وەزیری دارایی: هەمووشتێکمان ناردوە ئەرکی عێراقە موچە بنێرێت

  سەرچاوەیەک لە نووسینگەی سودانی ڕاگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو بەغداد مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت و کێشەی لەگەڵ “هەژماری من”یش نییە. سەرچاوەکە ئەوەشى وت، لە کۆبوونەوەى دوێنێى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بڕیاردراوە، سەرەتای هەفتەى داهاتوو مووچەى مانگى پێنج بنێردرێت و بۆ مووچەى مانگى شەش، چاوەڕێى هەرێمى کوردستان دەکرێت بۆ هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمی کوردستان لەرێگەى کۆمپانیاى سۆمۆ و ناردنى 240 ملیار دینار لە داهاتى ناوخۆى مانگەکانى پێنج و شەش بۆ بەغداد. گوتیشى، لەبارەى پرۆژەى هەژمارى منەوە، حکومەتى عێراق هیچ کێشەیەکى نییە و مووچەخۆران دەتوانن لەڕێگەى هەژمارى منەوە مووچەکانیان وەربگرن. دوێنێ، ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق لە کۆبوونەوەى نائاسایى خۆیدا، لێکتێگەیشتنی نێوان هەولێر و بەغدادی لەبارەی مووچە و نەوتەوە پەسەندکرد و بڕیارى ناردنى مووچەى مانگى پێنجی دا. پێشتر، بەرپرسێکى باڵا لە وەزارەتى دارایی هەرێمى کوردستان بە زوومى راگەیاند، ئامادەکارییان بۆ دابەشکردنى مووچە کردووە، هەرکات بەغداد پارە بنێرێت راستەوخۆ دەست بە دابەشکردنی مووچە دەکەن.

  دەقی رێکكەوتنی نێوان هەرێم و بەغداد کە لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق خوێندرایەوە دەنگی لەسەردرا: ئەم رێکكەوتنە تاکو 31/12/2025 کاری پێدەکرێت بۆ ساڵی 2026 پێویستە رێکكەوتنێکی نوێ بکرێت. 1-  حکومەتی هەرێم دەستدەکات بە هەناردەکردنی سەرجەم نەوتی بەرهەمهاتوو لە کێڵگەکانی هەرێم (220) دوو سەد و سی هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئەمە جگە لە هەر زیادکردنێک لە داهاتوودا لە ڕێگەی كۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی دەوڵەتی (سۆمۆ). وەزارەتی دارایی فیدراڵی بەپێی یاسای هەموارکردنەوەی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی بۆ هەر بەرمیلێک 16 دۆلاربە حکومەتی هەرێم دەدات. 2- ڕۆژانە بڕی 50 هەزار بەرمیل بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی لە هەرێم تەرخان دەکرێت؛ بەمەرجێک حکومەتی هەرێم بەڵێن بدات تێچووی بەرهەمهێنان بۆ ئەو بڕە پارەیە بدات. ئەگەر هەرێم پێویستی پێی هەبێت، وەزارەتی نەوتی فیدراڵی تەرخانی دەکات بۆ بڕی بەرهەمێک کە هاوتایە لەگەڵ پاڵاوتنی 15 هەزار بەرمیل. لیژنەیەکی هاوبەش لە وەزارەتی نەوتی فیدراڵی و وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم هەڵسەنگاندن بۆ پێویستی ڕاستەقینەی هەرێم بۆ بەرهەمە نەوتییەکان دەکەن بۆ مەبەستی تەرخانکردن، و لە ماوەی دوو هەفتەدا ڕاپۆرتەکەی پێشکەش دەکات. دووەم: فایلی داهاتی نانەوتیی: 1- حکومەتی هەرێم بڕی 120 ملیار دینار بۆ هەر مانگێکی ئایارو حوزەیران ڕادەستی وەزارەتی دارایی فیدراڵی دەکات. 2- تیمێكی کارکردن لە دەستەی چاودێری دارایی فیدراڵی و هەرێم پێکدەهێنرێت بۆ وردبینی و پۆلێنکردنی داهاتی نەوت و دیاریکردنی پشکی حکومەتی فیدراڵی لێی، لەماوەی یەک مانگدا. 3- دەستبەجێ وەزارەتی دارایی دەست بە خەرجکردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەکات بۆ مانگەکانی ئایار و حوزەیران و مانگەکانی دواتر.

بەپێى وتەى سەرچاوەیەکى ئاگادار لەبەغدا، لە کۆبوونەوەکەدا ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری خەرجکردنی مووچەی مانگی ئایار (پێنج)ـی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی داوە. هەروەها  وەزارەتی دارایی عێراقی ڕاسپاردووە، موچەکە بخاتە سەر وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراق. پاشنیوەڕۆى ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق کۆبوویەوەو بەزۆینەى دەنگى وەزیرەکان لێکتێگەیشتنی هەولێر و بەغدای لەبارەی مووچە پەسەند کرد. بەپێی زانیارییەکان هەر لەکۆبوونەوەکەى ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری لەسەر خەرجکردنی مووچەی  مانگی پێنجی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دا. بەوتەى سەرچاوەیەکی ئاگادار ئەمڕۆ ئەستەمە پارەکە بگاتە هەرێمی کوردستان، ناردنی پارەکە رەنگە بکەوێتە هەفتەی داهاتوو. ئەم لێکتێگەیشتنەى کەپەسەندکراوە تەنها دوو مانگ بەردەوام دەبێت. دواتر لیژنەیەک دێتە هەرێمی کوردستان و بۆ جێبەجێکردنی رێککەوتنەکە. رەشنووسەکە لەلایەن سەرکردەکانی بەغدا و هەولێر رەزامەندی لەسەر دراوە کێشەی لە بەردەم دروست نابێت. بەپێی بەدواداچوونەكان بەپێى ناوەڕۆکى ڕەشنوسەکە:  - 230 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی سۆمۆ بكرێت - 16 دۆلار خەرجدەكرێت، بۆ هەر بەرمیلێك  - 52 هەزار بەرمیل نەوت بۆ بەكاربردنی ناوخۆ - 120 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆ رادەستی بەغداد دەكرێت - لێكتێگەیشتنەكە سەرەتاییەو بۆ داهاتی ناوخۆی مانگەكانی (5-6) و دواتر پێداچوونەوەی پێدەكرێت لە رێگای لیژنەیەكی هاوبەشەوە. - بۆ نەوتیش دواتر لیژنەیەكی هاوبەش بڕی داهاتی ناوخۆ دیاری دەكەن

بەئامادەبوونى سەرجەم وەزیرەکان کۆبوونەوەی نائاسایی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەڕێوەچوو تیایدا لێکتێگەیشتنی هەولێر و بەغدای لەبارەی مووچە پەسەند کرد. لە کۆبوونەوەکەدا ئەنجومەنى وەزیران لەبارەى مووچەى هەرێمی کوردستان بڕیار دەدات، بەپێی بەدواداچوونەكان  - 230 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی سۆمۆ بكرێت - 16 دۆلار خەرجدەكرێت، بۆ هەر بەرمیلێك  - 52 هەزار بەرمیل نەوت بۆ بەكاربردنی ناوخۆ - 120 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆ رادەستی بەغداد دەكرێت پێش کۆبوونەوەکە محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لەگەڵ لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق کۆبوویەوە، نووسینگەی سوودانی: سەرۆکوەزیران و سەرۆککۆمار باسیان لە چارەسەرکردنی کێشە هاوبەشەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵ و حکومەتی هەرێمی کوردستان کردوە. نووسینگەی سودانی ئەوەشى خستوەتەڕوو باسیان لە رادەستکردنی داهاتە نەوتی و نانەوتییەکان بە حکومەتی فیدراڵی و چارەسەرکردنی پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم کرد. چوارشەممە، 16ـی تەممووزی 2025، ئەنجوومەنی  وەزیرانی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی و ئامادەبوونی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆک وەزیران دوێنێ گفتوگۆیان لەبارەی بارودۆخی دارایی هەرێمی کوردستان و ڕێڕەوی دانوستان و گفتوگۆکان لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵ سەبارەت بە مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان کرد. سەرۆک وەزیران و جێگری سەرۆک وەزیران، باسیان لە وردەکاری ئەو لەیەکترتێگەیشتنە هاوبەشە کرد کە لە بەغدا تایبەت بە دابینکردنی شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان و پابەندییەکانی هەرێم هاتووەتە ئاراوە. لەبارەی لێکتێگەیشتنەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، دوێنێ پێشەوا هەورامانی، گوتەبێژی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند: لێکتێگەیشتنی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی عێراق لەبارەی داهاتی نانەوتی و نەوتە. وەک دەستپێک، حکوومەتی فیدراڵی مووچەی ئەم چەند مانگەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەنێرێت، باسی لەوەش کرد، دوای ئەم لێکتێگەیشتنە، هەردوو حکوومەت دەچنە نێو ڕێککەوتنێکی فراوانترەوە، ئەوەی کراوە ڕێککەوتنێکی سەرەتاییە. 

وەزارەتی سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان بانگەوازی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان لە حکومەتی فیدراڵی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكات بێنە سەر خەت  بۆ"رێگرتن لە هێرشی دیكە بۆ سەر كەرتی وزەی كوردستان."   رۆژی چوارشەممە، وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان راگەیێندراوێکی لەبارەی هێرشی سەر کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بڵاوکردەوە، دەڵێت: جارێكی دیكە داوا دەكەین كە حكومەتی فیدراڵی بەئەركی خۆی هەڵسێت بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ ئەم هێرشانە دابنرێت.   وەزارەتەکە دەڵێت، "نیگەرانییەكی قووڵمان لە بەردەوامبوونی ئەم هێرشانە هەیە و بە تووندی ئەم هێرشە تیرۆریستییانە ئیدانە و شەرمەزار دەكەین، كە دەكرێتە سەر دامەزراوەكانی وزە لە هەرێمی كوردستان و مەترسیی لەسەر هاوڵاتییانی ئەم ناوچانە و سەلامەتی كارمەندانی مەدەنی كەرتی وزە دروست دەكات."   ئەمەش لەکاتێکدایە، کۆمەڵەی پیشەسازی نەوت لە کوردستان (ئەپیكۆر) لە بەیاننامەیەكدا: بە توندی سەركۆنەی هێرشەكان بۆ سەر كێڵگەكانی بەرهەمهێنانی نەوت دەکات لە 15ی تەمموز و 16ی تەمموزی 2025، کە لەلایەن کۆمپانیاکانی ئەندامی ئەپیکورەوە لە هەرێمی کوردستانی عێراق بەڕێوەدەبرێن. ئەپیكۆر دەڵێت: ئەو هێرشانە مەترسی لەسەر ژیان و سەلامەتی هێزی کارمان دروستكردووە، کە زۆرینەیان عێراقین لەگەڵ كارمەندانمان لە نەتەوە جیاوازەکان، هەروەها زیانیان بە دامەزراوەکان گەیاندووە. راشیگەیاندووە: دوای هێرشەكان، بەگەڕخەرەكان  خەریکی هەڵسەنگاندنی زیانەکانن، كە بە بەرهەمهێنان و دامەزراوەكانی تر لە كێڵگەكان كەوتوون و،  زۆرینەی کۆمپانیا ئەندامەکان لە ئەپیكۆر، لەوانەی كە بە ئامانجیش نەگیراون، بەرهەمهێنانیان راگرتووە. ئەپیکور، داوا لە حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات، رێوشوێنی زیاتر بگرنەبەر، بۆ پاراستنی لسەلامەتی و ئاسایشی كارمەندان و دامەزراوەکانيان. لەلایەکى دیکەوە دژەتیرۆری پارتی ڕایگەیاند: لە کاتژمێر 07:10، جارێکی دیکە لە رێگەی درۆنێکی بۆمبڕێژکراوەوە هێرش کراوەتە سەر کێڵگەی نەوتی هاند ئۆیلی ئەمریکی لە باعەدرێ لە قەزای شێخان، جگە لە زیانی مادیی هیچ زیانێکی گیانی لێ نەکەوتەوە. دەقی راگەیێندراوەکە:   ئێوارەی ئەمڕۆ چوارشەممە رێكەوتی 16ی تەمووزی 2025 كاتژمێر (7:10)ی  ئێوارە بۆ جاری دووەم لە ڕێگەی درۆنی بۆمبڕێژكراوەوە، هێرش كرایەوە سەر كێڵگەی نەوتی هانت ئویلی ئەمەریكی لە باعەدرێ لە قەزای شێخانی سەر بە پارێزگای دهۆك، كە جگە لە زیانی ماددی هیچ زیانێكی گیانی لێ نەكەوتووەتەوە.    وەزارەتی سامانە سروشتییەكان نیگەرانییەكی قووڵی لە بەردەوامبوونی ئەم هێرشانە هەیە و بە تووندی ئەم هێرشە تیرۆریستییانە ئیدانە و شەرمەزار دەكات، كە دەكرێتە سەر دامەزراوەكانی وزە لە هەرێمی كوردستان و مەترسیی لەسەر هاوڵاتییانی ئەم ناوچانە و سەلامەتی كارمەندانی مەدەنی كەرتی وزە دروست دەكات، لەهەمان كاتدا دووبارە بانگەوازی هەموو لایەنی پەیوەندیدار لە حكومەتی فیدراڵی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكەین كە بێنە سەر خەت بۆ پاراستنی گیانی هاوڵاتیانی سیڤلی ناوچەكە و كارمەندانی مەدەنی و ئەمنییەتی ووزە و ڕێگرتن لە هێرشی دیكە بۆ سەر كەرتی ووزەی كوردستان.   هێرشە درۆنییەكانی 14و 15و 16ی تەمووزی 2025 بۆ سەر ژێرخانی ئابووری و كێڵگە نەوتییەكانی (خۆرمەڵە و سەرسەنگ و بیشخاپوور و عین سفنی) لە پارێزگای هەولێر و پارێزگای دهۆك و ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ زیانی ماددی گەورەی لەسەر ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت دروست كردووە، بۆیە جارێكی دیكە داوا دەكەین كە حكومەتی فیدراڵی بەئەركی خۆی هەڵسێت بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ ئەم هێرشانە دابنرێت.

کۆمەڵەی پیشەسازی نەوت لە کوردستان (ئەپیكۆر) لە بەیاننامەیەكدا: بە توندی سەركۆنەی هێرشەكان بۆ سەر كێڵگەكانی بەرهەمهێنانی نەوت دەکات لە 15ی تەمموز و 16ی تەمموزی 2025، کە لەلایەن کۆمپانیاکانی ئەندامی ئەپیکورەوە لە هەرێمی کوردستانی عێراق بەڕێوەدەبرێن. ئەپیكۆر دەڵێت: ئەو هێرشانە مەترسی لەسەر ژیان و سەلامەتی هێزی کارمان دروستكردووە، کە زۆرینەیان عێراقین لەگەڵ كارمەندانمان لە نەتەوە جیاوازەکان، هەروەها زیانیان بە دامەزراوەکان گەیاندووە. راشیگەیاندووە: دوای هێرشەكان، بەگەڕخەرەكان  خەریکی هەڵسەنگاندنی زیانەکانن، كە بە بەرهەمهێنان و دامەزراوەكانی تر لە كێڵگەكان كەوتوون و،  زۆرینەی کۆمپانیا ئەندامەکان لە ئەپیكۆر، لەوانەی كە بە ئامانجیش نەگیراون، بەرهەمهێنانیان راگرتووە. ئەپیکور، داوا لە حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات، رێوشوێنی زیاتر بگرنەبەر، بۆ پاراستنی لسەلامەتی و ئاسایشی كارمەندان و دامەزراوەکانيان. لەلایەکى دیکەوە دژەتیرۆری پارتی ڕایگەیاند: لە کاتژمێر 07:10، جارێکی دیکە لە رێگەی درۆنێکی بۆمبڕێژکراوەوە هێرش کراوەتە سەر کێڵگەی نەوتی هاند ئۆیلی ئەمریکی لە باعەدرێ لە قەزای شێخان، جگە لە زیانی مادیی هیچ زیانێکی گیانی لێ نەکەوتەوە. ئەمڕۆ بۆ دووەمین جارە کێڵگەکەی کۆمپانیای هەنت ئۆیل بۆردومانکرا، بەرەبەیانی کاتژمێر 07:15 کۆمپانیای هاند ئۆیل بۆردوومانکرا، ئێوارەش کاتژمێر 07:10 جارێکی دیکە بۆردوومانکراوە.  بە گوێرەی بەدواداچوونێکى ڕۆژنامەوانى، تەنها لەم مانگەدا 16 هێرشی درۆنی کراونەتە سەر ناوچە جیاوازەکانى باشووری کوردستان. بەپێی بەدواداچوونەکە، 6 لەو هێرشانەی کراون، بۆ سەر کێڵگەکانی نەوت بوون.

  هەردوو حکوومەتی هەرێمی کوردستان و فیدراڵی، ڕێککەوتنی سەرەتاییان لەبارەی داهاتی نانەوتی و نەوت کردووە، وتەبێژی حکوومەتی هەرێمیش دەلێت بە گوێرەی ڕێککەوتنەکە، حکوومەتی فیدراڵی مووچەی ئەم چەند مانگەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەدات. ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان، لەبارەى پرسى مووچە و هەرناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمى کوردستان و گفتوگۆکان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ کۆدەبویەوە. بەپێى زانیاریەکان حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕازی بووە مانگانە 120 ملیار دینار داهاتی نانەوتی و مانگانەش 230 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی بەغدا بکات، حکومەتی هەرێمی کوردستان چاوەڕوانی بەغدا دەکات بۆ ئەوەی دوای ئەو رێککەوتنە، بڕیار لە ناردنی مووچە بدات. بەپێى ڕاگەیەندراوێکى ڕۆژنامەوانى ئەنجومەنی وەزیران ڕەزامەندی لەسەر لەیەکترتێگەیشتنی نوێی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵ تایبەت بە مووچە و شایستە داراییەکان كرد. پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکوومەتی هەرێمی کوردستان  ڕاگەیاند، سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی لێکتێگەیشتنی هەردوو حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵی لەبارەی نەوت و داهاتی نانەوتی بردووەتە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی وەزیران و دوای تاوتوێکردن، ئەنجوومەنی وەزیران ڕەزامەندی لەسەر لێکتێگەیشتنەکە داوە.  پێشەوا هەورامانی گوتیشی: لێکتێگەیشتنەکە لەبارەی داهاتی نانەوتی و نەوتە و وەک دەستپێک، حکوومەتی فیدراڵی مووچەی ئەم چەند مانگەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەدات. باسی لەوەش کرد: دوای ئەم لێکتێگەیشتنە، هەردوو حکوومەت دەچنەنێو ڕێککەوتنێکی فراوانترەوە، ئەوەی کراوە ڕێککەوتنێکی سەرەتاییە. 

وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ڕایدەگەیەنێت  لە ڕێگای  درۆنی بۆمبرێژکراوەوە ژمارەیەک هێرشی تیرۆریستی کرایە سەر کێڵگەکانی نەوتی تاوکێ و پێشخابوور و عین سفنی لە ئیدارەی سەربەخوی زاخۆ. هەر  لەو ڕاگەیەندراوەى سامانە سروشتیەکاندا هاتووە، بە زووترین کات بێنە سەر خەت  بۆ پاراستنی گیانی کارمەندانی مەدەنی و ئەمنیەتی وزە و  ڕێگریکردن لە هێرشی دیکە بۆ سەر کەرتی وزەی کوردستان.  لەلایەکى دیکەوە کۆمپانیای DNOی نەرویجی رایگەیاند، بە شێوازی کاتی بەرهەمهێنانی نەوتیان لە دوو کێڵگەی تاوکێ و پێشابوور راگرتووە، دوای ئەوەی بەرەبەیانی ئەمڕۆ سێ تەقینەوە لەو دوو کێڵگەیە روویانداوە.   بەپێی راگەیاندنی کۆمپانیاکە، یەکێک لە تەقینەوەکان لە کۆگایەکی نەوتی بچووک روویداوە لە کێڵگەی تاوکێ، تەقینەوەی دیکە لە دامەزراوەکانی بەرهەمهێنان بووە لە کێڵگەی پێشابوور.   هیچ زیانێکی گیانی لە تەقینەوەکاندا نەبووە و کۆمپانیاکەش سەرقاڵی لێکۆڵینەوەیە و دەڵێت، دوای هەڵسەنگاندنەکان بۆ زیانەکان، دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت دەکەنەوە. هاوکات پەیوەست بەو هێرشانە دژەتیرۆری کوردستان بڵاویكردەوە: بەیانی ئەمڕۆ چوارشەممە 16ی تەممووزی 2025، لە کاتژمێر 7:14، لە ڕێگەی درۆنێکی بۆمبڕێژکراوەوە هێرش کرایە سەر کێڵگەی نەوتی هاند ئۆیلی ئەمریکی لە باعەدرێ لە قەزای شێخانی سەر بە پارێزگای دهۆک و، هیچ زیانێکی گیانی و مادیی لێ نەکەوتەوە. دەقى ڕاگەیاندراوێک لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە سەرلەبەیانی ئەمڕۆ چوارشەمە 16ی تەمووزی 2025 لە ڕێگای  درۆنی بۆمبرێژکراوەوە ژمارەیەک هێرشی تیرۆریستی کرایە سەر کێڵگەکانی نەوتی تاوکێ و پێشخابوور و عین سفنی لە ئیدارەی سەربەخوی زاخۆ و قەزای شێخان سەر بە پارێزگای دهوک. هەرچەندە  هێرشەکان زیانی گیانیی نەبووە، بەڵام زیانێکی زۆری بە ژێرخانی کێڵگەکان کەوتووە.  وەزارەتی سامانە سروشتییەکان بە توندی ئەم هێرشە تیرویستییانە ئیدانە و شەرمەزار دەکات، کە  مەبەست لێدانی ژێرخانی ئابووری هەرێمی کوردستان و دروستکردنی مەترسییە لە سەر سەلامەتیی کارمەندانی مەدەنیی کەرتی وزە. وەزارەتمان بانگەوازی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان لە حکومەتی فیدراڵی و کومەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات کە بە زووترین کات بێنە سەر خەت  بۆ پاراستنی گیانی کارمەندانی مەدەنی و ئەمنیەتی وزە و  ڕێگریکردن لە هێرشی دیکە بۆ سەر کەرتی وزەی کوردستان. وەزارەتی سامانە سروشتییەکان هەموو هەوڵێکی خۆی بۆ پاراستنی گیانی کارمەندانی کەرتی وزە و پێگەی ستراتیجیی خۆی لە دابینكردنی سەقامگیریی وزە لە ناوچەکە و جیهان دەدات.

  ئەو لیژنە وەزارییەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بۆ چارەسەری کێشەی نەوت و مووچەی هەرێمی کوردستان پێکیهێنا، تەنها یەک کۆبوونەوەی ئەنجامداوە، لەنوێترین پێشهاتدا پیشنیازى ئەوە دەکات مووچەیەک خەرج بکرێت. سەرچاوەیەک لە حکومەتی عێراق ڕایدەگەیەنێت فشارە سیاسییەکان بەو ئاراستەیەن ئەم هەفتەیە مووچەیەک بۆ مووچەخۆرانی کوردستان خەرج بکرێت، ئەو لیژنەیەی لە حکومەتی عێراق پێکهێنراوە پیشنیاز بۆ سوودانی دەکات مووچەیەک خەرج بکرێت تاوەکو هەولێر و بەغدا رێک دەکەون. بڕیارە ئەنجوومەنی وەزیزانی عێراق لە کۆبوونەوەی ئەم سێشەممەیەدا بڕیاری ناردنی مووچە بدات، بەڵام مەرجی هەیە هەرێمی کوردستان ڕێککەوتن لەگەڵ بەغدا بکات لەبارەی هەناردەکردنەوەی نەوت و داهاتی ناوخۆ و ئەمانە. مەکتەبی سیاسی پارتی ئەمڕۆ کۆبووەوە بە مەبەستی تاوتوێ کردنی بژاردەکانی بەردەم کورد بەرامبەر بەغدا، کە کشانەوە لە پرۆسەی سیاسی یەکێک بوو لە بژاردەکان، بەڵام پێش ئەوەی بڕیاری کشانەوە بدرێت، پەیامێک لە سەرکردە شیعەکانەوە گەیشتەوە بارزانی و مەکتەبى سیاسى ئەو حزبەو داوا دەکەن ئەو کارە نەکەن، کێشەکان چارەسەر دەکەن. ئەندامانی لیژنە وەزارییەکە جەختیان لە گرنگی بەردەوامبوونی گفتوگۆكان کردووتەوە بۆ چارەسەری کێشەکان و دەستەبەرکردنی مافی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان. لەلایەکى دیکەوە لەکۆبوونەوەکەى ئەمڕۆى پەرلەمانى عێراقدا، سەرۆكی چوار فرۆكسیۆنە كوردستانییەكە لەپەرلەمانی عێراق موداخەلەیان لەسەر موچەی موچەخۆرانی كوردستان كرد و باسیان لەوە كرد كە موچەخۆران زیاتر لە (70) رۆژە موچەیان وەرنەگرتووەو پێویستە موچە بەدووربگیرێت لە ململانێی سیاسی و پێویستە موچە خەرج بكرێت.  لە كۆبوونەوەكەدا فراكسیۆنی پارتی بەشدارنەبووەو هەریەك لە فراكسیۆنەكانی (نەوەی نوێ، یەكێتی، كۆمەڵ، یەكگرتوو) ئامادەی دانیشتنەكەی پەرلەمانی عێراقن.

  لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بە فەرمی داوا لە وەزارەتی دارایی دەکات خشتەکانی بودجەی ئەمساڵ بۆ لیژنەکە بنێرن لەپێناو تاوتوێکردنی و دواتر پەسەندکردنی لەلایەن پەرلەمانەوە. لە نووسراوێکی فەرمیدا لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق داوا لە وەزارەتی دارایی دەکات خشتەکانی بودجەی ساڵی 2025 بۆ پەرلەمان بنێرێت لەپێناو دەستپێکردنی خەرجی و تێچووی یاسایی حکومەت، بە شێوەیەک کە دامەزراوەکانی دەوڵەت بتوانن پابەندییەکانیان جێبەجێ بکەن. لە نووسراوەکەدا هاتووە، بە پشتبەستن بە بڕگەکانی ماددەی (77/دووەم) لە یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵیدا بۆ ساڵەکانی (2023، 2024 و 2025)، دەبوو پێش کۆتاییهاتنی ساڵی ڕابردوو، خشتەکانی بودجە بۆ پەرلەمان بنێردرابایە. لە مانگی پێشتریشدا لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق لە نووسراوێکدا ئاراستەی سەرۆکوەزیرانی عێراقی کرد و جەختی کردەوە دواکەوتنی ناردنی بودجە دەبێتە هۆی ڕاگرتنی جووڵەی ئابووری و وەبەرهێنان و کاریگەریی نەرێنی لەسەر ئاستی گوزەران و خزمەتگوزاریی هاووڵاتیان دادەنێت، تاوەکو ئێستا حکومەت خشتەکانی بودجەی نەناردووەتەوە پەرلەمان بۆ تاوتوێکردن و پەسەندکردنی. لە مانگی ئایاری ڕابردوودا، سەرۆکوەزیرانی عێراق وەزارەتی دارایی ڕاسپارد خشتەی بودجەی ساڵی 2025 ئامادە بکەن، وەک ئامادەکارییەک بۆ پەسەندکردنی لەلایەن ئەنجوومەنی وەزیران و ناردنی بۆ پەرلەمان.

  حەیان عەبدولغەنى، وەزیرى نەوتى عێراق، هۆکارى دواکەوتنى هەناردەکردنەوەى نەوتى بۆ رێکنەکەوتن لەسەر بڕى پێداویستیى ناوخۆیى هەرێمى کوردستان گەڕاندەوە و گوتى، "لەسەر 46 هەزار بەرمیل رێککەوتوون، بەڵام هەولێر داواى 65 هەزار بەرمیل نەوت دەکات". وەزیرى نەوت، بە ئاژانسى هەواڵى فەرمیى عێراقى گوتووە، یاساى بودجە بڕی 400 هەزار بەرمیل نەوتی دیاریکردووە، کە پێویستە هەرێمی کوردستان رۆژانە رادەستی حکومەتی فیدراڵی بکات. راشیگەیاند، لەم ماوەیەدا گفتوگۆ و دانوستانی زۆر سەبارەت بە جێبەجێکردنی ئەم رێککەوتنە کراون، لەبەر رۆشنایی ئەو دانوستانانە، هەموارکردنەوەیەک بۆ یاسای بودجە کرا بە ئامانجی خێراکردنی پرۆسەی جێبەجێکردنی رێککەوتنەکە. ئاماژەى بەوەشکردووە، لەسەر ئەو بنەمایە تێچووى بەرهەمهێنانى یەک بەرمیل نەوت لە هەرێمى کوردستان بۆ 16 دۆلار زیادکراوە. وەزیرى نەوت، دەشڵێت، "ئەم رێککەوتن و هەموارکردنەوەیە خرایە بەردەم حکومەتی هەرێمى کوردستان، رەزامەندیی راستەقینەی لەسەر هەبوو، خرایە بەردەم ئەنجوومەنى نوێنەران و سەرجەم ئەندامانی پەرلەمانیش ئەم هەموارکردنەوەیەیان پەسەند کرد، داواشمان کرد هەرێمى کوردستان جێبەجێی بکات". گوتیشى، "ھەندێک بابەت ھەن، کە بوونەتە رێگر لەبەردەم جێبەجێکردنی ئەم رێککەوتنەدا". لەو بارەیەوە ئاماژەى بەوەکردووە، بەگوێرەى یاساى بودجە و رێککەوتنى دیوانی چاودێری دارایی ھەردوو حکومەتی فیدراڵی و ھەرێمى کوردستان، پێداویستیى ناوخۆی هەرێمی کوردستانی بە 46 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا دیاریکراوە، بەڵام ھەرێمی کوردستان ئێستا داوا دەکات کە ئەم بڕە 65 بەرمیل بێت". ئەوەشى بە پێچەوانەى یاساى بودجە ناوبردووە. وەزیرى نەوتى عێراق، دەشڵێت، "ئێمە لەسەر زۆرینەى بڕگەکان رێککەوتووین جگە لە بڕگەی بەکارهێنانى پێداویستیى ناوخۆ نەبێت". هیواشیخواستووە هەرێمى کوردستان ئەم بڕە قبوڵ بکات، کە دیوانى چاودێرى دارایى هەردوولا لەسەرى رێککەوتوون. ئاماژەى بەوەشکردووە، وەک حکومەتی فیدراڵی لایەنی تورکی و کوردیان لە ئامادەیی خۆیان بۆ وەرگرتن و هەناردەکردنی نەوت ئاگادارکردووەتەوە، گوتیشى، "بەڵام چاوەڕێی براکانمان لە هەرێمى کوردستان دەکەین ئەم بڕە نەوتە رادەستبکەن بۆ ئەوەی بتوانرێت هەناردە بکرێت". بەگوتەى وەزیرى نەوت، حکومەتی فیدراڵی ئێستا رۆژانەى بەهۆى هەرێمى کوردستانەوە نزیکەی 300 هەزار بەرمیل لەدەستدەدات، چونکە ئەو بڕەی لە هەرێمى کوردستان بەرهەمدەهێنرێت لەلایەن رێکخراوى ئۆپیکەوە وەک بەشێک لە پشکی عێراق هەژمار دەکرێت.

  وەزارەتى بازرگانیى عێراق، رایگەیاند، بڕیارى باج خستنەسەر عێراق لەلایەن ئەمریکاوە، هەناردەى نەوتى عێراق بۆ ئەمریکا ناگرێتەوە. پاشئەوەى دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکى ئەمریکا، حکومەتى عێراقى ئاگادار کردەوە، کە لە 1ـى ئابى داهاتووەوە، باجى گومرگى بەرێژەى لە 30% دەخاتەسەر هەر بەرهەمێکى عێراق، هاوردەى ناوخۆى ئەمریکا بکرێت، وەزارەتى بازرگانیى عێراق، روونیکردەوە، ئەو بڕیارەى ترەمپ، هەناردەى نەوتى عێراق بۆ ئەمریکا ناگرێتەوە و لێخۆشبوونى بۆ کراوە. رۆژى چوارشەممە، 9ـى تەمموز، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکى ئەمریکا، نامەیەکى ئاڕاستەى محەمەد شیاع سودانى، سەرۆکوەزیرانى عێراق کرد و تیایدا لەبارەى پێناسی گومرگیى ئەمریکا، عێراقى ئاگادار کردووەتەوە، کە واشنتن لە 1ـی ئابەوە باجی گومرگی بەرێژەی %30 بەسەر هەر بەرهەمێکی عێراقدا دەسەپێنێت، کە هەناردەی ئەمريکا دەکرێت، ترەمپ لە دەقی نامەکەيدا ئاماژەی بەوەکردووە، نامەکە هێزی پەيوەندييە بازرگانييەکانی نێوان عێراق و ئەمريکا پيشاندەدات، هەرچەندە ئەمريکا بازرگانييەکی کەمی لەگەڵ عێراق هەيە. رۆژی سێشەممە، دۆناڵد ترەمپ لە رێگەی نامەوە 14 وڵاتی ديکەی ئاگادارکردەوە لە سەپاندنی باجی گومرگی بەرێژەی %40 بەسەر کاڵای هاوردەی ئەو وڵاتانەدا لەنێویاندا بەنگلادیش، ژاپۆن و کۆریای باشوور.

عەبدولزەهرە هینداوی گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق ڕایگەیاند، ئەمڕۆ کۆبوونەوەی لیژنە وزارییەکە بەڕێوەناچێت و وادەی کۆبوونەوەی داهاتووش دیارنییە. ئەو لیژنە وەزارییەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بۆ چارەسەری کێشەی نەوت و مووچەی هەرێمی کوردستان پێکیهێنا، دوێنێ یەکەم کۆبوونەوەی ئەنجامدا و بەگوێرەی راگەیەندراوی كۆبوونەوەكەش هەردوو پێشنیازی هەرێمی کوردستان و عێراق لەبارەی هەناردەکردنەوەی نەوت، بڕی نەوتی پێویست بۆ بەکاربردنی ناوخۆ، رادەستکردنی داهاتی نانەوتی و تەوتینکردنی مووچەی مووچەخۆران تاوتوێکراون. ئەندامانی لیژنەکە جەختیان لە گرنگی بەردەوامبوونی گفتوگۆكان کردووتەوە بۆ چارەسەری کێشەکان و دەستەبەرکردنی مافی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، بەڵام گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانان بەزوومی گوت، دیارنییە کەی گفتوگۆکان دەستپێدەکەنەوە. لەلایەکی دیکەوە و هەر لەبارەی هەوڵەکان بۆ چارەسەری کێشەکان، رێباز حەملان راوێکاریی ئابووریی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان گوتی، چارەسەری کێشەی مووچەخۆران لە کۆتا رۆژەکانیدایە و یەکلادەبێتەوە.

وەزارەتی کارەبای حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕاگەیەندراوێکدا خۆشحاڵی خۆی دەردەبڕێت بەوەی، لە چوارچێوەی پرۆژەی ڕووناکی کارەبای 24 کاتژمێری گەیشتووەتە زیاتر لە دوو ملیۆن هاووڵاتی، کە دەکاتە نزیکەی 30%ـی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، دوابەدوای ئەم فراوانبوونەی ئەمڕۆ، زۆرینەی هاوڵاتییان لەسەر ئاستی شارەکانی هەولێر، دهۆک و سلێمانی دەستییان دەگات بە کارەبای 24 کاتژمێری، و فراوانبوونەکەش تەواوی هەردوو بازنەی 150 مەتری لە هەولێر و 60 مەتری لە سلێمانی دەگرێتەوە.  هەروەها ئاماژەیداوە، ئەم دەستکەوتە هەنگاوێکی گرنگە بەرەو دابینکردنی کارەبایەکی بەردەوام و هەرزانتر لەپاڵ ژینگەیەکی پاکتر لە هەرێمی کوردستان. بە گوێرەی ئەو ڕووپێوەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بڵاوی کردووەتەوە، زیاتر لە 2 ملیۆن هاوڵاتی و 544 هەزار هاوبەش لە کارەبای 24 کاتژمێری سوودمەند بوون، هەرروەها، زیاتر لە 2,100 مۆلیدەی گازوایل لە گەڕەکەکان کوژێنراونەتەوە، و تا کۆتایی ساڵی 2026یش، حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە پلانیدایە زیاتر لە 7,000 مۆلیدە بکوژێنێتەوە. حکوومەتی هەرێمی کوردستان مانگی پێشووتر ڕایگەیاند بوو کە هاوڵاتییان کەمترین پارەی کارەبایان دابوو لە پسوولەکانی مانگی پێنج. ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ نرخە نوێیەکان کەوا بۆ پاراستنی خێزانە کەمدەرامەتەکان و هاندانی هاوڵاتییان بۆ بەکارهێنانی بەرپرسیارانەی کارەباوە دانراون. لەژێر نرخە نوێیەکاندا، 80%ـی هاوڵاتییان پارەیەکی کەمتر دەدەن بە کارەبا بە بەراورد بەو پارەیەی دەیاندا بە هەردوو کارەبای نیشتیمانی و کارەبای مۆلیدە گازوایلەکان. مانگی تشرینی دووەمی ساڵی 2024، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، پڕۆژەی ڕووناکی ڕاگەیاند بە مەبەستی گەیاندنی کارەبای 24 کاتژمێری بۆ سەرجەم ماڵ و شوێنە بازرگانییەکان تاوەکو کۆتایی ساڵی 2026. لە 14ـی ئایاریش، ئەنجومەنی وەزیرانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بەکۆی دەنگ بڕیاری پەسەندکردنی پڕۆژەکەی دەرکرد. بە گوێرەی ئەو پلانەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە پرۆژەی ڕووناکی دایناوە، تاوەکو کۆتایی 2025 سەنتەری هەر چوار پارێزگای هەولێر، سلێمانی، دهۆک و هەڵەبجە کارەبایان دەکرێتە 24 کاتژمێری.

  رەشنوسی حكومەتی عێراق، بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت و چارەسەركردنی پرسی داهات و مووچەی فەرمانبەران یەكەم رادەستكردنی نەوت أ-قۆناغی یەكەم: 1-رادەستكردنی نەوت: دەستبەجێ‌ دەستكردن بە رادەستكردنی تەواوی ئەو بڕەی ئێستا بەرهەمدەهێنرێت لە هەرێم، لەگەڵ هەر زیادەیەك لە ئایندەدا، بە مەبەستی هەناردەكردن و رەوانەكردنی داهاتەكەی بۆ خەزێنەی فیدراڵی، جگە لەو بڕەی بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیە. بەواتای رادەستكردنی دەستبەجێی (236) هەزار بەرمیلی رۆژانە، (رونكردنەوە بەرهەمی ئێستا 282 هەزار بەرمیلە، 46 هەزاری بۆ بەكارهێنانی ناوخۆ لێدەردەكرێت). 2-بەكارهێنانی ناوخۆی نەوت: بەكارهێنانی ناوخۆ لە چوارچێوەی بەرپرسیارێتی هەرێم دەبێت لەم قۆناغەدا ( ئیدارەو دابەشكردن و پێدانی بڕی 16 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك بە كۆمپانیاكان، لەبری گواستنەوەو بەرهەمهێنان). ب-قۆناغی دووەم (دەستبەجێ‌ دەستپێدەكات هاوشانی قۆناغی یەكەم و بۆ ماوەی مانگێك بەردەوام دەبێت): حسابكردنی بڕی بەكارهێنانی پێویست بۆ ناوخۆ، كە وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بە هەماهەنگی وەزارەتی سامانە سروشتیەكان، شیكاری بڕی پێویستی هاوڵاتیانی هەرێم دەكات لەبەرهەمە نەوتیەكان. دووەم: رادەستكردنی داهاتە نانەوتیەكان، كە لە بڕی  (200) ملیار دیناری مانگانە كەمتر نەبێت (كە بەپێی تەرازوى پێداچونەوە داهاتە ناوتیەكان ساڵانە دەگاتە (4,7) ترلیۆن  دینار). سێیەم: پێكهێنانی لیژنەیەكی هاوبەش لەنێوان حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستان  بۆ تەواوكردنی تەوتیكردنی مووچەی هەرێم بەگوێرەی بڕیاری دادگا فیدراڵی، كە وادەكەی (90) رۆژ تێپەڕنەكات، دوای كۆتایی هاتنی ئەو ماوەیەش تەنها مووچەی ئەوانە دەدرێت كە تەوتین كراون. چوارەم: پێكهێنانی لیژنەیەكی یاسایی و هونەری هاوبەش لەنێوان حكومەتی فیدراڵی و هەرێم بۆ چارەسەركردنی كێشەی زیادەڕۆیی پشكی هەرێم لەبودجە لەسەربنەمای خەرجی فیعلی، ئامادەكردنی دیراسیەكی یاسایی و پێشكەشەكردنی بە ئەنجومەنی وەزیران لەماوەی دوو هەفتەدا. پێنجەم: وەزارەتی دارایی فیدراڵی دەستدەكات بە ناردنی مووچەی هەرێم، دوای جێبەجێكردنی بڕگەكانی (یەكەم/قۆناغی یەكەم،دووەم سێیەم چوارەم) لەلایەن هەرێمەوە، دوای رەزامەندی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵی.