لاهور شێخ جەنگى: کەس ناتوانێت من دەستگیربکات

فالح فەیاز، سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی، دەڵێت: هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی خۆکوشتنە، چونکە بارودۆخی هەرێمایەتی هاوشێوەی ئەو مەترسیدارییەیە  کە عێراق لە ساڵی ٢٠١٤دا تیایدا دەژیا،  کاتێک داعش سەریهەڵدا. فەیاز، لە چاوپێكەوتنی تەلەفیزیۆنیدا رایگەیاند: حەشدی شەعبی نایەوێت ئەزمونی سوپای پاسداران لە عێراق دووبارە بکاتەوە، حەشد پێکهاتەیەکی نیشتمانییە بۆ هەموو عێراقییەکان، هەوڵیشمان داوە هەموو ناوچەكانی عێراق بگرێتەوە، جگە لە برایانمان لە هەرێمی کوردستان، کە ئامادە نەبوون بەشداری بکەن، بەوپێیەی پێکهاتەیەکی هاوتەریبیان هەیە، ئەویش پێشمەرگەیە، کە تایبەتە بە دۆخی کورد، ئێمە رێز لەوە دەگرین و پێشمەرگە بە یەكێك لە سەرچاوەكانی بەرگریی نیشتمانی عێراق دەزانین. لەلایەكی ترەوە، گابرێل سۆما، ئەندامی ئەنجومەنی راوێژکاری دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریکا، هۆشداریی دا لەوەی سزای توندی ئەمریکا چاوەڕێی عێراق دەکات، ئەگەر یاسای حەشدی شەعبی پەسەند بکرێت. سۆما، ئاماژەی بەوەشكردووە: هەندێک لە پێکهاتەکانی حەشدی شەعبی پشتیوانی لە ئێران وەردەگرن، عێراقیش لە ئامادەبونی سوپادا پێویستی بە حەشدی شەعبی نییە. وتیشی: جۆ بایدن سەرۆکی پێشوی ئەمەریکا چاوپۆشی لە هەژمونی ئێران لە عێراقدا كردبوو، بەڵام ترەمپ جیاوازە، جەحتیشكرد: بەشێکی زۆر لە هێزەکانی حەشدی شەعبی فەرمانەکانیان لە ئێران وەردەگرن. لەبارەی هێزەكانی پێشمەرگەش، ناوبراو وتی: پێشمەرگە وەلائیان بۆ عێراقە، هەرچەندە هاوکاری لە ئەمریکاشەوە وەردەگرن.  راشیگەیاند: واشنتۆن رێگە بە پەسەندکردنی یاسای حەشدی نادات، ئەمە قسەی وەزیری دەرەوەی ئەمریکایەو ترەمپ سزای توند بەسەر عێراقدا دەسەپێنێت، ئەگەر یاسای حەشدی شەعبی پەسەند بکرێت.

ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، بە سەرپەرشتی یاریدەدەرێکی وەزیری وزە لە حکومەتی کاتى سوریا و شێخێک ڕۆژانە دەست بەسەر هەزار و 500 بەرمیل نەوتدا دەگرن و دەیان هەزار دۆلاریان دەستکەوێت و بۆ ئەو کەسە کاریگەرانەی کە بەرپرسیارن لەم کارانە. بەپێى ئەو ڕاپۆرتەى کە ڕوانگەی سوری خستویەتیەڕوو ئەو نەوتەى ڕۆژانە لەلایەن ئەوکەسانەوە دەستى بەسەردا دەگیرێت، لە هیچ تۆمارێکى فەرمی فەرمانگەو وەزارەتەکاتى حکومەتی کاتى سوریادا نە نەوتەکە نە بڕى پارەکەى تۆمار ناکرێت.  ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، ئەو بڕە نەوتە لەڕێگەی تانکەری تایبەتەوە دەگوازرێنەوە بۆ ناوچەی "ئەلحەرقات" لە شارۆچکەی تارهین لە باکووری حەلەب، لەوێ بە ڕێگەی سەرەتایی بۆ بەرهەمهێنانی بەنزین و گازۆیل دووبارە تێکەڵ دەکرێنەوە. بەپێى زانیاریەکانى سەرچاوەکانى ناو ڕاپۆرتە بڵاوکراوەکە، ئەم ئۆپەراسیۆنى دەستبەراگرتنەى نەوت بەسەرپەرشتی یاریدەدەرێکی وەزیری وزە لە حکومەتی ئینتقالی دەکرێت. پاشان ئەو بڕە بەرهەم هێنراوە بە شێوەیەکی نایاسایی ئازاد دەکرێن بۆ بازاڕە ناوخۆییەکان، ئەمەش قازانجی دارایی بەدەست دەهێنێت کە ڕۆژانە بە دەیان هەزار دۆلار بۆ ئەو کەسە کاریگەرانەی کە بەرپرسیارن لەم کارانە. سەرچاوەکە ناوی یاریدەدەرەکەی ئاشکرا نەکردووە، هەروەها ئەو شوێنانەی دەرهێنانی نەوتیشی ئاشکرا نەکردووە کە لەلایەن ئەو کەسانەوە دەبرێت.

یەکەم دانپێدانانى عەجاج، ئەو تۆمەتبارەی بە جەلادەکەى نوگرەسەلمان ناسراوە، بڵاوکرایەوە. عەجاج ئەحمەد حەردان وتوویەتی: برسیکردنمان وەک چەکێک بەکارهێناوە، کە کاریگەرییەکەی زۆر لە بۆردومانی سەربازی زیاتر بوو، سێ یەکی ئەو کەسانەی دەستگیرکرابوون لە ماوەی 10 مانگدا گیانیان لەدەستداوە. عەبدولکەریم عەبد فازڵ، سەرۆکی دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی عێراق رایگەیاندووە: پرۆسەی دەستگیرکردنی عەجاج دوای لێکۆڵینەوەی فراوان و دانپێدانانی ژمارەیەک ئەفسەری پێشوو بووە، عەجاج دەستی درێژی رژێمی بەعس بووە لە جێبەجێکردنی چەندین تاوانی راگواستنی زۆرەملێ و دەستگیرکردن و کۆمەڵکوژی. عەجاج باسى لە ئەشکەنجەدانى زیندانیان کردووە و دانی بەوەدا ناوە لە ماوەی 10 مانگدا نزیکەی دوو هەزار زیندانیی کوردی لەژێر ئەشکەنجەدا کوشتووە. رۆژنامەى سەباحى نیمچە فەرمیی عێراق چاوپێکەوتنی لەگەڵ ئەم تۆمەتبارە ئەنجامداوە و گوتویەتی، کاتێک لە ساڵى 1989 بووەتە بەڕێوەبەرى زیندانیی نوگرەسەلمان، 400 دەستگیرکراوى عەرەبی لێ بووە، لەبری ئەو زیندانییە عەرەبانە، نزیکەى سێ هەزار کوردى هەولێر و سلێمانى، بۆ نوگرە سەلمان گوازراونەتەوە. پێش وەرگرتنی ئەم پۆستەش، عەجاج لە ئیدارەی ئەمنی هەولێر و چەند ناوچەیەکی دیکەی عێراق کاری کردووە. عەجاج دانی بەوەدا ناوە لە نوگرەسەلمان سیاسەتى، دەستدرێژی، برسێتى و ئەشکەنجەی دەروونى و جەستەییان بەکارهێناوە، وەکو چەکێک بۆ کۆمەڵکوژکردنیان، بەجۆرێک ئازاری زیندانیانیان داوە، لە ماوەى 10 مانگدا دوو لەسەر سێ، واتە دوو هەزار زیندانی گیانیان لەدەستداوە. عەجاج ئەحمەد حەردان عوبێدى، لە پارێزگاى سەڵاحەدین لەدایکبووە، لە دواى رووخانى رژێمى بەعسەوە لەلایەن خێزانەکەیەوە و لەژێر ناوى جیاوازدا شاردراوەتەوە. ئەم تۆمەتبارە سەرەتاى ئەم مانگە لەلایەن دەزگاى ئاسایشى نیشتمانى عێراقەوە دەستگیرکرا، دەسەڵاتى دادوەریی عێراقیش سەرقاڵى کۆکردنەوەى شایەتحاڵ و سکاڵاکارانى تاوانەکانى عەجاجن، لە هەرێمى کوردستانیش سێ شوێن بۆ وەرگرتنى سکاڵا لەسەر تاوانەکانی ئامادەکران.

بڕیارە ئەمرۆ پێنجشەممە، بڕیارێکی چارەنووسساز لەبارەی دۆسیەی یاسایی شاسوار عەبدولواحید، سەرۆکی جوڵانەوەی نەوەی نوێ دەربکرێت. سەڵاح حەسەن، وتەبێژی دادگای سلێمانی، ڕاگەیاند، ئەمڕۆ شاسوار عەبدولواحید، سەرۆکی جوڵانەوەی نەوەی نوێ، دەبرێتە بەردەم دادوەر و گوتەی لێوەردەگیرێت، ئەوەش بەهۆی ئەوەی لە پێشوودا بە بێ ئامادەبوونى خۆی سزا درابوو. عەبدولواحید، کە ماوەی نزیکەی هەفتەیەکە بە فەرمانی دادگا و لەسەر بنەمای سکاڵایەکی شادی نەوزاد، پەرلەمانتاری پێشووی فراکسیۆنی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی کوردستان، دەستبەسەر کراوە، ڕووبەڕووی سزای شەش مانگ زیندانیکردن بووەتەوە.  سزاکە پێشتر و بەبێ ئامادەبوونی خۆی بە تۆمەتی "هەڕەشەکردن" لە پەرلەمانتارە ناوبراوەکە دەرچووە، بەڵام تانەی لێدراوە و ئێستا دۆسیەکە لە قۆناغی تێهەڵچوونەوە (تەمیز) دایە. چاوەڕوان دەکرێت لە دادگاکەدا پارێزەری شاسوار عەبدولواحید داوای پێداچوونەوە بە فەرمانی دەستگیرکردنی سەرۆکی جوڵانەوەی نەوەی نوێ بکات. پێشتر نەوەی نوێ داوایکردبوو شاسوار عەبدولواحید بە کەفالەت ئازاد بکرێت، بەڵام بە گوتەی دادوەر سەڵاح حەسەن، "تاوەکو حوکمەکە بەم جۆرە بێت بە کەفالەت ئازاد ناکرێت". 12ـی ئابی 2025، شاسوار عەبدولواحید، سەرۆکی جوڵانەوەی نەوەی نوێ، بە فەرمانی دادوەر لەلایەن هێزێکی پۆلیسی سلێمانییەوە دەستگیرکرا. سەڵاح حەسەن، جێگرى سەرۆکى دادگاى سلێمانى کە هاوکات گوتەبێژى دادگاکەشە، راگەیاند، شاسوار عەبدولواحید هەڕەشەى لە پەرلەمانتارێکى پێشوو کردووە. دەشڵێت، پەرلەمانتارەکە لەساڵى 2021ـەوە سکاڵاى لەسەر تۆمارکردووە، دادگا ئاگادارکردنەوەى بۆ دەنێرێت، بەڵام ئامادە نابێت لە بەردەم دادوەر. گوتیشى، پاش چوارساڵ دادگاى سلێمانى بە بێ ئامادەبوونى خۆى سزاى شەش مانگ زیندانیى بۆ شاسوار عەبدولواحید دەرکردووە. هەروەها جێگرى سەرۆکى دادگاى سلێمانى، راشیگەیاند، بەهۆى ئەوەى شاسوار عەبدولواحید بەدەم ئاگادارکردنەوەکانى دادگاوە نەچووە، بۆیە دادگا بەبێ ئامادەبوونى خۆى سزاى داوە. بەپێی زانیارییەکان، دادوەر لە دانیشتنی ڕۆژی پێنجشەممەدا لەبەردەم سێ ئەگەری سەرەکیدایە کە هەر یەکێکیان ئاڕاستەی دۆسیەکە بە تەواوی دەگۆڕێت: پشتڕاستکردنەوەی سزا: دادوەر بڕیاری پێشووی دادگا پەسەند بکات و سزای شەش مانگ زیندانیکردنەکە جێگیر بکات. لەم حاڵەتەدا، شاسوار عەبدولواحید لە زیندان دەمێنێتەوە تا تەواوکردنی ماوەی سزاکەی. ئازادکردن بە کەفالەت: دادوەر بڕیار بدات بە کردنەوەی دۆسیەکە و دیاریکردنی وادەیەکی نوێ بۆ دادگاییکردنەوەی عەبدولواحید بە ئامادەبوونی خۆی. لەم ئەگەرەدا، تا کاتی دانیشتنی داهاتوو بە دانانی کەفالەت ئازاد دەکرێت. هێشتنەوە لە زیندان تا دادگاییکردنەوە: وەک ئەگەری دووەم، دادگا ڕۆژێکی تر بۆ دادگاییکردن دیاری بکات، بەڵام تا ئەو کاتە عەبدولواحید لە زینداندا بهێڵێتەوە.

کۆمپانیای دی ئێن ئۆ بەرزبوونەوەی داهات و بەرهەمی نەوتی لە هەرێمی کوردستان راگەیاند و دەڵێت لە چارەکی دووەمی ئەمساڵ بەرهەم و داهاتی نەوتمان زیادیکردووە. لەڕاگەیەندراوێکیاندا کە ئەمڕۆ پێنج شەممە بڵاوکراوەتەوە، دی ئێن ئۆئ ئاماژە بۆ ئەوەدەکەن لە هەرێمی کوردستان و دەریای باکوور 258 ملیۆن دۆلار قازانجمان کردووە كۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی راپۆرتی چارەكی دووەمی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی لە هەرێمی كوردستان بڵاوكردەوە، بەگوێرەی راپۆرتی كۆمپانیاكە، پوختەی بەرهەمی لەماوەی ئەو چارەکەدا (56)هەزار و (100)بەرمیلی رۆژانە بووە. كۆماپانیاكە ئاماژە بەوەشدەكات: لە کاتێکدا ئەو چاکسازییانەی چەند مانگێکی خایاند تائێستا هەڵپەسێردراون و نیگەرانییە ئەمنییەکان لەجێی خۆیانن، دوای هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ سەر کێڵگەکانی سەر بە (DNO) لە کوردستان، کۆمپانیاكە کۆی بەرهەمهێنانی لەسەر بنەمایەكی ئەزموونی  زیادکردووە بۆ  (55) هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا، کە بە نزیکەیی بە یەکسانی لە نێوان کێڵگەکانی تاوکێ و پێشخاپوردا دابەشکراوە. کەمبوونەوەی بەرهەم بەراورد بە چارەکی پێشوو، بەهۆی دوو وەستانی کارکردنەوە بوو کە بەهۆی کێشەکانی بازاڕەوە سەپێنران. لەکاتی ئەو وەستانانەدا، DNO هەندێک چاکسازی کرد، کە لە بنەڕەتدا بڕیاربوو لە کۆتاییەکانی ئەمساڵدا بکرێن. کۆمپانیای DNO خاوەنی 75٪ی پشکەکانی مۆڵەتی تاوکێیە و بەکارخەری بلۆکەکەیە، هاوبەشەکەشی کە کۆمپانیای "گەنەڵ ئێنێرجی "یە، خاوەنی 25٪ی مۆڵەتەکەیە.

وەفدی باڵای حکومەتی هەرێم لەگەڵ وەزارەتی دارایی کۆبوونەوە و لە کۆبوونەوەکەدا هەردوولا لەسەر پرسی موچە و رادەستکردنی داهاتی نانەوتی گەیشتونەتە لێکتێگەیشتن، هاوکات شاندی هەرێم داوایان لە تەیف سامی کردووە، مووچەی مانگی شەش بنێرێت، بەڵام وەزیرەکەی عێراق گوتوویەتی: "هەر کات نووسراوی ئەنجوومەنی وەزیرانمان پێگەیشت، دەینێرین." سەرچاوەیەک لە شاندى باڵای هەرێم ڕایگەیاند: هەرێم و بەغدا رێکەوتوون لەسەر ئەوەی داهاتی گومرکی لە سەدا پەنجا بە پەنجا بێت و بە نیوەی لە نێوان هەرێم و بەغدا دابەش دەکرێت، هاوکات هەفتەی داهاتوو وەفدی حکومەتی هەرێم لەگەڵ دارایی عیراق و لیژنە وزارییەکە کۆدەبێتەوە و داهاتی باج و رسومات یەکلایی دەکەنەوە. سەرچاوەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، حکومەتی عیراق رازی بووە کە لە دوای مانگی شەشەوە بە 120 ملیار دینارەکەدا بچێتەوە، ئەمەش رەزامەندی تەیف سامیی لەسەرە ، بەڵام هێشتا لەسەر هیچ ژمارەیەکیش رێکەوتن نەکراوە. بەوتەى ئەو سەرچاوە باڵایە، وەزارەتی دارایی عیراق لە چاوەڕوانی گەیشتنی نوسراوەکەی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراقە بۆ خەرجکردنی مووچەی مانگی شەش، لە کاتی گەیشتنی نوسراوەکە بۆ دارایی عیراق، ئەوکات لەسەر بنەمای ئەو نوسراوە تەیف سامی ئیمزا لەسەر خەرجکردنی پارەی مووچەی مانگی شەش دەکات. ئاشکرایشیکرد، لە کاتی رادەستکردنی 120 ملیارەکە لەلایەن هەرێمەوە بە بەغداد و تەواو کردنی (رێکارەکانی) دەستپێکردنەوەی نەوت، راستەوخۆ پارەی موچەی مانگی شەش خەرج دەکرێت، واتا تەنها تەواوکردنی رێکارەکان نەک هەناردەکردنەوەی نەوت. بەپێى زانیاریەکانى سەرچاوە باڵاکە، خەرجکردنی موچەی مانگی شەش پەیوەست کراوە رادەستکردنی 120 ملیارەکە و تەواوکردنی ریکارەکانی هەناردەکردنەوەی نەوت. لەلایەکى دیکەوە ئەندامێکى بەشداربووى کۆبونەوەکەى ئەمڕۆ کە نەیوست ناوى ئاشکرابکرێت دەڵێت: شاندی هەرێمی کوردستان داوایان لە تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق کردووە مووچەی مانگی شەش خەرج بکات، بەڵام ئەو رایگەیاندووە، 'تاوەکو ئێستا نووسراوی ئەو بڕیارەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقی بەدەست نەگەیشتووە و هەر کاتێک گەیشتە دەستیان لەسەر بنەمای بڕیارەکە، مووچەی مانگی شەشی هەرێمی کوردستان خەرج دەکەن'."   شاندی هەرێمی کوردستان لەگەڵ وەزارەتی دارایی عێراق و لیژنە وەزارییەکەی حکومەتی عێراق بەردەوام دەبن لە کۆبوونەوە و گفتوگۆکردن، ماوەی هەفتەیەکیان لەبەردەستە تاوەکو بگەنە ئەنجامی کۆتایی."

سەرچاوە باڵاکانی سوریا لە چوارچێوەی دەسەڵاتی کاتى بە ماڵپەڕی عەرەبیەنێتیان  ئاشکرایان کردووە ئەحمەد شەرع سەرۆکى سوریا بە نیازە بەم زووانە پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەنی گەل پەسەند بکات. هەروەها پێشبینی دەکەن هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەو وڵاتەش دوابخات کە بڕیارە لە ١٥-٢٠ی ئەیلولى داهاتوو بەڕێوەبچێت. لە کۆتایی مانگی تەمموزدا، شەرع نەخشەڕێگەى کۆتایی سیستەمی هەڵبژاردنی کاتی بۆ ئەنجوومەنی گەلی سوریا وەرگرت، کە چەندین هەموارکردنەوەی وردەکارییەکانی لەخۆگرتبوو، دیارترینیان زیادکردنی ژمارەی کورسییەکان بوو لە ١٥٠ کورسییەوە بۆ ٢١٠ کورسی. بڕیارە لە نێوان رۆژانی 15 بۆ 20 مانگی داهاتوو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی گەل پەرلەمان لە سوریا بەڕێوەبچێت و ژمارەی ئەندامانی 210 پەرلەمانتار دەبێت، بەبڕیاری ئەحمەد شەرع سەرۆکی سوریا 140ـیان لەلایەن دەستەی هەڵبژاردنە ناوخۆییەکانەوە هەڵدەبژێردرێن، بەڵام 70ـیان راستەوخۆ لەلایەن شەرعەوە دیاری دەکرێن. سەرچاوە سوورییەکان، لە لێدوانێکدا بۆ کەناڵی عەرەبیە کە نەیانویست ناویان ئاشکرا بکەن، هۆکارى بڕیارەکەى شەرع بۆ ئەوەدەگەڕێننەوە کە ڕووداوو گرژیەکانى ناوچەی سوەیدا بەردەوامە، هەروەها ناکۆکی لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) کە بەشێکی بەرچاو لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریای کۆنترۆڵکردوە گەڕاندەوە، ئەمانە وایکردوە بیرلەدواخستنى بکەنەوە. بڕیارە سیستمە نوێیەکە گەرەنتی بەشداریکردنی 20%ی ژنانی سوریا لەو ئەنجومەنە بکات، بەپێی سیستمی هەڵبژاردنی کاتی، ئاماژەیە بۆ کاراکردنی ڕۆڵی ژنانی سوریا لە داڕشتنی دەوڵەتی هاوچەرخدا. لەدوو ڕۆژى ڕابردوودا هاوسەرۆکی پارتی سوریای داهاتوو رایگەیاند، هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی مانگی داهاتوو، یاسایی نییە، چونکە نوێنەری هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگەی سوریا لەخۆناگرێت. کەوسەر دۆکۆ بە ئاژانسی هاوارنیوزی گوتووە، هەڵبژاردنەکانی پێشوی سەردەمی رژێمی سوریا بە شێوەیەکی فەرمی بوون، بەڵام  رەنگدانەوەی ئیرادەی جەماوەر نەبوون، هەڵبژاردنی داهاتووش لەو بازنەیە دەرناچێت و نابێتە سەکۆیەکی راستەقینە بۆ بڕیاردان.

بارزانی و هەڵسوڕێنەری كاروباری باڵیۆزخانەی ئەمەریكا لە عێراق هاوڕابوون کە پێویستە چارەسەری پرسی کێشەی مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێم بکرێت و مووچەی هاووڵاتییان نەبێتە بەشێک لە ناکۆکی و ململانێی سیاسی. ئەمڕۆ چوارشەممە 20ـی ئابی 2025 لە ڕاگەیەندراوێکدا بارەگای بارزانی ڕایگەیاند، لە سەلاحەددین مەسعود بارزانی، پێشوازی لە باڵیۆز ستیڤن فەیگن، هەڵسوڕێنەری كاروباری باڵیۆزخانەی ئەمەریكا لە عێراق كرد. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە؛ لە دیدارەكەدا كە گویندەلن گرین، كونسوڵی گشتیی ئەمەریكا لە هەولێریش ئامادەی بوو، بیروڕا لە بارەیی دوایین پێشهات و ڕووداوەکانی ناوچەکە و پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا و هەناردەکردنەوەی نەوت ئاڵوگۆڕ کران و پاڵپشتیی کۆمپانیاکانی نەوتی ئەمەریکی کە بەپێی یاسا و دەستور ڕێککەوتنیان لەگەڵ حکوومەتی هەرێم ئەنجامداوە دووپاتکرایەوە و هەردوولا هاوڕابوون کە پێویستە چارەسەری پرسی کێشەی مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێم بکرێت و مووچەی هاووڵاتییان نەبێتە بەشێک لە ناکۆکی و ململانێی سیاسی. لەلایەکی دیکەوە وێڕای جەختکردنەوە لە بەهێزترکردنی پەیوەندی دوو لایەنەی نێوان هەرێمی کوردستان و ئەمەریکا، باس لە هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق و بارودۆخی سووریا و پێشوەچوونی هەنگاوەکانی چاکسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە و بەردەوامیی هەنگاوە ئەرێنییەکان سەبارەت بە پێکهێنانی کابینەی نوێی حکوومەتی هەرێمی کوردستان گفتوگۆیان لەبارەوە کرا.

وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاماژە بەوەدەدات، شاندی باڵای هەرێمی کوردستان لە بە‌غدا کۆبوونەوەی یەکلایکەرەوە لەبارەی پرسی مووچە و داهاتی نانەوتی دەکەن، جەخت لەوەشدەکاتەوە کە 120 ملیار دینار داهاتی نانەوتی ئامادەیە، هەرکاتێک پێویست بکات ڕادەستی بە‌غدا دەکرێت. کۆبوونەوەکەی شاندی هەرێمی کوردستان و تەیف سامی لە بەغدا بەردەوامە، کۆبوونەوەکە لەبارەی پۆلێنکردنی داهاتی نانەوتییە. ئەگەر هەردوولا گەیشتنە ڕێککەوتن لە کۆتایی کۆبوونەوەکە ڕاپۆرتێک ئامادە دەکرێت بۆ ئەوەی بخرێتە بەردەستی سەرۆکوەزیرانی عێراق. پێشەوا هەورامی، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان وتی، "کەمێک پێش ئێستا قسەم لەگەڵ شاندی هەرێمی کوردستان کرد، لە بەغدا کۆبوونەوەیەکی یەکلاییکەرەوە هەیە، سەبارەت بەگەیشتن بەڕێککەوتن دەربارەی پرسە داراییەکان." وتیشی، "120 ملیار دینار داهاتی نانەوتیی مانگی شەش ئامادەیە، هەر کاتێک پێویست بکات دەخرێتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی عێراق." ماوەی دوو ڕۆژە شاندێکی وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان لە بەغدایە. دوێنێ ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری ناردنی مووچەی دا بە مەرجی جێبەجێکردنی سێ داواکاری، بەڵام ئەنجامی ئەم کۆبوونەوەیەی نێوان شاندی کوردستان و تەیف سامی بۆ پۆلێنکردنی داهاتی نانەوتی مانگەکانی داهاتووە. واتا پەیوەندی نییە بەو 120 ملیارەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق کە وەکو مەرج دیاری کردووە بۆ ناردنی مووچەی مانگی شەش.

هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد و کۆتاییهێنان بە دەیان ساڵ لە پێکدادانی  چەکداری، چوونەتە قۆناغێکی نوێوە.  لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا، کۆمیسیۆنی "دیموکراسی، برایەتی و یەکڕیزی نیشتمانی" کە لە نوێنەرانی پارتە سیاسییەکانی ناو پەرلەمان پێکدێت، چەندان کۆبوونەوەی گرنگی ئەنجام داوە. دوێنێ سێشەممە، 19ـی ئابی 2025، میوانداریی ماهینوور گۆکتاش، وەزیری کاروباری خێزان و خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان و نوێنەرانی کۆمەڵەی کەسوکاری شەهیدان و قوربانییانی سەربازی و پۆلیسی کرد. نوعمان کورتوڵموش، سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا، لە گوتاری دەستپێکی کۆبوونەوەکەدا جەختیکردەوە، ئەم قۆناغە "مێژووییە" و نابێت وەک دانوستان یان سازش سەیر بکرێت. کورتوڵموش ئاماژەی بەوەدا، ئەم هەنگاوە نوێیە دەرفەتێکە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە چوارچێوەی یاسادا و دوور لە توندوتیژی. لەلایەن خۆیەوە، ماهینوور گۆکتاش ڕایگەیاند "دیموکراسی بەبێ برایەتی و لەسەر بنەمایەکی پتەو دانامەزرێت." عومەر فاروق گەرگەرلیئۆغڵو، پەرلەمانتاری دەم پارتی لە کۆجائێلی، پێیوایە کە پرسی کورد دەبێت لەسەر بنەمای مافە یەکسانەکان چارەسەر بکرێت و گوێگرتن لە داواکارییەکانی "دایکانی ئاشتی" زۆر گرنگە. گەرگەرلیئۆغڵو لە لێدوانێکدا ڕاگەیاند: "لەم خاکەدا ئازار و مەینەتی زۆر بینراوە. کاتی ئەوە هاتووە کە هەردوولا، تورک و کورد، لە یەکتری تێبگەن و هەنگاو بۆ ئایندەیەکی هاوبەش بنێن. تەنها کورد نامرێت، تورکیش دەمرێت، چ گەریلا بێت یان سەرباز. بۆیە گوێگرتن لە دایکان زۆر گرنگە." هەروەها، ئیدریس شاهین، پەرلەمانتاری پارتی 'دەڤا' لە ئەنقەرە، ئاماژەی بەوەدا، نابێت ئەم هەوڵانە ببنە هۆی ڕکابەری و پێویستە گوێ لە هەموو لایەنەکان بگیرێت. شاهین باسی لە لێدوانەکانی عەلی باباجان، سەرۆکی پارتەکەی کرد سەبارەت بە ڕێبەری زیندانیکراوی پەکەکە، عەبدوڵڵا ئۆجەلان و گوتی: "گوێگرتن لە ئۆجەلان بۆ پرسی ڕێکخستنەوەی ڕێکخراوەکە گرنگە، بەڵام داواکارییەکانی هاووڵاتیان و دیداری سەرکردەکانی ڕێکخراوەکە دەبێت جیا بکرێنەوە." کۆبوونەوەکانی کۆمیسیۆن بەردەوام دەبن و بڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە، 20ـی ئابی 2025، میوانداری "دایکانی ئاشتی" و "دایکانی شەممە" بکرێت. هەروەها نوێنەرانی کۆمەڵەکانی مافی مرۆڤیش بانگهێشت دەکرێن.  دوای گوێگرتن لە هەموو لایەنەکان، کۆمیسیۆن ڕاپۆرتێک ئامادە دەکات و پێشکەشی پەرلەمانی دەکات بە مەبەستی داڕشتنی نەخشەڕێگایەکی یاسایی بۆ پرۆسەی ئاشتی.

هەرچەندە کرێملین خۆی لە گفتوگۆکردن لەسەر وردەکارییەکانی هەر دیدارێکی داهاتووی نێوان ڤلادیمێر پوتین و هاوتا ئۆکراینییەکەی، ڤلۆدیمێر زێلێنسکی خۆی بەدوور گرتووە، بەڵام دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا پەرۆشى خۆی بۆ کۆبوونەوەکە دەربڕی و ڕایگەیاند، بە تامەزرۆییەوە چاوەڕێی ئەنجامەکانی دەکات. ئیستا هەموو چاوەکان لەسەر دیداری نێوان ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی ڕووسیا و ڤۆلۆدیمێر زێلێنسکی، سەرۆکی ئۆکراینان کە بڕیارە لە ماوەی داهاتوودا بکرێت، بۆ ئەم مەبەستە چوار شوێن پێشنیاز کراون. ئێستا سەبارەت بە شوێنی کۆبوونەوەی هەردوولا ئەگەر بێت و ئەنجام بدرێت پرسیار هاتووەتە ئاراوە، بەتایبەتی دوای ئەوەی کۆمەڵێک پێشنیاز خراونەتە ڕوو، هاوکات ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا  گوتی، کۆبوونەوەکە لە وڵاتێکی ئەوروپیدا دەکرێت و پێشنیازی جنێڤی کرد. چوار شوێن بۆ کۆبوونەوە ئەگەرییەکە دیار کراون کە ئەمانەن: 1- جنێف وەزیری دەرەوەی سویسرا پشتڕاستی کردەوە، وڵاتەکەی پارێزبەندی بە سەرۆکی ڕووسیا دەدات ئەگەر سەردانی وڵاتەکەی بکات بۆ دانوستانی ئاشتی، چونکە پووتین فەرمانی دەستگیرکردنی هەیە لە دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان. 2-ڤییەنا ڕاوێژکاری نەمسا پێشنیازی ڤییەنای کرد وەک نەریتێکی وڵاتەکەیان لە پێشوازیکردن لە دانوستانی ئاشتی و ڕایگەیاند. ''ئەگەر پوتین بەشداری لە کۆبوونەوەی ئاشتی لە نەمسا بکات، ئامادەیین ڕوونکردنەوە بۆ دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان بدەین سەبارەت بە هاتنی پووتین''. 3- مۆسکۆ لەبەرامبەردا سەرۆکی ڕووسیا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، پێشنیازی ئەنجامدانی کۆبوونەوەکەی لە مۆسکۆ کرد، بەڵام وەڵامی زێلێنسکی ئەرێنی نەبووە و ڕەتیکردەوە گەشت بۆ مۆسکۆ بکات. 4- بودابێست سەرچاوەیەکی نزیک لە ئیدارەی ترەمپ ئاشکرای کرد، کۆشکی سپی پلانی کۆبوونەوەی سێ قۆڵیی ئەگەری لە نێوان ترەمپ و پووتین و زێلێنسکی لە پایتەختی هەنگاریا دادەنێت وەک هەنگاوی داهاتوو لە دانووستانەکان بۆ کۆتاییهێنان  بە جەنگ.

نزیکەى کاتژمێرێکە ژمارەیەک لە مامۆستایان و فەرمانبەرانى ناڕازی لەسلێمانی لەبەردەم بەرێوەبەرایەتى پەروەردەى ڕۆژئاوا کۆبوونەوەو دەستیان بەخۆپیشاندان کردو داوایانکرد بەزوویی کێشەکانى هەولێرو بەغدا بکرێت و دەستبەدابەشکردنى مووچە بکرێتەوە. پەیامنێرى هاوڵاتى ڕایگەیاند بۆ ڕێگری لە خۆپیشاندان هێزێکی زۆر لە نزیک بینای بەرێوبەرایەتی پەروەردەی رۆژئاوای سلێمانی بڵاوەی پێکراوەو پۆلیسى چالاکییە مەدەنییەکانى سلێمانى ئۆتۆمبێلى ئاوپرژێنیان بردووەتە شوێنى خۆپیشاندانەکە. پێشتر مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایاگەیاند، وەک دەستەی داکۆکی لە مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی، رۆژى چوارشەممە لەبەردەم پەروەردەی رۆژئاوای سلێمانی خۆپیشاندان ئەنجام دەدەین. دەشڵێن، خۆپیشاندانەکەمان بۆ مووچە و جێبەجێکردنى رێککەوتنى نێوان هەرێمى کوردستان و بەغدادە، پەیوەندیی بە داواکاریی هیچ لایەنێکەوە نییە. لە راگەیەندراوەكەدا هاتوە"دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان وەك پیشەی هەمیشەییان نایانەوێت رێككەوتنەكان لەگەڵ بەغدا جێبەجێ بكەن و نەوت و داهات بەپێی رێككەوتنەكە نادەنە بەغدا، هەتا موچەی فەرمانبەران و قوت و بژێوییان لە بەغداوە بێتە ناردن و خەڵك لەو دۆخە ناهەموارە رزگاری بێت." دەستەكە ئاماژەی بەوەشدا "دەسەڵات 11 ساڵە لە ستەمكاری بەردەوامە و بەداخەوە كە دادگایەك نییە لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بكات." جەختیشی كردەوە"چیتر وەك نوێنەرانی مامۆستایان و فەرمانبەران ناتوانین ئەم دۆخە سەپێندراوە ناڕەوایە قبوڵ بكەین.

ئاژانسی هەواڵی سانای سوری بڵاویکردەوە، ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریا لە پاریس چاوی بە شاندێکی ئیسرائیلی کەوتووە و چەند تەوەرێکی گرنگیان تاوتوێ کردووە. بەگوێرەی زانیارییەکانی ئاژانسی سانا، شەیبانی لەگەڵ شاندە ئیسرائیلییەکە چەند تەوەرێکی گرنگیان تاوتوێ کردووە، لەنێویاندا دەستوەردانی دەرەکی بۆ کاروباری سوریا، پتەوکردنی سەقامگیری لە باشووری سوریا بەدیاریکراوی شاری سوەیدا و راگەیاندنی ئاگربەست لەو ناوچانە. یەکێکی دیکە لە تەوەرە گرنگەکان بریتی بووە لە کاراکردنەوەی رێککەوتنی 1974 کە تێیدا باس لە راگرتنی شەڕ کراوە لەنێوان سوریا و ئیسرائیل. ئاژانسی سانا باسی لەوە کردووە، ئەم کۆبوونەوەیە لە چوارچێوەی هەوڵە دیپلۆماسییەکانی ئەمریکایە بۆ بەهێزکردنی ئاسایش و سەقامگیریی سوریا و پارێزگاریکردن لە سەلامەتی و یەکڕیزی خاکەکەی.

نوسینگەی رێبوار تەها پارێزگاری کەرکوک ڕایدەگەیەنێت رەزامەندی محەمەد شیاع سودانی تەنها و تەنها تایبەتە بە جیاکردنەوەی فەرمانگەی کارەبای قەزای حەویجە لە فەرمانگەی گشتیی کارەبای کەرکوک. لەڕاگەیەندراوەکەى نوسینگەی رێبوار تەهادا ئەوەش هاتووە ئەگەر کەسانێک نیازیان هەبێت شوێنی دیکە بخەنە سەر ئەم بڕیارە، هەوڵەکانیان تەنها لەسەر کاغەز دەمێنێتەوە. هەروەها دەشڵێت: دەبوو شاخەوان عەبدوڵا، دەقی نووسراو و رەزامەندییەکەی سودانى بڵاوبکردایەتەوە، بۆ ئەوەی هیچ تەمومژ و لێکدانەوەیەکی هەڵە بۆ بابەتەکە دروست نەبێت. پێشتر شاخەوان عەبدوڵا جێگرى سەرۆکى پەرلەمانى عێراق نوسراوێک بڵاوکردەوە و ئاماژەى بەوەکردبوو، بەپێی ئەم نوسراوە بێت شوان و لەیلان و سەرگەران ویایچی و تازەو پردێ وداقوق و دووبز خراونەتە سەر حەویجە. ئاماژەى بەوەشکردبوو، فێڵیان لەپارێزگارى کەرکوک کردووە و نوسراویان بۆ حەویجە پێکردووە کەچی ئەو شوێنانەیان خستوەتە سەر بەپیلانی وەزیرێک. ئەمە کارەساتە ….. شاخەوان عەبدوڵا جێگرێ سەرۆکی پەرلەمانی عێراق بەپێی ئەم نوسراوە بێت شوان و لەیلان و سەرگەران ویایچی و تازەو پردێ وداقوق و دووبز خرایە سەر حەویجە ، بەپێ ئەم نورسراوە بێت ئیتر خانەوادەیەکی شەهیدی شوان و لەیلان و دووبزو پردێ و ئەوناوچانە ئەگەر پێویستیان بە عامودێک بێت دەبێت بچن داوا لە حەویجە بکەن بۆیان دابین بکات ، هەڵبەتە بۆ ئەم بابەتە زۆر نیگەران بوم و لەگەڵ بەریز زیاد وەزیری کارەبا قسەم کردو وتم لەسەرچی ئەساسێک ئەمەت کردوە ؟ سەرەتا ئاگادار نەبو دوای کەمێک پەیوەندی کردەوە توشی شۆکی کردم وتی دکتۆر خۆتان داواتان کردوە نوسراوێکی بۆناردم بەراستی پێم سەیر بو بینیم نوسراوێکی پارێزگا بەژمارە ٦٣٦ لەبەرواری ٢٠٢٥/٤/١٧ و بەئیمزای کاک ریبوار کراوە بۆ سەرۆک وەزیران و ئەویش هامشی کردوە لەوەشدا فێڵێکیان لەپارێزگار کردوە نوسراویان بۆ حەویجە پێ کردوە کەچی ئەو شوێنانەیان خستوەتە سەر بەپیلانی وەزیریک ، وتم دەبێت ئەو نوسراوە هەڵوەشێتەوە رەزامەندی دا بەڵام داوای کرد نوسراوێک بکرێت لەلایەن پارێزگارەوە بۆ هەڵوەشاندنەوەی ، بۆیە کاک رێبوار هەتا ئەو ناوچانەش بەدەردی قائمقامی دووبزو داقوق و فەرمانگەی کشتوکاڵ نەچوە نوسراوێک بکەو باقی لەسەر من چونکە نەمێژوو نەخەڵکی ئەوناچانە رەحم ناکەن.

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، ڕایدەگەیەنێت لەماوەى هەفتەیەکدا بەشی فیدراڵی داهاتی نانەوتی هەرێم دیاری دەکات. ئەمڕۆ سێشەممە، ئەنجوومەنی وەزیران لە دانیشتنی خۆیدا کە ئەمڕۆ بەڕێوەچوو، بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، کۆمەڵێک بڕیاری دەرکرد. ئەنجومەن بڕیاریدا لەسەرەتادا ڕەزامەندی لەسەر نوێکردنەوەی بڕیارەکەی ژمارە (550)ی ساڵی 2025 بۆ دابینکردنی دارایی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی حوزەیران. ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق ئەوەشدەخاتەڕوو درێژە بە بڕیاری ناردنی مووچەی هەرێمی کوردستان دەدەین، لیژنەکان لە ماوەی هەفتەیەکدا راپۆرتی کۆتایی پێشکەش بکەن لە ماوەی هەفتەیەکدا بەشی فیدراڵی لە داهاتی نانەوتیی هەرێم دیاریبکرێت. مەرجەکانی حکومەتی عێراق ئەمانەن:  1. تەواوکردنی کارەکانی ئەو لیژنانەی لە بڕگەکانی (سێیەم و چوارەم)ـی بڕیارەکەدا هاتوون، بە مەرجێک هەریەکەیان کۆنووسێکی واژۆکراو لە ماوەی هەفتەیەکدا لە دەرچوونی ئەم بڕیارەوە، پێشکێش بە ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدراڵی بکەن. 2. ئەو تیمەی کە بەپێی بڕگەی دووەم پێکهێنراوە، لە ماوەی هەفتەیەکدا کارەکانی تەواو بکات بە هەژمارکردنی پشکی گەنجینەی گشتیی فیدراڵی لە داهاتە نانەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بەپێی یاسا و، هەولێر ئەو پشکە بداتەوە لەبری ئەو بڕە پارەیەی لە بڕگەی (دووەم/1)ی بڕیارەکەدا ئاماژەی پێکراوە. بە مەرجێک میکانیزمی هەژمارکردنەکە پەسەندکراوی وەزارەتی دارایی فیدراڵی و دیوانی چاودێریی دارایی فیدراڵی بێت. 3. حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو کۆمپانیا نەوتییانەی لە هەرێمی کوردستانی عێراق کار دەکەن، پابەند بکات بە رادەستکردنی نەوتی بەرهەمهێنراو، بەپێی حوکمەکانی یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵی و بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران ژمارە (550)ی ساڵی 2025.