیادو که‌م کرد؟ ئایا ناوه‌که‌ى هه‌ر ئه‌م ناوه‌ى ئێستابوو یان ناوێکى دیکه‌ى هه‌بوو؟ سعود لسنعوسى: ماوەی ساڵێکی تەواو سەرقاڵی سەفەر و گەڕان بووم بۆ نووسینەوەی (قەدی بامبۆ)، بەدیاریکراوی لە ئایاری ٢٠١٠ هەتا ئایاری ٢٠١١. نووسینەوەی و ئامادەکردنی بەشێوەیەکی نیمچەڕۆژانە ساڵیکی تری پێچوو. لە مانگی ئایاری ٢٠١٢ بڵاوکرایەوە. واتا ساڵێک بۆ گەڕان و ساڵێکیش بۆ نووسینەوەی. ئەمەش ماوەیەکی تا ڕادەیەک کەمە، بەڵام من لە بابەتەکە و وردەکارییەکانیدا قاڵ ببووم. هەر لەو ماوەیە چاوم بە چەندین کەس کەوت، کە نیمچە کوێتی و نیمچە فلیپینی بوون. ناونیشانی ڕۆمانەکە لە سەرەتادا و هەتا پێش ئەوەی کۆتایی پێبێت (ئەناناس لە بیابان گەشە ناکات) بوو، وەک ئاماژەیەک بۆ ڕووەکێکی کەمەرەیی، کە زەحمەتە لەگەڵ ژینگەی کوێت یان ژینگەی کەنداو خۆی بگونجێنێت. وەک ئەو گەنجەی لە فلیپین گەورە بووە، زەحمەتە بۆی بتوانێت دواتر لە کوێت بژی. بەڵام پاش لێبوونەوەم لە نووسینی ڕۆمانەکە ناونیشانێکی دیکەم هەڵبژارد (تارووف)، ناوی خێزانی پاڵەوانی ڕۆمانەکە لە کوێت، کە ئەویش هێما و نیشانەی خۆیی تێدایە دواتر کارەکە دەریدەخات. تارووف واتا تۆڕی ڕاوکردنی ماسی. بەڵام پێش ئەوەی ڕۆمانەکە بدەم بە دەزگای بڵاوکردنەوە، پەیوەندییەکی تەلەفۆنیم لە خانمێکی هاوڕێمەوە پێگەیشت، پێی گوتم ڕۆمانەکە لێوانلێوە لە وردەکاری دەربارەی ڕووەکی (بامبۆ). ماڵە هەژارەکانی فلیپین لە قەدی ئەم جۆرە ڕووەکە دروست دەکرێت و ئینجانەکانی ماڵی نەنە غەنیمەش لە کوێت پڕن لەم جۆرە ڕووەکە. سروشتی ئەم ڕووەکەش لە خەونەکانی پاڵەوانی ڕۆمانەکە دەچێت، کە هیوا دەخوازێت وەک (قەدی بامبۆ) بێت، کە پێویستی بە ڕەگ نییە. هێندەی بەشێک لە قەدەکەی ببڕیت و لە زەوییەکی تر بیچەقێنیت، ڕەگی تازە دروست دەکات. پاڵەوانی ڕۆمانەکەش هیوای ئەوەی دەخواست لە کوێت ڕەگی تازە داکوتێت. خێرا بە پێشنیارەکەی ڕازی بووم. پێشتر لە ڕۆمانەکەدا بە گرنگی قەدی بامبۆم نەزانیبوو. دواتر زانیم ڕۆمانەکە هەر لە سەرەتاوە (قەدی بامبۆ) بووە. هاوڵاتی: له ڕۆمانى (قه‌دى بامبۆ)دا تێماى سه‌ره‌کى کاره‌که‌ت ته‌رخانکردوه بۆ پرسى شوناس، سه‌رانسه‌رى ڕۆمانه‌که پرسى گه‌ڕانى مرۆڤه بۆ دۆزینه‌وه‌ى خۆى، ئایا پێتان وایه به تێکڵبونى کلتوره‌کان کێشه‌ى شوناس سه‌رى هه‌ڵداوه و ئیتر مرۆڤ له‌یه‌ککاتدا خاوه‌نى چه‌ند ناو نیشتمان و کلتورێکه؟ یان ئێوه چۆن له پرسى شوناس ده‌ڕوانن؟ سعود لسنعوسى: لەو کاتەی منداڵ بووم بابەتی شوناس بۆ من مایەی تێڕامان بوو، بەتایبەت، چونکە من لە وڵاتێکی بچووکی وەک کوێت دەژیام، پڕ بوو لە ڕەچەڵەکی جۆراوجۆری نەژادی و ئایینی. وڵاتێکی تێکەڵ بوو لەڕەچەڵەک و ئایین و کولتووری جیاواز. خەڵکانێک لە نەجد لە ناوەڕاستی نیمچەدورگەی عەرەبی، لە وڵاتی فارس و لە عێراق، موسوڵمانانی شیعە و سونە، باوەڕدارانی ئایینی مەسیحی و ڕەوەندگەلێک خۆیان لە دەستی کاری بیانیدا دەبینییەوە بەجیاوازی ئایینی و نەژادییانەوە؛ هیندۆس، بووزی، بێدین. ئەو بەربەستانەی بەدەوری خۆماندا دروستمان دەکرد و ترسمان لە کەسانی تر جێگای تێڕامانم بوو. ڕەنگە هەر ئەو هۆکارانە لە پشت گرنگیدانم بووبێت بە نووسین دەرباری شوناسی نەژادی لە (قەدی بامبۆ) و شوناسی ئایینی لە (فئران أمي حصة). هاوڵاتی: له‌م ڕۆمانه‌تدا جگه له پرسى شوناس گرنگیت داوه به مه‌سه‌له‌ى ململانێى چینایه‌ت و ته‌به‌قاتى خێزانى له کۆمه‌ڵگادا و پرسی جیاکارى ئاینیشت وه‌ک یه‌کێک له پرسه زیندوه‌کان وروژاندوه. تاچه‌ند ململانێى چینایه‌تی و جیاوازى ئاینى کێشه‌ى ئێستاى کۆمه‌ڵگاکانن؟ سعود لسنعوسى: بەلامەوە دیاردەیەکی ئاساییە، ئەگەر بێت و ترسمان لە بەرامبەرەکانمان نەبێت. ئێمە لەوانی دیکە دەترسین چونکە هیچ شتێک دەربارەیان نازانین. هەروەها لەبەر ئەوەی هێندە متمانەمان بە خۆمان نییە ڕووبەڕووی بەرامبەرەکانمان ببینەوە و بە ڕوویاندا بکرێینەوە. لەمڕۆدا لە کوێت لە دۆخێکی سەیردا دەژین، هەرچەندە لە ڕابردوودا ئێمە لە کوێت زیاتر کراوە بووین و زیاتر بەرامبەرەکانمان قبووڵ دەکرد، ئەگەر سروشتی تاکی کوێتی لە ڕابردوودا لەبەرچاو بگرین، پێش هاتنی سەردەمی نەوت و سەقامگیری، کە ژیانیان بە پلەی یەک لەسەر گەڕان و گەشتی بازرگانی ڕاوەستابوو. کۆمەڵگەیەکی بچووک تێیدا موسوڵمانانی شیعە و سونە، هەروەها مەسیحی و جوولەکە هەریەکە لە تەنیشت یەکدی لە بستە زەمینێکدا لە ئەنجامی کۆچەوە سەقامگیر ببوون. ئەمڕۆ ئێمە بەدەست بێمتمانەییەوە دەناڵێنین، بەجۆرێک هەر گروپێک ترسی لە گروپێکی دیکە هەیە. ئەو ترسەش تەنها ڕادەی ئەو لاوازی و ئەو فشەڵییەی ناخمان پیشان دەدات، بەجۆرێک هۆکاری هەموو کێشەکانمان دەخەینە ئەستۆی ئەوی دی. هاوڵاتی: ئه‌وه‌ى له‌م ڕۆمانه‌دا زۆر گرنگه پاش چیرۆک، ته‌کنیک و شێوازى گێڕانه‌وه‌یه. به جۆرێک که (قه‌دى بامبۆ) دوو ڕۆمانه له ناو یه‌ک ڕۆماندا، ئێوه تا چه‌ند گرنگى به ته‌کنیک ده‌ده‌ن و به خاڵى به‌هێز بۆ ڕۆمانى زیندووى ده‌زانن؟ سعود لسنعوسى: وەک لە وەڵامی پرسارێکی پێشوودا گوتم، بابەتەکە خۆی شێوە و سەبکی خۆی هەڵدەبژێرێت. ڕۆمانی (قەدی بامبۆ) بەو سەبکە هاتووە، کە زیاتر لە ڕۆمانێکە لە ناو ئەم ڕۆمانەدا. هەمان شت لە ڕۆمانی (فئران أمي حصة) دووبارە دەبێتەوە. هەندێکجار بیر لە فۆرمێک دەکەمەوە بۆ پێشکەشکردنی بابەتەکەم، بەتایبەت ئەگەر ڕۆمانەکە مەودایەکی زەمەنی فراوانی هەبێت، بۆ نموونە چل بۆ پەنجا ساڵ. لەو کاتەدا بیر لە فۆرمێک دەکەمەوە ئەو ماوە زەمەنیە تیێدا جێگەی ببێتەوە. ئەمەش وادەکات لای خوێنەر وەک زیاتر لە ڕۆمانێک بێتە پێش چاو. ئەوەش لەبەر ئەوەی خوێنەر هەست بە بێزاری نەکات. هاوڵاتی: له ڕۆمانى (قه‌دى بامبۆ)دا زۆر خۆتان له وێنه ئیرۆتیکیه‌کان پاراستوه، له‌م ڕۆمانه‌دا خوێنه‌ر به‌ر هیچ جۆره گێڕانه‌وه‌و وێنه‌یه‌کى سێکسى ناکه‌وێت ته‌نانه‌ت هى دایک و باوکى کاره‌کته‌رى سه‌ره‌کى ڕۆمانه‌که‌ش، ته‌نانه‌ت له‌و شوێنه‌شدا که بۆ یه‌کمجار به به‌له‌مه‌که ده‌چنه ناوه‌ڕاستى ده‌ریا، هۆکارى ئه‌مه چییه؟ په‌یوه‌ندى به شه‌رمنانه‌نوسینى خۆته‌وه هه‌یه یان کلتورى کوه‌یتى وا ده‌خوازێت؟ یان ڕۆمانه‌که وا پێویسته ده‌کرد؟ سعود لسنعوسى: ئەم پرسیارە زۆرجار گوێم لێدەبێت. کولتوور و شەرمنیم لە نووسیندا هەرگیز پەیوەندی بەو کارەوە نییە. من لە کاتی نووسیندا ئەوپەڕی ئازادی بە خۆم دەدەم. هیچ کێشەیەکم نییە بۆ وەسفکردنی دیمەنە ئیرۆتیکییەکان، کاتێک بزانم گرنگە و شتێک بۆ کارەکەم زیاد دەکات. بەڵام (قەدی بامبۆ) پێویستی بەوە نەبوو لە پەیوەندییە سێکسییەکاندا زۆر ڕۆبچم. کاتێک دەڵێم پیاوەکە و ژنەکە پاش هاوسەرگیرییە نهێنیەکەیان سواری بەلەمێک بوون، لەوێ لەو تاریکاییە و لەژێر ڕووناکی مانگ سەرەڕای مەنگی و ئارامی دەریا بەلەمەکە دەلەرییەوە، پێم وایە بە کەمترین وشە زۆر شتم گوتووە. لەبری ئەوەی وەسفی کارێکی بەڵگەنەویستی بۆ بکەم، خوێنەر ئازادە چۆن خەیاڵی وردەکاری ڕووداوەکانی ئەو شەوە دەکات. لە ڕۆمانەکانی دیکەدا وردەکاری زیاترم دەربارەی کردە سێکسییەکان خستووەتە ڕوو، چونکە ئەو وردەکارییانە وادەکات کاراکتەرەکان لە ڕێگەی خووە سێکسییەکانیانەوە باشتر بناسین. ئەوەی لە (قەدی بامبۆ) ڕوویدا پەیوەندییەکی سێکسی تێپەڕ بوو لە نێوان پیاوێک و کارەکەرەکەی، کە ببوو بە هاوسەری. بۆیە هیچ شتێکی نامۆ بوونی نییە پێویست بکات وردەکارییەکانی بنووسمەوە. گرنگ ئەو کەسەیە لە ئەنجامی ئەو پەیوەندییە سێکسیەوە پەیدا بوو، کە ئەویش پاڵەوانی ڕۆمانەکە عیسا تارووف/ هوزێ میندۆزا بوو. هاوڵاتی: ڕۆمانى (قه‌دى بامبۆ) وه‌رگێڕدراوه بۆ زمانى کوردى و له کوردستان و له‌ناو خوێنه‌رانى کوردا ده‌نگدانه‌وه‌ى باشى هه‌بوه‌و باش خوێنرایه‌وه، تاچه‌ند ئاگادارى ئه‌مه‌یت؟ هه‌ستان چۆنبوو کاتێک زانیتان ڕۆمانه‌که‌تان کراوه‌ته کوردى؟ ئایا تۆ هیچ ده‌رباره‌ى کورد و ئه‌ده‌بیاتى کوردى ده‌زانیت؟ قه‌ت بیرت له‌وه کردۆته‌وه سه‌ردانى کوردستان بکه‌یت بۆ بینینى خوێنه‌ره‌کانت؟ سعود لسنعوسى: بێگومان ئەو هەواڵە دڵخۆشی کردم، بەتایبەت پاش سەردانی هەولێر ساڵی ٢٠١٧ و دیدارم لەگەڵ خوێنەران لە کوردستانی عێراق. دڵخۆشم بەگەیشتنی کارەکەم بە خوێنەرانی کورد و چاوەڕێی وەرگێڕانی کاری زیاتر دەکەم. ڕەنگە من کەمتەرخەم بووبم لە خوێندنەوەی ئەدەبی کوردی، جگە لەو بابەتانەی بە پێنووسە عەرەبییەکان نووسراون. بەڵام ئەوەی بیرم دەکەوێتەوە ڕۆمانە وەرگێڕدراوەکانی کوردەکانی تورکیا لە نموونەی (سەڵاحەدین بۆڵووت)ـم خوێندووەتەوە. هەروەها زۆر ناوی (بەختیار عەلی)ـم بیستووە و بەنیازم بەرهەمە وەرگێڕدراوەکەی بخوێنمەوە.
کاروان عومه‌ر کاکه‌سوور پرسیاری (من) و (ئه‌وه‌ی تر) لەسەر پرۆبلەماتیکێکی گەورە دامەزراوە. هەر ئەو پرۆبلەماتیکەیش بەردەوامیی پێ دەدات و ناهێڵێت فۆرمی کۆتایی وەربگرێت. ئایا خودی (من) قه‌باره‌یه‌کی یه‌کگرتووه؟ ئایا پڕ نییه له هه‌ستی دژبه‌یه‌ک؟ ئایا ئهوانهی له ده‌ره‌وه‌مدان، هیچ ڕه‌گێکیان له‌ناومدا نییه؟ ئایا (من) به ته‌واوی ده‌که‌ومه ده‌ره‌وه‌ی (ئهوانهی تر)ـه‌وه؟ ئایا (من) منم و (ئەو)یش ئەوە؟ هه‌ر هێنده خۆمان له به‌رانبه‌ر ئه‌و پێوه‌ندییه‌دا بینییه‌وه، کۆمه‌ڵێک پرسیاری له‌م شێوه‌یه ڕووبه‌ڕوومان ده‌بنه‌وه. ساوا هه‌م وه‌ک دۆستی میهره‌بان و هه‌م وه‌ک ناحه‌زیش دایک ده‌بینێت. میهره‌بانه، کاتێ توند له باوه‌شی ده‌گرێت و مه‌مکی ده‌خاته ده‌م، به‌ڵام ناحه‌زه، هه‌ر هێنده مه‌مکی له ده‌م ده‌رهێنا، که ئه‌مه مانای وایه له سه‌ره‌تاوه (ئه‌وه‌ی تر)ی لا ده‌بێته پرسیار. منداڵ کاتێ چ به‌ر گیاندار و چ بێگیان ده‌که‌وێت، تووشی حاڵه‌تی سه‌رسووڕمان دێت، به‌وه‌ی خاڵی هاوبه‌ش له‌نێوان خۆی و ئه‌واندا ده‌بینێت، به‌ڵام کاتێ ده‌گاته به‌ر ئاوێنه، هه‌م ده‌ترسێت و هه‌م ئاسووده‌یش ده‌بێت، مادام له لایه‌ک خودێک ده‌دۆزێته‌وه خۆیه‌تی، له لایه‌کی تر ئه‌و خوده له ده‌ره‌وه‌یه، که مانای وایه خۆی نییه، وه‌ک بڵێی ئه‌مه سه‌ره‌تای ده‌رکه‌وتنی هه‌ستی غوربه‌تی بێت. به‌م شێوه‌یه خودی مرۆڤ له منداڵییه‌وه، هه‌ر له‌ناو خێزاندا به‌ر ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه ده‌که‌وێت و ئه‌و هۆشیارییه‌ی لا دروست ده‌بێت، که ته‌نیا نییه، به‌ڵکوو له‌و شوێنه‌دا له‌گه‌ڵ (ئه‌وه‌ی تر)، چ له شێوه‌ی تاک و چ له شێوه‌ی کۆدا، هاوبه‌شه. جارێک وه‌ک لایه‌نی چاکه و جارێک وه‌ک لایه‌نی شه‌ڕ ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه، یان ئه‌و (ئهوانهی تر)ـه ده‌بینێت، که وه‌ک گوترا ئه‌مه هاوکات ده‌رکه‌وتنی یه‌که‌م هه‌ستی غوربه‌ته. ده‌گه‌ینه ئه‌وه‌ی بڵێین هۆشیاری له ڕێگه‌ی (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌وه دێته کایه‌وه و هه‌ر ئه‌ویشه ده‌یخاته ناو ململانێوه. ساوا کاتێ دایکی مه‌مکه‌که‌ی لێ ده‌کێشێته‌وه، هه‌ر خێرا له‌پێناوی به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌یدا ده‌که‌وێته ده‌ربڕینی ناڕه‌زایی و ده‌یه‌وێت به‌رگری بکات، ئینجا چ به گریان بێت و چ به ڕاوه‌شاندنی ده‌ست و قاچه‌کانی، که ئه‌مه هه‌ستێکی دووفاقییانه‌ی لا ده‌هێنێته دی، به‌وه‌ی چۆن له‌گه‌ڵ که‌سێکدا چووه‌ته ململانێوه، له لایه‌ک دۆسته و له لایه‌ک دوژمن! ئه‌و هه‌سته بۆ ده‌ره‌وه‌ی سنووری خێزانیش ده‌گوازرێته‌وه، بگره له‌وێدا هه‌م گه‌وره‌تر ده‌بێت و هه‌م پێوه‌ندییشی به (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌وه ده‌چێته دۆخێکی دژوارتره‌وه. له (گێنه‌سیس)دا نووسراوه خودا له‌سه‌ر شێوازی خۆی مرۆڤی ئه‌فراندووه، که ئه‌مه مانای وایه مرۆڤ له خودادا خودێکی دروست کردووه، هه‌م خۆیه‌تی و هه‌م خۆیشی نییه، به جۆرێک پرۆسێسی ئه‌فراندنه‌که‌یشی هه‌ڵگێڕاوه‌ته‌وه. لێره‌دا نه‌ک ترس و دڵه‌ڕاوکێ، بگره غوربه‌ته‌که‌یشی ده‌چێته دۆخێکی باڵاتره‌وه، به‌وه‌ی مرۆڤ هه‌رگیز وێنه‌یه‌کی ته‌واو و ڕاسته‌قینه‌ی خۆی بۆ نادۆزرێته‌وه، تاکوو له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌دا خوداوه‌ندیش وێنه بکێشێت. به‌م شێوه‌یه هه‌ر وێنه‌یه‌ک ناڕۆشن و ناته‌واوه، که مرۆڤ کێشاویه‌تی، مادام خودی خۆی کردووه‌ته پێوه‌ر، له کاتێکدا که‌مترین شاره‌زایی و زانیاریی له‌باره‌ی ئه‌و خوده‌یه‌وه هه‌یه. ئەمە داینەمۆی بەردەوامیی پرسیار و گومانە. به‌وه‌دا ئه‌و خوده جێگیر نییه و له جووڵه‌ی به‌رده‌وامدایه، ئه‌وا هیچ وێنه‌یه‌کی (ئه‌وه‌ی تر)ی له لا وه‌ک خۆی نامێنێته‌وه، به‌ڵکوو گۆڕانی به‌سه‌ردا دێت، که ئه‌مه مانای وایه پێوه‌ندیی (من) به (ئه‌وه‌ی تره)وه له دۆخێکی چه‌سپاودا قه‌تیس نابێت. فه‌لسه‌فه‌ی یۆنانی که‌موزۆر خۆی له قه‌ره‌ی ئه‌و پێوه‌ندییه داوه، بۆ نموونه لای (ئه‌ریستۆ)دا به‌ر چاو ده‌که‌وێت، که پێی وایه (من) و (ئه‌و) سه‌رجه‌م گه‌ردوون له شێوه‌ی خودی خۆماندا ده‌بینین. به مانایه‌کی تر (من) پێم وایه هه‌موو شتێک له‌گه‌ڵ خودمدا هاوڕێک و هاوواتایه، به‌ڵام کاتێ (ئه‌وه‌ی تر)یش وای ده‌بینێت، لێره‌وه دژایه‌تی دێته کایه‌وه. به‌کورتی لای (ئه‌ریستۆ) هه‌ر شتێک بگریت له به‌رانبه‌ر دژه‌که‌یدایه، چاک/ خراپ، گه‌رم/ سارد، ڕه‌ق/ نه‌رم،... هتد، به‌ڵام ئه‌و به‌وه‌دا پێ له‌سه‌ر هه‌ردوو چه‌مکی ڕه‌وشت و چاکه (Ethics and Virtues) داده‌گرێت، ئه‌وا بانگه‌شه بۆ هاوڕێیه‌تی، یان پێکه‌وه‌گونجانی دژه‌کان ده‌کات. هه‌مان چه‌مکی دژایه‌تی پێشتر لای (هیراکلیتس)دا جێگه‌ی بایه‌خه، بەوەی پێی وایە گەردوون لەسەر ناکۆکیی دژەکان (Conflict of Opposites)دا وەستاوە، کە بە یەکگرتن و هاوئاهەنگیی ئەوانە کۆتاییی دێت. ئەو گەردوونەیش خولی سروشتیی خۆی هەیە و دوو هێز هەڵیدەسووڕێنن، خۆشەویستی و خەبات، کە هەموو شتەکان لە ئەنجامی ئەو دژایەتییەوە دێنە کایەوە، بۆ ئەوەی دوایی یەک بگرن. ده‌کرێت بگوترێت پێوه‌ندیی (من) به (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌وه وه‌ک پرسیاری ئۆنتۆلۆجی به‌رده‌وام له‌ناو فه‌لسه‌فه‌ی یۆنانیدا خۆی ده‌ر خستووه، به‌ڵام بۆ یه‌که‌مجار لای (دێکارت)دا به ڕوونی ده‌رده‌که‌وێت و ده‌بێته کێشه‌یه‌کی ئیپستمۆلۆجی. ئه‌و فیلۆسۆفه له‌پێناوی گه‌یشتن به یه‌قینی ئه‌قڵیی ڕووندا، هه‌موو شتێکی ده‌ره‌وه‌ی خود، چ ماتریاڵی و چ مۆراڵی، به لاوه ده‌نێت و پشت به گومان ده‌به‌ستێت، هاوکات پێ له‌سه‌ر زانینی ڕوون و بێگه‌ردیش داده‌گرێت، که مه‌به‌ستی له‌و زانینه‌یه له لایه‌ک به ته‌واوی له به‌رانبه‌ر ئه‌و ئه‌قڵه‌دا دیار و ئاماده‌یه، له لایه‌کی تره‌وه له هه‌ر زانینێکی تر جیاوازه. به‌م شێوه‌یه له دیدی ئه‌ودا بوونی (ئه‌وه‌ی تر) بۆ خود گرنگ نییه، تاکوو له ڕێگه‌یه‌وه خۆی بناسێت. ده‌یه‌وێت بڵێت هه‌ر شتێک بکه‌وێته ده‌ره‌وه‌ی سنووری خودی منه‌وه، پێوه‌ندیی پێمه‌وه نییه، چونکه ناتوانم بهو شێوه‌یه بیناسم، که خۆم ده‌ناسم. ئه‌مه له کۆجیتۆی (من بیر ده‌که‌مه‌وه، که‌واته هه‌م)دا به‌رجه‌سته ده‌بێت. به‌م شێوه‌یه ئه‌قڵ لای ئه‌و ده‌بێته سێنتراڵ، که دواتر ڕه‌خنه‌ی گه‌وره‌ی لێ ده‌گیرێت، به‌تایبه‌تی له به‌رهه‌مه‌کانی (نیتشه)دا. ئه‌گه‌ر (نیتشه) به گشتی ڕه‌خنه له سه‌رجه‌م فه‌لسه‌فه‌ی ڕاشناڵیتی ده‌گرێت، ئه‌وه ڕه‌خنه‌ی تایبه‌تی ئه‌و له (دێکارت)دا له‌وه به‌رجه‌سته ده‌بێت، که ڕۆح و ماتریاڵ له یه‌کدی جوودا ده‌کاته‌وه و خۆی به یه‌قینه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه، که دواتر ئه‌و ڕه‌خنه‌یه‌ی (نیتشه) له (دێکارت) به شێوه‌یه‌ک له شێوه‌کان ده‌گاته ئه‌و فیلۆسۆفانه‌ی تریش، که به ڕه‌خنه‌گری مۆدێرنیته ناسراون له‌وانه (فۆکۆ)، کاتێ له پێوه‌ندیی ئه‌قڵ و نائه‌قڵ ده‌کۆڵێته‌وه. وه‌ک گوتمان (دێکارت) پێ له‌سه‌ر ڕوونی داده‌گرێت، له کاتێکدا ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه، هه‌رچییه‌ک بێت، ئاڵۆزه و ناگاته ئاستی یه‌قین. به مانایه‌کی تر لای (من) وه‌ک وه‌هم وایه، به‌وه‌ی ناخرێته ژێر گومانه‌وه. ده‌کرێت بڵێین بیرۆکه‌ی (من)ی بێگه‌رد، ئه‌و (من)ـه‌ی ڕاسته‌وخۆ به‌ر خۆی ده‌که‌وێت، بێ ئه‌وه‌ی هیچ به‌ربه‌ستێک بکه‌وێته نێوانیانه‌وه و به شێوه‌ی ڕاسته‌وخۆیش له‌باره‌ی خۆیه‌وه ده‌زانێت، له (دێکارت)ـه‌وه ده‌ست پێ ده‌کات و دواتر (ئیدمۆند هوسێرل) گۆڕانی به‌سه‌ردا ده‌هێنێت. ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌ی لای (دێکارت)دا ته‌نیا تارماییه، لای ئه‌مدا بۆ بوونه‌وه‌رێک ده‌گۆڕێت، خاوه‌نی هۆشیاری و جه‌سته‌یه. واته به بڕوای (هوسێرل) خود له‌پێناوی پێکهێنانی دنیا به شێوه‌ی بابه‌تیدا، پێویستی به (ئه‌وه‌ی تر) هه‌یه. پێی وایه ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه خودێکه له (من) ده‌چێت، با له ڕووی خه‌سڵه‌تیشه‌وه جیاواز بێت، به‌ڵام هێنده هه‌یه (من) به شێوه‌ی ڕاسته‌وخۆ هه‌ست به خۆی و به شێوه‌ی ناڕاسته‌وخۆیش هه‌ست بهو ده‌کات، دروستتر به شێوه‌ی حه‌دس (ئینتیوه‌یشن: Intuition) ئه‌و (من)ـه به‌ری ده‌که‌وێت. که‌واته نه بابه‌ته و نه خودێکی سه‌ربه‌خۆیشه، به‌ڵکوو خودێکی هاوشێوه‌ی (من)ـه. ئه‌و بیرۆکه‌یه، بیرۆکه‌ی (من)ی بێگه‌رد ده‌گاته (سارته‌ر)یش و ده‌چێته ئاستی تره‌وه. که‌واته (دێکارت) هۆشیاریی خود له‌باره‌ی خۆیه‌وه به شتی بنه‌ڕه‌تی ده‌زانێت له‌و پێوه‌ندییه‌دا، ئه‌و پێوه‌ندییه‌ی دواتر لای (هیگڵ)دا گۆڕانی ڕیشه‌ییی به‌سه‌ردا دێت، به‌وه‌ی پێی وایه ئه‌گه‌ر بوونی (ئه‌وه‌ی تر) نه‌بێت، خود هیچ زانینێکی له‌باره‌ی خۆیه‌وه ده‌ست ناکه‌وێت، مادام ئه‌و خوده به‌وه به‌ستراوه‌ته‌وه له‌لایه‌ن ئهوانهی تره‌وه ددانی پێدا بنرێت. به‌وه‌دا له هه‌ر شتێکدا دژه‌که‌ی ده‌بینێت، که ئه‌مه به مه‌رجی بوون و به‌رده‌وامیی ئه‌و بوونه ده‌زانێت، ئه‌وا پێی وایه (من) ته‌نیا له ڕێگه‌ی دژه‌که‌یه‌وه، که (ئه‌وه‌ی تر)ـه؛ دێته دی. که‌واته ده‌یه‌وێت ئه‌و (من)ـه له‌و گۆشه‌گیرییه ئۆنتۆڵۆجییه ڕزگار بکات و بیهێنێته ده‌ره‌وه. به‌م شێوه‌یه پێی وایه بوونی (ئاره‌زووی دداپێدانان) نه‌ک هه‌ر خود دروست ده‌کات، به‌ڵکوو وزه‌یشی پێ ده‌به‌خشێت، به‌وه‌ی ده‌یخاته ململانێوه، ململانێ له‌گه‌ڵ خوده‌کانی تردا. لێره‌یشه‌وه دیالێکتیکی سه‌ردار و کۆیله (Master–slave dialectic) لای ئه‌و فیلۆسۆفه‌دا له دایک ده‌بێت، که ئه‌مه به ڕوونی جیاوازیی نێوان ئه‌م و (دێکارت) پێشان ده‌دات، چونکه ئه‌گه‌ر ئه‌و، واته (دێکارت) بوونی (ئه‌وه‌ی تر)ی ده‌دایه دواوه، ئه‌وا لای ئه‌مدا (ئه‌وه‌ی تر) بۆ خود پێویسته، مادام ده‌بێته هۆی په‌یدابوونی زانینی ئه‌و خوده له‌باره‌ی خۆیه‌وه. پێی وایه بوونی (ئه‌وه‌ی تر) بۆ خود گرنگه، چونکه له‌و ڕێگه‌یه‌وه، واته له ڕێی ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌وه خود هه‌ست به خۆی ده‌کات. به مانایه‌کی تر خود له ڕێی (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌وه پێوه‌ندی به خۆیه‌وه داده‌مه‌زرێنێت. لێره‌یشدا ئه‌و جیاوازییه ده‌بێته هۆی ده‌رکه‌وتنی ململانێ. ده‌گاته ئه‌وه‌ی بڵێت خودناسین ته‌نیا له ڕێی غوربه‌ته‌وه دێته کایه‌وه، غوربه‌ت له سروشتدا، به‌وه‌ی خود له (من) داده‌بڕێت، تاکوو بۆی ببێته (ئه‌وه‌ی تر). به‌م شێوه‌یه غوربه‌ت مانای دابڕانی (به‌ش)ـه له (گشت)، که له‌وه‌دا به‌رجه‌سته ده‌بێت ئه‌قڵی ڕه‌ها، یاخود ڕۆح مرۆڤ و سروشتی پێکه‌وه ئه‌فراندووه. ئینجا هه‌ر کاتێ ئه‌و مرۆڤه ده‌که‌وێته ده‌ره‌وه‌ی سروشته‌وه، دابڕانی خود و بابه‌تی لێ ده‌که‌وێته‌وه، بۆیه له ڕووی هۆشیارییه‌وه هه‌ست به غوربه‌ت ده‌کات. ده‌کرێت بگوترێت ڕۆح داهێنه‌ری دنیایه، به‌ڵام ئه‌و به‌رهه‌مه‌ی خۆی لێ زه‌وت کراوه و دوور خراوه‌ته‌وه، بگره هه‌موو دیارده‌کانی سروشت (Natural phenomena) و هیی کۆمه‌ڵگه، که به‌شێکن له خودی خۆی، ئێستا بۆی بوونه‌ته (ئه‌وه‌ی تر). ئه‌مه به کرۆکی غوربه‌ت داده‌نێت. (هایدیگه‌ر) پێی وایه ئه‌و خوده خۆی له ده‌ست ده‌دات، کاتێ له‌گه‌ڵ (ئهوانهی تر)دا خه‌سڵه‌تی هاوبه‌ش په‌یدا ده‌کات. به مانایه‌کی تر، له‌و ڕێگه‌یه‌وه جیاوازییه‌کانی ون ده‌بن و ئه‌وانه به ده‌ست ده‌هێنێت، که به‌وانی ده‌به‌ستنه‌وه. له‌مه‌وه ئه‌و خوده ده‌که‌وێته ژێر کۆنترۆڵی (ئهوانهی تر)ـه‌وه. به‌م شێوه‌یه هه‌موو یاسا نووسراو و نه‌نوو‌سراوه‌کان له شێوه‌ی دابونه‌ریتدا ڕۆڵ له سه‌رکوتکردنی ئه‌و خوده‌دا ده‌یبینن و به‌ره‌و ناو خوده‌کانی تری ده‌به‌ن. که‌واته بوونی ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه له‌و پێوه‌ندییه‌دا هه‌ڕه‌شه‌یه بۆ سه‌ر (من)، به‌وه‌ی جیاوازییه‌کانی ده‌کوژێت و له دنیایه‌کدا وێڵی ده‌کات، که هه‌مان خه‌سڵه‌ته‌کانی ئه‌وی هه‌یه، وه‌ک بڵێی جمک بن. واته ده‌یخاته ناو دنیای شته‌کانه‌وه، که ناوی ده‌نێت (به‌شتبوون: Reification). ئه‌و پێوه‌ندییه لای (سارته‌ر)دا ده‌چێته ئاستێکی ترسناکه‌وه، کاتێ (ئه‌وه‌ی تر) له شانۆی (لەپشت ده‌رگه داخراوه‌کان)دا به دۆزه‌خ پێناسه ده‌کات و پێی وایه (من) به لاوه ده‌نێت، ده‌یه‌وێت بیکاته بابه‌ت، ئازادیی لێ بستێنێته‌وه و ده‌ست به‌سه‌ر ویستیدا بگرێت، که ئه‌مه مانای وایه مه‌رجی بوونی هه‌ر (خود)ێک سڕینه‌وه‌ی (ئه‌وه‌ی تر)ـه. به‌کورتی پێوه‌ندیی نێوان (من) و (ئه‌وه‌ی تر) پێوه‌ندیی نێوان (خود) و (بابه‌ت)ـه. هه‌ر یه‌که‌ی سنوور بۆ ئازادیی ئه‌وه‌ی دیکه‌یان داده‌نێت و به‌سه‌ریه‌وه ده‌بێته چاودێر، بهو مانایه‌ی هه‌ر ڕوانینێکی ئه‌میان بۆ ئه‌ویان، ده‌بێته هۆی دروستبوونی هه‌ستی شه‌رم و خۆبه‌که‌مزانین، که ئه‌مه پێچه‌وانه‌ی ڕوانینی (مێرلۆ پۆنتی)ی هاوچه‌رخیه‌تی، به‌وه‌ی پێی وا نییه (من) و (ئه‌وه‌ی تر) یه‌کتر بۆ بابه‌ت ده‌گۆڕن، مادام ده‌کرێت دایه‌لۆگ له نێوانیاندا بێته دی و هه‌سته‌کانیان بگۆڕنه‌وه، به‌وه‌ی دایەلۆگ پرۆسەسێکه توانای گه‌یاندنی خود و (ئه‌وه‌ی تر)ی هه‌یه و تێیدا بۆچوونه‌کانی هه‌ردوو لا له زه‌مینه‌یه‌کی هاوبه‌شدا به یه‌ک ده‌گه‌ن. ئه‌و دوو جۆر بوون ده‌بینێت: یه‌که‌م، بوون له خودی خۆی، که شته‌کان ده‌گرێته‌وه له شوێندا. دووه‌م، بوون بۆ خودی خۆی، که تایبه‌ته به هۆشیاری. واته کاتێ من له به‌رانبه‌ر بوونێکدام، پێویسته به هه‌ردوو شێوه‌که بیبینم، جارێ وه‌ک شت و جارێک وه‌ک هۆشیاری، بۆ ئه‌وه‌ی لێی تێبگه‌م، که له‌مه‌دا ته‌واو له (سارته‌ر) جودا ده‌بێته‌وه، له کاتێکدا ئه‌و، واته (سارته‌ر) له بنه‌ڕه‌ته‌وه خود و جه‌سته‌ی له یه‌کتر جودا کردووه‌ته‌وه، که پێی وایه ئه‌وانه خۆیان له ململانێدان، ئینجا ململانێیه‌کی دیکه‌یش له‌پاڵ ئه‌وه‌دا هه‌یه، هیی (من) و (ئه‌وه‌ی تر)ـه، به‌تایبه‌تی له کتێبی (بوون و هیچ: Being and Nothingness)دا ئه‌وه‌ی تر به نه‌گه‌تیڤ ده‌زانێت. له‌وێدا پێ له‌سه‌ر چه‌مکی (شه‌رم) داده‌گرێت، به‌وه‌ی وه‌ک پێشتر گوترا شه‌رم هه‌ستێکی ناڕاسته‌وخۆی (خود)ـه له ئاست (ئه‌وه‌ی تر)دا و پێوه‌ندیی ناوه‌کی له‌نێوان (من) و (خود)دا ده‌هێنێته کایه‌وه. (من) و (ئه‌وه‌ی تر) ته‌نیا وه‌ک جه‌سته مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ یه‌کدا ده‌که‌ن، بۆیه ئه‌میان ئه‌ویان به شت، دروستتر به بابه‌ت ده‌زانیت، که ئه‌مه‌یش وا ده‌کات پێوه‌ندییه‌که له ئاستی ده‌ره‌وه‌دا بمێنێته‌وه و بۆ ناوه‌وه ڕۆ نه‌چێت. واته زیاتر دابڕانه، نه‌وه‌ک تێکه‌ڵبوون. به‌وه‌دا لای ئه‌م (بوون ده‌که‌وێته پێش جه‌وهه‌ره‌وه: Existence precedes essence)، واته سه‌ره‌تا بوون هه‌یه و دواتر په‌یتاپه‌یتا له ڕێی پێوه‌ندیکردن له‌گه‌ڵ جیهانی ده‌ره‌وه‌دا جه‌وهه‌ر به ده‌ست ده‌هێنێت، ئه‌وا خۆی خه‌سڵه‌ته‌کانی ژیانی دیاری ده‌کات. به مانایه‌کی تر ده‌ستی هیچ هێزێکی مێتافیزیکی له‌پشت دروستکردنی مرۆڤه‌وه نییه و خۆی ئازادانه خۆی ده‌خوڵقێنێت، ئینجا ده‌یه‌وێت ببێته مرۆڤ، یان شت! که‌واته سه‌ربه‌سته، به‌ڵام به مه‌رجێ خۆی ئه‌و سه‌ربه‌ستییه هه‌ڵببژێرێت، به‌وه‌ی ته‌نیا سه‌ربه‌ستی وا ده‌کات ئه‌و مرۆڤه بوونی هه‌بێت. هه‌موو ئه‌مانه هێشتا مانای وا نییه (ئه‌وه‌ی تر) لای (سارته‌ر) بێبایه‌خه، هیچ نه‌بێ له‌پێناوی ده‌رکه‌وتنی هۆشیاریی خود و به‌ده‌ستهێنانی ئازادیدا. وه‌ک ده‌بینین بوونی ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه له فیلۆسۆفێکه‌وه بۆ یه‌کێکی تر جیاوازه، به‌ڵام هه‌موویان له‌وه‌دا یه‌ک ده‌گرنه‌وه، که ئه‌و بوونه گرنگه، ته‌نانه‌ت لای (دێکارت)دا، که به ته‌واوی به لاوه ده‌نرێت، هێشتا مانای ئه‌وه نییه بایه‌خی پێ نادرێت. لای (نیتشه) و (هایدیگه‌ر)یشدا به هه‌مان شێوه، که ئه‌گه‌رچی (ئه‌وه‌ی تر) هۆکاره بۆ خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دانی خود، که‌چی ئه‌وه هێشتا مانای گرنگیی ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌یه له‌و پێوه‌ندییه‌دا، ده‌نا پرۆسێسی دابڕان و تێپه‌ڕاندن نایه‌ته کایه‌وه. ده‌گه‌ینه ئه‌وه‌ی بڵێین ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه له‌وه‌دا له من ده‌چێت، که خودی تایبه‌تی خۆی هه‌یه و له‌وێدا (من) وه‌ک (ئه‌وه‌ی تر) ده‌بینێت، به‌ڵام مادام ده‌که‌وێته ده‌ره‌وه‌ی (من)ـه‌وه، جیاوازه، که هه‌ر ئه‌و جیاوازییه‌یشه وام لێ ده‌کات هه‌ست بکه‌م پێوه‌ندیی پێمه‌وه هه‌یه. لێره‌دا دوو ڕه‌هه‌ند بۆ (من) هه‌ن: یه‌که‌میان، ماتریاڵییه، واته جه‌سته‌ی ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌یه، به‌ڵام دووه‌میان، هۆشیارییه‌که‌یه‌تی، که وه‌ک (مێرلۆ پۆنتی) پێی وایه ئه‌مه‌یان جه‌وهه‌ره و ناکرێت به شێوه‌ی ڕاسته‌وخۆ لێی تێبگه‌ین، بۆیه زمان وه‌ک ڕه‌گه‌ز (ئێڵه‌مێنت)ی دایەلۆگ به مه‌رجی سه‌ره‌کی ده‌زانێت بۆ تێگه‌یشتن، بگره پێی وایه زمان نوێنه‌ری جه‌سته‌یه، به‌وه‌ی ئه‌و ده‌رده‌بڕێت، بۆیه مرۆڤ له ڕێی جه‌سته‌وه نه‌ک هه‌ر له (ئه‌وه‌ی تر)، به‌ڵکوو له شته‌کانیش ده‌گات. به بڕوای من ئه‌و پێوه‌ندییه کاتێ له دۆخی سه‌ره‌تاییدایه، هیچ کاکڵ (ماهییه‌ت)ی نییه، به‌ڵام کاتێ ده‌که‌وێته جووڵه، ئه‌وده‌م کاکڵ بۆ هه‌ردوو لامان په‌یدا ده‌کات. ده‌شێ ئه‌و پێوه‌ندییه ئاڕاسته‌ی خۆشه‌ویستی، یان ڕق، یاخود هه‌ر شتێکی تر بگرێت. که‌واته ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه بهو ئه‌ندازه‌یه‌ی پێویستییه‌کی ئۆنتۆڵۆجییه، تاکوو له ڕێیه‌وه بزانم هه‌م و بیر له ده‌وروبه‌رم ده‌که‌مه‌وه، به هه‌مان شێوه پێویستییه‌کی مه‌عریفییشه، مادام به‌بێ بوونی ئه‌و ناتوانم له خۆم بگه‌م. ده‌کرێت بڵێم هۆشیاریی من به بوونی ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌وه به‌نده، بۆیه ئه‌و پێوه‌ندییه لایه‌نی سایکۆلۆجی و مۆراڵی له خۆی ده‌گرێت. که‌واته لێره‌دا هه‌م ویست و هه‌م هۆشیاری ڕۆڵی گه‌وره له‌و هاوکێشه‌یه‌دا ده‌بینن، که ئه‌و دووانه‌یش پێوه‌ندیی دیالێکتیکه‌ڵیان پێکه‌وه هه‌یه. هۆشیاری به‌رهه‌می ویسته و هه‌ر ئه‌و هۆشیارییه به‌رهه‌مهاتووه‌یش دیسان ویست ده‌خاته‌وه گه‌ڕ، بۆیه ئه‌وانه نایه‌نه دی، تاکوو نه‌چنه بواری جووڵه و کارکردنه‌وه، که له‌و ڕێگه‌یه‌وه گه‌وره‌تر ده‌بن و به‌رده‌وامی به خۆیان ده‌ده‌ن. مرۆڤ ته‌نیا له جووڵه‌دا به‌ر (ئه‌وه‌ی تر) ده‌که‌وێت و جیاوازییه‌کانی خۆی ده‌بینێت. کاتێ گوناهـ ده‌کات، یان هه‌ڵه‌یه‌کی لێ ڕوو ده‌دات، زیاتر بوونی (ئهوانهی تر)ی لا ده‌بێته پرسیار، ئاخۆ چۆن لێی ده‌ڕوانن! له هه‌ر کاتێکی دیکه ڕوونتر خه‌سڵه‌ته جیاوازه‌کانی خۆی ده‌بینێت، به‌ڵام ئایا ده‌یانپارێزێت و به‌رگرییان لێ ده‌کات، یان له‌پێناوی خۆگونجاندا ده‌ستیان لێ هه‌ڵده‌گرێت و به‌وانه‌یان ده‌گۆڕێته‌وه، که ده‌بنه هۆی ڕازیکردنی (ئهوانهی تر)؟ دیاره ئه‌وه هیچ له‌وه ناگۆڕێت له‌گه‌ڵ هۆشیارییه‌کی نوێدا ڕووبه‌ڕوو بووه‌ته‌وه. (هیگڵ) پێی وایه هۆشیاری له ئه‌نجامی ئه‌و ململانێیه‌وه گه‌شه ده‌کات، مادام به‌ر هۆشیارییه‌کی تر ده‌که‌وێت، که لێوه‌ی جیاوازه. لێره‌دا ده‌که‌وینه به‌رده‌م پێوه‌ندیی تاک به ده‌وروبه‌ره‌وه. هه‌تا ئه‌و ده‌وروبه‌ره زیاتر هه‌ڵگری ڕه‌گه‌زه‌کانی ململانێ بێت، ئه‌و تاکه زیاتر ده‌جووڵێت و پتر له‌گه‌ڵ هۆشیاریی خۆی و هیی (ئهوانهی تر)دا ڕووبه‌ڕووی گرفت ده‌بێته‌وه. له‌مه‌یشه‌وه بایه‌خی زمان ده‌رده‌که‌وێت، مادام له‌گه‌ڵ هه‌ر جووڵه‌یه‌کدا زمان گه‌وره‌تر ده‌بێت و توانای زیاتر بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه به ده‌ست ده‌هێنێت، چونکه وه‌ک (مێرلۆ پۆنتی) پێی وایه (من) و (ئه‌وه‌ی تر) به هه‌موو شێوه‌یه‌ک له یه‌کتر جیاوازن، به‌ڵام دایەلۆگ ده‌توانێت زه‌مینه‌ی هاوبه‌شیان بۆ فه‌راهه‌م بکات. ئه‌مه بۆچوونی (پۆنتی)یه، به‌ڵام پێم وایه زمان هه‌میشه ناڕۆشنی (ئه‌مبیگویتی) له خۆی ده‌گرێت، بۆیه هه‌رگیز ناتوانێت تێگه‌یشتنی ته‌واو له‌نێوان تاکه‌کاندا بهێنێته دی، ئه‌گه‌رچی ڕه‌گه‌زی سه‌ره‌کییه بۆ لێککنزیکردنه‌وه‌یان. به‌م شێوه‌یه شته‌کان کاتێ مانا په‌یدا ده‌که‌ن، که جگه له من که‌سانی تریش لێیان ده‌ڕوانن. واته من نازانم خۆشه‌ویستی چییه، تاکوو نه‌زانم لای ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌دا چۆن مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت. من وه‌ک نووسه‌ر ده‌بێت هه‌ست بکه‌م له ده‌وروبه‌رمدا هه‌م نووسه‌ری تر هه‌ن و هه‌م به‌رهه‌مه‌کانم به‌ر خوێنه‌ر ده‌که‌ون، که ئه‌وانه مادام ده‌که‌ونه ده‌ره‌وه‌ی خودی منه‌وه، مایه‌ی نیگه‌رانین، به‌وه‌ی لام ڕوون نییه ئاخۆ چۆن ده‌مبینن و چۆن له‌و پێوه‌ندییه ده‌ڕوانن. ئایا کارێ ده‌که‌م دڵیان ڕابگرم، یان به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌یانتۆرێنم؟ ئایا ده‌مه‌وێت له‌و نێوه‌دا جیاوازییه‌کانی خۆم بپارێزم و له ڕێی ئه‌و جیاوازییانه‌یشه‌وه خۆمیان پێ بناسێنم؟ ئایا کاتێ ده‌بینم نووسه‌رێک به زمانێکی ساده ده‌نووسێت و هه‌مان بۆچوونی (ئهوانهی تر)ی هه‌یه، بۆیه به‌رهه‌مه‌کانی ده‌گه‌نه ژماره‌یه‌کی زۆر، ده‌توانم به‌رگه‌ی ئازارێکی وا بگرم و نه‌هێڵم ئه‌وه کارم تێ بکات؟ ئایا هه‌میشه کۆمه‌ڵێک شت نین (تاک) فریو ده‌ده‌ن خۆی له (کۆ)دا ببینێته‌وه و تێیدا بتوێته‌وه؟ ده‌گه‌مه ئه‌وه‌ی بڵێم پێوه‌ندیی خود به خۆیه‌وه ئه‌وه دیاری ده‌کات له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌دا چۆن بێت و چ جۆره پێوه‌ندییه‌ک دابمه‌زرێنێت. هه‌میشه خودی ساده (ئه‌وه‌ی تر) له شێوه‌ی دۆست، یان له شێوه‌ی دوژمندا ده‌بینێت. هه‌ر کاتێ دابه‌شکردن هه‌یه، ئه‌وا خود له به‌رده‌م ئاسانکاریدایه و پێویستی به جووڵه نییه. منی نووسه‌ر ناتوانم وشه‌یه‌ک ده‌رببڕم، ئه‌گه‌ر خوێنه‌رێکی گریمانی نه‌خوڵقێنم، که ئه‌و خوێنه‌ره هه‌م خۆمه و هه‌م جیاوازه. هه‌م خودی (من)ـه و هه‌م (ئه‌وی تر)یشه. من وا له واقیع ده‌ڕوانم (ئه‌وه‌ی تر)ـه، که ده‌مه‌وێت تێی بپه‌ڕێنم. کاتێ وه‌ک دژ ده‌یبینم، ده‌مه‌وێت له‌گه‌ڵیدا بکه‌ومه ململانێ وه‌ک ئه‌وه‌ی (هیگڵ) ده‌یڵێت. ئه‌گه‌ر په‌سه‌ندی بکه‌م، ده‌بمه به‌شێک له‌و و له خۆیدا ده‌متوێنێته‌وه. که‌واته هه‌رچییه‌ک بڵێم، جیاواز نییه، به‌ڵکوو ده‌ربڕینه له‌و، نه‌وه‌ک له (من)ێکی سه‌ربه‌خۆ. به‌وه‌دا زانینی ئێمه له‌باره‌ی (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌وه له سنووری گریمان و خه‌مڵاندندا ده‌مێنێته‌وه، ئه‌وا بایه‌خی ئه‌ده‌ب لێره‌وه ده‌رده‌که‌وێت چۆن کار له‌سه‌ر ئه‌و گریمان و خه‌مڵاندنه‌دا بکات. ئه‌ده‌ب پرۆبله‌ماتیکی (من) و (ئه‌وه‌ی تر) به شێوازێکی جیاواز له فه‌لسه‌فه و سایکۆلۆجیا ده‌بینێت، به‌وه‌ی زمانی ئه‌ده‌ب ڕێتۆریک و مێتافۆر له خۆی ده‌گرێت. دروستکردنی جیهانێکی تر له ئاستی فه‌نتازیادا. له ئه‌ده‌بدا شته‌کان مانای تری جیاواز له‌وه‌ی پێی ڕاهاتووین، وه‌رده‌گرن. مه‌رج نییه گریان مانای خه‌م و پێکه‌نین نیشانه‌ی شادی بێت، به‌ڵکوو هه‌م کۆنتێکسته‌کانیان ده‌گۆڕێن و هه‌م مانایان. هه‌میشه ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی خود له ئێستادا هه‌یه‌تی، هه‌م ناته‌واوه و هه‌م به وه‌هم ته‌نراوه، بۆیه کاتێ گومان وه‌ک پرۆسێسێکی دینامیکی له‌باره‌ی ئه‌و خوده‌وه ده‌وه‌ستێت، ئه‌وا وه‌همه‌که پتر ده‌سته‌ڵات په‌یدا ده‌کات و ڕوانین بۆ (ئه‌وه‌ی تر) یه‌کێ له‌و دوو ئاڕاسته‌یه ده‌گرێت: به‌که‌مزانین و سڕینه‌وه، یان پێسه‌رسامبوون و په‌رستن. وه‌ک پێشتر گوترا هه‌میشه خودی ساده، ئه‌و خوده‌ی نه‌چووه‌ته ناو ململانێوه و نه‌جووڵاوه، (ئه‌وه‌ی تر) له شێوه‌ی دۆست، یان له شێوه‌ی دوژمندا ده‌بینێت. ئه‌و خوده له سنووری توانا که‌مه‌که‌ی خۆیدا ده‌وروبه‌ر هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت و شه‌ڕه‌کانیشی له‌و چوارچێوه‌یه ده‌رناچن. جه‌نگی نێوان نووسه‌ری شاره‌کان به ناوی فیکر له بڵاوکراوه‌کاندا چ به نهێنی و چ به ئاشکرا هه‌ستی پێ ده‌کرێت، که ئه‌مه تایبه‌ته بهو که‌لتوورانه‌ی وه‌ک هیی ئێمه هێشتا بایه‌خی نووسینیان نه‌زانیوه و له ئاستی زاره‌کیدا ماونه‌ته‌وه. داهێنه‌ر هه‌یه، به‌ر نه‌فره‌ت ده‌که‌وێت، ته‌نیا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی دوور له خواستی خۆی له فڵان شاردا له دایک بووه، له به‌رانبه‌ردا نووسه‌ری ساده گه‌وره ده‌کرێت، چونکه ڕۆڵه‌ی فیسار شاره. له پێشه‌کیی کتێبی (ڕاگه‌ردان)دا به‌شێکم بۆ ئه‌و باسه ته‌رخان کردووه، بۆیه ئێستا نامه‌وێت له‌وه زیاتری له باره‌یه‌وه بڵێم. هه‌ندێک له ده‌ستگه چاپه‌مه‌نییه‌کان ڕۆماننووس و شاعیری زۆر ساده وه‌ک داهێنه‌ری گه‌وره به خوێنه‌ر ده‌ناسێنن، ته‌نیا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و نووسه‌رانه به زمانێکی تر نووسیویانه، له کاتێکدا به چاوی نزم له به‌شێکی زۆری ئه‌ده‌بی خۆماڵی ده‌ڕوانن و ده‌رگه‌یان لێ داده‌خه‌ن، له به‌رانبه‌ریشدا که‌م نین ئهوانهی پێیان وایه هه‌ر شتێک بکه‌وێته ده‌ره‌وه‌ی خۆمانه‌وه، پووچه. گەلێجار وێنەگرتن لەگەڵ نووسەرێکی ئەوروپاییدا لە چەند گوتارێکی نووسەری خۆماڵی بە گرنگتر دادەنرێت. واته نیشانه‌کانی وه‌ک ڕه‌نگی قژ، هیی چاو، ناو و شته‌کانی تری ئه‌و نووسەره بایه‌خیان هه‌یه، نه‌وه‌ک بۆچوونه‌کانی، بگره بۆچوونه‌کانی له‌به‌ر ئه‌وانه سه‌رنجڕاکێشن و قسه هه‌ڵناگرن. (تۆدۆرۆڤ) له کتێبی (په‌لاماردانی ئه‌مه‌ریکا: پرسیار له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی تره‌وه)دا باس له‌وه ده‌کات چۆن (کۆلۆمبه‌س) له هیندییه سووره‌کانی ڕوانیوه، که بوونه‌وه‌ری بێکه‌ڵکن و ته‌نیا بۆ ئه‌وه ده‌ست ده‌ده‌ن بکرێنه کۆیله‌ی ئه‌وروپاییه‌کان. هه‌ر له دیدی (تۆدۆرۆڤ)دا ئه‌و نیشانه و وێنانه‌ی هه‌ن، ده‌چنه ناو ئه‌و پێوه‌ندییه‌وه. واته هه‌ر کاتێ مرۆڤ به‌رانبه‌ر هه‌ندێک نیشانه و ئاماژه‌ی جیاوازدا ده‌وه‌ستێت، حوکمیان له‌سه‌ر ده‌دات و به‌پێی ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی خۆی په‌سه‌ندیان ده‌کات، یان ده‌یانداته دواوه. که‌واته لێره‌دا (ئه‌وه‌ی تر) له شێوه‌ی بابه‌ت، نه‌وه‌ک وه‌کوو خود لێی ده‌ڕوانرێت. له‌شکری ئیسلام سه‌ره‌تا له نیمچه‌دوڕگه‌ی عه‌ره‌ب و دواتر کاتێ دێته ده‌رێ، په‌لاماری هه‌ر خودێک ده‌دات هه‌ڵگری ئه‌و نیشانانه بێت، که جیاوازن، وه‌ک زمان، جلوبه‌رگ، خانووبه‌ره و هیی دیکه، بهو مه‌به‌سته‌ی زمانی عه‌ره‌بی و دینی ئیسلامیان به‌سه‌ردا بسه‌پێنێت، که ئه‌مه به خودگه‌رایی (Egocentrism) ناسراوه. واته مرۆڤ، یان گروپ، یاخود نه‌ته‌وه کاتێ پێی وایه ته‌نیا خۆی خاوه‌نی ژیانه و هه‌ر خۆی خاوه‌نی گه‌ردوونه، ئه‌وا هه‌ر بوونه‌وه‌رێک بکه‌وێته ده‌ره‌وه‌ی خۆیه‌وه، مافی ژیانی پێ ڕه‌وا نابینێت. دواتر ئه‌وروپاییه‌کان به هه‌مان شێوه له ڕۆژهه‌ڵاتدا هه‌وڵی سڕینه‌وه‌ی که‌لتووره‌کانی تر ده‌ده‌ن، مادام له هیی خۆیان ناچن. ئه‌مه ئه‌نجام ده‌بێته ڕاستییه‌کی چه‌سپاو و هه‌تاهه‌تایی. بۆ نموونه کاتێ باس له داگیرکاریی فرانسا بۆ جه‌زائیر ده‌کرێت، ته‌نیا لایه‌ک ده‌بینرێت، که هێزێکی ناموسڵمان ویستوویه‌تی شوناسی خه‌ڵکێک بسڕێته‌وه، موسڵمانن، به‌ڵام به لای ئه‌وه‌دا ناچن چه‌ند سه‌ده‌یه‌ک پێشتر شوناسێکی تر هه‌بووه به ناوی شوناسی ئه‌مازیگ، ئیسلام سڕیویه‌تیه‌وه. هه‌مان شت بۆ کورد، سیریانی، کۆپتی و ئهوانهی تریش، که به‌رده‌وام هه‌وڵی سڕینه‌وه‌ی شوناسیان دراوه، دروسته. هیچ هێزێک پێک نایه‌ت، ئه‌گه‌ر خود له‌و تاکانه نه‌ستێنێته‌وه و هه‌موویان له خودێکی دیکه‌دا نه‌توێنێته‌وه. لێره‌وه ئیتر تێکڕایان به یه‌ک چاو (له‌وه‌ی تر) و (له‌وانه‌ی تر) ده‌ڕوانن، به‌وه‌ی ئایدیۆلۆگی چ له فۆرمی ئایین، چ له فۆرمی حزب، نه‌ته‌وه و قه‌واره‌کانی تردا کار له‌سه‌ر لێسه‌ندنه‌وه‌ی خودی ئه‌و تاکانه‌دا ده‌کات. به مانایه‌کی تر ته‌نیا ئه‌وانه خودی سەربەخۆی خۆیان هه‌یه، که ناچنه ژێر ڕکێفی ئایدیۆلۆگییه‌وه. ئه‌و هێزه ده‌شێ له‌پێناوی ڕزگاربوون بێت له ژێرده‌سته‌ڵاتی هێزێکی تردا و ده‌شێ بۆ سه‌رکوتکردنی هێزێکی تریش بێت، به‌ڵام له هه‌ردوو باره‌که‌دا تاکه‌کان به شێوه‌ی ڕێژه‌یی خودی خۆیان له ده‌ست ده‌ده‌ن و جیاوازییه‌کانیان له ناو ده‌به‌ن، تاکوو له‌گه‌ڵ ئهوانهی تردا یه‌ک بگرن، که ئه‌مه ده‌کرێت به (خودی ئایدیاڵ) ناو ببه‌ین، وه‌ک ئه‌وه‌ی له ئاییندا ده‌یبینین، به‌وه‌ی مرۆڤ له سه‌ره‌تاوه ئه‌و خوده‌ی خۆی له‌سه‌ر شێوازی خواوه‌ند دامەزراندووه، تاکوو بۆ قڕکردن و سڕینه‌وه‌ی ئه‌وانی تر بیخاته کار. سڕینەوە یەکێکە لە خەسڵەتەکانی مۆدێرنیزم، کە هەر لە سەدەی نۆزدەهەمەوە فیلۆسۆف و سایکۆلۆجیستەکان لێی بە ئاگا دێن و لایەنە شاراوەکانی ئاشکرا دەکەن. (من)ی کوردی به شێوه‌یه‌ک له شێوه‌کان له‌ناو (ئه‌وه‌ی تر)دا تواوه‌ته‌وه، که ئیسلامه. ئه‌و خۆی پێی وایه به‌شێکی جیانه‌کراوه‌ی ئه‌و ئایینه‌یه. ڕووبه‌رێکی زۆری ئه‌ده‌بی کوردی له‌ناو ئه‌و شوناسه‌دا چاوی هه‌ڵهێناوه و ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ ته‌عبیریش هه‌ر له‌و شوناسه ده‌کات. (پیره‌مێرد: حاجی تۆفیقی مه‌سره‌ف)ی شاعیر ئیسلامی به شوناسی سه‌ره‌کیی خۆی زانیوه و له‌وێوه وه‌ک (ئه‌وه‌ی تر)ێکی په‌سه‌ندکراو له کوردی ڕوانیوه. لەپێش ئه‌ویشدا (حاجی قادری کۆیی) هه‌مان تێڕوانینی هه‌یه. بۆیه ئه‌و دوو حاجییه به نموونه ده‌هێنرێنه‌وه، چونکه له زۆربه‌ی ئهوانهی دیکه پتر ئه‌و (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌یان قه‌بووڵ کردووه، واته هێنده‌ی نووسه‌رانی دیکه کوردبوونیان بە لاوە نەناوە، که له‌دوای ڕاپه‌ڕینه‌وه ئه‌و ڕوانینه، (کوردبوون وه‌ک نه‌بوو)، تۆختر ده‌بێته‌وه و درزێکی گه‌وره‌تر ده‌که‌وێته نێوان کورد و کوردبوونه‌وه. به مانایه‌کی تر له‌و چاره‌که‌سه‌ده‌یه‌ی ڕابوردوودا ئیسلام، دروستتر ڤێرشنی سەرکەوتوو و باڵای ناو ئیسلام بە شێوەیەک لە شێوەکان ده‌بێته تاکه شوناسی کورد، بە ڕادەیەک ئەو ڤێرشنە شەعبییەیش، کە بە سۆفیزم ناسراوە، دەسڕێتەوە. کار بەوە دەگات بەشێکی زۆری ئەو ڕۆشنبیرانەی لە سەرەتای نەوەدەکاندا وایان پێشان دەدا، پڕۆژەی فیکریی جیاوازیان هەیە، دەست لە (پڕۆژە!)کانیان هەڵدەگرن و دەبنە بەشێکی جیانەکراوەی ئەو ڤێرشنە باڵادەست و سەرکەوتووە. به‌م شێوه‌یه کوردبوون لێوه‌ی ناڕوانرێت، به‌ڵکوو لێی ده‌ڕوانرێت، ئینجا ئه‌و ڕوانینه په‌سه‌ندکردنه، یان سڕینه‌وه؟ دەگەینە ئەوەی بڵێین پێوه‌ندیی (من) به (ئه‌وه‌ی تر)ـه‌وه له فیکری ئێمه‌دا خاوه‌نی پرۆبله‌ماتیکێکی وا نییه، به‌وه‌ی هه‌م ساده‌یه و هه‌م تێکه‌ڵی (من)ێکی تر بووه، که له‌وێوه خۆی به (من) نا، به‌ڵکوو به (ئه‌وه‌ی تر) ده‌بینێت. تێبینی: ئەم بابەتە وەڵامە بۆ تەوەری (من و ئەوەی تر) کە (بڕوا عەلائەدین) لە نیسانی2017 ئامادەی کردوە، بەڵام ئەوکات بڵاونەکراوەتەوە. لەبەر گرنگی بابەتەکە بەباشمانزانی لێرە بڵاوی کەینەوە.
گەرووی وشکهەڵاتتوم فڕێدەدەمە دەریاوە بۆ ئەوەنا تینوێتیم بشکێنم بۆ ئەوەی ئەو گڕە پڕکەم لەو ئاوەی بۆ خنکان تەواوبوونی نیە +++ دڵم لە پەنا ئاگرێکا دادەنێم بۆ ئەوەنا گەرمی بێتەوە بۆ ئەوەی لە چاوەڕوانی سووتانا بزانم ژیان مانای چیە؟ +++ درۆیەک، رێک وەکوو حەقیقەت بوونێک، کتومت وەکوو مردن وەکوو خەون بیرت دەچێتەوە وەکوو گیایەکی تاڵ لە دەمتەوە ئەیهێنیتەوە درۆیەک، وەکوو خۆی رووناک وەکوو حەقیقەت، تاریک وەکوو خۆڵ، راستگۆ وەکوو ئاو، بێ رەنگ درۆیەک، وەکوو شاخ، بەرز و دڵڕەق وەکوو دەریا، قووڵ وەکوو سوێ، بە ئازار درۆیەک، پێی دەڵێن نیشتیمان شاعیرێک لە بێکەسیا پێی دەگوت: "ئەی وەتەن مەفتوونی تۆم و شێوەتم بیرکەوتەوە"
بەڵێن سابیر ڕەنگە ئەمە پەسنێکی گشتی نەبێت بۆ هەموو ڕۆمانێک. بەڵام ئەو بەرهەمانەی بە یەک جار خوێندنەوە، ئەو مانایە بە دەستەوە دەدەن، کە دروست مانا و نەخشە کێشراوەکەی زەینی دانەرە، پێویستیان بە جارێکی دیکە خوێندنەوە هەیە. وەک لێکدەرەوەی ئەمریکی، "ئی دی هێرش" دەڵێت "دەشێ بەرهەمی ئەدەبی لە ڕۆژی دووشەممەدا شتێک بگەیەنێت و لە ڕۆژی هەینیدا شتێکی تر" دەقی ئەدەبی یەک مانا ناگەیەنێت، خۆنوێکرەوە و ناسەقامگیرە، بەردەوام لە قۆناغێکەوە دەچێتە قۆناغێکی دیکە. ئەو مانایەی لە کاتێک و جاری یەکەمی خوێندنەوە بە دەستەوەی دەدات، لە کاتێکی تر جۆرە مانایەکی دیکە دەدات، کە هەم ڕاڤەی جەماوەرەکەی پێشوو، هەم دانەرەکەیشی سەرسام دەکات. وەک "هانس جۆرج گادامێر" لە کتێبی "ڕاستی و ڕێباز" دەڵێت<<هیچ ئەگەرێکی زانینی دەقێکی ئەدەبی وەک ئەوەی هەیە، لە ئارادا نییە لە ئەدەبیاتی کوردی، دەستبردن بۆ ئەو باسە گەورانەی کە مێژوو هەموو ڕۆژ چەپ و ڕاست هێڵیان بە سەردا دەخشێنێت: شەڕەف، لاقەکردن، خیانەت، مێژوو و جوگرافیای مشەخۆری، یان وەک ئەو خۆی نووسەری "هاوزێ" دەڵێت"هیچ کچێک، ژنێک نییە لە منداڵیدا پیاوێک، کوڕێک خۆی لێ بەتاڵ نەکردبێتەوە" ئەوانە و هەموو ئەو وشانەی گوتنیان لە شەقام و ئەکادیمیایی کوردی عەیبەیە، و کردنی قەیچێکەیە، هونەریانە، بێ سڵکردنەوە، لەم رۆمانە بە زەقی باسیان لێوەکراوە. ون بوونی شوناسی باوک بە دەست گەمەی سیاسییەوە، بکوژ و جەللادێتی کوڕ، لاقە و شەرمنی خوشکەکان، دایکە بێدەربەستەکان، ئەوانە و هەندێک وشەی فریودەری دیکە و هەندێکی دیکەی بە قارەمان کردن، مێژووێکی هاوشان و دانەبڕاویان لە ژیانی جیلێک لە ئێمە و ئاسەوار بۆ ئێمە هەبووە. چیرۆک و ڕۆمان، یان گێڕانەوە بەگشتی، تا بەم دوایانەش دراما، شانۆ و سینەما و بەردەوام لە هەوڵی لێدان لەم جۆرە پێناسە و تێگەیشتنە باوانە بوونە. ئەمەی لەهاوزێ دەبیندرێت، ڕەنگە بە تەماشاکردن و خوێندنەوەیەکی هاکەزایی، تازە نەبێت. بەڵام وەک چیرۆکنووس" ئارام مەحەمەد" دەڵێت<<لە ئەدەبیات چۆن دەگێڕیتەوە، نەک چی دەگێڕیتەوە، گرنگە نەخشەی وێنە زەینییەکانی نووسەر لەم ڕۆمانە بە توڕەییەوە کێشراوە، لە کاتی خوێندنەوە توڕەبوون و بە وشەکانەوە دەبینیت، توڕە بوون لە پەند و پەیڤ و نەڕە فەرمانییەکان، تووڕەبوون لەو کولتوورەی کە وەک دەسەڵاتێکی ئایدۆلۆژی داپڵۆسێنەر، ڕەگێکی هاری و گاز گرتنی لە نێو رۆحی هەمووان داکوتاوە. دەنگ و بۆن، لە ئەدەبیاتی کوردی، تایبەت لە ڕۆمانی کوردی کەمترین لای لێکراوەتەوە، لەم ڕۆمانە بە وردەکاری و کارامەییەوە کاریان لەسەر کراوە. بۆن لەم ڕۆمانە: بۆنی دەنگ، وشە، کەپک و کەڕو، سپێرم، بۆنی ئەشق، بۆنی سەربان، دیوار و کۆڵانە جارانییەکان، بۆنی ڕەنگی تابلۆیەکی تەڕ، هەموویان پێکەوە، هەندێ جار بە تەنیا هەڵگری هەگبەیەک لە نۆستالیژیا. ئەو ڕۆمانە پڕە لە دەنگ، تەکنیکی فرە دەنگی نا، سەت کارەکتەر پێکەوە قسە بکەن و بگێڕنەوە، نا یەک کارەکتەر بە دەنگی هەمووان هاوار دەکات و دەگێڕێتەوە. بەڵێ دەنگ، دەنگە ژەنگاوییەکان. قیژە حەپسکراوەکان، ئەو قیژە و دەنگانەی پەنگ دەخۆنەوە، قووت دەدرێنەوە و دەرنابڕدرێن. دلاوەر لەم ڕۆمانە لە ڕێگەی دەنگەوە درک بە دەروونە نەخۆشەکانی کۆمەڵگا دەکات، لە ڕێگەی قیژەیەکەوە، پەی دەبات بەو کردە وەحشیگەریانەی لە قوڕگێکدا خۆیان پەنا داوە، و هەموو دەم ئەگەری هاتنە دەرەوە و بە ڕوودا تەقینەوەیان هەیە.
ژیار ئەسوەد سپێدەیەکی درەوشاوە؛ چیاکان بەفریان کردۆتە پۆشاک. قەلەڕەشەکان ونن؛ لەناو دیوانی 'تێد هیووز' گەمارۆ دراون. لە دوا دیمەنەکانی فیلمی 'ساتێک بۆ مەستیی ئەسپەکان'دا، بە دیداری 'بەهمەن قوبادی' و ئەسپە زامدارەکان دەگەم. شەونمی تراژیدیا لەسەر لێنزی کامێراکان. سێبەری مەرگ دەبینم، چەشنی جرجەکوێر لەبن بەفرەوە شاخەوشاخ دەبڕێ. خانووە قوڕینەکان لە ئاسۆوە خوێنیان بەسەردا دەبارێ. ڕادەچڵەکێم؛ چ بەدبەختییەکە کە شاعیر جیهانی میتافیزیک دەبینێ؟ چ بەدبەختییەکە کەسی بیرکەرەوە، نائومێدانە، دەزانێ هەموو پەرتووکە مێژووییەکان لەسەریەک دابنێین، نابنە پەیژە بۆ گەیشتنە شادیی ئایندە. هەر گۆرانییەک بچڕین لە سنووری دەممان دەگیرێ. هەر تابلۆیەک بکێشین ئاژەڵان لێی تێناگەن. کام خوداوەند لە زمانی سكاڵا حاڵیی دەبێ؟ تەنانەت هونەر و ئەدەبیش لەهەمبەر گرێکوێرەکانی مرۆڤ سەریان نەوی. سا کە ئەمانە دەزانم، لێناگەڕێم بگاتە ئەو دیمەنەی کۆڵبەران لە ترسی زرمەی مینی چێندراو، ڕۆحیان دەچەمێتەوە و جەستەیان نیشانەی پرسیار وەردەگرێ؛ ئینجا بەسەر چیاکانەوە غلۆر دەبنەوە، بەر هێرشی کێوییانەی نەیار، هێرشی کوردبوون، هێرشی چەکدارانی دڵتاوێر دەکەون... دەچمە لای بەهمەن، بەبن گوێیدا دەچرپێنم: فیشەکی حەقیقیش نەبێ، کورد هەردەم پێکراوە. جگەرەیەک هەڵدەکەم و ئەم شیعرەی پێ گڕ دەدەم. بێ ماڵئاوایی لە کەسیش، دەگەڕێمەوە شاری هیچ.
حوسام فەهمی شوان ئەحمەد كردویەتی بەكوردی (سینەما بەگریفیت دەستی پێكردو بەعەباسی كیاڕۆستیمی كۆتایی هات.( بەم وشانە جان لۆك گۆداری دەرهێنەری فەرەنسی، باس لەكاریگەری عەباسی كیاڕۆستەمی دەكات لەسەر سینەما. بۆ ئەوەی بەچەند وشەیەكی سادە ئەو ڕستەیە ڕون بكەینەوە، دەتوانین دەیڤد ۆرك گریفت وەها بناسێنین كەدامەزینەری سینەمای ئەمریكیە لەسەرەتاكانی سەدەی بیستەمداو بەتایبەتیش لەساڵی 1908. ئەو یەكەم كەسە دەستی بەجوڵاندی كامێرا كردبێت و یەكەمین كەسیشە مۆنتاژی هاوتەریب و (كلۆز ئەپ)ی بەكارهێنا بێت، وەك چۆن یەكەم كەسە لەشوێنی وێنەگرتندا، وشەی (ئەكشن)ی بەزاردا هاتبێت. بەڵام ئەوەی ئەو ڕستەیەی وتووە، (ژان لوك گۆدار)ی دامەزرێنەری شەپۆلی نوێی سینەمایە، لەپەنجا و شەستەكانداو یەكێكە لەباشترین دەرهێنەرەكان لەمێژووی سینەمادا. كەواتە ماوەتەوە چی؟ ماوەتەوە ئەوەی بەعەباسی كیاڕۆستەمی ئاشنابین، ئەوكەسەی بەپێی ڕستەكەی گۆدار سینەما لەودا كۆتایی دێت. ئەو كابرایە كێیە كەلەخۆرهەڵاتەوەو (بەدیاریكراویش لەئێرانەوە)دێت؟ ئەی چی كردووە تا شایەنی ئەو هەموو ڕێز و پیاهەڵدانە بێت؟ ئەی چ كاریگەریەكی لەسەر سینەما جێهێشتووە، تا ئەو ئاستەی گەورە دەرهێنەرانی دنیا ناچار بكات بەوەی، دان بەباڵادەستیدا بنێن و بۆ فێربوون و چێژبینینیش، بەدیار فلیمەكانیەوە دابنیشن؟ ئەی چۆن مردنەكەی لەوڵاتانی عەرەبیدا، ئاوەهاو بێ هیچ گرنگی پێدانێك كەشایەنی باس بێت تێپەڕێ؟ یان چۆن پێشتریش ئاوڕمان لەژیانی نەدایەوەو زۆربەی زۆریشمان هیچ یەك لەفلیمەكانیمان نەبینی؟ كیاڕۆستەمی و سەر لەنوێ پەیبردنەوە بەسینەما: ئەوەندە نابێت جارێكی دی تەماشای فلیمی (كلۆز ئەپ)م کردەوە، وەک بەشدارییەک لەماڵئاوایی کردنی عەباسی کیاڕۆستەمی کەبەری چەند ڕۆژێک کۆچی دوایی کرد(٤ – ٧ – ٢٠١٦). ئەو کاتەم بیر هاتەوە کەبۆ یەکەمجار ئەو فیلمەم تێدا بینی. ئێمە چەند هاوڕێیەك بووین كەحەزمان بەسینەما بوو، سەیری فیلمێكی ئێرانیمان دەكرد. فیلمی ئەو وڵاتەی هەمیشە لەخەیاڵدانماندا بەهەمان ئەو وێنە باوەوە دەردەكەوێت كەلەوڵاتانی عەرەبیدا باوەو ڕەواجی پێدەدرێت. وێنەیەك وەها وێنای ئێران دەكات، وەك ئەوەی دەوڵەتێكی بەد و خراپە كارەو بەردەوام هەوڵدەدات خۆی لەكار و بارەكانمان هەڵقورتێنێت. دوای چەند دەقیقەیەك لەدەستپێكردنی فیلمەكە، ئەو وێنەیە كاڵبووەوە. فلیمەكەش پەرۆشی ئەوە نیە وێنەی شتێك لەو شتانە نیشان بدات كەسەبارەت بەئیران لەدنیادا هەیە، بەڵكو ئەوەی فلیمەكە كاری لەسەر دەكات نزیك بوونەوەیە لەمرۆڤ، ئەو مرۆڤەی سەرباری هەموو شتێك، هێشتا هەر لەئێمەو مانان دەچێت و بەمرۆڤەكانی دیكەش دەچێت لەهەرجێیەكی دنیادا. ئەوكات كەفلیمەكە تەواوبوو، نەمانزانی ئایا سەیری فیلمێكی دیكۆمێنتەریمان كردووە یاخود فیلمێكی درامی؟ هەرچیەكمان بینی ڕووداوگەلێكی ڕاستەقینەبوو كە (كیاڕۆستەمی) تۆماری كردبوون. واتە هەرچی ڕویدا، بەهۆی (كیاڕۆستەمی)یەوە ئامادەكاری بۆ كرابوو، هەروەها نوسرابووەوە. ئێمە ئەوەمان نەدەزانی، وەلێ لەگەڵ ئەوەشدا دڵخۆش بووین بەو سەردانیكردنە خێرا و ڕاستەقینەیە كە (كیاڕۆستەمی) بۆ ناوجەرگەی ئێران بۆی فەراهەم كردین. چەند ڕۆژێك لەمەوبەر ڕەخنەگری سینەمایی (محەمەد میسری)، نوسیبووی: (بینەرانی فیلمی كلۆز ئەپ كەوتنە دۆخێكەوە،، هاوشێوەی بینەرانی سەرەتاكانی پەیدابوونی سینەما لەسەدەی نۆزدەدا. ئەوكات سەروەختێك بینەران دەبینن شەمەندەفەرێك لەسەر شاشەیەكی سپی دەجوڵێت، وادەزانن ڕاستەو وایان لێدێت بەپرتاو هۆڵی سینەماكە جێدێڵن، لەترسی ئەوەی شەمەندەفەرەكە لەشاشەكە بێتەدەرێ و بیانشێلێت. ئێمەش بەفیعلی دوای بینینی- كلۆزئەپ-، لەدۆخێکی وەهادا بووین. چەند ساتێک بەر لەكۆتایی تێگەیشتین كەدواجار بەچاخێكی نوێی سینەما ئاشنابووین و ئەوكات زانیمان، بۆچی گۆدار وتویەتی: سینەما بەگریفیت دەستی پێكردو بەكیاڕۆستەمی كۆتایی هات). سینەما وەك چەند دەلاقەیەك كەبەخەون و خەیاڵ دەچێت: لای كیاڕۆستەمی سینەما پێناسەیەكی زۆر جوانی هەیەو ئەو پێناسەیەش بەسەیركردنی بۆ ئەندێشەو ئەو ئەكتە دەستپێدەكات كە بەسەر زەمینی خەیاڵ و خەونەوە دەمانبەستێتەوە. لەو بارەیەوە دەڵێت: (زۆرجار لەخۆم پرسیووە، ڕۆڵ و وەزیفەی خەون چییە؟ لەكوێوە سەرچاوە دەگرێت؟ بۆچی توانای ئەوەمان نییە خەو ببینین و بۆچی دەبێت خەون بینین؟ گەرخەون هیچ ڕۆڵێكی لەژیانماندا نەبێت، كەواتە هۆكاری بوونی دەبێت چی بێت؟). دواجار هۆكارەکەیم دۆزینەوە. كەی پەنا دەبەینە بەر خەون؟ لەو ئان و ساتانەی كەبەبارودۆخی خۆمان ڕازی نابین. سەیرترین شتت ئەوەیە هیچ دیكتاتۆرێك لەدنیادا، ناتوانێت كۆنترۆڵی خەونەكانمان بكات. سستمێكی لێپێچینەوە نیە بتوانێت، لەئەندێشەو خەیاڵاتی مرۆڤ بكۆڵێتەوە. دەتوانن بتخەنە كونجی زیندانەوە، وەلێ هێشتا توانای ئەوەت هەیە بەدرێژایی ماوەی زیندانیەكەت، لەدەرەوەی هەموو ئەوانەداو بەبێ كۆمەكی هیچ كەسێك بژیت. لەڕێی ئەندێشەوە دەتوانیت ئەو دیوارە ئەستورانە ببڕیت، بێ ئەوەی شوێن پێ و نیشانەیەك جێبهێڵێت و بە بەردەوامی دەشتوانیت بگەڕێیتەوە جێی خۆت، بی ئەوەی كەس هەست بكات. من پێموایە خەون پەنجەرە و دەلاقەیەكە لەژیانماندا. گرنگی سینەماش لەوەدایە کەلەو پەنجەرەو دەلاقەیە دەچێت. تێڕوانینی كیاڕۆستەمی بۆ سینەما وەك پەنجەرە، بەخەون بینین دەچێت لەژیانی پڕجەنجاڵی ڕۆژانەماندا. وەڵامێكی پڕاوپڕە بۆئەوانەی پێیان وایە، فیلمەكانی ڕێتمیان خاوە یاخود بەجۆرێك لەجۆرەكان جاڕسكەرن. لەوەڵامی پرسیارێكدا كەداوای لێدەكەن باسی ئەو شتانە بكات كە لەسینەمادا حەزی پێیانە، دەڵێت: (ناتوانم باسی ئەو شتانەت بۆ بكەم كەدڵخوازیانم، لەبەرئەوەی لەفیلمەكانمدا دەیبینیت. دەتوانم لەبری ئەوە، باسی ئەو شتانەت بۆ بكەم كەحەزم پێیان نییە. من حەزم بەوە نییە ختوكەی بینەربدەم و ناشمەوێت ئامۆژگاری بكەم. بەگونجاویشی نازانم لەئاستی كەم كەمەوە، یان وایلێبكەم هەست بەگوناه بكات. ئەمانە ئەو شتانەن كە لەفیلمدا حەزم پێیان نییە. لەڕاستیدا من ئەو فیلمانەشم پێ باشە، وادەكات بینەران لەهۆڵی نمایشدا خەویان لێبكەوێت. لەو باوەڕەدام ئەو فیلمانە وەك پێویست جوانن كەبواری ئەوەت دەدەنێ سەرخەوێكی كورت بشكێنی و ناهێڵن سەروەختێك هۆڵی سینەماكە جێدێڵیت، توشی پەشۆكان و سەرەگێژە بیت. هەندێ فیلم وایانلێكردووم لەناو هۆڵی سینەمادا خەوبمباتەوە، وەلێ هەر ئەو فیلمانە ناچاریان كردووم، بەدرێژایی شەو تابەیانی بیریان لێبكەمەوە. دوای ئەوەش بۆ چەند هەفتەیەك هەر بیرم لێكردونەتەوە. من حەزم لەو جۆرە فیلمانەیە). بەڵێ لەهەندێ فیلمی كیاڕۆستەمیدا دەشێت بۆ ساتێك خەوبتباتەوە، یان ماوەیەك هەست بە ئارامیەك بكەیت، بێ هیچ ڕووداوێكی خێرا و چاوەڕواننەكراو. هەست دەكەیت ئەم کابرایە كەم تا زۆر چەند خولەكێكت دەداتێ، بۆئەوە لەناو دنیایەكی پڕكێشەو ڕووداودا، هەناسەیەك بدەیت. وەلێ دواتر وەك من واقت وڕدەمێنێ كەدوای چەندین ساڵ، سەیركردنی یەكێك لەفیلمەكانیت هەر بیرماوە. زیادەڕۆی ناكەم گەر بڵێم: (دوای ئەوەی سینەمای كیاڕۆستەمی دەبینی، تێڕوانینت بۆ ژیان دەگۆڕێت و وەك خۆت نامێنیتەوە). دەربارەی (كلۆس ئەپ): گەر بەشێوەیەكی تایبەت باس لەفیلمی(کلۆس ئەپ) بکەین، وەک دەروازەیەک بۆ سینەمای کیا ڕۆستەمی، ئەوا دەتوانین ڕووداوەکانی فیلمەکە لەوەدا کورت بکەینەوە کەبریتیییە لەبەدواداچوونێکی ڕۆژنامەوانی، بۆ بەسەرهاتی ڕاستەقینەی کەسێک کەخۆی دەکات بەدەرهێنەری بەناوبانگی ئێران(موحسین مەخمەڵباف) و لەڕێی ئەوەشەوە، ئەو کەسە خانەوادەیەکی ئێرانی دەناسێت کەلەتاران دەژین و قەناعەتیان پێدێنێت بەوەی لەفیلمێکدا کەلەدەرهێنانی خۆیەتی، کوڕەکەیان دەست نیشان دەکات تا ڕۆڵی سەرەکی تێدا بگێڕێت. پاشان ڕووداوەكان بەردەوام دەبن، تائەوەی بەچاوی خۆمان دەبینین (حسێن سابزیان) كە خۆی كردووە بە (موحسین مەخمەڵباف)ی دەرهێنەر، دەسگیر دەكرێت. ئێمە دادگایكردنی ڕاستەقینەی كابرا دەبینین، وەك چۆن كیاڕۆستەمی دەبینین كاتێك داوادەكات ڕێگەی پێبدەن وێنەی دادگایكردنەكە بگرێت، لەگەڵ ڕووداوەكانی دیكە فیلمەکەدا. تەنانەت ئێمە لەدیمەنێك لەدیمەنەكاندا، گوێبیستی دەنگی دوان لەوانە دەبین كە كارەهونەرییەكان ڕایی دەكەن، مشتومڕیانە لەسەرئەوەی یەكێك لەو میكرۆفۆنانەی لە فیلمەكادا بەكاری دێنن، بەباشی كار ناكات. فیلمەكە بەردەوام دەبێت بۆ ئەوەی ئەو پرسیارە كۆنە تێكبشكێنێت كەداوا لەسینەما دەكات، تالاسایی واقیع بكاتەوە یاخود ئەلتەرناتیڤێكی بۆ پەیدابكات، بۆ ئەمە كیاڕۆستەمی وەڵامێكی تازەی پێیە، ئەویش ئەوەیە كەفیلمەكە خۆی ببێتە بەشێك لە واقیع. هەروەها ئەو بەربەستە ساختەیەش تێك دەشكێنێ كەدەیەوێت وا لەبینەر بگەیەنێت، ئەوەی ڕوودەدات لەكات و شوێنێكی دیكەدا ڕوودەدات. بێ ئەوەی هەستی ئەوەیان بداتێ، كاستێك لەپشت ئەو بەرهەمە هونەریەوە هەیە كەپێشكەشیان دەكرێت. لە(كلوس ئەپ)دا ئەوە تێك دەشكێت، چونكە تۆ هەموو شت دەبینیت. جگە لەو داهێنانە لەبواری فیلم سازیدا، لەسەر ئاستی ناوەڕۆكیش داهێنانێكی دیكە هەیەو وادەكات (كلۆس ئەپ) جیاواز لەزۆرێك لە فیلمەكانی دیكە، زۆر ڕاستگۆیانە تر گوزارشت لەعەشقی سینەما بكات. ئەشقێك كەخاوەنەكەی بەشێوەیەكی ڕاستەقینانە پەلكێش دەكات، تاببێتە بابەتی ئەو فیلمە. شتێكی دیكە كە بەبەردەوامی لەسینەمای كیاڕۆستەمیدا بەدی دەكرێت، ئەوەیە زۆر پابەستە بەخاك و خەڵك و خوای وڵاتەكەیەوە. ئەوەش بەڕادەیەكە ئەو قسەیە دەكاتە ڕاستیەكی حاشا هەڵنەگر كەدەڵێت: (گەر دەتەوێت بەئێران ئاشنابیت، ئەوا بچۆ فیلمەكانی كیاڕۆستەمی ببینە). ئاخر لەفیلمەكانی ئەودا وەها ئێران دەبینی، وەك ئەوەی بەشەقامەكانیدا پیاسە بكەیت و دەتوانیت گوێبیستی قسەگەلێكی ڕاستەقینە بیت، تائەو ئاستەی باوەڕ نەكەیت بەوەی پێشوەختە ئامادەكاری بۆ كرابێت یان نوسرابێتەوە. هەروەها دەتوانیت لەودیوو هەموو ئەوانەوە ڕابمێنیت، تا ئایدیاگەلێكی نوێ ببینیت، ئایدیا گەلێک کەهەر جارێک فیلمەکانی ئەو ببینیت، بەدییان دەكەیت. دا(کلۆس ئەپ)لە كیاڕۆستەمی هاوسۆزی بەسەرهاتەكەی (حسێن)ە، ئەو كەسە ئاساییەی حەزی زۆری بۆ سینەما وای لێدەكات، تاوانی ئەوە بكات خۆی بگۆڕێت بەكەسێكی دیكە. بەسەرهاتی ئەو دەكات بەچیرۆكی فیلمەكەی و دواتریش ئەوە ژیانی ئەو مرۆڤە دەگۆڕێت. پاش چەند ساڵێكی دیكە لەفیلمێكی دیكۆمێنتی دیكەدا بەشدار دەبێت و لەوێدا باس لەوە دەكات، چۆنچۆنی دوای بەشداربوونی لە (كلۆس ئەپ)دا ژیانی گۆڕاوە. وەلێ گاڵتەجاڕی قەدەر جارێكی دی ڕوودەداتەوەو حسێن سەروەختێك لەوەدا دەبێت بچێت بۆ دیدارێكی تایبەت، بۆ خۆ ئامادەكردن بۆ فیلمێكی نوێ لەگەڵ كیاڕۆستەمیدا، دووچاری تەنگژەیەكی دەرونی دێت و لەپای ئەوە بێهۆش دەكەوێت و سەرەنجام لەتەمەنی پەنجا و دووساڵیدا ماڵئاوایی لەژیان دەكات. شایەنی باسە ساڵی 2012 پەیمانگای فیلمی بەریتانی، (کلۆس ئەپ)ی وەک یەکێک لەباشترین پەنجا فیلمی مێژووی سینەما پۆلێن کرد.
هەرێم عوسمان بزوتنەوەی ئەفلاتونیزمی نوێ بە نووسراوەکانی ئەفلۆتین کە فەیلەسوفێکی یۆنانییە دەستپێدەکات و بە داخستنی فێرگە فەلسەفییەکان بە دەستی ئیمپراتۆر جوستیان لە ساڵی ٥٢٩ز لە یۆنان و سوریا کۆتایی دێت، بەڵام بزوتنەوەکە لە ئەسکەندەرییە تاکو داگیرکردنی ئەو شارە لەلایەن عەرەبە موسڵمانەکانەوە لە ساڵی٦٤٢ بەردەوام بووە. ئامانجی فەلسەفە و ژیانی ئەفلۆتین ئەوەبووە فەلسەفە فێری لاوان بکات و بگاتە راستی، راستیش سەرچاوەی جیهانە؛ ئەفلۆتین ویستوویەتی لەگەڵ ئەم هێزە ببێتەوە یەک، کە لە گوتاری سۆفیگەریدا یەکبوون لەگەڵ خوا(الفناء)ی پێدەوترێت. پۆرفیری خوێندکاری ئەفلۆتین لە ژیاننامەی مامۆستاکەیدا دەڵێ، تا لە ژیاندا بووە چوار جار لەگەڵ خوا یەکی گرتووە. د.محەمەد کەمال کە نووسەری کتێبی "ئەفلاتونیزمی نوێ"یە، ئەفلۆتین وەک هیگڵ دەبینێت. پێیوایە بەبێ گەڕانەوە بۆ پاشخانی رۆشنبیریی و رێچکە فەلسەفییەکانی پێشی ناکرێت لێی تێبگەین؛ بۆ تێگەیشتنیش لە بۆچوونە فەلسەفییەکانی وەک نیتشەیە کە بیرکردنەوەکانی پەرشوبڵاون و خوێنەر ماندوو دەکەن تا لە سیستمە فەلسەفییەکەی بگەن. بۆیە سەرەتا باسی ژیانی ئەفلۆتین و کاریگەری ئەو فەیلەسوف و رێچکە فەلسەفییانە دەکات لەسەری، بە تایبەتیش ئاوڕ لە ژیان و فەلسەفەی هێرمس [کە لە جیهانی فەلسەفەی ئیسلامیدا هەندێک بە ئیدریسی دادەنێن] دەداتەوە. هێرمس پێیوایە خوا هۆشە و هۆشێکی دیکەی داهێناوە تا فۆرم بە هەبووەکان ببخەشێت، لەبەرئەوە خوا هیچ شتێکی بە نەبوویی نەهێشتۆتەوە وهەموویانی هێناوەتە بوون؛ ئەوەی نییە توانایی بوونی نییە، ئەوەشی هەیە بە سروشت نەبوو نییە. بۆیە پێویستە خوا بە باوک و چاکە ناوزەد بکرێ. خوا لە ژوور هەموو ناوێکەوەیە بۆیە هەموو ناوێکی هەیە؛ هیچ شتێک نیە ئەو نەبێت، ئەوەی هەیە خوایە. لای هێرمس مرۆڤ پێویستی بە رزگارکەر و پێغەمبەر نیە، چونکە لایەنی پیرۆز و خوایەتی هەیە؛ خۆی دەتوانێت بە خوا بگات. دواتر نووسەر باسی کاریگەری رواقییەکان کە باوەڕیان بە یەکێتی خوا و سروشت هەیە، لەسەر ئەفلۆتین دەکات. ئەفلۆتینیش رای وایە کە خوا سەرچاوەی سروشتە، بەڵام یەکبوونیان رەتدەکاتەوە. هاوکات کاریگەری پیتاگۆراس و پیتاگۆراسییە نوێکان بە تایبەت نیومینۆس کە نووسەر بە پیتاگۆراسکراوێکی ئەفلۆتینی دادەنێت، لەسەر ئەفلۆتین روندەکاتەوە، دەشڵێت کە جیاوازی بنەڕەتیان هەیە، ئەفلۆتین بڕوای بە یەک راستەقینە هەیە، بەڵام ئەوان بڕوایان جیاکردنەوەی خوا لە جیهان و ماتەر هەیە. لە کۆتایی بەشی یەکەمدا نووسەر پرسێکی گرنگ سەبارەت بە رەسەنێتی بیرکردنەوەی ئەفلۆتین دەهێنێتەئاراوە کە ئایا توانیویەتی رێچکەیەکی فەلسەفی نوێ جیاواز لە ئەفلاتون بهێنێتەئاراوە، لە کاتێکدا راڤەکارێکی ئەفلاتونیە؟ نووسەر ئەفلۆتین بە "نەریتخوازێکی داهێنەر" دادەنێت، کە پاش حەوت سەدە ئەفلۆتین لەنێو نەریتی ئەفلاتونیدا داهێنەرانە راڤەی فەلسەفەکەی کردووە؛ بەبێ ئەوەی ئەفلاتون لەنێو ئەو راڤەیەدا بناسرێتەوە، ئەمەش کردوێتی بە فەیلەسوفێکی داهێنەر، چونکە ئەفلاتونی رەتکردووە بێ ئەوەی رەتیبداتەوە. بۆ نمونە "چاکەی بەرز" لای ئەفلاتون بەرزترین فۆرمە تەنیا فەیلەسوفی راستەقینە دەیناسێت، بەڵام سەرچاوەی پەیدابوونی ماتەر نیە، هەرچی ئەفلۆتینە پێیوانیە بناسرێت و بڕواشی بە یەکانەکی هەیە تا دوانەکی هەیە. نووسەری ئەم کتێبە لە بەشەکانی دواتردا بە وردی ئاوڕ لە فەلسەفەی یەکانەکی ئەفلۆتین کە لە سێ نهۆم پێکهاتووە و هاوشوناسی و یەکێتی بە جیاوازییەوە لە هەبووەکانی ئەم سێ نهۆمەدا هەیە، دەداتەوە. بنەما و نهۆمی یەکەم بنەمایە بۆ نهۆمەکانی دیکە و پێشیان دەکەوێت، بۆ نمونە بنەما دووەم کە هۆشەکیە، بنەمای سێیەم کە گیانە لە بنەمای یەکەمەوە رێژەنبوون. کتێبەکە بەشێوەیەکی قوڵ رۆچووەتە نێو فەلسەفەی ئەفلۆتین و لە هەندێک شوێندا لۆجیکییانە دژە ئەفلۆتینییانە گەیشتووە بە هەندێک ئاکامی گرنگ، کە پێموایە خوێندنەوەی ئەم بەرهەمە کۆمەکێکی گرنگ بە خوێنەری کورد لە بواری فەلسەفە و تەنانەت فەلسەفەی رۆژهەڵاتیش دەکات، چونکە لە بەشی کۆتایی کتێبەکەدا کاریگەری فەلسەفەی ئەفلۆتین بەسەر فەلسەفەی ئیسلامی و قوتابخانە فەلسەفییەکانەوە باسدەکات. لێرەدا نامەوێت چیتر گەشتە فەلسەفییەکەی نووسەر بەناو فەلسەفەی ئەفلۆتیندا باسبکەم، کە چەندین چەمک و باسی گرنگ لەبارەی خوا، هۆش، جیهان، فۆرم، گیان و ماتەری هۆشەکی هەمەکی و بەشەکی...هتد، دەکات چونکە کتێبەکە لەبەردەستە و خوێنەر دەتوانێت بیخوێنێتەوە. لە خوارەوە بە کورتی هەوڵدەدەم ناونیشانی وتارەکەم"گەڕیدەیەکی نیشتەجێبوو" روونبکەمەوە. ناونیشانەکە لە رواڵەتدا لێکدژی تیایە، بەڵام لە قووڵاییدا هەماهەنگ و سازە. گەڕیدە ئەو کەسەیە دەگەڕێت و نیشتەجێ نییە. سەفەرکردن و گەڕۆکبوون لەناو جیهانی فەلسەفەی فەیلەسوفاندا لە کارەکانی د.محەمەد کەمالدا دەبینرێت، ئەو سەفەری بەناو فەلسەفەی: ئەفلاتون، ئەرستۆ، ئەفلۆتین، هیگڵ، سارتەر، هایدیگەر..هتد کردووە، کتێبەکانی بەڵگەی گەڕۆکی ئەم نووسەرەن. بەڵام نیشتەجێبوونەکەی لە چیدایە؟ تێگەیشتنم بۆ نیشتەجێبوون و پاشان گەڕیدەیی ئەم نووسەرە پەیوەستە بە بیرکردنەوەی هایدیگەر بۆ نیشتەجێبوون. نووسەر جیاواز لە دۆخی گەڕیدەیی لەنێو فەلسەفەی فەیلەسوفەکاندا نیشتەجێبووە، بە واتایەکی دیکە کاتێک گەشت و گەڕان بەناو فەلسەفەی هەریەک لەو فەیلەسوفانەدا دەکات هەست ناکەین گەڕیدەیەکی خێرابین و نامۆیە، بەڵکو وەک نیشتەجێبوویەک کە هەست بکات لە ماڵی خۆیدایە لەنێو فەلسەفەی ئەو فەیلەسوفانەدا دەژی. ئەمە باشتر دەردەکەوێت کاتێک لە زمانی ئەم فەلسەفەکارە دەڕوانین کە فەلسەفەی بەجۆرێک هێناوەتە ناو ئەم ماڵەوە، زمانی کوردی کردووە بە پەناگەیەک بۆ ژیانی فەلسەفە، خوێنەر کە بەرهەمەکانی ئەم فەلسەفەکارە دەخوێنێتەوە، هەستناکات ماڵی زمانی کوردی بە جیهانی فەلسەفە نامۆیە. ئەمە وەسف و پیاهەڵدان نییە، بەڵکو پەیوەستە بە ئەزموونی خوێندنەوەم بۆ بەرهەمەکانی نووسەر کە زمان و چەمکسازی لەنێو فەلسەفەی هەریەک لەو فەیلەسوفانەدا ئەنجامداوە. ئەم پسپۆرەی بواری فەلسەفە کە بۆخۆی نیشتەجێبوویەکی نێو فەلسەفەی بوونخوازییە و بە ئاشکرا خۆی بە بوونگەرا دادەنێت، بەڵام کاتێک لەسەر کانت یان ئەفلۆتین دەنووسێت، خوێنەر وا هەستەکات کانت یان ئەفلۆتینییانە بیردەکاتەوە. لەنێو نووسینەکانیدا بە تەواوی لەنێو نیشتمانی فەلسەفەدا دەژی و هەوڵی بونیادنانی زمانێکی فەلسەفی لەناو ماڵی زمانی کوردیدا دەدات. ئەو گەشت لەنێو نیشتمانە فراوانەکەی فەلسەفە دەکات تا چەمکسازی لەنێو ماڵی زمانی کوردیدا ئەنجام بدات. ئەو بە دوو مانا گەڕیدەیەکی نیشتەجێیە: گەڕانی بەنێو فەلسەفەی فەیلەسوفە جیاوازەکاندا و نیشتەجێبوون تیایاندا کە خوێنەر بە دەگمەن دەبینێت لەنێو تێکستەکانیدا بچێتە دەرەوەی بیرکردنەوە و زمانی فەلسەفی. دووەم، وەک مرۆڤێک کە لەنێو فەلسەفەی بوونخوازیدا دەژی و یەکلابووەتەوە، بەڵام بەردەوامە لە گەشتکردن بۆ بینین، نیشاندان و راڤەکردنی ئاسۆ کۆن و نوێیەکانی فەلسەفە، کە ئەمەش وایکردووە ببێتە یەکێک لە راڤەکەرەکانی جیهانە جیاوازەکانی فەلسەفەی فەیلەسوفان. محەمەد کەمال بە گەشتەکانی لەنێو جیهانی فەلسەفەدا و ژیاندنەوەی ئەم ئەزموونانەی لە نێو زمانی کوردیدا بووەتە یەکێک لە گەڕیدە نیشتەجێبووە چالاکەکانی [لانی کەم] نێو مێژووی بیرکردنەوە لە زمانی کوردیدا.
کارۆ حسێن لـە باخـی پڕ لە گوڵ و گوڵزاردا، لـە چیمەنـی سەوز و نەرم و گەشاوەدا، لەگەڵ بۆنـی ڕێحانە و سڵاوی دەمەوبەیانیـی گوڵە نـازنازدا، بنجەگیای زیاد و نەویستراو دەڕوێن، مێرووی زیانبەخش و مێش و مەگەزی وێرانکەر پەیـدا دەبن. کەسێک لـەم نێوەدا هەیە، بۆ ئاودانـی گول وگوڵزاران، بۆ هەڵکێشانـی بنجەگیای زیادی نێو چیمەن و پاراستنی باخ لە مێشومەگەز، بۆ خزمەتی هەنگ و پەپوولان. بەهەمان شێوە لەنێو دنیای پڕ لە جوانـی و پاکـی و داهێنانی ئەدەبیدا، لەگەڵ شاکار و دەقی پڕ لە سەرسامیدا، دەقی کرچوکاڵ و دەقی دوور لە سەرسامی و داهێنانیش پەیدا دەبن، تەنانەت لە بەرهەمی جوان و سەرکەوتووشدا دێری زیاد و هەڵەی زمان و لادان لە میتۆد و تیۆریش هەموو ئەگەرێکی بوونیان هەیە. لەم نێوەدا کەسێک هەیە بە شاکارەوە دەنازێ و دەریدەخا بە هەڵە و خەوشێکانیشدا دەچێتەوە و دیاری دەکا. کەسی ناو باخ باخەوانە و کەسی نێو ئەدەبیات ڕەخنەگرە و ڕەخنەدەکا. نموونەی ئـەمجارەمان لـەنێـو ئـەدەبیاتـی کـوردییەوە هـەڵدەبژێرین. ئـەو نـووسەر و وەرگێڕ و ڕەخنەگـرە. لـەنێو کتێبخانـەی کوردیدا خاوەنی کۆمەڵێک بەرهەمە، کە لە هەر کامیان بڕوانین و وردببینەوە دەزانین بە دڵسۆزی و ماندووبوونێکی زۆرەوە نـووسراون یان وەریگێڕاون، چـونکە لـەنێوان پەرەکانیەوە جوانـی هەڵدەقوڵێت، لـەنێو دێرەکانیەوە خۆشەویستی و لە بەرگـی کتێبەکەوەکانی داهێنان بیابانی دڵ و مێشک ئاو دەدا. لە بەرهەمە وەرگێڕدراوەکانیدا جوانـی هەڵبژاردن و سەلیقە و وردی دەبینرێت و هەست بە جیاوازی و تایبەتمەندی دەکرێت، بـە تایبەت لـەو ڕووەوەی کـە هـەوڵـی بینینەوەی نـووسەرانێک یـان کـتیبانێک دەدات کـە لـە کایەی وەرگێڕانـی ئێمـەدا چـاو نەخراوە سەریان و کەم یان هەر ئاشنا نین بەخوێنەری کوردی... لەوانە ((باڵگەلێک بۆ نیشتنەوە: موسا بیدەج- هەر تەنها مانگ نییـە لـەژێر درەختا بیردەکاتەوە: عەباس بەیزون– ئاسمان دەڕژێتـە کوپێک ئاوەوە: محەمەد ئادەم- گـەردن نەماوە بۆ بڕین، شیعری ژن و مێردێکی شاعیر: سەنییە ساڵح و محەمەد ماغوت– دڵێک گوڵ دەکات بە دوو لەتەوە: ئەمجەد ناسر)). نـووسەر بە زمانـی عەرەبـی چەندین لێکۆڵێنەوەی نووسیوە، سەرەڕای هەبوونـی دوو بەرهەمـە گـرنگەکەی یەکەم (الـولـی- چیرۆک) دووەم (صید الامواج- شیعر ) لـە کایەی ڕەخنەدا کـە ئەمەیان بەلای ئێمەوە زۆر گرنگـە بـۆ ئەم قۆناغەی ئەدەبـی کوردی، نـووسەر جـێپەنجەی ئاڵتوونـی ڕەنگ و فریادڕەسانەی بـۆ ئەدەبیات دەردەکەوێت، خاوەنـی چەندین وتار و لێکۆڵێنەوەیـە... لەوانـە: ((ئـەندازەی وشەو وێنە لێکۆڵێنەوە لـە شیعرەکانـی تەیب جەبار، لێکۆڵێنەوە لـە پێنج کـورتـە چیرۆکـی ئـازاد بـەرزنجـی بـە نـاوی تـەرمـی نەناسێـک - لێکۆڵێنەوە لە شیعرەکانی هیشام تاهیر بەرزنجی)). ئـەو دەنـووسێت و نـووسینەکە بـۆنـی گوڵ دەگرێت. وەردەگێڕێت و وەرگێڕانەکـە ڕەنگـی گـوڵ دەگرێت. ڕەخنـە دەگرێت و ڕەخنەکان دەبن بە گوڵـی باخـی ئەدەبیات. ئەو بانگـی بـولبول دەکات بـۆ خـوێندن (بـولبول= نـووسەر) و دەست لـەسەر خـەوشەکان دادەنـێ و بۆنـی گـوڵاو بـەسەر داهێنانەکاندا دەکات. ئەو ماندوو نابێت، ماندوو نابێت و ڕێدەکات، ڕێدەکات و دەست لەملی داهێنان دەکات، ئەو دڵسۆزانە لە خەمـی بەرەوپێشچوونـی ئەدەبیاتـی کوردیدایە، هەربۆیە چ وەک نـووسەر و چ وەک وەرگێڕ و چ وەک ڕەخنەگر کاری تێدا دەکات. ئەو (عەبدوڵڵا تاهیر بەرزنجی)یە... پێناسـە و قسەگەلـی زۆر هــەن دەربـارەی ئـەدەبیات و کاریگەری و گـرنگییەکەی، ڕەنگـە کـەم نـووسەر و خوێنـەر هەبـن بـۆچوون و سەرنجی خۆیان نـەبێت، بـەڵام ڕاوبـۆچـوونی هـەمـوو کـەسێک نـابێتە جێـی سـەرنج و گرنگـی پێدان ئـەوەش هـۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بـۆ جیاوازی قوڵبوونەوە و کاری بـەردەوام. چونکـە ئـەو کەسانە زیاتر بـە دیوە شـاراوە و پـەنـا و قوژبن و کۆلانەکانی ئەدەبیاتدا ڕۆیشتوون و شارەزایی زیاتریان هەیە و جـوانتر بینیویانە و جوانتر لێیگەیشتوون، ((عـەبـدوڵڵا تاهیر بەرزنجی)) یەکێکە لەو کەسانە، کە بۆ ئێمە سەرنجەکانی گرنگی و تایبەتمەندی خۆی هەیە. لەم نووسینەماندا هەندێک لە ڕا و سەرنجەکانی دەخەینە ڕوو. ئەدەبیات دەربـارەی دنیای جـوانـی ئـەدەبیات بـەتایبەت ئـەدەبیـاتـی کـوردی، سـەرەتـا لـەنێو نـامەکانیـدا بـۆچـوونێکـی ئـەم ڕەخـنـەگـرە هـەڵدەبژێرین لـەبارەی ئـەدەبـی گـۆڕانکارییەوە کـە دەڵێت: ئـەدەبـی گـۆڕانکاریـی (ادب التحـولات) واتـە ئـەدەبێـک بـاسـی گۆڕانکاریـی کۆمەڵایەتـی لە سەردەمێکەوە بۆ سەردەمێکی تر بکات. بەداخەوە یەکیک لە گرفتەکانی ئەدەبی کوردی ئەوەیە کە خۆی لە بابەتێکی وەها نەداوە، چەند نموونەیەکی کەم نەبن، مەبەستم نموونەی چاکە نەک هەموو نووسینێک. هـەرچی لەبـارەی تەکنیک و بنیاتـی دەقیشەوەیـە دەڵێت: حەقیقەتـی تیۆریـی ئەدەب تێیگەیاندووین کە دەقـی بـێ بنیات و بـێ تەکنیک نییـە، بـەڵام ئـەمە یەکێک لـە گرفتەکانـی شیعری کوردیمان بـۆ دەردەخات و هەزارەها بەرهەممان دەخاتە پێشچـاو، نـە بنیاتـی هونەرییان هەیە و نە تەکنیک، کۆمەڵێک وشە و ڕستەی دوور لە هەماهەنگیـی هونەرین، نە سەرەتایان هەیە نـە کۆتایی، کۆتاییان نییە چونکە دەستیان پـێ نەکردووە، لە ناوەڕاستیشدا نەشونمایەکـی وایان نەکردووە بمانگەیەننە کۆتاییەکـی هونەری. دیارە هەموو شاعیرە داهێنەرەکان و هەموو نموونە جوانەکانمان لە دەرەوەی ئەم باسەدان. ئـەو ڕای وایـە کە مەرج نییـە هەموو ئەدەبێکـی واقعـی خراپ بێت و هەموو ئەدەبێکـی فەنتازی و سوریاڵـی و نامەعقولیش سەرکەوتوو، بەلای ئەوەوە ئەمە دەکەوێتە سەر توانا و داهێنانی نووسەر و داهێنەر. شیعر یەکێک لـە هەرە ژانرە گرنگەکانـی ئەدەبیات بێگومان شیعرە، بۆیە ناکرێت دەربارەی عەبدوڵڵا تاهیر بەرزنجی قسە بکەین، بەڵام شیعر وەلا بخەین، چونکە ئەوکات ئەگەر نووسینەکەمان بەئاوی زێڕیش ئاو ڕێژ بکەین هیچ نرخێکی ئەدەبی نامینێت، بـۆیە ئـەگەر بەکورتیش بێت کە ئەمەیان ناچارییە و شێوەی بڵاوکردنەوەی نـووسینەکەمان هەر ئەوەندە ڕێگەدەدات. ئەوا بـە بەشێک لەسەرنجەکانی ئاشناتان دەکەین یان بیرتانی دەهێنینەوە. ئـەو دەڵێت: قورسترین هونەر بەلای منەوە، هونەری شیعرە من ئەتوانم دابنیشم و بە ئاسانـی وتارێک، لێکۆڵینەوەیەک، یـان کـورتەشیکارێکـی سیاسیانە بنووسـم، بـەڵام زەحمەتە بتوانم وا مامەڵـە لەگەڵ شیعردا بکەم. سەیری ئەوە مەکەن کـە ئەمڕۆ خەڵکانێک هەن بە ئاسانـی لاپەرە ڕەشدەکەنەوە و ناوی شیعری لـێ ئەنێن، مەبەستم جەوهەری شیعرە شیعر. من نووسینـی شیعرێکی تاکدێڕیم لە نووسینی لێکۆڵینەوەیەک یان ئامادەکردنی نووسینێکی میژوویی لا قورسترە. درێـژدادڕی مـۆتەکەی خوێنەران و کێشەیەکـی گـەورەی نووسەران، لای ئەم ڕەخنە گرە ئاوا بـاس دەکرێت؛ زۆر وتـن لـە قسەی ڕۆژانەدا بێت یـان لە نـووسیندا بێت لایەنـی سلبی خۆی هەیە. تەمەنام دەکرد شاعیرانـی سەردەمـی نوێمان، مـەبەستم قۆناغـی نوێبوونەوەیـە، ئەوەندەیان نەنووسیبـا، ئـەوەندە دیـوانیان چاپنەئەکرد، زۆر و بـۆر نـەئەبوو، سەرجەم کارەکانیان لـە کۆتاییدا بگەشتایەتە دووبەرگ، کافـی بوو. خەریکە ئەم زۆربوونە ئەبێت بە مۆدێل، هەموو هەوڵی ئەمە دەدەین، لە کاتێکدا لـەمێژە وتراوە بـە زۆری و بۆری نیە. لاموایـە ئەم برادەرانـە زیان بەخۆیان ئەگەیەنن، چونکـە خوێنەر لە موتابەعەکردنی شیعرەکانیان ئەکەوێت، ڕەنگە ببێتە هۆی ئەوەیش کە خوێنەر تاقەتی خوێندنەوەیانی نەبێت. نـایشارمەوە ئەوەندە حـەز لـە شیعری درێژ نـاکەم، مــن وەک ڕەخنەگرێـک ئەیخوێنمەوە و ڕەنگـە بـە مەبەستـی لێکۆڵینـەوە دووبارەیشـی بکەمەوە. زۆر جار لە شیعری درێژی وەهادا، من یان تۆ وەک خوێنەر ئەتوانین چەند شیعرێکیان لـێ دروست بکەین، ئەشێت سـەربەستیـی تەواویشیان بـدەینـێ. لـە شوێنێکدا وتوومە شیعری درێژ، ئیجگار درێژ، لـە ئاگردانێک ئـەچێت پشکۆکانی ناوەوەی وەک یەک ناژین و وەک یەک بەتین نابن، هەندێکیان زوو ئەکوژێنەوە، هەندێکیان گەشن و وردە وردە گەشیـی خۆیان لە دەست دەدەن، ئـاوەها شیعری درێژیش تـا کۆتایـی بـەهێز و گەش نابێت، شـاعیر نـاتوانێت تـا کۆتایــی بـە یەکسانـی فوو بەهەموو پشکۆکاندا بکات، ڕستە و وێنە لە شوێنێکدا گەشن و لە شوێنـی وەهای تردا گەشـی لـە دەست دەدەن. من ئەمە بەسەر هەموو حاڵەتێکدا ناسەپێنم، بەڵام کەم، کەم شیعری ئێجگار درێژ بەدیدەکەین کە لەم حالەتە بەدەر بێت. چیرۆک و ڕۆمان زۆر ڕۆمـان و چیرۆکـی تـازەم خـوێندۆتەوە، بـەڵام لـە کۆتاییـدا کـەمیان سـەرنجیان ڕاکێشاوم، بـۆیە کـە ئێستـا ڕۆمـان یـان چیرۆکـی تـازە ئەخوێنمەوە ترسم لـێ ئەنیشێت چونکە کۆتاییەکانیان بـێ ئومێدم دەکەن، ئـەو کاتە ئەڵێم خۆزگـا وەختەکەم بـە زایەع نەئەجوو. بـاوەڕ بـکەن زۆر ڕۆمانـی جیهانـی، یان چیرۆکـی جیهانیش دەخوێنمەوە تووشـی ئـەم بـێئومێدییـە ئـەبـم، ئەوەندەیش ئاگام لە ئەدەبیاتـی جیهان هەیە کـە بوێرم بڵێم گـوناهەکە هـەر لە مندا نییـە. باخەوانـی باخـی ئەدەب وای وت، لـەم بەشەدا هەندێک سەرنجی دەربارەی ئەدەبی گێڕانەوە دەخەینە ڕوو. لەبارەی گۆڕانی دید و کەرەستەی چیرۆکنووسانـی کوردییەوە دەڵێت: گۆڕانی ڕووداو و واقیعی کوردی و دەوروبەر، دید و کـەرەستـەی چیرۆکنووسـی گـۆڕی، لـە کۆتایـی هـەشتاکانـی سـەدەی ڕابوردوودا چیرۆکێکـی فـەنتازییانـەی وەک چیـرۆکـی (فـڕیـن)ـی (ئەحمەد محەمەد ئیسماعیل)، یا چیرۆکی (ڕاکـردوو)ـی (فـەرهاد پیرباڵ) دەنووسرێت، بەڵام ئەو کاتە بە جەستەی هونەری گێڕانەوەی کوردییەوە وەک شتێکـی نامۆیان لـێ دێت، بەپێچەوانەوە ئێستا خەریکە دەبێت بـە دیاردەیەک لـە بواری هـونەری گێرانەوەی نـەوەی نـوێماندا. ڕەنگـە ئێستـا چیرۆک بنووسرێت سەرتاپای فەنتازیا بێت، بەڵام بە شێوەیەکـی گشتـی تێکەڵاوبوونەکەی نێوان واقیع و فەنتازیاکـە زاڵـە و ڕەوتــی چیرۆکـی کوردیـی بـە چەند مـەودا و کەرەستەی هونەریــی تر دەوڵەمەند کردووە. پـەنابردنـی چیرۆکنووسـی کـورد لـەم زەمەن و قۆناغـە نوێیەماندا بـۆ فەنتازیا بـە هەوەس و بـە خۆڕایـی نییە، بەتایبەت لای نووسەرانی شارەزامان، بەڵکو کۆمەڵێک هۆکار لە پاڵ دەرکەوتنیدا هەن. یەک لەوانە، گەڕانی چیرۆکنووسانە بەدوای دید و کەرەستە و تەکنیکی نوێدا. دوو لەوانە، گۆڕانـی سەردەم و واقیعی دەرەکی و ناوخۆییە. دەرەکییەکە خۆی لە بەجیهانیبووندا دەبینینێتەوە کـە چەند گۆڕاانکارییەکـی سـەیری بـەسەر دنیـا و پەیوەندیـی کۆمەڵایەتـی و چەمکـی تاک و نـاوچەکەدا هێناوە. دووەمیش گۆڕانکارییەکانی نێوخۆی وڵاتمانە، بە تایبەتی بە ڕووە سلبییەکانیاندا. لەم سەردەم و قۆناغە نوێیەدا چیرۆکنووسی کـورد وەک تاک تووشی زەبری نـوی و قورسایـی پێچوپەنای زۆر لێکردنـی دێ و عەزابی هەڵوەرینـی خەونی سەدەها ساڵـە بووەوە. سەیروسەمەرەی عەجیبـی دەسەڵات ناماقوڵانـە پـرسیار و ڕازیان بـێ وەڵام هێڵایەوە. ئـەمانە جۆرێک بــێ هیوایـی و حالەتی کابووسی و بێهوودەییان دەردا. بۆ شکاندن و ڕووبەڕوبوونەوەی ئەم واقیعە تاڵە، نـەدەکرا بە ئاسانـی لـە ڕێگەی واقیعییەتـی هونەرییەوە کار بۆ نەفیکردنـی قـەهر و ناماقوڵییەتەکە بە شێوەیەکـی باشتر بکرێت، جگـە لـە بڕینـی تاڵیـی واقیعەکـە بە فەنتازیا و بەکارهێنانـی گاڵتەجاڕی نەبێت. لە ئەنجامـی دروستکردنی جەدەل لە نێوان واقیع و فەنتازیادا، چیرۆکنووس بەهۆی وەگەڕخستنـی خەیاڵ تا ئەوپەڕی لە چوارچێوەیەکی نائاشنادا شێوەکانی شکست و خەونوەرین و زۆرلێکردنی ڕەت دەکردەوە. * خوێنەرانـی هێژا، خوێنەرانـی قەدرزانی باخی ئەدەب، ئەوەی خوێندتانەوە سەرەقەڵەمێک بوو، قەڵەمی خوێنەرێک. ئەوەی ئێمە لەسەری دواین (عەبدوڵڵا تاهیر بەرزنجی) بوو باخەوانی باخی ئەدەبەکەمان، تەنها یەک پەنجەرە بوو کردمانەوە. بەڵام باشترین ناسین و باشترین خوێندنەوە، خوێندنەوەی کتیبەکانیەتـی تا سەرجەم پەنجەرەکان بکەینەوە. کردنەوەی پەنجەرەکانـی سـەر ڕوانینە ڕەخنەگرێت، بڕینەوە و لەناوبردنـی مێشومەگەزی باخـی ئەدەب و پشکوتنی چرۆکانـی داهێنانـی بەدوادا دێت. شنـەی بـا و بۆنـی خۆشـی ڕێحانەی باخـی ئەدەبیاتـی بـەدوادا دێت، ئیمـە لێرەوە هیچمـان نـەماوە یـان زۆرمـان ماوە، بـەڵام بـەناچاری خاڵـی کۆتایـی دادەنێین. بەهیوای بەیەکگەیشتنەوەمان لـە خـوێندنەوەی کتێبەکانـی ئەم باخەوانەی باخـی ئەدەبیاتـی کوردیدا. هەر شاد بن. سەرچاوەکان یان پێکهاتەکانی ئەم نووسینە بریتین لەم کتێبانە: کتێبی: ئەندازەی وشە و وێنە ... چاپی یەکەم ٢٠١٦ کتێبی: هیشام تاهیر بەرزنجی دەنگێکی دیاری حەفتاکانی سەدەی ڕابردوو...٢٠١٨ کتێبی: تەرمـی نەناسێک... چـاپـی دووەم ٢٠١٦دەزگـای چاپ و پەخشـی سـەردەم.
ڕەنگە لەماوەی ڕابردودا زۆرێک یادەوەری خۆیان نوسیبێتەوە، بەڵام هەموان هاوڕان لەسەر ئەوەی بیرەوەریەکانی (پشکۆ نەجمەدین) لە کتێبی (ئەزمون و یاد)ا، جیاواز لە زمانی باو خاوەنی بنەمای تایبەتی ئەدەبیە لە شێوازی گێڕانەوەدا، هەر بۆیە بەباشمان زانی لەم دیدارەدا دەربارەی ئەم بابەتە بیدوێنین. سازدانی: شاخەوان سدیق هاوڵاتی: یادەوەرى هەمیشە بەشێکى گرنگى ژیانى هەموو مرۆڤێکە، کە جگە لە بیرهێنانەوەى ژیانى تایبەتى مرۆڤ، زۆرجاران دەبێتە دەروازەو ئەزمونى گرنگ و بەسود بۆ ژیانى کەسانى دیکە، مەبەستمە بڵێم ئەوخاڵە گرنگە چیبوو ئێوەى بەنوسینەوەى یادەوەریەکانتان هاندا؟ پشکۆ نەجمەدین: چەمک و مانا و بەهای نووسینەوەی یادەوەرییەکان فرەڕەهەند و فرە ئامانجن و لە کەسێکەوە بۆ ئەوی دیکە، بە پێی قۆناغ و سەردەمەکان و ڕۆڵی کەسەکە لە ڕووداوە سیاسی، کۆمەڵایەتی و فەرهەنگییەکاندا جیاوازن. من کەسێکم کە شایەتحاڵی کۆمەلیک ڕووداوی گرنگی سیاسیم لە دەیەی هەفتاکان و هەشتاکانی سەدەی ڕبردوو، کە لە کوردستاندا ڕوویان داوە و بۆ خۆشم لە زۆرینەیاندا بەشدار بووم و کەموزۆریش ڕۆڵیکم تێیاندا هەبووە. من مەبەستم بوو حیاکەیەتەکانی ئەو ڕووداوە سیاسییە چارەنووسسازانە بۆ نەوەی ئێستا و ئاییندەی میللەتەکەم بگێڕمەوە. هاوڵاتی: کتێبى (ئەزمون و یاد) لە ناونیشانەکەیەوە وەڵامى ناوەرۆکى کتێبەکە ڕوندەکاتەوە، جگە لە لایەنى ڕوداوەکان تۆ مەبەستت بوو ئەم کتێبە وەک مێژوو بگێڕیتەوە یان ویستت مێژوو بکەیت بە ئەدەب و یادەوەریەکانت بکەیت بەگەرەستە بۆ گێڕانەوەى ئەدەبى؟ پشکۆ نەجمەدین: کتێبی "ئەزموون و یاد" ئەزموون و یادەوەریی کەسەکی منە لە بواری سیاسەت و ئەدەبدا و بەجۆرێکیش ئەزموونی یادەوەریی نەوەیەکی هاوتەمەن و هاوسیاسەتی منە کە ڕۆژگارێک هەموو گەنجییەتیی خۆمانمان بۆ نەزر کرد. یادەوەریی من و هیی هەر یادەوەرنووسێکی دیکەش نابنە نووسینەوەی مێژوو، بگرە وێنەگرتنەوەی ئەو ڕەگەز و وێنانەیە کە دەشێ کارئاسانی بۆ مێژوونووسانێک بکات کە بەنیازی نووسینەوەی مێژووی نوێ و هاوچەرخی بزووتەوەی سیاسیی کوردبن. من لە نووسینەوەی یادەوەریدا، چەندم پێ گرنگە چی دەنووسیت و دەگێڕیتەوە، هێندەشم پێ گرنگە کە چۆن و بە چ زمان و ستایل و میتۆدێک دەقی نووسینەوەی یادەوەرییەکان بەرهەم دەهینیت! هەوڵی چکۆلەی من وەکوو نووسەرێک، هەوڵێکە بۆ پێکگەیاندنی تێکستی یادەوەری و ئەدەب! من جگە لە خولقاندنی وێنەی شیعری لە گێڕانەوەدا، هەوڵم داوە ڕەگەزەکانی نووسینی ڕۆمان و هونەری سینەماییش بەکار بێنم، بە تایبەت لە "کتێبی سێیەم"دا ئەو کارەم کردووە. هاوڵاتی: (ئەزمون و یاد) کتێبێکى تاریک و تاڵە وەک ڕووداو. پڕە لە دڵڕەقى و ناهەقى و کارەساتى ناخۆش، بەڵام هەموو ئەوانە بەزمانێکى جوانى شیعرى گێڕدراونەتەوە، کە لە هەندێک شوێندا خوێنەر بەر ڕستەى شیعرى دەکەوێت، ئەمە بۆ ڕاکێشانى خوێنەرە بەمەبەست، یان کاریگەرى زمانى شیعرە لەسەرتان و نەتان توانیوە لێى دەربازبن بەو پێیەى بەڕێزتان شاعیرن و ئەزمونى نوسینى شیعر دەکەن. پشکۆ نەجمەدین: چەقی هەر تێکستێکی ئەدەبی و هەر ژانرێکی دیکەی نووسین، لە کن من، تەنیا زمانە و زمان! لە هونەری گێڕانەوە و یادەوەرینووسیندا، ڕووداوەکان هەر چییەک بن و هەر چۆنێک ڕوویان دابێ، ئەگەر بە زمانێکی باڵا نەنووسرێنەوە و وێنە نەگیرێنەوە، ناچنە بازنەی هونەری داهێنانەوە! من کە ڕووداوە سەخت و تاڵەکانی ژیانی خۆم و ئەوی دیکەش بەو زمانە دەگێڕمەوە، دەمەوێت لە ماڵی زماندا ڕووداوەکان بخولقێنمەوە! زمانی ئەدەبی و وێنە شیعرییەکان دەکارن مانایەکی فرەڕەهەند بە ڕووداوەکان بدەن و خوێنەر بۆ دنیای بیرکردنەوە لە بونیادی زماندا کێش بکەن. من بە دریژاییی دە دوانزە ساڵ ژیانی سەختی پێشمەرگەیەتی و تاریکییەکانی زیندانی چیا، شیعر و وێنەی شیعری، لە ناخمدا چەپۆکانیان بووە. لە زۆر جێگاش گوتوومە و نووسیومە، ئەگەر خوێندنەوەی شیعر و ڕۆمان نەبا، من لە دۆزەخی زینداندا، گیانم دەرنەدەبرد! هاوڵاتی: (ئەزمون و یاد) و گێڕانەوەى ڕوداوەکانى ناوى کتێبێکى ئاسایی نیە، بەڵکو کتێبى گومانکردنە لەوەى پێى دەوترێت شۆڕشى کوردى، هەڵوێستەکردنە لەبەردەم مێژووى پڕلە خوێنى بەناهەق ڕژاوى میلەتێکدا بە دەستى کورەکانى خۆى، پێتانوایە دەبێت و پێویست بوو ڕاستى ئەم مێژووە بخرێتە ڕوو یان دەکرا هەڵگیرێت بۆ کاتى گونجاوى تروەک بەشێک لە نەیارانى کێبەکە وا لێکى دەدەنەوە کە ئێوە بەم کتێبە نەوەى نوێتان لە ئینتماى نیشتمانى بێ هیوا کردوە و زووبوو بۆ وتن و گێڕانەوەى ئەو شتانە؟ پشکۆ نەجمەدین: من بە مەبەست جەختم لەسەر کارەساتەکانی شەڕی نێوخۆ و بونیادی فیکریی حیزب و سەرکردەی کورد کردووەتەوە و پێم وا بووە و ئێستاش هەر پێم وایە کە گرنگە بە نەوەی ئێستا و ئاییندەی میللەتەکەم بڵێم: ئەمە بوو شۆڕش! ئەمە شۆرش نەبوو، بگرە وەهەمی شۆڕش بوو! دەمەوێت بڵێم: پاشاگەردانی و بێسەروبەری و بێسیستەمیی حوکمڕانیی خۆماڵی، گەندەڵی و دووئیدارەیی و تاڵانی و فەوزای سیاسی و ئیداری و فەرهەنگیی پاش ڕاپەڕینێکی شکستخواردوو، ڕێشەکەی لە "شۆڕش"ی شاخدایە و ئەو ئەقڵ و فەرهەنگە سیاسییەی شاخ، بەرهەمهێنی دۆخی سیاسیی ئێستایە! ئەوە گیڕانەوەکانی "ئەزموون و یاد" نین کە تۆوی بێهیوایی لە هزری تاکی کورددا دەچێنن و ئینتمای نیشتمانی لە کن وی دەسڕنەوە، بگرە ئەقڵی سیاسیی شاخاویی حیزبە کوردییەکان و نەبوونی ئینتمای نیشتمانی لە کن هێزە سیاسییەکانە کە نەوەیەکی بێئینتما دروست دەکەن! دەمەوێ بڵێم: ئێمە نەوەیەک بووین کە هەموو جوانییەکان، خۆشەویستییەکان، ئازادییەکانمان بە جوانییەکان و خۆشەویستییەکان و ئازادیی نیشتمان گۆڕییەوە و ئەمەش نیشتمانێک کە کردیانە زیندانی شەتەکدانی کبریا و ئازادییەکانی تاکی کورد! ژنەنووسەری بەنامێی عەرەب، ئەحلام موستەغانمی دەڵێ: میلیۆنێک شەهیدمان بۆ ئازادیی جەزایر بەخشی و ئێستاش جەزایرێک هەیە بۆ دڵەکان و جەزایرێکیش بۆ گیرفانەکان! ئێمە بۆ جەزایر شەهید دەبووین و ئێستاش جەزایر، شەهیدمان دەکات! (ڕۆمانی الاسود یلیق بک.) هاوڵاتی: تا چەند لە نوسینى ئەم کتێبەدا چاوپۆشیت لە ناوى کەسایەتى و خۆلادان لە گێڕانەوەى هەندێک ڕوداو کردوە، ڕاستگۆیانە پێمان بڵێ هیچ ڕوداو بەسەر هاتێکى گرنگ هەیە نەت گێڕابێتەوەو هەڵتگرتبێت بۆ مێژوو؟ پشکۆ نەجمەدین: هێندەی چاوی بیر و شۆڕبوونەوەم بۆ ئەوێ ڕۆژێ هەتەری کردبێت، ناوی کەس و چ ڕووداوێکیشم بەژێر لێوانی گیڕانەوەوە نەکردوون و لەبەر خاتری هیچ کەس و لایەنێکیش هیچ شتێکم لە ناخی خۆمدا گل نەداوەتەوە! هێندە هەیە هەموو شتێک بۆ نووسین و گێڕانەوە نابێت، واتە هەندەک کار و کردەوە هەن، کە گێڕانەوەیان جگە لەوەی چ مانایەکیان نییە، دیسانیش ڕەنگە کێشە و گرفتی کۆمەڵایەتی و عەشایەری بۆ هەندەک کەس بخولقێنن! هاوڵاتی: کە ئێستا ئاوڕ لە (ئەزمون و یاد)ەکانت دەدەیتەوە، چى دەڵێت؟ شتێک جیاواز لە کتێبەکەت، بەخۆت بە منداڵەکانت بە هاوڕێێ و هاوتەمەن و نەوەى نوێ؟ پشکۆ نەجمەدین: دەڵێم: بەختەوەرم کە سەرپاکی تەمەنی گەنجیی خۆمم، لەپێناوی ئازادی و دۆزی ڕەوای میللەتکەمدا بەسەر برد، جا با ئەنجامیکی دڵخوازیشی نەبووبێت. ئەقڵ و تێگەیشتنی من بۆ شۆڕش وئازادی و گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتییەکان، ئەوێ ڕۆژێ، وەکوو کەسێکی کەمئەزموونی لێوانلێو لە حەماسەتی شۆڕشگێڕی، هەر ئەوە بوو کە بوو. من لە مێژووی خۆم و کار و خەباتی خۆم، ژیوان نیم! من یەک کوڕم هەیە، ناوی ڕۆمانە و تەمەنی بیست و دوو ساڵە... هەمیشە ئەم حیکایەتانەم بۆ گێڕاوەتەوە و پێم گوتووە: ژیانی من و هاورێکانم و میللەتەکەم ئەمە بوو، تۆهەمیشە کوردێکی باش و ڕەسەن و مرۆڤێکی هزرفراوان بە و ڕێچکەیەکی دیکە لە ژیانی خۆتدا بگرە! تۆ ئەزموونی شکستەکانی من دووپات مەکەرەوە! بە هاوڕێ و هاوتەمەکانیشم دەڵێم: ژیانی ئێمە، ئەزموونکردنی دۆزەخی سیاسەت بوو! نەوەی نوێش، تەمەننا دەکەم، نەوەی زانست و مەعریفە بێت و بە بی ئەزموون و مەعریفەیەکی فیکری و سیاسی، خۆ لە "پەرمۆدا"ی سیاسەت نەهاون!
