ترەمپ: پوتین لەبەردەم خەڵکدا قسەی باش دەکات، شەوانە خەڵک بۆردومان دەکات

  لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بە فەرمی داوا لە وەزارەتی دارایی دەکات خشتەکانی بودجەی ئەمساڵ بۆ لیژنەکە بنێرن لەپێناو تاوتوێکردنی و دواتر پەسەندکردنی لەلایەن پەرلەمانەوە. لە نووسراوێکی فەرمیدا لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق داوا لە وەزارەتی دارایی دەکات خشتەکانی بودجەی ساڵی 2025 بۆ پەرلەمان بنێرێت لەپێناو دەستپێکردنی خەرجی و تێچووی یاسایی حکومەت، بە شێوەیەک کە دامەزراوەکانی دەوڵەت بتوانن پابەندییەکانیان جێبەجێ بکەن. لە نووسراوەکەدا هاتووە، بە پشتبەستن بە بڕگەکانی ماددەی (77/دووەم) لە یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵیدا بۆ ساڵەکانی (2023، 2024 و 2025)، دەبوو پێش کۆتاییهاتنی ساڵی ڕابردوو، خشتەکانی بودجە بۆ پەرلەمان بنێردرابایە. لە مانگی پێشتریشدا لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق لە نووسراوێکدا ئاراستەی سەرۆکوەزیرانی عێراقی کرد و جەختی کردەوە دواکەوتنی ناردنی بودجە دەبێتە هۆی ڕاگرتنی جووڵەی ئابووری و وەبەرهێنان و کاریگەریی نەرێنی لەسەر ئاستی گوزەران و خزمەتگوزاریی هاووڵاتیان دادەنێت، تاوەکو ئێستا حکومەت خشتەکانی بودجەی نەناردووەتەوە پەرلەمان بۆ تاوتوێکردن و پەسەندکردنی. لە مانگی ئایاری ڕابردوودا، سەرۆکوەزیرانی عێراق وەزارەتی دارایی ڕاسپارد خشتەی بودجەی ساڵی 2025 ئامادە بکەن، وەک ئامادەکارییەک بۆ پەسەندکردنی لەلایەن ئەنجوومەنی وەزیران و ناردنی بۆ پەرلەمان.

  شۆن پارنێل، وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا، دانی بەوەدانا، کە مووشەکێکی بالیستی ئێران، لە کاتی هێرشی ئێران کە لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ، بنکەی ئاسمانی "عودەید"ى لە قەتەر پێكاوە.  لێدوانەکەی وتەبێژی پنتاگۆن دوای ئەوە هات، ئاژانسی "ئەسۆشیەیتد پرێس" وێنەی مانگە دەستکردەكانی بڵاوکردەوە، کە تیایدا زیانەکانی هێرشەکەی ئێرانی بۆ سەر بنكە ئەمریكییەكە دەرخستووە، ئەوە لەكاتێكدایە،  پێشتر دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، لەبایەخی هێرشەكەو زیانەكانی کەم کردبووەوە. بەپێی وێنەی مانگە دەستکردەكان كە "ئەسۆشێتد پرێس" شیکاری کردووە، هێرشە موشەكییەكەی  ئێران بۆ سەر بنکەی عودەید لە قەتەر، گومەزێكی سێ‌ گۆشەی كردووەتە ئامانج، كە هەندێك كەرەستە لەخۆ دەگرێت، ئەمریکییەکان بۆ پەیوەندییە پارێزراوەکان بەکاریدەهێنن. دووشەممە 23ـی حوزەیرانی 2025، سوپای پاسدارانی ئێران لە ڕاگەیەندراوێکدا هێرشی مووشەکی بۆ سەر بنکەی سەربازیی عودەیدە لە قەتەری ڕاگەیاند.  سوپای پاسداران لە پاش دەستدرێژیی سەربازیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییە ئاشتیخوازانەکانی ئێران و پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکان، بە بڕیاری ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نیشتمانیی ئێران و بە یارمەتیی بڕیارگەی ناوەندیی خاتەمولئەنبیا، سوپای پاسداران لە ئۆپەراسیۆنی 'موژدەی سەرکەوت'ندا بنکەی ئەسمانی عودەیدی قەتەری بە مووشەک بە ئامانج گرتووە.

  دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا جارێکی دیکە لە میانی دیدارەکەی لەگەڵ بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە کۆشکی سپی، ئاماژەی بە پلانی ئاوارەبوونی دانیشتوانی غەززە بۆ وڵاتانی دراوسێ کرد.  ناتانیاهۆ وتی: پێموایە لە دۆزینەوەی چەند وڵاتێک نزیک دەبینەوە، ئاماژەی بە وڵاتانێک کرد کە فەلەستینیەکان قبوڵ دەکەن. ئێوارەی دووشەممە بەکاتى ئەمریکا نەتانیاهۆ لە کۆشکی سپی لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا کۆبووەوە. سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ڕەتکردنەوەی خۆی لە دامەزراندنی هەر دەوڵەتێکی سەربەخۆ بۆ فەلەستینییەکان دەربڕی و ڕایگەیاند کە "دەبێتە سەکۆیەک بۆ لەناوبردنی ئیسرائیل". ئەو هێرشەی حەماس لە کەرتی غەززەوە بۆ سەر ئیسرائیل لە ٧ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣ بە "بەڵگەیەک بۆ ئەوەی فەلەستینییەکان ئەگەر دەوڵەتیان هەبێت چی دەکەن" وەسف کرد. کاتێک پەیامنێران پرسیاریان لە ترەمپ کرد کە ئایا چارەسەری دوو دەوڵەتی مومکینە، وتی: نازانم، پرسیارەکەی ئاراستەی نەتانیاهۆ کرد و وەڵامی دایەوە، "پێموایە فەلەستینییەکان پێویستە هەموو دەسەڵاتەکانی خۆیان هەبێت بۆ بەڕێوەبردنی خۆیان، بەڵام هیچ دەسەڵاتێک نەبێت کە هەڕەشەمان لێبکات. ئەمەش بەو مانایەیە کە دەسەڵاتی سەروەری وەک ئاسایشی گشتی هەمیشە لە دەستی ئێمەدا دەمێنێتەوە". ناوبراو زیادی کرد: ئێمە لە نزیکەوە لەگەڵ ئەمریکا کاردەکەین بۆ دۆزینەوەی وڵاتان کە بەدوای ئەو شتەدا بگەڕێن کە هەمیشە دەیڵێت، ئەویش ئەوەیە کە دەیانەوێت داهاتوویەکی باشتر بە فەلەستینییەکان بدەن، من باوەڕم وایە نزیک بووینەتەوە لە دۆزینەوەی چەند وڵاتێک. هاوکات کاتێک پرسیار لە ترەمپ کرا سەبارەت بە ئاوارەبوونی فەلەستینییەکان، وتی کە وڵاتانی دەوروبەری ئیسرائیل هاوکاری پێشکەش دەکەن. ئاماژەی بەوەشکردووە، "هاوکارییەکی گەورەمان لەلایەن وڵاتانی دەوروبەرەوە هەیە بۆیە شتێکی باش ڕوودەدات".

  ئیسرائیل کاتز، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا وردەکارییەکانی هێرشەکانی سەر ئێرانی ئاشکرا کرد، کە ناوی "ساڵی کلاڤی"ی لێنراوە و لە 12ـی حوزەیرانەوە دەستی پێکردووە، ئاماژەی بەوەش دا، ئەم هێرشە دەرئەنجامی ئامادەکارییە ستراتیجییە درێژخایەنەکان بووە. کاتز وردەکارییەکانی بۆ ڕۆژنامەی ئیسرائیلی یەدیعۆت ئەحرۆنۆت خستەڕوو  و گوتی: ڕەوتی ئامادەکارییەکان بۆ هێرشەکەی سەر ئێران، هەموو شتێک لە کۆبوونەوەیەکی ئەمنیی لە تشرینی دووەمی 2023 دەستیپێکرد، بڕیارێکی سەرەتایی درا بۆ دەستپێکردنی هێرشێکی سنووردار دژی دامەزراوە ئەتۆمییەکەی فۆردۆ، کە ناوی کۆدی 'ئۆپەراسیۆنی شین و سپی'ـی لێنراوە. ئاماژەی بەوەش کرد، لەو قۆناغەدا ئیسرائیل هێشتا ئەو توانایە تەواوەی نەبووە کە بتوانێت بچێتە قووڵایی ناو جەرگی ئێران و چەندان جار لێی بدات، کاتز ئەمەی بە ڕۆڵی ئەڵتەرناتیڤ وەسف کردووە، ئەوەش بەهۆی توانای مووشەکەکانی ئەمەریکا. باسی لەوەش کرد، هەواڵگری سەربازی بە بە هاوبەشی پلانی یارمەتیدەر دادەڕێژێت. یەکەمیان ئۆپەراسیۆنی 'نارنیا' بوو کە زانایانی بەشدار لە پرۆژەی ئەتۆمی ئێران کردە ئامانج. دووەمیان پلانێک بوو بۆ پەکخستنی سیستەمی فەرماندەیی و کۆنترۆڵکردن بۆ ئەوەی ئێران لە توانای هەماهەنگی و وەڵامدانەوەی دەستبەجێ پەکبخات. سێهەمیشیان هێرشی سەرەتا بوو لەدژی دیارترین سەرکردە ئەمنییەکانی ئێران. وەزیری بەرگریی ئیسرائیل ڕایگەیاند، بیرۆکەی بە ئامانجکردنی سەرکردایەتی بۆ تێکدانی مۆڕاڵ و تواناکانی سەرکردایەتی لە کۆبوونەوەیەکدا وروژێندرا، ئەوەش لە مانگی کانوونی دووەمدا بەڕێوە چوو. ئەمەش لە ئۆپەراسیۆنی 'زەماوەندی سووردا' بەرجەستە بوو کە چەندان فەرماندەی باڵای سوپای پاسدارانیان کوشت، لەوانە فەرماندەی هێزی ئاسمانی ئەمیر عەلی حاجی زادە. کاتز گوتیشی: "لە مانگی کانوونی دووەم، لە میانی کۆبوونەوەیەکی رۆتین بە ناوی 'هێلا'، ئامانجی سیاسی ئۆپراسیۆنەکە داڕێژرا: بۆپەکخستنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بۆ ماوەیەکی کاتی و خۆپاراستن  تاکوو سەقامگیریی لە ناوچەکە درێژ بکاتەوە. لەم خاڵەدا ئامادەکارییەکان بۆ ئۆپەراسیۆنێکی فراوانتر و بوێرانەتر، ناوی لێنرا 'پلانی ئەلتورنادۆ'، ئامانج لێی دروستکردنی کاریگەرییەکی لەناکاو و توند لە قووڵایی تاران دەستیپێکرد.

  بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکای ئاگادارکردەوە کە کاندید کراوە بۆ وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی. لە میانی دیدارەکەیدا لەگەڵ ترەمپ لە کۆشکی سپی، نەتانیاهۆ وتی، "پێم خۆشە ئەو نامەیەتان پێ بگەیەنم کە بۆ لیژنەی نۆبڵم ناردووە، کاندیدتان کردووە بۆ خەڵاتی ئاشتی، بەڕاستی ئێوە شایەنی ئەوەن، و پێویستە وەریبگرن". رۆژی دووشەممە بە کاتی واشنتن، ترەمپ لە کۆشکی سپی پێشوازیی لە نەتەنیاهوو کرد.    هەردوو سەرکردەکە هێرشە هاوبەشەکانی ئەم دواییەیان بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران بە "سەرکەوتوو" ناوبردن.    ناتانیاهۆ ئاماژەی بەوەشکرد، هەوڵەکانی ترەمپ بەرز دەنرخێنێت "بۆ گەیشتن بە ئاشتی و ئاسایش لە جیهاندا، بەتایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست". لای خۆیەوە ترەمپ، کە نامەکەی پێگەیشتووە، دەڵێت: "من لەو بارەیەوە نەمدەزانی... بۆ من مانای زۆری هەیە کە شتێکی لەم شێوەیە لە ئێوەوە بێت". ترەمپ و نەتەنیاهوو لەگەڵ گەورە راوێژکارانیان لە کۆشکی سپی بۆ خوانێکی ئێوارە کۆبوونەوە، بۆ قسەکردن لەسەر ئۆپەراسیۆنەکە و گفتوگۆکردن لەبارەی هەوڵەکان بۆ برەودان بە پێشنیازی ئاگربەستێکی 60 رۆژە بۆ راگرتنی جەنگی غەززە.   نەتەنیاهوو لە کاتی پێشکێشکردنی نامەی بەربژێرکردنەکە بە ترەمپ، کە گوتی دەینێرێت بۆ لیژنەی دادوەرانی خەڵاتی نۆبڵ، رایگەیاند: "ئەو هەر ئێستا کە قسە دەکەین ئاشتی دەچەسپێنێت، وڵات لەدوای وڵات و ناوچە لەدوای ناوچە." ترەمپ بە روونی رایگەیاندووە کە دوای شەڕی 12 رۆژەی مانگی رابردووی نێوان ئیسرائیل و ئێران، دەیەوێت ململانێی غەززە بەزوویی کۆتایی بێت.   کۆبوونەوەی نێوان ترەمپ و نەتەنیاهوو رەنگە گوشاری زیاتر بخاتە سەر پێشنیازی ئاگربەستەکەی ئەمریکا، کە لەنێوان ئیسرائیل و حەماسدا گفتوگۆی لەبارەوە دەکرێت، بەڵام روون نییە کە ئایا دەبێتە هۆی رێککەوتنێک کە کۆتایی بە شەڕەکە بهێنێت یان نا.   پێش ئەوەی رۆژی یەکشەممە بەرەو واشنتن بەڕێبکەوێت، نەتەنیاهوو ستایشی هاوکارییەکانی ئەمریکای کرد کە "سەرکەوتنێکی گەورەیان بەسەر دووژمنی هاوبەشماندا" بەدەستهێناوە. هەروەها ئاماژەیەکی ئەرێنیی لەبارەی ئاگربەستی غەززەوە دا و گوتی، کاردەکات "بۆ گەیشتن بەو رێککەوتنەی کە گفتوگۆی لەسەرە، بەو مەرجانەی لەسەری رێککەوتووین."

  میدیاکانی ڕووسیا ڕایانگەیاند کە وەزیری گواستنەوەی ڕووسیا کۆتایی بە ژیانی خۆی هێناوە، ئەمەش دوای چەند کاتژمێرێک لە دوورخستنەوەی لەلایەن ڤلادیمێر پوتینەوە. ڕۆژی دووشەممە ئاژانسی هەواڵی تاس لە زاری لیژنەی لێکۆڵینەوەی ڕووسیا بڵاویکردەوە، رۆمان ستارۆڤۆیت لە ئۆدینتسۆڤۆ لەناو ئۆتۆمبێلە تایبەتیەکەیدا بە مردوویی دۆزرایەوە. سڤێتلانا پێترێنکۆ، نوێنەری فەرمی لیژنەی لێکۆڵینەوەی ڕوسیا ڕایگەیاند: تەرمی وەزیری پێشووتر لەناو ئۆتۆمبێلەکەیدا دۆزرایەوە فیشکەێک بەجەستەوەیەتى. ئاماژەی بەوەشکردووە، "دەزگاکانی لێکۆڵینەوە لە شوێنی ڕووداوەکە کاردەکەن بۆ دیاریکردنی بارودۆخى ڕووداوەکە و وردەکارى چۆنیەتى مردنەکەى". بەرەبەیانی ٧ی تەمموز بە فەرمانی سەرۆکایەتی رۆمان ستارۆڤۆیت لە کارەکەی دوورخرایەوە، لە بەڵگەنامەکەدا ئاماژە بە هۆکاری بڕیارەکەی پوتین نەکراوە. ستارۆڤۆیت لە مانگی ئایاری ٢٠٢٤ەوە وەک وەزیری گواستنەوە کاردەکات.

  ئەمڕۆ بنیامین ناتانیاهۆ، سێیەم گەشتی خۆی بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەنجامدەدات، لە دوای گەڕانەوەی دۆناڵد ترەمپ، بۆ كۆشكی سپی لە مانگی كانوونی دووەمی ئەمساڵدا. دەستەی ئێزگەی ئیسرائیل ئاشکرای کردووە، ناتانیاهۆ، داوای گڵۆپی سەوز لە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا دەکات بۆ ئەوەی جارێکی دیکە لە ئێران بدات. بەوتەی سەرچاوەكە: لەکاتێکدا ترەمپ و ناتانیاهۆ ئاهەنگ دەگێڕن سەبارەت بە ئەنجامی شەڕەکەیان دژی ئێران، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل دەیەوێت دڵنیابێت لەوەی تاران بەردەوام نابێت لە پەرەپێدانی بەرنامە ئەتۆمییەکەی و پیتاندنی یۆرانیۆم.  ئەگەر هەر بەڵگەیەک بە پێچەوانەی ئەمە دەربکەوێت، ئەوا بژاردەی دەستپێكردنەوەی شەڕ وەک ئەگەرێک دەمێنێتەوە. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل دەکات، بۆ سێیەمین حار سەردانی بۆ کۆشکی سپی دەکات، لەدوای گەڕانەوەی ترەمپ بۆ دەسەڵات نزیکەی شەش مانگ لەمەوبەر.  دەزگای پەخشی ئیسرائیل لە زاری چەند سەرچاوەیەکەوە کە ناویان نەهێنراوە ڕایگەیاندووە، ئیدارەی ترەمپ ئامادەیە بۆ ئەوەی لە دوای ماوەی 60 ڕۆژەکە شەڕ لە غەززە دەستپێناکاتەوە ئەگەر گونجاو بێت، هەروەها پرسی هاوکاری و دابەشکردنی لە غەززە ئاستەنگ دروست ناکات بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن. لەلایەکی دیکەوە، ڕادیۆی سوپای ئیسرائیل بڵاویکردەوە، سوپای ئیسرائیل لە سەختی گەیشتن بە "ئامانجە دووانەکانی جەنگ کە گەڕاندنەوەی بارمتەکان و لەناوبردنی حەماسە لە یەک کاتدا"، پلە سیاسییەکانی ئاگادارکردووەتەوە. سوپا داوای لە حکومەت کردووە کە یەکەم شت دیاری بکات کە دەبێت چی بکرێت، هەروەها "پێی وایە گەڕانەوەی بارمتەکان لە غەززە دەبێت لە پێش هەموو شتێکەوە بێت".

  ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا،  سێ شەممە سەردانى بەریتانیا دەکات، بڕیارە لەوێ وتارێک بۆ ئەندامانى پەرلەمان و پێشکەش بکات و لەگەڵ بەرپرسانى باڵا کۆبوونەوەیەک لەبارەی ئۆکرانیاوە بکات. ئەمەش لە کاتێکدایە کە لەندەن هەوڵدەدات پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەوروپا بەهێزتر بکات دوای ئەوەى لە ساڵی ٢٠١٦ بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا (برێگزیت) دەرچوو. شا چارلزی سێیەم بانگهێشتی سەرۆکی فەرەنسا و  بریجیتی هاوژینی کردوە بۆ سەردانێکی فەرمی بۆ ماوەی سێ ڕۆژ، لەو سەردانەدا ماکرۆن لە میانی کۆبوونەوەی سی و حەوتەمین لوتکەی فەرەنسا و بەریتانیا ڕۆژی پێنجشەممە لەگەڵ  کییەر ستارمەر، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا وتووێژ دەکات. ناوەڕۆک و تەوەرەى دانیشتنەکان تیشک دەخرێتە سەر پشتیوانی لە ئۆکرانیا، هەوڵە هاوبەشەکان بۆ ڕاگرتنی کۆچی نایاسایی لە سەرانسەری بەریتانیاو و بەهێزکردنی هاوکاری بەرگری نێوان هەردوو وڵات. کۆشکی ئیلیزی ڕۆژی هەینی ڕایگەیاند کە "ئەمە یەکەم سەردانی نێودەوڵەتییە بۆ شانشینی یەکگرتوو لەلایەن سەرۆکی دەوڵەتی یەکێتی ئەوروپا لە دوای برێگزیتەوە"، ئاماژەی بە دەرچوونی بەریتانیا لە گروپەکە دوای ڕیفراندۆمەکەی ساڵی ٢٠١٦ کرد. پەیوەندییە سیاسییەکانی پاریس و لەندەن دوای برێگزیت لە سەردەمی حکومەتی پێشووی پارتی پارێزگارانی ڕاستڕەو لە بەریتانیا، ئاڵۆزی دروستبوو. ئەمە یەکەمجارە لەو کاتەوەی کە ستارمەر بۆتە سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا هەوڵی 'دەستپێکردنەوەی' پەیوەندییەکانی نێوان بەریتانیا و ئەوروپا دەدات. دوای ئەوەی حکومەتی پارتی کرێکاران بە سەرۆکایەتی ستارمەر دەسەڵاتی گرتە دەست، پەیوەندییەکان باشتر بوون و ئێستا هەردوو وڵات سەرکردایەتی هەوڵەکانی ئەوروپا دەکەن بۆ گەیشتن بە ئاشتی لە ئۆکرانیا.

  ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست ئاشکرای دەکات کە ئەمریکا دابینکردنی هەندێک جۆری چەکی بۆ کیێڤ ڕاگرتووە بۆ ئەوەی گرنگی بە بەهێزکردنی بەرگری سوپاى ئیسرائیل بدات، ئەمەش لە کاتێکدایە کە دۆناڵد ترەمپ ناڕەزایی دەربڕی بەرامبەر هاوتا ڕووسییەکەی سەبارەت بە شەڕەکە. دوو ڕۆژلەمەوبەر کۆشکی سپی ڕایگەیاند، ناردنی هەندێک چەکی سەرەکی بۆ ئۆکراینا ڕادەگرێت، لە سەردەمی ئیدارەی بایدندا بەڵێن بە ئۆکراینا درابوو ئەو چەکانەیان بۆ دەنێردرێت. لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە بڕیارەکەی واشنتۆن بەهۆی سنوورداربوونی سەرچاوەکانەوە بووە، چونکە بەڵێنەکانی واشنتۆن ئێستا لە هێزی سەربازیی خۆی زیاترە، بەپێی ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست. ڕۆژنامەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، بڕیارەکەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بۆ لێدانی ئێران، لایەنگرانی تووشی شۆک کردووە، کە دەستوەردان لە کاروباری وڵاتانی دیکە بە نەشیاو دەزانن. ئاماژەی بەوەشکردووە، بەستنی دابینکردنی چەکی سەرەکی بۆ ئۆکرانیا هەندێکیشی توڕە کردووە. هەروەها لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە ئاڵناگرى  گەورەو سەرەکی کە ئەمڕۆ ڕووبەڕووی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا دەبێتەوە ئەوەیە کە بەڵێنەکانی واشنتۆن لە بواری بەرگریدا لە سەرانسەری جیهاندا لە هێزی سەربازیی خۆی زیاترە. ئاماژەی بەوەشکرد، ئەم دۆخە سەرکردایەتی ئەمریکا ناچار دەکات "بەدوای سازش"دا بگەڕێت و لەنێوان "ئەولەویەتەکانی سیاسەتی دەرەوە" جیاوازدا هەڵبژێرێت. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ڕۆژی هەینی ڕایگەیاند، "زۆر ناڕەحەت بووە" لە پەیوەندییە تەلەفۆنیەکەی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین هاوتا ڕوسیەکەی سەبارەت بە شەڕی ئۆکرانیا و ڕایگەیاند، پوتین تەنها دەیەوێت "بەردەوام بێت لە کوشتنی خەڵک". راگرتنی گەیاندنی هاوکاریی سەربازی، لەنێویاندا سیستمەکانی بەرگریی ئاسمانی، گورزێکی گەورە دەبێ بۆ ئۆکراینا، لەکاتێکدا رووبەڕووی هەندێک لە گەورەترین هێرشە مووشەکی و درۆنییەکانی رووسیا لە جەنگە سێ ساڵییەکەدا دەبێتەوە.   ئانا کێلی، جێگری گوتەبێژی رۆژنامەڤانیی کۆشکی سپی گوتی: "ئەم بڕیارە بۆ ئەوە دراوە کە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەپێش هەموو شتێکەوە دابنرێن، ئەوەش دوای پێداچوونەوەی وەزارەتی بەرگری بە پشتیوانی و هاوکاریی سەربازیی وڵاتەکەمان بۆ وڵاتانی دیکەی جیهان."   کەمکردنەوەی هاوکارییە سەربازییەکان ئاماژەیەکە بۆ گۆڕانکارییەکی ئەگەری لە کاری لەپێشینەی ئیدارەی ترەمپ، کە گوشاری خستووەتە سەر رووسیا و ئۆکراینا بۆ ئەوەی دانوستاندنەکانی ئاشتی خێراتر بکەن.   میدیای ئەمریکا دەڵێت، مووشەکەکانی سیستمی بەرگریی ئاسمانیی پاتریۆت، گولـلەتۆپ و مووشەکەکانی هێڵفایەر لەنێو ئەو چەکانەدان کە ناردنیان راگیراوە.   مایکڵ مەکفۆڵ، کە لە ساڵی 2012 تاوەکو پێش دەستپێکردنی جەنگی کریمیا لە ساڵی 2014 باڵیۆزی ئەمریکا بوو لە رووسیا، لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس نووسی: "ئیدارەی ترەمپ تەنانەت گەیاندنی پاتریۆتیش رادەگرێت؟"   هەفتەی رابردوو لە لووتکەی ناتۆ لە هۆڵەندا، ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراینا لەگەڵ ترەمپ کۆبووەوە و وادەرکەوت وەڵامێکی ناڕوونی لە سەرۆکی ئەمریکاوە وەرگرتبێت سەبارەت بە سیستمەکانی بەرگریی ئاسمانیی پاتریۆت.

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ڕایگەیاند: ئێران ڕازی نەبووە بە پشکنینی شوێنە ئەتۆمییەکانی و وازهێنان لە پیتاندنی یۆرانیۆم ڕەنگە لە شوێنێکی جیاوازەوە سەرلەنوێ دەستپێبکەنەوە. هاوکات دوێنێ تیمی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمیی لەڕێگەی وشکانییەوە ئێرانیان بەجێ هێشت و گەڕانەوە بێ ئەوەی بتوانن بچنە نێو وێستگە ئەتۆمییەکانی ئەو وڵاتە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند کە پێی وایە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران پاش هێرشەکانی ئەمریکا تووشی پاشەکشەی هەمیشەیی بووە، هەرچەندە ڕەنگە تاران لە شوێنێکی جیاواز دەست پێ بکاتەوە. ترامپ باسی لەوەش کرد، ڕۆژی دووشەممەی داهاتوو بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل سەردانی کۆشکی سپی دەکات و پرسی ئێران تاوتوێ دەکەن. ترەمپ زیادی کرد: ڕەنگە پێویست بکات لە شوێنێکی جیاوازەوە سەرلەنوێ دەستپێبکەنەوە. کێشەیەک دەبێت ئەگەر دووبارە دەستپێبکەنەوە. ئاماژەی بەوەشکرد، ڕێگە نادات تاران بەرنامە ئەتۆمییەکەی دەستپێبکاتەوە، ئاماژەی بەوەشکرد، ئێران ئامادەیە لەگەڵیدا کۆببێتەوە. لەلایەکی دیکەوە، ئەمڕۆ تەلەفزیۆنی دەوڵەتی ئێران بڵاویکردەوە، ئیسماعیل بەقایی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ئەو هەواڵانەی سەبارەت بە دانوستان لەگەڵ ئەمریکا ڕەتکردەوە. بەقایی زیادی کرد: بیروڕای گشتی ئەوەندە توڕەیە کە ئێستا تەنانەت کەس ناوێرێت باسی دانوستان یان دیپلۆماسی بکات. ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕۆژی هەینی ڕایگەیاند دوایین پشکنەری مانەوەی خۆی لە ئێران کشاوەتەوە لە کاتێکدا قەیرانی گەڕانەوەیان بۆ دامەزراوە ئەتۆمییەکان کە لەلایەن ئەمریکا و ئیسرائیلەوە بۆردومانکراون توندتر بووە. ئەمریکا و ئیسرائیل دەڵێن ئێران بۆ بەرهەمهێنانی چەکی ئەتۆمی یۆرانیۆم دەوڵەمەند دەکات و تاران پێداگری دەکات کە بەرنامە ئەتۆمییەکەی بۆ مەبەستی ئاشتیانە.  

  كاوە ڕەش/ بەریتانیا     دوابەدوای لێكۆڵینەوەو ڕاپۆرتێكی نهێنی تۆڕی هەواڵی بی بی سی، كەئاشكرای كردوە، كەلەزۆرێك لەماركێتە بچوكەكانی ناو شەقامە گشتیەكانی بەریتانیا، بازرگانی بەجگەرەو توتن و ڤایبی نایاساییەوە دەكرێت، تیمی تایبەتی بەرەنگاربوونەوەی بازرگانی نایاسای هەڵمەت دەبەنەسەر جەندین ماركێت، كەزۆربەیان كوردن.  هاوكات لەگەڵ هەڵمەتی دەستبەسەرداگرتنی جگەرەو ڤایپی نایاسایی، تیمی پەیامنێرانی بی بی سی، یاوەری هێزەكانی پۆلیس دەكەن، بۆ نیشاندانی ئەو شوێنانەی كاریان فرۆشتنی جگەرەو تووتنی نایاساییە، لەناو ماركێتەكانی بەریتانیا.  لەكاتی پشكنین و لێكۆڵینەوەی پۆلیس لەماركێتەكان، كەبەشێكیان تونێلیان لەژێر ماركێتەكان درستكردووە بۆ شاردنەوەی جگەرەو شتی نایاسایی، خاوەن دووكانە كوردەكان ڕێگری دەكەن لەتیمی ڕیپۆرتەرو كامێرامانەكان، ڕووبەڕووی كامێرامان و پەیامنێران دەبنەوەو دەیانەوێ بەتورەییەوە كامێراكە ڕابگرن و دەست دەخەنە سەر ڕووی كامێراكەو بەری دەدەنەوە.   كوردەكان بەتووڕییەوە هێرش دەكەنە سەر ڕیپۆرتەرو كامێرامانەكان، هاوار دەكەن دەڵێن; نابێت ئەوانە تۆماربكرێن.  لەبەرامبەردا تیمە ڕۆژنامەوانییەكە دەڵێن كەئەوان مافی خۆیان و گشتیە، كەكاری خۆیان بكەن و تۆماری هەڵمەتی دەستبەرداگرتنی ئەوكارە نایاساییە بكەن لەكاتی پشكنیدا، تەنها لەتونێلێكدا كەكوردەكان لەژێر ماركێتەكان درووستیان كردبوو بەبەهای هەزاران پاوەند، پاكەت جگەرە دەدۆزنەوە.  یەكێك لەستافی دووكانەكان بەپێكەنینەوە دەڵێ، ئەو پاكەتانە هیچ نیە تەنها نرخەكەی زۆریەكەی ٥ بۆ ١٠ هەزار پاوەندە دەبیت.  ستافەكە دەڵێت، پاكەت و جگەڕە كەس ناكوژێ، ئێوە بڕۆنە دووكانی حەلاق و خوردنگەكان، هەموویان دەرمان و جگەرە دەفرۆشن، تیمەکانی ستانداردی بازرگانی دەڵێن; بەشێك لەو ماركێتانە پەیوەندیان لەگەڵ چەندین باندی تاوانکاریی ڕێکخراوا هەیە,  کە گومانیان لێدەکرێت، سەرچاوەی دابینكردنی جگەرەو توتن و ڤایپی نایاسایی بن بۆ فرۆشگایانە.  تیمەكە دەڵێن; ئەو قازانجانەی كە لە ماركێتەكان بەدەستدەهێنرێت، هاوتای قازانجی  فرۆشتنی ماددەی هێرۆین و کۆکاینە.  تیمیەكانی ستانداردە بازرگانییەکان ئەو پرسەیان بەشەڕ لەنێوان خۆیان و ماركێتەكان وەسف کردووە، چونكە بەگوتەی ئەوان جگە لەفرۆشتنی شتی نایاسایی سەدان لەو پەناخوازانەی كەمافی کارکردنیان لەبەریتانیا نیە، لەوێ کاردەكەن و لەهۆتێلەكان نیشتەجێین.     HMRC  حوكمەتیش دەڵێت; لانیکەم ٢.٢ ملیار پاوەند لەداهات، لەبەشی باج و گومرگی بەریتانیا، بەهۆی ماركێتەكانەوە لەدەست دەچێت لەو وڵاتە.  لەوەڵامی ڕاپۆرتی بی بی سی، وەزیری ناوخۆی بەریتانیا، ئیڤێت کوپەر ڕایگەیاندووە، شەرمەزارییەكى گەورەیە کەباندە تاوانبارەکان هەوڵی خراپ بەکارهێنانی شەقامە گشتیەكان دەدەن بەهۆی ئەكاڕە نایاسانەوە.   بەگوتەی وزیری ناوخۆ، حکومەتی بەریتانیا، لەدوای هەڵبژاردنەکانەوە ژمارەی هەڵکوتانە سەر شوێن کارە نایاساییەکان و دەستگیرکردنی ستاف و كرێكاری نایاسایی بە ڕێژەی 50% زیادکردووە.

دوو سەرچاوەی ئاگادار لە دانوستانەکانی نێوان تاران و واشنتۆن ڕایانگەیاندووە کە ستیڤ ویتکۆف نوێنەری کۆشکی سپی ئەمریکا بەنیازە هەفتەی داهاتوو لەگەڵ عەباس عێراقچى وەزیری دەرەوەی ئێران لە ئۆسلۆ کۆببێتەوە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان، بەگوێرەی ماڵپەڕی ئەکسیۆسی ئەمریکی. ئەو دوو سەرچاوەیە ڕایانگەیاندووە کە تا ئێستا وادەی کۆبوونەوەکە یەکلایی نەکراوەتەوە و نە تاران و نە واشنتۆنیش بە فەرمی کۆبوونەوەکەیان ڕانەگەیاندووە. ئەو دوو سەرچاوەیە پشتڕاستیان کردۆتەوە، بەگوێرەی ئاکسیۆس، ویتکۆف و عێراقچى لە دوای کۆتایی هاتنی شەڕی 12 ڕۆژەی نێوان ئیسرائیل و ئێرانەوە پەیوەندی ڕاستەوخۆیان هەبووە، ئەمەش دوای ئەوەی ئەمریکا نێوەندگیری ئاگربەستی نێوان هەردوولا کرد. ئاماژەیان بەوەشکرد، بەرپرسانی عومان و قەتەر بەردەوامن لە نێوەندگیری نێوان ئێران و ئەمریکا.

  گەنجینەی ئەمریکا گەمارۆو سزاى نوێ دەخاتە سەر ئیران، لەوانە تۆڕێکی گواستنەوەی نەوتی ئێران، کە بەهاکەی ملیاران دۆلارە و قازانجی بۆ سوپای ئێران بووە، بارزگانێکی عێراقی نەوتی ئێرانی تێکەڵ بە نەوتی عێراق کردووە و بە قاچاخ فرۆشتوویەتی، هەوڵەکانی بۆ پەکخستنی هەناردەکردنی نەوتی ئێران و پارەدارکردنی تیرۆر چڕتر کردەوە. نووسینگەی کۆنترۆڵی سەروەت و سامانی دەرەکی وەزارەتی گەنجینەى ئەمەریکا ڕۆژی پێنجشەممە گەمارۆکانی ئەو تۆڕانەی کردە ئامانج کە تێوەگلاون لە قاچاخ و فرۆشتنی نەوتی ئێران.  ئەم کارانە بووەتە هۆی دەستنیشانکردنی چەندین گروپ، لەوانە تۆڕێک کە لەلایەن بازرگانێکى عێراقی بەناوى (س، ئ، س)ەوە بەڕێوەدەبرێت، کە ئاسانکاری بۆ گواستنەوەی نهێنی و فرۆشتنی نەوتی ئێرانی بەناوى  نەوتی عێراقی کردووە. ئۆپراسیۆنە قاچاخییەکان کە پێدەچێت ملیارەها دۆلاری لێ دەستکەوتبێت، لە هەندێک حاڵەتدا سوودی بۆ فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی ئێران هەبووە. سزاکان بەشێکن لە هەوڵە بەردەوامەکانی ئەمریکا بۆ پەکخستنی دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوە داراییەکانی ئێران کە سووتەمەنی چالاکییە ناسەقامگیرکەرەکانی لە سەرانسەری ناوچەکەدایە.  سکۆت بێسنت، وەزیری خەزێنەی ئەمەریکا تیشکی خستە سەر پابەندبوونی ئەمریکا بۆ بەئامانجگرتنی سەرچاوەکانی داهاتی تاران. ناوبراو وتی: وەک سەرۆک ترامپ ڕوونی کردۆتەوە، ڕەفتارەکانی ئێران بە وێرانکاری هێشتۆتەوە، لە کاتێکدا هەموو دەرفەتێکی بۆ ڕەخساوە بۆ هەڵبژاردنی ئاشتی، سەرکردەکانی توندڕەوییان هەڵبژاردووە. “خەزێنە بەردەوام دەبێت لە بەئامانجگرتنی سەرچاوەکانی داهاتی تاران و توندترکردنی گوشارە ئابوورییەکان.” تۆڕەکەى ئەو بازرگانە عێراقیە، بریتییە لە کۆمپانیای ڤی ئێس تانکەر کە بنکەکەی لە ئیماراتە و نەوتی ئێرانی بە قاچاخ بردووە و ئاسانکاری بۆ فرۆشتنی لە بازاڕی نێودەوڵەتیدا کردووە.  کۆمپانیاکانی ناوبراو له ساڵی 2023 فراوانتر بووەو بەڕێوبەرێک لەوەزارەتى نەوتى عێراق کاردەکات، ئاسانکاری کردوە بۆ ئەوەى نەوتى ئێران تێکەڵ بەنەوتى عێراقى بکرێت و بەقاچاخ قرۆشتویەتى بە کڕیارانی ڕۆژئاوایی. هەروەها (س) تۆمەتبار کراوە بەوەی بەرتیلى داوە بە بەرپرسانی عێراق بۆ ساختەکردنی بەڵگەنامەیەک کە وا دەربکەوێت کەئەو نەوتەى ئێران سەرچاوەکەی لە عێراقەوە بێت.

دوو ئەندامی کۆنگرێسی ئەمریکا پرۆژەیاسایەکیان ئامادەکردووە بۆ رێگەدان بە ئەمریکا بۆ ئەوەی فڕۆکەی B-2 بداتە ئیسرائیل لە ئەگەری ئەوەی سەلمێنرا ئێران خەریکی دووبارە پەرەپێدانە بە چەکی ئەتۆمی. کەناڵی فۆکس نیوز بڵاویکردووەتەوە هەریەکە لە ئەندامانی کۆنگرێس جۆش گۆتهایمەر و مایک ڵۆلەر پڕۆژەیاسایەکەیان ئامادەکردووە بۆ ئەوەی لە کۆنگرێس دەنگی لەسەر بدرێت و بەگوتەی ئەوان ترەمپ دەستکراوە دەکات هاوکاری ئیسرائیل بکات و وڵاتەکە بۆ هەر ئەگەرێکی نەخوازراو ئامادەبێت لە حاڵەتی ئەوەی ئێران هەوڵ بدات بۆمبێکی ئەتۆمی بەرهەم بهێنێت. مایک ڵۆلەر دەڵێت، ئەم پڕۆەژەیاسایە دەسەڵات دەدات بە سەرۆک ترەمپ تا هاوکاری ئیسرائیل بکات بە دابنیکردنی چەک و راهێنان و ئەوەی پێویستە هەیبێت تاوەکو بتوانێت ئێران لە هەبوونی بۆمبی ئەتۆمی پاشگەزبکاتەوە. لە 22ـی مانگی رابردوو ئەمریکا لە ئۆپەراسیۆنێکیدا بەناوی “چەکوشی نیوەشەو” فڕۆکەی جەنگی B-2 کە ناسراوە بە جنۆکەی ئاسمانی دژی ئێران بەکارهێنا و بۆ یەکەمجاریش 14 بۆمبی GBU-57ـی ئاراستەی هەر سێ بنکەی ئەتۆمی فۆردۆ، ئەسفەهان و نەتەنز کرد. لەدوای هێرشەکە دۆناڵد ترەمپ گوتی، پرۆگرامی ئەتۆمی ئێرانیان بەتەواوی سڕیوەتەوە و خاپووریان کردووە. فڕۆکەیB-2 تەنها ئەمریکا خاوەنییەتی و 20 دانەی لێدروستکراوە و ئێستا سوپای ئەمریکا 19 دانەی لەبەردەستدایە. فڕۆکەکە بەوە ناسراوە دەتوانێت لە سیستمەکانی بەرگریی خۆی بدزێتەوە و ئاشکرا نەبێت، تەنها ئەویش دەتوانێت بۆمبیGBU-57 هەڵبگرێت کە کێشەکەی 13 تۆنە. هەرچەندە ئیدارەی ترەمپ بڕوایوایە پرۆگرامی ئەتۆمی ئێران لەناوچووە، بەڵام میدیای ئەمریکا باس لەوە دەکات هێرشەکەی واشنتن تەنها بە چەند مانگێک پرۆگرامەکەی دواخستووە. هاوکات رافایل گرۆسی، سەرۆکی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم لە Cاوپێکەوتنێکیدا لە سەرەتای ئەم هەفتەیە گوتی، رەنگە ئێران لە چەند مانگی داهاتوودا بتوانێت دەستبکاتەوە بە پیتاندنی یۆرانیۆم.

  وتەبێژى پنتاگۆن ڕایگەیاند، هێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر شوێنە ئەتۆمییەکانی ئێران، بەرنامە ئەتۆمییەکەی تاران تا دوو ساڵ دواکەوتووە. شۆن پارنێل وتەبێژی پنتاگۆن لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ئەم خەمڵاندنەی خستەڕوو و ئاماژەی بەوەشکرد، خەمڵاندنە فەرمییەکە "پێدەچێت لە دوو ساڵ نزیکتر بێت". ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: ئەنجامی هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران دوای نەهێشتنیان وەک خۆی دەمێنێتەوە. ڕۆژی 22ی حوزەیران، ڕۆژێک دوای هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران، ئەمریکا سێ شوێنی ئەتۆمی ئێرانی بۆردومان کرد. دوابەدوای ئەمەش ئێران بنکەی ئەلعودەیدی ئەمریکای لە قەتەر بۆردومان کرد و ڕاگرتنی هاوکارییەکانی لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕاگەیاند. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا ڕایگەیاند، ئەو لێدانانەی وڵاتەکەی لەدژی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران دەستیپێکرد، "بەهێز و وێرانکەرن". ناوبراو زیادی کرد: ئەو شوێنانەی لە ئێران لێمان دا بە تەواوی وێران بوون. عەباس عەراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران ئەمڕۆ چوارشەممە لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی سی بی ئێس نیوز ڕایگەیاند، بۆردومانی پێگەی ئەتۆمی فۆردۆی ئێران لەلایەن ئەمریکاوە "زیانێکی زۆر و وێرانکەری" بەو دامەزراوەیە گەیاندووە.