نه‌یاره‌ سه‌رسه‌خته‌كه‌ی ماكرۆن به‌ چوار ساڵ زیندانیكردن سزادرا

دۆناڵد تره‌مپ، سه‌رۆكی ئه‌مریكا له‌ كۆشكی سپی بە ڕۆژنامه‌نوسان ڕایگه‌یاند: هه‌ردو وڵاتی ئوردن و میسر پێشوازی له‌ دانیشتوانی غه‌ززه‌ ده‌كه‌ن و له‌ئێستاشدا بارودۆخی سوریا ناجێگیرە. تره‌مپ وتیشی ئه‌مریكا زۆر كاری بۆ میسر و ئوردن كردوه‌، ئه‌وانیش ئه‌وه‌ی ئێمه‌ داوامان كردوه‌ ئه‌نجامی ده‌ده‌ن. سه‌باره‌ت به‌ بونی ئه‌مریكاش  له‌ سوریا، تره‌مپ ڕه‌تیكرده‌وه‌ هێزه‌كانی ئه‌مریكا بكشێنێته‌وه‌ و جه‌ختی له‌وه‌ كرده‌وه‌ كه‌ واشنتن ده‌ستی به‌و روداوانه‌دا نیه‌ كه‌ له‌ سوریا ڕوده‌ده‌ن، به‌و پێیه‌ی پشێوی له‌و وڵاته‌دا زاڵه‌، ئێمه‌ش نه‌مانوتوه‌ هێزه‌كانمان له‌ سوریا ده‌كشێنینه‌وه‌، به‌ڵام بڕیاری پێویستیان له‌باره‌وه‌ ده‌ده‌ین. پێشتر دۆناڵد تره‌مپ، سه‌رۆكی ئه‌مریكا داوای له‌ هه‌ردو وڵاتی ئوردن و میسر كرد كه‌ فه‌ڵه‌ستینیه‌كانی كه‌رتی غه‌ززه‌ وه‌ربگرن، ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌مه‌ ده‌كرێت چاره‌سه‌رێكی كاتی یان هه‌میشه‌یی بێت. ئه‌م بانگه‌وازه‌ش له‌لایه‌ن ئەو دوو وڵاته‌وه‌ ره‌تكرایه‌وه‌، چونكه‌ ئه‌وان هه‌نگاوێكی له‌و شێوه‌یه‌ به‌ هه‌ڕه‌شه‌ له‌ ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی و تێكدانی مافی فه‌ڵه‌ستینییه‌كان بۆ دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی خۆیان ده‌زانن. پەیوەست بەو بابەتە لەوەڵامى ئەو پێشنیارەى ترەمپ، عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران، لە چاوثیکەوتنێکى ڕۆژنامەوانیدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی "میهر"ی ئێرانی ئەمرۆ سێشەممە دەڵێت: پێم وایە ئەمە پڕۆژەیە کە زۆرێک لە ڕابردوودا هەوڵیان داوە بەڵام هەموویان شکستیان هێناوە، فەلەستین لە نەخشەی ناوچەکەدا ناسڕدرێتەوەو دەرناکرێن. وەزیرى دەرەوەى ئێران وتیشى: کەواتە پێشنیارەکەم شتێکی ترە لەبری فەلەستینییەکان هەوڵبدەن ئیسرائیلییەکان دەربکەن، بیانبەن بۆ گرینلاند تا بتوانن بە یەک بەرد دوو باڵندە بکوژن. هەم کێشەی گرینلاند و هەم ئیسرائیلییەکان چارەسەر بکەن.

ستیڤ ویتکۆف نوێنەری دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست  ڕایگەیاند، "نزیکە هیچ شتێک لە کەرتی غەززە نەماوەو دووبارە ئاوەدانکردنەوەی کەرتی غەززە ڕەنگە 10 بۆ 15 ساڵ بخایەنێت. دوێنێ چوارشەممە، ستیڤ ویتکۆف نوێنەرى تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست گەیشتە ئیسرائیل و لەگەڵ نەتەنیاهوو کۆبووەوە. بەرپرسە ئەمریکییەکە بۆ چاودێریکردنی ئاگربەستی غەززە سەردانی ناوچەکەی کردووە. ستیڤ ویتکۆف ئەمرۆ پێنج شەممە لە لێدوانێکدا بە ئاکسیۆسی وتووە، خەڵک دەچنە باکوور بۆ ئەوەی بچنە ماڵەوە و بزانن چی ڕوویداوە و دواتر دەگەڕێنەوە، هیچ شتێک لە غەززە نەماوە جگە لە تەقەمەنی نەتەقیو. ئاگربەستی غەززە لە 19-01-2025 دەستیپێکرد و بڕیارە قۆناخی یەکەمی 42 رۆژ بخایەنێت. هەروەها ئاماژەی بەوەشکرد، "تەنها هەڵمەتەکانى ڕووخاندن و لابردنی داروپەردوو لە غەززە بۆ ماوەی 5 ساڵ بەردەوام دەبێت"، ئاماژەی بەوەشکرد "ئێمە دیدگایەکمان هەبوو بۆ دووبارە ئاوەدانکردنەوەی غەززە لە ماوەی 5 ساڵدا، بەڵام ئەمە مەحاڵە". نوێنەرى تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا، زیادی کرد: یارمەتییەکان دەچنە ناو غەززە، وەک ئەوەی پلانی بۆ دانراوە. ناوبراو جەختى لەسەر ئەوەکردەوە، بۆیە چوومە غەززە - بۆ ئەوەی بزانم ڕێککەوتنەکە چۆن جێبەجێ دەکرێت، چونکە ئەمە زۆر گرنگە. ویتکۆف ئاشکرای کرد کە لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ باسی بیرۆکەی ئاوارەکردنی فەلەستینییەکانی لە غەززە نەکردووە، ئاماژەی بەوەشکردووە، بەو شتانەی کە لە سەردانەکەیدا بینیویەتی، غەززە "ناتوانرێت کەسى تێدا نیشتەجێ بێت".

ــ تا ئێستا تەرمی ٢٨ دەرهێنراون، ئێمە یەک خێزانین بەڕاستى لە ماتەمینیداین ــ دواى دەڕۆژ لە دەستبەکاربوونى ئەمە یەکەم ڕووداوی گەورەیە ڕووبدات ــ ترەمپ پرسیاری کرد بۆچی "نەچووە سەرەوە یان خوارەوە، یان نەگەڕاوە؟ سەرۆکی ئەمەریکا، دۆناڵد ترامپ و بەرپرسانی فیدراڵی و ناوخۆیی لە واشنتنی پایتەختی ئەمەریکا رۆژی پێنجشەممە، 30ی مانگی یەک ڕایانگەیاند هیچ کام لە سەرنشینانی ئەو فڕۆکەیەی ئێوارەی چوارشەممە لەگەڵ هێلیکۆپتەرێکی سەربازی لەیەکیاندا، ڕزگاریان نەبووە، تائیستاش ٢٨ تەرم دۆزراونەتەوە. ترامپ رەخنەی توندی لە بەشی کونتڕۆڵکردنی فڕۆکەخانە و کرداری فڕۆکەوانی کۆپتەرەکە گرت، وتی "نازانین چی بووەتە هۆی ئەم کەوتنەخوارەوەیە، بەڵام کۆمەڵێک بۆچوون و بیرۆکەی زۆر بەهێزمان هەیە و کار بۆ ئەوە دەکەین هۆکارەکەی ئاشکرا بکەین." فڕۆکەیەکی هێڵی ئاسمانی ئەمەریکەن ئەیرڵاینز کە 60 سەرنشین و چوار کەسی تیمی فڕۆکەوانی تێدابوو، لەکاتی نیشتنەوەی لە فڕۆکەخانەی نیشتمانی ڕۆناڵد ڕیگان لە نزیک واشنتنی پایتەخت شەوی چوارشەممە لەگەڵ کۆپتەرێکی سەربازیدا لەیەکیاندا و کەوتنە ناو ئاوی ڕووباری پۆتامێکەوە. بەرپرسانی ئەمەریکا ئاماژەیان بەوەکردووە پێدەچێت سەرجەم سەرنشینەکان گیانیان لەدەستدابێت و تا ئێستاش تەرمی ژمارەیەک لە سەرنشینەکانیان لە ڕووباری پۆتامێک دەرهێناوە. بە وتەی بەرپرسان بارودۆخی کەشوهەوا لەبار بووە و تا ئێستا هۆکاری ڕووداوەکە دیاری نەکراوە. لە کۆپتەرەکەدا سێ سەرباز بوون کە گەشتێکی مەشق و ڕاهێنانیان ئەنجامداوە. ڕێکخراوی سکەیتینگی نمایشی ئەمەریکا ڕایگەیاندووە چەند ئەندامێکیان کە بریتین لە وەرزشوانان و ڕاهێنەر و ئەندامانی خێزانەکەیان لەنێو سەرنشینانی فڕۆکەکەدا بوون و دەڵێن "بەهۆی ئەم کارەساتەوە وێران بووین و دڵمان لای خێزانی قوربانییەکانە." لە لایەکی دیکەوە کرێملین و میدیاکانی ڕووسیا ڕایانگەیاند کە ژمارەیەک لە یاریزانانی سکەیتی ڕووسیا کە لە نێویاندا دوو پاڵەوانی جیهانی لە فڕۆکەکەدا بوون. دیمیتری پێسکۆڤ، وتەبێژی کرێملین لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا وتی "بەداخەوە و سەرەخۆشی خۆمان ئاراستەی بنەماڵە و هاوڕێیانیان دەکەین." پۆلیسی واشنتن و دەوروبەری لە سۆشیال میدیادا ڕایگەیاندووە هێزەکانیان ئێوارەی چوارشەممە دەستیان بە لێکۆڵینەوە و ئۆپەراسیۆنی گەڕان و پشکنینەکانیان کردووە. بەپێی زانیارییەکانی پۆلیس چەند دەزگایەک بەشدارن لە ئۆپەراسیۆنی گەڕان و فریاگوزاریدا. نزیکەی 300 کارمەندی فریاگوزاری لە ڕووباری پۆتامێک و ناوچەکانی دەوروبەری دەگەڕێن.قووڵایی ڕووباری پۆتامێک لە شوێنی ڕووداوەکە نزیکەی دوو مەتر و نیوە. جان دانێڵی، بەڕێوەبەری دەزگای ئاگرکوژێنەوە و فریاکەوتنی واشنتن بە ئاماژەدان بە کەشوهەوای سارد و بای بەهێز ڕایگەیاند بارودۆخەکە زۆر سەختە بۆ کارمەندانی فریاگوزاری. ئیدارەی فڕۆکەوانی فیدراڵی ڕایگەیاندووە فڕۆکە نەفەرهەڵگرەکە سەر بە هێڵی ئاسمانی ئەمەریکەن ئەیرڵاینزە و لە ڕێگەی کانساسەوە بەرەو واشنتن هاتووە. پێشتریش دانۆڵد ترامپ سەرۆکی ئەمەریکا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی 'ترۆث سوشاڵ' نووسیبووی "چ شەوێکی ترسناکە! گڵۆپی فڕۆکەکە دەدرەوشێتەوە، بۆچی هێلیکۆپتەرەکە بەرەو سەرەوە یان خوارەوە نەجووڵایەوە یان نەگەڕاوەتەوە؟ بۆچی تاوەری کۆنتڕۆڵ بە هەلیکۆپتەرەکەی نەگوتووە چی بکات لەبری ئەوەی بپرسێت ئایا فڕۆکەکەی بینیوە یا نا؟ ئەمە دۆخێکی خراپە کە دەبوو بەری پێبگیرێت، ئەمە باش نییە!." هەروەها پیت هەگسێت وەزیری بەرگری ئەمەریکا دۆخەکەی بە "بەتەواوی کارەساتبار" ناوبرد. لە کاردانەوەیەکی دیکەدا، مایک جانسۆن، سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمەریکا ڕایگەیاند زۆر بەداخەوە بۆ کارەساتی ترسناکی پێکدادانی ئەو فڕۆکە و هەلیکۆپتەرەکە.

دەقی بەیاننامەکە بە هەردوو زمانی کوردی و عەرەبی:   بەڕێز سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق محەمەد شیاع سودانی سڵاوی خواتان لێ بێت. سەرەتای نامەکەمان بە پێشکەشکردنی رێزو پێزانینێکی زۆر بۆ بەڕێزتان دەست پێدەکەین، بۆ هەڵوێستی بەرپرسیارانەتان لە ئیدارەی کاروباری وڵاتداو هەوڵەکانتان بۆ فەراهەمکردنی بەرژەوەندیەکانی گەلی عێراق بە هەموو پێکهاتەکانییەوە. ئەم گوتارەتان ئاڕاستەدەکەین بەناوی کۆمەڵێک لە چالاکی مەدەنی لە هەرێمی کوردستان – عێراقدا، بۆ باسکردنی مەسەلەیەکی گرنگ و بنەڕەتی، کە پەیوەندی بە مافەکانی گەلی کوردستانەوە هەیە لە تورکیاداو هیواکانی ئەم گەلە بۆ مافی چارەی خۆنوسین و مافی فەراهەمکردنی ژیانێکی ئاسودەو دور لە زوڵم و زۆرو چەوساندنەوە، بەجۆرێک کە بگونجێت لەگەڵ ئەو یاساو پەیماننامە نێودەوڵەتیانەدا کە مافی گەلان زامن دەکەن. بۆ چەند سەدەیەک دەچێت کە گەلی کورد لەتورکیادا بەدەستی دەسەڵاتە یەک لەدوای یەکەکاندا روبەڕوی چەوساندنەوەو پەراوێزخستن و کارەسات دەبێتەوە. فەرامۆشکردنێکی بەرنامەرێژکراو بۆ ناسنامەو کلتور، هەڵمەتی سەربازی، پیادەکردنی سیاسەتی پاکتاوکردنی رەگەزی، هەڵمەتی لەناوبردنی بەکۆمەڵ هەروەک ئەوەی لە دێرسيم لە ساڵی ١٩٣٨ دا رویدا، ئەمانە هەمووی سەرەڕای هەوڵەکانیان بۆ لەناوبردنی بزاڤە سیاسی و کۆمەڵایەتیە کوردییەکان. هەموو ئەمانە بەڵگەی ئەو زوڵموزۆرەن کە گەلەکەمان لە کوردستانی تورکیادا روبەڕوی بۆتەوە. لێرەدا دەمانەوێت نیگەرانی قوڵی خۆمان دەربڕین لەسەر هەوڵە جۆراوجۆرانەی دەسەڵاتی تورکیا دەیاندات، لە نێویاندا سەردانەکانی ئەم دواییەی وەزیری دەرەوەیان بۆ فشارخستنەسەر دەوڵەتانی دراوسێ لەنێویاندا عێراق بۆ شەرعیەتدان بەو شەڕەی دژی بزوتنەوەی کوردایەتی لە تورکیادا بەرپایان کردووە، هەرەوا هەوڵەکانیان بۆ ئەوەی پارت و بزوتنەوە کوردیەکان بخەنە ناو لیستی تیرۆری جیهانیەوە. ئێمە بڕوامان وایە کە وەڵامدانەوەی عێراق بۆ ئەم داوایە، بەهیزکردنی هەڵوێستی دەوڵەتی تورکیایەو بەشداریکردێنتی لەو زوڵم و چەوساندنەوەیەی دەرهەق بە مافەکانی پێکهاتەیەکی رەسەنی ناوچەکە دەکرێت. لەسەر بنەمای ئەوانەی لەسەرەوە باسمان کردوون و پاڵپشت بە تێبینیەکانمان لەسەر هەوڵەکانی تورکیا بۆ لایەندارکردنی عێراق و هێنانی بۆ ناو بەرەی خۆی لەم ناکۆکیەدا، داوا لەبەڕێزتان دەکەین کە هەڵوێستێکی دادپەروەرانە وەربگرن پاڵپشت بەو یاسا و پەیماننامە نێودەوڵەتیانەی مافی چارەی خۆنوسینی گەلان دەپارێزن. هەروەها داواکارین کە نەکەونە ژێر فشاری ئەو هەوڵانەی کار بۆ دامرکانەوەی خەباتی گەلێک دەکەن لەپێناوی مافە رەواکانیدا.   بە زمانی عەرەبی: إلى/ دولة رئيس مجلس وزراء جمهورية العراق السيد محمد شیاع السوداني  المحترم  سلام الله عليكم ورحمته وبركاته نستهل هذه الرسالة بتقديم خالص الاحترام والتقدير لدولتکم ولموقفكم المسؤول في إدارة شؤون البلاد والسعي لتحقيق مصلحة الشعب العراقي بكافة مكوناته. نخاطبكم اليوم باسم مجموعة من النشطاء المدنيين في اقليم کوردستان – العراق  لطرح قضية هامة وأساسية تمس حقوق شعب كوردستان في تركيا وتطلعه  الی تقرير مصيره وحقه في حياة كريمة خالية من الظلم والاستبداد، و ذلک بما یتماشی مع القوانین و الاتفاقات الدولية التي تکفل حقوق الشعوب. منذ قرون، والشعب الكوردي يواجه ممارسات القمع والتهميش والنكبات على أيدي السلطات المتعاقبة في تركيا، التجاهل الممنهج لهويتهم وثقافتهم، والحملات العسكرية، وسیاسة التطهير العرقي وحملات الابادة الجماعية کما حصل في مذبحة دیرسیم عام ١٩٣٨، بالاضافة الی قمع الحركات السياسية والاجتماعية الکوردية ، كل هذە الاحداث  تشهد على الظلم الذي تعرض لە شعبنا في کوردستان ترکیا. نود أن نعرب عن قلقنا العميق من المحاولات التي تقوم بها السلطات التركية بشتی الاساليب منها الزیارات التي یقوم بها وزیر خارجیتها، لإضفاء شرعية على محاربتها للحركة الكوردية في تركيا، من خلال الضغط على الدول المجاورة، وبينها العراق، لتصنيف الأحزاب والحركات الكوردية ضمن قوائم الإرهاب العالمي. نؤمن أن استجابة العراق لهذا الطلب سوف تكون مساهمة في تكريس مزيد من الظلم والاضطهاد وتقوية الموقف الذي ينتهك حقوق مكون أصيل من المنطقة، ويتعارض مع الاتفاقات الدولية المتعلقة بحقوق الإنسان وحق تقرير المصير. و بناءا علی ما تم ذکرە اعلاه واستنادا الی ملاحظاتنا حول محاولات ترکیا لاستقطاب العراق الی جانبها في هذا الصراع، نطالب معاليکم باتخاذ موقف عادل یستند الی احترام القوانين والمواثيق الدولية التي تكفل حقوق الشعوب في تقرير مصيرها. کما نرجو عدم الانجرار وراء الضغوط التي تسعى لتقويض نضال شعب يسعى لنيل حقوقه المشروعة. مع كامل التقدير والاحترام،   التواقيع: کاوان فرج علي ...ناشط مدني و مستشار مالي صفوت صدقي.....محامي وعضو مجلس مفوضية الانتخابات للمرحلة الانتقالية شونم محمد غريب... مهندسة وناشطة مدنية محمد کريم ... نائب رئیس منتدی اقتصادیی کوردستان و وزير اسبق في حکومة اقليم کوردستان طیب جبار ... مهندس و ناشط مدني – وکيل وزير اسبق في حکومة اقليم کوردستان خبات عبداللە ... کاتب وصحفي گەشە دارا حفيد  محامية ونائبة سابقة لبرلمان اقليم کوردستان وعضوة في منظمة ازادبون. د. رازاو  محمود فرج ... اکاديمية ونائبة سابقة لبرلمان اقليم کوردستان. تحسین قادر ... وزير اسبق في حکومة اقليم کوردستان وعضو منظمة ازادبون. ئارام جمال...رئیس منظمة المعهد الکوردي للانتخابات شورش امین ... ناشط مدني. بختیار زهدي .... رئیس منظمة اغاثة کوردستان صلاح رشيد ... وزير اسبق في حکومة اقليم کوردستان هومر محمد... کاتب و ناشط مدني د. شێرکۆ محمد امین ... اکادیمي ونائب سابق لبرلمان اقليم کوردستان شوان محمد ... صحفي ابوبکر عمر (ابوبکر هەڵەدنی) ... ناشط سیاسي و نائب سابق لبرلمان اقليم کوردستان. پەروا عەلی... نائبة سابقة لبرلمان اقليـم کوردستان ستارە عارف... کاتبة وصحفية. نهاد القاضي ... ناشط في مجال حقوق الانسان والشعوب د. پروین عارف ... اکاديمية وخبيرة في التأريخ الشفاهي محمود رضا امین ... کاتب و نائب سابق لمجلس الوطني العراقي. جمال جلال علي... موظف متقاعد د. کامران قرداغي ... طبيب استشاري د. ابراهيم احمد صالح ... استاذ جامعي – العلوم السیاسية سردار عبداللە ... کاتب و ناشط سیاسي- نائب اسبق لمجلس الوطني العراقي. د. محسن اديب ... باحث و اکاديمي طارق فاتح حسن... صاحب امتیاز جريدة هاوڵاتی نوزاد مجيد شريف... محامي و ناشط سیاسي فریدون عمر ... موظف حکومي بابکر درەیی ... حقوقي و ناشط سیاسي   هەڵویست عبداللە ... ایکوفیمینست -  رئیسة منظمة ازادبون (التحرر) بابان جعفر... ناشط مدني عبداللە ملا نوري ... ناشط مدني و نائب سابق لبرلمان اقليم کوردستان. اراس محمد غريب ... موظف متقاعد رحمن غریب ... صحفي سردار قادر علي ... محافظ سابق بالوکالة وناشط سیاسي نیاز عبداللە ... ناشطة و مدافعة عن حقوق الانسان د. شيرکو کرمانج ... باحث و اکاديمي – جامعة کویە د. محمد حسین شوانی ... استاذ جامعي د. بدرخان علي حسن ... طبيب و استاذ جامعي رەوا هەژار ... باحث و اکاديمي – لندن ئاسۆ رحيم ابراهيم ... ناشط سیاسي محمد امين ... ناشط مدني - کرکوک ستار بزینی ... ناشط مدني – سويد ئاراس ابراهيم ... پیشمرگە متقاعد دەشتی سلیمان برزواری ... کاتب عبدالکريم هەڵەدني ... کاتب و صحفي علي کريم حمە علي ... موظف قانوني کنێر عبداللە ... کاتبة یاسين قادر برزنجي ... کاتب و فنان مسرحي بختیار حمە علي هەڵەبجەیی ... فنان تشکيلي (نحات) عادل عثمان ... کاتب ئاسو هاشم ...محامي استشاري ئاریان اکرم احمد ... اعلامي ئاوات غفور مصطفی ... مهندس زراعي شهلا محمد احمد ... ناشطة مدنية سيران عبدللە ... باحثة اجتماعية سوز عبدالقادر بابان ... ناشطة مدنية نسرين حسین صالح ... کاتبة و ناشطة مدنية جیهان محمد صالح ... ناشط مدني علي محمد امین ... کاتب و صحفي ئارام بۆگدی ... اعلامي انور قادر رشيد ... کاتب ابراهیم مجيد فرج ... استاذ جامعي روشن احمد قاسم ... صحفية سمکو صابر شريف ... کاتب و ناشط في مجال جینوساید پروین عزيز سعيد ... ناشطة مدنية حسن حمە امین مارف ... ناشط مدني د. بڕوا رسول احمد ... اکاديمي – جامعة کوية د. چیا علي مصطفی ... استاذ جامعي – کوية عثمان محمد وسو ... موظف متقاعد - کوية عباس قادر عبداللە ... حقوقي – کویە برزان شلال احمد ... استاذ - شاعر وناشط مدني – کوية د. مجيد صالح ... باحث واکاديمي عطا محمود محمد (عطا هەوڵۆیی)... موظف حکومي جبار احمد  ... باحث في مجال الابادات الجماعية لقمان حسن ... فنان مسرحي بیستون شهيد جبار ... ناشط مدني شورش خضر توفیق ... ناشت سیاسي لقمان سليم ... فنان غنائي دلسوز شفيق خلف ... ناشطة في مجال حقوق الانسان. بختیار مصطفی قادر ... اعلامي سیروان رشيد ... صحفي فاروق عبداللە عبدالرحمن ... مهندس کارزان فاضل توفيق ... محامي استشاري هونەر توفیق ... کاتب بختیار شەمەیی ... کاتب و مترجم – امستردام، هولندا وریا هادي محمد امین ... متقاعد هیمن احمد حمە امین ... صحفي ئاراس ابراهيم ... صحفي باران گەرمیانی ... صحفي محسن کريم رشيد ... صحفي سۆما خالد ... صحفية ڤانیست مهد ... صحفية گوڵاڵە محمود ... صحفية ارکان محمد ... صحفي بنار هدایت ... صحفي نجاة حسن هادي ... موظفة حکومية عثمان حمە سعيد ... موظف متقاعد سمکو رشيد سيدا ... ناشط مدني بيخال حسين رسول ... معلمة عمر محمد یونس ...موظف متقاعد __________________________________________________________  

فڕۆکەیەکی نەفەرهەڵگر کە ٦٤ سەرنشین و تیمی فڕۆکەوانی هەڵگرتبوو، لە واشنتۆن دی سی، لە ناوەڕاستی ئاسماندا لەگەڵ کۆپتەرێکی سوپای ئەمریکا پێکیاندا و کەوتنە ناو ڕووبارێکەوە، تائێستاش تەرمى ١٨ سەرنشین دۆزراوەتەوە. بەڕێوەبەرایەتی فڕۆکەوانی فیدراڵی ئەمەریکا ڕایگەیاند بەرەبەیانى ئەمرۆ پێج شەممە، لەو کاتەی فڕۆکەیەکی کۆمپانیای هێڵی ئاسمانی PSA هەوڵی نیشتنەوەی دابوو لە فڕۆکەخانەی ڕێگن لە نزیک واشنتنی پایتەخت، لەگەڵ هەلیکۆپتەرێکی جۆری بلاک هۆک Sikorsky H-60 لەیەکیانداوە و کەوتوونەتە ناو ئاوی ڕووباری پۆتۆمکەوە Potomac. فڕۆکەکە لە گەشتی ژمارە 5342 بوو و لە شاری ویچیتای ویلایەتی کەنساس هەستابوو بەرەوە واشنتنی پایتەخت و 60 سەرنشینی هەڵگرتبوو لەگەڵ 4 کەسی تیمی فڕۆکەکە. بەپێی زانیاریەکانى کەنألى بی بی سی تا ئێستا هەژدە تەرم لە ڕووباری پۆتۆماکەوە دۆزراونەتەوە کە تیمەکانی گەڕان و فریاگوزاری لە پلەی گەرمی بەستوودا ئاوەکان دەگەڕین. تیمەکانی فریاکەوتن گەیشتوونەتە شوێنی ڕووداوەکە و دەیان ئەنبوڵانس لە چاوەڕوانی گواستنەوەی قوربانییەکانن. پێشبنی دەکرێت ژمارەی قوربانییەکان زۆربن، بەو پێیەی ئاوی ڕووبارەکەش زۆر ساردە و لایەکی بەستوویەتی هێشتا بەتەواوى ژمارەی قوربانییەکان نازانرێت. نزیکەی ٣٠٠ کارمەندی فریاگوزاری سەرقاڵى ڕزگارکردنى سەرنشینەکانن لەگەڵ غەواسەکانی پۆلیس و بەلەمەکان لە ئاوەکەدا دەگەڕێن بۆ ڕزگاربووان لە بارودۆخێکی با و تاریکدا. دۆناڵد ترامپ ڕاگەیاندنێکی لە بارەی ڕووداوەکە بڵاوکردەوە و تیایدا نووسیویەتی، "بە تەواوی لەو ڕووداوە ترسناکە ئاگادارکراوەتەوە کە لە فڕۆکەخانەی نیشتمانی ڕێگن ڕوویداوە. خوای گەورە ڕۆحیان شادبکات." هەروەها وتیشی چاودێری دۆخەکە دەکات و پاشان وردەکاری زیاتر لە بارەیەوە دەدات. سیناتۆر تێد کروز لەسەر پێگەکەی لە ئێکس دەڵێت لە نزیکەوە چاودێری دۆخەکە دەکات لە فڕۆکەخانەی ڕێگن DCA ، هەرچەندە بە تەواوی نازانرێت ژمارەی قوربانییەکان چەندە، بەڵام دەزانین گیان لەدەستدان هەیە. لە پاش ڕووداوەکە فڕۆکەخانەکە ڕایگەیاند، هەموو گەشتەکانی لە فڕۆکەخانەکە ڕاگرت و تیمەکانی فریاکەوتن سەرقاڵی ڕووداوێکی فڕۆکەن. دواتر لە وردەکارییەکان ئاگاداردەکرێنەوە.

مارکۆ ڕوبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا ڕایگەیاند پێویستە ئەمەریکا و میسر پێکەوە کاربکەن بۆ دڵنیابوون لەوەی کە حەماس جارێکی دیکە نەتوانێت حوکمڕانی غەززە یان هەڕەشە لە ئیسرائیل بکات. وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا لە پەیوەندییە جیاجیاکاندا لەگەڵ وەزیرانی دەرەوەی قەتەر و میسر دوایین پێشهاتەکانی غەززە و پرسەکانی ئاسایشی ناوچەکەی تاوتوێ کرد. مارکۆ ڕوبیۆ لە وتووێژەکەیدا لەگەڵ محەمەد بن عەبدولڕەحمان ئال سانی، سەرۆکوەزیران و وەزیری دەرەوەی قەتەر، هەوڵەکانی نێوەندگیری وڵاتەکەی بۆ ئازادکردنی بارمتەکانی حەماس لە غەززە و هەروەها هاوکاری ئەمنییەکانی نێوان دۆحە و واشنتنی بە بەرز نرخاند. ڕوبیۆ جەختی لەسەر پێویستی لێپرسینەوە لە بزووتنەوەی حەماس و ئازادکردنی هەموو بارمتەکان کردەوە، هەروەها ڕۆڵی قەتەری بەرز نرخاند لە ئاسانکاری بۆ ئازادکردنی دوو هاووڵاتی ئەمەریکایی کە لە ئەفغانستان لەلایەن تاڵیبانەوە دەستبەسەرکرابوون. وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا هەروەها بە گرنگی زانی کە هاوکاری لەگەڵ قەتەر بکات بۆ بەهێزکردنی ئاشتی و ئاسایشی ناوچەکە و پلاندانان بۆ داهاتووی غەززە لە دوای جەنگ. وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا لە پەیوەندییەکدا لەگەڵ بەدر عەبدولعاتی وەزیری دەرەوەی میسر، سوپاسی ئەو وڵاتەی کرد بۆ ڕۆڵی نێوەندگیری لە ئاگربەست و ئازادکردنی بارمتەکان و ناردنی هاوکاری مرۆیی بۆ غەززە. مارکۆ ڕوبیۆ جارێکی دیکە جەختی لەسەر پێویستی هاوکاری نزیک بۆ پلاندانانی دوای جەنگ کردەوە و ئاماژەی بەوەشکرد "دەبێت دڵنیابین لەوەی حەماس جارێکی دیکە ناتوانێت حوکمڕانی غەززە بکات یان هەڕەشە لە ئیسرائیل بکات". ئەم بانگەوازانە لە کاتێکدایە کە ئەمریکا بە هاوکاری لەگەڵ هاوپەیمانانی ناوچەکە هەوڵی دۆزینەوەی چارەسەرێک دەدات بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی غەززە و دەستەبەرکردنی ئاسایشی درێژخایەن لە ناوچەکەدا.

سەرۆک شارەوانیەکانی هیرۆشیما و ناگازاکی ئەمڕۆ چوارشەممە ڕایانگەیاند، بانگهێشتی دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکایان کردووە بۆ ئەوەی ئەمساڵ سەردانیان بکات و بە بۆنەی یادى 80 ساڵەی تەقینەوە ئەتۆمییەکانی ئەو دوو شارەی ژاپۆن. لە 6ی ئابی 1945، فڕۆکەیەکی ئەمریکی بۆمبێکی ئەتۆمی بۆ سەر شاری هیرۆشیما خستە خوارەوە و لەماوەی چەند چرکەیەکدا سەتان هەزار کەسی کردە قوربانی، بەوهۆیەوە نزیکەی ٢١٤ هەزار کەسی کوشت. دوای سێ رۆژ ئەمریکا بۆمبێکی دیکەی لە ناگازاکی فڕێدایە خوارەوە، لەوێش 70 هەزار کەسی کوشت و ژاپۆن ناچاربوو خۆی بەدەستەوەبدات. لە نامەیەکی هاوبەشدا بۆ سەرۆکی ئەمریکا، سەرۆک شارەوانییەکان ترەمپیان بانگهێشتیان کردووە، بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی شەخسیی گوێ لە شایەتحاڵی هیباکوشا (رزگاربووانی بۆمب بە زمانی ژاپۆنی) ببیستێت، بۆ گوێگرتن لە ئارەزووی پڕ لە سۆزیان بۆ ئاشتی، بۆ گەیشتن بە ئاشتی و بۆ قووڵکردنەوەی تێگەیشتنتان لە نامرۆڤایەتی چەکی ئەتۆمی. لە نامەکەدا هاتووە: هیوادارین بیرۆکەی وابەستەیی ئەتۆمی دەستبەردار بن و دەستپێشخەریی بەهێز بەرەو هەڵوەشاندنەوەی چەکی ئەتۆمی و دامەزراندنی ئاشتی جیهانی بەردەوام بن. لە ساڵی ٢٠١٠ جۆن ڕۆس باڵیۆزی پێشووی ئەمریکا لە ژاپۆن بووە یەکەم نوێنەری ئەمریکا کە بەشداری لە ئاهەنگی ساڵانەی یادکردنەوەی بۆردومانی ئەتۆمی هیرۆشیما کرد پێش ئەوەی دوو ساڵ دواتر بەشداری لە یادى ناکازاکی بکات. لێدانی شاری هیرۆشیما و دواتر شاری ناکازاکی بە بۆمبی ئەتۆمی لە سەردەمی شەڕی جیهانی دووەمدا لەلایەن ئەمریکاوە، بە یەکێک لە رووداوە گرنگە مێژووییەکان دادەنرێت کە ساڵانە لە ژاپۆن یاد دەکرێتەوە. باراک ئۆباما، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، یەکەمین سەرۆکی ئەمریکا بوو کە لەماوەی پۆستەکەیدا ساڵى ٢٠١٦ سەردانی شاری هیرۆشیما بکات.

نوێنەرى سەرۆکی ئەمریکا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، گەیشتە ئیسرائیل، پەیامێکى ترەمپ پێیەو دەیەوێت ڕێککەوتن و ئاگربەستى غەززە وەکخۆى جێبەجێبکرێت، زیندانییەکان ئازادبکرێن  بۆ گەیشتن بەم بابەتە دەبێت ناکۆکی ئەمنی و سیاسییەکان چارەسەر بکرێن. ئەمڕۆ چوار شەممە، ستیڤ ویتکۆف، نێردەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، گەیشتە ئیسرائیل بۆ چاودێریکردنی جێبەجێکردنی ئاگربەست لە کەرتی غەززە و ئاڵوگۆڕی دیلەکانی نێوان ئیسرائیل و حەماس، کە بڕیارە لە ١٦ی ڕۆژی ڕێککەوتنەکەوە دانوستانەکانی لەسەر دەستپێبکات، کە دەکەوێتە سێشەممەی داهاتوو. بەپێی ڕاپۆرتە ڕۆژنامەوانیەکانى ئیسرائیل، بڕیارە ویتکۆڤ لە سەردانەکەیدا لەگەڵ ئیسرائیل کاتز وەزیری بەرگری ئیسرائیلیش کۆببێتەوە و ڕایگەیاندووە، ڕەنگە ویتکۆف سەردانێکی مەیدانی لە کەرتی غەززە ئەنجام بدات کە ڕەنگە میحوەری "نەتزەریم" و دەروازەی کەرەم شاڵۆم لەخۆ بگرێت. ئەو پەیامەی کە ویتکۆف بۆ ئیسرائیل هەڵیدەگرێت، خواستی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکایە بۆ جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی دیلییەکان بە تەواوی، هەروەها پێویستی چارەسەرکردنی ناکۆکییە ئەمنی و سیاسییەکانە بۆ بەدیهێنانی ئەمە. پێشتر نووسینگەی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل ڕایگەیاندبوو، بانگهێشتنامەیەکی پێگەیشتووە بۆ ئەوەی لە 4ی شوبات لە کۆشکی سپی لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا کۆببێتەوە. هەر لە هەمان چوارچێوەدا وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا ڕایگەیاند، مارکۆ ڕوبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ بەدر عەبدولعەتی هاوتا میسریەکەی جەختی لەسەر گرنگی هاوکاری نزیک بۆ دڵنیابوون لەوەی حەماس ناتوانێت حوکمڕانی غەززە بکات یان دووبارە هەڕەشە لە ئیسرائیل بکاتەوە.

ڤلادیمێر پووتین، سەرۆکی ڕووسیا جەختی لەوە کردەوە کە وڵاتەکەی ئامادەیە دانوستان بکات بۆ کۆتاییهێنان بە کێشە و ئاڵۆزییەکانی ئۆکرانیا، بەڵام هەر جۆرە گفتوگۆیەکی ڕاستەوخۆی لەگەڵ زێلێنسکی هاوتا ئۆکراینیەکەی ڕەتکردەوە. پووتین لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تەلەفزیۆندا ڕایگەیاند، کە ڕووسیا کراوەیە بۆ گفتوگۆ بەڵام لایەنی ئۆکراینی  "ئیرادە"ى نییە بۆ ئەوەی ئەو کارە بکات، بۆ ئێستا ڕەتیکردەوە گفتوگۆی ڕاستەوخۆ لەگەڵ زێلێنسکی بکات، چونکە ماوەی سەرۆکایەتییەکەی بە "ناشەرعی" دەزانێت لە کاتی یاسای سەربازیدا کۆتایی هاتووە، ئەو مافی واژۆکردنی لەسەر هیچ رێککەوتنێک نییە. پووتین وتیشی: بەڵام لە بنەڕەتدا ئەگەر بیانەوێت بچنە پێشەوە، ڕێگایەکی یاسایی هەیە بۆ ئەنجامدانی، با سەرۆکی ڤێرخۆڤنا ڕادا بەپێی دەستوور مامەڵەی لەگەڵدا بکات،  ئەگەر خواستێک هەبێت دەتوانین هەر کێشەیەکی یاسایی چارەسەری بکەین، بەڵام هێشتا ئارەزووی لەو شێوەیە نابینین. پوتین هەروەها ڕایگەیاندووە، ئەگەر ڕۆژئاوا پشتیوانی لە کیێڤ بوەستێت، ئەگەری هەیە لە ماوەی "دوو مانگ" یان کەمتردا، ململانێی نزیکەی سێ ساڵەی ئۆکرانیا کۆتایی پێبێت.

شاندێکی کاربەدەستانی ڕووسیا ئەمڕۆ سێشەممە، 28ی یەک، بۆ یەکەمین جار لە دوای ڕووخانی بەشار ئەسەد، بە مەبەستی گفتوگۆ لەگەڵ دەسەڵاتدارانی نوێی سووریا گەیشتنە دیمەشق. بەپێی ڕاپۆرتی ئاژانسی تاسی دەوڵەتی ڕووسیا، شاندەکە پێکهاتبوون لە میخائیل بۆگدانۆڤ، جێگری وەزیری دەرەوەی ڕووسیا و ئەلێکساندەر لاڤرێنتیڤ، نێردەی تایبەتی سەرۆکی ڕووسیا بۆ کاروباری سووریا. ئاژانسەکە هیچ وردەکارییەکی دیکەی لەبارەی سەردانەکەوە نەخستوەتەڕوو. هەروەها هیچ لێدوانێکی فەرمی لەلایەن حکومەتی کاتی سوریاوە سەبارەت بەم سەردانە نەخراوەتەڕوو، بەڵام ڕۆژنامەی نیمچە فەرمی ئەلوەتەن بڵاویکردەوە کە شاندی ڕووسیا لەگەڵ سەرۆکی دیفاکتۆی وڵاتەکە، ئەحمەد ئەلشەرع و لەگەڵ وەزیری دەرەوەی سوریا کۆدەبێتەوە. ڕوسیا هیوادارە بتوانێت لە بنکەی ئاسمانی حەمیمیم لە نزیک بەندەری لازقیە و بنکەی دەریایی لە بەندەری تەرتوس بمێنێتەوە. لازقیە و تەرتوس کە هەردووکیان لە کەنارەکانی دەریای ناوەڕاستن، شوێنی لایەنگرانی سەرەکی بەشار ئەسەد و عەلەوییەکانن. ڕووسیا دامەزراوەی دەریایی لە تەرتوس بە شێوەیەکی سەرەکی وەک وێستگەیەک بەکاردەهێنا بۆ گواستنەوەی بەڵێندەرە سەربازییەکانی بۆ ناوچە جیاوازەکانی کیشوەری ئەفریقا، هەرچەندە پێداویستییە سەربازییەکانی ڕووسیا بۆ چاککردنەوەی ئامێرە دەریاییەکانیش لەو بنکەدا دابیندەکرا. دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا پەیوەندییەکانیان لەگەڵ مۆسکۆ نەپچڕاندووە و هێزە سەربازییەکانی ڕووسیایان ناچار نەکردووە بە تەواوی لە بنکەکانی لە سوریا دەربچن، بەڵام سەرەتای ئەم مانگە ئەلوەتەن بڵاویکردەوە سوریا گرێبەستێکی لەگەڵ کۆمپانیایەکی ڕووسی بۆ بەڕێوەبردنی بەندەری تارتووس هەڵوەشاوەتەوە. بەشار ئەسەد لە ڕێککەوتنەکانی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن ڕێگەی بە ڕووسیا دابوو کە بنکەی ئاسمانی حەمیمیم بۆ ماوەی 49 ساڵ بەکاربهێنێت، لەگەڵ بژاردەی درێژکردنەوەی ڕێککەوتنەکە ماوەی 25 ساڵی دیکە. ڕوسیا هەر لەو بنکەیە بەشار ئەسەدی بەرەو مۆسکۆ گواستەوە. بەشار ئەسەد دوای ئەوەی دەسەڵاتە 24 ساڵەکەی لە مانگی دوازدەی ساڵی ڕابردوودا بە هێرشێکی لەناکاوی یاخیبووان کۆتایی پێهات، پەنای بۆ ڕووسیا برد. سەرۆکی دیفاکتۆی سوریا، ئەحمەد ئەلشەرع ڕایگەیاندووە روسیا دەرفەتی ئەوەی هەیە پێداچوونەوە بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ سوریادا بکات. سەردانەکەی شاندی ڕووسیا بۆ دیمەشق دوای چەند ڕۆژێک دێت کە یەکێتی ئەوروپا هەڵوەشاندنەوەی سزاکانی سەر سوریای بە کشانەوەی هێزە چەکدارە بیانییەکان لە خاکی سوریا گرێدا. یەکێتی ئەورووپا داوای لە فەرمانڕەوا نوێیەکانی دیمەشق کردووە کە ڕووسیا ناچار بکەن بنکەی حەمیمیم و تەرتوس چۆڵ بکات.

سەرۆک وەزیرانى عێراق، ڕایدەگەیەنێت بەردەوام دەبن لە بەستنەوەی کارەباى عێراق، لەگەڵ وڵاتانی کەنداو و تورکیا بە تۆڕی کارەبای یەکێتی ئەوروپا بۆ بەدەستهێنانی هەمەچەشنی و یەکخستن لە بواری وزەدا. ئەمڕۆ سێشەممە محەمەد شیاع سودانی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانى عێراق، کۆنفرانسی عێراق بۆ وزە 2025ی کردەوە کە لەلایەن پلاتفۆرمی عێراقەوە بۆ گەشەپێدان لە بەغدادی پایتەخت بەڕێوەچوو لەژێر دروشمی (پێکەوە بۆ ئایندەیەکی ئومێدبەخش بۆ وزە). لە وتارێکدا محەمەد شیاع سودانی جەختی لەوە کردەوە کە کۆنفرانسەکە دەرفەتێکە بۆ فێربوون لە سیاسەت و بەرنامەکانی دەوڵەت لە کەرتی وزەدا، هەروەها وتى: پڕۆژەی وزەی نوێبووەوە و پاکمان هەیە کە توانای بەرهەمهێنانی 4875 مێگاوات دەبێت لە کاتی تەواوبوونیدا. سەرۆک وەزیرانى عێراق هێماى بۆ ئەوەکرد بەرنامەیان هەیە بۆ کڕینی سیستمی وزەی خۆری ماڵان وەک بەشێک لە پاڵپشتی بانکی ناوەندی بۆ دەستپێشخەری (1 تریلیۆن دینار) بەقەرز، هەروەها وتیشى: بەردەوام دەبین لە بەستنەوەی کارەبا لەگەڵ وڵاتانی کەنداو و تورکیا بە تۆڕی کارەبای یەکێتی ئەوروپا بۆ بەدەستهێنانی هەمەچەشنی و یەکخستن لە بواری وزەدا. سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران جەختی لەوە کردەوە کە لەوەتەی حکومەت بەرپرسیارێتییەکانی لە ئەستۆ گرتووە، لەڕێگەی چەند پابەندبوونێکەوە کە دیارترینیان ڕاگرتنی سوتاندنی غازە بە رێژەی 70‎%‎ و سوود وەرگرتن لە سامانی نەوت، و وەبەرهێنان لە غازی سروشتی و فراوانکردنی بەرهەمهێنانی بەرهەمەکانی نەوت. لەبەشێکى دیکەى وتارەکەیدا سودانى وتى: حکومەت ڕووی کردۆتەوە هەمەجۆرکردنی سەرچاوەکانی داهات، بۆ چارەسەرکردنی کێشەی بێکاری و ئابووری تاک و ڕەخساندنی هەلی کاری ڕاستەقینە، هەروەها هاوبەشی لەگەڵ کەرتی تایبەت یەکەم دەروازەی گەشەپێدان بوو و دەرفەتی کارکردن لەگەڵیدا چەندین دەرفەتی دیکەش دەڕەخسێنێت.

سەرۆکی ئەمریکا لە بیرۆکەی گواستنەوەی فەلەستینییەکان لە غەززە پاشەکشەی نەکردووە و دەڵێت:دەمەوێت لە ناوچەیەکدا بژین کە بتوانن بەبێ نائارامی و شۆڕش بژین. سەرچاوەیەکی باڵای بەرپرسى حکومەتى میسر، ڕۆژی سێشەممە، ئەوەی ڕەتکردەوە کە لەلایەن میدیاکانەوە باسی پەیوەندییەکی تەلەفۆنی نێوان عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆکی میسر و دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بڵاوکرایەوە. جەختیشی کردەوە، هەر پەیوەندییەکی تەلەفونیی سەرۆکی کۆمار بە پێی داب و نەریت لەگەڵ سەرۆکی دەوڵەت ڕادەگەیەندرێت، بە تایبەت سەبارەت بە پەیوەندییەک لەم ئاستە و لەم کاتە ناسکەدا کە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێیدا تێدەپەڕێت. پێشتر سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، ترەمپ ڕایگەیاند، لەگەڵ سەرۆکی میسر قسەیان کردووە سەبارەت بە گواستنەوەی فەلەستینییەکان لە غەززە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە لە بیرۆکەی گواستنەوەی فەلەستینییەکان لە کەرتی غەززە پاشەکشەی نەکردووە، بەپێی ئەوەی لەلایەن ئاژانسەکانی هەواڵ و میدیاکانەوە بڵاوکراونەتەوە. ئەمڕۆش لە میانی گەڕانەوەی لە میامیەوە بۆ واشنتۆن، سەرۆکی ئەمریکا ترەمپ لە نێو فڕۆکەکەیدا وەڵامی پرسیاری ڕۆژنامەنووسانی  دایەوە. پرسیار لە ترەمپ کرا سەبارەت بە لێدوانێکی پێشووی کە باسی لە ناردنی خەڵکی غەززە کردبوو بۆ وڵاتانی دراوسێ، ئەویش لە وەڵامدا گوتی: ''بۆچوونم لەو بارەیەوە نەگۆڕاوە. دەمەوێت ئەوانە بتوانن لە ناوچەیەکدا بەبێ ئاژاوە و توندوتیژی بژین''. ''کاتێک تەماشای کەرتی غەززە دەکەیت دەبینن ئەوێ ساڵانێکی زۆر وەک جەهەنەم وابووە'' ترەمپ وای وت، باسی لەوە کرد کە ماوەیەکی زۆرە توندوتیژی لەو ناوچەیەدا باڵادەستە. ترەمپ سەبارەت بە سیسی وتی: هیوادارم هەندێکیان وەربگرێت، ئاماژەی بەوەشکرد، ئێمە زۆر یارمەتیمان داون، دڵنیام یارمەتیمان دەدات. لە درێژەی قسەکانیدا وتی: وەک دەڵێن کارێکى سەختە، بەڵام پێموایە ئەو کارە دەکات، پێموایە پاشای ئوردنیش ئەو کارە دەکات. بەهۆی ئەو شەڕەی کە لە ئەنجامی هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ سەریهەڵدا، نزیکەی ٢ ملیۆن و ٤٠٠ هەزار کەس لە کەرتی غەززە ئاوارەبوون. قاهیرە و عەممان هەڵوێستی خۆیان نوێکردەوە بە ڕەتکردنەوەی هەر پلانێکی ئیسرائیلی یان پلانێکی دیکە بۆ گواستنەوەی دانیشتوانی کەرتی، بە دووەم هەڵمەتی ئاوارەبوونیان لە قەڵەمدا.

ئەربیل یەهود، کچە سەربازێکی ئیسرائیلیە کە لەلایەن لیواکانی قودسی باڵی سەربازی بزووتنەوەی حەماسەوە بە دیل گیراوە، لەڕیگەى گرتە ڤیدیۆییەکەوە داوا لە بنیامین نەتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و دۆناڵد ترەمپ سەرۆکى ئەمریکا دەکات پابەندى ڕێککەوتن و ئاگربەستەکە ببن.  ئەو کچە ئیسرائیلیە، لە کاتی هێرشەکەی بزووتنەوەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل لە 7ی ئۆکتۆبەری ڕابردوو ڕفێنراوە، ئێستا بووەتە مەرجی ئیسرائیل بۆ ڕێگەدان بە گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ باکووری کەرتی غەززە. ئەربیل لە درێژەى گرتە ڤیدیۆییەکەیدا پەیامێکی بۆ بنەماڵەکەی ناردووەو ڕایگەیاندووە کە ئەو باشەو  هیوادارە بەم زووانە بگەڕێتەوە بۆ لای ئەوان، یەهود ئاماژەی بەوەشکرد کە لەگەڵ لیواکانی قودسە، وتى: باری تەندروستیم زۆر باشە و هیوادارم وەک هاوکارەکانی پێشووم منیش بگەڕێمەوە. ئیسرائیلیەکان داوایان لە بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیران و دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا کرد هەموو هەوڵێک بدەن بۆ ئەوەی ئاگربەستەکە وەک پلانی بۆ دانراوە بەردەوام بێت بۆ ئەوەی سەرجەم زیندانیانی هەردوولا بتوانن بە سەلامەتی بگەڕێنەوە ماڵەوە. ئەو زیندانییە ئیسرائیلییە پشتڕاستی کردووەتەوە کە لە 1/25/2025 پەیامەکەی تۆمارکردووە، هەروەها ڕایگەیاندووە، لە 21ی حوزەیرانی 1995 لەدایک بووە، ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ئۆکتۆبەری ٢٠١٣ تا مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ لە سوپای ئیسرائیلدا بەشداریکردووە. ئەربیل یەهود، لە کۆمەڵگەی کیبۆتیس نییەر عوزە لە باشووری ئیسرائیل، وەک ڕێبەری فەلەکناسی لە کۆمەڵگەی تەکنەلۆجی 'گرووپ تێک' کاری کردووە، بەڵام بزووتنەوەی حەماس، دەڵێت: ئەربیل بۆ سوپای ئیسرائیل کاری کردووە. ئەو کچە دوو برای هەبوو بە ناوەکانی نیتاع و دولیف، لە 7ـی تشرینی یەکەمی 2023ـەوە لە هێرشێکی بزووتنەوەی حەماس بۆ سەر کۆمەڵەگەکەیان، خۆی بە بارمتە گیرا و هەردوو براکەشی کوژران. بەگوێرەی ڕاپۆرتی میدیا جیهانییەکان، ئەربیل پسپۆری بۆشایی ئاسمانییەو پێشتر لە ئەنجوومەنی ئەشکۆڵ کاریکردووە، بۆیە بەهۆی پسپۆرییەکەیەوە بەلای ئیسرائیلەوە کەسێکی گرنگە بە هەر نرخێک بێت دەیانەوێت ئازادبکرێت. 

فەرماندەى هێزەکانى سوریاى دیموکرات ڕایدەگەیەنێت، بەردەوامی هێرش بۆ سەر هێزەکانمان لە ناوچەی قەرقۆزاک و ناوچەی بەنداوی تیشرین لەلایەن تورکیاوە، پلانێکە بۆ گەمارۆدانی کۆبانی، بەڵام بڕیاری هێزەکانمان بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و بەرخۆدان بڕیارێکی یەکلاکەرەوەیە، ڕێگە نادەین هیچ هێرشبەرێک بەرەو ڕۆژهەڵاتی فورات بپەڕێتەوە. لەچاوپێکەوتنێکی ڕۆژنامەوانیدا، مەزڵوم عەبدى فەرماندەى هێزەکانى سوریاى دیموکرات، (هەسەدە) باس لەبارودۆخى سوریاو هێرشەکانى سەر بەنداوى تشرین و چەند تەوەرەکى دیکە دەکات. ئەو دەڵێت: سوریا شایەتی گۆڕانکاری مێژووییە، بەڵام ڕووبەڕووی چەندین ئاستەنگ دەبێتەوە، ئەمڕۆ وردە وردە وێنەکە ڕوونتر دەبێتەوە و زیاتر دەردەکەوێت، بەڵام تا ئێستا دۆخەکە ئاراستەیەکی ڕوونی بۆ هەمووان لە سووریا نەگرتووە. فەرماندەکەى هەسەدە ئەوەش دەخاتەڕوو ئەوان دەیانەوێت ئەو گۆڕانکارییەی کە ڕوویداوە ببێتە بنەمای قۆناغێکی نوێ لە سووریا، وتیشى: ئێمە ئیدارەیەکمان هەیە کە کار بۆ بەهێزکردنی بنەماکانی دیموکراسی دەکات و بە دڵنیاییەوە دەمانەوێت ڕۆڵێکی کاریگەر و گەورەمان لە سوریای نوێدا هەبێت. مەزڵوم عەبدى ئاماژە بۆ ئەوەدەکات، ئێستاش دۆخی ئابوری بەرەو خراپی دەڕوات و هێشتا زیاتر بەرەو خراپتر دەڕوات، ئەوەش بەهۆی بەردەوامی سزا نێودەوڵەتییەکانەوە، وتیشى: هێرشەکانی تورکیا هەوڵەکان بۆ سەقامگیری و بنیاتنانی ئایندەی سووریا پەکدەخات. فەرماندەکەى هەسەدە دەڵێت هێرشە بەردەوامەکانی تورکیاو گروپە گرێدراوەکانی بۆ سەر ناوچەکانمان دژایەتییەکی گەورەیە لەگەڵ هەوڵەکان بۆ پێشخستنی سوریا، و ناکۆکی لەگەڵ هەوڵەکانی گەیشتن بە سەقامگیری و دەستپێکردنی گفتوگۆ و گفتوگۆی سیاسییە، ئێمە لە ڕێگەی ناوبژیوانانەوە چەندین پێشنیارمان خستووەتەڕوو، لەنێویاندا ئەمریکا، بۆ ڕاگرتنی هێرشەکان و گەیشتن بە ئاگربەستێکی هەمەلایەنە. هاوکات ئەوەش دەخاتەڕووپرۆسەی نێوەندگیری ئاگربەستێکی گشتگیر لە سەرانسەری چەندین لایەندا بەردەوامە، بەردەوامین لە پێداگری لەسەر زاڵبوونی دیالۆگ، بەڵام تورکیا و بەناو "سوپای نیشتمانی" پێداگری لەسەر شەڕ دەکەن. مەزڵوم عەبدى ڕاشیگەیاند هێرشەکان دژبەیەکن و ڕێگرن لە هەوڵە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی سوریا، هەروەها دەبێت ئیدارەی نوێ لە سوریا هەڵوێستی خۆی دەرببڕێت سەبارەت بەو شتانەی کە لەسەر خاکی سوریا ڕوودەدەن، وتیشى: پشتیوانی و کارکردنمان بۆ ئایندەی سوریا وابەستە و مەرجدارە بە وەستاندنی هێرشەکان بۆ سەر ناوچەکانمان. ئەوشى وت کە کار بۆ تەواوکردنی کۆبوونەوەکانی لایەنە سیاسییە کوردییەکان لە ناوچەی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بەردەوامە بۆ پێکهێنانی ئۆرگانێکی یەکگرتوو بە ناوی ڕۆژئاوا بۆ ئەوەی بچنە دیمەشق و داوای مافەکانیان بکەن. سەرەتا دەبێت لەسەر بەرنامەیەکی یەکگرتوو ڕێکبکەون، پاشان بچنە دیمەشق بۆ ئەوەی داواکارییەکانیان بخەنە بەردەم ئیدارەی دیمەشق.

بەپێی وتەی بەرپرسێک، بەرهەمهێنانی نەوت لە کێڵگەی گەورەکەى ڕومەیلەوە عێراق بە بڕی 300 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا کەمبووەتەوە، دوای ئاگرکەوتنەوەکەى هەفتەی ڕابردوو. محەمەد نەجار، نوێنەری حکومەتى عێراق لە ئۆپێک ڕایگەیاند، چارەسەرکردنى تەواوەتى هێڵەکە و کاتى گەڕانەوەى  بۆ ئاستەکانی پێشوو کە ڕۆژانە یەک ملیۆن و 200 هەزار بەرمیل بووە هێشتا نادیارە. ڕۆژی هەینی ڕابردوو وەزارەتی نەوتى عێراق ڕایگەیاند، دوای چەند کاتژمێرێک ئاگرەکە لە تانکی ژمارە 2 لە وێستگەی DS5 لە باکوری ڕومەیلەوە کوژوەتەوە. کێڵگەی ڕومەیلەوە کە یەکێکە لە گەورەترین کێڵگەکانی جیهان، بە هاوبەشی لەلایەن عێراق و بی پی پی ئێڵ سی و کۆمپانیای پترۆچینا بەڕێوەدەبرێت و پلانیش هەیە تا کۆتایی ئەمساڵ بەرهەمهێنان بۆ زیاتر لە دوو ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرزبکرێتەوە. پچڕانی دابینکردنی نەوت دەتوانێت عێراق زیاتر هاوتەریب بکات لەگەڵ ئەو ئاستە بەرزەی بەرهەمهێنان کە لەگەڵ هاوڕێکانی ئەندامانی ڕێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت ڕێککەوتوون، کە لە هەوڵێکدا بۆ بەرزکردنەوەی نرخی نەوتی خاو، دابینکردنی نەوتی سنووردار کردووە. دوای چەند مانگێک لە کەمکردنەوەی داهات، بەغدا لە مانگی کانوونی دووەمدا ئاستی بەرهەمهێنانی بۆ 4.019 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا دابەزاند، کە تەنها 19 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا لە سەرووی پشکی ئۆپێکەوە بوو، بەپێی ڕاپۆرتێکی مانگانەی ڕێکخراوەکە هەفتەی ڕابردوو. هەروەها وڵاتەکە بەڵێنی داوە کە دابینکردن لە خوار پشکەوە کەم بکاتەوە بۆ ئەوەی قەرەبووی زیادە بەرهەمهێنانی پێشووتر بکاتەوە. نرخی نەوت کاردانەوەیەکی کەمی بەرامبەر بە پچڕانی نەوت نیشان دا، ئەمڕۆ سێ شەممە نرخی نەوتی خاوی برێنت گۆڕانکارییەکی کەمی بەخۆیەوە بینی لە نزیک 78 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک لە لەندەن، دوای ئەوەی هەفتەی ڕابردوو بە ڕێژەی 2.8% پاشەکشەی کرد.  بازرگانان لەبری ئەوە سەرنجیان لەسەر ئاسۆی باجی بازرگانی لەسەر کۆمەڵێک بەکارهێنەر و بەرهەمهێنەری سەرەکی نەوتە کە لەلایەن دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکاوە هەڕەشەیان لێدەکرێت.