كاریگەری بردنەوەی ترەمپ لەسەر نەوت و دراو

ھاوڵاتی  لەلێدوانێکی ڕۆژنامەنووسیدا بەڕێوەبەری گشتی کشتوکاڵی ھەڵەبجە راِیگەیاند تاوەکو ئێستا ھیچ بازرگانێکی نێوخۆیی داواکاری بۆ ھەناردەکردنی ھەناری ھەڵەبجە پێشکەش نەکردوون، ئاماژە بەوەشدەکات پار لەم کاتانەدا ھەنار ھەناردە دەکرا.  لەوبارەیەوە ستار مەحموود، بەڕێوەبەری گشتیی کشتوکاڵی ھەڵەبجە بە کەناڵی ڕووداوی راگەیاندووە "تاوەکو ئەمڕۆ ھیچ داواکارییەکمان لەلایەن بارزگانە نێوخۆییەکانەوە بەدەستنەگەیشتووە کە داوا بکەن ھەناری شارەکەمان بۆ دەرەوەی وڵات ھەناردە بکەن. پار لەم کاتانەدا ھەنار ھەناردە دەکرا."  رۆژی ٣١ـی مانگی رابردوو ڤیستیڤاڵی ساڵانەی ھەنار لە ھەڵەبجە دەستیپێکرد. بەگوێرەی گەشتوگوزاری ھەڵەبجە، رۆژی یەکەمی فێستیڤاڵی ھەنار ٨٠ ھەزار و رۆژی دووەم ١١٠ ھەزار کەس سەردانی فێستیڤاڵەکەیان کردووە.  بەڕێوەبەری گشتیی کشتوکاڵی ھەڵەبجە وتیشی، "مەزەندە دەکرێت بەرھەمی ھەناری ئەم ساڵی ھەڵەبجە ٢٥ بۆ ٣٠ ھەزار تۆن بێت."   ھاوکات زێدا محەممەد، بەڕێوەبەری گشتیی پلاندانان و بەدواچوون لە وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو رایگەیاندووە "تاوەکو ئەمڕۆ ھیچ نووسراوێکمان بۆ ھەناردەکردنی ھەناری ھەڵەبجە بۆ دەرەوە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی کشتوکاڵی ھەڵەبجەوە بەدەستنەگەیشتووە".   زێدا محەممەد دەشڵێت، "ھەناردە کردنی ھەنار بۆ خواروو و نێوەڕاستی عێراق بەردەوامە. سەرەڕای ئەوە، بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی کشتوکاڵی ھەڵەبجە دەتوانێت بێ گەڕانەوە بۆ وەزارەت، لەرێگەی دەروازەکانی سنووری خۆیانەوە ھەنار ھەناردە بکەن".    بەگوێرەی ئاماری وەزارەتی کشتوکاڵی ھەرێمی کوردستان، بەرھەمی ساڵانەی ھەناری ھەرێمی کوردستان زیاتر لە ٨٠ ھەزار تۆنە کە نزیکەی ٣٠ ھەزاری لە پارێزگای ھەڵەبجەیە.  

هاوڵاتی - نرخی زێڕ زۆربەی قازانجەکانی هەفتەی رابردووی لەدەستدا - نرخی زێڕ بەڕێژەی 1.5٪ دابەزی بۆ نزیکەی 2736 دۆلار      رۆژی پێنجشەممە و رۆژی هەینی، نرخی زێڕ زۆربەی قازانجەکانی هەفتەی رابردووی لەدەستدا و له 2790 دۆلاروه دابەزی بۆ نزیکەی 2736 دۆلار. هۆکاری دابەزینی نرخی زێڕ لە کاتی داخستنی بازاڕەکان لە رۆژی هەینی بۆ بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار و بەرزبوونەوەی سوودی سەر قەواڵە داراییەکانی گەنجینەی ئەمریکا دەگەڕێتەوە.  رۆژی پێنجشەممە، نرخی زێڕ بەڕێژەی 1.5٪ دابەزی بۆ 2744 دۆلار و رۆژی هەینیش زیاتر دابەزی بۆ نزیکەی 2736 دۆلار.  بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی کاری ئەمریکا له مانگی رابردوو تەنیا 12 هەزار هەلیکاری نوێ رەخساوە، ئەوەش کەمترین ئاستی دروستبوونی هەلیکاری مانگانەیە لە ئەمریکا لە مانگی 12ی ساڵی 2020 بەدواوە.  سستبوونەوەی بازاڕی کاری ئەمریکا بووەتە هۆکار بۆ ئەوەی زۆربەی بازرگانان گرەو لەسەر دابەزاندنی زیاتری سوودی بانکی لە ئەمریکا بکەن.  بەپێی شرۆڤەکاران، ئەوە بووەتە هۆکار، دابەزینی نرخی زێڕ سنوورداربێت و هەندێ لە شرۆڤەکاران پێیانوایە، ئەگەری بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ هەیە، سەرەڕای دابەزینی گەورەی دوو رۆژی رابردوو. %100ی بازرگانان پێیانوایە لە کۆبوونەوەی هەفتەی داهاتووی بانکی ناوەندیی ئەمریکا، بانکەکە بڕیار دەدات سوودی بانکی بەڕێژەی 0.25%ی دیکە دابەزێنێت.  دابەزینی زیاتری سوودی بانکی دەبێتە هۆکار بۆ دابەزینی بەهای دۆلار و پاڵپشتی بۆ نرخی زێڕ دروستدەکات.

هاوڵاتی - نرخی زێڕ زۆربەی قازانجەکانی هەفتەی رابردووی لەدەستدا - نرخی زێڕ بەڕێژەی 1.5٪ دابەزی بۆ نزیکەی 2736 دۆلار      رۆژی پێنجشەممە و رۆژی هەینی، نرخی زێڕ زۆربەی قازانجەکانی هەفتەی رابردووی لەدەستدا و له 2790 دۆلاروه دابەزی بۆ نزیکەی 2736 دۆلار. هۆکاری دابەزینی نرخی زێڕ لە کاتی داخستنی بازاڕەکان لە رۆژی هەینی بۆ بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار و بەرزبوونەوەی سوودی سەر قەواڵە داراییەکانی گەنجینەی ئەمریکا دەگەڕێتەوە.  رۆژی پێنجشەممە، نرخی زێڕ بەڕێژەی 1.5٪ دابەزی بۆ 2744 دۆلار و رۆژی هەینیش زیاتر دابەزی بۆ نزیکەی 2736 دۆلار.  بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی کاری ئەمریکا له مانگی رابردوو تەنیا 12 هەزار هەلیکاری نوێ رەخساوە، ئەوەش کەمترین ئاستی دروستبوونی هەلیکاری مانگانەیە لە ئەمریکا لە مانگی 12ی ساڵی 2020 بەدواوە.  سستبوونەوەی بازاڕی کاری ئەمریکا بووەتە هۆکار بۆ ئەوەی زۆربەی بازرگانان گرەو لەسەر دابەزاندنی زیاتری سوودی بانکی لە ئەمریکا بکەن.  بەپێی شرۆڤەکاران، ئەوە بووەتە هۆکار، دابەزینی نرخی زێڕ سنوورداربێت و هەندێ لە شرۆڤەکاران پێیانوایە، ئەگەری بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ هەیە، سەرەڕای دابەزینی گەورەی دوو رۆژی رابردوو. %100ی بازرگانان پێیانوایە لە کۆبوونەوەی هەفتەی داهاتووی بانکی ناوەندیی ئەمریکا، بانکەکە بڕیار دەدات سوودی بانکی بەڕێژەی 0.25%ی دیکە دابەزێنێت.  دابەزینی زیاتری سوودی بانکی دەبێتە هۆکار بۆ دابەزینی بەهای دۆلار و پاڵپشتی بۆ نرخی زێڕ دروستدەکات.

هاوڵاتی نرخی نەوت لە دواساتەکانی داخستنی بازاڕەکان، بەرزبووەوە بە جۆرێک بەهۆی گرژییەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، گەورەترین بەرزبوونەوەی هەفتانەی لە ماوەی یەک ساڵ و نیودا تۆمارکرد کە ٨٪ بوو.  نرخی نەوتی برێنتی دەریای باکوور ٤٣ سەنت بەرزبووەوە و هەر بەرمیل بە ٧٨ دۆلار و ٥ سەنت مامەڵەی پێوەکرا. نرخی نەوتی سووکی تەکساسی ئەمریکاش ٧٨ سەنت بەرزبووەوەو بە ٧٤ دۆلار و ٣٨ سەنت مامەڵەی پێوەکرا. نرخی نەوتی برێنت رۆژی هەینی بەرێژەی ٢٪ بەرزبووەوە بۆ نزیکەی ٨٠ دۆلار، پاشان بەخێرایی دابەزی بۆ نزیکەی ٧٨ دۆلار دوای ئەوەی جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند: "ئەگەر لە شوێنی ئیسرائیل بێت هێرش ناکاتە سەر دامەزراوە نەوتییەکانی ئێران."

داهاتی هەفتەى ڕابردووى سلێمانى زیاتر لە ١١ ملیار دینار بووە هاوڵاتی ماڵپەڕى شەفافییەت داهاتی هەفتەى ڕابردووى پارێزگای سلێمانی بڵاو کردەوە، بەپێى ڕاگەیاندراوەکە لە ڕۆژى ٢٨ـی ئەیلولى ٢٠٢٤ تا ٤ـی تشرینى یەکەمى ٢٠٢٤، کۆى گشتیى داهاتى سلێمانى ١١ ملیار و ٧٧٦ ملیۆن و ٣٤٨ هەزار و ٥٩٥ دینار بووە.   هەروەها هەر لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەش کراوە، لە ٧٤%ـی ئەو بڕە نەختینەیی بووە و لە ٢٦%ـی دیکەشى بەشێوەى چەک و مقاسەیە بووە.   جێگاى ئاماژەیە، ڕۆژی ١٥ـی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ لە سنووری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە، پڕۆژەی شەفافییەت لە داهات و خەرجی کەوتە کار و لە ئێستادا هاوڵاتییان دەتوانن لە ڕێگەى ماڵپەڕى شەفافییەتەوە ئاگادارى داهاتى ڕۆژانەى سلێمانى، هەڵەبجە و ئیدارەکانى گەرمیان و ڕاپەڕین بن.  

وەزارەتی دارایی: هەینی مووچەی مانگی ئاب دابەش دەکرێت هاوڵاتی وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان، رایگەیاند: ڕۆژی هەینی دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی ئاب دەکرێت، هەروەها بڕیارە لە هەفتەی داهاتوودا ڕاستەوخۆ دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی ئەیلوولیش بکرێت. ئێوارەی ئەمڕۆ، وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان، ڕایگەیاند "دوای خەرجکردنی مووچەی مانگی ئەیلوولی هێزە ئەمنییەکان و سەرجەم ئەو لێبڕینانەی لە مووچەی مانگەکانی سەرەتای ئەمساڵ تاوەکو مانگی ئاب لەلایەن وەزارەتی دارایی عێراق ڕاگیرابوون، لە هەفتەی داهاتوودا، ڕاستەوخۆ دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی ئەیلوولیش دەکرێت."      هەروەها شاندێکی تەکنیکیی وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەپێی راگەیێندراوەکە "بەمەبەستی تەواوکردنی ڕێکارەکانی ناردنی تەمویلی مووچەی مانگی ئەیلوول و چارەسەرکردنی ئاستەنگەکانی بەردەم ناردنی ئەو لێبڕینانەی لە مانگی شوبات تاوەکو مانگی ئاب ڕاگیرابوون، لە شاری بەغدان." شاندەکە پێکهاتوون لە: رێباز عەباس، راوێژکاری وەزارەت، کۆڤان تەحسین، بەڕێوەبەری گشتیی ژمێرکاری، بە هاوکاریی فارس عیسا، بەرپرسی نوێنەرایەتیی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە بەغدا و ئیخلاس دلێمی، جێگری سەرۆکی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق، بەپێی بڵاوکراوەکەی وەزارەتی دارایی "لەو ماوەیەدا چەندین کۆبوونەوەیان لەگەڵ فەرمانگە پەیوەندیدارەکانی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کردووە و لەسەر چوار خاڵ رێککەوتوون، کە ئەمانەن: 1- دوای تەواوکردنی سەرجەم ڕێکارەکانی ناردنی تەمویلی مووچەی مانگی ئەیلوول، ئێوارەی ڕۆژی چوارشەممە بڕی ٥٩٨ ملیار دینار وەک تەمویلی مووچەی مانگی ئەیلوولی فەرمەنبەران و خانەنشینانی شارستانی و فەرمانبەرانی گرێبەست، خرایە سەر هەژماری بانکیی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان.   2- لەسەر بڕیاری ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و ئابووری لە رۆژی هەینی (٤-١٠-٢٠٢٤) دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی ئاب دەکرێت و لەماوەی چەند رۆژێکدا مووچەی سەرجەم فەرمانبەران و مووچەخۆران دابەش دەکرێت.   3- ڕوونکردنەوە و زانیاریی پێویست لەسەر ئەو لێبڕینانەی لە مانگی شوبات تاوەکو مانگی ئاب لە لیستی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بە بیانووی جیاواز ڕاگیرابوون، بە داتا و زانیاریی دروست و نووسراوی فەرمی، پێشکەشی فەرمانگە پەیوەندیدارەکان لە وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کرا و، بڕیارە هەفتەی داهاتوو سەرجەم ئەو لێبڕینانە خەرج بکرێن.   4- دوای خەرجکردنی مووچەی مانگی ئەیلوولی هێزە ئەمنییەکان و سەرجەم ئەو لێبڕینانەی لە مووچەی مانگەکانی سەرەتای ئەمساڵ تاوەکو مانگی ئاب راگیرابوون لەلایەن وەزارەتی دارایی عێراق لەهەفتەی داهاتوودا، راستەوخۆ دەست بەدابەشکردنی مووچەی مانگی ئەیلوولیش دەکرێت.  

هاوڵاتی بانکی ڕافیدەینی عێراقی بڵاوی کردەوە، سێ جۆری قەرز دەدەینە فەرمانبەران، هاووڵاتییان و خانەنشینان کە ڕێژەی سوودەکەی دەگاتە 6٪ و بە ماوەی 15 ساڵ لێیان وەردەگرینەوە.   قەرزەکە بەم شێوەیە دەبێت: لە (50) ملیۆن دینارەوە تا (75) ملیۆن دینار بۆ مەبەستی کڕینی پارچە زەوییەک لە (15) ملیۆن دینارەوە تا (75) ملیۆن دینار بۆ مەبەستی بیناکردن و نۆژەنکردنەوە.. لە (50) ملیۆن دینارەوە تا (150) ملیۆن دینار بۆ مەبەستی کڕینی خانووی نیشتەجێبوون، شوقە، یان یەکەیەکی نیشتەجێبوون لە کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون، لە 5 ملیۆن دینارەوە دەست پێدەکات. هەروەها ئاماژە بەوەشکراوە، کە قەرزەکە ئەو فەرمانبەرانە دەگرێتەوە کە مووچەکانیان لە بانکی ڕافیدەین بە بانکیکراوە، پێویستە ماستەرکارت و تاپۆیەکی خانووبەرە وەک بیمە پێشکەش بکەن. هاووڵاتییانیش دەتوانن لە قەرزەکە سوودمەندبن، بەڵام بەو مەرجەی فەرمانبەرێک لە مووچەکەی لە بانکی ڕافیدەین بەبانکیکراوە ببێتە کەفیل و تاپۆیەکی خانووش وەک بیمە دابنێت. خانەنشینانیش بە پێشکەشکردنی کەفیل و تاپۆی خانوو دەتوانن لە قەرزەکە سوودمەندبن.

هاوڵاتی   بڕیاره‌ سبه‌ینێ ته‌واوكارى مووچه‌ى مووچه‌خۆرانى هه‌رێمى كوردستان بۆ مانگى هه‌شت له‌ لایه‌ن به‌غداوه‌ بنێردرێت و له‌گه‌ڵ گه‌یشتنى پاره‌كه‌ش لستى دابه‌شكردنى مووچه‌ راده‌گه‌یه‌ندرێت.   به‌پێى بڵاوكراوه‌ی ئاژانسێکی عیراقی، به‌غدا بڕیاریداوه‌ سبه‌ینێ یه‌كشه‌ممه‌ 29ى ئه‌یلوول، پاره‌ى ته‌واوكار بۆ مووچه‌ى مانگى هه‌شتى مووچه‌خۆرانى هه‌رێمى كوردستان ره‌وانه‌ بكات و  دواتریش مووچەی مانگی نۆ رەوانە دەکرێت".   ئاژانسه‌كه‌، ئه‌وه‌شى ئاشكرا كردووه‌ "هه‌ركه‌ پاره‌كه‌ گه‌شت واته‌ سبه‌ینێ یه‌كشه‌ممه‌، لیستى دابه‌شكردنى مووچه‌ بڵاوده‌كرێته‌وه‌ و بڕیاریشە لە ماوەی سێ رۆژدا مووچە دابەشبکرێت".   ئه‌وه‌شى خستووه‌ته‌ڕوو "دواى چەند رۆژێکیش، پارە بۆ مووچەی مانگی نۆ ره‌وانه‌ ده‌كرێت".   ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌، له‌ كۆتایی مانگى نۆداین و نزیكه‌ى 800 ملیار دینار له‌ لایه‌ن به‌غداوه‌ ره‌وانه‌ كراوه‌ و ده‌سه‌ڵاتدارانى هه‌رێم به‌ بیانووى كورتهێنان، هێشتا مووچه‌ى مانگى هه‌شتیان دابه‌شنه‌كردووه‌.

هاوڵاتی دوابەدوای هەوڵەکانی مامۆستایانی وانەبێژ و بایکۆت کردنی هۆڵەکانی خوێندن و داواکردنی مافە ڕەواکانی خۆیان، لە بەگرێبەست کردنیی مامۆستایان و وەرگرتنی شایستە داراییەکانیان، لە کۆتایدا بە فشارەکانی مامۆستایانی وانەبێژ حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێمی کوردستانیان ناچار کرد بە کرێبەستکردنی ٣٧ هەزار و ٩٣٣ مامۆستای وانەبێژ لەسەر میلاکی وەزارەتی پەروەردە. ئەمەش لە کاتێکدایە، ئەمڕۆ پێنجشەممە بە نوسراوێکی فەرمی ئالان حەمە سەعید، وەزیری پەروەردە بڕیاری بە گرێبەستکردنی مامۆستایانی وانەبێژ دەرچوو. بەگوێرەی نووسراوێکی وەزارەتی پەروەردە کە ئالان حەمە سەعید، وەزیری پەروەردە واژۆی کردووە و ئەمڕۆ دەرچووە، بڕیاردراوە بە گرێبەستکردنی ٣٧ هەزار و ٩٣٣ مامۆستای وانەبێژ لەسەر میلاکی وەزارەتی پەروەردە. بە نوسراوی فەرمی وەزارەتی پەروەردە ژمارە ٢٦٦٠٧ رێکەوت ٢٦-٩-٢٠٢٤ کە واژۆی ئالان حەمە سەعید وەزیری پەروەردەی لەسەرە و بڕیاری بە گرێبەستکردنی مامۆستایانی وانەبێژ دەرچوو. هەر لە نوسراوەکەدا ئەوەش هاتووە، ژمارەی مامۆستایانی وانەبێژ، کە کراون بە گرێبەست لەسەر میلاکی وەزارەتی پەروەردە ٣٧ هەزار و ٩٣٣ کەسن و لە ١.٩.٢٠٢٤ـەوە بۆیان هەژمار دەکرێت. هەروەها ئەوەش هاتووە پێویستە لەسەر بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەکانی سەرجەم پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆکان لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەیمانگاکان و بەڕێوەبەرایەتی خوێندنی کوردی لە کەرکوک کاری پێویست ئەنجامبدەن. هاوڵاتی، بۆ ئەو مەبەستە، مامۆستا محەمەد نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ لە شاری سلێمانی دواند و وتی، پێویستی وەزارەتی پەروەردە بۆ دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ بۆ ناوەندەکانی خوێندن، هەروەها فشارەکانی مامۆستایانی وانەبێژ بە درێژایی ٥ مانگی بایکۆتی سەرشەقامەکان هۆکارێکی سەرەکی بووە، کە وای کرد حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێمی کوردستانی ناچار کرد بە گرێبەستکردنی مامۆستایانی وانەبێژ. هەروەها نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ، ئەوەشی خستەڕوو، بە گرێبەست کردنی مامۆستایانی وانەبێژ، چیتر هیچ بەڕێوەبەری پەروەردەیەک ناتوانێت مامۆستایەکی وانەبێژ لابەرێت و مامۆستایەکی دامەزراو بکات بە جێگەرەوەی، ئەمەش گرنگە وەک دڵنیاییەک وایە لە سوودی مامۆستایانی وانەبێژ.          

بانکى ناوەند بانکى عێراق بڵاوی کردەوە، ئەمڕۆ بڕى ٢٥١ ملیۆن و ٤٥٨ هەزار  ٥٢٤ دۆلار خراوەتە بازاڕەکانەوە، دەشڵێن، لەو بڕە ١٠ ملیۆن و ٤٠٠ هەزار دۆلار بە شێوەى نەقد فرۆشراوە و ٢٤١ ملیۆن ٥٨ هەزار و ٥٢٤ دۆلاریش بە شێوەى حەواڵە فرۆشراوە. بانکى ناوەندى عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاوی کردەوە، ئەمڕۆ بڕى ٢٥١ ملیۆن و ٤٥٨ هەزار و ٥٢٤ دۆلار خراوەتە بازاڕەکانەوە . ئەوەش خراوەتەڕوو، لەو بڕە ١٠ ملیۆن و ٤٠٠ هەزار دۆلار بە شێوەى نەقد فرۆشراوە و ٢٤١ ملیۆن و ٥٨ هەزار و ٥٢٤ دۆلاریش بە شێوەى حەواڵە فرۆشراوە. ئەوەش لە کاتێکدایە، ماوەى نزیکەى ساڵێکە بەهاى دۆلارى ئەمریکى لە بازاڕەکانى عێراق و هەرێمى کوردستان بەرامبەر دینارى عێراق بە شێوەیەکى بەرچاو بەرز بووەتەوە، بە جۆرێک لە ئێستادا ١٠٠ دۆلار بەرامبەر ١٥١ هەزار و ٨٠٠ دینار ئاڵوگۆڕی پێ دەکرێت .

هاوڵاتی ده‌قی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌: ئەمڕۆ بەڕێزان سەرۆک و ئەندامانی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی فیدراڵ کۆبوونەوە، وێڕای بەخێرهێنانی شاندەکە ، ئاماژەمان بە گرنگی سەردانەکە کرد و هیوامان خواست، ببێتە هۆی زیاتر ڕوونکردنەوەی پرس و بابەتە پەیوەندیدارەکانی ماف و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان و چارەسەرکردنی کێشەکان. دووپاتمان کردەوە ،کە هەرێمی کوردستان، پابەندە بە جێبەجێکردنی ئەرکەکانی و داوای پاراستنی مافەکانی دەکات وەک لە دەستووردا هاتووە و پێویستە ماددەکانی دەستوور، هەمووی وەکوو خۆی و وەک یەک پاکێج جێبەجێ بکرێت. هەروەها ئاماژەمان بەوە دا ئەگەر نیازپاکی و ڕێزلەیەکترگرتن و لەبەرچاوگرتنی سیستەمی فیدراڵی و قەوارەی دەستووری هەرێمی کوردستان هەبێت ، کێشەکان بە ئاسانی چارەسەر دەبن. دووپاتیشمان کردەوە کە ئێمە دەمانەوێت باشترین پەیوەندیمان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ هەبێت و پێویستە هەموومان کار لە پێناو خزمەتکردنی هاووڵاتییانمان بکەین. جەختیشمان کردەوە کە نابێت مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان وەکو کارتێکی سیاسی و فشار بەکاربهێنرێت، بۆیە پێوستە بە شێوەیەکی دادپەروەرانە ڕەفتار لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکرێت و وەک هەموو ناوچەکانی دیکەی عێراق ، ماف و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان بەبێ هیچ ئاستەنگ و گرفتێک بدرێت و هەروەها لە دامەزراندنی فەرمانبەرانی نوێ ، پێویستە هەرێمی کوردستانیش ، وەک هەموو بەشەکانی دیکەی عێراق ، بە پێی یاسای بودجەی فیدراڵ، مافی دامەزراندنی فەرمانبەرانی نوێی هەبێت. لە بەشێکی دیکەی کۆبوونەوەکەدا، ئاماژەمان بەوە دا کە بەهۆی وەستاندنی نەوتی هەرێمی کوردستان، زیاتر لە نۆزدە ملیار دۆلار زیان بە هەرێمی کوردستان و بودجەی گشتیی فیدراڵ کەوتووە، بۆیە پێویستە لە زووترین کاتدا ، هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەست پێ بکاتەوە و لە هەمانکاتدا، کار لە سەر دەرکردنی یاسایەکی تایبەت بە نەوت و گازی فیدراڵ بکرێت. بەڕێز عەتوان عەتوانی سەرۆکی لێژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران، بەناوی شاندەکەوە ، سوپاسی پێشوازی گەرم و هەماهەنگی باشی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کرد و جەختی کردەوە کە ئامانج لە هاتنی لیژنەی دارایی ئەوەیە کە بە شێوەیەکی جیددی و بنەڕەتی،  چارەسەری کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدا و بە تایبەتی کێشە داراییەکان بکرێت و بۆ ئەم مەبەستەش، بۆ ماوەی دوو ڕۆژ کۆبوونەوەکانیان لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە هەولێر بەردەوام دەبێت.

هاوڵاتی سیاسەتمەدارێكی سەربەخۆ ڕایگەیاند، داوا لە ئەنجوومەنی باڵای دادوەری دەكەم، بەهۆی بەفیڕۆدانی پارەی گشتی وڵاتەوە لێپرسینەوە لە محەمەد حەلبووسی سەرۆكی دەركراوی پەرلەمانی عێراق بكات، دەشڵێت، دەبێت لێكۆڵینەوە لە سەروەت و سامانە زۆرەكەی بكرێت. عائد هیلالی ڕایگەیاندووە، تا ئێستا حەلبووسی بەهەمان خەیاڵی پلە و پۆستی پێش دوورخستنەوەی لە پەرلەمان دەژى، لێدوانەكانی ئەم دواییەشی ئاماژەن بۆ ئەوەی تووشی حاڵەتێكی سەرلێشێواوی بووە و خەریكە پێگەی سیاسی خۆی لەدەست دەدات، حەلبووسی دەیەوێت لەڕێگەی ئەم لێدوانانەوە بەشێك لە دەسەڵاتەكان بەدەستبهێنێتەوە. ئاماژەی بەوەشكرد، ڕێككەوتنێك لەنێوان حەلبووسی و لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی هەیە، بۆ كاندیدكردنی كەسێك بۆ پۆستی سەرۆك پەرلەمان، بە مەبەستی ئەوەی یاسای هەڵبژاردنەكان هەمووار بكاتەوە و چانسی سوودانی بۆ دووبارە بوون بە سەرۆكوەزیران نەهێڵێت. وتیشی: نابێت حەلبووسی لەبیری بچێت، كە لەلایەن دەسەڵاتی دادوەرییەوە داواكراوە، بەهۆی ئەنجامدانی تاوانی ساختەكارییەوە، قسەكانیشی لەسەر بودجە  دوورە لە ڕاستییەوە، داوا لە ئەنجوومەنی باڵای دادوەری دەكەم، بەهۆی بەفیڕۆدانی پارەی گشتی وڵاتەوە لێپرسینەوە لە محەمەد حەلبووسی سەرۆكی دەركراوی پەرلەمانی عێراق بكات. باسی لەوەشكرد، حەلبووسی لەسەر حیسابی پارەی گشتی زۆر دەوڵەمەند بووە، دەبێت لێیى بپرسرێت: ئێوە ئەم پارەیەتان لە كوێوە دەست كەوتووە، هەروەها دەبێت دادگا لێكۆڵینەوە لە سەروەت و سامانە زۆرەكەی بكات. لە كۆتاییدا وتی: پێویستە دەسەڵاتی دادوەری عێراق بە پەلە لێپرسینەوە لە حەلبووسی بكات لەسەر سامانە گەورەكەی، نابێت بە ئازادیی لە دەرەوە بێت، چونكە تۆمەتبارە بە تاوانی ساختەكاری، ئەم بابەتەش لە دژی سەلمێنراوە، هەر لەبەر ئەم هۆكارەش دەبێت دادگایی بكرێت. ڕۆژی ١٤ـی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣، دادگای فیدراڵی عێراق، بڕیاری كۆتاییهێنان بە ئەندامێتی هەر یەكە لە محەمەد حەلبووسی و لەیس دلێمی لە پەرلەمانی عێراق هێنا و بەمەش ڕاستەخۆ حەلبووسی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق دوورخرایەوە، ئەمەش بەهۆی ئەو كێشانەی لەگەڵ ئەو پەرلەمانتارە لەماوەی ڕابردوو لە نێوانیان ڕوویاندا.  

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان دەڵێت، زیاتر لە 91 ملیار دیناری دیکەی پشکی گەنجینەی فیدراڵیی لە داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان خستە سەر هەژماری بانکیی وەزارەتی دارایی عێراق. ئەمڕۆ یەکشەممە ٢٢-٩-٢٠٢٤ وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "بەشی گەنجینەی فیدراڵی لە داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی فیدراڵ." بەگوێرەی راگەیێنداراوەکە، بڕی پارەکە ٩١ ملیار و ١٥١ ملیۆن و ٧٨٤ هەزار دینارە بۆ مانگی ئایاری ساڵی ٢٠٢٤؛ پارەکەش خراوەتە سەر هەژماری بانکیی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵیی عێراق لە لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراق. رۆژی ١ـی ئابی ٢٠٢٤ وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، زیاتر لە ٧٤ ملیار دیناری وەکو پشکی گەنجینەی فیدراڵی لە داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٤، لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ژمێرکاریی وەزارەتی دارایی و ئابووری خراوەتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵی لە لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراق. هەروەها رۆژی ٣٠ـی حوزەیرانی ٢٠٢٤ زیاتر لە ٧٠ ملیار دیناری بەشی گەنجینەی فیدراڵی لە داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی ئاداری ٢٠٢٤ خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی فیدراڵ لە لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق. هەروەها ئەمڕۆ ٢٢ـی ئەیلوولی ٢٠٢٤ـە، تاوەکو ئێستا فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان مووچەی مانگی ئابییان وەرنەگرتووە، هەر ئەمڕۆ حکومەتی عێراق بڕیاریدا زیاتر لە ٥٧٢ ملیار دینار بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان تەرخان بکات.  

بەیانی ئەمرۆ، بڕی ٥٧٠ ملیار دینار بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان، خرایە سەر هەژماری وەزارەتی دارایی هەرێم.  سەرچاوەیەک لە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم، ڕایگەیاند، بەر لە گەیشتنی نوسراوەکەیان بۆ وەزارەتی دارایی عێراق بۆ داواکردنی ئەو پارانەی لە مانگی دوو تا حەوتی ئەمساڵ ڕاگیرابوو کە بڕەکەی ٨٦٠ ملیار دینارە، بەشێک لە پارەی مووچەی فەرمانبەران ڕەوانەی هەرێم کرا. وتیشی، بەیانی ئەمڕۆ نوسراوی خەرجکردنی گوژمەی یەکەمی ئەو ٨٦٠ ملیار دینارە گەیشتوەتە لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق، کە بڕەکەی ٥٧٠ ملیار دینارە. ئاماژەی بەوەشکرد، بۆ تەواوکردنی پارەی تەواو بۆ مووچەی فەرمانبەران، وەزارەتی دارایی هەرێم بڕی ٢٩٠ ملیار دینار کورتهێنانی هەیە. بە وتەی ئەو سەرچاوەیە، ئەو بڕە پارەیەی ئەمڕۆ وەزارەتی دارایی عێراق ناردویەتی، تەواوکاری پارەی مووچەی مانگی حەوتە، بەڵام وەزارەتی دارایی هەرێم مووچەی مانگی هەشتی فەرمانبەرانی پێ دابەشدەکات. سەرچاوە - میدیای گۆڕان  

هاوڵاتی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە دیدارێکی تایبەتدا، لەگەڵ کەناڵی الحدث عێراقی، لە وەڵامی بە قاچاخبردنی نەوت بۆ دەرەوە و بەبێ ئاگاداری بەغدا، دەڵێت: ئەو قسانە دوورن لە ڕاستیەوە کێ وا دەڵێت با بەڵگە بخاتە ڕوو نەوەک لە خۆوە قسە بکات. هاوکات پەرلەمانتاری عێراقی مستەفا سەنەد، وەڵامی ئەو وتەیەی مەسرور بارزانی، لە پەڕەی تایبەتیی خۆی داوەتەوە و دەڵێت: من بەڵگەم لایە و سکاڵام لەسەر تۆمار کردوویت، من چاوەڕێی وەڵامی دادگام.