ڕوسیا: كۆبونەوە پوتین و زێلێنسكی دەكەوێتە دوای رێككەوتن

حەمید واحیدی فەرماندەی هێزی ئاسمانی ئێران ڕایگەیاند، سەرجەم فڕۆکە جەنگییەکان بە تەقەمەنی و ئامێر و مووشەکی دوور مەودای بەرهەمهێنراوی ناوخۆیی تەیارو ئامادەکراون. ئەو بەرپرسەى سوپاى ئێران ڕۆژی پێنجشەممە لە میانەی ڕێوڕەسمی ئاهەنگگێڕان بە بۆنەی یەکەمین فڕینی تاکەکەسی لەلایەن فڕۆکەوانەکانەوە، وتى: هێزە چەکدارەکانی ئێران بە هەموو توانایانەوە بەرگری لە وڵات دەکەن. ناوبراو هەروەها جەختی لەوە کردەوە کە وڵاتەکەی بە قۆناغێکی زۆر هەستیاردا تێدەپەڕێت، ئاماژەی بەوەشکرد کە پێویستی بە ئەفسەرێکە کە خاوەنی هەم پابەندبوون و هەم پسپۆڕی بێت. ئەو وتیشی: زانست لە جیهاندا بە خێرایی ڕووناکی دەجوڵێت و نابێت لە دواوە بین. ئەمەش لە کاتێکدایە کە دانوستانە بەردەوامەکانی نێوان ئەمریکا و ئیسرائیل سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی، لە کاتێکدا هەڕەشەی ئەگەری لێدان لە ئەگەری شکستی دانوستانەکان دەکرێت. لەلایەکى دیکەوە یسڕائیل کاتس وەزیری بەرگریی ئیسرائیل هۆشداریی دایە ئێران لە بەردەوامی پاڵپشتیکردن بۆ حوسییەکان لە رووی دارایی و چەکەوە و دەڵێت؛ “سەردەمی بریکارەکان” کۆتایی هاتووە و “بەرەی خراپەکاری”ش داڕماوە. کاتس دەشڵێت، “من سەرکردایەتی ئێران ئاگاداردەکەمەوە، کە كۆتایی بهێنن لە پشتیوانیی حوسییەکان و بە پارە و چەک و ئاڕاستەیان مەكەن”. ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا گوتی: ئەوەی ئێمە بەرامبەر حزبوڵا و حەماس و ئەسەد و حوسییەکان كردمان، بە تارانیشی دەیکەین، بۆیە دەبێت ئاگاداربن. هەروەها گوتی: گورزی توندتریش لە حوسییەكان دەدەین، بەتایبەت ئەگەر بەردەوامبن لە هێرشەکانیان بۆ سەر ئێمە، سوپای ئیسرائیلیش ئامادەیە بۆ هەر ئەرکێک. ماوەیەكە ئیسرائیل دەستی بەهێرش بۆ سەر حوسییەكان لە یەمەن كردووە، ئەوەش بەهۆی هێرشی ناوە ناوەی ئەو گرووپە بۆ سەر ناوچە جیاوازەكانی ئیسرائیل لەدوای دەستپێكردنی شەڕی غەزەوە لە ئۆكتۆبەری 2023.

  دوابەدوای دەستگیرکردنی ئێرانییەکان لە بەریتانیا لە چوارچێوەی ئۆپەراسیۆنی دژە تیرۆر، عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران ئەو تۆمەتانەی ڕەتکردەوە کە گوایە وڵاتەکەی لە پیلانێک بۆ بەئامانجگرتنی باڵیۆزخانەی ئیسرائیل لە لەندەن. ناوبراو ڕۆژی پێنجشەممە لە ڕێگەی پلاتفۆرمی ئێکسەوە وتی: ئێران بە توندی ڕەتیدەکاتەوە هەر جۆرە تێوەگلانێک لەم جۆرە کارانەدا. وەزیری دەرەوەی ئێران ڕایدەگەیەنێت لە بارەی پیلانی هێرش بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئیسرائیل لە لەندەن لە رێگەی کەناڵە دیپلۆماسییە فەرمییەکانەوە لە هیچ تۆمەتێک ئاگادارنەکراینەوە. عەباس عێراقچى وەزیری دەرەوەی ئێران، ئەوەش دەخاتە ڕوو بڵاوبوونەوەی ئەم راپۆرت و دەنگۆیانە لەم كاتەدا گومانەکان دروست دەکات، هاوكاری هەر لێكۆڵینەوەیەك دەكەین كە بەریتانیا لەو بارەوە ئەنجامی بدات. رۆژی یەکشەممە، 4ـی ئایاری 2025، لە دوو ئۆپەراسیۆنی پۆلیس و دژەتیرۆری بەریتانیادا 8 کەس بەتۆمەتی "پیلانی هێرشی تیرۆریستی لەنێو بەریتانیا" دەستگیر کران.   پۆلیسی بەریتانیا رایگەیاند، لە ئۆپەراسیۆنی یەکەمدا پێنج گومانلێکراو دەستگیرکران کە چواریان ئێرانی بوون؛ لە ئۆپەراسیۆنی دووەمیشدا سێ ئێرانی دەستگیر کران.   بەگوێرەی زانیارییەکانی پۆلیس، دەستگیرکراوەکان تەمەنیان لەنێوان 29 بۆ 55 ساڵە؛ ئۆپەراسیۆنەکانیش لە شارەکانی لەندەن، مانچستەر و سویندن بوون.

یسرائیل کاتز، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل هەڕەشەی لە حووسییەکانی یەمەن کرد و دەڵێت: ئەگەر بەردەوام بن لە هێرشی مووشەکی بۆ سەر ئیسرائیل، ئەوا گورزی توندیان لە حووسییەکان دەدەین. وەزیری بەرگریی ئیسرائیل، ئەمڕۆ پێنجشەممە، 8ـی ئایاری 2025، هۆشداریدا لە پشتیوانی ئێران بۆ حووسییەکان لە بواری دارایی و پڕچەککردن. گوتی: من سەرکردایەتی ئێران ئاگادار دەکەمەوە کە پارە و چەک بۆحووسییەکان ئاڕاستە دەکەن، ئەوەی بەرامبەر حووسییەکان کردمان بەرامبەر ئێرانیش دەیکەین. دەشڵێت: سەردەمی بریکاری کۆتایی هاتووە، ئێستا بەرەی خراپەکاری داڕماوە. وەزیری بەرگریی ئیسرائیل لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند "ئەوەی ئیسرائیل بەرامبەر حووسییەکانی کردی، بە ئێرانیش دەیکات." بە ئاماژەدان بەو لێدانانەی دوو ڕۆژ لەمەوبەر لە دژی شوێنەکانی حووسییەکان لە یەمەن دەستی پێ کرد. هەروەها جەختی لەوە کردەوە ئیسرائیل توانای بەرگریی لەخۆی هەیە، بە هێزەکانی خۆی بەرامبەر بە هەر هەڕەشەیەک و هەر دوژمنێک دەوەستێتەوە بەبێ دوودڵی ڕووبەڕووی دەبێتەوە. بۆ ئەو مەبەستەش ئاماژەی بەوەدا "ئەوەی ئێمە لە بەیروت بەرامبەر حزبوڵلا، حەماس لە غەززە، ئەسەد لە دیمەشق و حووسییەکان لە یەمەنمان کرد - لە تارانیش دەیکەین." لە بەرامبەردا بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل دووپاتی کردەوە "وڵاتەکەی ئیسرائیل توانای بەرگریکردن لە خۆی هەیە." بە ئاماژەدان بەو ڕێککەوتنەی ئەمەریکا و حووسییەکان لە ڕێگەی سەڵتەنەتی عومانەوە. بەدر ئەلبوسەعیدی، وەزیری دەرەوەی عومان، سێشەممەی ڕابردوو ڕێککەوتنی ئاگربەستی نێوان حووسییەکان و ئەمەریکای ڕاگەیاند و گوتی "هیچ لایەنێک هێرش ناکاتە سەر لایەنەکەی دیکە، لەنێویاندا کەشتییە ئەمەریکییەکان لە دەریای سوور و گەرووی باب ئەلمەندەب". بەڵام سەرکردەکانی حووسییەکان ئەو ڕێککەوتنەیان بە درۆ خستەوە و دەڵێن، هیچ ڕیککەوتنێک نەکراوە و دوورە لە ڕاستییەوە.

  کەمێک لەمەوبەر محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق بەرەو ئەنقەرەى پایتەختى تورکیا بەڕێ کەوت، سەرۆکایەتیی کۆماری تورکیا دەڵێت، سوودانی لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان کۆدەبێتەوە.  ئەمڕۆ پێنجشەممە، 8ـی ئایاری 2025، لە ڕاگەیەندراوێکدا نووسینگەی سەرۆک وەزیرانی عێراق ڕایگەیاند "محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق بەرەو ئەنقەرە بۆ بەشداریکردن لە کۆبوونەوەکانی ئەنجوومەنی باڵای عێراق و تورکیا بۆ هاوکاریی ستراتیجی بەڕێ کەوت." ئێوارەی ئەمڕۆ چوارشەممە حەوتی ئایاری 2025، فەخرەدین ئاڵتوون، سەرۆکی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی سەر بە سەرۆکایەتیی کۆماری تورکیا، لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، سبەی پێنجشەممە هەشتی ئایار، محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، بە سەرۆکایەتیی شاندێکی باڵای وڵاتەکەی بە سەردانێکی فەرمی دەگاتە ئەنقەرە.    فەخرەدین ئاڵتوون رایگەیاند، رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا، لە کۆشکی بێشتەپەی سەرۆکایەتی لە ئەنقەرە لە رێوڕەسمێکی فەرمیدا پێشوازی لە سوودانی و شاندە یاوەرییەکەی دەکات.  ڕۆژی دووشەممە، 5ـی ئایاری 2025، باڵیۆزخانەی عێراق لە ئەنقەرە ڕایگەیاند، شاندێکی فەرمی عێراقی گەیشتنە تورکیا وەک ئامادەکاریی بۆ ئیمزاکردنی یاداشتنامەی لێکگەیشتنی دوو قۆڵی. باڵیۆزخانەی عێراق لە ئەنقەرە لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، سەردانی شاندەکە لە چوارچێوەی ئامادەکارییە بەردەوامەکاندایە بۆ سەردانەکەی ئەم هەفتەیەی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ تورکیا. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، شاندەکە بە سەرۆکایەتیی سەرۆکی بەشی وڵاتانی دراوسێ لە وەزارەتی دەرەوەی عێراق 'محەممەد ڕەزا حوسێنی و نوێنەری ژمارەیەک وەزارەت و دامەزراوە پەیوەندیدارەکانی عێراقە، ئامانجی شاندەکە تەواوکردنی گفتوگۆ تەکنیکیەکانە لەسەر یاداشتەکانی لێکگەیشتن کە لەگەڵ تورکیا ئیمزا دەکرێت.  ڕوونیشیکردەوە، یاداشتەکان چەند بوارێکی گرنگ دەگرێتەوە، لەوانە ئەمنی، گواستنەوە، پلاندانان، پەروەردە، پەیوەندییەکان و پیشەسازی. ماجد لەجماوی باڵیۆزی عێراق لە ئەنقەرە ڕایگەیاند، سەردانەکەی محەممەد شیاع سوودانی لەسەردانەکەیدا بۆ تورکیا گفتوگۆ لەسەر چەند پرسێک دەکەن، لەوانە گەشەپێدان، وزە و بازرگانی. عەبدولقادر ئورال ئۆغڵو، وەزیری گواستنەوەی تورکیا پێشتر ڕایگەیاندبوو، لە چەند ڕۆژی داهاتوودا محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق سەردانی تورکیا دەکات، هەروەها ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیاش لە نیوەی ئەمساڵدا سەردانی عێراق دەکات

  وەزیری بەرگریی پاکستان ڕایدەگەیەنێت لە هێرشی تۆڵەکردنەوەدا بۆ سەر هیندستان تەنها پێگەی سەربازیی بە ئامانج دەگرین نەک مەدەنی. لەشەوى ڕابردووەوە هیندستان و پاکستان لە لێواری ململانێیەکی فراوانتردان، دوای ئەوەی هیندستان هێرشەکانی بۆ سەر هەردوو پاکستان و کشمیر کە لەلایەن پاکستانەوە بەڕێوەدەبرێت دەستیپێکرد.  هیندستان ڕایگەیاند کە "ژێرخانی تیرۆریستی"ی کردووەتە ئامانج لە دوای کۆمەڵکوژییەکی گەشتیاری لە کشمیر کە لە ژێر کۆنترۆڵی هیندستاندایە لە مانگی ڕابردوودا. بەپێی نوێترین ئامار کە بەرپرسانی هیندستان و پاکستان بۆ میدیاکانیان ئاشکرا کردووە، نزیکەی 50 کوژراو لە هەردوولا بەهۆی پێکدادانەکانی شەوی رابردوو هەن و ژمارەی بریندارانیش نزیکەی 120 کەسن. ئەمڕۆ چوارشەممە 7ی ئایار عاسم مونیر، سوپاسالاری پاکستان رایگەیاند، لە هێرشەکانی سوپای هیندستان بۆسەر وڵاتەکەی "26 هاووڵاتیی سڤیل" کوژراون و 46ی دیکەش بریندار بوون. ئاماژەی بەوەش کرد، ئیسلام ئاباد لە کات و شوێن و بە رێگەی تایبەتی خۆی وەڵامی نیودێلهی دەداتەوە. خواجە ئاسیف وەزیری بەرگری پاکستان وتی پاکستان تەنها ئامانجە سەربازییەکان لە هیندستان دەدات نەک ئامانجە مەدەنییەکان. ناوبراو لە چاوپێکەوتنێکدا لە کەناڵی هەواڵیی پاکستانی جیۆ نیوز کاتێک پرسیاری لێکرا سەبارەت بە لێدانی هیندستان وتی: ئێمە هەرگیز لەخەڵکی مەدەنی نادەین. "پابەندی یاسا نێودەوڵەتییەکان دەبین، ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە نێودەوڵەتییە تەنها بۆ ئامانجە سەربازییەکان لەخۆدەگرێت." ئەحمەد شەریف، وتەبێژی سەربازی پاکستان ڕایگەیاند، کاتێک هیندستان هێرشەکەی بۆ سەر پاکستان و کشمیر کە لەلایەن پاکستانەوە بەڕێوەدەبرێت، بەکاتی ناوخۆیی دەستپێکرد، 57 گەشت لە ئاسماندا هەبوون. وتیشی: "ئەو کاتە چەندین گەشتی ئاسمانی هەبوون کە لە ئاسماندا بوون و ژیانی هەزاران سەرنشینی سەرنشینەکان کەوتە مەترسییەوە". ئەو ئاماژەی بەوەشکرد، گەشتەکان فڕۆکەکانی هێڵە ئاسمانییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتی ئاسیایان لەخۆگرتووە. سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان، داوای لە هەردوو دەوڵەتی خاوەن چەکی ئەتۆمی کردووە، واز لە شەڕ بهێنن و گوتی: "جیهان توانای رووبەڕووبوونەوەی شەڕێکی سەربازی لە نێوان پاکستان و هیندستان نییە."   ئەنتۆنیۆ گوتێرێز دووپاتی کردەوە، نابێت هاووڵاتیی سڤیل بکەونە نێوان هەردوولا و دەبێت ناکۆکییەکان کۆتاییان بێت و پێویستە ئەم ئاڵۆزییە لە رێی دانوستاندنەوە چارەسەر بکرێت.

  ڕاپۆرتە میدیاییەکان ئاشکرایان کرد کە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا داوای لە ئۆکرانیاو چەند وڵاتێکی دیکە کردووە، ئەو کۆچبەرانە وەربگرێت کە لە ئەمریکا دیپۆرت دەکرێنەوە. ئەم داواکارییە لە چوارچێوەی هەوڵەکانی ترەمپ دێت بۆ ڕاگرتنی قەیرانی کۆچبەران لە سنووری باشوور و ڕاستکردنەوەی ئەوەی کە بە شکستی ئیدارەی جۆ بایدن، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا وەسفی کردووە، ئەوکەسانە دیپۆرت دەکرێنەوە پێشینەی تاوانکارییان هەیە. جگە لە گەیشتن بە ڕێککەوتن لەگەڵ چەند وڵاتێکی ئەمریکای لاتین بۆ وەرگرتنی دیپۆرتکراوی غەیرە هاوڵاتی، ئیدارەی ئەمریکا هەوڵی داوە ڕێکەوتن لەگەڵ وڵاتانی دیکە ئەنجام بدات. ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست لە ڕاپۆرتێکدا ڕۆژی سێشەممە ڕایگەیاند کە ئۆکرانیا لە ڕیزی ئەو وڵاتانەدایە کە سەرەتای ئەمساڵ داوایان لێکرا ژمارەیەکی دیارینەکراوی دیپۆرتکراوی ئەمریکا وەربگرێت. ئەو بەڵگەنامانەی ڕۆژنامەکە پێداچوونەوەی بۆ کردوون، نیشانیان نەداوە کە بەرپرسانی حکومەتی ئۆکرانیا چۆن وەڵامی ئەو پێشنیازەیان داوەتەوە، کە لە کۆتایی مانگی یەکدا لەلایەن دیپلۆماتکارێکی باڵای ئەمریکاوە گەیاندراوە. ڕۆژنامەکە بڵاویکردەوە، باڵیۆزخانەی ئەمەریکا لەلایەن دیپلۆماتکارێکی ئۆکرانیەوە ئاگادارکراوەتەوە کە وەڵامی فەرمی نایەتەوە تا هەڵوێستێک لەسەر ئەو پرسە نەگیرێتەبەر.  دوو بەرپرسی ئۆکراینی بە ڕۆژنامەکەیان ڕاگەیاندووە، ئەو پرسە نەگەیشتووەتە ئاستە بەرزەکانی حکومەتەکەیان. یەکێک لە بەرپرسەکان ڕایگەیاند کە ئاگاداری هیچ "داواکارییەکی سیاسی" نییە بۆ ئەوەی کاریگەری لەسەر ئۆکرانیا هەبێت بۆ ئەوەی دیپۆرتکراوان قبوڵ بکات. بەپێچەوانەی زۆربەی ئەو وڵاتانەی کە ئەمریکا پەیوەندی پێوەکردوون، ئۆکرانیا لەو کاتەوەی ڕووسیا هێرشێکی بێ وێنەى لە مانگی شوباتی ٢٠٢٢ دەستپێکرد، لە دۆخێکی شەڕدا بووە، ڕۆژنامەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، ئۆکرانیا هیچ هاووڵاتییەکی وڵاتی سێیەمی لە ئەمریکاوە وەرنەگرتووە.

واشنتۆن بەنیازە حکومەتێکی کاتی لە غەززە بە سەرۆکایەتی بەرپرسێکی ئەمریکی پێکبهێنێت، ئەمەش بەپێى ڕاپۆرتێکى ئاژانسى ڕۆیتەرز ڕۆژی چوارشەممە بڵاویکردەوە. ڕۆیتەرز ئەوەشى زیادکردوە ئەمریکا لە چوارچێوەی ئیدارەی غەززە تەکنۆکراتە فەلەستینییەکان دادەمەزرێنێت. پێنج کەسی ئاگادار لە غەززە ئاماژەیان بەوە کردووە، ئەمریکا و ئیسرائیل لە دوای جەنگەوە تاوتوێی ئەگەری سەرکردایەتیکردنی ئیدارەیەکی کاتی واشنتۆنیان لە غەززە کردووە. سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوەشکردووە، چەند ڕاوێژکارێک لەسەر ئاستی باڵا  کاربۆ پێکهێنانی حکومەتێکی ئینتقالی بە سەرۆکایەتیی بەرپرسێکی ئەمریکی دەکەن، ئەمەش بۆ سەرپەرشتیکردنی کەرتى غەززیە تا ئەو کاتەی ئەو کەرتە کارى چەک داماڵینی سەربازی بۆدەکرێت  سەقامگیری ئارامى دروستدەکرێت. ئەو پێنج سەرچاوەیە ڕوونیان کردەوە کە گفتوگۆکان کە تا ئێستاش سەرەتایین، ئاماژە بەوە دەکەن کە هیچ خشتەیەکی کاتی دیاریکراو بۆ ماوەی مانەوەی ئیدارەیەکی لەو شێوەیە بە سەرۆکایەتی ئەمریکا دانەنرێت، چونکە ئەوە بەندە بە بارودۆخەکەوە کەچی ڕودەدات لەداهاتوودا. پێشتریش ڕۆژی چوارشەممە، سەرچاوەکانی کەناڵى ئەلعەرەبییە ئاماژەیان بەوە کردبوو کە لە چەند کاتژمێری داهاتوودا لەژێر فشاری ئەمریکادا پێشنیارێکی نوێ سەبارەت بە غەززە دادەڕێژرێت.  ئەو سەرچاوانە پشتڕاستیان کردەوە کە پێشنیازەکە بریتییە لە کردنەوەی ڕێڕەوی سەلامەت و دامەزراندنی خاڵە تایبەتەکان بۆ دابەشکردنی یارمەتییەکان لە غەززە. سەرچاوەکانی ئەلعەرەبییە بڵاویانکردەوە کە ناوبژیوانان بە دوای کۆتایی هێنان بە پێشنیازێکی نوێ لە بارەی غەززە بەر لە سەردانەکەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکى ئەمریکا بۆ ناوچەکە. سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوە کردووە کە ڕاوێژکارییەکان سەبارەت بە بەرپرسیارێتی ئەمریکا لە هاتنە ناوەوە و دابەشکردنی هاوکارییەکان بۆ غەززە لە ئارادایە، ئاماژەیان بەوەشکردووە، ناوبژیوانەکان ئەمریکایان ئاگادارکردووەتەوە لە ڕەتکردنەوەی ئیسرائیل کە بەرپرسیارە لە دابەشکردنی هاوکارییەکان. ئەمەش لە کاتێکدایە کە میسر و قەتەر لە بەیاننامەیەکی هاوبەشدا ڕۆژی چوارشەممە هەوڵەکانی نێوەندگیرییان بۆ کۆتاییهێنان بە قەیرانی مرۆیی لە کەرتی غەززە دووپاتکردەوە، بەپێی ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز.

  ئەمڕۆ چوارشەممە پەرەسەندنی توندوتیژی نێوان هیندستان و پاکستان بەردەوام بوو، هەردوولا لە تۆپبارانەکانى ناوچە سنوورییەکانى نێوانیان بەردەوام بوون زیانی گیانییان بە یەک گەیاند. بەشێکى زۆر لە وڵاتانى جیهان، هۆشدارییاندا بەوەى ئەم گرژى و پەرەسەندنانە ئەگەر بەردەوام بێت مەترسیی گەورە دروست دەکات، بەتایبەتى بەهۆى ئەوەى هەردوو وڵات خاوەن چەکى ئەتۆمین. لێکۆڵینەوەیەکی پێشووتر، کە زانکۆی (Rutgers) لە ئەمەریکا بڵاویکردووەتەوە، ئاماژەی بەوەکردووە، شەڕی ئەتۆمی نێوان هیندستان و پاکستان لەماوەی چەند خولەکێکدا 100 ملیۆن کەس دەکوژێت. زانکۆکە لە لێکۆڵینەوەکەى جەختیکردووەتەوە، کە جگە لە گیانلەدەستدانى ئەو سەرچاوە گەورە مرۆییە، لەناوچوونی بەرفراوان و گەورە لە ژێرخانی ئابووری هەردوو وڵات روودەدات، ئەمە جگە لە سەرهەڵدانی ئاگرێکى گەورەى شەڕ لە ناوچەکەدا، ئەوەش دەبێت مەترسى گەورە بۆ سەر جیهان و گرانى روودەدات. لێکۆڵینەوەکە ئاشکرایکردووە، هیندستان خاوەنی نزیکەی 160 کڵاوەى ئەتۆمی و توانایەکى گەورەى مووشەکییە، لەوانەش مووشەکی بالیستیکی دوور مەودا، لە کاتێکدا پاکستان خاوەنی نزیکەی 165 کڵاوەى ئەتۆمییە، ئەمەش واتە هەر هێرشێک لە لایەکیانەوە، وەڵامدانەوە و شەڕى ئەتۆمی دەستبەجێ بە دواوە بێت. بە گوتەى شرۆڤەکاران مەترسیدارترین لایەن، ئەوەیە، هیچکام لە وڵاتان سیستەمی بەرگریی پێشکەوتووی مووشەکییان دڵنیاکەرەوەیان نییە و هەر ئاڵوگۆڕێکی هێرشی ئەتۆمی دەتوانێت کارەسات دروست بکات. شرۆڤەکان بە لەبەرچاوگرتنی ئەو گرژییەی ئێستا لە نێوان هەردوو وڵاتدا دەڵێت، ئەو گرژییانە تەنها پێویستی بە جوڵەیەکى هەڵە، یان پەرەسەندنێکی نەخوازراو هەیە بۆ ئەوەی ململانێی نێوان هەردوو دراوسێکە بگۆڕێت بۆ خراپترین کارەسات لە مێژووى مرۆڤایەتی لە دوای جەنگی جیهانی دووەمەوە. پاکستان و هیندستان لە 22ـی نیسانەوە لە لێواری شەڕدان، ئەمەش دوای هێرشێک، کە لە شاری پەهالگام لەکشمیر ئەنجامدراو 26 کەس کوژران. هێرشەکە لەلایەن چەند گرووپێکى چەکدارییەوە ئەنجامدرا، هیندستان پاکستانى تۆمەتبارکرد بە پشتگیرى ئەو گرووپانە، بەڵام ئیسلام ئاباد رەتیکردەوە هیچ پەیوەندییەکى بە هێرشەکە و گرووپەکانەوە هەبێت. لەو کاتەوە رۆژ بە رۆژ گرژییەکانى نێوانیان زیادى کردووە و لە بەرەبەیانى ئەمڕۆ هیندستان هێرشى کردە سەر چەند ناوچەیەکى پاکستان و ئەویش وەڵامى دایەوە، بەو هۆیەوە نزیکەى سەد کەس بوونە قوربانى، کە زۆرینەیان مەدەنى بوون. ئەم گرژییانە دەنگى ناڕەزایی و نیگەرانى لە سەرانسەری جیهان لەسەر ئاستى باڵا دروست کرد و بەرپرسانى ئەو وڵاتانە داوایان کرد هەردوو وڵات دان بەخۆیاندا بگرن و گرژییەکان کەمبکەنەە. چین وەک یەکەم وڵاتى زلهێز “نیگەرانی” خۆی لە دووبارە پەرەسەندنی گرژییەکانی نێوان هەردوو وڵات دەربڕی و روسیا داوای لە هیندستان و پاکستان کرد “دان بەخۆیاندا بگرن، بۆ ئەوەی گرژییەکان زیاتر نەبن”، جەختیشی لەوە کردەوە، کە هیوادارە “گرژییەکان بە ڕێگەی ئاشتیانە و دیپلۆماسی چارەسەر بکەن”. لای خۆیەوە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا هیوای خواست، شەڕی نێوان هیندستان و پاکستان “زۆر بە خێرایی بوەستێت”. هەروەها مارکۆ رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لەگەڵ هاوتا هیندی و پاکستانییەکانی قسەی کرد و داوای کرد گفتوگۆ بکرێت بۆ “کەمکردنەوەی” دۆخی سەربازیی و هێورکردنەوەى گرژییەکان. هەروەها ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، جیهان بەرگەی یووبەڕووبوونەوەی سەربازی نێوان هیندستان و پاکستان ناگرێت و داوای لە “هەردوو وڵات کرد خۆیان لە پێکدادانى سەربازى بەدووربگرن”.

وەزیرى دەرەوەى عێراق لەکۆنگرەیەکى رۆژنامەوانیداڕایگەیاند پێویستە ناکۆکی و گرژییەکانی نێوان ھیندستان و پاکستان بە ئاشتی چارەسەر بکرێن،  ئەوان خاوەنی چەکی ئەتۆمین و ئەگەر ناکۆکی یان گرژیی لەنێوانیاندا ھەبیت، ئەوە مەترسی جیددی لێدەکەوێتەوە. ئەمرۆ چوارشەممە وەزیری دەرەوەی ئازەربایجان، جەیھون بایرامۆڤ کە ئێستا بەسەردانێکی فەرمی لە بەغدایە لەگەڵ وەزیری دەرەوەی عێراق، فوئاد حوسێن کۆبووەوە. وەزیری دەرەوەی عێراق، فوئاد حوسێن داوای لە حکوومەتی ئازەربایجان كرد کە کۆنسوڵخانەی ئازەربایجان لە شاری ھەولێر بکاتەوە، ھەروەھا بە پێویستی زانی کە دووبارە گەشتە ئاسمانییەکانی نێوان عێراق و ئازەربایجان دەست پێ بکەنەوە. دوای کۆبوونەوەکەش فوئاد حوسێن و جەیھون بایرامۆڤ کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیی ھاوبەشیان ئەنجامداوە. وەزیری دەرەوەی عێراق لە کۆنگرە ڕۆژنامەوانییەکەدا ئاماژەی بەوەدا کە لە کۆبوونەوەکەدا لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئازەربایجان باسیان لە پرسی گشتە ئاسمانییەکانی نێوان ھەردوو وڵات کردووە و ڕایگەیاند کە پێویستە دووبارە گەشتە ئاسمانییەکانی نێوان عێراق و ئازەربایجان دەست پێ بکەنەوە، چونکە ئەوە دەبێتە مایەی بنەمای دامەزراندنی پەیوەندیی بازرگانیی، ئابووریی و گەشتیاری نێوان ھەردوو وڵات. ھەروەھا فوئاد حوسێن داوای لە حکوومەتی ئازەربایجان كرد کە کۆنسوڵخانەی وڵاتەکەی لە شاری ھەولێر بکاتەوە. باسی لەوەش کرد کە لە کۆبوونەوەکەدا، جەختيان کردووەتە لەسەر ئەوەی کە پێویستە ناکۆکی و گرژییەکانی نێوان ھیندستان و پاکستان بە ئاشتی چارەسەر بکرێن و گوتی: "ھیندستان و پاکستان خاوەنی چەکی ئەتۆمین و ئەگەر ناکۆکی یان گرژیی لەنێوانیاندا ھەبیت، ئەوە مەترسی جیددی لێدەکەوێتەوە و بۆیە پێویستە گرژییەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە بە ئاشتی چارەسەر بکرێن". وەزیری دەرەوەی ئازەربایجان، جەیھون بایرامۆڤ جەختی لەسەر ئەوەش کردەوە کە گرنگە گرژییەکانی نێوان ھیندستان و پاکستان، بوەستێندرێن و بە ئاشتی چارەسەر بکرێن. لەبەرامبەردا وەزیری دەرەوەی ئازەربایجان، جەیھون بایرامۆڤ جەختی کردەوە لەسەر پتەوترکردنی پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتەکەی و عێراق و ڕایگەیاند کە پێویستە ئەنجوومەنی کارەکانی نێوان ئازەربایجان و عێراق کارا بکرێتەوە و ئاماژەی بەوەشدا کە ئازەربایجان و عێراق لە جێبەجێکردنی ژمارەیەک پڕۆژەی گرنگ لە بوارەکانی خزمەتگوازری، تەندروستی و ئابووریی ھاوکاری یەکتر دەکەن. ھەروەھا جەیھون بایرامۆڤ ئاماژەی بەوەدا کە لە کۆبوونەوەکەدا، جەختیان کردووەتە لەسەر گرنگی بەدیھێنانی سەقامگیریی لە سووریا و گوتی: "ھەر لە کۆبوونەوەکەدا لەگەڵ وەزیری دەرەوەی عێراق باسمان لە دۆخی مرییی لە غەززە کردووە و لەوبارەیەوە جەختمان کردووەتەوە لەسەر گرنگی پاراستنی گیانی خەڵکی مەدەنی لە غەززە". گوتیشی: "نابێت دۆخی کەرتی غەززە بەم شێوەی ئێستا بەردەوام بێت و تاکە ڕێگاش بۆ چارەسەرکردنی دۆخی غەززە، بەدیھێنانی ئاشتی و جێبەجێکردنی بڕیاری چارەسەریی دوو دەوڵەوتییە".

ئاژانسى ڕۆیتەرز لەڕاپۆرتێکدا بڵاویکردەوە، ئیمارات لینکێکى دروستکردوە بۆ دانوستانی نێوان ئیسرائیل و سوریا، سێ کەسی ئاگادار لەو بابەتە دەڵێن، لە کاتێکدا بەرپرسانى نوێی سوریا داوای یارمەتی ناوچەیی دەکەن بۆ بەڕێوەبردنی پەیوەندییەکی ئاسایی لەگەڵ  لەگەڵ دراوسێی باشووریان. سەرچاوەیەکی ئەمنی سوریا و بەرپرسێکی هەواڵگریی ناوچەکە ڕایگەیاند، پەیوەندییە ناڕاستەوخۆکان کە پێشتر باس نەکراون، لەسەر بابەتی ئەمنی و هەواڵگری و دروستکردنی متمانەی نێوان دوو دەوڵەتە کە هیچ پەیوەندییەکی فەرمییان نییە، کەسێک کە زانیاری ڕاستەوخۆی لەسەر ئەو بابەتە هەبێت. بەوتەى سەرچاوەیەکیان، هەوڵى نێوەندگیرى ئیمارات، لە١٣ى نیسانى ڕابردوو دەستیپێکردوە، دواى ئەوەى ئەحمەد شەرع سەرۆکى سوریا سەردانى ئەو وڵاتەى کردووە. بەشێوەیەکى گشتى لە ئێستادا سەرنجى کۆبوونەوەکان لەسەر بابەتە تەکنیکیەکانە، هیچ ئەگەرێکیش نییە ئەو داونوستانانە سەربگرێت، سەرچاوە ئەمنییە باڵاکەی سوریا بە ئاژانسی ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندووە، ئەو پرسەکانەى پەیوەستن بە ئەمنییەوە، تیشکی خراوەتەسەر لەگەڵ چەند فایلێکی تیرۆر. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشکرد، بابەتی سەربازی، بەتایبەتی ئەوانەی پەیوەندییان بە چالاکییەکانی سوپای ئیسرائیلەوە هەیە لە سوریا، هیچ گفتوگۆیەکى لەسەر نەکراوەو کەوتوونەتە دەرەوەی بازنەی کۆبونەوەکان لەئێستادا. سەرچاوە هەواڵگرییەکە ئاماژەی بەوەشکرد، بەرپرسانی ئەمنی ئیمارات و بەرپرسانی هەواڵگری سوریا و بەرپرسانی پێشووی هەواڵگری ئیسرائیل بەشداربوون. ئەو کۆبوونەوەو نێوەندگیریانە پێش هێرشەکانی ئیسرائیل لە سوریا لە هەفتەی ڕابردوودا بوو کە یەکێکیان تەنها 500 مەتر لە کۆشکی سەرۆکایەتی دیمەشقەوە دوورە، ڕۆیتەرز نەیتوانی ئەوە بسەلمێنێت کە ئایا هیچ هەماهەنگیەک هەبووە لە دوای ڕوودانی هێرشەکانەوە یان نا. ئیسرائیل هێرشەکانی وەک پەیامێک بۆ فەرمانڕەوا نوێیەکانی سوریا لە چوارچێوەی کاردانەوە بە هەڕەشەکان لە دژی دروزەکانی سوریا، کە مەزهەبێکی کەمینەیە و لقێکی ئیسلامە و لایەنگرانی لە سوریا و لوبنان و ئیسرائیلدایە.

  ڕۆژنامەیەکی تورکی لەزارى بەرپرسانی لوبنانەوە بڵاویاکردەوە، هەواڵگری تورکیا ساڵی ڕابردوو هێرشێکی لە دوورەوە بە کەڵک وەرگرتن لە پەیجەرەکان لە لوبنان پووچەڵ کردەوە. ئەمەش دوای چەند ڕۆژێک لە هێرشە هاوشێوەکانی ئیسرائیل کە بووە هۆی کوژرانی دەیان و برینداربوونی هەزاران کەس لە نێویاندا ئەندامانی گرووپی حزبوڵای لوبنانی. ڕۆژنامەی دەیلی سەباح ئەمرۆ چوارشەممە بڵاویکردەوە، لە فڕۆکەخانەی ئەستەنبوڵ لە ڕێگەی هۆنگ کۆنگەوە بەرەو بەیروت دەست بەسەر 1300 پەیجەر و 710 شەحن کە تەقەمەنییان تێدابووە، لەناو بارێکدا گیراوە. بەرپرسێکی ئەمنی تورکیا کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت، ڕاپۆرتەکەی بۆ ڕۆژنامەکە پشتڕاست کردەوە بەڵام وردەکاری زیاتری نەخستەڕوو. لای خۆیەوە یوسف ئەلزین، بەرپرسی پەیوەندییە گشتییەکانی حبوڵا، بە ئاژانسی ئەسۆشێتد پرێسی ڕاگەیاندووە، ئەوان، چەند ڕۆژێک دوای هێرشەکانی پەیجەرەکانی ١٧ی ئەیلول لە لوبنان و سوریا، هەواڵگری تورکیای ئاگادارکردووەتەوە، کە بارێکی پەیجەر ڕەوانەی لوبنان دەکرێت. ئەلزین ئاماژەی بەوەشکرد، دەسەڵاتدارانی تورکیا دەستیان بەسەر ئەو ئامێرانەدا گرتووە و پێدەچێت لەناویانبردبێت. رۆژی 17 ئەیلولی ساڵى ڕابردوو هەزاران ئامێری پەیجەر لە لوبنان تەقینەوە. رۆژێک دواتر سەدان ئامێری وۆکی تۆکی تەقینەوە؛ لە ئەنجامی تەقینەوەی ئەو ئامێرانە 39 کەس کوژران و 3 هەزار کەسی دیکەش بریندار بوون. حیزبوڵڵای لوبنانی لە 8 تشرینی یەکەمی 2023وە هێرشی کردە سەر باکووری ئیسرائیل و لەو کاتەوە تا ئێستا شەڕی حیزبوڵا و ئیسرائیل بەردەوامە.     لەدوای سەرهەڵدانی جەنگی غەززە لە تشرینی یەکەمی پار، حیزبوڵڵای لوبنان ئەندامانی ئاگادار کردەوە زۆر مۆبایل بەکارنەهێنن و لەبری ئەوە، سیستمی پەیوەندی نێوخۆیی گرووپەکە بەکاربهێنن، ئەوەش وەکو رێکارێک بۆ خۆپاراستن لە هاککەرانی ئیسرائیل.

  وتەبێژی حوسییەکان لەلێدوانێکیدا بە ئاژانسی ڕۆیتەرزى ڕاگەیاندووە، ڕێککەوتننامەی ئاگربەستی نێوان ئەمریکا و حوسییەکان ئیسرائیل ناگرێتەوەو لەهێرشەکان بۆ سەر ئەوان بەردەوامدەبن. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا ڕایگەیاند، حوسییەکان تەسلیمبوون و ئەوان هێرشەکانیان لە دەریادا ڕادەگرن، هێرشەکانى سوپاى ئەمریکاش بۆ سەر یەمەن ڕادەگیرێت. ئێوارەى ئەمرۆ ترەمپ لە ئۆفیسی ئۆڤاڵەوە بە ڕۆژنامەنووسانی وت: حوسیەکان نایانەوێت شەڕ بکەن، داوایان لێکردووین هێرشەکان رابگرین ئێمەش ڕێز لەوە دەگرین. ​​ئێمە بۆردومانەکان ڕادەگرین. محەممەد عەبدولسەلام، سەرۆکی دانوستانکاری حوسییەکان بە ئاژانسی ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندوە: ڕێککەوتنى ئاگربەستى ئەمریکا، ئیسرائیل بە هیچ شێوەیەک و شێوە و فۆرمێک ناگرێتەوە. سەرۆکی دانوستانکاری حوسییەکان ئاماژەى بۆ ئەوەشکردوە ڕێککەوتنەکە لەگەڵ ئەمریکا بە نێوەندگیری عومان بووە و بە ئامانجگرتنی کەشتییە ئەمریکییەکان ڕادەگیرێت. لە مانگی یەکەوە تا ئێستا هیچ هەواڵێک لەبارەی هێرشی حوسییەکان بۆ سەر کەشتیوانی لە ناوچەی دەریای سوور نەبووە. لەلایەکى دیکەوە ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمزى ئەمریکى،  لەزاری سەرچاوەکانەوە بڵاویکردەوە، ئێران فشاریكردووە بۆ ڕاگرتنی هێرشی حوسیەکان بۆ سەر کەشتیە ئەمریکیەکان. رۆژنامەكە لەزاری بەرپرسانی ئێرانەوە ئەوەشى ئاشکراکردووە، تاران هەژمونی خۆی بەسەر حوسیەکان بەكارهێناوە، وەک بەشێک لە هەوڵەكان لەچوارچێوەی هەوڵەکانی بۆ ئاگربەست، هانیداون بۆ ئەوەی واز لە بەئامانجگرتنی کەشتیە ئەمریکیەکان بهێنن. حوسیەکان لە سەرەتای سەرهەڵدانی شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس لە غەززە، موشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بەرەو ئیسرائیل هەڵدەدەن و کەشتیەکانی دەریای سور دەکەنە ئامانج، ئەوەش وەك نیشاندانی هاودەنگییان لەگەڵ فەلەستینیەکان.

  کایا کالاس بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتیی ئەوروپا دەڵێت، نابێت دۆخی کەرتی غەزە بەمشێوەی ئێستا بەردەوامبێت و پێویستە هاوکاری مرۆیی رەوانەی کەرتەکە بکرێت. کالاس لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ گیدۆن سار وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل ئاماژەی بەوەکردووە، دۆخی مرۆیی غەزە مەترسیدارە و نابێت بەهیچ شێوەیەک رێگری لە چوونی هاوکاری مرۆیی بۆ کەرتەکە بکرێت، پێویستیشە دەستبەجێ ناردنی هاوکاریییەکان دەستپێبکاتەوە. لە وەڵامدا، گیدۆن سار بزووتنەوەی حەماسی بەهۆکاری راگرتنی هاوکارییە مرۆییەکان تۆمەتبارکردووە، ئاماژەی بەوەشکردووە، حەماس هاوکارییە مرۆییەکان بۆ بەهێزکردنی توانا سەربازییەکانی خۆی بەکاردەهێنێت. پێشتر نەتەوەیەکگرتووەکان لە راگەیەنراوێکدا گوتبووی، ئیسرائیل هاوکارییە مرۆییەکانی کردووەتە چەکی جەنگ و لە جیاتی ئاو و مادە خۆراکییەکان، بۆمب بەسەر دانیشتووانی غەزەدا دەبارێنێت.

  درەنگانێکى شەوى ڕابردوو سوپای پاکستان ڕایگەیاند، ھیندستان لەڕێگەى هەڵدانى مووشەکەوە سێ پێگەی وڵاتەکەیانی کردووەتە ئامانج؛ پاکستانیش هەڕەشە دەکات و دەڵێت، وەڵام دەدەنەوە.  ڕۆژی چوارشەممە هیندستان هێرشی کردە سەر پاکستان و ئەو بەشەی کشمیر کە ئیسلام ئاباد بەڕێوەی دەبات، هاوکات پاکستانیش ڕایگەیاند کە پێنج فڕۆکەی شەڕکەری هیندستانی خستووەتە خوارەوە، ئەمەش گەوەرتین شەڕو پێکدادانە لە ماوەی زیاتر لە ٢٠ ساڵی ڕابردوودا لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا. سوپای هیندستان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، "لە شەوی 6 لەسەر 7ـی ئایاری 2025، سوپای پاکستان بە شێوەی هەڕەمەکی بۆردوومانی سنووری هیندستانی کرد." لە راگەیەندراوەکە ئاماژە بەوەشكراوە، "بەهۆی بۆردوومانەکانەوە سێ هاوڵاتیی سڤیلی بێتاوان گیانیان لەدەستدا و ئێمەش بە شێوەیەکی گونجاو وەڵامی ئەو هێرشانە دەدەینەوە." دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکاش دۆخەکەی بە "شەرمەزارکەر" وەسف کرد و دەشڵێت "هیوادارم بە خێرایی کۆتایی پێبێت". هیندستان ئاماژەی بەوە کردووە، "ژێرخانی تیرۆریستیان لە پاکستان کراونەتە ئامانج." بەڵام خەواجە عاسیف، وەزیری بەرگریی پاکستان دەڵێت،  هیندستان هێرشەکانی لەنێو خاکی خۆی ئەنجامداوە و دەنگۆی هیندستان بۆ بەئامانجگرتنی "تیرۆریستان" راست نییە و ناوچە سڤیل نشینەکانیان بە ئامانج گرتوون.   وەزیری بەرگریی پاکستان رایگەیاند، لە ئەنجامی هێرشەکان سێ کەسی سڤیل کوژراون کە یەکێکیان منداڵ بووە. گوتەبێژێکی سوپای پاکستان دەڵێت، "لە کات و شوێنێک کە خۆمان هەڵیدەبژێرین، وەڵامیان دەدەینەوە."   گوتەبێژەکە دەشڵێت، "هەموو فڕۆکەکانی هێزی ئاسمانیمان لە ئاسمانن، ئەمە هێرشێکی شەرمەزارکەر و ترسنۆکانە بوو کە لەنێو خاکی هیندستان ئەنجامدرا." هیندستان و پاکستان لە ساڵی ١٩٤٧ەوە دوو شەڕیان کردووە لەسەر ناوچەی کشمیر کە زۆرینەی موسڵمانە، کە هەردوولا بانگەشەى تەواویان دەکەن و بەشێکی کۆنترۆڵیان کردووە. لە دوای ئاگربەست لە ساڵی ٢٠٠٣ کە دوو وڵات لە ساڵی ٢٠٢١ نوێیان کردەوە، لێدان لە ئامانجەکانی نێوان هەردوو دراوسێ لە ڕادەبەدەر دەگمەن بووە. بەڵام شرۆڤەکاران دەڵێن، مەترسیی پەرەسەندنی ھێرشەکە زیاتر بووە بە بەراورد بە ڕابردووی ئەم دواییە، ئەمەش بەھۆی توندی هێرشەکەی هیندستانەوە. ئەو هێرشەی هیندستان داوی ئەوە هات، لە 22ـی نیساندا و لە ئەنجامی هێرشێکی چەکداری بۆ سەر ناوچەیەکی ژێر دەسەڵاتی هیندستان لە کشمیر، 26 کەس کوژران و دوای هێرشەکەش، حکومەتی هیندستان پەنجەی تۆمەتی بۆ پاکستان درێژ کرد.    هەرێمی کشمیر لە ساڵی 1947وە بەسەر هیندستان و کشمیردا دابەشکراوە، بەڵام هێشتا کێشەلەسەرە و لەسەدا 55ی لەلایەن هیندستانەوە کۆنترۆڵ کراوە و لەسەدا 30یشی لەلایەن پاکستان و لەسەدا 15ی دیکەش لەلایەن چینەوە.

  بەرپرسێکی باڵاى وەزارەتى بەرگری ئەمریکا، بۆ سی ئێن ئێن پشتڕاستی کردەوە کە ئێوارەی ئەمڕۆ دووشەممە سوپای ئەمریکا ڕێنمایی وەرگرتووە بۆ کەمکردنەوەی هێرشەکان بۆ سەر حوسییەکان. ئەم ڕاگەیاندنەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ڕۆژی سێشەممە، دوای چالاکیی دیپلۆماسی چڕ و پڕی چەند ڕۆژی ڕابردوو لە نێوان ئەمریکا و عومان و حوسییەکان هات، بەپێی سەرچاوە ئاگادارەکان. ئەو سەرچاوەیە ڕوونی کردەوە کە لێکتێگەیشتنی نێوان ئەمریکا و حوسییەکان بۆ هێرش نەکردنە سەر یەکتر ئامانجی بەرزکردنەوەی چانسى دانوستانەکانی ڕێککەوتنی ئەتۆمی ئێرانە، بە پێی ڕاپۆرتی سی ئێن ئێن. تا ئێستا کاتی بەڕێوەچوونی گەڕى چوارەمی دانوستانە ئەتۆمییەکانی ئەمریکا و ئێران ڕوون نییە. سەرۆکی ئەمریکا لە کۆشکی سپییەوە رایگەیاند، بەهۆی زنجیرە هێرشەکانیانەوە بۆسەر حووسییەکان لە یەمەن، ئەو گرووپەیان لاواز کردووە و "حووسییەکان رازی بوون بەوەی هێرشەکانیان بۆسەر کەشتییە بازرگانییەکان رابگرن." هاوکات دەشڵێت، پێش سەردانەکەی بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، "راگەیێندراوێکی گرنگ"ی دەبێت رۆژی سێشەممە 6ی ئاداری 2025 دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا لە کۆشکی سپی لەگەڵ مارک کارنی، سەرۆکوەزیرانی نوێی کەنەدا کۆبووەوە و پێش کۆبوونەوەکە، ترەمپ دەربارەی چەندین پرسی گەرمی جیهان قسەی کرد. سەبارەت بە هێرشەکانی سوپای ئەمریکا بۆسەر حووسییەکان، ترەمپ رایگەیاند، حووسییەکان "رازی بوون هێرشەکانیان بۆسەر کەشتییەکان رابگرن،" بەبێ ئەوەی ترەمپ هیچ وردەکارییەک لەوبارەیەوە بخاتەڕوو. هەر لەوبارەیەوە ترەمپ گوتی، "حووسییەکان رایانگەیاندووە، چیدی نایانەوێت شەڕ بکەن. ئێمەش رێز لەو بڕیارە دەگرین و بۆردوومانەکان رادەگرین، ئەوان خۆیان بەدەستەوە داوە." بڕیارە هەفتەی داهاتوو دۆناڵد ترەمپ، سەردانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بکات و لەوبارەیەوە گوتی، پێش ئەوەی هەفتەی داهاتوو سەردانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بکات، "راگەیاندنێکی زۆر زۆر گەورەمان دەبێت، ئەوەندە گەورەیە، دەگاتە لووتکە. هیچتان لەبارەیەوە پێناڵێم، ئەوەندە نەبێت شتێکی زۆر ئەرێنییە،" بەبێ ئەوەی هیچ زانیارییەکی زیاتر بدات. ترەمپ لە لێدوانەکانی ئۆفیسی ئۆڤاڵدا، مارکۆ ڕوبیو، وەزیری دەرەوە و ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی خۆی ڕاسپارد کە "هەموو لایەک ئاگادار بکاتەوە". ڕوبیۆ ئەم تێگەیشتنەی بە "پێشکەوتنێکی گرنگ" وەسف کردووە. ڕوبیۆ دەڵێت: ئەمە هەمیشە پرسێکی ئازادی کەشتیوانی بووە. "ئەمە کەسانێک بوون کە بە چەکی ئاڵۆز چەکدار بوون و هەڕەشەیان لە کەشتیوانی جیهانی دەکرد، ئەرکەکەش ئەوە بوو کە وەستاندنی ئەوە بوو. ئەگەر بڕیارە بوەستێنن، دەتوانین بیانوەستێنین. پێموایە ئەوە پێشهاتێکی گرنگە."