ڕێبەری ئۆپۆزسیۆنی ئیسرائیل: نەتانیاهۆ ترساوە هێرشی بۆ سەر ئێران ڕاگرتووە

  لاهوور شێخ جەنگی، سەرۆکی بەرەی گەل لە چاوپێکەوتنێکى ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، هەلێکی باش لە بەردەم کوردە لە سوریا کە هەوڵ بدات پەلە نەکات لە زۆر شت. لەبەشێکى دیکەى چاوپێکەوتنەکە لەبارەى رۆژئاوای کوردستان و ئەوەی کە لە سووریا ھەیە، دەڵێت: ئێستا واقیعێک دروست بووە، ئەوان دەبێت خۆیان بگونجێنن. ئەوەی دەیبینم ئێستا بە عاقڵانە ھەنگاویان ناوە. ئەمریکاش لەسەر هێڵە سەرەڕای ئەوەی کە لەوانەیە زۆر بە زەقی نەبێت، بەڵام دەبینین ھەندێک دانوستاندن و جۆرێک لە رێککەوتن لەگەڵ حکومەتی ناوەندی کراوە، یان ئەو ئاگربەستەی ھەیە ئێستا، کە تورکیا مەسەلەن ھێرش ناکاتە سەر بەنداوی تشرین، جۆرێک لە گفتوگۆ دروست بووە.  لاهور شێخ جەنگى ئاماژەى بۆ ئەوەشکرد کە پێموایە هەلێکی باش لە بەردەم کوردە لە سوریا کە هەوڵ بدات پەلە نەکات لە زۆر شت، چونکە بەڕاستی من خۆم زۆر دڵنیا نیم لەو بارودۆخەی دەگوزەرێت لە سووریا.  وتیشى: چونکە ئەحمەد شەرع کۆنترۆڵی بەسەر ھەموو شتێکدا نییە، چەندین ناوچە لەژێر دەستی ئەودا نین، چەندین گرووپی جیان، دوایی لە دەستوورەکەشدا ھیچ مافی کورد و پێکھاتەکانی دیکەی تێدا نییە. لاهوور شێخ جەنگی لەبارەى دەستورى سوریایەشەوە وتى: راستە کاتییە، بەڵام دەیتوانی نیەتپاکی نیشان بدات. ئەوە ئەقڵانیتر بوو لە ئێستادا ھەموو پێکهاتەکان پێکبکات و لە داهاتوودا ئەوانە هەلێکیان لەبەردەمە، بەڵام تۆ ئۆتۆماتیکی هاتووی هەر لە ئێستاوە دەرگات بە رووی هەموویاندا داخستووە ئەوە دەرگا بە رووی شتی دیلەدادا دەکاتەوە، لەوانە دەستوەردانی هەرێمی و وڵاتانی دیکە.    لەبارەى ئایندەی کورد لە سووریا چۆن دەبێت؟ لاهور شێخ جەنگى دەلێت: کورد تازە بتەوێت بە جۆرێک لە جۆرەکان شوێنپێی خۆی قایم کردووە، شەڕی داعشی کرد، ھەندێک شت لەبەر دەستی کورددایە، لەوانە بەندکراوانی داعش، کە ئەمە بۆ وڵاتانی ئەورووپی و ئەمریکا شتێکی گرنگە، کانزایەکە و لەبەر دەستی کوردە و دەتوانێت بەکاری بهێنێت. یاخود کەمپی ئەڵهۆڵ، ئەمە شتێکە کە تەنیا کورد دەتوانێت پارێزگاریان لێ بکات. کورد هەرچەندە رەگی داکوتیوە، بەڵام ئایندەکەی پەیوەستە بە دانوستاندنەکانی کورد و تورکیا و پرۆسەی ئاشتی.

  هاوسەرۆکی پەیوەندییەکانی دەرەوەی رۆژئاوای کوردستان ئاشکرای دەکات، لە ئێستادا گفتوگۆی ناڕاستەوخۆیان لەگەڵ تورکیا هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان و ئەگەری هەیە گفتوگۆی راستەوخۆش ئەنجام بدەن، جەخت لەسەر سیستمی لامەرکەزیی بۆ سوریا و پاراستنی مافی سەرجەم پێکهاتەکان دەکاتەوە. ئیلهام ئەحمەد هاوسەرۆکی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەریی باکورو رۆژهەڵاتی سوریا، لە میانی بەشداریی کردنی لە نۆیەمین دیداری سلێمانی کە لە زانکۆی ئەمەریکی بەڕێوەدەچێت، لەبارەی پرسی کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە سوریا رایگەیاند: هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە شەڕی داعشدا رۆڵی گرنگیان هەبوو، بەڵام لەئێستادا ژمارەیەکی کەم و دیاریکراوی هێزەکانیان لە رۆژئاوای کوردستانن، لە ئەگەری کشانەوەی ئەو هێزانەش، پێشتر و ئێستا و لە داهاتووش پشت بە هێزی خۆمان دەبەستین و بۆ پارێزگاری و بەرگری کردنی لە خۆمان، لەگەڵ ئەوەشدا خۆمان بۆ هەموو ئەگەرەکان ئامادە کردووە. سەبارەت بە مەترسییەکانی تورکیا لە سەر باکور و رۆژهەڵاتی سوریا لە ئەگەری کشانەوەی ئەمەریکا، ئیلهام ئەحمەد رایگەیاند: تورکیا هەڕەشە و مەترسیی سەرەکییە لەسەرمان، هەرچەندە ئێستا گفتوگۆ هەیە لەگەڵ تورکیا، بەڵام بەشێوەیەک ناڕاستەوخۆ، هەندێکجار راستەوخۆش، ئەوەش گرنگە بۆ گەیشتن بە چارەسەری کێشەکان. یەکێکی دیکە لە رێگاچارەکان، گەیشتنە بە رێککەوتن و ئەنجامی باش لەگەڵ ئیدارەی نوێی سوریاش، دەکرێت هاوپەیمانی و هەماهەنگی و رێگەچارەی دیکەش هەبێت. سەبارەت بە ئەگەری دەستوەردانی ئیسرائیل لە دۆخی سوریا لە ئەگەری کشانەوەی ئەمەریکا، ئیلهام ئەحمەد ووتی: "هیوامان وایە سوریا نەبێتە گۆڕەپانی ململانێی وڵاتانی ناوچەکە، دەمانەوێت سوریای نوێ بەرەو ئاشتی و  سەقامگیری بڕوات". لە وەڵامی پرسیارێکیشدا دەربارەی پەیوەندی ئیدارەی خۆسەر لەگەڵ ئیسرائیل، بەرپرسەکەی رۆژئاوای کوردستان رایگەیاند: دروستکردنی هاوپەیمانی نوێ گرنگە بۆ ئێمە، پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ گرنگە، ئیتر هەر وڵاتێک بێت، ئەوەش تەنها لە پێناو بەرقەراربوونی ئاسایش و سەقامگیری لە سوریا و ناوچەکەدا". ئیلهام ئەحمەد جەختی کردەوە، ئامانجی سەرەکیی ئەوان چارەسەرکردنی کێشەی کوردە لە چوارچێوەی سوریادا، تورکیا لەوبارەیەوە رۆڵی هەیە و بەردەوام دەستوەردان دەکات و رێگریی دەکات لە چارەسەرکردنی کێشەکانی کورد لە سوریا". وتیشی: "تورکیا هەر لەسەرەتاوە دەستوەردانی کردووە لە ناوخۆی سوریا، رێگریی دەکات لە ئەنجامدانی رێککەوتنی نێوان پێکهاتەکانی سوریا، بەردەوام ئەو وێنایەی کردووە کە کورد هەوڵی جیابونەوە دەدات، لەکاتێکدا پڕۆژەی ئێمە هەر لە سەرەتاوە، سوریایەکی دیموکرات و لامەرکەزیی و گەیشتنە بە چارەسەر لەگەڵ دیمەشق، بەشێوەیەک گرەنتی مافی کورد و پێکهاتەکانی دیکە بکات لە چوارچێوەی دەستوردا". بەوتەی ئیلهام ئەحمەد، یەکەمجار نییە کورد داوای سیستمی لامەرکەزی بکات، لە پەنجاکانی سەدەی رابردوو و تەنانەت لەسەردەمی داگیرکاریی فەرەنساشەوە کورد داوای سیستمی لامەرکەزی کردووە، لەئێستاشدا رەتکردنەوەی لامەرکەزی دروستبوونی ناکۆکی و کێشەو قەیرانی زیاترە. بەرپرسەکەی رۆژئاوای کوردستان، رەخنەی لە ئیدارەی نوێی سوریا گرت، کە بەهەمان عەقڵیەتی رژێمی پێشووی بەشار ئەسەد کار دەکات، ئیدارەی نوێی پێکهێناوە ئیعلانی دەستوریی کردووە، بەبێ بەشداریی پێکهاتەکانی دیکەی سوریا. لەوبارەیەوە دەڵێت: ئێمە لەسەرەتای گفتوگۆداین لەگەڵ ئیدارەی نوێ، داوا دەکەین رۆڵی سەرەکیمان هەبێت و هاوبەش بین لە نوسینەوەی دەستور و پێکهێنانی ئیدارەی نوێ، بەڵام ئەوەی ئەوان دەیکەن لە ئێستادا مەترسییە و بەوردی دۆخەکەیان نەخوێندوەتەوە و لێکۆڵینەوەیان لەهەموو لایەنەکانی نەکردووە. ئیلهام ئەحمەد سەرنجی خستە سەر دۆخی ئێستا و رایگەیاند: دروز و بەشێکی زۆری پێکهاتەی سونە و عەلەوی و مەسیحییەکان و کوردیش دژی سیستمی مەرکەزیین، زۆرینەی سورییەکان لامەرکەزییان دەوێت، دۆخ و قۆناغی نوێی سیاسی وا دەخوازێت سوریا لامەرکەزی بێت، بەڵام ئیدارەی نوێ دەیەوێت لەسەر ئەو سیستمەی رژێمی پێشوو بەردەوام بێت لە بەڕێوەبردنی وڵات بەشێوەیەکی مەرکەزی و پەراوێزخستنی پێکهاتەکانی دیکە. بەرپرسەکەی رۆژئاوای کوردستان رونکردنەوەی زیاتری دا لەسەر بەڕێوەبردنی سوریا، کە دروزەکان ئێستا ناوچەی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی خۆیان هەیە و لە دەرەوەی سیتمی ئیدارەی نوێن، ئیدلەب هەمان دۆخی هەیە، عەلەوییەکان بەو ئیدارەیە رازی نیین و روداوەکانی کەناراوەکان و کۆمەڵکوژییەکان بەڵگەی روونن، ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی لە باکورو رۆژهەڵاتی سوریا کارەکانی خۆی دەکات و پارێزگاریی لە سیستمەکەی دەکات، لەگەڵ ئەوەشدا دەیەوێت بەشدار بێت لە پرۆسەی نوێی سوریا و نەخشاندنی ئایندەی وڵاتەکە. "بۆیە چارەسەری سەرەکیی بۆ بەڕێوەبردنی سوریا تەنها سوریایەکی نا ناوەندییە بەبەشداریی سەرجەم پێکهاتەکان و پاراستنی مافەکانیان"، ئەوەش بەوتەی ئیلهام ئەحمەد.

  محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق، چوارچێوەى هەماهەنگى سەرسام کرد بە ڕاگەیاندنی خۆکاندیدکردنەوەى، بەو هۆیەشەوە پێدەچێت پەنا بۆ بژاردەى هەموارى یاساى هەڵبژاردن بباتەوە، لەکاتێکدا پێشتر جەختى لەسەر هەموارنەکردنى دەکردەوە. رۆژى چوارشەممە محەمەد شیاع سودانى، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە میانەى بەشداریکردنى لە دیدارى زانکۆى ئەمەریکى لە سلێمانى بەشداریکردنى لە هەڵبژاردن و خۆکاندیدکردنەوەى بۆ پۆستى سەرۆک وەزیران ئاشکراکرد، دواتریش لە لاپەڕەى خۆى لە فەیسبوک بڕیارەکەى دوبارە بڵاوکردەوە و پاش چەند خولەکێک سڕییەوە. سەرچاوە سیاسییەکانى یەکێک لە حزبە شیعەکانى پێکهێنەرى چوارچێوەى هەماهەنگى، قسەکەى سودانى بە "کودەتا بەسەر لێکتێگەیشتنەکانی پێشوو" وەسف دەکەن و پێیانوایە، گۆڕانى هەڵوێستى سودانى لەو بارەیەوە پەیوەندى بە سەردانەکەی ئەم دواییەی شاندی بازرگانی ئەمەریکا بۆ بەغداد و دیدارەکەی لەگەڵ سودانى هەبووە، ئەوەش بەپێی راپۆرتێکى رۆژنامەى مەدا. بەوتەى سەرچاوەکان، چاوەڕواندەکرا سودانی سەرکردایەتی هاوپەیمانییەکی سیاسی بکات بەڵام خۆی کاندید نەکات، لەبەرانبەر داواى لایەنە شیعەکان بۆ دەستبەرداربوون لە هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردن. دەشڵێن، لیژنەیەکی تەکنیکی لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا کە تایبەتمەندە لە هەڵبژاردن، پێشبینی ئەوە دەکەن سودانی لانیکەم 100 هەزار دەنگ بەدەستبهێنێت، ئەگەر بەشداری هەڵبژاردنەکانی داهاتوو بکات. بەوتەى سەرچاوەکان، چوارچێوە رێککەوتووە لەسەر "کۆنەکردنەوەی دەنگەکان" لە بەرژەوەندی هیچ بەرپرسێکی جێبەجێکار، بۆیە پێشنیازێک خراوەتەڕوو بۆ ئەوەی هەر بەرپرسێک خۆى کاندید بکات شەش مانگ پێش هەڵبژاردن دەست لەکاربکێشێتەوە. لە هەڵبژاردنە ناوخۆییەکانی ساڵی ٢٠٢٣دا، سودانی بڕیاریدا نە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ و نە لە ڕێگەی سێبەرەوە بەشداری هەڵبژاردن نەکات، کە بەوتەى ئەو هەواڵانەى دزەیان پێکراوە "چوارچێوە" سودانی ناچار کردبوو ئەو بڕیارە بدات لە بەرامبەر رازیبوون بە تێپەڕاندنی بودجەی سێ ساڵە. لەگەڵ ئەوەی ئێستا سودانی بە ئاشکرا کاندیدبوونی خۆی راگەیاندووە، سەرچاوەکان پێشبینی دەکەن کە "چوارچێوەی هەماهەنگی دووبارە پێشنیازی هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەکان بکاتەوە". بەپێی بەیاننامەیەکی نوسینگەى سەرۆک وەزیران کە هەفتەى رابردوو بڵاوکرایەوە، لەکۆبوونەوەى هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت ڕێککەوتن کراوە لسەرئەوەی یاسای هەڵبژاردنەکان هەموار نەکرێتەوە. بەڵام پەرلەمانتار عەقیل فەتلاوی دوای دوایین کۆبوونەوەی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا رایگەیاند "ئەو دەنگۆیانەی کە باس لە دەرئەنجامەکانی کۆبوونەوەی ئیدارەی دەوڵەت دەکەن سەبارەت بە مانەوەى یاسای ئێستای هەڵبژاردن و هەموار نەکردنەوەی دروون لە راستییەوە و پرسەکە بۆ پەرلەمانی عێراق جێهێڵراوە". هەر لە دیدارەکەى سلێمانیدا، عەممار حەکیم، سەرۆکی ڕەوتی حیکمە، پشتیوانی لە هەڵوێستی سەرۆک وەزیران کرد و رایگەیاند، هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەکان "ویستێکی تاکلایەنەیە کە کۆدەنگیی نیشتمانیی لەسەر نییە". وەک ئاماژەیەک بۆ قسەکانى نورى مالیکى لەو بارەیەوە. وتیشى یاسای هەڵبژاردن ماوەیەکی زۆری خایاند تا دەرچوو، لە هیچ کام لە هەڵبژاردنەکانی پێشووی پەرلەمانیشدا جێبەجێ نەکرا. روونیشیکردەوە، "هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان باشترین ئەزموونى پێشووە، بەو پێیەی یاساکە هاوسەنگی لە نێوان ژمارەی دەنگەکان و ژمارەی کورسییەکاندا دروستکردووە". پێدەچێت حەکیم و سودانی بچنە "یەک هاوپەیمانییەوە"، بە وتەی سەرکردەیەکی ڕەوتی حیکمە، بەڵام هێشتا ئەو لێکتێگەیشتنە یەکلایی نەکراونەتەوە. لێکتێگەیشتنی سودانى و حەکیم لەوانەیە ژمارەی لیستەکانی سەر بە هاوپەیمانی شیعە لە چوار لیستەوە بۆ سێ لیست کەم بکاتەوە. بەوتەى سەرچاوەیەکى سیاسی شیعى، چوارچێوەی هەماهەنگی ڕێککەوتوون لەسەر پێکهێنانى چوار لیست بۆ دیاریکردنی قەبارەی هەر گروپێک، کەبریتین لە: لیستی سودانی لەگەڵ هادی عامری سەرۆکی ڕێکخراوی بەدر. لیستی نوری مالیکی دەوڵەتی یاسا، لیستی قەیس خەزعەلی، وەک عەسائیب ئەهلی حەق کە پێداگری لەسەر ئەوە کردووە کە بە تەنیا خۆی کاندید بکات، لیستى حەکیم و حەیدەر عەبادی. لە کۆبونەوەی رۆژی چوارشەممەی رابردووی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق (9ـی نیسانی 2025) رۆژی (11ـی تشرینی دووەمی 2025) وەک وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دیاریکرا، بڕیارەکەش پێشوازیی زۆرینەی لایەنە سیاسییەکانی لێکەوتەوە و پاڵپشتی خۆیان بۆ بەڕێوەچوونی پرۆسەکە دەربڕی بەپێی یاسای هەڵبژاردنەکان بەبێ هیچ هەموارکردنەوە و دەستکاریی و گۆڕینی بڕگەکانی. دوای بڕیارەکەی ئەنجومەنی وەزیران، جومانە غەلای، وتەبێژ بەناوی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند: كۆمسیۆن لەڕووی تەكنییكیەوە ئامادەیە بۆ هەڵبژاردن و دەستی بەكارەكانی كردووە بۆ ئەوەی هەڵبژاردنەکە لە کاتی خۆیدا بەڕێوەببات. وتیشی: "كۆمسیۆن پابەندە بە جێبەجێكردنی هەر نوێكردنەوەیەك كە پەرلەمانی عێراق لە یاسای هەڵبژاردن كردوویەتی، كۆمسیۆنیش لایەنی تەكنیكییە بۆ جێبەجێكردنی یاسای هەڵبژاردن". وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق دەڵێت: كۆمسیۆن دەستیكردووە بە نوێكردنەوەی تۆماری دەنگدەران چونكە بنەڕەتی پرۆسەی دەنگدانە و مافی دەنگدەر دابین دەكات، بۆ ئەو مەبەستەش 1079 ناوەندی پێشوازی لە دەنگدەران كردووەتەوە، بە ئامانجی نوێكردنەوەی زانیارییەكان و تۆماركردنی ئەو كەسانەی لەدایكبووی 2007ـن كە مافیان هەیە دەنگ بدەن. "كۆمسیۆن پشت بە ئامرازی وێنەی چاو دەبەستێت بۆ نوێكردنەوەی كارتی بایۆمەتری دەنگدەران، بۆ ئەو كەسانەی پەنجەمۆری دەستیان نایخوێنێتەوە، بۆ ئەوەی مافی دەنگدانیان پارێزراو بێت، ئەگەر لە ڕۆژی هەڵبژاردندا پشت بە وێنەی بایۆمەتری و وێنەی چاو بەسترا"، ئەوەش بە وتەی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێراق. بۆ هەڵبژاردنى پەرلەمانى عێراق زیاتر لە 29 ملیۆن دەنگدەر مافى دەنگدانیان هەیە کە زیاتر لە ملیۆنێک دەنگدەریان یەکەمجارە مافی بەشداری کردنیان هەیە لە پڕۆسەی دەنگدان. هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، دەبێتە شەشەمین هەڵبژاردن لە دوای ساڵی 2004ـەوە، سیستمى یەک بازنەیی و دواتر فرەبازنەیی لەسەر ئاستی پارێزگاکانە چوار هەڵبژاردندا پەیڕەوکرا، لە کاتێکدا دوایین هەڵبژاردنى ساڵی 2021 بەپێی سیستمى فرە بازنەیی ئەنجامدرا و عێراق بۆ سەر 83 بازنەی هەڵبژاردن دیاری کرا.

  ڕوبێن برێکلمانس، وەزیری بەرگریی هۆڵەندا، فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراقی لە کورتەیەک لە ناوەڕۆکی ئەو ڕاپۆرتەی سەبارەت بە هێرشە ئاسمانییەکانی هۆڵەندا بۆ سەر داعش کە پێشکەش بە پەرلەمانی هۆڵەندا کرا بوو و بووە هۆی مردنی هاووڵاتیانی عێراقی، ئاگادار کردەوە. وەزارەتی دەرەوە لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند "فوئاد حوسێن، جێگری سەرۆک وەزیرانی عێراق و وەزیری دەرەوەی عێراق بە تەلەفۆن لەگەڵ ڕۆبین برێکڵسمان، وەزیری بەرگریی هۆڵەندا گفتوگۆیان کرد."  لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوە کراوە، لە میانی پەیوەندییەکەدا، فوئاد حسێن و وەزیری بەرگریی هۆڵەندا، گفتوگۆیان لەسەر کورتەیەک لە ناوەرۆکی ئەو ڕاپۆرتەی سەبارەت بەو هێرشە ئاسمانیانەی کە فڕۆکەکانی هێزی ئاسمانیی هۆڵەندا لە ساڵی 2015  کردبوویانە سەر پێگەکانی داعش، کە بووەتە هۆی زیانی گیانی هاوڵاتیانی مەدەنی، کرد. برێکڵمانس ڕوونی کردەوە، ئەو ڕاپۆرتەی لەلایەن لیژنەیەکی تایبەتەوە دەرچووە، پێشنیاری دابینکردنی قەرەبووی ئەو ناوچە زیانلێکەوتووەی کردووە لە ڕێگەی جێبەجێکردنی پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان، ئاماژەی بە ئامادەیی حکوومەتی هۆڵەنداش کرد بۆ لێکۆڵینەوە لە هەندێک پێشنیازی پەیوەست بە پڕۆژە نوێیەکان و داوای لە فوئاد حوسێن کرد، بیرۆکەکانی لەم بارەیەوە پێشکەش بکات. لە پەیوەندییەکەدا، هەردوولا باسیان لە کارەکانی نوێنەرایەتیی ناتۆ لە عێراق کرد، پێزانینی خۆیان بۆ ڕۆڵی نوێنەرایەتییەکە لە مەشق و ڕاهێنان و هاوکارییە بەردەوامەکان لەگەڵ وەزارەتی بەرگریی عێراق دەربڕی. هەروەها هەردوولا باسیان لە دانوستانە بەردەوامەکانی نێوان ئەمەریکا و ئێران کرد و پشتیوانیی خۆیان بۆ ئەم دانوستانە دەربڕی و هیوای سەرکەوتنیان بۆ خواست.

جێگری وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، ئەوان پرسی لابردنی گەمارۆکان و پرسی ئەتۆمییان هەیە، بۆیە گفتوگۆ لەسەر بابەتی دیکە لەگەڵ ئەمریکا ناکەن. ئەمە لە کاتێکدایە هەندێکجار ناوی بەرنامەی مووشەکی ئێرانیش لە چوارچێوەی گفتوگۆکان دەهێندرێت.   رۆژی چوارشەممە، 16ـی نیسانی 2025، کازم غەریب ئابادی، جێگری وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ کاروباری یاسایی و نێودەوڵەتی لە کاتی بەشداریکردنی لە پرۆگرامێکی تەلەڤزیۆنی رایگەیاند، "ئەوەی بۆ ئێمە گرنگە ئەنجامی گفتوگۆکانە نەک شوێنی بەڕێوەچوونی دانوستاندن، نابێت کاتەکانمان بە شوێن و کاتی دانوستاندنەکان بەفیڕۆ بدەین".   کازم غەریب ئابادی گوتی، "تاوەکو ئەو کاتەی ئاژانسی وزەی ئەتۆم چاودێری دەکات، دەربڕینی نیگەرانییەکان بێمانایە. هەندێکیان بەدوای دروستکردنی قەیرانێکی دەستکرد دا دەگەڕێن".   ئەو بەرپرسە ئێرانییە گوتیشی: "ئێمە لە دانوستاندندا پرسی لابردنی گەمارۆکان و پرسی ئەتۆمیمان هەیە و گفتوگۆ لەسەر بابەتی دیکە ناکەین".   کازم غەریب ئاماژە بەوە دەکات، یەکێک لە هوکارە سەرەکییەکانی قبووڵنەکردنی دانوستاندنی راستەوخۆ لەلایەن ئێرانەوە، بەکارهێنانی زمانی هەڕەشە و گەمارۆکانە. دەشڵێت، "ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پێشتر پابەند نەبووە بە رێککەوتن و لە رێکەوتنەکە کشایەوە، هەر بۆیە جەختمان لەسەر دانوستاندنی ناڕاستەوخۆ کردەوە."   رافایێل گرۆسی، بەڕێوەبەری ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی رۆژی چوارشەممە گەیشتە تاران و لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە سەبارەت بە پرۆگرامی ئەتۆمی کۆدەبێتەوە.   رۆژی شەممە، 12ـی نیسانی 2025، بۆ یەکەمجار بەرپرسانی ئەمریکا و ئێران لە عومان کۆبوونەوە. دوای کۆبوونەوەکە رایانگەیاند، گفتوگۆکان "ئەرێنی و بونیادنەرانە" بوون.    سەرۆکی ئەمریکا هۆشداری بە ئێران داوە، ئەگەر لەسەر سنووردارکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران نەگەنە رێککەوتن، ئەوا هێرشی سەربازی دەکاتە سەر وڵاتەکە.    ترەمپ پێیوایە ئێران هەوڵی دروستکردنی چەکی ئەتۆمی دەدات، بەڵام تاران ئەوە رەتدەکاتەوە و جەخت دەکاتەوە، ئامانجی بەرنامە ئەتۆمییەکەی تەنیا بەرهەمهێنانی کارەبا و لێکۆڵینەوەی پزیشکییە.    ساڵی 2015 ئێران و پێنج وڵات رێککەوتنێکیان واژۆکرد بۆ ئەوەی تاران بەرنامە ئەتۆمییەکەی سنووردار بکات، لە بەرامبەر ئەوەشدا سزا ئابوورییەکانی لەسەر هەڵبگیرێن. بەڵام ساڵی 2018 ئەمریکا تاکلایەنە لە رێککەوتنەکە کشایەوە.

  لە چوارچێوەی کەمکردنەوەی تێچووە فیدراڵییەکانی حکومەت، ئیدارەی ئەمەریکا پلانی هەیە ژمارەیەک لە کونسوڵخانە و باڵیۆزخانەکانی لە سەرانسەری جیهاندا دابخات، بەغداد و هەولێر بەدەرنابن لە پلانە نوێیەکەی ئیدارەی ئەمەریکا. بەپێی یاداشتێک کە دەست رۆژنامەی نیویۆرک تایمز کەتووە، ئیدارەی ترەمپ پلانی هەیە 10 باڵوێزخانە و 17 کونسوڵخانەی خۆی لە سەرانسەری جیهاندا دابخات. بەشێکی دیکەی پلانەکەی ئیدارەی ترەمپ کەمکردنەوەی تێچوونەکان و زیادکردنی ستافە بۆ بەشێکی دیکە بۆ ئەرکەکانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا. ئەو بەڵگەنامەیەی باس لە داخستن و کەمکردنەوەی خەرجی باڵیۆزخانەی و کونسوڵخانەکانی ئەمەریکا دەکات، کاریگەریی راستەوخۆی دەبێت لەسەر ئامادەیی ویلایەتەیەکگرتووەکانی لە نیوە هەموو کیشوەرەکاندا. وەک لە راپۆرتەکەی نیویۆرک تایمزدا هاتووە، کەمکردنەوەکان بەشێکە لە پلانەکانی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا بۆ کەمکردنەوەی خەرجییە فیدراڵیەکان لە حکومەتدا، هەروەها پێشنیازێکە کە بەرپرسانی وەزارەتی دەرەوە بیریان لێکردوەتەوە بۆ کەمکردنەوەی نزیکەی 50% خەرجییەکانی وەزارەتەکە. کەمکردنەوەی ئامادەیی ئەمەریکا لە سەرانسەری جیهاندا نیگەرانییەکی نوێیە بۆ وڵاتەکە کە لەکاتێکدا لە ململانێیەکی تونددایە لەگەڵ چین و بۆشاییەکەی زۆر بە چین دەدات بۆ پڕکردنەوەی ئەرکە دیپلۆماسییەکان، لەنێوانایاندا ئەو ناوچانەی جیهان کە واشنتن ئامادەیی زیاتری هەیە بەراورد بە پەکین. ئەوەش زیانێکی زۆر لە ئەمەریکا دەدات بۆ کۆکردنەوەی زانیاری هەواڵگریی. وەک لە راپۆرتی رۆژنامە ئەمەریکییەکەدا هاتووە، زۆرینەی ئەو کونسوڵخانانەی پێشنیازی داخرانیان کراوە لە کیشوەری ئەوروپان. پێنج لە کونسوڵخانەکان لە فەڕەنسان، لە شارەکانی بۆردیۆکس، لیۆن، مارسیلیا، رێنس و ستراسبۆورگ. دوو لە کونسوڵخانەکانیش لە شارەکانی دوسلدۆرف و لایپزیگی ئەڵمانیان. هەر یەکە لە کونسوڵخانە ئەمەریکییەکان لە وڵاتانی ئیتاڵیا، یۆنان و  پۆرتوگالی پێشنیازی داخستنیان کراوە. بەپێی راپۆرتەکەی نیویۆرک تایمز، هەولێر و بەغداد بەدەرنابن لە کەمکردنەوەی چالاکییەکانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا. سەنتەری پاڵپشتی دیپلۆماسی بەغداد لە عێراق دادەخرێت، هەروها تێچوونەکانی پۆستە دیپلۆماسییەکان لە هەولێر و بەغداد کەمدەکرێنەوە. نیویۆرک تایمز نوسیویەتی، شەش باڵیۆزخانەی ئەمەریکا لە کیشوەری ئەفەریقا پێشنیازی داخرانیان بۆ کراوە. 

عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران دەڵێت: وڵاتەکەی دەستبەرداری مافی پیتاندنی یۆرانیۆم نابێت و ئەم دۆسیەیە قابیلی دانوستان نیە لەگەڵ ئەمەریکا. عراقچی، لە لێدوانێکیدا بۆ رۆژنامەنوسان دوای کۆبونەوەی حکومەت لە تاران وتی، ئێمە هەڵوێستی دژ بەیەک لە بەرپرسانی ئەمریکی دەبیستین و ئەم هەڵبەزو دابەزە خزمەت بە پرۆسەی دانوستان ناکات، بەڵکو ئاڵۆزتری دەکات. جەختیشیکرد، ئێران لەناو ژووری دانوستاندا مامەڵە لەگەڵ واقیعدا دەکات نەک لێدوانی میدیایی. وتیشی، تاران کراوەیە بەرووی دیالۆگی جدیدا، ئەگەر واشنتۆن هەڵوێستی بونیادنەر و واقیعی بخاتەڕوو، پێشبینيشی كرد ئەم بابەتانە لە خولی دووەمی دانوستانە ناڕاستەوخۆکاندا کە بڕیارە شەممەی داهاتوو لە پایتەختی عومان بەڕێوەبچێت، تاوتوێ بکرێن. لە پێشهاتێکی پەیوەندیداردا، عراقچی ئاشکرای کرد، سەردانی مۆسکۆ دەکات و پەیامێکی نوسراوی عەلی خامنەیی، رابەری باڵا دەگەیەنێتە ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی روسیا، بەبێ ئەوەی ناوەڕۆکی پەیامەکە ئاشکرا بکات. لای خۆیەوە، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریکا جارێكی تر رەتکردنەوەی چالاکییە ئەتۆمییەکانی ئێرانی دووپاتکردەوە، لەوبارەیەوە، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا رایگەیاند، نابێت ئێران خاوەنی چەکی ئەتۆمی یان بەرنامەی پیتاندنی یۆرانیۆم بێت، ئاماژەی بەوەشدا، هەر پێشکەوتنێکی ئەتۆمی دەبێتە مەترسییەکی جددی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی. قسەكانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لەكاتێكدایە، دوای ئەوەی ئێوارەی رۆژی دووشەممەی رابردو، ستیف ویتكۆف لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی "فۆکس نیوز" رایگەیاند، ئێران پێویستی بە پیتاندنی یۆرانیۆم لە دەرەوەی (٣.٦٧%)نییە، بەشێک لە سیاسەتمەداران و رۆژنامەنوسانی ئەمریكا ئەم هەڵوێستەیان وەک پاشەکشێ‌ لێكدایەوەو بەپێویستیان زانی بەهیچ جۆرێك رێگە بە ئێران نەدرێت توانای پیتاندنی پۆرانیۆمی هەبێت، ئەوەش وایکرد ویتكۆف، جارێکی دیکە هەڵوێستی خۆی روون بکاتەوەو، شەوی رابردوو لە نوسنێكدا لە سەكۆی "ئێکس" بڵاویکردەوە، هەر رێككەوتنێك لەگەڵ ئێران تەنها لە حاڵەتێکدا تەواو دەبێت کە رێککەوتنی ترەمپ بێت. رێککەوتنی کۆتایی لەگەڵ ئێران دەبێت چوارچێوەیەک بۆ ئاشتی و سەقامگیری و خۆشگوزەرانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دابنێت، بەو مانایەی ئێران دەبێت بەرنامەی پیتاندنی ئەتۆمی و هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی بوەستێنێت و لەناویبەرێت، جیهان زۆر پێویستی بەوەیە  کە بگەینە رێککەوتنێکی بەهێز و دادپەروەرانە و هەمیشەیی، ئەوەش ئەوەیە کە سەرۆک ترەمپ داوای لێکردوم بیکەم

وەزیرى نەوتى عێراق رایگەیاند، شەممەی داهاتوو شاندێکى وەزارەتى سامانە سرووشتیەکانی هەرێمی کوردستان سەردانى بەغدا دەکات بۆ دەستپێکردنەوەى دانوستاندنەکان بۆ هەناردەکردنەوەى نەوت. دەشڵێت، "وەزیرى دارایی بە نووسراو بەڵێنى داوە پارەى کۆمپانیاکانى نەوت خەرج بکات".        حەیان عەبدولغەنی، وەزیرى نەوتى عێراق رۆژی چوارشەممە پانێلێکی تایبەت لە کۆڕبەندی سلێمانی رایگەیاند زیاتر لە ساڵ و نێوێک پەیوەندى لەگەڵ حکومەتى هەرێمى کوردستان و بەدیاریکراوى لەگەڵ وەزارەتى سامانە سرووشتییەکان هەبووە، لە بارەى میکانیزمى هەناردەکردنەوەى نەوت، چونکە پێویستییەکى زۆر هەیە بۆ  زیادکردنى داهات و بۆ پاڵشتى بودجەى عێراق، کە سوودیشى بۆ حکومەتى هەێمى کوردستان هەیە.   حەیان عەبدولغەنی گوتى: "یاسای بودجە شەش بۆ حەوت دۆلارى بۆ بەرهەمهێنانى نەوت لە هەرێمى کوردستان دیاری کردبوو، ئەو پارەیە پێویستى گرێبەستەکانى نەوتى پڕ نەدەکردەوە و نرخى راستەقینەى بەرهەمهێنانى نەوتى کۆمپانیاکانى دەستەبەر نەدەکرد".   پەرلەمانى عێراق رۆژی دووى شوباتى 2025، یەکەم هەموارى یاسای بودجەى سێ ساڵی عێراقى پەسندکرد وەک هەنگاوى یەکەمى دەستپێکردنەوەى هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان، کە لە کۆتایی مانگى ئادارى 2023ـەوە راگیراوە.   وەزیرى نەوتى عێراق ئاماژەى بەوەدا، بەگوێرەى هەموارى یاسای بودجە ئەو پارەیەى دەدرێتە کۆمپانیاکانى نەوت کە 16 دۆلارە بۆ بەرهەمهێنان و گواستنەوەى هەر بەرمیلێک پێشینەیەکى بەراییە.   حەیان عەبدولغەنی گوتى: "کێڵگەکانى هەرێمى کوردستان لە رووى سرووشتى جوگرافییەوە سەختە و هەڵکەندنى بیرەکان تێچووى زۆرە و بەرهەمیشیان کەمترە، کێڵگە هەیە بەرهەمی دەگاتە 20 بۆ 25 هەزار بەرمیل، بەراورد بە کێڵگەى رومیلە زۆر کەمە، کە رۆژانە یەک ملیۆن و 450 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێت، لە کێڵگەى بەدرە و ئەحدەب بەرهەمهێنانى هەر بەرمیلێک زیاتر لە 36 دۆلارى تێدەچێت، لەکاتێکدا گرێبەستى بەرهەمهێنانى نەوت لە کێڵگەکانى رومێلە 4 دۆلار تێپەڕ ناکات".    کێڵگەى رومێلە لە سنوورى پارێزگاى بەسرەیە، هەردوو کێڵگەى ئەحدەب و بەدرە لە پارێزگاى واست-ن.   هەموارى یاسای بودجە لە 17ـی شوباتى 2025 کەوتە بوارى جێبەجێکردنەوە، بەڵام هەناردەکردەوەى نەوتى هەرێمى کوردستان دەستى پێنەکردووەتەوە کە زیاتر لە دوو ساڵە راگیراوە.   بڕى نەوتى رادەستکراوى هەرێمى کوردستان یەکێکە لە بەربەستەکانى بەردەم رێککەوتنى هەولێر و بەغدا،  حەیان عەبدولغەنی دەڵێت:" لە یاسای بودجەدا رۆژانە 46 هەزار بەرمیل نەوت بۆ بەکارهێنانى نەوت بۆ ناوخۆ، دیاریکراوە، بەگوێرەى ئەو ژمارانەى کە پێمانگەیشتووە هەرێمى کوردستان 286 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەھێنێت و 115 هەزار بەرمیل دیاریکراوە بۆ بەکارهێنانى ناوخۆیی"   بە گوێرەى هەموارى یاساى بودجە ئەو 16 دۆلارە بۆ کۆمپانیاکانى نەوت تاوەکو ئەو کاتەیە لایەنێکى نێودەوڵەتیی راوێژکاری لە 60 رۆژدا نرخێکى خەمڵێندراوى بەرهەمهێنان و گواستنەوەى نەوت دیاری دەکات.   وەزیرى نەوتى عێراق گوتى: "سێ کۆبوونەوەمان لەگەڵ بەرپرسانى تەکنیکى هەرێمى کوردستان کردووە و لەسەر چارەسەرکردنى چەند تێبینییەک رێککەوتین، بەڵام کۆمپانیاکان ویستیان بزانن چۆن شایستە داراییەکانیان دەستدەکەوێت؟ نووسراوێک بە واژۆى وەزیرى دارایی کراوە کە بەڵێنى خەرجکردنى ئەو پارانە دەدات بۆ کۆمانیاکانى نەوت".   یەکێکى دیکە لەو کێشانەى کە بەربەستن بوون لە بەردەم رێککەوتنى هەولێر و بەغدا قەرزى کۆمپانیاکانى نەوت بووە لە هەرێمى کوردستان. بەگوتەى وەزیرى نەوت کۆمپانیاکانى نەوت داوایان کردووە حکومەتى فیدراڵى ئەو قەرزانە بداتەوە  و ئەوە لە هەموارى یاساکەدا نەهاتووە و دەکرێت لەدواى جێبەجێکردنى هەموارەکە گفتوگۆى لەبارەوە بکرێت.    حەیان عەبدولغەنی گوتى: "دەرگاکان دانەخراون لە بەردەم دانوستاندن، رۆژى شەممە شاندى وەزارەتى سامانە سرووشتییەکان سەردانى بەغدا دەکات بۆ تەواوکردنى دانوستاندنەکان، چوار کۆمپانیا رێککەوتنیان لەگەڵ وەزارەتى سامانە سرووشتییەکان هەیە بۆ هەناردەکردنى نەوت و کۆمپانیاى بەبازاڕکردنى نەوت (سۆمۆ) گرێبەستى لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانە کردووە و نوێ کراوەتەوە بۆ ئەوەى ئامادە بن بۆ هەناردەکرنەوەى نەوت".

وەزارەتى پێشمەرگەى حکومەتى هەرێمى کوردستان دوو هۆکار بۆ سستى هەنگاوەکانى یەکخستنەوەى پێشمەرگە دیاریدەکات، لەکاتێکدا ساڵى داهاتوو مۆڵەتى هاوپەیمانان کۆتایی دێت لەو بارەیەوە، تا هاوکارییەکانیان بۆ پێشمەرگە بەردەوام بێت. بەختیار محەمەد ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە رۆژى چوارشەممە لە پەراوێزى بەشداریکردنى لە دیدارى ئەمەریکى لە سلێمانى جەختیکردەوە، پڕۆسەى رێکخستن و یەکگرتنەوەى پێشمەرگە بەردەوامە، بەڵام لە تموحى ئەواندا نییە و خاوى تێدەکەوێت، بەهۆى پێکهێنانى حکومەت و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ عێراق. وتیشى لەساڵى 2026 یاداشتى لێکتێگەیشتنیان لەگەڵ هاوپەیمانان کۆتایی دێت بۆ رێکخستن و یەکگرتنەوەى پێشمەرگە ئەگەر تا ئەو کاتە پڕۆسەکە کۆتایی بێت چانسیان هەیە بۆ نوێکردنەوەى یاداشتەکە. رۆژى حەوتى ئەم مانگە، شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگە جەختیکردەوە، وەزارەتی پێشمەرگە لە چاکسازییەکانی بەردەوامە، سەرەڕای ئاستەنگەکانی بەردەم پرۆسەکە، توانیویانە هەنگاوی خێرا و جددی تر بنێن، بە پشتیوانی و پاڵپشتی بەردەوامی ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانیان لە هەرێمی کوردستان. ئەمەریكا مانگانە 20 ملیۆن دۆلار دەداتە هێزەکانى پێشمەرگە، سەرەڕاى هاوکارى دیکەى وەک مەشق، چەک، پێداویستییە سەربازییەکان، تەقەمەنی و راوێژکاریی و تەندروستی، ئەوەش بەپێی لێکتێگەیشتنێکى نێوان وەزارەتی پێشمەرگە و وەزارەتی بەرگریی ئەمەریکا (پنتاگۆن) کە ساڵی 2016 واژۆکرا و ساڵى 2022 نوێکرایەوە. بەپێی لێکتێگەیشتنەکە کە تا مانگی 10ی ساڵی 2026  بەردەوام دەبێت، ئەمەریکا لە ناردنى هاوکارییەکان بەردەوام دەبێت، بەڵام ساڵانە 25% لەو بڕە پارەیە کەمدەکرێتەوە. ئەو بڕە پارەیە لەلایەن وەزارەتى پێشمەرگەوە وەک هاوکاریی دەدرێتە ئەو هێزانەى کە یەکیانگرتووەتەوە. لە لێکتێگەیشتنەکەدا دوو مەرج دانراوە بۆ بەردەوام بوونى هاوکارییەکان لەدواى کۆتایی هاتنى، کە بریتین لە یەکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە، چاکسازیی و ریفۆرم. جەعفەر شێخ مستەفا جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان دوو مانگ لەمەوبەر جەختیکردبووەوە، پرۆسەی یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە، بە خاوی دەڕوات و كێشە و كۆسپ و گرفت زۆرن، جگە لە كێشە و گرفتە ناوخۆییەكان، كێشەی دیكەش هەیە، یەكێك لەوانە نەبوونی بودجەیەكی دیاریكراو بۆ ئەو پرۆسەیە، كە پێویستی بەوەیە بودجەیەكی باش دابنرێت بۆ وەزارەتی پێشمەرگە. بەپێی ئامارە نافەرمییەکان، ژمارەی هێزی پێشمەرگەی کوردستان گەیشتووەتە 125 هەزار کەس، بەشێکیان لە چوارچێوەی لیوا هاوبەشەکان و بەشەکەی دیکەیان بەسەر هێزەکانی 80ی سەر بە پارتی دیموکراتی کوردستان و هێزەکانی 70ی سەر بە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و چەند یەکە و لیوایەکی دیکەی سەر بە بەرپرسانی ئەو حیزبانەدا دابەش بوون. بەپێی دەستوری هەمیشەیی عێراق کە لە ساڵی 2005 لە راپرسی سەرتاسەری پەسەندکراوە، هێزی پێشمەرگەی کوردستان دامەزراوەی بەرگری نیشتیمانی سەر بە هەرێمی کوردستانە و بەهێزەکانی پاراستنی هەرێمی کوردستان ناسێنراوە، کە بەشێکە لە سیستمی بەرگری عێراق.

  رێکخراوی پزیشکانی بێسنوور، ئیسرائیل بەوە تۆمەتبار دەکات کە رێگری لە گەیشتنی پێداویستییە سەرەتاییەکان بۆ غەززە دەکات و دەڵێت، هیچ شوێنێکی غەززە بۆ فەلەستینییەکان سەلامەت نییە. رۆژی چوارشەممە، 16ـی نیسانی 2025، ئاماندە بازێڕۆڵ، رێکخەری فریاگوزاریی رێکخراوی پزیشکانی بێسنوور رایگەیاند، "غەززە کراوەتە گۆڕستانێکی بەکۆمەڵی فەلەستینییەکان و ئەوانەی بەهانایانەوە دێن."   بەگوتەی نەتەوە یەکگرتووەکان، پێداویستییە پزیشکییەکان، ئاو، سووتەمەنی و پێداویستییە سەرەتاییەکانی دیکە لە غەززە بەرەو نەمان دەچن.    رێکخەری فریاگوزاریی پزیشکانی بێسنوور دەشڵێت، "ئێمە شایەتحاڵی وێرانکاری و راگواستنی زۆرەملێی هەموو دانیشتووانی غەززەین."   بازێڕۆڵ ئاماژە بەوە دەکات، "بەهۆی نەبوونی هیچ شوێنێکی سەقامگیر بۆ فەلەستینییەکان و ئەوانەی یارمەتییان دەدەن، هاوکارییە مرۆییەکان رووبەڕووی ناسەقامگیری دەبنەوە و پێداویستییەکان بەرەو نەمان دەڕۆن."   لەوکاتەوەی جەنگی غەززە دەستیپێکردووە، ئیسرائیل زیاتر لە 51 هەزار کەسی لەو کەرتە کوشتووە و نزیکەی یەک لەسەر سێیان منداڵن.   لەوکەتەوەشی کە ئاگربەستی غەززە لە 18ـی مانگی رابردووەوە شکاوە، زیاتر لە هەزار و 500 کەس لە غەززە کوژراون.    بەگوتەی نەتەوە یەکگرتووەکان، لە دەستپێکی جەنگی غەززەوە، لانیکەم 409 کارمەندی رێکخراوە مرۆییەکان لە غەززە کوژراون کە زۆربەیان ئەندامی رێکخراوی ئاژانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەرانی فەلەستینین.    14ـی ئەم مانگە، بزووتنەوەی حەماس رایگەیاند، پێشنیازێکی نوێی لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆ راگەیاندنی ئاگربەست بەدەست گەیشتووە.   بەگوتەی بەرپرسێکی حەماس، ئیسرائیل لە بەرامبەر ئاگربەستێکی 45 رۆژەدا داوای ئازادکردنی 10 بارمتەی زیندووی کردووە.    14ـی نیسانی 2025، تاهیر نونو، راوێژکاری مەکتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس رایگەیاند: "ئامادەین لە بەرامبەر رێککەوتنێکی جیدیی ئاڵوگۆڕی دیلەکان، کۆتاییهێنان بە جەنگی غەززە و کشانەوەی هێزەکانی ئیسرائیل لە کەرتی غەززە، هەموو دیلەکانی ئیسرائیل ئازاد بکەین."   هەریەکە لە میسر و قەتەر لەگەڵ بزووتنەوەی حەماس لە گفتوگۆدان بۆ ئەوەی رێگەچارەیەک بۆ گەیشتن بە ئاگربەست بدۆزنەوە.   ئەو بەرپرسەی حەماس ئیسرائیلی بەوە تۆمەتبار کرد کە رێگری دەکات لەوەی هیچ پێشکەوتنێک بە ئاراستەی ئاگربەستەکە هەبێت و گوتی: "بابەتەکە ژمارەی دەستگیرکراوەکان نییە، بەڵکو ئەوەیە کە داگیرکار پاشگەز دەبێتەوە لە پابەندییەکانی و رێگری لە جێبەجێکردنی رێککەوتنێکی تایبەت بە ئاگربەست دەکات".   قۆناخی یەکەمی ئاگربەستەکە کە لە 19ـی کانوونی دووەمی دەستیپێکرد و دوو مانگ بەردەوام بوو. 

  سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "زۆر ناخۆشە بابەتی مووچە ببێت بە هەواڵی مانگانە، وڵاتێکی وەکو عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە، نەدەبوو ئەمە بابەت بێت".   مەسرور بارزانی باسی کێشەیەکی کرد و رایگەیاند، "کێشە لە سیستم هەیە، عێراق خۆی ئابوورییەکی هەیە لەسەر پارەی کاش دروستکراوە، ئەو وڵاتانەی پارەی کاش بنەمای ئابوورییانە، ناتوانن بە ستاندارێکی نێودەوڵەتی پێشبکەون".   سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان باسی لە پڕۆژەی 'هەژماری من' کرد و رایگەیاند، "پشتگیریی زۆری سیاسی لێ نەکرا بەتایبەت لەلایەن ئۆپۆزیسیۆنە، من دەتوانم بە راشکاوی بڵێم، ئەوانەی بەشدارن لە پڕۆژەکە، خۆیان باشترین وەڵامیان هەیە. سەرووی 95٪ـی ئەو کەسانەی بەشدارن لە پڕۆژەکە رازین".   سەرۆکوەزیران زیاتر لەسەر 'هەژماری من' قسەی کرد، گوتی، هیچ هۆکارێک نییە کە بەردەوام نەبێت، بە هەڵە پڕوپاگەندەی بۆ کراوە، هاووڵاتی دەبێتە خاوەن هەژماری خۆی و حکومەت مووچەی پێدەدات".   باسی سوودێکی دیکەی پڕۆژەکەیشی کرد و گوتی "ژێرخانی ئابووری دروستدەکات بۆ وڵات. خەڵک دەتوانێت قەرزی بانکی وەربگرێت. بۆ شەفافیەتیش باشترە" مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە میانی گفتوگۆیەکی تایبەتدا، لە نۆیەمین دیداری سلێمانی، لەبارەی بارودۆخی ئێستای ناوچەکە و جیهان، ڕایگەیاند "پێموایە لەوانەیە زۆر زەحمەت بێت، نەک بۆ من، بۆ هەر کەسێک کە خوێندنەوەیەکی  تەواو و ورد بۆ هەموو ئەو ڕووداوانە بکات کە ئێستا لە ئارادان، بەڵام ئەوەی دیارە گۆڕانکارییەکی خێرا و هەستیار لە ناوچەکەدا ڕوو دەدات. ئەو گۆڕانکارییانەش هەندێکیان لەوانەیە چاوەڕواننەکراو بووبن، وەکوو ئەوەی کە بینیمان ئەو گۆڕانکارییە خێرایەی لە سووریا ڕووی دا. پێموایە لە ئاستی چاوەڕوانکردنی خودی دەسەڵاتی ئێستای سووریا و دەسەڵاتی پێشووتریش نەبوو، بەڵام ئەو گۆڕانکارییانە زۆر خێرا هاتنە کایەوە و بارودۆخێکی نوێیان خوڵقاند بە تایبەتی لە وڵاتی سووریا. " مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە میانی گفتوگۆیەکی تایبەتدا، لە نۆیەمین دیداری سلێمانی، ڕایگەیاند "هەڵبژاردنەکانی ئەمەریکا وایکردووە، ئێستا حکوومەتێکی نوێ بە سیاسەتێکی جیاواز، حوکمڕانی لە ئەمەریکا دەکات کە سیاسەتێکی جیاوازتریان هەیە سەبارەت بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. هەروەها ئەو شەڕ و پێکدادان و ناخۆشییانەی لە ناوچەکەدا هەن دیسان ئەمانەش هەمووان کاریگەریی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان لەسەر  تەواوی ڕووداوەکانی ناوچەکە هەیە. ئێمەش بەدەرنابین لەو گۆڕانکارییانەی هەیە، بەڵام چۆن ئێمە بتوانین خۆمان بگونجێنین؟ هەروەک پێشتریش ئێمە باسمان کردووە، سیاسەتی حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەبێت بە جۆرێک بێت کە ئێمە بە هیچ جۆرێک لەگەڵ تەشەنەکردن و خراپترکردنی باری ئاسایش و سەقامگیریی ناوچەکە نەبین." مەسرور بارزانی گوتیشی: "ئێمە ئەگەر بتوانین دەورێکی کاریگەر لە یەکنزیکردنی لایەنەکان و باشترکردنی بارودۆخی ئاسایشی ناوچەکە و ئاشتی بگێڕین، ئەوە زۆر باش دەبێت، بەڵام نابێت هەرێمی کوردستان ببێتە بەشێک لەم ململانێیە خوانەخواستە و کێشەکان ئاڵۆزتر بکات. نە لە بەرژەوەندیی خەڵکی کوردستاندایە و نە لە بەرژەوەندیی خەڵکی ناوچەکەدایە و خەڵکی ئێمەش ماندوو بووە. خەڵکی ئێمەش چاوەڕێی ژیانێکی باشترە و ئاییندەیەکی باشترە. هەر هەنگاوێک بۆ باشترکردنی ئاشتی و سەقامگیریی لە ناوچەکەدا هەبێت، هەرێمی کوردستان پێویستە خۆی لەو بەرەیەدا ببینێتەوە."  مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لە میانی گفتوگۆیەکی تایبەتدا، لە نۆیەمین دیداری سلێمانی، لەبارەی سیاسەتی کابینەی نوێی ئەمەریکا گوتی: "من خوێندنەوەیەکی جیاوازم نییە لەوەی کە ئێمە دەیبینین، ئەوەی کە لە خودی ئەمەریکییەکان دەبیستین، ئەوان دەیانەوێت بە تایبەتی ئەم دەسەڵاتەی ئێستا دەڵێت، ئێمە دەمانەوێت ئاشتی بەرقەرار بکەین. بەڵام چۆنییەتی گەیشتن بە ئاشتی ڕێکاری جیاوازتریان هەیە؛ ئەوان باس لەوە دەکەن، ئاشتی لە ڕێگەی هێزەوە، کەواتا بە کارهێنانی هێز بۆ ئەوەی ئاشتی بەرقەرار بکرێت. ئینجا ئەگەر ئەم سیاسەتەکەیان بێت، دەبێت لایەنەکانی تریش بتوانن چۆن تەعامول لەگەڵ ئەم سیاسەتە نوێیەی ئەمەریکا بکەن." سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان دووپاتی کردەوە: "ئێمە پەیوەندییەکی دوورودرێژمان لەگەڵ ئیدارەی ئەمەریکا هەیە، بەتایبەت ئەو  برادەرانەی ئێستا لە دەسەڵاتدان. بەڕێز وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا دۆستێکی کۆنی ئێمەیە، هەر وەختی خۆیشی کە سیناتۆر بووە، زۆر پشتیوانیی مافەکانی کوردستان بووە و چەندان بەرپرسی تریش لە شوێنە گرنگەکانی ئەم ئیدارەیە هەن کە دیسان ئەوانیش دۆستی نزیکی ئێمەن. ئێمە هەمیشە ئامادەین بۆ ئاڵوگۆڕکردنی بیروبۆچوونەکانمان لەگەڵیان، بەڵام هەمیشەش هەوڵی ئەوەمان داوە کە عاملی خێر بین و هەرچی بتوانین لە بەرژەوەندیی خەڵکی ناوچەکەدا بێت، بەتایبەتی خەڵکی کوردستاندا بێت، ئێمە جەختمان لەو خاڵانە کردووەتەوە." مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە میانی گفتوگۆیەکی تایبەتدا، لە نۆیەمین دیداری سلێمانی، لەبارەی چارەنووسی ڕۆژئاوای کوردستان، ڕایگەیاند "دەکرێت خوشک و برایانمان لە سووریا سوود لەو تەجروبەیەی هەرێمی کوردستان وەربگرن کە بێگومان تەجروبەیەکی دەوڵەمەندە. ئێمە خۆشی و ناخۆشی زۆرمان بینیوە، دەکرێت سوود لە کارە باشەکانمان وەربگرن و کارە هەڵەکانیشمان دووبارە نەکەوە. ئەمە پێموایە باشترین ئاموژگارییە بۆ خوشک و برایانمان لە سووریا. ئەوەی کە گرنگە بەلای ئێمەوە، ئەوەیە کە ئەوان یەکگرتوو بن، تاوەکوو کوردانی سووریا یەکگرتوو بن، ئەوان دەتوانن زیاتر داکۆکی لە مافە ڕەواکانی خۆیان بکەن بۆ ئەوەی لەگەڵ دەسەڵاتی دیمەشق بگەنە ڕێککەوتنێک کە هەموو مافەکانی کە خۆیان تەمانەی دەکەن و خۆیان مەبەستیانە، بەدەست بهێنن."

  سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆکوەزیرانی عێراق لە سلێمانی کۆبوونەوە. سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان و نووسینگەی سوودانی دوو راگەیێندراویان لەسەر کۆبوونەوەکە بڵاوکردەوە.  کۆبوونەوەی نێچیرڤان بارزانی و محەممەد شیاع سوودانی لە پەراوێزی دیداری سلێمانی بوو. سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان دەڵێت، له‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌دا دۆخی سياسى عێراق و دۆسیە هاوبەشەكان تاوتوێ كران و "جەخت لەسەر بەردەواميی هەماهەنگی و هاوكاريی هه‌ولێر ـ به‌غدا" کرایەوە.   باسی لەوەش کردووە، جەخت لە بەهێزکردنی "هاوكاريی نێوان هێزە نیشتمانییەكان بۆ پاراستنی ئارامى و سەقامگیرى كرايه‌وه‌، بەشێوەیەك كە خزمەتی يه‌كڕيزيى نيشتمانى و بەرژەوەندییە باڵاكانی وڵات بكات و هاوكار بێت بۆ هەوڵەكانی حكوومەتی فیدراڵ لە جێبەجێكردنی گەشەپێدان لە سەرتاسەری عێراق".   نێچیرڤان بارزانی "داكۆكى له‌ گرنگيی مسۆگه‌ر‌كردنى ماف و شایستە دەستووریيەكانی هەرێمی كوردستان كرد، هه‌روه‌ها پابەنديی هه‌رێمى كوردستانى بۆ بەهێزكردنی هاوكاريی بنیاتنەر لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ بۆ چاره‌سه‌ركردنى هه‌موو پرسه‌كان دووپات كرده‌وه‌، بە جۆرێك كە یارمەتیدەر بێت لە بەهێزكردنی لێكگەییشتن و هاوبەشی له‌نێوان هه‌ردوولادا و هاوسەنگی و سەقامگیريی وڵات بپارێزێت".   نووسینگەی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراقیش لەبارەی کۆبوونەوەکە راگەیێندراوێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، باسیان لە "دۆخی سیاسی وڵات و دۆسیە هاوبەشەکان کرد، لەگەڵ جەختکردنەوە لەسەر بەردەوامبوونی هەماهەنگی و هاوکاری لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەک کە یەکڕیزیی نیشتمانی بەهێز بکات و خزمەت بە بەرژەوەندییە باڵاکانی عێراق بکات".   نێچیرڤان بارزانی و سوودانی "جەختیان لەسەر گرنگیی دەستەبەرکردنی مافە دەستوورییەکانی هەموو پێکهاتەکان و بەهێزکردنی هاوکاری لە نێوان هەموو هێزە نیشتمانییەکان کردەوە، بۆ پاراستنی ئاسایش و سەقامگیریی وڵات و پشتگیریی هەوڵەکانی حکومەتی فیدراڵی لە جێبەجێکردنی پڕۆژەکانی گەشەپێدان لە سەرتاسەری عێراقدا".   لە بەشێکی دیکەی کۆبوونەوەکەدا، پەرەسەندنەکانی دۆخی هەرێمی و نێودەوڵەتی و کاریگەرییەکانیان لەسەر عێراق تاوتوێ کران: "لەگەڵ جەختکردنەوە لەسەر پێویستی دوورخستنەوەی عێراق لە ململانێکان و پشتگیریکردنی دەستپێشخەرییەکان کە رێگای چارەسەری ئاشتییانە و دیالۆگ دەگرنەبەر بۆ چارەسەرکردنی قەیرانە هەرێمییەکان".

  رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەڵێت نابێت ئۆتۆمبێلی قاچاخ بێتە هەرێمی کوردستانەوە. لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان  باسی لە ئۆتۆمبێلە بێسەرەتاکان و کارەکانی لیژنەی ئەمنی نێوان هەرێمی کوردستان و ئێران کرد و رایگەیاند، نابێت ئۆتۆمبێلی قاچاخ بێتە هەرێمی کوردستانەوە، ئەگەر ئەم بابەتە چارەسەربوو بابەتی ئۆتۆمبێلی بێسەرەتاش بە رێگەی یاسایی چارەسەردەبێت. رێبەر ئەحمەد وتیشی، لیژنەی ئەمنی هەرێمی کوردستان و ئێران کاری خۆی تەواوکردووە، پەیوەندییەکان لە ئاستێکی باشدایە، چیتر هێزە کوردییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان مەترسی سەربازی و ئەمنی نین بۆ سەر سنوورە هاوبەشەکان. لەلایەکى دیکەوە بەگوێرەی زانیارییەکان، ئەو دوو لیژنەیەی کە بافڵ تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتی بۆ چارەسەری کێشەی ئۆتۆمبێلە بێسەرەتاکان پێکیهێنابوو هەڵوەشانەوە، بەرپرسێکی وەزارەتی ناوخۆش دەڵێت، دەستبەسەر ئۆتۆمبێلە بێسەرەتاکاندا ناگیرێت، بەڵام هاتوچۆیان لەنێوان پارێزگاکاندا سنوردار دەکرێن. بەرپرسێکی وەزارەتی ناوخۆ لەو بارەیەوە ڕاگەیاند، هەواڵی دەستبەسەرداگرتنی ئۆتۆمبێلە بێسەرەتاکان تەنها بۆ ئەوەیە مامەڵەکردن و کڕین و فرۆشتنیان فراوان نەبێت، بەڵام دەستیان بەسەردا ناگیرێت و تەنها هاتوچۆی نێوان سنووری پارێزگاکان سنوردارکراوە. پەیامنێرمان قسەی لەگەڵ چەند نوێنەرێکی خاوەن ئۆتۆمبێلە بێسەرەتاکاندا کرد و ئەوان دەڵێن، کەس ناتوانێت دەستبەسەر ئۆتۆمبێلەکانیاندا بگرێت، لەئەگەری دەستبەسەرداگرتنیشیاندا هەڵوێستی توندیان دەبێت کە ژمارەیان زیاتر لە 70 هەزار کەسە لە هەریمی کوردستان، چونکە ژیانیان لەسەر ئەو ئۆتۆمبێلانەیە.

  وەزیری دەرەوەی ئێران دەڵێت، پرسی پیتاندنی یۆرانیۆمی وڵاتەکەی "جێگەی گفتوگۆ نییە" و بەردەوام دەبن لەسەری. ئەم لێدوانەش دوای ئەوە هات دوێنێ نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست داوای راگرتن و لەنێوبردنی کرد.  رۆژی چوارشەممە، 16ـی نیسانی 2025، عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران لە تاران بە رۆژنامەڤانانی گوت، پڕۆگرامی "پیتاندنی یۆرانیۆمی ئێران پرسێکی راستەقینە و قبووڵکراوە. ئامادەین بۆ وەڵامدانەوەی نیگەرانییەکان"؛ بەڵام "پرسی پیتاندنی یۆرانیۆم جێگەی گفتوگۆ نییە".    ئەو گوتانەی وەزیری دەرەوەی ئێران دوای ئەوە هاتن، دوێنێ سێشەممە نووسینگەی نێردەی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە ئێکس راگەیێندراوێکی ستیڤ ویتکۆف، نێردەی ئەمریکای بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بڵاوکردەوە و تێیدا گوتی: "هەر رێککەوتنێک لەگەڵ ئێران دەبێت مەرجەکانی ترەمپ (دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا)ـی تێدابێت".   نێردەی تایبەتی ترەمپ بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەشڵێت: "هەر رێککەوتنێک واژۆبکرێت، دەبێت چوارچێوەیەک بۆ ئاشتی، سەقامگیری و خۆشگوزەرانی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست دابنێت".    ستیڤ ویتکۆف ئاماژەی بەوەش کرد: "پێویستە ئێران پیتاندنی یۆرانیۆم و پڕۆگرامی دروستکردنی چەک رابگرێت و نەیانهێڵێت"؛ جەختی لەوەش کردەوە کە "زۆر گرنگە بۆ جیهان رێککەوتنێکی بەهێز و دادپەروەرانە بکەین کە درێژمەودا بێت".    کارۆلین لیڤێت، گوتەبێژی کۆشکی سپیش لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانیدا رایگەیاند، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و هەیسەم بن تاریق، سوڵتانی سەڵتەنەتی عومان بە تەلەفۆن قسەیان کردووە.   گوتەبێژی کۆشکی سپی گوتیشی: "سەرۆک روونیکردەوە کە دانوستاندن و گفتوگۆی لەگەڵ ئێران دەوێت، بەڵام جەختی لەوەش کردەوە کە هەرگیز نابێت ئێران بتوانێت چەکی ئەتۆمی هەبێت".   شەممە شاندی ئێران بە سەرۆکایەتی عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوە و شاندی ئەمریکا بە سەرۆکایەتیی ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لەبارەی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران لە مەسقەتی پایتەختی عومان کۆبوونەوە.   لە پەیوەندییە تەلەفۆنیەکەدا ترەمپ و هەیسەم بن تاریق کۆبوونەوەکەی شەممەیان بە "ئەرێنی" ناوبرد.

سەرۆکی پێشوی ئەمەریکا، رەخنە لە ئیدارەی نوێی وڵاتەکە دەگرێت و دەڵێت: لەماوەی 100 رۆژدا زیان و ماڵوێرانییەکی زۆری لە جیهاندا دروستکردوە. جۆ بایدن، سەرۆکی پێشوی ئەمەریکا لەیەکەمین وتاریدا دوای وازهێنانی لە پۆستەکەی بە توندی رەخنەی لە ئیدارەی نوێی ئەمەریکا گرت و هۆشداریشیدا لە فراوانبونی دوبەرەکی لەناو وڵاتەکەدا. بایدن وتی: پێشتر هیچ کاتێک دابەشبونێکی لەم شێوەیەمان نەبینیوە، پەرەسەندنی بۆشایی نێوان لایەنگرانی ترەمپ و دیموکراتەکان کاریگەری زۆری لەسەر ئەمەریکا دەبێت. ئاماژەی بەوەکرد، ئیدارەی ترەمپ لەماوەی کەمتر لە 100 رۆژدا ماڵوێرانی و کارەساتی گەورەی لە تەواوی جیهان خوڵقاندوە. دەشڵێت: دەرکردنی حەوت هەزار فەرمانبەری حکومەت بوەتەهۆی پەککەوتنی ماڵپەڕە فەرمییەکانی حکومەت. بایدن لە مانگی تەمموزی ساڵی ڕابردودا لە کێبڕکێی سەرۆکایەتی کشایەوە، دوای ئەوەی لە دیبەیتێکی تەلەفزیۆنیدا ئاستێکی خراپی پێشکەش کرد، ئەمەش نیگەرانییەکانی ناو پارتەکەی لەبارەی تەمەن و توانای دەروونییەوە دروستکرد.