فەرەنسا بووە یەکەم وڵاتی گروپی حەوت کە ڕایگەیاند دان بە دەوڵەتێکی فەلەستینیدا دەنێت، دواتر بەریتانیا و کەنەداش هەمان بۆچونیان ڕاگەیاند، ئێمە لێرەدا مانای داننان بە دەوڵەتی فەلەستین ڕون دەکەینەوە ئەمە چى دەگەیەنێت. داننان بە دەوڵەتێکی فەڵەستینی تا ڕادەیەکی زۆر ڕەمزییە، بەڵام هاوکات سیاسیشە، ئەم هەنگاوە پەیامێکی بەهێز دەنێرێت کە تاکە ڕێگە بۆ گەیشتن بە ئاشتییەکی هەمیشەیی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چارەسەری دوو دەوڵەتە، کە بە مانای دامەزراندنی دەوڵەتێکی فەلەستینیە شانبەشانی دەوڵەتی ئیسرائیل. کاتێک زلهێزێکی گەورەی ئەوروپی وەک فەرەنسا ئەم هەنگاوە دەنێت و مافی چارەی خۆنووسینی فەلەستینییەکان دووپات دەکاتەوە، هیوایەک دەبەخشێتە فەڵەستینییەکان کە خەونە درێژخایەنەکەیان ڕۆژێک دێتە دی. بەڵام حکومەتی ئێستای ئیسرائیل بە توندی دژی ئەو بیرۆکەیە و دروستکردنی دەوڵەتی فەلەستینی بە مەحاڵ ناودەبات. بەپێی ڕێککەوتننامەی مۆنتیڤیدۆی ساڵی ١٩٣٣، چەند پێوەرێک هەیە پێش ئەوەی فەلەستین وەک دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان بناسرێت. پرۆسەکە داوا لە دەوڵەت دەکات کەئەمانەى هەبێت: *دانیشتووانێکی هەمیشەیی * خاکێکی دیاریکراو *حکومەتێکی کاریگەر و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان * پرۆسەی دیپلۆماسی فەرمی لەوانەش باڵیۆزخانە و باڵیۆز و پەیماننامەکان *لە کۆی ١٩٣ وڵاتی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان، ١٤٧ وڵاتیان تا مانگی ئازاری ٢٠٢٥ فەلەستین وەک دەوڵەتێک دەناسن. کە ڕووسیا و چین و هیندستان و هەروەها زیاتر لە دەیان لە ئەوروپا دەگرێتەوە، لەنێویاندا ئیسپانیا و ئێرلەندا و نەرویج. چۆن نەتەوە یەکگرتووەکان ووڵاتانی نوێ و ئەندامی نوێ وەردەگرێت؟ بەزۆری وڵاتان داواکاری پێشکەش بە سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان دەکەن، کە داواکارییەکە دەنێرێت بۆ ئەنجومەنی ئاسایش بۆ هەڵسەنگاندنی سەرەتایی و دەنگدانی ئەگەری. پەسەندکردنی پێویستی بە لانیکەم نۆ دەنگی بەڵێ و هیچ ڤیتۆیەک لەلایەن بەریتانیا، ئەمریکا، فەرەنسا، ڕووسیا و چینەوە لەسەر نەبێت. ئەگەر ئەنجومەن داواکارییەکە پەسەند بکات، دەچێتە ئەنجومەنی گشتی بۆ پەسەندکردن، لەوێدا زۆرینەی دوو لەسەر سێی پێویستە. دەوڵەتێک بەبێ پشتیوانی هەردوو ئەنجومەنی ئاسایش و ئەنجومەنی گشتی ناتوانێت بچێتە نێو نەتەوە یەکگرتووەکانەوە. هەڵمەتى دەوڵەتى فەلەستینی لە ساڵی ٢٠١١ چی بەسەر هات؟ ئەنجوومەنی ئاسایش بۆ ماوەی چەند هەفتەیەک سەیری داواکارییەکەی کرد بۆ ئەوەی بزانێت مەرجەکانی ئەندامێتی جێبەجێ کردووە یان نا. بەڵام نەیتوانی بگاتە هەڵوێستێکی کۆدەنگی بۆیە هیچ دەنگدانێکى فەرمی بۆ ئەنجام نەدرا، تەنانەت ئەگەر ئەم هەنگاوەشی بنایە، ئەمریکا ڕایگەیاندبوو کە پلانی هەیە ڤیتۆی داواکارییەکە بکات و ڕەتى بکاتەوە. ستارمەرى سەرۆک وەزیرانى بەریتانیا، دەڵێت کاتی دانپێدانانی فەلەستین ئێستایە، بەو پێیەی زۆرترین کاریگەری دەبێت، چونکە هیوای چارەسەری دوو دەوڵەتی - ئیسرائیلێکی "ئەمن" شانبەشانی دەوڵەتێکی "بژیوی" فەلەستین - لە مەترسیدایە، ئەو دەڵێت ئەوە بەشێکە لە "پلانێکی هەشت بەش"، کە پێشتر لەگەڵ فەرەنسا و ئەڵمانیا گفتوگۆی لەسەر کراوە. چارەسەری دوو دەوڵەت چییە؟ چارەسەری دوو دەوڵەتی دەبێتە هۆی ئەوەی دەوڵەتێکی سەربەخۆی فەلەستینی شانبەشانی دەوڵەتی ئێستای ئیسرائیل دامەزرا - خاکی خۆیان بە هەردوو گەلەکە دەبەخشێت. فەلەستینییەکان بەدوای دەوڵەتێکی سەربەخۆدا دەگەڕێن لە کەناری ڕۆژئاوای داگیرکراو، قودسی ڕۆژهەڵاتی لکاند و غەززە، ئەو خاکانەی کە لە دوای جەنگی شەش ڕۆژەی ١٩٦٧ەوە لەلایەن ئیسرائیلەوە داگیرکراون. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و زۆربەی چینی سیاسی ئیسرائیل لە مێژە دژایەتی بە دەوڵەتبوونی فەلەستین دەکەن و دەڵێن، دوای هێرشەکانی حەوتی ئۆکتۆبەر کە لە ساڵی ٢٠٢٣ لەلایەن حەماسەوە دەستیپێکرد، پاداشتی چەکدارەکان دەداتەوە. یەکێک لە گەورەترین بەربەستەکانی بەردەم چارەسەری دوو دەوڵەتی، بڕیاردان دەبێت کە سنوورەکانی دەوڵەتێکی ئەگەری فەلەستین چی دەبن. زۆرێک پێیان وایە کە دەبێ هەمان ئەوانە بن کە پێش ساڵی ١٩٦٧ هەبوون، بەڵام لەو کاتەوە تا ئێستا ژمارەیەکی زۆر لە نیشتەجێبوونی ئیسرائیل لە ناو کەناری ڕۆژئاوا دامەزراون و ئێستا نزیکەی ٦٠٠ هەزار ئیسرائیلی لەوێ و لە قودسی ڕۆژهەڵاتی داگیرکراو دەژین. کاتێک ستارمەر ڕایگەیاند بەریتانیا پەیوەندی بە فەرەنسا دەکات بۆ دانپێدانانی دەوڵەتەکە، پێشنیاری دەرچوونی بۆ ئیسرائیل کرد و وتی ئەگەر ئەم مەرجانەی خوارەوەی تێدابێت، دەتوانێت ئەو هەنگاوە بوەستێنێت: • هەنگاوی جەوهەری بنێن بۆ کۆتایی هێنان بە "دۆخی ترسناک لە غەززە". • ڕازیبوون بە ئاگربەست • پابەندبوون بە ئاشتییەکی درێژخایەن و بەردەوام - زیندووکردنەوەی ئاسۆی چارەسەری دوو دەوڵەتی • ڕێگە بە نەتەوە یەکگرتووەکان بدرێت دەست بە دابینکردنی یارمەتییەکان بکاتەوە • نابێت هیچ لکاندنێک لە کەناری ڕۆژئاوادا هەبێت. هەروەها لە دیوەکەی تریشدا مەرج هەیە ئەگەر حەماس بیەوێت دان بە دەوڵەتێکی فەلەستینیدا بنرێت. بە حەماس وتراوە کە دەبێت هەموو بارمتەکان ئازاد بکات و چەک داماڵێت و بە ئاشکرا دەستبەرداری هەر ڕۆڵێکی حوکمڕانی بێت لە غەززە. ئیسرائیل و فەلەستینییەکان چۆن وەڵامیان داوەتەوە؟ بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بە توندی ئیدانەی ئەو هەنگاوەی کردووە و ڕایگەیاندووە، داننان بە دەوڵەتێکی فەلەستین لە ئێستادا دەبێتە "پاڵگەیەکی هەڵدانی ئیسرائیل بۆ لەناوبردنی ئیسرائیل - نەک بۆ ئەوەی لە تەنیشتیەوە بە ئاشتی بژین". حکومەتەکەی دەڵێت ئەو بڕیارە "پاداشتێکە بۆ حەماس و زیان بە هەوڵەکان دەگەیەنێت بۆ بەدیهێنانی ئاگربەست لە غەززە و چوارچێوەیەک بۆ ئازادکردنی بارمتەکان". هاوکات مەحمود عەباس، سەرۆکی فەلەستین لە قودس "سوپاس و پێزانین"ی بۆ وڵاتانی ڕۆژئاوا دەربڕی. دوای ڕاگەیاندنی کەنەدا، وەزارەتی دەرەوەی دەسەڵاتی فەلەستین لە بەیاننامەیەکدا کە لە ماڵپەڕی ئێکس بڵاویکردووەتەوە، ڕایگەیاندووە: "ئەم بڕیارە بوێرانە و پرەنسیپییە هەنگاوێکی بەرچاوە بەرەو دادپەروەری و ئاشتی و بەدیهێنانی مافی چارەی خۆنووسینی گەلی فەلەستین کە لەمێژە دواکەوتووە". ئەم هەنگاوەی فەرەنسا کە دوای بڕیارێکی ئیسپانیا، نەرویج و ئێرلەندا دێت لە مانگی ئایاری 2024، دژایەتی ئیسرائیلی توندتر کردووە و هەڕەشەکانی بۆ لکاندنی کەرتی ڕۆژئاوای داگیرکراو کە خاکی دەوڵەتی داهاتووی فەلەستینییە، زیاتر کردووە. هاوکات لەگەڵ قوڵبوونەوەی ئازارەکانی فەلەستینییەکان و بانگەوازی وەزیرانی ڕاستڕەوی توندڕەوی ئیسرائیل بۆ دەرکردنی فەلەستینییەکان لە غەززە، ئەو بڕیارە گوشارەکان لەسەر بەریتانیا و زلهێزەکانی دیکەی جیهان زیاتر دەکات بۆ ئەوەی پێش ئەوەی درەنگ بێت هەڵوێستێکی پتەوتریان هەبێت.

  ئەمڕۆ پێنجشەممە (31ی تەمموزی 2025) نرخی نەوتی عێراق لەکاتی مامەڵەی ڕۆژانەی بازاڕی جیهانیدا بەرزبوویەوەو نرخێکى نوێى تۆمارکرد بە بەراورد بەچەند هەفتەى ڕابردوو. بەگوێرەی ئەو داتایانەی بڵاوکراونەتەوە، نەوتی خاوی بەسرە میدیۆم 73 دۆلار و 26 سەنت بۆ هەر بەرمیلێک تۆمارکراوە، هەروەها نەوتی خاوی هێڤی 70 دۆلار و 21 سەنت بۆ هەر بەرمیلێک تۆمارکراوە، بەجۆرێک گۆڕانکاری +2.32 بۆ هەر بەرمیلێک تۆمارکراوە. هەروەها داتاکان نرخی نەوتی جیهانیی نیشانداوە و نەوتی خاوی برێنت لە بەریتانیا 73 دۆلار و 31 سەنت تۆمارکراوە، لە بەرامبەردا نەوتی خاوی ئەمریکای وێست تەکساس ئینتەرمیدیت 70 دۆلار و 11 سەنت بۆ هەر بەرمیلێک تۆمارکراوە و گۆڕانکارییەکانیش بە ڕێژەی +0.11 و +0.07 دۆلار تۆمارکراوە. گۆرانکارى لەنرخى نەوت لەکاتێکدایە، رۆژی چوارشەممە، ئیدارەی ترەمپ سزای بەسەر گەورەترین تۆڕی فرۆشتنی نەوتی ئێران دا سەپاند.   هەڕەشەکانی ترەمپ لە پووتین بۆ کۆتاییپێهێنان بە جەنگ، لەگەڵ سزای نوێی ئەمریکا بەسەر نەوتی ئێران، دوێنێ نرخی نەوتی برێنتی گەیاندە سەرووی 73 دۆلار.   پیریانکا ساجێدڤا، شرۆڤەکاری سەر بە کۆمپانیای راوێژکاری (فلیپ نۆڤا) رایگەیاند، "ئەگەری کەمبوونەوەی نەوتی رووسیا و ئێران بەهۆی سزاکانی ئەمریکا، هۆکاری بەرزبوونەوەی نرخی نەوتە، بەڵام زیادبوونی قەبارەی نەوتی کۆگاکراو بووەتە هۆکار بۆ ئەوەی بەرزبوونەوەکانی نرخی نەوت بەردەوام نەبن."   بەپێی کارگێڕیی زانیاریی وزەی ئەمریکا، هەفتەی رابردوو قەبارەی نەوتی کۆگاکراو لەو وڵاتە 7.7 ملیۆن بەرمیل زیادی کردووە.

نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان و جه‌نه‌راڵ كيڤن لامبێرد، فه‌رمانده‌ى هێزه‌كانى هاوپه‌يمانان له‌ عێراق و سووريا، دووپاتی ئەوە دەکەنەوە، داعش هێشتا مەترسییەکی ڕاستەقینەیە. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممە 31ێ تەممووزی 2025، نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، پێشوازیى له‌ جه‌نه‌راڵ كيڤن لامبێرد، فه‌رمانده‌ى هێزه‌كانى هاوپه‌يمانان له‌ عێراق و سووريا و شاندێكى ياوه‌رى كرد. بەپێی ڕاگەیەندراوی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان، له‌ كۆبوونه‌وه‌يه‌كدا كه‌  وه‌زير و سوپاسالارى پێشمه‌رگه‌ و كونسوڵى گشتيى ئه‌مه‌ريكا له‌ هه‌رێمى كوردستان ئاماده‌ى بوون، دوايين پێشهاته‌كانى دۆخى ئه‌منى و هه‌ڕە‌شه‌ و مه‌ترسييه‌كانى تيرۆر و په‌لامار و جووڵه‌كانى داعش تاوتوێ كران، هه‌روه‌ها باس له‌ پێويستيى كاراكردنى زياترى هه‌نگاوه‌كانى پرۆسه‌ى يه‌كخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه‌ و چاكسازى له‌ وه‌زاره‌تى كاروبارى پێشمه‌رگه‌ كرا. هه‌ردوولا هاوڕا بوون كه‌ داعش هێشتا مه‌ترسييه‌كى ڕاسته‌قينه‌يه‌ له‌سه‌ر ئاسايش و سه‌قامگيريى عێراق و سووريا به‌تايبه‌تى، بۆيه‌ پێويسته‌ هه‌موو لايه‌نه‌ په‌يوه‌نديداره‌كان هاريكارى و هه‌ماهه‌نگى بكه‌ن بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌يان و هه‌موو هاوكارييه‌ك بكه‌ن بۆ نه‌هێشتنى يه‌كجاريى هێزه‌كانى له‌ سووريا و عێراق، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش به‌رده‌واميى ئه‌ركى هێزه‌كانى هاوپه‌يمانيى نێوده‌وڵه‌تييان به‌ پێويست زانى. هه‌ردوولا داكۆکييان كرده‌وه‌ كه‌ كورد و پێكهاته‌كان له‌ سووريا ده‌بێ هاوبه‌شێكى كاراى ئێستا و داهاتووى وڵات بن، هه‌روه‌ها دوايين پێشهاته‌كانى ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و لێكه‌وته‌ و كاريگه‌رييه‌كانى به‌سه‌ر سه‌قامگيريى وڵاتانى ناوچه‌كه‌وه‌، په‌يوه‌ندييه‌كانى عێراق و هه‌رێمى كوردستان له‌گه‌ڵ وڵاتانى دراوسێ، ته‌وه‌رێكى ديكه‌ى كۆبوونه‌وه‌كه‌ بوو.

کۆبوونەوەکانی ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا لە مۆسکۆ تا ڕۆژی هەینی بەردەوام دەبێت، ئەمڕۆ گەشت بۆ باکۆی پایتەختی ئازەربایجان ناکات، بڕیاریشە شەیبانی دوای دیدارەکەی لەگەڵ لاڤرۆڤ لە مۆسکۆ چاوی بە پوتین دەکەوێت، ئەمەش بەپێى ڕاپۆرتێکى کەناڵى ئەلعەرەبیە. حکومەتى ڕوسیا ڕۆژی چوارشەممە ڕایگەیاند کە وەزیری دەرەوەی سوریا ڕۆژی پێنجشەممە گەشتی مۆسکۆ دەکات، ئەمەش یەکەم سەردانی فەرمیی بەرپرسێکی حکومەتی سوریایە بۆ ڕووسیا لە دوای لادانی بەشار ئەسەد لە ساڵی ڕابردوودا. ماریا زاخارۆڤا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ڕوسیا ڕایگەیاند، ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا سەردانی مۆسکۆ دەکات و لە 31ی تەمموزدا لەگەڵ سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی ڕوسیا وتووێژ دەکات. زاخارۆڤا هەروەها ڕایگەیاندووە، "رۆژی 31ی تەمموز لە مۆسکۆ گفتوگۆ لەنێوان سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی ڕوسیا و ئەسەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا بەڕێوەدەچێت، بڕیارە تاوتوێی پرسە هەنوکەییەکانی کارنامەی دووقۆڵی بکەن، هەروەها پرسە نێودەوڵەتی و ناوچەییەکان" ئەمەش بەگوێرەی ئاژانسى تاس.  لەئێستادا کۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی سوریا و ڕووسیا لە مۆسکۆ دەستى پێکردوە، هاوکات بڕیاریشە شەیبانی دوای دیدارەکەی لەگەڵ لاڤرۆڤ لە مۆسکۆ چاوی بە ڤلادیمێر پوتین سەرۆکى ڕوسیا بکەوێت. لەلایەکى دیکەوە ئاژانسی هەواڵی "فرانس پرێس" بڵاویکردەوە: ئەمڕۆ پێنجشەممە لە باکۆی پایتەختی ئازەربایجان، کۆبونەوەیەکی وەزاری لە نێوان ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریاو، رۆن دێرمەر، وەزیری کاروباری ستراتیژی ئیسرائیل بەڕێوەدەچێت. ئاژانسەکە، لە زاری سەرچاوەیەکی دیپلۆماسییەوە رایگەیاندووە: کۆبونەوەکە لەسەر دۆخی ئەمنی بەتایبەتی لە باشوری سوریا دەبێت، ئەوەش دوای سەردانی شەیبانی دەبێت بۆ مۆسکۆ، كە بڕیارە هەر ئەمڕۆ ئەنجامیبدات. ئەوە لەكاتێكدایە، سەرچاوەیەکی دیپلۆماسی لە دیمەشق رۆژی پێنجشەممەی رابردوو بە ئاژانسی "فرانس پرێس"ی راگەیاندبوو: کۆبونەوەیەکی بێ وێنە لە نێوان وەزیری دەرەوەی سوریاو وەزیری کاروباری ستراتیژی ئیسرائیل لە پاریس ئەنجامدراوە.

لە ماوەی ساڵێکدا، دووەم فڕۆکەی جەنگی دزێوی هێزی دەریایی ئەمەریکا F-35 لە ویلایەتی کالیفۆرنیا لە نزیک وێستگەی ئاسمانی دەریایی لێمۆر کەوتە خوارەوە.  دەسەڵاتە خۆجێیەکان و بەیاننامەیەک کە لەلایەن هێزی دەریایی ئەمەریکاوە بڵاو کراوەتەوە پشتڕاستیان کردەوە، فڕۆکەوانەکە بە سەلامەتی لە فڕۆکە جەنگییەکە دەرچووە، ئاماژەیان بەوەش کردووە، ئێستا بۆ چارەسەری برینەکانی گواستراوەتەوە بۆ نەخۆشخانە. ڕاپۆرتەکان ئاماژەیان بەوە کردووە، تیمەکانی فریاگوزاری سەربازی و مەدەنی وەڵامی ڕووداوەکەیان داوەتەوە و ئاگرکوژێنەوەی کالیفۆرنیا لە شوێنی ڕووداوەکە هاوکاریان کردووە، بەڵام لێکۆڵەرانی فیدراڵی خۆیان ئامادە دەکەن بۆ لێکۆڵینەوە لە هۆکاری کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە، کە لە کاتژمێر 6:30ـی خولەک ڕوویداوە. هێزی دەریایی ئەمەریکا ڕایگەیاند، ئەو فڕۆکە جەنگییە کە بەهای نزیکەی 100 ملیۆن دۆلارە و سەر بە فەوجە جەنگییەکانی جۆری VF-125 Strike Fighter Squadron بووە کە بە "Rough Raiders" ناسراوە.  فڕۆکەی ڤی ئێف 125 فەوجێکی جێگرەوەی بەلەمەکانە کە بەرپرسیارە لە ڕاهێنانی فڕۆکەوانان و تیمی فڕۆکەوانی. فڕۆکەی جەنگی (F-35) کە نەوەی پێنجەمی جەنگییە و یەکێکە لە پێشکەوتووترین فڕۆکە جەنگییەکانی جیهان، بەردێکی بناغەی کەشتی سوپای ئەمەریکایە.

سەرۆکی هەرێمی کوردستان، لە 42ـەمین ساڵیادی ئەنفالکردنی بارزانییەکاندا پەیامێکی بڵاوکردەوە و تێیدا جەخت دەکاتەوە کە "ئەرکی حکومەتی عێراقە هەرچی پێویستە بیکات بۆ بەدیهاتنی دادپەروەری و قەرەبووکردنەوەی کەسوکاری قوربانییان." رۆژی پێنجشەممە، 31-07-2025، لە ساڵیادی تاوانی ئەنفالکردنی 8 هەزار هاووڵاتیی بارزانی، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان رایگەیاند: "ئەنفالکردنی بارزانییان لەلایەن رژێمی ئەوسای عێراقەوە، بەردەوامیی زنجیرەیەک تاوان بوو بۆ شکاندنی ئیرادەی گەلی کوردستان، بەڵام لەبەرامبەر خۆڕاگریی کوردستانيياندا شکستی هێنا و بووە پەڵەیەکی رەش بە نێوچەوانی ئەنجامدەرانییەوە." سەرۆکی هەرێمی کوردستان رێز لە خۆڕاگریی دایکان و کەسوکاری ئەنفالکراوان دەگرێت و دەڵێت: "دەستی ئەو دایکە دڵسۆزانە ماچ دەکەم کە بە خۆشەویستی و دڵسۆزی بۆ گەل و نیشتمان، منداڵەکانیان پەروەردە و گەورە کرد." سەبارەت بە وەرگرتنی "پەند لە رابردوو"، نێچیرڤان بارزانی ئاماژەی بەوە کرد، پێویستە ئازارەکانی رابردوو ببنە هاندەر تاوەکو "هەموو پێکهاتەکانی عێراق پێکەوە بە یەکترقبووڵکردن و رێزلەیەکگرتن و لێبوردەیی، ئاشتییانە و شکۆمەندانە بە ئازادی و سەرفرازی بژین." لە کۆتایی پەیامەکەیدا، سەرۆکی هەرێمی کوردستان سڵاو بۆ گیانی شەهیدان دەنێرێت و سوپاسی "هەموو ئەو جوامێرانە" دەکات کە لە هەولێر و ناوچەکانی دیکە "بەهانای بارزانییە لێقەوماوەکانەوە چوون و یارمەتییان دان."

لە یادی 42 ساڵەی ئەنفالکردنی بارزانییەکان، بارزانى پەیامێکى بڵاوکردەوە تیایدا ئەوە دەڵێت: ئەو عەقلیەتەی لەپشتەوەی ئەو تاوانە و تاوانەكانی تر بوو، عەقلیەتی شۆڤینی و نكۆڵیكاری بوو كە بۆ هەموو عێراق بووە سەرچاوەی نەهامەتی و دواكەوتن، هەتا ئەو عەقلیەتە مابێت، عێراق هیچ كات ناحەسێتەوە.  هەر لەو پەیامەیدا مەسعود بارزانى دەشڵێت:  لە درێژایی ساڵدا كەم ڕۆژ هەن یادی كارەسات و تاوان و زوڵمێك نەبێ كە لە لایەن حكوومەتەكانی عێراق دەرهەق گەلی كوردستان نەكرابێت. دەقى پەیامەکە.. بەناوی خودای مەزن و دلۆڤان  لە درێژایی ساڵدا كەم ڕۆژ هەن یادی كارەسات و تاوان و زوڵمێك نەبێ كە لە لایەن حكوومەتەكانی عێراق دەرهەق گەلی كوردستان نەكرابێت.  چل و دوو ساڵ بەر لە ئێستا لە ڕۆژێكی وەكو ئەمڕۆ ڕژێمی پێشووی عێراق هەشت هەزار پیاوی پیر و گەنجی بارزانی لە تەمەنی نۆ ساڵ هەتا پیرەمێردی نەوەد ساڵان بەزۆر ڕاپێچی بیابانەكانی باشووری عێراقی كردن و لەوێ دڕندانە كۆمەڵكوژی كردن.  ئەو تاوانە بەشێك لەو تاوانانە بوو كە بەسەر ڕۆڵەكانی گەلی كوردستاندا هاتووە، هەر لە بێسەروشوێنكردنی دوازدەهەزار گەنجی فەیلی و ئەنفالی گەرمیان و بادینان و، كیمیانبارانكردنی هەڵەبجە و دەڤەرەكانی تری كوردستان بگرە هەتا تەعریب و ڕاگواستنی بەزۆری هاووڵاتیانی كورد. ئەو عەقلیەتەی لەپشتەوەی ئەو تاوانە و تاوانەكانی تر بوو، عەقلیەتی شۆڤینی و نكۆڵیكاری بوو كە بۆ هەموو عێراق بووە سەرچاوەی نەهامەتی و دواكەوتن.  بە داخەوە هێشتا هەندێ كەس هەن كە عیبرەتیان لە مێژوو وەرنەگرتووە و هەر بەو عەقلیەتە سیاسەت دەكەن.  دەبێ هەموو لایەك بزانن هەتا ئەو عەقلیەتە مابێت، عێراق هیچ كات ناحەسێتەوە.  لە یادی ئەنفالی بارزانییەكاندا سوپاسی جەماوەری دەشتی هەولێر و هەریر و سۆران دەكەم كە لەم ڕۆژە سەختانەدا هاوسۆزی بارزانییەكان بوونە و یارمەتییان داون.  پێزانینم بۆ خۆڕاگریی كەسوكاری ئەنفال و بە تایبەتی ئەو دایك و ئافرەتە بارزانیانە هەیە كە ساڵانێكی دوورودرێژ ئازاری لەدەستدانی ئازیزانیان چەشتووە. لەو یادەدا هەزاران سڵاو بۆ گیانی پاكی بارزانییە ئەنفالكراوەكان و هەموو شەهیدانی ئەنفال و شەهیدانی ڕێگەی ئازادیی كوردستان دەنێرین  مسعود بارزانی 31ـی تەمووزی 2025

سەرۆک وەزیرانى هەرێمى کوردستان، لەیادى 42 ساڵەی ئەنفالی بارزانییەکان دەڵێت: گەلی کوردستان بە گشت پێکهاتەکانییەوە، قوربانییەکی زۆری لەپێناو پاراستنی ناسنامەی نیشتمانی و مافە ڕەواکانی داوە و هەرگیز دەستبەرداریان نابێت. ئەمڕۆ پێنجشەممە، 31ـی تەممووزی 2025، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، پەیامێکی بە بۆنەی 42 ساڵەی ئەنفالی بارزانییەکان بڵاوکردەوە.  لە پەیامەکەی سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانیدا هاتووە: حکوومەتی فیدراڵ، پێویستە ئەرکی یاسایی و بەرپرسیاریەتيی دەستووریی خۆی بەرانبەر بە قوربانیيانی جێنۆسایدی ئەنفال و کیمیابارانکردنی کوردستان و هەموو قوربانيیانی دەستی ڕژێمی پێشوو جێبەجێ بکات و چیتر مافەکانیان پشتگوێ نەخات. دەقی پەیامی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵیادی جێنۆسایدی بارزانییان: لە ساڵیادی جێنۆسایدکردنی بارزانییەکان، يادی قوربانییانی کۆمەڵکوژی و تاوانێکی دڕندانەی ڕژێمی پێشووی عێراق دەکەینەوە، کە شاڵاوەکانی ئەنفالی هەموو کوردستانی بەدوادا هات. لەم یادە خەمناکەدا، سەری ڕێز و نەوازش بۆ گیانی پاکی شەهیدانی بازرانی دادەنوێنین و هەمیشە بە ڕێز و شکۆوە یادیان دەکەینەوە. لە درێژایی سەت ساڵی ڕابردوودا، دەڤەری بارزان چەندین جار ڕووبەڕووی هێرش و پەلاماری دوژمنانی کوردستان و سووتان و کۆمەڵکوژی و وێرانکاری بووەتەوە. بەڵام هەمیشە خەڵکی نیشتمانپەروەر و ستەملێکراوی ئەم دەڤەرە و کوردستان بەگشتی، بەشێوەیەکی قارەمانانە و لەخۆبردووانە، بەرگريیان لە کوردستان کردووە و خۆڕاگرانە، دوژمنان و نەیارانی کوردستانیان تێکشکاندووە. وەک هەمیشە دووپاتی دەکەینەوە کە حکوومەتی فیدراڵ، پێویستە ئەرکی یاسایی و بەرپرسیاریەتيی دەستووریی خۆی بەرانبەر بە قوربانیيانی جێنۆسایدی ئەنفال و کیمیابارانکردنی کوردستان و هەموو قوربانيیانی دەستی ڕژێمی پێشوو جێبەجێ بکات و چیتر مافەکانیان پشتگوێ نەخات. خەڵکی نیشتمانپەروەری كوردستان، هەرگیز ئەم تاوانانەیان لەبیر ناچێتەوە و دەبێت نەوە لەدوای نەوە، بزانن کە گەلی کوردستان بە گشت پێکهاتەکانییەوە، قوربانییەکی زۆری لەپێناو پاراستنی ناسنامەی نیشتمانی و مافە ڕەواکانی داوە و هەرگیز دەستبەرداریان نابێت و بەرەنگاری هەموو ئەوانەش دەبێتەوە کە هەوڵی داگیرکاری و دووبارەکردنەوەی سیاسەتی شۆڤێنی و تاوانەکانی ڕابردوو دەدەن. سڵاو لە گیانی پاکی شەهیدانی جێنۆسایدی بارزانییەکان و گشت شەهیدانی کوردستان. مەسرور بارزانی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان

خولێکی نوێی سزاکانی ئەمریکا بۆ سەر ئێران زیاتر لە ٥٠ کەس و قەوارە دەکاتە ئامانج، ئەمە جگە لە زیاتر لە ٥٠ کەشتی کە گومانیان لێدەکرێت سەر بە بازرگانی بن کە خاوەنەکەی کوڕی بەرپرسێکی باڵای تارانە. دوای چەند کاتژمێرێک لە سەپاندنی سزا نوێیەکانی ئەمریکا عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران بە ڕۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمزى ئەمریکى ڕاگەیاندوە، ئێران پابەندە بە پیتاندنی یۆرانیۆمى ئاشتیانە. وەزیری دەرەوەی ئێران، ئەمڕۆ پێنج شەممە ڕوونی کردەوە کە ئەمریکا دەبێت ڕازی بێت بە قەرەبووکردنەوەی ئەو زیانانەی ئێران لە جەنگی مانگی ڕابردوودا تووشی بووە، چونکە تاران هەڵوێستی خۆی توندتر دەکاتەوەو مەرجی نوێ بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان لەگەڵ ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا دەسەپێنێت. هەر لەو ڕاپۆرتەى ڕۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمزدا ئاماژە بەوە کراوە کە عێراقچى و ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ئەمریکا لە کاتی شەڕ و دوای شەڕەکە پەیامیان ئاڵوگۆڕ کردووە، ئەو جەختی لەسەر پێویستی گەیشتن بە "چارەسەرێکی براوە-بردنەوە" کردووەتەوە بۆ کۆتاییهێنان بەو ناکۆکییە لەمێژینەی لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران. وەزیرى دەرەوەى ئێران، کە هاوکات سەرۆکی دانوستانکاری ئەتۆمی ئێرانە بە ڕۆژنامەکەی ڕاگەیاندووە، دوای ئەوەی ویتکۆف پێشنیاری دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی کرد، ئێران پێویستی بە ڕێوشوێنی متمانەی ڕاستەقینە هەیە لەلایەن ئەوانەوە. ڕۆژنامەکە بڵاویکردەوە، عەباس عێراقچى ڕایگەیاندووە کە ئەمە دەبێت قەرەبووی دارایی لەخۆبگرێت، بەبێ ئەوەی وردەکارییەکەی بخاتەڕوو، هەروەها گەرەنتی ئەوەش دەکات کە لەکاتی دانوستانەکاندا جارێکی دیکە هێرش نەکرێتە سەر ئێران. ئەمریکا ڕۆژی چوارشەممە سەپاندنی خولی نوێی سزاکانی سەر ئێرانی ڕاگەیاند، کە زیاتر لە ٥٠ کەس و قەوارەی کردە ئامانج، هەروەها زیاتر لە ٥٠ کەشتی کە گومانیان لێدەکرێت سەر بە بەلەمێکی بازرگانی بن کە خاوەنەکەی کوڕی بەرپرسێکی باڵای تاران بوو. نووسینگەی کۆنتڕۆڵکردنی سەروەت و سامانی دەرەوە لە خەزێنەی ئەمریکا لە بەیاننامەیەکدا پشتڕاستی کردەوە کە ئەم سزایانە "گەورەترین سزاکانی پەیوەست بە ئێرانن لە ساڵی 2018ەوە" و بەلەمێکی نەوتهەڵگر و کەشتییە کۆنتێنەرەکانی سەر بە محەمەد حسێن شەمخانی کوڕی عەلی شەمخانی، ڕاوێژکاری نزیکی عەلی خامنەیی ڕابەری باڵای ئێران دەکەنە ئامانج.

حەیدەر عەبادی، سەرۆکی هاوپەیمانیی نەسڕ لە گفتوگۆیەکی لەگەڵ رۆژنامەنووسان، باسی لە کێشەکانی هەولێر و بەغداد کرد و گوتی، پێویستە چوارچێوەی هەماهەنگی فشارەکانی بخاتەسەر حکومەتی هەرێمی کوردستان، نەک مووچەی خەڵکی کوردستان ببڕێت، هەروەها پێیوایە رێککەوتنی ئێستای نێوانیان کاتییە. لەو گفتوگۆیەدا عەبادی، لە وەڵامی پرسیارێکی زوومی بەغداد گوتوویەتی، هەموو داهاتی نەوتی و نانەوتی لەژێر دەسەڵاتی دوو حزبی دەسەڵاتداردان، نموونەی کۆبوونەوەیەکی خۆی وەک سەرۆکوەزیرانی عێراق لەگەڵ رێباز حەملان، وەزیری دارایی ئەوکاتەی هەرێمی کوردستان هێناوەتەوە و گوتویەتی، پرسیاری داهاتی نەوتی و نانەوتی لە رێباز حەملان کردووە بەڵام ئەو ئاگاداریی هیچ کام لەو داهاتانە نەبووە. هەروەها عەبادی گوتی، ئەو رێککەوتنەی ئێستا لەنێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق کراوە، کاتییە و ماوەیەکی دیکە جارێکی تر ئەو کێشانە سەرهەڵدەداتەوە، تاکە چارەسەر ئەوەی کۆتایی بە بەقاچاغفرۆشتنی نەوت بهێندرێت. حەیدەر عەبادی دەڵێ، سودانی ترسی هەیە پابەندنەبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە یاسای بودجە، وابکات سکاڵای لەدژ تۆماربکرێت و رووبەڕووی دادگا بکرێتەوە، بۆیە پەنای بردووەتەوەبەر بڕینی مووچە.

نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند زیاتر لە دوو ملیۆن فەلەستینی لە غەززە ڕووبەڕووی قەیرانی برسێتی و بەدخۆراکى بوونەتەوەو ژمارەی گیانلەدەستدان بەهۆی بەدخۆراکییەوە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە زیادبووندایە. دامەزراوەی مرۆیی غەززە کە گرووپێکە و لەلایەن ئیسرائیل و ئەمریکاوە پاڵپشتی دەکرێت، لە کۆتایی مانگی ئایارەوە لە غەززە کاردەکات. دەڵێت تا ئێستا 91 ملیۆن ژەم و ژەمە خۆراکی دابەشکردووە بەسەر هاوڵاتیانى غەززەدا، کە زۆربەیان لە شێوەی سندوقی خۆراکدان. کەناڵى بی بی سی ڕاپۆرتێکى بڵاوکردەوەو تیایدا ئەوەى خستوەتەڕوو بەهۆی قەدەغەکردنی چوونە ناو غەززە لەلایەن ئیسرائیلەوە پەیامنێرو ڕۆژنامەنوسەکانیان نەیانتوانی ئەو سندوقانە ڕاستەوخۆ ببینێت، بەڵام بەشی دۆزینەوەی ڕاستییەکانی کەناڵەکە پێداچوونەوەی بە وێنە و زانیارییەکانی دەزگای مرۆیی غەززە کرد و قسەی لەگەڵ پسپۆڕانی هاوکاری کرد کە نیگەرانی خۆیان دەربڕی سەبارەت بە بەهای خۆراکیی ئەو پاکێجانەى دەخرێنە خوارەوە. ڤیدیۆی فەلەستینیەکان کە ناوەڕۆکی ئەو سندوقانە پیشان دەدەن لە ڕێگەی ئۆنلاینەوە بڵاوبوونەتەوە، بەڵام دامەزراوەی مرۆیی غەززە هەفتەی ڕابردوو وێنەی ئەو خواردنەی بڵاوکردەوە. دوو وێنە کە لە سۆشیال میدیا بڵاوکراونەتەوە، زۆرتر ئەو خۆراکە وشکانە دەردەخەن کە پێویستیان بە ئاو و سووتەمەنی هەیە بۆ چێشت لێنان، لەوانە مەعکەرۆنی، نۆک، نیسک، و ئاردی گەنم. هەروەها زەیتی چێشت لێنان و خوێ و هەویری کونجی لە پاکەتەکاندا دەبینرێت. دەزگای مرۆیی غەززە ڕایگەیاندووە، ئەو سندوقانە هەندێک خواردنی ئامادەکراویشیان تێدابووە، وەک حەلوا، ڕێکخراوەکە لیستێکی بۆ دابین کردووە کە وردەکارییەکانی شتەکانی ناو هەر سندوقێک و ژمارەی کالۆریەکانیان دەخاتە ڕوو، بە "لیستی پێوەر" وەسفی کردووە. بەپێی ئەم خشتەیە، سندوقێکی ئاسایی 42500 کالۆری تێدایە و "هەر سندوقێک بەسە بۆ خۆراکدانی 5.5 کەس بۆ ماوەی 3 ڕۆژ و نیو". بەگوێرەی ئاماری دەزگای مرۆیی غەززە، هەندێکجار بابەتی بەدیل وەک چا و بسکیت و شوکولاتەیشی تێدایە، هەروەها پەتاتە و پیازیش دابەشدەکرێت، بەڵام ئەو ماددانە لە حیساباتی خۆراکیدا جێگیر نین. پرۆفیسۆرێکی پەرەپێدانی یارمەتییە نێودەوڵەتییەکان لە قوتابخانەی ئابووری لەندەن شیکاری بۆ ئەو لیستە کردووە کە لەلایەن دامەزراوەی مرۆیی غەززەوە بۆ خزمەتگوزاری دۆزینەوەی ڕاستییەکانی بی بی سی دابینکراوە و ڕایگەیاندووە، لەکاتێکدا پاکەتەکە ڕەنگە کالۆری پێویست بۆ مانەوە دابین بکات، بەڵام هێشتا ئەوە کەمەو بڕێکى زیاتریان پێویستە. ستوارت گۆردۆن، مامۆستای زانکۆکە دەڵێت: "لە بنەڕەتدا ئەم سەبەتە خۆراکیە گەدە پڕدەکات، بەڵام بەهای خۆراکی کەمی هەیە". ئاماژەی بەوەشکرد: ڕێجیمێکی لەو شێوەیە دەبێتە هۆی 'برسییەتی شاراوە' بەدرێژایی چەند هەفتەیەک و ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی وەک کەمخوێنی و کەمی توندی ڤیتامین سی زیاد دەکات". ئەندرۆ سیل، مامۆستای یاریدەدەری خۆراکی نێودەوڵەتی لە زانکۆی کۆلێژی لەندەن ڕایگەیاند، سندوقی خۆراک کەمی کالیسیۆم و ئاسن و زینک و ڤیتامینەکانی سی و دی و بی ١٢ و کەی تێدایە، هەروەها ڕایگەیاندووە کە ئەم پاکەتانە ئەو خۆراکانەیان تێدا نییە کە بۆ منداڵانی بچووک گونجاو بێت. وتیشی: "بەکارهێنانی درێژخایەنی ئەم جۆرە خۆراکانە، تەنانەت ئەگەر بە بڕی پێویست بەردەست بێت، دەبێتە هۆی کۆمەڵێک کەمی خۆراکی و کێشەی تەندروستی جددی". ئاماژەی بەوەشکرد، بە پێچەوانەی دامەزراوەی مرۆیی غەززە، دامەزراوەکانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان بەزۆری خۆراک بەکۆمەڵ دابەش دەکەن و تەواوکەری خۆراکی ئامانجدار بۆ گروپە لاوازەکان دابین دەکەن. هەروەها بەرنامەی خۆراکی جیهانی ڕایگەیاندووە کە ئامانجیان گەیاندنی هاوکاری بەپەلەیە بۆ منداڵانی بچووک و ژنانی دووگیان. تەنانەت ئەوانەی توانیویانە ئەم سندوقانە وەربگرن پێویستیان بە ئاو و سووتەمەنی هەیە بۆ لێنانی ژەمە وشکەکان، لە کاتێکدا غەززە ڕووبەڕووی قەیرانی ئاوی سەخت و کەمیی سووتەمەنی جددی بووەتەوە. نووسینگەی مرۆیی نەتەوە یەکگرتووەکان لەم هەفتەیەدا هۆشداری دا کە قەیرانی ئاو لە غەززە بە خێرایی خراپتر دەبێت و خێزانەکان ناچار دەکرێن پەنا بۆ شێوازی ناپارێزراو و ناتەندروستی چێشت لێنان ببەن، وەک سووتاندنی زبڵ و خاشاک. بەرنامەی خۆراکی جیهانی لە مانگی ئایاردا ڕایگەیاندبوو کە دابینکردنی ڕەسمی غازی چێشت لێنان پچڕاوە و لە بازاڕی ڕەشدا دەفرۆشرێت بە نرخێکی تا ٤ هەزار لەسەد زیاتر لە نرخی پێش جەنگ.

وەزیری دارایی حکومەتى هەرێم ڕایدەگەیەنێت لیستی مووچە و تەرازووی پێداچوونەوەی مانگی حوزەیران، ڕەوانەی وەزارەتی دارایی فيدراڵ کراوە و ئەرکی وەزارەتی دارایی عێراقە  مووچەی مانگی حوزەیران خەرج بکات. هەروەها ئەنجومەنى وەزیران دەڵێت: ئەو بڕە نەوتەی ئێستا ئامادەیە بۆ هەناردە و لە لایەن کۆمپانیا بیانییەکان بەرهەم دەهێنرێت، ڕادەستی کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ) دەکرێت بەمەبەستی هەناردەکردنی لە ڕێگای بەندەری جەیهانەوە. ئەمڕۆ چوارشەممە 30ی تەممووزی 2025، بە سەرپەرشتی سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی و ئامادەبوونی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیران، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆبووەوە. بڕگەی یەکەمی کۆبوونەوە، تاوتوێکردنی دوا هەنگاوەکانی خەرجکردنی مووچەی مانگی حوزەیران و تەمموزی 2025 بوو لەبەر ڕۆشنایی بڕیاری هاوبەشی هەردوو ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵ و هەرێمی کوردستان و بە دواداچوونی کاری لیژنە هاوبەشەکانی وەزارەتی دارایی و دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ و هەرێمی کوردستان بە پێی دوا بڕیاری هەردوو ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵ و هەرێم . سەرەتا ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی وئابووری، ڕاپۆرتێکی لەسەر پۆلێنكردنی داهاتە گشتیيەکان لە هەرێمی کوردستان و دەستنیشانکردنی جۆری داهات و سەرچاوەکەی و بنەمای یاسایی وەرگرتنی خستەڕوو، کە مانگانە بە شێوازێکی ڕوون و شەفافانە، لە چوارچێوەی تەرازووی پێداچوونەوە، پێشکەشی وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ کراوە و بە بەردەوامیش لەلایەن تیمی هاوبەشی هەردوو دیوانی چاودێری داراییشی وردبینی بۆ کراوە. وەزیری دارایی و ئابووری ئاماژەی بەوە دا کە نوێنەرەکانی هەرێمی کوردستان لە لیژنەی هاوبەشی هەردوولا بۆ پۆلێنکردنی داهاتە نانەوتییەکان و دەستنیشانکردنی بەشی گەنجینەی فیدڕاڵیی لەم داهاتانە، هاوکار بوون لە سەرخستنی کاری لیژنەکە و پشتبەست بە دەستوور و یاسای بەڕێوەبردنی دارایی فیدڕاڵی و یاسای بودجەی سێ ساڵە، بە وردیی پێشنیاری هەرێمیان لەم بارەیەوە ئامادە کردووە. وەزیری دارایی و ئابووری، ڕوونیکردەوە کە لیستی مووچە و تەرازووی پێداچوونەوەی مانگی حوزەیران، ڕەوانەی وەزارەتی دارایی فيدراڵ کراوە و ئەرکی وەزارەتی دارایی عێراقە کە لە بەرامبەردا، مووچەی مانگی حوزەیرانی مووچەخۆرانی هەرێم خەرج بکات. ئەنجومەنی وەزیران، دەستخۆشی لە وەزارەتی دارایی و ئابووری و تيمی دیوانی چاودێری دارایی و دانوستان لەگەڵ بەغدا کرد بۆ ئەم ڕاپۆرتە شیکارییە سەبارەت بە داهاتە نانەوتییەکانی هەرێم و هەوڵ و کارکردنیان لەم بارەیەوە.  هەروەها ئەنجومەنی وەزیران ئەو تێڕوانینەی وەزارەتی پەسەندکرد سەبارەت بە پۆلێنکردنی داهاتەکان لە چوارچێوەی ئەو دەقە دەستووریی و یاساییانەی لە کۆبونەوەکەدا خرانەڕوو.  نوێنەرانی هەرێمی کوردستانيشی لە لیژنە هاوبەشەکە لەگەل حکومەتی فیدڕاڵ ڕاسپارد کە گفتوگۆی ئەم تێڕوانینە لەگەڵ هاوتاکانیان لە لیژنەکە بکەن، تا وەکوو لە نزیکترین دەرفەتدا، دۆسیەی داهاتی نانەوتی یەکلایی ببێتەوە بە گوێرەی ئەو ڕێکارە هاوبەشەی لە بڕیاری هەردوو ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم و فیدڕاڵدا هاتووە. پاشان کەمال محەمەد ساڵح وەزیری سامانە سروشتییەکان بە وەکالەت، بابەتی دەستپێکردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی لە بەر ڕۆشنایی دوا بڕیاری هاوبەشی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵ و هەرێم خستەڕوو. لە دوای گفتوگۆ، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا کە حکومەتی هەرێمی کوردستان بەرپرسیارێتی قەرەبووکردنەوەی کۆمپانیای نەوتی بەرهەمهێنەری ئەو بڕە نەوتە دەگرێتە ئەستۆ کە بە گوێرەی بڕیاری هاوبەشی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵ و هەرێم بۆ مەبەستەکانی بەکارهێنانی ناوخۆ لە هەرێم، تەرخان کراوە. ئەو بڕە نەوتەی ئێستا ئامادەیە بۆ هەناردە و لە لایەن کۆمپانیا بیانییەکان بەرهەم دەهێنرێت، ڕادەستی کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ) دەکرێت بەمەبەستی هەناردەکردنی لە ڕێگای بەندەری جەیهانەوە، ئەنجومەنی وەزیران دووپاتی کردەوە، کە حکومەتی هەرێمی کوردستان بەردەوامە لەسەر پابەندبوون بە لەیەکتێگەیشتنی هاوبەشی نێوان هەردوولا و هەر لەم چوارچێوەیەش، دەبێت حکومەتی فیدڕاڵ مووچەی مانگی حوزەیران و دواتریش مانگی تەمموز خەرج بکات هاوشێوەی مووچەخۆرانی ناوچەکانی دیکەی عێراق ، چونکە هەرێم پابەندە بە جێبەجێکردنی ئەوەی لەسەری بووە لە بارەی دۆسیەی نەوت و داهاتی نا نەوتی و حکومەتی هەرێم پیشتیوانی سەرخستنی لەیەکگەیشتنی هاوبەشی نێوان هەردوولایە کە پێشتر لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی هەردوولا پەسەند کراوە.

وەزارەتی پلاندانانی هەرێمی کوردستان راپۆرتێکی وەزارەتی پلاندانانی عێراق رەتدەکاتەوە و دەڵێت، راپۆرتی هەژاریی فرەڕەهەند - MPI) بەبێ ئاگاداری و بەشداریی ئەوان ئامادە و بڵاوکراوەتەوە، لەکاتێکدا دەبوو هەر لە سەرەتاوە بە هاوبەشی کاری لەسەر بکرایە.   رۆژی چوارشەممە، 30-07-2025، وەزارەتی پلاندانانی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانی دا لە بەغدا، راپۆرتی (هەژاریی فرەڕەهەند)ی راگەیاند کە بە هاوکاریی رێکخراوی UNDP ئامادە کراوە.   وەزارەتی پلاندانانی هەرێمی کوردستان دەڵێت، ئەم راپۆرتە بێ ئاگاداریی ئەوان و دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان ئامادە کراوە، دەبووایە لە سەرەتاوە بە هاوبەشی کار لەسەر ئەم راپۆرتە و وردەکارییەکانی بکرایە، تاوەکو راوبۆچوونی حکومەتی هەرێمی کوردستانی تێیدا جێگیر بکرێت.   وەزارەتەکە ئاماژەی بەوەش کردووە: "پێویستبوو دوا رەشنووس بە دەستمان بگات تاوەکو پێشوەخت ئەنجامەکانی پەسند بکەین و ئامادە بین لە رێوڕەسمی راگەیاندنی و دواتر سوود لە ئەنجامەکانی وەربگرین."   بەگوێرەی راگەیێندراوەکەی وەزارەتی پلاندانانی هەرێمی کوردستان، رێژەکانی ئاماژەپێکراو لە راپۆرتەکەدا پشتی بەستووە بە داتاکانی دوا رووپێوی (ئابووری و کۆمەڵایەتیی خێزان) بۆ ساڵانی (2023-2024) و لە رۆژی 26-2-2025 ئەنجامەکانی راگەیێندراوە.   عەبدولزەهرە هینداوی، گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق میوانی بووڵتەنی نیڤڕۆژی تۆڕی میدیایی رووداو بوو کە سەنگەر عەبدولڕەحمان پێشکێشی دەکات، لە بەشێکی قسەکانی دا باسی رێژەی هەژاری لە عێراق و هەرێمی کوردستان کرد و گوتی، هەولێر کەمترین رێژەی هەژاری تێدایە لەسەر ئاستی عێراق.   هینداوی گوتی، "هەولێر کەمترین رێژەى هەژاریی فرە رەهەندى تۆمارکردووە بە 6.8%، ئەم رێژەیە لە دهۆک و سلێمانى کەمێک بەرزدەبێتەوە، بەوپێیەى دهۆک پێشتر لە ساڵى 2014  چەند شەپۆلێکى ئاوارەبوونى زۆرى لەخۆگرت، ئەمەش کاریگەرى لەسەر ئاستى خزمەتگوزاری و بژێوى لە پارێزگاکە هەبووە". راگەیەنراوێک لە وەزارەتی پلاندانانی هەرێمەوە  ئەم بەیانیە وەزارەتی پلاندانانی فیدراڵ کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی لە شاری بەغداد ئەنجامدا، تیایدا ڕاپۆرت (هەژاری فرە ڕەهەند MPI) ڕاگەیاند کە بەهاوکاری ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان (UNDP)  ئامادە کرابوو، لێرەوە ڕایدەگەیەنین: ئەم ڕاپۆرتە بێ ئاگاداری وەزارەتی پلاندانانی هەرێم و دەستەی ئاماری هەرێم ڕێکخراوە کە دەبوایە لە سەرەتاوە بە هاوبەشی کار لەسەر ئەم ڕاپۆرتەو وردە کارییەکانی بکرایە تاکو ڕاوبۆچوونی حکومەتی هەرێم تیایدا جێگیر بکرابا، هەروەها پێویست بوو کە دوا ڕەشنوس بە دەستمان بگات تاکو پێشوەخت ئەنجامەکانی پەسەند بکەین و ئامادە بین لە ڕێوڕەسمی ڕاگەیاندنی و دواتر سود لە ئەنجامەکانی وەر بگرین.  جێگەی ئاماژەپێکردنە رێژەکانی ئاماژەپێکراو لە راپۆرتەکەدا پشتیبەستووە بە داتاکانی دوا ڕووپێوی (ئابوری و کۆمەڵایەتی خێزان) (٢٠٢٣-٢٠٢٤)و لە ( ۲٦ـ۲ـ۲۰۲٥ ) ئەنجامەکانی راگەیندراو بەمەنهەجیەتی زانکۆی ئۆکسفۆردی بەریتانی کاری لەسەر کراوە کە لە ساڵانی پێشتر پێکەوە لەگەڵ دەستەی ئاماری عیراق راهێنان کرابوو بۆ بەکارهێنانی نیشاندەرەکانی تاکو نەک تەنها هەژاری ماددی  بنەمای پلان و ستراتیجەکان بێت (بەپێی ئەنجامەکانی رووپێوی ئاماژەپێکراو لە عیراق ١٩.٣% و لە هەرێم ٨.٦%) بەڵکو ڕێبەری هەژاری فرەڕەهەند دروست بکرێ بۆ پەنجە دانان لەسەر جۆرەکانی تری هەژاری لە کۆمەڵگا.

محەمەد عەلی تەمیم، وەزیری پلاندانان ئەمڕۆ چوارشەممە ڕایگەیاند، لە ساڵی 2018 تا ساڵی 2024 ڕێژەی هەژاری بۆ 10.8% دابەزیوە، ئاماژەی بەوەشکرد، ڕاپۆرتی پێوەرەکانی هەژاری فرە ڕەهەندی نیشتمانی سەرجەم پارێزگارەکانی گرتەوە، بەوانەی هەرێمی کوردستانیشەوە. لە میانی پێشکەشکردنى ڕاپۆرتێک لەسەر پێوەرەکانی هەژاریی فرەڕەهەندی نیشتمانی ڕۆژی چوارشەممە، تەمیم ڕایگەیاند، پێى چەند پێوەرێکی هەژاری فرەڕەهەند لە 11.4% لە ساڵی 2018 بۆ 10.8% لە ساڵی 2024 دابەزیوە، بەڵام حکومەت بەنیازە سیاسەت و پلانی هەیە بۆ ئەوەی بەردەوام ئەم ڕێژەیە زیاتریش کەمبکاتەوە. ئەو ئەوەشى خستەڕوو پێوەرەکانی هەژاری دەستنیشانکردنی پێداویستییە سەرەتاییەکان و باشترکردنی ئاستی ژیانی هاوڵاتیان لە پارێزگاکان، بە پشتبەستن بەو ئەولەویەتانەی کە ڕەنگدانەوەیان هەیە، چ لە ڕووی جوگرافیەوە. وەزیری پلاندانانی عێراق ڕایگەیاند، لەکاتێکدا حکومەتی عێراق گرنگیی چارەسەرکردنی هەژاری و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی دەزانێت، بەو پێیەی لە ڕیزبەندی ئەولەویەتە سەرەکییەکانی بەرنامەی حکومەتەکەی داناوە، سەرەڕای دابەزینی ڕێژەی هەژاری لە عێراق بۆ 17.5% بە بەراورد بە زیاتر لە 20% لە ساڵانی ڕابردوودا، ئەمە نەبووەتە ڕێگری لە فراوانبوونی لێکۆڵینەوەی ئەم دیاردەیە. ئاماژەی بەوەشکرد، "عێراق لە پێشەنگی جیهاندایە لە ئامادەکردنی پێوەرێکی فرەڕەهەندی هەژاری منداڵان، بەو پێیەی پێشتر یەکەم ڕاپۆرت لە ساڵی 2022دا بڵاوکرایەوە، هەروەها بەرەو ئامادەکردنی پێوەرێکی نوێ بۆ هەژاریی منداڵان لە ماوەی ساڵی 2026دا دەڕۆین، دوای تەواوبوونی خولی حەوتەمی ڕاپرسیی پۆلی پێوەرە فرە نیشاندەرەکان" وتیشى: سیاسەتەکان بە ئامانجی باشترکردنی توانای تاک یان خێزانی عێراقی بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی داهاتەکانیان، بەڵام لە گەڕان بەدوای ئاستەنگە سەرەتاییەکانی گەشەپێدان کە دەبێت ڕێگاکانیان هەڵسەنگێندرێت و بۆشاییەکانی بەردەم کۆمەڵگەی عێراقی دەبێت چارەسەر بکرێن. ڕوونیشیکردەوە، وەزارەتی پلاندانان هەوڵیدا هاوکار بێت لەگەڵ هەردوو بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان و دەستپێشخەریی هەژاری و گەشەپێدانی مرۆیی بۆ کارکردن لەسەر تەواوکردنی ڕاپۆرتێکی نیشتمانی هەژاری لەژێر ڕۆشنایی ئەوەی کە ڕووپێوی کۆمەڵایەتی و ئابووریی عێراقی بۆ ماڵان دابینیکرد لەڕووی نیشاندەری سەردەمیانە و هەمەلایەنە لەسەر بارودۆخی ئابووری و کۆمەڵایەتی خێزانی عێراقی. ژمارەکان وادەڵێن: ڕێژەی هەژاری بەگوێرەی ڕاپۆرتەکە:  -ڕێژەی هەژاری ساڵی 1995 - 75% بووە. -ڕێژەی هەژاری ساڵی 2007 - 22.9% بووە. -ڕێژەی هەژاری ساڵی 2012- 18.9% بووە. -ڕێژەی هەژاری ساڵی 2018 - 20.1% بووە. -ڕێژەی هەژاری ساڵی 2024 - 17.5% بووە. پێوەرە سەرەکییەکانی ڕاپۆرتەکە:  -بژێویی ژیان. -خوێندنی باش.  -تەندروستیی باش و خۆشگوزەرانی.    دیارترین ڕواڵەتەکانی هەژاری لە عێراق بەگوێرەی پێوەرە جیهانییەکان: -بێبەشبوون لە خوێندن 61%. -بێبەشبوون لە تەندروستی 33.1%. -بێبەشبوون لە داهات (ناوخۆیی) 18.9%. -بێبەشبوون لە خزمەتگوزاتگوزارییەکان بەگشتی 6%.   ئەو پارێزگایانەی باشترین پێوەرەکانیان بۆ دابەزاندنی هەژاری جێبەجێ کردووە: -پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان  -بەغدا و کەرکووک   ئەو پارێزگایانەی ڕێژەی هەژاری فرەڕەهەند تیایاندا بەرزە: -موسەننا لە باشووری عێراق. -پارێزگا ڕزگارکراوەکانی دەستی داعش.

سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان ڕایگەیاند، هێرشه‌ درۆنييه‌كان بۆ سه‌ر ژێرخانی وزەی هه‌رێمى كوردستان، زيان بە ئابووريى عێراق دەگەیەنێت، هەروەها ڕاوێژكارى باڵاى به‌ريتانياش دەڵێت: وەڵاتەکەی ئامادەی هەموو هاوكارىی و پشتيوانييه‌كە بۆ پاراستنى ئاسايش و سه‌قامگيريى عێراق و هه‌رێمى كوردستان. لە ڕاگەیەندراوێکی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستاندا هاتووە، ئەمڕۆ چوارشه‌ممه، ‌30ـی تەممووزی 2025، نێچیرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، پێشوازیی له‌ جێگرى ئه‌دميراڵ ئێدوارد ئالگرين، ڕاوێژكارى باڵاى به‌ريتانيا بۆ ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و باكوورى ئافريكا و شاندێكى ياوه‌رى كرد كه‌ له‌ ژماره‌يه‌ك ڕاوێژكار و كونسوڵى گشتيى به‌ريتانيا له‌ هه‌رێمى كوردستان پێكهاتبوو. لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەکراوە، دۆخى ئه‌منيى عێراق و هه‌رێمى كوردستان و ناوچه‌كه‌ و په‌يوه‌ندييه‌كانى هه‌ولێر ـ به‌غدا تاوتوێ كران، هه‌روه‌ها تيشك خرايه‌ سه‌ر مه‌ترسييه‌ ئه‌منييه‌كان و هه‌ڕه‌شه‌كانى داعش له‌سه‌ر ئارامى و سه‌قامگيريى ناوچه‌كه‌. نێچيرڤان بارزانى دووپاتى كرده‌وه‌ كه‌ داعش هێشتا مه‌ترسيیه‌كى ڕاسته‌قينه‌يه‌ و هه‌ڕه‌شه‌ له‌ ئارامى و سه‌قامگيريى عێراق و سووريا ده‌كات، ده‌رباره‌ى هێرشه‌ درۆنييه‌كانيش بۆ سه‌ر هه‌رێمى كوردستان، هەروەها به‌ ئامانجگرتنى ژێرخانى وزه‌ى له‌ هه‌رێمى كوردستان، به‌ هه‌ڕه‌شه‌ و زيان بۆ ته‌واوى ئابووريى عێراق له‌ قه‌ڵه‌م دا و داكۆكى له‌وه‌ كرده‌وه‌ كه‌ پێویسته‌ ڕێگرى له‌و هێرشانه‌ بكرێت. ڕوونیشکراوەتەوە، ئالگرين وێڕاى نيشاندانى پابه‌ندیى به‌ريتانيا به‌ بره‌ودان به‌ په‌يوه‌ندييه‌كان و هاريكاريى هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ عێراق و هه‌رێمى كوردستان، دووپاتى كرده‌وه‌ كه‌ وڵاته‌كه‌ى به‌ بايه‌خ و گرنگييه‌كى زۆره‌وه‌ له‌ ئارامى و سه‌قامگيريى ناوچه‌كه‌ ده‌ڕوانێت، هه‌روه‌ها هه‌موو هاوكارى و پشتيوانييه‌كى به‌ريتانياى بۆ پاراستنى ئاسايش و سه‌قامگيريى عێراق و هه‌رێمى كوردستان و ناوچه‌كه‌ نيشان دا. لە دیدارەکەدا، تاوتوێی سيستەمى فيدراڵى له‌ عێراق، په‌يوه‌ندييه‌كانى عێراق و هه‌رێمى كوردستان له‌گه‌ڵ وڵاتانى دراوسێ، دۆخى سووريا و مافه‌كانى كورد و پێكهاته‌كان له‌و وڵاته‌، له‌گه‌ڵ دوايين پێشهاته‌كانى پرۆسه‌ى ئاشتى له‌ توركيا کرا.