هاوتای ناوی پیرشالیار لە ئاینەکانی دیکەدا چییە؟

ئامادەکردنی: هاوڵاتی

جەژنی پیرشالیار، ئەو ئاهەنگە مێژووییەیە، کە هەورامییەکان پتر لە ٢٠٠٠ ساڵە لە ناوچەی هەورامانی تەختدا بە بەشداری هەزاران کەس، لە دوو وەرزی جیاوازدا، بۆ ماوەی سێ ڕۆژ یادی دەکەنەوە.

لەبارەی مێژووی ئەم ئاهەنگەوە، مێژوونووسان دەبنە دوو بەرە، بەرەیەکییان، کە مێژوونوسانی ئیسلامن و کەمترینن، ئەم چیرۆکە بۆ سەردەمی خەلافەتی ئیسلامی دەگەڕێننەوە. بەرەکەی تریش، کە وردتر لەم ئاهەنگەیان کۆڵیوەتەوە، دەیگەڕیننەوە بۆ سەردەمی ئیمپراتۆریەتی میتانی کوردی بە ئاین زەردەشتی، کە مێژووەکەی دەگەڕیتەوە بۆ پێش هاتنی ئاینی ئیسلام.

ناوی پیر شالیار لەچییەوە هاتووە؟

پێش هەموو شتێک پێویستە ناوی ئەم کەسایەتییە شی بکەیەنەوە:

وەک چۆن لە ئاینی ئیسلام بۆ پیاوانی ئاینی "مەلا" و لە ئاینی مەسیحیشدا "قەشە" بەکاردێت، ئاواش لە ئاینی زەردەشتیدا بۆ پیاوانی ئاینی "پیر یان مۆغ" بەکار دەهێندرێت.

پیر لە ئاینی زەردەشتیدا بەو کەسانە وتراوە، کە هەر حەوت قۆناغەکەی پاکبوونەوەی ڕۆحییان برییەوە و پلەی پیاوخاسییان بەدەستهێناوە.

شالیاریش، لە سەردەمی میتانییەکان بەو کەسانە وتراوە، کە پلەی بەڕێوەبردنی شار و بەشێک لە کاروبارەکانی دەوڵەتتییان لە ئەستۆدا بووە، هەندێ جاریش شالیار، بەپێی شوێن و شێوەزار "شاریار"یشی پێدەوترێت، کە ئەمەیان روونترە و لە هەردوو وشەی: (شار و یار) پێکهاتووە، هەنوکەش لە کرمانجی سەروودا پێی دەڵێن شارەدار.

بۆچوونی زاڵیش لەسەر ئەو ناوە دەڵێن: پیرشالیار بە واتای پیری پیرەکان دێت، کە لە ئاینی یارساندا هەر ٩٩ پیرێک ڕێبەرێکیان هەیە، بەمەش پیری شالیار واتە: پیری پیرەکان، کە پلەیەکی بەرزترە لە پیر.

پیر شالیار کێ بوو؟

پیاوێکی ئاینی زەردەشتی بووە و لە سەردەمی میتانییەکان، نزیکەی ٢٠٠ ساڵ پێش هاتنی ئاینی ئیسلام ژیاوە، هەموو ئەوانەی لەم بارەیەوە لێکۆڵینەوەیان کردووە، کۆکن لەسەر ئەوەی، کە پیرشالیار خەڵکی هەورامانە، لە سەردەمی خۆیدا پیاوێکی بەناوبانگ و سەرڕاست بووە، هەورامییەکانیش دەڵێن: پەرتوکێکی هەیە بە ناوی "ماریفەتو پیری"، لەم پەرتوکەدا ئامۆژگاری خەڵکی ناوچەکەی کردووە، فێری کردوون کە چۆن لە بەرامبەر دوژمناندا یەکگرتووبن.

لەبارەی ئەم ئاهەنگەشەوە، بەشی زۆری لێکۆڵەران دەڵێن: ئەم ئاهەنگە، بۆنەیەکی ئاینییە و سرووتە ئاینییەکانی ئاینی زەردەشتی تیدا دەوترایەوە، بەڵام لەگەل هاتنی ئاینی ئیسلام، گەوهەری ئەفسانەکە گۆراوە و سرووتە ئاینییەکانیان دەستکاری کردووە.

بەشیک لەو دەستکارییەش، زانای ئیسلامی کورد، مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس، لە پەرتوکی بنەماڵی زانیاراندا کردوییەتی، کە تێدا ئەم ئەفسانەیە بۆ زەماوەندی هاوسەرگیری پیرشالیار و بەهار خاتوونی کچی شای بوخارا دەگەڕێنێتەوە، بەمەش ئاهەنگەکەی بەستووەتەوە بە ئاهەنگی هاوسەرگیری پیرشالیاری دووەم، کە بانگخوزێکی ئاینی ئیسلامە.

چەند پیرشالیار هەبوون؟

سەرچاوە مێژووییەکان باس لە بوونی سێ پیرشالیار دەکەن، کە یەکەمیان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی میتانییەکان و ئەوەی دووەم و سێیەمیش دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئیسلام.

پیرشالیاری یەکەم، پیرێکی ئاینی زەردەشتی بووە و لەناوچەی هەورامان خەڵکی بە ئاینی زەردەشتی ئاشنا کردووە و خاوەنی ئەم جەژنە ئاینییەشە، کە پتر لە ٢٠٠٠ ساڵە لەناو هەوارامییەکاندا یادی دەکرێتەوە.

پیرشالیاری دووەم، پیاوێکی ئاینی ئیسلامە و بە مەبەستی ڕینماییکردنی خەڵک بۆ ئاینی ئیسلام لە هەورامان ژیاوە، هەوارمییەکان دەڵێن لە خۆشەویستی بۆ پیرشالیاری یەکەم ناوی خۆی کردووە بە پیرشالیار و بەشێک لە شێوەی ئاهەنگەکەشی بە مەبەستی ونکردنی چیرۆکە ڕەسەنەکە گۆڕییەوە، ئەو مەزارگەیەی کە لە بۆنەکەشدا خەڵک سەردانی دەکات، گۆری پیرشالیاری دووەمە، کە لە بنەڕەتدا ناوی سەید مستەفایە و لە نەوەکانی ئیمامی عەلییە.

پیرشالیاری سێیەمیش، پیاوێکی ئاینی یارسان بووە و خەڵکی هەورامانی بە ئاینی یارسانی ڕینمایی کردووە، بەڵام وەک هەورامییەکان دەڵین: ئەم ئاهەنگە هیچ پەیوەندییەکی بەم پیرشالیارەوە نییە.

کەوایە، ئەو جەژنەی کە هەورامییەکان هەموو ساڵێک دوو جار و لە دوو وەرزی جیادا دەیگێڕن، هەمان ئەو جەژنەیە، کە پیرشالیاری یەکەم، پتر لە ٢٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا لە چوارچێوەی بۆنەیەکی ئاینی زەردەشتیدا، لە هەورامان ئەنجامیداوە.

جەژنی پیر شالیار چۆنە؟

مەراسیمی جەژنی پیرشالیار، لە هەورامانی تەختی سەر بە پارێزگای سنەی ڕۆژهەلاتی کوردستان، ساڵانە جارێک لە ناوەراستی وەرزی زستان و جارێکی تریش لە نیوەی کۆتایی وەرزی بەهاردا ئەنجامدەدرێت.

ئەو مەراسیمەی، کە دەکەوێتە ناوەڕاستی زستان، هەورامییەکان پێی دەڵێن: ئاهەنگی پیرشالیار، کە لە ١٢ی ڕیبەندانی هەموو ساڵێکدا ئەنجام دەدرێت و سێ ڕۆژ بەردەوام دەبێت، لەم ڕێوڕەسمەدا، نەریتەکانی كڵاو ڕۆچنە، قوربانیكردنی مەڕ و بزن، لێنانی چێشتی تشین، دەفژەنی و سەمای عیرفانی، زیکر و تەوافكردنی كەوشی چەرمیی پیرشالیار، لەناو بەشداربواندا بەڕێوە دەچێت.

لەو مەراسیمەشی، کە دەکەوێتە نیوەی کۆتایی وەرزی بەهار، لە ٥ی بانەمەڕی هەموو ساڵێک بەڕیوەدەچێت، هەورامییەکان پێی دەڵێن: "کۆمسای" ئەو ناوەشیان لە ناوی ئەو بەردەوە وەرگرتووە، کە دەکەوێتە ناو مەزارگەی پیرشالیار، خەڵکی ناوچەکە لەسەر ئەو باوەڕەن بەردەکە تەنیا لەو رۆژەدا دەشکێت. هەر کەس لەتکێک لە بەردەکە وەک موفەڕک هەڵدەگرێ و هیوا بۆ وەدیهاتنی ئاواتەکانی دەخوازێت. خەڵک دەڵێن، بەردە شکاوەکە تاوەکو ساڵ وەردەچەرخێتەوە،  وەک خۆی لێدێتەوە.