پرۆژەی رووناکی دەستیکردووە بە بڕیینی کارەبای ئەو هاوبەشانەی پارەیان نەداوە، هەر هاوبەشێکی پرۆژەی رووناکی لە 50 رۆژدا پارە نەدات کارەباکەی دەبڕدرێت. بەپێى بەدواداچونێکى ڕۆژنامەوانى لە گەڕەکی بەهاری نوێ لە شاری هەولێر کە کارەبای 24 کاتژمێریان هەیە، ماوەی دوو بۆ سێ رۆژە کارەباکەیان بە بیانووی نەدانی پارە بڕدراوە، بەشێک لەوانەی کارەباکەیان بڕاوە، ئەوان دەڵێن، بڕینی کارەباکەیان پەیوەندی بە نەدانی پارەی کارەبای مانگەکانی 4 و 5ـەوە هەیە. ئەردەڵان دۆسکی بەڕێوەبەری گشتیی دیوانی وەزارەتی کارەبای هەرێمی کوردستان راگەیاند، بڕینی کارەبای ئەو هاوبەشانەی گەڕەکی بەهاری نوێ راستە و هەر هاوبەشێکی پرۆژەکە لە ماوەی 50 رۆژدا پارەی کارەبا نەدات سەرەتا بە کورتە نامە یان پەیوەندی تەلەفونی ئاگادار دەکرێتەوە، ئەگەر دواتریش پارەکەی نەدا ئەوا سیستمەکە خۆی راستەوخۆ کارەبا لەسەر هاوبەشەکان دەکوژێنێتەوە. بۆ دووبارە پێدانەوەی کارەبا، پێویستە ئەو هاوبەشانە تەواوی قەرزەکانیان بدەنەوە. بەپێى بەدوادچوونێکى زیاتر لەوبارەیەوە جگە لە بەشدارانی گەڕەکی بەهاری نوێ، لە گەڕەکی شادی کە کارەباکەیان 24 کاتژمێرییە، بەشێک لە هاوبەشەکان کارەبایان بڕاوە. دانیشتوویەکی ئەو گەڕەکە وتی، هاوبەش هەیە پەیوەندی پێوەکراوە قەرزەکەی بدات، بەڵام تا گەیشتووەتە فەرمانگە، کارەبای ماڵەکەی بڕدراوە. بەگوێرەی سەرچاوةیەک ئەو ماڵانەی کارەبایان بڕدراوە "سێ مانگ و زیاتر لەوەشیان تێدایە کە پارەی کرێی کارەبایان نەداوە و پێش بڕینیش هۆشدارییان پێدراوە". خاوەن موەلیدەی یەکێک لەو گەڕەکانەی کارەبای چەند ماڵێکی تێدا بڕاوە ئەمڕۆ وتى، "لە گەڕەکێک دوو بۆ سێ ماڵ کارەبای ببڕدرێت ناتوانین موەلیدە کار پێبکەین، چونکە موەلیدەکە تێکدەچێت". تاوەکو ئەمڕۆ پڕۆژەی رووناکی بە فەرمی روونی نەکردووەتەوە، کە تاوەکو چەند مانگ لەسەر بەشداربووانی پڕۆژەکە دەوەستن بۆ پارەنەدان. بەگوێرەی پڕۆژەی رووناکی، تاوەکو ئەمڕۆ زیاتر لە 500 هەزار هاوبەش، کە زیاتر لە دوو ملیۆن کەس دەبن، لە پڕۆژەی کارەبای 24 کاژێری سوودمەند بوون.
وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند، دەست بە خەرجکردنی مووچەی مانگی ئایاری 2025ی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی کرا و ئەمەش دوای پابەندبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستان دێت بە بڕیارەکەی سەرەوە. خەرجکردنی مووچە دوای پابەندی هەرێم دێت بە رادەستکردنی نەوت و داهاتی ناوخۆ، تاوەکو هەرێمی کوردستان پابەند بێت ئێمەش مووچە دەنێرین. وەزارەتی دارایی جەختدەکاتەوە کە بەردەوام دەبێت لە جێبەجێکردنی ئەرکە یاسایی و دەستوورییەکانی خۆی بەرامبەر بە حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق، تاوەکو ئەو کاتەی حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەند دەبێت بە جێبەجێکردنی یاسای بودجەی فیدراڵی و بڕیارەکانی دادگەی فیدراڵی و دوایین بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیران بۆ لێکتێگەیشتنی نێوان هەردوولا. ئەمەش لەکاتێکدایە وەزارەتی دارایی حکومەتى هەرێمی کوردستان، ڕایدەگەیەنێت ئەمڕۆ بەشی گەنجینەی فیدراڵی لەداهاتی نانەوتی هەرێم 120 ملیار دینار خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی فیدراڵ. بەپێى ڕاگەیەندراوەکە پارەکە بەشێوەی کاش خراوەتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ لەلقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق، ئەو بڕە پارەیە داهاتی نانەوتییە بۆ مانگی ئایار. دوایین جار کە هەرێمی کوردستان داهاتی نانەوتی بۆ بەغدا ناردووە، لە مانگی نیسان بوو و بڕەکەی 50 ملیار دینار بوو. ناردنى ئەم پارەیە لەکاتێکدایە شەوی رابردوو، فوئاد حوسێن وەزیرى دەرەوەى عێراق ڕایگەیاند بە چڕی لەسەر هێڵ بووە و لانی کەم 15 پەیوەندیی تەلەفۆنیی لەگەڵ شەش سەرکردە و بەرپرسی هەرێمی کوردستان و عێراق ئەنجام داوە. وتیشى: رێککەوتن کراوە بۆ ئەوەی ئەمڕۆ بەغدا مووچەی مانگی ئایاری مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خەرج بکات. دەقى ڕاگەیەندراوەکە.. بەشی گەنجینەی فیدراڵی لەداهاتی نانەوتی هەرێم خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی فیدراڵ. ڕۆژی سێ شەممە ( ٢٢ ی تەمووزی ٢٠٢٥ ) بەشی گەنجینەی فیدراڵی لە داهاتی نانەوتی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی ئایاری ساڵی ( ٢٠٢٥ ) کە بڕەکەی (١٢٠،٠٠٠،٠٠٠،٠٠٠ ) سەدو بیست ملیار دینارە، بەشێوەی کاش خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ لەلقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق. ڕاگەیاندنی وەزارەتی دارایی و ئابووری. ٢٢ ی تەمووزی ٢٠٢٥.
ڕێکخراوى یونیسێفى نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایدەگەیەنێت بارودۆخی غەززە لەوپەڕى خراپتریندایەو هاوڵاتیانى ئەو کەرتە بەدەست برسێتیەو بەدخۆراکیەوە دەناڵێین و ئەوە بەشە خۆراکەی دەچێتە ناو کەرتی غەززە بەس نییە. ئاژانسی فریاگوزاری و کارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەرانی فەلەستین ڕۆژی سێشەممە لە ڕاپۆرتێکدا ڕایگەیاند کە خەڵکی کەرتی غەززە بارودۆخیان خراپترینە و ئەوانەی لە بۆمبەکان ڕزگاریان بووە، ڕووبەڕووی برسێتی بوونەتەوە، 2.1 ملیۆن کەس لە 12%ی کەرتی غەززە بەبێ خواردن و ئاوی پاک ماونەتەوە. هەروەها ئەوەش دەخاتەڕوو، نەخۆشخانەکان لەژێر فشارى زۆرى نەخۆش و منداڵانى بەدخۆراکەوە خەریکە دەڕووخێن و پێداویستییە سەرەتاییەکانیان لەبەردەستدا نییە. هەروەها ئاژانسەکە داوای کردووە "گەمارۆکە هەڵبگیرێت و ڕێگە بە UNRWA بدرێت خۆراک و دەرمان بهێنێتە ناوەوە". هەر لە هەمان چوارچێوەدا سندوقی منداڵانی نەتەوە یەکگرتووەکان (یونیسێف) ڕایگەیاند کە بڵاوبوونەوەی بەدخۆراکی کوشندە لە نێو منداڵانی کەرتی غەززەدا خەریکە دەگاتە ئاستێکی کارەساتبار. ڕێکخراوەکە زیادی کردووە، لە بەیاننامەیەکدا لەسەر پلاتفۆرمی "X"، برسێتی لە غەززە بڵاودەبێتەوە، خەڵک دەمرن، خۆراک بە شێوەیەکی مەترسیدار کەم بووە، ئاوی پاکیش لە خوار ئاستی فریاگوزارییەوەیە. یونیسێف لە درێژەی قسەکانیدا وتی: هاوکارییەکان بە توندی سنووردارکراون و دەستڕاگەیشتنیان مەترسیدارە. سەرچاوە پزیشکییەکان ڕۆژی سێشەممە هەواڵی گیانلەدەستدانی سێ منداڵیان لە کەرتی غەززە بە هۆی بەدخۆراکی و برسێتی ڕاگەیاند، بەگوێرەی ڕاپۆرتی هەواڵدەریی وافا. دۆخی مرۆیی لە غەززە گەیشتووەتە "ئاستێکی بێوێنەی تێکچوون"، بەپێی بەرنامەی خۆراکی جیهانی، نزیکەی یەک لەسەر سێی دانیشتوانی کەرتی غەززە بۆ چەند ڕۆژێک لە خۆراک بێبەشن. هەروەها بەرنامەی جیهانی خۆراک پشتڕاستی کردەوە کە نزیکەی ٩٠ هەزار منداڵ و ژن بەدەست بەدخۆراکییەکی توندەوە دەناڵێنن، ئەمەش هاوکاتە لەگەڵ ڕاگەیاندنێکی نەتەوە یەکگرتووەکان کە لە کۆتایی مانگی ئایارەوە نزیکەی ٨٠٠ کەس لە کاتی چاوەڕوانی یارمەتیدان کوژراون.
بڕیارە سبەی سێشەممە 22ـی تەممووزی 2025، کۆبوونەوەیەکی هاوبەش لە نێوان لیژنەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵ لەسەر پرسی مووچە و هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم و جێبەجێکردنی ئەو لێکتێگەیشتنەی لە نێوان هەردوولا کراوە، بەڕێوە بچێت. لە بارەی ناردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، عەتوان عەتوانی، سەرۆکی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا گوتی: ناردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە لایەن وەزارەتی دارایی عێراق پەیوەستە بەو پابەندیانە، کە لە ڕێککەوتنی نێوان هەردوو حکوومەتی هەرێم و فیدراڵ هاتووە. هەروەها ئیخلاس دلێمی، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ڕاگەیاند، ئەو دوو لیژنەیەی لە نێوان حکوومەتی فیدراڵ و حکوومەتی هەرێم پێکهێنراوە، سبەی کۆدەبنەوە و گفتوگۆ لەسەر میکانیزمی هەناردە کردنەوەی نەوت و داهاتی نانەوتی دەکەن، بەڵام دوای هەناردەی نەوتی هەرێم، حکوومەتی فیدراڵ مووچەی مانگەکانی ئایار، حوزەیران و تەممووز ی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دەنێرێت. هەر لەبارەی لێکتێگەیشتنی نوێی هەرێم و بەغدا، محەممەد نووری، ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ئاماژەی بە کۆبوونەوە سبەی سێشەممە کرد و گوتی: کۆبوونەوەیەکی هاوبەشمان هەیە، کە لیژنەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵ، بە ئامانجی جێبەجێکردنی پابەندییەکانی هەرێم، کە لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری لێدراوە، ئامادە دەبن. گوتیشی: لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیار دراوە، هەرێمی کوردستان 230 هەزار بەرمیل نەوت ڕادەستی حکوومەتی فیدراڵ بکات و لەڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆ هەناردە بکرێت، هاوکات 120 ملیار دیناریش لە داهاتی نانەوتی ڕادەست بکات. ڕاشیگەیاند، دوای جێبەجێ کردنی ڕێککەوتنەکە و ڕادەستکردنی نەوت و داهات، مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم بە تەواوی دەنێردرێت. گوتیشی: چاوەڕوان دەکەین لە کۆبوونەوەی هاوبەشی سبەی بگەینە چارەیەک.
نەبیل مەرسومی، پسپۆڕی ئابوری عێراق، ڕایدەگەیەنێت شاندە تەكنیكیەكەی عێراق بەدواداچونەکانی لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان تەواو کردووە و گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە هەرێمی کوردستان دەتوانێت ڕۆژانە تەنها (31)هەزار بەرمیل نەوت رادەستی بەغداد بکات، لەبری ئەو (230)هەزار بەرمیلەی کە لە رێککەوتنەکەدا هاتووە. لە ڕاپۆرتی لیژنەکەدا هاتووە، بەهۆی هێرشی سەر کێڵگە نەوتییەکان، هەرێمی کوردستان تەنها توانای بەرهەمهێنانی 81 هەزار بەرمیل نەوتی هەیە لە رۆژێکدا. بەپێی ڕێککەوتنی نێوان هەولێر و بەغداد، (50)هەزار بەرمیل نەوتی بەرھەمھێنراو بۆ بەکارھێنانی ناوخۆ بەکاردێت، لە ئێستادا هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی كۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی نیشتمانی (سۆمۆ)وە دەتوانێت ڕۆژانە تەنها (31)هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بکات، لەبری ئەو (230)هەزار بەرمیلە. ئەمڕۆ وەزارەتی نەوتی عێراق راپۆرتێک دەنێرێت بۆ وەزارەتی دارایی عێراق، ئەنجامەکانی لێکۆڵینەوەکەیان بۆ روون دەكاتەوە. لەماوەی دوو مانگی رابردوودا هەرێمی کوردستان و کێڵگە نەوتییەکانی بە (58)فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کراونەتە ئامانج، بەمەش کۆمپانیا نەوتییەکان ناچاربوون بەرهەمهێنانی نەوت لە زۆرێک لە کێڵگەکان رابگرن و بەرهەمهێنانی نەوت لەهەندێکی دیکە کەم بکەنەوە.
ئەمڕۆ شاندێکی تەکنیکی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی، بە یاوەری نوێنەری كۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی نیشتمانی (سۆمۆ)، سەردانێکی فەرمی بۆ هەولێر ئەنجام دەدات، ئەوەش لە چوارچێوەی هەوڵەکان بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە. كەناڵی "العهد" لەزاری سەرچاوەیەكی سیاسی ئاگادارەوە بڵاویكردووەتەوە: شاندەکە زنجیرەیەک کۆبونەوە لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان لە حکومەتی هەرێم ئەنجام دەدەن، بۆ دڵنیابون لە بڕی ڕاستەقینەی نەوتی بەرهەم هێنراو و، پێداچونەوە بەو داهاتانەی لێیەوە بەدەستدێت، وێڕای هەڵسەنگاندن بۆ ئامادەیی ژێرخانی پێویست بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن لە رێگەی بۆرییەوە. سەرچاوەکە ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە: ئەنجامی سەردانەکە بەشێوەی راپۆرتێکی ورد پێشکەش بە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەکرێت، لەسەر ئەو بنەمایە بڕیار کۆتایی سەبارەت بە خەرجکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆ مانگەکانی حوزەیران و تەمموز دەدرێت. رونیشیکردووەتەوە: ئەم سەردانە لە چوارچێوەی جێبەجێکردنی رێککەوتنەکەی ئەم دواییەی نێوان بەغداد و هەولێر دێت، کە تیایدا مەرجی رادەستکردنی نزیکەی (230) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە رادەستی بەغداد دەكرێت، جگە لە داهاتی دارایی مانگانەى (120) ملیار دینار، لە بەرامبەر پابەندبونی حکومەتی فیدراڵی بە دەستەبەرکردنی مووچە و تەرخانکردنی دارایی بۆ هەرێم لە چوارچێوەی یاسای بودجە.
سەرچاوەیەک لە نووسینگەی سودانی ڕاگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو بەغداد مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت و کێشەی لەگەڵ “هەژماری من”یش نییە. سەرچاوەکە ئەوەشى وت، لە کۆبوونەوەى دوێنێى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بڕیاردراوە، سەرەتای هەفتەى داهاتوو مووچەى مانگى پێنج بنێردرێت و بۆ مووچەى مانگى شەش، چاوەڕێى هەرێمى کوردستان دەکرێت بۆ هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمی کوردستان لەرێگەى کۆمپانیاى سۆمۆ و ناردنى 240 ملیار دینار لە داهاتى ناوخۆى مانگەکانى پێنج و شەش بۆ بەغداد. گوتیشى، لەبارەى پرۆژەى هەژمارى منەوە، حکومەتى عێراق هیچ کێشەیەکى نییە و مووچەخۆران دەتوانن لەڕێگەى هەژمارى منەوە مووچەکانیان وەربگرن. دوێنێ، ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق لە کۆبوونەوەى نائاسایى خۆیدا، لێکتێگەیشتنی نێوان هەولێر و بەغدادی لەبارەی مووچە و نەوتەوە پەسەندکرد و بڕیارى ناردنى مووچەى مانگى پێنجی دا. پێشتر، بەرپرسێکى باڵا لە وەزارەتى دارایی هەرێمى کوردستان بە زوومى راگەیاند، ئامادەکارییان بۆ دابەشکردنى مووچە کردووە، هەرکات بەغداد پارە بنێرێت راستەوخۆ دەست بە دابەشکردنی مووچە دەکەن.
دەقی رێکكەوتنی نێوان هەرێم و بەغداد کە لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق خوێندرایەوە دەنگی لەسەردرا: ئەم رێکكەوتنە تاکو 31/12/2025 کاری پێدەکرێت بۆ ساڵی 2026 پێویستە رێکكەوتنێکی نوێ بکرێت. 1- حکومەتی هەرێم دەستدەکات بە هەناردەکردنی سەرجەم نەوتی بەرهەمهاتوو لە کێڵگەکانی هەرێم (220) دوو سەد و سی هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئەمە جگە لە هەر زیادکردنێک لە داهاتوودا لە ڕێگەی كۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی دەوڵەتی (سۆمۆ). وەزارەتی دارایی فیدراڵی بەپێی یاسای هەموارکردنەوەی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی بۆ هەر بەرمیلێک 16 دۆلاربە حکومەتی هەرێم دەدات. 2- ڕۆژانە بڕی 50 هەزار بەرمیل بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی لە هەرێم تەرخان دەکرێت؛ بەمەرجێک حکومەتی هەرێم بەڵێن بدات تێچووی بەرهەمهێنان بۆ ئەو بڕە پارەیە بدات. ئەگەر هەرێم پێویستی پێی هەبێت، وەزارەتی نەوتی فیدراڵی تەرخانی دەکات بۆ بڕی بەرهەمێک کە هاوتایە لەگەڵ پاڵاوتنی 15 هەزار بەرمیل. لیژنەیەکی هاوبەش لە وەزارەتی نەوتی فیدراڵی و وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم هەڵسەنگاندن بۆ پێویستی ڕاستەقینەی هەرێم بۆ بەرهەمە نەوتییەکان دەکەن بۆ مەبەستی تەرخانکردن، و لە ماوەی دوو هەفتەدا ڕاپۆرتەکەی پێشکەش دەکات. دووەم: فایلی داهاتی نانەوتیی: 1- حکومەتی هەرێم بڕی 120 ملیار دینار بۆ هەر مانگێکی ئایارو حوزەیران ڕادەستی وەزارەتی دارایی فیدراڵی دەکات. 2- تیمێكی کارکردن لە دەستەی چاودێری دارایی فیدراڵی و هەرێم پێکدەهێنرێت بۆ وردبینی و پۆلێنکردنی داهاتی نەوت و دیاریکردنی پشکی حکومەتی فیدراڵی لێی، لەماوەی یەک مانگدا. 3- دەستبەجێ وەزارەتی دارایی دەست بە خەرجکردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەکات بۆ مانگەکانی ئایار و حوزەیران و مانگەکانی دواتر.
بەپێى وتەى سەرچاوەیەکى ئاگادار لەبەغدا، لە کۆبوونەوەکەدا ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری خەرجکردنی مووچەی مانگی ئایار (پێنج)ـی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی داوە. هەروەها وەزارەتی دارایی عێراقی ڕاسپاردووە، موچەکە بخاتە سەر وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراق. پاشنیوەڕۆى ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق کۆبوویەوەو بەزۆینەى دەنگى وەزیرەکان لێکتێگەیشتنی هەولێر و بەغدای لەبارەی مووچە پەسەند کرد. بەپێی زانیارییەکان هەر لەکۆبوونەوەکەى ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری لەسەر خەرجکردنی مووچەی مانگی پێنجی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دا. بەوتەى سەرچاوەیەکی ئاگادار ئەمڕۆ ئەستەمە پارەکە بگاتە هەرێمی کوردستان، ناردنی پارەکە رەنگە بکەوێتە هەفتەی داهاتوو. ئەم لێکتێگەیشتنەى کەپەسەندکراوە تەنها دوو مانگ بەردەوام دەبێت. دواتر لیژنەیەک دێتە هەرێمی کوردستان و بۆ جێبەجێکردنی رێککەوتنەکە. رەشنووسەکە لەلایەن سەرکردەکانی بەغدا و هەولێر رەزامەندی لەسەر دراوە کێشەی لە بەردەم دروست نابێت. بەپێی بەدواداچوونەكان بەپێى ناوەڕۆکى ڕەشنوسەکە: - 230 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی سۆمۆ بكرێت - 16 دۆلار خەرجدەكرێت، بۆ هەر بەرمیلێك - 52 هەزار بەرمیل نەوت بۆ بەكاربردنی ناوخۆ - 120 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆ رادەستی بەغداد دەكرێت - لێكتێگەیشتنەكە سەرەتاییەو بۆ داهاتی ناوخۆی مانگەكانی (5-6) و دواتر پێداچوونەوەی پێدەكرێت لە رێگای لیژنەیەكی هاوبەشەوە. - بۆ نەوتیش دواتر لیژنەیەكی هاوبەش بڕی داهاتی ناوخۆ دیاری دەكەن
بەئامادەبوونى سەرجەم وەزیرەکان کۆبوونەوەی نائاسایی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەڕێوەچوو تیایدا لێکتێگەیشتنی هەولێر و بەغدای لەبارەی مووچە پەسەند کرد. لە کۆبوونەوەکەدا ئەنجومەنى وەزیران لەبارەى مووچەى هەرێمی کوردستان بڕیار دەدات، بەپێی بەدواداچوونەكان - 230 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی سۆمۆ بكرێت - 16 دۆلار خەرجدەكرێت، بۆ هەر بەرمیلێك - 52 هەزار بەرمیل نەوت بۆ بەكاربردنی ناوخۆ - 120 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆ رادەستی بەغداد دەكرێت پێش کۆبوونەوەکە محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لەگەڵ لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق کۆبوویەوە، نووسینگەی سوودانی: سەرۆکوەزیران و سەرۆککۆمار باسیان لە چارەسەرکردنی کێشە هاوبەشەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵ و حکومەتی هەرێمی کوردستان کردوە. نووسینگەی سودانی ئەوەشى خستوەتەڕوو باسیان لە رادەستکردنی داهاتە نەوتی و نانەوتییەکان بە حکومەتی فیدراڵی و چارەسەرکردنی پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم کرد. چوارشەممە، 16ـی تەممووزی 2025، ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی و ئامادەبوونی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆک وەزیران دوێنێ گفتوگۆیان لەبارەی بارودۆخی دارایی هەرێمی کوردستان و ڕێڕەوی دانوستان و گفتوگۆکان لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵ سەبارەت بە مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان کرد. سەرۆک وەزیران و جێگری سەرۆک وەزیران، باسیان لە وردەکاری ئەو لەیەکترتێگەیشتنە هاوبەشە کرد کە لە بەغدا تایبەت بە دابینکردنی شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان و پابەندییەکانی هەرێم هاتووەتە ئاراوە. لەبارەی لێکتێگەیشتنەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، دوێنێ پێشەوا هەورامانی، گوتەبێژی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند: لێکتێگەیشتنی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی عێراق لەبارەی داهاتی نانەوتی و نەوتە. وەک دەستپێک، حکوومەتی فیدراڵی مووچەی ئەم چەند مانگەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەنێرێت، باسی لەوەش کرد، دوای ئەم لێکتێگەیشتنە، هەردوو حکوومەت دەچنە نێو ڕێککەوتنێکی فراوانترەوە، ئەوەی کراوە ڕێککەوتنێکی سەرەتاییە.
وەزارەتی سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان بانگەوازی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان لە حکومەتی فیدراڵی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكات بێنە سەر خەت بۆ"رێگرتن لە هێرشی دیكە بۆ سەر كەرتی وزەی كوردستان." رۆژی چوارشەممە، وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان راگەیێندراوێکی لەبارەی هێرشی سەر کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بڵاوکردەوە، دەڵێت: جارێكی دیكە داوا دەكەین كە حكومەتی فیدراڵی بەئەركی خۆی هەڵسێت بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ ئەم هێرشانە دابنرێت. وەزارەتەکە دەڵێت، "نیگەرانییەكی قووڵمان لە بەردەوامبوونی ئەم هێرشانە هەیە و بە تووندی ئەم هێرشە تیرۆریستییانە ئیدانە و شەرمەزار دەكەین، كە دەكرێتە سەر دامەزراوەكانی وزە لە هەرێمی كوردستان و مەترسیی لەسەر هاوڵاتییانی ئەم ناوچانە و سەلامەتی كارمەندانی مەدەنی كەرتی وزە دروست دەكات." ئەمەش لەکاتێکدایە، کۆمەڵەی پیشەسازی نەوت لە کوردستان (ئەپیكۆر) لە بەیاننامەیەكدا: بە توندی سەركۆنەی هێرشەكان بۆ سەر كێڵگەكانی بەرهەمهێنانی نەوت دەکات لە 15ی تەمموز و 16ی تەمموزی 2025، کە لەلایەن کۆمپانیاکانی ئەندامی ئەپیکورەوە لە هەرێمی کوردستانی عێراق بەڕێوەدەبرێن. ئەپیكۆر دەڵێت: ئەو هێرشانە مەترسی لەسەر ژیان و سەلامەتی هێزی کارمان دروستكردووە، کە زۆرینەیان عێراقین لەگەڵ كارمەندانمان لە نەتەوە جیاوازەکان، هەروەها زیانیان بە دامەزراوەکان گەیاندووە. راشیگەیاندووە: دوای هێرشەكان، بەگەڕخەرەكان خەریکی هەڵسەنگاندنی زیانەکانن، كە بە بەرهەمهێنان و دامەزراوەكانی تر لە كێڵگەكان كەوتوون و، زۆرینەی کۆمپانیا ئەندامەکان لە ئەپیكۆر، لەوانەی كە بە ئامانجیش نەگیراون، بەرهەمهێنانیان راگرتووە. ئەپیکور، داوا لە حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات، رێوشوێنی زیاتر بگرنەبەر، بۆ پاراستنی لسەلامەتی و ئاسایشی كارمەندان و دامەزراوەکانيان. لەلایەکى دیکەوە دژەتیرۆری پارتی ڕایگەیاند: لە کاتژمێر 07:10، جارێکی دیکە لە رێگەی درۆنێکی بۆمبڕێژکراوەوە هێرش کراوەتە سەر کێڵگەی نەوتی هاند ئۆیلی ئەمریکی لە باعەدرێ لە قەزای شێخان، جگە لە زیانی مادیی هیچ زیانێکی گیانی لێ نەکەوتەوە. دەقی راگەیێندراوەکە: ئێوارەی ئەمڕۆ چوارشەممە رێكەوتی 16ی تەمووزی 2025 كاتژمێر (7:10)ی ئێوارە بۆ جاری دووەم لە ڕێگەی درۆنی بۆمبڕێژكراوەوە، هێرش كرایەوە سەر كێڵگەی نەوتی هانت ئویلی ئەمەریكی لە باعەدرێ لە قەزای شێخانی سەر بە پارێزگای دهۆك، كە جگە لە زیانی ماددی هیچ زیانێكی گیانی لێ نەكەوتووەتەوە. وەزارەتی سامانە سروشتییەكان نیگەرانییەكی قووڵی لە بەردەوامبوونی ئەم هێرشانە هەیە و بە تووندی ئەم هێرشە تیرۆریستییانە ئیدانە و شەرمەزار دەكات، كە دەكرێتە سەر دامەزراوەكانی وزە لە هەرێمی كوردستان و مەترسیی لەسەر هاوڵاتییانی ئەم ناوچانە و سەلامەتی كارمەندانی مەدەنی كەرتی وزە دروست دەكات، لەهەمان كاتدا دووبارە بانگەوازی هەموو لایەنی پەیوەندیدار لە حكومەتی فیدراڵی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكەین كە بێنە سەر خەت بۆ پاراستنی گیانی هاوڵاتیانی سیڤلی ناوچەكە و كارمەندانی مەدەنی و ئەمنییەتی ووزە و ڕێگرتن لە هێرشی دیكە بۆ سەر كەرتی ووزەی كوردستان. هێرشە درۆنییەكانی 14و 15و 16ی تەمووزی 2025 بۆ سەر ژێرخانی ئابووری و كێڵگە نەوتییەكانی (خۆرمەڵە و سەرسەنگ و بیشخاپوور و عین سفنی) لە پارێزگای هەولێر و پارێزگای دهۆك و ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ زیانی ماددی گەورەی لەسەر ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت دروست كردووە، بۆیە جارێكی دیكە داوا دەكەین كە حكومەتی فیدراڵی بەئەركی خۆی هەڵسێت بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ ئەم هێرشانە دابنرێت.
کۆمەڵەی پیشەسازی نەوت لە کوردستان (ئەپیكۆر) لە بەیاننامەیەكدا: بە توندی سەركۆنەی هێرشەكان بۆ سەر كێڵگەكانی بەرهەمهێنانی نەوت دەکات لە 15ی تەمموز و 16ی تەمموزی 2025، کە لەلایەن کۆمپانیاکانی ئەندامی ئەپیکورەوە لە هەرێمی کوردستانی عێراق بەڕێوەدەبرێن. ئەپیكۆر دەڵێت: ئەو هێرشانە مەترسی لەسەر ژیان و سەلامەتی هێزی کارمان دروستكردووە، کە زۆرینەیان عێراقین لەگەڵ كارمەندانمان لە نەتەوە جیاوازەکان، هەروەها زیانیان بە دامەزراوەکان گەیاندووە. راشیگەیاندووە: دوای هێرشەكان، بەگەڕخەرەكان خەریکی هەڵسەنگاندنی زیانەکانن، كە بە بەرهەمهێنان و دامەزراوەكانی تر لە كێڵگەكان كەوتوون و، زۆرینەی کۆمپانیا ئەندامەکان لە ئەپیكۆر، لەوانەی كە بە ئامانجیش نەگیراون، بەرهەمهێنانیان راگرتووە. ئەپیکور، داوا لە حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات، رێوشوێنی زیاتر بگرنەبەر، بۆ پاراستنی لسەلامەتی و ئاسایشی كارمەندان و دامەزراوەکانيان. لەلایەکى دیکەوە دژەتیرۆری پارتی ڕایگەیاند: لە کاتژمێر 07:10، جارێکی دیکە لە رێگەی درۆنێکی بۆمبڕێژکراوەوە هێرش کراوەتە سەر کێڵگەی نەوتی هاند ئۆیلی ئەمریکی لە باعەدرێ لە قەزای شێخان، جگە لە زیانی مادیی هیچ زیانێکی گیانی لێ نەکەوتەوە. ئەمڕۆ بۆ دووەمین جارە کێڵگەکەی کۆمپانیای هەنت ئۆیل بۆردومانکرا، بەرەبەیانی کاتژمێر 07:15 کۆمپانیای هاند ئۆیل بۆردوومانکرا، ئێوارەش کاتژمێر 07:10 جارێکی دیکە بۆردوومانکراوە. بە گوێرەی بەدواداچوونێکى ڕۆژنامەوانى، تەنها لەم مانگەدا 16 هێرشی درۆنی کراونەتە سەر ناوچە جیاوازەکانى باشووری کوردستان. بەپێی بەدواداچوونەکە، 6 لەو هێرشانەی کراون، بۆ سەر کێڵگەکانی نەوت بوون.
هەردوو حکوومەتی هەرێمی کوردستان و فیدراڵی، ڕێککەوتنی سەرەتاییان لەبارەی داهاتی نانەوتی و نەوت کردووە، وتەبێژی حکوومەتی هەرێمیش دەلێت بە گوێرەی ڕێککەوتنەکە، حکوومەتی فیدراڵی مووچەی ئەم چەند مانگەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەدات. ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان، لەبارەى پرسى مووچە و هەرناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمى کوردستان و گفتوگۆکان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ کۆدەبویەوە. بەپێى زانیاریەکان حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕازی بووە مانگانە 120 ملیار دینار داهاتی نانەوتی و مانگانەش 230 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی بەغدا بکات، حکومەتی هەرێمی کوردستان چاوەڕوانی بەغدا دەکات بۆ ئەوەی دوای ئەو رێککەوتنە، بڕیار لە ناردنی مووچە بدات. بەپێى ڕاگەیەندراوێکى ڕۆژنامەوانى ئەنجومەنی وەزیران ڕەزامەندی لەسەر لەیەکترتێگەیشتنی نوێی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵ تایبەت بە مووچە و شایستە داراییەکان كرد. پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ڕاگەیاند، سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی لێکتێگەیشتنی هەردوو حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵی لەبارەی نەوت و داهاتی نانەوتی بردووەتە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی وەزیران و دوای تاوتوێکردن، ئەنجوومەنی وەزیران ڕەزامەندی لەسەر لێکتێگەیشتنەکە داوە. پێشەوا هەورامانی گوتیشی: لێکتێگەیشتنەکە لەبارەی داهاتی نانەوتی و نەوتە و وەک دەستپێک، حکوومەتی فیدراڵی مووچەی ئەم چەند مانگەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەدات. باسی لەوەش کرد: دوای ئەم لێکتێگەیشتنە، هەردوو حکوومەت دەچنەنێو ڕێککەوتنێکی فراوانترەوە، ئەوەی کراوە ڕێککەوتنێکی سەرەتاییە.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ڕایدەگەیەنێت لە ڕێگای درۆنی بۆمبرێژکراوەوە ژمارەیەک هێرشی تیرۆریستی کرایە سەر کێڵگەکانی نەوتی تاوکێ و پێشخابوور و عین سفنی لە ئیدارەی سەربەخوی زاخۆ. هەر لەو ڕاگەیەندراوەى سامانە سروشتیەکاندا هاتووە، بە زووترین کات بێنە سەر خەت بۆ پاراستنی گیانی کارمەندانی مەدەنی و ئەمنیەتی وزە و ڕێگریکردن لە هێرشی دیکە بۆ سەر کەرتی وزەی کوردستان. لەلایەکى دیکەوە کۆمپانیای DNOی نەرویجی رایگەیاند، بە شێوازی کاتی بەرهەمهێنانی نەوتیان لە دوو کێڵگەی تاوکێ و پێشابوور راگرتووە، دوای ئەوەی بەرەبەیانی ئەمڕۆ سێ تەقینەوە لەو دوو کێڵگەیە روویانداوە. بەپێی راگەیاندنی کۆمپانیاکە، یەکێک لە تەقینەوەکان لە کۆگایەکی نەوتی بچووک روویداوە لە کێڵگەی تاوکێ، تەقینەوەی دیکە لە دامەزراوەکانی بەرهەمهێنان بووە لە کێڵگەی پێشابوور. هیچ زیانێکی گیانی لە تەقینەوەکاندا نەبووە و کۆمپانیاکەش سەرقاڵی لێکۆڵینەوەیە و دەڵێت، دوای هەڵسەنگاندنەکان بۆ زیانەکان، دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت دەکەنەوە. هاوکات پەیوەست بەو هێرشانە دژەتیرۆری کوردستان بڵاویكردەوە: بەیانی ئەمڕۆ چوارشەممە 16ی تەممووزی 2025، لە کاتژمێر 7:14، لە ڕێگەی درۆنێکی بۆمبڕێژکراوەوە هێرش کرایە سەر کێڵگەی نەوتی هاند ئۆیلی ئەمریکی لە باعەدرێ لە قەزای شێخانی سەر بە پارێزگای دهۆک و، هیچ زیانێکی گیانی و مادیی لێ نەکەوتەوە. دەقى ڕاگەیاندراوێک لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە سەرلەبەیانی ئەمڕۆ چوارشەمە 16ی تەمووزی 2025 لە ڕێگای درۆنی بۆمبرێژکراوەوە ژمارەیەک هێرشی تیرۆریستی کرایە سەر کێڵگەکانی نەوتی تاوکێ و پێشخابوور و عین سفنی لە ئیدارەی سەربەخوی زاخۆ و قەزای شێخان سەر بە پارێزگای دهوک. هەرچەندە هێرشەکان زیانی گیانیی نەبووە، بەڵام زیانێکی زۆری بە ژێرخانی کێڵگەکان کەوتووە. وەزارەتی سامانە سروشتییەکان بە توندی ئەم هێرشە تیرویستییانە ئیدانە و شەرمەزار دەکات، کە مەبەست لێدانی ژێرخانی ئابووری هەرێمی کوردستان و دروستکردنی مەترسییە لە سەر سەلامەتیی کارمەندانی مەدەنیی کەرتی وزە. وەزارەتمان بانگەوازی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان لە حکومەتی فیدراڵی و کومەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات کە بە زووترین کات بێنە سەر خەت بۆ پاراستنی گیانی کارمەندانی مەدەنی و ئەمنیەتی وزە و ڕێگریکردن لە هێرشی دیکە بۆ سەر کەرتی وزەی کوردستان. وەزارەتی سامانە سروشتییەکان هەموو هەوڵێکی خۆی بۆ پاراستنی گیانی کارمەندانی کەرتی وزە و پێگەی ستراتیجیی خۆی لە دابینكردنی سەقامگیریی وزە لە ناوچەکە و جیهان دەدات.
ئەو لیژنە وەزارییەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بۆ چارەسەری کێشەی نەوت و مووچەی هەرێمی کوردستان پێکیهێنا، تەنها یەک کۆبوونەوەی ئەنجامداوە، لەنوێترین پێشهاتدا پیشنیازى ئەوە دەکات مووچەیەک خەرج بکرێت. سەرچاوەیەک لە حکومەتی عێراق ڕایدەگەیەنێت فشارە سیاسییەکان بەو ئاراستەیەن ئەم هەفتەیە مووچەیەک بۆ مووچەخۆرانی کوردستان خەرج بکرێت، ئەو لیژنەیەی لە حکومەتی عێراق پێکهێنراوە پیشنیاز بۆ سوودانی دەکات مووچەیەک خەرج بکرێت تاوەکو هەولێر و بەغدا رێک دەکەون. بڕیارە ئەنجوومەنی وەزیزانی عێراق لە کۆبوونەوەی ئەم سێشەممەیەدا بڕیاری ناردنی مووچە بدات، بەڵام مەرجی هەیە هەرێمی کوردستان ڕێککەوتن لەگەڵ بەغدا بکات لەبارەی هەناردەکردنەوەی نەوت و داهاتی ناوخۆ و ئەمانە. مەکتەبی سیاسی پارتی ئەمڕۆ کۆبووەوە بە مەبەستی تاوتوێ کردنی بژاردەکانی بەردەم کورد بەرامبەر بەغدا، کە کشانەوە لە پرۆسەی سیاسی یەکێک بوو لە بژاردەکان، بەڵام پێش ئەوەی بڕیاری کشانەوە بدرێت، پەیامێک لە سەرکردە شیعەکانەوە گەیشتەوە بارزانی و مەکتەبى سیاسى ئەو حزبەو داوا دەکەن ئەو کارە نەکەن، کێشەکان چارەسەر دەکەن. ئەندامانی لیژنە وەزارییەکە جەختیان لە گرنگی بەردەوامبوونی گفتوگۆكان کردووتەوە بۆ چارەسەری کێشەکان و دەستەبەرکردنی مافی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان. لەلایەکى دیکەوە لەکۆبوونەوەکەى ئەمڕۆى پەرلەمانى عێراقدا، سەرۆكی چوار فرۆكسیۆنە كوردستانییەكە لەپەرلەمانی عێراق موداخەلەیان لەسەر موچەی موچەخۆرانی كوردستان كرد و باسیان لەوە كرد كە موچەخۆران زیاتر لە (70) رۆژە موچەیان وەرنەگرتووەو پێویستە موچە بەدووربگیرێت لە ململانێی سیاسی و پێویستە موچە خەرج بكرێت. لە كۆبوونەوەكەدا فراكسیۆنی پارتی بەشدارنەبووەو هەریەك لە فراكسیۆنەكانی (نەوەی نوێ، یەكێتی، كۆمەڵ، یەكگرتوو) ئامادەی دانیشتنەكەی پەرلەمانی عێراقن.