كاریگەری بردنەوەی ترەمپ لەسەر نەوت و دراو

بەهۆی بارنبارینەوە بەربومی کشتوکاڵیی سنە زۆر دەبێت و پێشبینی دەکرێت ئەمساڵ زیاتر لە یەک ملیۆن تۆن گەنم بدورێتەوە. بەڕێوبەری کشتوکاڵی پارێزگای سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ ئەمساڵ بەهۆی بارانبارین و روبەڕوبونەوەی مێروە زیانبەخشەکان بەربومی پارێزگاکە 20% زیادی کردوە و 10%ی کۆی گەنمی ئێران لە سنە بەرهەم دەهێنرێت. ئاماژەی بەوە کردوە کە زیاتر لە دوو ملیۆن و 356 هەزار دۆنم زەوی کشتوکاڵیی لە سنە هەیە کە 130 هەزار دۆنمی بەرئاوە و 88%ی کۆی زەوییە کشتوکاڵییەکان دێمە. بەڕێوبەری کشتوکاڵی سنە وتویەتی: پێشبینی دەکرێت بەرهەمی گەنمی ئەمساڵی ناوچەکانی ئەو پارێزگایە بگاتە زیاتر لە یەک ملیۆن تۆن و سایلۆکانیش توانای لەخۆگرتنی 920 هەزار تۆن گەنمیان هەیە. بە وتەی ئەو: 82 ناوەندی کڕینی گەنمی جۆتیاران لە سنە هەیە و خاوەنی گەورەترین کۆگا و سایلۆی گەنمە لە ناوچەکە چونکە زۆرترین گەنمیش هەر لەو پارێزگایە بەرهەم دەهێنرێت.

کرماشان یەکێکە لە پارێزگایانەی رۆژهەڵاتی کوردستان کە زیاترین زەویی کشتوکاڵی هەیە و بەرهەمەکانیشی دەگاتە نزیکەی چوار ملیۆن تۆن لە ساڵێکدا. جێگری بەڕێوبەری بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی پارێزگای کرماشان رایگەیاند؛ ئەو پارێزگایە خاوەنی زیاتر لە سێ ملیۆن و 600 هەزار دۆنم زەوی کشتوکاڵییە کە دوو ملیۆن و 800 هەزار دۆنمی دێمە و نزیکەی 781 هەزار دۆنمیشی بەرئاوە. ئاماژەی بەوە کردوە ؛ کرماشان خاوەنی خاکێکی بەپیتە کە زۆر گونجاوە بۆ کشتوکاڵ بە جۆرێک کە زۆربەی روەک و درەختی بەردار لە ناوچەکەدا دەڕونرێت و بەرهەمی دەبێت. بە پێی ئامارەکانی ئێران نزیکەی 6%ی کۆی بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی ئەو وڵاتە لە کرماشان بەرهەم دێت و بەشێکی زۆری ئەو بەرهەمانە هەناردەی دەرەوە دەکرێت. ساڵی رابردو بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی کرماشان لە دانەوێڵە تا میوە و سەوزە گەیشتوەتە سێ ملیۆن و 800 هەزار تۆن. کرماشان نزیکەی 330 کیلۆمەتر سنوری بە باشوری کوردستانەوە هەیە و بەشێکی بەرچاو لە بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی بۆ هەرێم و عێراق هەناردە دەکرێت.      

کاری دەستی لە پارێزگای ورمێ بە یەکێک لە پیشە سەرەکییەکانی ئەو پارێزگایە ئەژمار دەکرێت و لە ساڵێکدا زیاتر لە 14 ملیۆن دۆلار بەرهەمی کاری دەستی رەوانەی دەرەوە دەکرێت. مورتەزا سەفەری، بەڕێوبەری گشتی میراتی کەلتوری، گەشتیاری و پیشەی دەستی لە پاریزگای ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ زیاتر لە 10 هەزار کەس لە پارێزگاکە خاوەنی بەرهەمی پیشەی دەستن و زۆربەی ئەو بەرهەم و کارانەش رەوانەی وڵاتانی جیهان دەکرێن. بە وتەی ئەو لە ئامارەکانی گومرگی ورمێ دەرکەوتوە تەنها لە ساڵی رابردودا بە بەهای 14 ملیۆن و 290 هەزار ملیۆن دۆلار بەرهەمی کاری دەستی لە پارێزگاکەوە رەوانەی دەرەوە کراوە. وتیشی زیاتر لە 80 بواری کاری دەستی لە ورمێ هەیە کە زۆرترین پیشەی کاری دەستی پارێزگاکە نەخشاندنی دار و تەختەیە و ئەو کارەش پێویستی بە ماندوبونی زۆرە. ورمێ لە روی پیشەی کاری دەستییەوە دەکەوێتە ریزبەندنی پێنجەم پارێزگا لە ئێران کە خاوەنی زیاترین کاری دەستییە و گەشتیارێکی زۆر رو لەو پارێزگایە دەکەن بە مەبەستی بینینی کارە دەستییەکان.  

ئاماری ئەمریکا ئاشکرای دەکات ئاڵوگۆڕی بازرگانیی لەگەڵ ئێران کەمی کردوە و گومرگی ئێران رایدەگەیەنێت بەهای هەناردەی ئەمریکا بۆ ئەو وڵاتە 29% زیادی کردوە. نوسینگەی ئامار لە ئەمریکا بڵاوی کردەوە؛ بەهای ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان ئەمریکا و ئێران لە چوار مانگی سەرەتای ئەمساڵدا 17 ملیۆن و 800 هەزار دۆلار بوە کە بەراورد بە چوار مانگی ساڵی رابردو تەنها 2% دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە. ئاماژە بەوە کراوە لەو چوار مانگەی ئەمساڵدا بە بەهای 13 ملیۆن و 500 هەزار دۆلار کاڵای ئەمریکا هەناردەی ئێران کراوە کە لە روی نرخەوە 29% بەراورد بە چوار مانگی ساڵی رابردو بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە. هاوکات گومرگی ئێران جەختی لەوە کردوەتەوە کە هەنارەی وڵاتەکەی بۆ ئەمریکا تەنها لە روی نرخەوە بەرز بوەتەوە و قەبارە و بڕی هەناردەی کاڵای ئێران بۆ ئەمریکا زیادی نەکردوە. لەو ماوەیەدا هاوردەی ئەمریکا لە ئێرانەوە چوار ملیۆن و 700 هەزار دۆلار بوە کە بەراورد بە چوار مانگی ساڵی رابردو 93% کەمی کردوە. ئێران لە کۆی ئەو وڵاتانی کە ئەمریکا ئاڵوگۆڕی بازرگانییان لەگەڵ دەکات ، دەکەوێتە ریزبەندی 172ەمین وڵات و لە روی دابینکردنی کاڵا بۆ ئەمریکا لە ریزبەندی 212ەمین وڵاتی جیهاندایە.

گومرگی ئێران ئاشکرای دەکات ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان ئەو وڵاتە و ئەوروپا بۆ کەمترین ئاستی 14 ساڵی رابردو دابەزیوە. لە ئامارەکانی گومرگی ئێراندا دەرکەوتوە؛ لە دوای ساڵی 2017 ئاڵوگۆڕی بازرگانیی ئێران و وڵاتانی ئەندامی یەکێتی ئەوروپا بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزینی بەخۆیەوە بینوە و هاوکات هەناردەی نانەوتیی ئەو وڵاتە بۆ ئەوروپا 64% کەمی کردوە. ئاماژە بەوە کراوە هەناردەی نانەوتیی ئێران بۆ ئەوروپا لە دوو ملیارد یۆرۆ بۆ 725 ملیۆن یۆرۆ کەمی کردوە. لە لایەکی دیکەوە و بە پێی ئامارەکانی ئەوروپا، لە ساڵی 2017 بڕی هاوردەی 27 وڵاتی ئەندامی ئەوروپا لە ئێرانەوە 10 ملیارد یۆرۆ بوە کە لە ساڵی 2021 بۆ 922 ملیارد یۆرۆ کەمی کردوە. هاوکات هەناردەی ئەوروپا لە ساڵی 2017 بۆ ئێران 10 ملیارد و 50 هەزار یۆرۆ بوە کە بۆ کەمتر لە چوار ملیارد یۆرۆ لە ساڵی 2021 دابەزیوە. کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمیی لە ساڵی 2018 بە سەرەکیترین هۆکاری ئاڵوگۆڕی بازرگانیی ساڵانەی نێوان ئێران و ئەوروپا لەقەڵەم دەدریت کە ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان ئێران و ئەو وڵاتانەی زیاتر لە 15 ملیارد یۆرۆ کەم کردوە.

بەرهەمی هەنگوین لە پارێزگای ورمێ زۆر دەبێت و بەرپرسێکیش دەڵێت: بڕیارە جگە لە کەنداو هەنگوینی ورمێ رەوانەی بازاڕە نێودەوڵەتییەکان بکرێت. خەسرەو شەهبازی، بەڕێوبەری کشتوکاڵی پارێزگای ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ زیاتر لە 24%ی کۆی بەرهەمی هەنگوین لە ئێران لەو پارێزگایە بەرهەم دەهێنرێت و بڕێکی بەرچاوی رەوانەی دەرەوە دەکرێت. شەهبازی وتویەتی: پێشبینی دەکرێت ئەمساڵ 32 هەزار تۆن هەنگوین لە ناوچەکانی پارێزگای ورمێ بەرهەم بهێنرێت. ئاماژەی بەوە کردوە لە ئێستادا ورمێ جگە لە دابینکردنی بەشێکی بەرچاوی هەنگوینی ئێران، بڕیارە دوای تۆمارکردنی وەک براندێکی نێودەوڵەتیی رەوانەی بازاڕەکانی جیهان بکرێت. بە وتەی شەهبازی: بەشێکی زۆری هەنگوینی بەرهەمهاتوی ورمێ رەوانەی وڵاتانی کەنداو دەکرێت و لەگەڵ تۆمارکردنی براندەکە ئەو هەنگوینە بۆ وڵاتانی دیکەی جیهانیش رەوانە دەکرێت.  

بەهۆی رەچاونەکردنی پێوەرە جیهانییەکان، بەکارهێنانی بەنزین لە ئێران بەشێوەیەکی بەرچاو بەرز دەبێتەوە و بەرپرسێکیش دەلێت وڵاتەکەی بۆ دابینکردنی سوتەمەنیی ئۆتۆمبێل، ناچارە بەنزین هاوردە بکات. جەلیل سالاری، بەڕێوبەری گشتی کۆمپانیای پاڵاوتن و دابینکردنی بەرهەمە نەوتییەکانی ئێران رایگەیاند؛ 23%ی ئۆتۆمبێلەکانی ئێستای وڵاتەکە تەمەنیان لە 20 ساڵ زیاترە و بەراورد بە ئۆتۆمبێلە نوێیەکان پێویستییان بە سوتەمەنییەکی زیاتر هەیە. سالاری وتویەتی: ؛ رۆژانە بڕی 112 بۆ 115 ملیۆن لیتر بەنزین لە پاڵاوگەکانی وڵاتەکەدا بەرهەم دەهێنرێت لە بەرامبەردا بەکارهێنانی بەنزین بەراورد بە ساڵی رابردو 11% زیادی کردوە. ئەو وتوشیەتی کێشەی ئێستای وڵاتەکە تەنها ئۆتۆمبێلە کۆنەکان نین و تەنات ئەو ئۆتۆمبێلە نوێیانەشی کە لە ناوخۆی ئێران دروست دەرکرێن سێ هێندەی پێوەرە جیهانییەکان بەنزین دەسوتێنن. بە پێی زانیارییەکانی رێکخراوی ژینگەی ئێران نزیکەی 30 ملیۆن ئۆتۆمبێل لە ئێران هەیە کە زیاتر لە شەش ملیۆن و 500 هەزاریان بەهۆی زۆربونی رێژەی سوتاندنی بەنزین تێیاندا زیانی زۆر بە ژینگەی وڵاتەکە دەگەیەنن. بەرهەمهێنانی بەنزینی ئێران لە رۆژێکدا 115 ملیۆن لیترە بەڵام ئاستی بەکارهێنانی بەنزین دەگاتە زیاتر لە 144 ملیۆن لیتر لە رۆژێکدا. مالیک شەریعەتی، ئەندامی دەستەی وزە لە پەرلەمانی ئێران رایگەیاند حکومەت لە ساڵی 2022 بڕی 600 ملیۆن دۆلاری بۆ هاوردەی بەنزین تەرخان کردوە و ئەمساڵیش پێویستی بە کڕینی بەنزین لە دەرەوەی وڵات هەیە.  

کۆمپانیایەک ئاشکرای دەکات ئێران بەهۆی ساخنەبونەوە، بڕێکی زۆر لە نەوتەکەی هەڵگرتوە و وەزیری نەوتی وڵاتەکەش دەڵێت: 78 ملیۆن نەوت و سوتەمەنیی کۆگاکراو ساخ کراوەتەوە. ناوەندی ئامار و زانیارییەکانی کۆمپانیای کپلێر بڵاوی کردەوە؛ ئێران بە ناچاریی بڕی 50 ملیۆن بەرمیل نەوت و سوتەمەنیی لە وڵاتەکەی کۆگاکردوە کە کڕیاری نییە. بە پێی زانیارییەکانی کۆمپانیاکە تا کۆتایی ساڵی 2021 ئێران نەیتوانیوە 44 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاوی وڵاتەکەی ساخ بکاتەوە و کڕیاری نەبوە بەڵام ئەو بڕە لە ئەمساڵدا گەیشتوەتە زیاتر لە 50 ملیۆن بەرمیل. لە لایەکی دیکەوە جەواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران بە میدیای وڵاتەکی راگەیاندوە؛ لە سەرەتای دەستبەکاربونی ئیبراهیم رەئیسی، وەک سەرۆک کۆمار، بڕی 78 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو و سوتەمەنیی لە بازاڕەکانی جیهان ساخ کراوەتەوە. کۆمپانیای کپلێر ئاماژەی بەوە کردوە زیاتر لە 16 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاوی ئێران لە کەشتییە نەوتهەڵگرەکاندان کە لە ئاوەکانی کەنداو لەنگرەیان گرتوە. پێشتر ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز ئاشکرای کردبوە کە ئێران لە چوارچێوەی گەڕانەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمیی داوای لە ئەمریکا کردوە رێگە بدات ئەو وڵاتە 100 ملیۆن بەرمیل نەوت لە ماوەی شەش مانگدا بفرۆشێت بەڵام واشنتۆن پێشنیارەکەی تارانی رەت کردبوەوە. دوای کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمیی لە ساڵی 2018 ، ژمارەیەک سزای توند بەسەر کەرتی نەوتی ئێراندا سەپێنرا و ئەوەش وای کرد فرۆشی نەوتی وڵاتەکە لە دوو ملیۆن و 400 هەزار بەرمیلی رۆژانەوە بۆ کەمتر لە 850 هەزار بەرمیل کەم بکات.

گومرگی ئێران بڵاوی دەکاتەوە لە ساڵێکدا بڕێ ئاڵوگۆڕی بازرگانییان گەیشتوە 113 ملیارد دۆلار و عێراق و هەرێمی کوردستان دووەم شوێن بون کە زیاترین کاڵا و بەروبومیان بۆ هەناردە کراوە. محەمەد رزوانی، سەرۆکی گشتیی گومرگی ئێران رایگەیاند؛ بڕی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی ئێران و وڵاتانی جیهان لە ساڵی رابردودا 11% بەرزبوەنەوەی بەخۆیەوە بینوە و بەوەش گەیشتوەتە 113 ملیارد دۆلار. ئاماژەی بەوە کردوە بە بەهای 10 ملیارد دۆلار، 19%ی کۆی هەناردەی کاڵا و بەروبومەکانی ئێران رەوانەی عێراق کراوە کە 22%ی هەناردەکان لە رێگەی سێ مەرزی هەرێمی کوردستانەوە بوە. لە دوای چین زیاترین کاڵا و بەربومی کشتوکاڵیی لە ئێرانەوە بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان هەناردە کراوە و 5%ی سەرجەم هاوردەی ئەو وڵاتەش بۆ هەرێمی کوردستان بوە. ئەو بەرپرسە وتوشیەتی کار بۆ ئەوە دەکرێت هاتوچۆی بازرگانیی نێوانیان لە سنورەکانی هەرێم بە تایبە مەرزی نێوان ورمێ و حاجی ئۆمەران لە هەرێمی کوردستان 24 کاتژمێر کراوە بێت. لێدوانی سەرۆکی گشتیی گومرگی ئێران بۆ بەرزبونەوەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی وڵاتەکەی لە ساڵی رابردودا لە کاتێکدایە بە پێی ئاماری گومرگی وڵاتەکە و وڵاتانی ئەوروپا ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نیوان ئێران و وڵاتانی جیهان لە ئەمساڵدا دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بنیوە.

بەڕێوبەڕێک ئاشکرای دەکات نیوەی زێڕی ئێران لە ناوچەیەکی سەر بە سنە بەرهەم دەهێنرێت و ئەو پارێزگایەی رۆژهەڵاتی کوردستان دووەم پارێزگایە لە روی یەدەگی زێڕ. بەختیار خەلیقی، بەڕێوبەری بەڕێوبەرایەتی پیشەسازی و کانزاکان و بازرگانیی پارێزگای کوردستان (سنە) رایگەیاند؛ ئەو پارێزگایە بە یەکەم پارێزگا لە ئێران ئەژمار دەکرێت کە 50% زێڕی وڵاتەکەی تێدا دەردەهێنرێت. ئاماژەی بەوە کردوە کە ئەو رێژە زێڕە تەنها لە ناوچەیەکی سەر بە شاری قوروە لە پارێزگای سنە بەرهەم دەهێنرێت کە بە نزیکەی پێنج هەزار کیلۆ زێڕ لە ساڵێکدا دەخەمڵێنرێت. تەنها لە ناوچەکانی شاری قوروە دوو کانی زێڕ هەیە و بە وتەی بەرپرسان زیاتر لە هەزار و 400 کەس کاری تێدا دەکەن. بە وتەی خەلیقی لە ئێستادا 356 کان لە ناوچەکانی پارێزگای سنە هەیە کە 18 ماددەی کانزاییان لێ دەردەهێنرێت و بەوەش پێنجەم پارێزگایە کە زیاترین کانی ئاسنی لە ئێران هەیە. ئەو پارێزگایە جگە لە زێڕ خاوەنی کانزاکنی ئاسن و بەردی گرانبهایە وەک مەنگەنیز، گرانیت و دەرکەوتوە زۆربەی ناوچەکانی رۆژهەڵات سەرچاوەی ماددە کانزاییەکانی وەک زێڕ و ئاسنن.  

وەزارەتێکی ئێران ئاشکرای دەکات کێشانی جگەرە زۆر بوە و بەشێک لە جگەرەکانیش بە قاچاخ هاوردەی وڵاتەکە دەکرێن. وەزارەتی پیشەسازیی ئێران بڵاوی کردوە؛ لە یەک ساڵدا نزیکەی 73 ملیارد جگەرە لە وڵاتەکە کێشراوە کە بەراور بە رابردو نزیکەی 20 ملیارد زیادی کردوە. ئاماژە بەوە کراوە؛ لە ساڵی 2017 نزیکەی 55 ملیارد جگەرە لە ئێران کێشراوە بەڵام ئەو ژمارەیە لە ساڵی 2022 بۆ 73 ملیارد بەرزبوەتەوە. لە راپۆرتی ئەو وەزارەتەدا هاتوە؛ لە ساڵی 2020 نزیکەی 62 ملیارد و 475 دانە جگەرە لە وڵاتەکەدا بەرهەم هێنراوە و نزیکەی 11 ملیارد جگەرەش بە قاچاغ هاوردە کراوە و هیچ جگەرەیەک بە فەرمی هاوردەی ئێران نەکراوە. توتنی بەرهەمهاتوی ساڵی 2021 لە ئێران چوار هەزار و 886 تۆن بوە کە 600 تۆنی هەناردە کراوە و چوار هەزار و 300 تۆنی لە ناوخۆی وڵاتەکە کراوە بە جگەرەوە و نێرگەلە. بە پێی راپۆرتی وەزارەتی پیشەسازیی ئێران لە ساڵێکدا بە بەهای زیاتر لە یەک ملیارد و 600 هەزار دۆلار توتن و جگەرە لە وڵاتەکەدا کڕدراوە.

ناوەندنی ئاماری تورکیا بڵاوی کردەوە؛ ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان ئەو وڵاتە و ئێران دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە و کەمبونەوەی هاوردە و بەهای غاز هۆکاری سەرەکیی دابەزینەکە بوە. ئەو ناوەندە ئاشکرای کردوە لە چوار مانگی سەرەتای ساڵی 2023 ئاڵوگۆڕی بازرگانیی تورکیا و ئێران یەک ملیارد و 725 ملیۆن دۆلار بوە لە کاتێکدا ئەو بڕە لە چوارمانگی ساڵی 2022 زیاتر لە دوو ملیارد و 173 ملیۆن دۆلار بوە. لە ئامارەکاندا دەرکەوتوە؛ رێژەی ئاڵوگۆڕیی بازرگانیی نێوان ئە دوو وڵاتە لە چوارمانگی ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵی رابردو 20% دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە. هاوردەی تورکیا لە ئێرانەوە لە یەک ملیارد و 231 ملیۆن دۆلارە بۆ 821 ملیۆن دۆلار لەو چوار مانگەی ئەمساڵدا کەمی کردوە کە زۆربەی هاوردەکە غازی ئێران بوە و بە گشتی هاوردە تورکیا لە ئێرانەوە 33% دابەزیوە. ئاماژەی بەوە کراوە؛ هاوکات لەگەڵ کەمبوەنەوە هاوردەی غاز لە ئێرانەوە بەهاکەشی بەڕێژەی 40% دابەزینی بەخۆیەوە بینوە. لە ئامارەکاند ئەوە خراوەتەڕو کە سەرجەم هەناردەی تورکیا لەو ماەیەدا گەیشتوەتە زیاتر لە 80 ملیارد دۆلار و هەناردەی وڵاتەکەش 124 ملیارد دۆلار بوە و زیاترین هەناردەی بۆ وڵاتانی ئەڵمانیا و روسیا بوە.  

بەهۆی بەرزبونەوەی خواست لەسەر غاز و نەبونی بودجە بۆ چاکسازیی لە سیستمی بەرهەمهێنان و بەکارهێناندا، ئێران روبەڕوی قەیرانی غاز دەبێتەوە و بەڵگەکانیش ئاشکرای دەکەن ئەگەر ئەو وڵاتە چاکسازیی نەکات ناچارە غاز هاوردە بکات. بە پێی ئەو بەڵگە نهێنییانەی کە گروپێکی هاککەر لە پێگەی ئەلیکترۆنی سەرۆکایەتی کۆماری لە ئێران دزەیان پێکردوە، نۆژەنکردنەوە ئامێرەکانی کێلگە و پاڵاوگەکانی نەوت و غازی وڵاتەکە پێویستی بە 25 بۆ 30 ملیارد دۆلار هەیە و هەر بەو هۆیەوە چەند ساڵێکە بەرهەمهێنانی غاز زیادی نەکردوە. لەو بەڵگانەدا دەرکەوتوە؛ ناهاوسەنگیی لە بەرهەمهێنان و بەکارهێنانی غازی رۆژانە لە ئێران گەیشتوەتە 350 ملیۆن مەترسێجا و ئەگەر تا سێ ساڵی داهاتو ئاستی بەرهەمهێنانی غاز بەرز نەکرێتەوە و چاکسازیی لە شێوازی بەکارهێنانی ئەو سوتەمەنییەدا نەکرێت، وڵاتەکە ناچارە غاز لە دەرەوە هاوردە بکات. غاز سەرچاوەیەکی سەرەکی سوتەمەنیی بزوێنەری کارگە و ئۆتۆمبێلەکانە لە ئێران و زۆرینەی هاوڵاتییانی ئەو وڵاتەش بە مەبەستی گرمکردنەوە لە وەرزی زستاندا سودی لێوەردەگرن. بڵاوبونەوەی ئەو بەڵگانە لە کاتێکدایە ئێران خاوەنی 44 تریلیۆن سێجا غازە و بەوە دووەم وڵات دوای روسیا  ئەژمار دەکرێت کە خاوەنی 21%ی یەدەگی غازی جیهانە.    

پارێزگای سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەبێتە یەکەم پارێزگا لە ئێران کە زۆرترین شلیک بەرهەم دەهێنێت و بەپرسێکی دەڵێت: زیاتر لە 60% هەمو شلیکی وڵاتەکە لەو پارێزگایە بەرهەم دێت. ساڵانە 65 بۆ 70 هەزار تۆن شلیک لە پارێزگای سنە بە بەرهەم دەهێنرێت کە دەکاتە 60%ی کۆی بەرهەمی شلیک لە ئێران کە دەگاتە 120 هەزار تۆن. بە پێی ئامارەکان نزیکەی 17 هەزار کەس لەو پارێزگایەی رۆژهەڵاتی کوردستان سەرقاڵی چاندن و بەرهەمهێنان میوەی شلیکن. زیاتر لە 11 هەزار و 500 دۆنم زەوی پارێزگای سنە پێکدێت لە باخەکانی شلیک کە نزیکەی پێنج هەزار دۆنمی دەکەوێتە ناوچەی سیروان. قائیمقامی شاری سنە رایگەیاند؛ 12 هەزار کەس راستەوخۆ سەرقاڵی چاندن و بەرهەمهێنانی شلیکن لە شارەکە و بەرهەمی ساڵانەی ئەو میوەیە دەگاتە 65 هەزار تۆن کە 60%ی هەمو بەرهەمی شلیکە لە ئێران. بەشێکی بەرچاوی بەرهەمی شلیکی سنە رەوانەی دەرەوەی و عێراق و هەرێمی کوردستان دەکرێت و ئەو میوەیە بە زێڕی سور ناودەهێنرێت.  

ناوەندێکی ئامار ئاشکرای دەکات بەهۆی هەڵاوسانی ئابورییەوە رێژەی هەژاریی لە ئێران بەرز بوەتەوە و شارەزایەتی ئابوریی دەڵێت هەڵاوسان لە ولاتەکە ژمارەی پێوانەیی تۆمار کردوە. ناوەندی توێژینەوەی پەرلەمانی ئێران بڵاوی کردەوە؛ بەهۆی بەرزبونەوەی هەڵاوسانی ئابوریی لە وڵاتەکە زیاتر لە 11 ملیۆن کەسی دیکە کەوتونەتە ژێر هێڵی هەژارییەوە لە کاتێکدا بە پێی ئامارەکانی رابردو لە کۆی 85 ملیۆن دانیشتوی ئێران نزیکەی 60 ملیۆن کەس بە هەژار ئەژمار کراون. ئەو ناوەندە هێلێ هەژاریی لە ئێران بە حەوت ملیۆن و 500 هەزار تمەن (150) دۆلار بۆ هەر خێزانێکی  چوار کەسیی دیاریی کردوە و هەر خێزانێک داهاتی لەو بڕە کەمتر بێت دەکەوێتە ژێر هێڵی هەژارییەوە. پێگەی (ئێکۆ ئێران) ئاشکرای کردوە هەڵاوسانی راستەقینەی ئابوریی وڵاتەکە لە مانگی یەکەمی بەهاری ئەمساڵدا گەیشتوەتە 69% کە بە ژمارەیەکی مێژویی هەڵاوسانی ئابوریی لە ئێران لەقەڵەم دەدرێت. مەحبوبە داودی، پسپۆڕ و شارەزای ئابوریی ئێران رایگەیاندوە؛ هەڵاوسانی ئێستای ئێران بەرزترین ئاستی هەڵاوسانی 79 ساڵی رابردوی مێژوی وڵاتەکەیە. بانکی جیهانی لە نوێترین راپۆرتی خۆیدا ئاماژەی بەوە کردوە کە ئێران لە ریزبەندی ئەو 10 وڵاتی جیهانە کە زۆرترین بەرزبونەوەی نرخی خۆراک و هەڵاوسانی ئابوریی تۆمار کردوە.