مووچەى بەشێکی فەرمانبەران و خانەنشینان چەند مانگێک دوا دەکەوێت

مووچەی مانگی 10ـی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان لەماوەی دوو هەفتەی داهاتوودا لەگەڵ عێراق دابەش دەکرێت و هیچ گرفتێکی لەسەر نییە، تەنها ئەوەی دەمێنێتەوە دیارنەبوونی چارەنووسی مووچەی مانگەکانی 11 و 12 کە دەکەوێتە ساڵی داهاتوو.  مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان تاوەکو ئێستا تەنها مووچەی 9 مانگیان لەلایەن بەغداوە بۆ خەرجکراوە، سەرەڕای ئەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەرجەم پابەندییە یاساییەکانی خۆی بەرامبەر عێراق جێبەجێ کردووە.  بەهۆی نەناردنی مووچەی مانگەکانی 11 و 12، مووچەی چەند مانگێکی بەشێکی فەرمانبەران و خانەنشینان دوادەکەوێت و بەستنی مووچەیان لێ ئاڵۆز دەبێت. - بۆ نموونە؛- ئەو فەرمانبەرانەی بە هەر هۆکارێک مۆڵەتیان کردووە، مامۆستایەک مۆڵەتی دایکایەتی کردووە، مانگی نۆی ئەمساڵ دەستبەکاربووەتەوە، بەڵام ناوەکەی لەگەڵ لیستی مووچەی مانگی 11 نێردراوە، ئەمەش بەهۆی دواکەوتنی ناردنی مووچەیە لە بەغدا. - ئێستا مووچەی چوار مانگ وەرناگرێت، نۆ، دە، یانزە و دوانزە، چونکە مووچەی مانگی 11 نانێردرێت، یەکەم مووچە مانگی یەک وەردەگرێت. - نموونەیەکی تر، خانەنشینێک مانگی هەشتی ئەمساڵ خانەنشین بووە، دۆسیەکەی مانگی 11 تەواو بووە، ناوی لەگەڵ لیستی مووچەی مانگی 12 دەنێردرێت، ئەم خانەنشینەش بەهەمانشێوە هیچ مووچەیەکی ئەمساڵی وەرناگرێت. وەزارەتی دارایی کوردستان بە ئاڤای ڕاگەیاند؛ مووچەی مانگەکانی 11 و 12 یان هاوشێوەی فەرمانبەران دەبێت، ئەگەر بەغدا بینێرێت دابەش دەکرێت ئەگەرنا هیچ. - بۆ مووچەی مانگەکانی پێشتر هەشت و نۆ و 10، ئەوانەی وەریان نەگرتووە، نووسراوێک دەکەین بۆ وەزارەتی دارایی عێراق دەبێت قەرەبوو بکرێنەوە، ئەو مووچانەیان نافەوتێت بەڵام دوادەکەوێت دەبێت.

کۆمپانیای دی ئێن ئۆی نەرویجی دەستدەکات بەهەڵکۆڵینی 8 بیری نوێ و گەیاندنی ئاستی بەرهەمهێنانی رۆژانە بۆ 100 هەزار بەرمیل لە کێڵگەی تاوکی و پێشابوور. ئەمرۆ پینجشەممە، کۆمپانیای دی ئێن ئۆی نەرویجی رایگەیاند، جارێکی دیکە دوای دوو ساڵ و نیو دەستدەکەنەوە بە لێدانی بیری نوێ بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە کێڵگەی تاوکێ لە هەرێمی کوردستان بەڕێژەی 25٪. دی ئێن ئۆ رایگەیاندووە، بۆ ئەو مەبەستە دوو بورجی هەڵکۆڵینی بیری نوێی گواستووەتەوە بۆ کێڵگەکانی. لەراگەیێندراوێکی کۆمپانیاکەدا هاتووە، لەسەرەتای دەستبەکاربوونیەوە لە کێڵگەی تاوکێ تاوەکو ئێستا 500 ملیۆن بەرمیل نەوتی بەرهەمهێناوە.  کۆمپانیاکە ئاماژە بەوە دەکات، دەستدەکات بە هەڵکۆڵینی 8 بیری نوێ لە ساڵی 2026 دا و بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنان بەڕێژەی 25% و گەیاندنی بەرهەمی رۆژانە بۆ 100 هەزار بەرمیل نەوت لە کێڵگەی تاوکی. بێژەن مسەوەر رەحمانی، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای دی ئێن ئۆ لەو بارەیەوە دەڵێت " دوای دوو دەیە لە کارکردن لە ئاڵۆزترین کێڵگەی نەوتی، بڕوامان وایە دەتوانین نەوتی زیاتر دەربهێنین لەم کێڵگەکەوە کە گرێبەستی تاوکی و پێشابوور دەگرێتەوە". رەحمانی دەڵێت، "سەرەرای ئەوەی لە دوای داخرانی بۆیی هەناردەکردنی نەوتەوە هیچ بیرە نەوتێکیان لە ساڵی 2023 هەڵنەکۆڵیەوە، بەڵام توانیویان رۆژانە 80 هەزار بەرمیل نەوت لە کێڵگەکانیان لە هەرێمی کوردستان بەرهەم بهێنن."   کۆمپانیای دی ئێن ئۆ یەکەم کۆمپانیای نەوتی بیانی بوو کە لە ساڵی 2004 هاتە هەرێمی کوردستان و بەگوێرەی خۆیان ئەوان دەستیان بە دروستکردنی پیشەسازی نەوت لە هەرێمی کوردستان کردووە.

جێگری سەرۆکوەزیران و وەزیری نەوتی عێراق دڵنیایی لە واژۆکردنی گرێبەستی نوێ بۆ بۆریی عێراق – تورکیا دەدات و دەشڵێت، زیاتر لە 13 ملیۆن بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان لەڕێی جەیهانەوە هەناردە کراوە. لەبارەی گازی هاوەڵیشەوە ئاماژە بەوە دەکات، تاوەکو کۆتایی 2029 سووتاندنی گاز دەگەیێننە سفر. ئەمڕۆ چوارشەممە، 10ی کانوونی یەکەمی 2025، حەیان عەبدولغەنی بە تۆڕی میدیایی رووداوی راگەیاند، تاوەکو ئێستا زیاتر لە 13 ملیۆن بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان لەڕێی بەندەری جەیهانەوە هەناردەی بازاڕەکان کراوە، کە تێکڕای هەناردەی رۆژانە 200 بۆ 208 هەزار بەرمیل نەوتە. یەکەمین باری نەوتی هەرێمی کوردستان لە سەرەتای ئەم مانگەدا گەیشتووەتە بازاڕەکانی ئەمریکا؛ بە گوتەی وەزیری نەوتی عێراق، "کۆی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازاڕەکانی ئەورووپا و ئەمریکایە." رێککەوتنی بۆریی نەوتی خاوی عێراق – تورکیا کە لە ساڵی 1973 لەنێوان تورکیا و عێراق واژۆ کراوە، لە 27ـی تەممووزی 2026ـەوە کۆتایی پێدێت. رۆژی 18ی مانگی رابردوو یەکەمین کۆبوونەوە لە ئەنقەرە لەنێوان هەردوو شاندی عێراق و تورکیا بەڕێوەچوو. وەزیری نەوتی عێراق لەوبارەیەوە گوتی، "گەڕی یەکەمی کۆبوونەوەکان ئەرێنی بوون و بەم نزیکانە کۆبوونەوەی دووەم لە بەغدا دەکرێت، بۆ ئەوەی بگەینە داڕشتنەوەی کۆتایی رەشنووسی رێککەوتنەکە." سەبارەت بە وەبەرهێنان لە گازی هاوەڵ، حەیان عەبدولغەنی ئاماژەی بەوە کرد، "رێژەی وەبەرهێنان لە گازی هاوەڵ لە 35٪ـەوە بۆ 73٪ بەرزبووەتەوە و پلانی وەزارەت ئەوەیە تاوەکو کۆتایی 2029، تەواوی ئەو گازەی کە ئێستا دەسووتێندرێت وەبەرهێنانی تێدا بکرێت و سووتاندنی گاز بگەیێننە سفر." وەزیری نەوت گوتیشی، "لە مادەکانی نەوتی سپی و گازوایلدا گەیشتووینەتە ئاستی خۆبژێوی و بەرهەمهێنانی بەنزین گەیشتوونەتە 80٪، ئامانجیش ئەوەیە تاوەکو کۆتایی ئەم ساڵ یان سەرەتای ساڵی داهاتوو لە بەنزینیشدا بگەینە خۆبژێوی تەواو،" کە بە گوتەی ئەو، "ئەم هەنگاوانە ساڵانە 5 بۆ 6 تریلیۆن دینار بۆ خەزێنەی دەوڵەت دەگەڕێننەوە کە پێشتر بۆ هاوردەکردنی سووتەمەنی خەرج دەکرا." وەزیری نەوتی عێراق باسی لەوەش کرد، "توانای پاڵاوتنی نەوت لە پاڵاوگەکانی کەربەلا، بێجی و بەسرە گەیشتووەتە 460 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا، بۆ یەکەمجاریش پاڵاوگەی بێجی دەستی کردووە بە بەرهەمهێنانی بەنزین بە ئۆکتانی سەرووی 95."

وەزارەتی دارایی عێراق وەڵامی لێدوانەکانی پەرلەمانتارێک دەداتەوە و رەتیدەکاتەوە خەرجیی مانگانەی مووچە 8.5 ترلیۆن دینار بێت. جەختیش دەکاتەوە کە ئەو "دوو ترلیۆن"ـەی باس دەکرێت کورتهێنان نییە، بەڵکو پارەی تەرخانکراوە بۆ مانگی داهاتوو. ئەمڕۆ شەممە 6-12-2025، وەزارەتی دارایی عێراق لە روونکردنەوەیەکدا رایگەیاند، "بەدواداچوونیان بۆ قسەکانی پەرلەمانتارێک کردووە کە لە کەناڵێکی تەلەڤزیۆنییەوە ژمارەی نادروستی لەبارەی داهات و خەرجیی مووچە خستووەتەڕوو." وەزارەتی دارایی دەڵێت، "ئەو دەنگۆیانە رەتدەکەینەوە کە دەڵێن خەرجیی مانگانەی مووچە 8.5 ترلیۆن دینارە بەرامبەر داهاتی 6 ترلیۆن دینار." هەروەها ئاماژە بەوە دەکات، "بەپێی داتا فەرمییەکان، کۆی گشتیی خەرجیی مووچە (فەرمانبەران، خانەنشینان و تۆڕی چاودێریی کۆمەڵایەتی) مانگانە دەگاتە 6 ترلیۆن دینار، ئەمەش یەکسانە بە تێکڕای داهاتی بەدەستهاتوو." لەبارەی ئەو دوو ترلیۆن دینارەی پەرلەمانتارەکە بە "کورتهێنان" ناوی بردووە وەزارەتی دارایی رایگەیاندووە، "ئەو لێکدانەوەیە لەڕووی ژمێریارییەوە هەڵەیە، ئەو پارەیە لە راستیدا داهاتی نەوتی بەدەستهاتووە و تەرخانکراوە بۆ مووچەی مانگی داهاتوو، کە بەشێکە لە سووڕی سرووشتیی سیولەی نەختینە بۆ بەهێزکردنی باڵانسی وەزارەت، نەک کورتهێنانی دارایی." سەبارەت بە گۆڕینی وادەی دابەشکردنی مووچەی خانەنشینان و چاودێریی کۆمەڵایەتی لە رۆژی 17ـی مانگەوە بۆ رۆژی 2ـی مانگ، وەزارەتەکە روونیکردووەتەوە، "هۆکارەکەی پەیوەستە بە رێکارەکانی گۆڕینەوەی داهاتی نەوت لە دۆلارەوە بۆ دینار و تەواوکردنی رێکارە بانکییەکان، بەتایبەت کاتێک سەرەتای مانگ دەکەوێتە رۆژانی هەینی و شەممە." وەزارەتی دارایی دڵنیایی دەداتە مووچەخۆران، "تەواوی شایستە داراییەکان بە تەواوی مسۆگەر کراون." بەگوێرەی ئامارەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، جیاوازی 9 مانگی 2024 و 2025 بۆ داهات و خەرجییەکانی عێراق دەری دەخات، ئەم ساڵ کۆی داهاتی عێراق 9 تریلیۆن دینار و کۆی خەرجییەکانی 5 تریلیۆن دینار زیاتر بووە، بە جۆرێک بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی، لە 9 مانگی 2025دا کۆی خەرجییەکان 99.976 تریلیۆن دینار بوون، بەڵام لەهەمان ماوەی 2024دا  94 تریلیۆن دینار بوون. لەماوەی ئەو 9 مانگەدا لەنێو خەرجییەکانی بەکارخستندا تەنیا ئەوەی وەک مووچە دابەشکراوە گەیشتووەتە 75.3 تریلیۆن دینار، بەشێوەیەک کۆی خەرجییەکان بۆ فەرمانبەران 45.563 تریلیۆن دینار، کۆی هاوکاری و پاداشت و خەرجی دیکە 8.9 تریلیۆن دینار و کۆی مووچەخورانی چاودێری کۆمەڵایەتی 20.9 تریلیۆن دینار بووە. لەرووی داهاتەوە لە 9 مانگی سەرەتای ئەم ساڵدا کۆی داهات 168. 91 تریلیۆن دینار بووە، بەڵام لە 9 مانگی ساڵی رابردوودا کۆی داهات 114 تریلیۆن دینار بووە.  لەکۆی خەرجکراوی عێراق لەو 9 مانگەدا هەرێمی کوردستان بە رێژەی 8.3٪ بووە، لەکاتێکدا دوایین سەرژمێری رێژەی دانیشتوانەکەی 14.2٪ کۆی عێراق پێکدەهینێت. لەماوەی 9 مانگەکەدا هیچ دینارێکی عێراق بۆ هەرێمی کوردستان لەرووی وەبەرهێنانەوە خەرجنەکراوە.

حکومەتی کوردستان هەموو پابەندییەکانی خۆی بۆ مووچەی مانگی 10 جێبەجێ کردووە، لیست و میزان موراجەعە و داهاتی ناوخۆ ئامادەیە، کۆتایی ئەم مانگە پارە دەنێردرێت و دابەش دەکرێت. دوای خەرجکردنی مووچەی مانگی نۆ، حکومەتی کوردستان لە جێبەجێ کردنی پابەندییەکان بەردەوامە بۆ خەرجکردنی مووچەی مانگی 10، بۆ دوو مانگەکەی دیکەش لەگەڵ بەغدا گفتوگۆ دەکەن بۆ خەرجکردنیان لە ساڵی داهاتوو. بۆ مووچەی مانگەکانی 11 و 12، حکومەتی کوردستان لە هەوڵەکانی بەردەوامە، بەڵام دەکەونە ساڵی داهاتوو، بۆ نەفەوتانیان گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا دەکەن. سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی کوردستان بە ئاڤای وت، دەستمان بە ئامادەکردنی لیستی مووچە و میزان موراجەعەی مانگی 11 کردووە و چەند ڕۆژێکی تر تەواو دەبن و بۆ بەغدای دەنێرین، بەهەمانشێوە دەستیش بە کۆکردنەوەی داهاتی ناوخۆ کراوە. بۆ مانگی دوانزەش بە هەمانشێوە هەموو شتێک ئامادە دەکرێت بۆ ئەوەی بەغدا هیچ بیانوویەکی نەمێنێت، ئیتر کات و شێوازی ناردنی پارە دەکەوێتە سەر ئەنجامی گفتوگۆکان.

حەسەن سەلمان، ڕاوێژکاری یاسایی کۆمیسیۆنى هەڵبژاردنەکانى عێراق، ڕایگەیاند، دابەشکردنى پارەى کارمەندانى ڕۆژى دەنگدان بابەتێکى تەواو داراییە و پەیوەندیى بە کۆتاییهاتنى پڕۆسەى هەڵبژاردن و پەسەندکردنى ناوى بەربژێرە سەرکەوتووەکان لەلایەن دادگاى فیدڕاڵى هەیە. گوتیشى، دابەشکردنى پارەى کارمەندانى ڕۆژى دەنگدان لەلایەن وەزارەتى دارایی یاخود کۆمیسیۆنى هەڵبژاردنەکان دەدرێت. لەبارەى میکانیزمى پڕکردنەوەى شوێنى بەربژێرە دوورخراوەکانیش، ڕاوێژکارەکەى کۆمیسیۆن دەڵێت، هەر بەربژێرێکى سەرکەوتوو کە دوور دەخرێتەوە، دەنگەکانیشى ڕەتدەکرێتەوە، دەشڵێت،  ئەگەر لیستەکە بەئەندازەى بەدەستهێنانى کورسییەک دەنگى مابوو، ئەوا کورسییەکە بۆ هەمان لیست دەبێت و بەپێچەوانەوە دەدرێتە ئەو لیستەى زۆرترین دەنگى هەیە، بەڵام دەنگەکانی نەیگەیاندووەتە ئەندازەى بەدەستهێنانى کورسییەک و بە گەورەترین دؤڕاو هەژمار دەکرێت. بڕیارە لەپاش یەکلایکردنەوەى سەرجەم تانەکان، هەفتەى داهاتوو ناوى بەربژێرە سەرکەوتووەکان بەرزبکرێتەوە بۆ دادگاى فیدراڵى بەمەبەستى پەسەندکردنیان.

وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان بڵاوی کردەوە، لەم هەفتەیەدا دەست بە دابەشکردنی شایستە داراییەکانی مامۆستایانی گرێبەست و بەشێک لە فەرمانبەرانی هەمیشەیی و گرێبەست، دەکرێت. ئەمڕۆ سێشەممە 2ـی کانوونی یەکەمی 2025، وەزارەتی دارایی و ئابووری ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردووەتەوە و تێیدا ڕایگەیاندووە،   ڕۆژانی چوارشەممە و پێنجشەممە، ڕێککەوتی 3 و 4ـی کانوونی یەکەمی 2025، مووچەی مانگی ئەیلوولی مامۆستایانی گرێبەست لە هەردوو وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی دابەش دەکرێت. هەر بەپێی ڕاگەیەندراوەکە، هەر لەو دوو ڕۆژەدا، مووچەی هەردوو مانگی ئازار و ئەیلوولی ساڵی 2025 بۆ سەرجەم ئەو فەرمانبەرانە خەرج دەکرێت کە لە دوای ڕێکەوتی 1ـی تەممووزی 2024ـەوە بە شێوەی گرێبەست یان هەمیشەیی لەسەر میلاکی دامەزراوەکانی حکومەتی هەرێم دامەزراون. ئاماژە بەوەش کراوە، ئەم بڕیارە تەنها ئەو فەرمانبەرانە دەگرێتەوە کە شایستە داراییەکانیان لەسەر داهاتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان تەرخان کراوە.

دانەگاز رەتیدەکاتەوە لەلایەن ئۆفیسی سەرۆکوەزیرانی عێراقەوە داوای راگرتنی بەرهەمهێنانی گازیان لێکرابێت لە هەرێمی کوردستان. دانەگاز هەواڵەکەی ماڵپەری ئەمریکی ( ئەلمۆنیتۆر) بە تەواوەتی بە "هەڵە و بێ بنەما" ناودەبات و دەڵێت، "سەرۆکوەزیرانی عێراق بە روونی ئارەزووی خۆی بۆ دەستپێکردنەوەی بەرهەمهێنانی گاز بە زووترین کات راگەیاندووە." دانەگاز دەڵێت، "سوپاسی تایبەتی سەرۆکوەزیران و نووسینگەکەی دەکەین بۆ پاڵپشتییەکانیان و بۆ وەڵامدانەوەی خێرایان و  سوپاسی بەرپرسانی دیکەی عیراق دەکەین بۆ سەردانی بەپەلەیان بۆ کێڵگەی کۆرمۆر و لێکۆڵینەوەی بەپەلە لەسەر روووداوەکە". پێشتر بەرپرسێکی باڵای کورد لە عێراق کە نەیویستووە ناوی ئاشکرا بکرێت، بە ئاژانسی (ئەلمۆنیتەر)ی ڕاگەیاندبوو: "تووشی شۆک بووین لە بێباکیی سوودانی، کە داوای ڕاگرتنی بەرهەمهێنانی گازی لە کێڵگەی کۆرمۆر کرد، بێنە بەرچاوەکانت دۆخمان چۆن دەبوو، ئەگەر ئەو بە ئامانجەکەی خۆی بگەیشتایە." مشتومڕەکانی نێوان محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق و حکوومەتی هەرێمی کوردستان تووندتر بوونەوە، دوای ئەوەی هەفتەی ڕابردوو بەغدا لیژنەیەکی وەزاریی پێکهێنا بۆ لێکۆڵینەوە لەو هێرشە مووشەکییەی 26ی تشرینی دووەم کرایە سەر کێڵگەی گازی کۆرمۆر، بەهۆیەوە کارەبا لە سەرانسەری هەرێمی کوردستان بڕا. سوودانی فەرمانی بە کۆمپانیای دانەگاز کردووە، کە لە کۆرمۆر کار دەکات، تاوەکو لیژنەی لێکۆڵینەوە کارەکانی تەواو دەکات بەرهەمهێنانی گازی سروشتی ڕابگرێت. بە گوتەی ئەو سەرچاوانەی قسەیان بۆ ئەلمۆنیتەر کردووە، ئەم هەنگاوە کوردستان لە تاریکیدا دەهێڵێتەوە، ژێرخان پەکدەخات و دەبێتە هۆی سەختی و ناڕەحەتی بۆ هاووڵاتییان. سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوەش کردووە کە سوودانی هیچ پاساوێکی بۆ ئەمە نەخستووەتە ڕوو. سوودانی 72 کاتژمێری بۆ لیژنەکە دانابوو بۆ ئەوەی ئەنجامەکانیان بڵاو بکەنەوە، بەڵام وادەکە بەسەرچووە بەبێ ئەوەی هیچ هەواڵێک دەربارەی ئەنجامەکان هەبێت. سەرۆکایەتی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، ماوەیەکی درێژە لەگەڵ بەغدا لە ململانێدایە لەسەر پشکی داهاتی نەوت و بودجەی فیدراڵی، لەگەڵ ئەمەشدا بە تووندی ڕەتیکردەوە کە بەرهەمهێنانی گاز بۆ نزیکەی شەش ملیۆن دانیشتووی هەرێمی کوردستان دەستیپێکردبێتەوە. هەروەها ئێستا بەراورد بە پێشوو، پەیوەندییەکان لەگەڵ بەغدا لە هەموو کاتێک ئاڵۆزترە، ئەمەش کاریگەریی نەرێنی خستووەتە سەر ئەو گفتوگۆ سیاسییە گەرمانەی ئێستا لە بەغدا هەن بۆ پێکهێنانی حکوومەتێکی نوێ دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق.

دوای هاتنی مووچەی مانگی نۆی فەرمانبەران، بڕیارە ئەم هەفتەیە مووچەی مامۆستایانی گرێبەستی سەر بە هەردوو وەزارەتی خوێندنی باڵا و پەروەردە دابەش بکرێت. عەلی ڕەئوف، نوێنەری گشتیی مامۆستایانی گرێبەست بە ئاڤا میدیای ڕاگەیاند: ڕۆژانی چوارشەممە و پێنجشەممەی ئەم هەفتەیە، مامۆستایانی گرێبەستی وەزارەتەکانی خوێندنی باڵا و پەروەردە مووچەی مانگی نۆ وەردەگرن. ڕۆژی شەممە وەزارەتی دارایی عێراق، گوژمەی 941 ملیار و 874 ملیۆن دیناری بۆ مووچەی مانگی نۆ خستە سەر هەژماری بانكیی وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی كوردستان و سبەی دەست بە دابەشکردنی دەکرێت.  ژمارەی مامۆستایانی گرێبەستی سەربە وەزارەتی پەروەردە 37 هەزار و 933 کەسن، هەروەها چوار هەزار و 100 مامۆستای گرێبەستیش سەر بە وەزارەتی خوێندنی باڵان، واتە کۆی گشتی 42 هەزار و 33 مامۆستای گرێبەستن. ئەو مامۆستایانەی بڕوانامەی دیبلۆمیان هەیە مووچەکانیان 400 هەزار دینارە، هەروەها مووچەی ئەو مامۆستایانەش کە بڕوانامەی بەکالۆریۆسیان هەیە 500 هەزار دینارە. خەرجی مانگانەی 42 هەزار و 33 مامۆستا گرێبەستەکە لە هەردوو وەزارەتی خوێندنی باڵا و پەروەردە، 24 ملیار دینارە و لەسەر داهاتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان خەرج دەکرێت.

وەزارەتی دارایی و هەرێمی کوردستان خشتەی مووچەی مانگی 9ی مووچەخۆرانی بڵاوکردەوە و بەپێی خشتەکە لە سێ رۆژدا مووچەی هەموو وەزارەت و دەستەکان دابەش دەکرێن. رۆژی شەممە، 29ی تشرینی دووەمی 2025، وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان خشتەی مووچەی بڵاوکردەوە و بڕیارە سبەی دابەشکردنی مووچە دەستپێبکات. وەزارەتی دارایی لە ماوەی سێ رۆژدا مووچەی مانگی ئەیلوول دابەش دەکات، لە رۆژی یەکەم (سبەی یەکشەممە) مووچەی :"خانەنشینانی شارستانی و پێشمەرگە، زیندانە سیاسییەکان، بەرکەوتووانی کیمیاباران، کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوان، کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان، پەروەردە، تەندروستی، خوێندنی باڵا." رۆژی دووەم (دووشەممە، 01-12-2025) ئەمانە مووچە وەردەگرن:  مافی مرۆڤ، دەستەی دەستپاکی، دەستەی وەبەرهێنان، دەستەی ژینگە، دەزگای مین، ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن، دیوانی چاودێریی دارایی، خاوەن پێداویستی تایبەت، ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن، دارایی و ئابووری، ناوخۆ، داد، ئەنجوومەنی دادوەری، پلاندانان، بازرگانی و پیشەسازی، سامانە سرووشتییەکان، گواستنەوە و گەیاندن، کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، شارەوانی و گەشتوگوزار، کار و کاروباری کۆمەڵایەتی، رۆشنبیری و لاوان، کارەبا، ئەوقاف، زێرەڤانی و فەرماندەی بەرگریی فریاکەوتن، سەرۆکایەتیی پەرلەمان، سەرۆکایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران، سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان." رۆژی سێیەم و کۆتایی (سێشەممە، 02-12-2025)   پێشمەرگە (دیوان، لیواکان)، یەکەی 70 و 80، بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی دامودەزگە نەوتییەکان، ئەنجوومەنی ئاسایش و دەزگەی ئاسایش.

ڕوانگەی ئیکۆ عێراق ئاشکرایکرد، بەهۆی ئەو هێرشە مووشەکیەی کرایە سەر کێڵگەی غازی کۆرمۆر، تەنیا لە بەرهەمهێنانی غازدا ڕۆژانە زیانی زیاتر لە 7.41 ملیۆن دۆلار هەبووە. ئەمڕۆ شەممە، 29ـی تشرینی دووەمی 2025، ڕوانگەی ئیکۆ عێراق لەبارەی زیانەکانی کێڵگەی غازی کۆرمۆر  ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە تێیدا هاتووە، "زیانەکانی داخستنی کێڵگەی غازی کۆرمۆر، ڕۆژانە دەگاتە زیاتر لە 7.41 ملیۆن دۆلار." ڕوانگە ئاماژەی بەوەشداوە، "ئەو کێڵگەیە پێش هێرشەکە ڕۆژانە 530 ملیۆن پێ سێجا غازی سروشتی بەرهەمدەهێنا، کە نرخی یەک ملیۆن پێ سێجا غازی سروشتی نزیکەی 10 هەزار دۆلارە." ڕوونیشیکردەوە، "غازی سروشتی شل (LNG) کە بەزۆری بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا بەکاردەهێنرێت، هاوردەکردن و گواستنەوەی بۆ عێراق یان هەرێم زۆر گرانە." لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، "کێڵگەکە ڕۆژانە 1580 تۆن LPG (کە بە غازی ماڵان ناسراوە) بەرهەمدەهێنێت"، ئاماژەی بەوەشکرد "نرخی هەر تۆنێک 500 دۆلارە." ڕوانگەی ئیکۆ عێراق ڕاشیگەیاند، "هەروەها کێڵگەی کۆرمۆر، ڕۆژانە نزیکەی 22 هەزار بەرمیل غازی کۆندێنسێت بەرهەم دەهێنێت، کە نرخی هەر بەرمیلێک 60 دۆلارە." باسی لەوەشکرد، "خەملاندنی زیانەکان، زیانەکانی کرێی کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان و تێچووی هێڵەکانی گواستنەوە و کەمبوونەوەی ڕێژەی بەرهەمهێنانی کارەبا ناگرێتەوە." کاتژمێر 11:30ـی خولەکی شەوی چوارشەممە لەسەر پێنجشەممەی ڕابردوو، هێرشێکی مووشەکی کرایە سەر کۆگای غازی شلی کێڵگەی کۆرمۆر لە چەمچەماڵ  و بەتەواوی وێرانی کرد، ئەمەش بووە هۆی کەمبوونەوەی بڕی کارەبای هەرێمی کوردستان بۆ 1500 مێگاوات.

ئەو هێرشەی شەوی ڕابردوو لە ڕێگەی موشەکەوە کرایە سەر کێڵگەی گازی کۆرمۆر بە هێرشێکی پەیامئامێز دادەنرێت، هۆکارەکەشی بۆ نیگەرانی وڵاتانی دراوسێ و زلهێز لە فراوانکردنی کێڵگەکە دەگێڕدرێتەوە. عێراق ساڵانە بڕێکی زۆر غاز لە ئێرانەوە هاوردە دەکات و بڕێکی زۆر لە کارەباکەشی لە ڕێگەی غازی ئێرانەوە دابین دەکرێت، ئەمە جگە لەوەی روسیاش وڵاتێکی گەورەی بەرهەمهێنەری وزەیە. هێرشە موشەکییەکەی سەر کێڵگەی گازی کۆرمۆر جێ پەنجەی میلیشیا شیعەکانی پێوە دیارە، بەتایبەت بەشێک لەو میلیشیایانە جێبەجێکاری ئەجێندای ئێران و بەم دواییانەش هەندێک لەو گروپانە نزیکایەتییان لەگەڵ روسیا دروستکردووە. کێڵگەی غازی کۆرمۆر بەگەورەترین کێڵگەی غازی عێراق و هەرێمی کوردستان دادەنرێت. هەرکاتێک کۆمپانیای دانەگازی ئیماراتی کە سەرەکارە لە کێڵگەکەدا، کار بۆ بەرهەمهێنانی بڕی زیاتری غاز دەکات، کێڵگەکە دەکەوێتە بەر هێرشی موشەکی و فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراو. دوایین هێرشی سەر کێڵگەکە شەوی ڕابردوو بوو کە لە ڕێگەی موشەکەوە کۆگای عەمبارکردنی غازی شل کرایە ئامانج، لەکاتێکدا ئێوارەی ڕۆژی 26ـی نیسانی 2024ـیش، بە درۆن هێرش کرایە سەر کێڵگەکە و چەند کارمەندێک گیانیان لەدەستدا. بەرپرسانی هەرێم و عێراق هەرچەندە بە فەرمی پەنجەی تۆمەت بۆ هیچ لایەنێک درێژ ناکەن، بەڵام ناڕاستەوخۆ میلیشیا شیعەکان بە ئەنجامدانی هێرشەکان تۆمەتبار دەکەن. بارزان هەورامی، ئەندامی لیژنەی سامانە سروشتییەکان لە خولی دووەمی پەرلەمانی کوردستان، دەڵێت: غاز چەکێکی سیاسی و ئابووری گەورەیە بەدەست ئێرانەوە لەبەرامبەر عێراق، بۆیە نایەوێت گرێبەستەکانی عێراق لەڕووی وزەوە سەربگرن. دەشڵێت: ئەگەر پەرە بە بەرهەمهێنانی غازی کۆرمۆر بدرێت، بەشی هەموو هەرێمی کوردستان دەکات و دەتوانرێت ڕەوانەی عێراقیش بکرێت، ئەمە مایەی نیگەرانییە بۆ ئێران. کێڵگەی غازی کۆرمۆر، گەورەترین کێڵگەی غازی سەربەخۆی سەر ئاستی عێراقە و دەکەوێتە سنوری قەزای چەمچەماڵی ڕۆژهەڵاتی کەرکوک، ڕووبەری کێڵگەکە 1350 کیلۆمەتر دووجایە و خاوەنی 8,2 تریلیۆن سێجا یەدەگی غازی سروشتییە. لە ئێستادا ڕۆژانە 750 ملیۆن پێ سێجا غاز لە کێڵگەی کۆرمۆر بەرهەمدەهێنرێت و کێڵگەکەسەرووی 80%ـی کارەبای هەرێمی کوردستان دابین دەکات، هەروەها لەم کێڵگەیەوە 1200 مێگاوات کارەبا دەدرێتە پارێزگاکانی موسڵ و کەرکوک. کۆمپانیای دانە گازی ئیمارانی پلانی هەبوو تا چەند ساڵێکی تر، بڕی بەرهەمهێنانی غاز لە کێڵگەی کۆرمۆر بگەیەنێتە یەک ملیار پێ سێجا، ئەم بڕە غازە بەشی هەرێمی کوردستان دەکات و دەتوانرێت ڕەوانەی عێراقیش بکرێت، ئەمەش بەڕای چاودێران ترسی لای ئێران دروستکردووە ببێتە جێگرەوەی غازەکەی. سەرباری ئەوەی خاوەنی بڕێکی زۆر غازی سروشتی یەدەگە، کێڵگەی غازی کۆرمۆر 150 تۆن غازی شلی ماڵانی لێ بەرهەم دەهێنرێت و نزیکەی 20 هەزار بەرمیل کۆندێنسەیتیشی لێ دەردەهێنرێت، کە پێشتر حکومەتی هەرێم بۆ باشکردنی کواڵێتی تێکەڵی نەوتی هەناردەکراوی دەرەوەی دەکرد. بارزان هەورامی، دەڵێت: کۆرمۆر کێڵگەیەکی زۆر گەورەیە و چاوی تەماعی هەموو بەرەکانی لەسەرە، بۆیە بەردەوام بە ئامانج دەگیرێت. هێرشەکانی ئەم دواییەی سەر کێڵگەکە کوێرانە نەبوون، بەڵکو پلان بۆ داڕێژکراو بوون و شوێنی هەستیاری کێڵگەکەیان کردە ئامانج. کۆمپانیای دانەگازی ئیماراتی سەرکارە لە کێڵگەی غازی کۆرمۆر و 70%ـی پشکەکانی هی ئەم کۆمپانیایە و کۆمپانیای هیلالی ئیماراتییە، لەکاتێکدا سێ کۆمپانیای ئەڵمانی و هەنگاری و نەمساوی خاوەنی 30% پشکەکانی ترن. چەند کۆمپانیایەکی تورکیش گرێبەستییان لەگەڵ کۆمپانیای دانەگازی ئیماراتی هەیە و کاری لۆجستی بۆ ئەنجام دەدەن، هەروەها لە مانگی ئەیلولی ساڵی 2021، ئەمەریکا بڕی 250 ملیۆن دۆلاری بۆ فراوانکردنی کێڵگەکە تەرخانکرد لە پێناوی سەربەخۆکردنی عێراق لەڕووی وزەوە. لەپاڵ ترسی ئێراندا لە کێڵگەی غازی کۆرمۆرو نیگەران بوونی لە داهاتووی غازەکەی لە بازاڕی عێراق دا، سەرجەم ئەو کۆمپانیایانەی لە کێڵگەی غازی کۆرمۆر پشکدارن و کاردەکەن، هی ئەو وڵاتانەن کە ئێران بە ڕکابەری سیاسی و ئابووری خۆی لەناوچەکە دایاندەنێت. تائێستا نزیکەی 10 جار هێرشی موشەکی و فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراو کراوەتە سەر کێڵگەی غازی کۆرمۆر، بۆ ئەنجامدانی سەرجەم ئەو هێرشانەش پەنجەی تۆمەت بۆ میلیشیا شیعەکانی نزیک لە ئێران درێژ دەکرێت، گوایە بە پلانی ئێران ڕێگری دەکەن لە بەرەوپێشچوونی کەرتی غازی عێراق و هەرێم. بارزانی هەورامی وتی: ئێران پێیناخۆشە غازی کۆرمۆر ببێتە جێگرەوەی غازەکەی، ناشیەوێت عێراق بە ئاراستەی سەربەخۆبوون لە بواری وزە هەنگاو بنێت. چاودێران دەڵێن ئێران تەنها لە هەوڵەکانی کۆمپانیای دانەغاز بۆ فراوانکردنی کێڵگەی غازی کۆرمۆر نیگەران نییە، بەڵکو لە هەنگاوەکانی حکومەتی عێراقیش بۆ گەیشتە سەربەخۆیی لە بواری وزە و بەرهەمهێنانی غاز دەترسێت.

بەپێی ئامارەکانى ماڵپەڕى  شەفافیەت بۆ چاودێری و رێكخستنی داهاتە نانەوتییەكانی سلێمانی و هەڵەبجە و هەردوو ئیدارەی راپەڕین و گەرمیان، داهاتی هەفتەى رابردوو زیاتر بووە لە 21 ملیار و 764 ملیۆن و 367 هەزار دینار. کە  94%ی بەشێوەی نەختینەیە و 6% داهاتەكەش بەشێوەی چەك بووە. داهاتى هەفتانەى نانەوتى سنورى هەردوو پارێزگاى سلێمانى و هەڵەبجە و هەردوو ئیدارەی راپەڕین و گەرمیان زیادیکردووە، لەکاتێکدا لەسەر ئاستى مانگانە کەمیکردووە. بەپێی ئامارەکانى ماڵپەڕى  شەفافیەت بۆ چاودێری و رێكخستنی داهاتە نانەوتییەكانی سلێمانی و هەڵەبجە و هەردوو ئیدارەی راپەڕین و گەرمیان، داهاتی هەفتەى رابردوو زیاتر بووە لە 21 ملیار و 764 ملیۆن و 367 هەزار دینار. کە  94%ی بەشێوەی نەختینەیە و 6% داهاتەكەش بەشێوەی چەك بووە. داهاتەکە بەراورد بە هەفتەى پێشتر بەڕێژەى زیاتر لە 81% بەرزبووەتەوە، بەو پێیەى بڕەکەى زیاتر بووە لە 11 ملیار و 969 ملیۆن دینار. لەگەڵ ئەوەشدا ئامارەکە دابەزینى داهاتەکە لەسەر ئاستى مانگانە دەردەخات بەڕێژەى زیاتر لە 30%، بەو پێیەى داهاتى ئەم مانگە تا ئێستا 51 ملیار و 854 ملیۆن دینار بووە، لەکاتێکدا مانگى رابردوو زیاتر بووە لە 74 ملیار و 800 ملیۆن دینار.

راوێژکاری دارایی سوودانی دەڵێت، سیاسەتی نەختینەیی ئامانجەکانی بەدیهێناوە لە عێراق و کاری هاوبەش هەیە بۆ پاراستنی نەختینە. موزهر محەممەد ساڵح، راوێژکاری دارایی و ئابووریی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق بە رووداوی راگەیاند، "عێراق بەرەوپێشچووە لە پەرەپێدانی میکانیزمەکانی چاکسازیی بانکی و رێکخستنەوەی دامەزراوە بانکییەکان. ئەمەش لە کۆتایی ساڵی رابردووەوە بەشێوەیەکی راستەوخۆ و خێرا دەستیپێکردووە". ئەو راوێژکارە دەڵێت، ئەم چاکسازییانە "لەڕێگەی هەردوو کۆمپانیای راوێژکاریی جیهانی، 'ئێرنست ئەند یۆنگ' بۆ چاکسازیی کەرتی بانکیی حکومی و 'ئۆلیڤەر وایمان' بۆ چاکسازیی کەرتی بانکیی تایبەت دەکرێن". موزهر محەممەد گوتیشی، "دەسەڵاتی جێبەجێکردن رەزامەندی لەسەر رێوشوێنەکانی رێکخستن [ـی بانکەکان] داوە بۆ ئەوەی دەستبەجێ بچنە بواری جێبەجێکردنەوە. ئێستاش کۆدەنگی و ئاسوودەییەک لەنێو دامەزراوە بانکییەکاندا هەیە سەبارەت بە هەنگاوەکانی چاکسازی، جا چ لەسەر ئاستی باشترکردنی پابەندبوون بێت یان بەهێزکردنی پێوەرەکانی سەرمایە و بەدەستهێنانی گشتگیریی دارایی دیجیتاڵی". راوێژکارە داراییەکە ئەوەشی باسکرد، سیاسەتی نەختینەیی ئامانجەکانی بەدیهێناوە لە عێراق، کە سەقامگیریی گشتیی نرخەکانە، ئەوەش دەبێت پارێزگاری لێبکرێت. یەدەگی بیانیی عێراق نزیکەی 100 ملیار دۆلارە. موزهر محەممەد دەڵێت، بانکی ناوەندیی عێراق خاوەنی یەدەگێكی بیانیی بەهێزە کە فرەچەشن کراوە بە دراوی بیانی، زێڕ و ئامرازەکانی وەبەرهێنان و ئێستا ئەو یەدەگە لە باشترین دۆخیدایە. بەتایبەتیش کە زیادبوونی هەڵاوسانی ساڵانە لەنێوان 2.5% بۆ 3%ـە، ئەوەش رێژەیەکی سرووشتییە. موزهر محەممەد گوتیشی، "جەخت لەوە دەکەینەوە، یەکێک لە کارە لەپێشینەکان پاراستنی ئەم سەقامگیرییە -کە بە یەدەگی بیانیی پێویست پشتیوانی دەکرێت، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی هیچ گۆڕانکارییەک لە نرخی فەرمیی نرخی دینار بەرامبەر بە دۆلار ناکرێت کە 1320 دینارە بۆ هەر دۆلارێک.

مەسرور بارزانی لەبارەی دواکەوتنی مووچەی مانگی 9 دەڵێت هیچ پاساوێک بۆ دواخستنی مووچە نییە،  جێی داخە مووچەی مانگی 9 لە هەرێمی کوردستان دابەشنەکراوە و بەغدا دابەشکردنی مووچەی مانگی 11ـی دەستپێکردووە. چوارشەممە، 26ـی تشرینی دووەمی 2025، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، هیچ پاساوێک نییە بۆ دواخستنی مووچە، نەدەبوایە ئەوەندە دواش بکەوێت، هەموو هەوڵیشمان بۆ ئەوەیە کە هیچ مووچەی ئەمساڵ نەفەوتێت و فشاری تەواویش دەکەین لەسەر حکوومەتی فیدراڵی کە هەموو مووچەکان بنێرن.  مەسرور بارزانی لەبارەی پرسی مووچە و پێکهێنانی باسی لەوەشکرد، هیچ پاساوێک نییە بۆ دواخستنی مووچە، نەدەبوایە ئەوەندە دواش بکەوێت، جێی داخە کە ئێستا ئێمە چاوەڕێی مووچەی مانگی 'نۆ' ین، بەڵام حکوومەتی فیدراڵی دەستی بە دابەشکردنی مووچەی مانگی 11 کردووە یان خەریکە دەستی پێدەکات. سەرۆکی حکوومەتی هەرێم جەختیشی کردەوە، ئێمە هەمیشە گفتوگۆمان لەسەر ئەوە کردووە و داوامان کردووە کە شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان وەکو خۆی لە کاتی خۆیدا بنێرن، ئێستاش چاوەڕێ دەکەین، ئەوەی بیستوومانە بەڵێنی ئەوەیان داوە کە بە زووترین کات ئەو مووچانە بنێرن. بەڵام ئەمە تەنیا مووچەی مانگی نۆ نییە، ئێمە خەریکین بەرەو کۆتایی ساڵ دەڕۆین و هەموو هەوڵیشمان بۆ ئەوەیە کە هیچ مووچەی ئەمساڵ نەفەوتێت و فشاری تەواویش دەکەین لەسەر حکوومەتی فیدراڵی کە هەموو مووچەکان بنێرن.  دەشڵێت: ئەگەر ئەمە نەکرێ، دەبێ گلەییەکە ئاراستەی حکوومەتی فیدراڵی بکرێت، چونکە حکوومەتی هەرێم هەموو پابەندبوونەکانی خۆیان جێبەجێ کردووە لە دابینکردنی داهاتی نانەوتی، لە فرۆشتنی نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە بۆ دەرەوە، هەموو ئەو ئەرکانەی کە لەسەر هەرێمی کوردستانن جێبەجێ کراون، ئیتر ئێستا نۆرەی حکوومەتی فیدراڵییە کە ئەوانیش بە ئەرکی خۆیان هەڵبستن و ئەرکەکانی خۆیان جێبەجێ بکەن.