ئەپیکور: ناڕازیین لەڕێکارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم

هاوڵاتی  رێكخراوی گەشەپێدانی بازرگانی ئێران رایگەیاند  ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەولێرو ئێران بەردەوامەو هیچ گۆڕانكارییەكی وا لە ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان هەردوولا رووینەداوە. محەمەد قەناد زادە، جێگری بەڕێوەبەری رێكخراوی گەشەپێدانی بازرگانیی ئێران رایگەیاند "رووداوەكانی ئەمدواییە كاریگەریی ئەوتۆی لەسەر ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ئێران و هەولێر نەبووە، ئێستاش وەك جاران بازرگانی نێوان هەردوولا بەردەوامەَ". ئەوەشی رونكردوەتەوە"هەوڵەكانی نێوان هەردوولایان بەردەوامە لە دروستكردنی هاوبەشی بازرگانیی نێوان هەولێر و تاران و لابردنی ئاستەنگییەكانی بەردەمیان". دوای هێرشە موشەكییەكانی ئێران بۆ سەر شاری هەولێر كە بووە هۆی بەئامانجكردنی خەڵكی مەدەنی، وەك كاردانەوەیەك بەرامبەر ئێران، ژووری بازرگانی هەولێر داوای لەهاووڵاتیان و بازرگانان كرد بایكۆتی هێنان و بەكارهێنانی كاڵا ئێرانییەكان بكەن و پەیوەندییە ئابووری و بازرگانییەكان لەگەڵ ئێران هەڵپەسێرن هەرێمی كوردستان بازاڕێكی گرنگی ساغكرنەوەی بەرهەمەكانی ئێرانە كە ڕۆژانە هاوردە دەكرێن، بەپێی زانیاریەكانیش رۆژانە 600 بۆ 650 بارهەڵگر كاڵاو شمەك لە دەروازەی حاجی ئۆمەران هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێت و دەروازەی حاجی ئۆمەرانیش تەنها دەروازەیە لە سنووری پارێزگای هەولێر كە هاوسنوورە لەگەڵ رۆژهەڵاتی كوردستان.      

هاوڵاتی  وەزارەتی دارایی هەرێم داوای لیستی مووچەی مانگی یەك لەگەنجینەكانی هەرێم و سێ سەرۆكایەتیەكەی هەرێم دەكات و بۆ مانگەكانی داهاتووش دەبێت پێش هەموو 5ی مانگێك لیستەكە ئامادە بكرێت. وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم لەڕێی دوو نووسراوەوە كە یەكێكیان بۆ سێ سەرۆكایەتیەكەی هەرێم (سەرۆكایەتی هەرێم، پەرلەمان، حكومەت) و ئەوی تریان بۆ گەنجیەكانی ناردوە داوایان لێدەكات لیستی مووچەو جۆری دەرماڵەكان، لێبڕینی خانەنشین و باجی دەرامەتی فەرمانبەران بە وردبینی و پەسەندكراوی وەزارەتەكان و فەرمانگە نەبەستراوەكان بە وەزارەت بەزووترین كات بۆ مانگی كانوونی دووەمی ساڵی 2024 رەوانەی بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكەیان بكرێت بەمەبەستی خەرجكرنی مووچە. هەر بەپێی نوسراوەكە، دارایی داواش دەكات مانگانە پێش هەموو پێنجی مانگێك لیستی مووچە بگاتە دەستیان بۆ كاری پێویست. وەزارەتی دارایی عێراقیش رۆژی 16ی كانوونی دووەمی 2024، بەنوسراوێك كە ئاڕاستەی سەرجەم دامەزراوەكانی عێراقی كردوە، داوای لیستی مووچەی فەرمانبەرانیان لێدەكات، نووسراوەكە وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستانیشی تێدایەو دەبێت لیستەكە مووچەی بنەڕەتی فەرمانبەران و سەرجەم دەرماڵەكان و پارەی لێبڕینی خانەنشینی تێدابێت لە دوای وردبینیكردنی لە رێگەی بەڕێوەبەری گشتی یان بەشی ژمێریاریی وەزارەتەكان، بۆ ئەوەی لە خەرجیی مانگانەی پارەكانیان پشتی پێ ببەسترێت.  

هاوڵاتی  وەزیری دارایی عێراق رایگەیاند هەرێم لەساڵی رابردوودا هیچ داهاتێكی رادەستی بەغدا نەكردوە، تەنها رۆژانە 50 هەزار بەرمیل نەوتی رادەستی پاڵاوگە حكومییەكان كردوە. ئەندامێكی لیژنەكەش دەڵێت وەزیری دارایی پێڕاگەیاندین مانگانە ناردنی پارە بۆ مووچە بەردەوام دەبێت بەو مەرجەی هەرێم پابەندبێت بەناردنی زانیاری تەواوی لیستی ناوی مووچەخۆران و بڕی موچەكانیان و دەرماڵەو لێبڕینەكان بۆ وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ كە تائێستا نەیان ناردوە.  ئەمڕۆ یەكشەمە 21ی كانونی دووەمی 2024، دوای كۆبوونەوەكەیان لەگەڵ تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق،  عەتوان عەتوانی، سەرۆكی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران راگەیەنراوێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند "دۆسیەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە كۆبوونەوەكەدا ئامادەیی هەبوەو وەزیری دارایی دووپاتیكردوەتەوە، هەرێمی كوردستان لەساڵی 2023 دا هیچ داهاتێكی دارایی رادەستی حكومەتی فیدراڵی نەكردوە، تەنها رۆژانە 50 هەزار بەرمیل نەوتی رادەستی پاڵاوگە حكومییەكان كردوە". عەتوانی ئەوەشی خستوەتەڕوو "لەگەڵ وەزیری دارایی تاووتوێی ئەو كێشانەیان كردووە كە روبەڕووی جێبەجێكردنی بودجە بونەتەوە، بەتایبەت بڕگەكانی دامەزراندن و گرێبەستەكان، رێشكەوتون لەسەر تەواوكردنی خشتەكانی هەژماركردنی خەرجییە داراییەكان بەئامانجی دەستپێكردنیان لەساڵی 2024". هاوكات د.نەرمین مەعروف ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەبارەی كۆبوونەوەكەیان لەگەڵ وەزیری دارایی عێراق راگەیەنراوێكی بڵاوكردەوەو ئاماژەی بەوەداوە كە كۆبوونەوەكەی لیژنەی بەئامادەبوونی وەزیری دارایی فیدڕاڵ بۆ بەدواداچوون بووە سەبارەت بەجێبەجێكردنی بودجەی ساڵی رابردوو گفتوگۆكردن لەبارەی ئامادەكاری  هەمواری یاسای بودجەی فیدڕاڵی بۆ ساڵی 2024.  ئەوەشی خستوەتەڕوو كە لەوەڵامی پرسیارێكیدا لەوەزیری دارایی لەبارەی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێم پێیڕاگەیاندین "خەرجكردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە بودجەی فیدڕاڵی لەمانگی یەكی ئەمساڵەوە كە بەبڕی 618 ملیار دیاریكراوە مانگانە بەردەوامدەبێت، بەمەرجێك هەرێم پابەندبێت بەناردنی زانیاری تەواویی لیستی ناوی مووچەخۆران و بڕی موچەكانیان و دەرماڵەو لێبڕینەكان بۆ وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ وەك ئەوەی لەناوەڕۆكی نوسراویان لە 16ی ئەم مانگە ئاماژەی پێدراوە".     

هاوڵاتی سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاند ناكۆكییەكان لەگەڵ كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكان كە لە كەرتی نەوتی هەرێمی كار دەكەن لەسەر خەرجكردنی پارەكانیان هۆكاری دواكەوتنی دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمە. محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق لە كۆڕبەندی داڤۆسی  سویسرا لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ ئاژانسی بلومبێرگی ئەمریكی لەبارەی دەستپێكردنەوە بەهەناردەكردنی نەوتی هەرێم رایگەیاند "ناكۆكییەكان لەگەڵ كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكان كە لە كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان كار دەكەن، لەسەر خەرجكردنی پارەكانیان، هۆكاری دواكەوتنی دەستپێكردنەوەی پرۆسەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستانە كە نزیكەی 10 مانگە راگیراوە".   سەرۆك وەزیرانی عێراق ئەوەشی خستوەتەڕوو "كۆمپانیاكانی نەوت، پرسێكیان هەیە لەگەڵ خەرجیی بەرهەمهێنانی نەوتەكە، گفتوگۆكان بەردەوامن بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە، بەڵام هێشتا نەگەیشتوینەتە رێككەوتنێكی فەرمی". سودانی باسی لەوەشكردوە "لە مانگی رابردووەوە لەنێو ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق سەرقاڵی هەڵسەنگاندنێكن بۆ گۆڕانكاری لە بودجەی عێراق، تاوەكو لە رێگەی گۆڕانكارییەكانەوە بتوانن پارەی كۆمپانیا بیانییەكان بدەن".   رۆژی 25ی ئاداری 2023، هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بەهۆی بڕیارێكی دادگای نێوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس راگیرا.    

هاوڵاتی  ئەندامێكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند پێویستە بەزووی وەزارەتی دارایی هەرێم لیستی مووچەخۆران رەوانەی بەغدا بكات تا ئەم مانگە لەگەڵ دابەشكردنی مووچەی فەرمانبەرانی عێراق بەغداد پارە بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بنێرێت. د.بڕیار رەشید ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەبارەی نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق بۆ هەرێم كە داوای لیستی مووچەی فەرمانبەران دەكات، بە هاووڵاتی وت" ئەو نوسراوە بۆ ئەوەیە ژمارەی تەواوی مووچەخۆرانی عێراق بزانرێت تا بڕی خەرجییەكان بزانن و خۆیان بۆ ئەمساڵ ئامادە بكەن كە ئەوەش لەسەر بنەمای ماددەی 77ی یاسای بودجەیەیە". وتیشی"دەبێت وەزارەتی دارایی هەرێم بەزووی لیستی مووچەخۆرانی هەرێم رەوانەی بەغداد بكات تا ناردنی مووچەی فەرمانبەران هاوشێوەی ناوچەكانی دیكەی عێراق  دوا نەكەوێت" وەزارەتی دارایی عێراق هەموو مانگێك لەسەرەتای مانگەوە دەستبەدابەشكردنی مووچەی خانەنشینانی شارستانی و سەربازی دەكات و  لەڕۆژی 18 مانگیشەوە دەستبەدابەشكردنی مووچەی فەرمانبەرانی وەزارەتەكانی دەكات و لەماوەی چەند رۆژێكدا سەرجەم مووچەخۆران مووچەكانیان وەردەگرن.  "بۆ ئەم مانگە بەغداد 618 ملیار دیناری بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەنێرێت كە ئەوەش لەخەرجی راستەقینەوەو ئەگەری هەیە بۆ مانگی داهاتوو بڕەكە زیادو كەمبكات و لەوەدا كێشە بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دروست دەبێت، بەڵام هەمواركردنەوەی یاسای بودجە كێشەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم چارەسەر دەبێت". ئەندامەكەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق وای وت. د.بڕیار رەشید ئەوەشی خستەڕوو" وەزارەتی دارایی عێراق لەگەڵ دەستپێكردن بەدابەشكردنی مووچەی فەرمانبەرانی، پارەی مووچە بۆ هەرێم دەنێرێت و ئەوكاتە دەبێت وەزارەتی دارایی هەرێم لەگەڵ داهاتی ناوخۆ مووچەی فەرمانبەران دابەشبكات". رۆژی یەكشەمەی رابرددوو 14ی كانونی دووەمی 2024، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لەكۆبوونەوەی هەفتانەی خۆیدا بڕیاریدا بۆ ئەم مانگە 618 ملیار دینار بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بنێرێت و تا هەمواركردنەوەی یاسای بودجەش ناردنی پارە لەبەغداوە بۆ هەرێم بەردەوامبێت. 

هاوڵاتی  وەزارەتی دارایی عێراق داوای لیستی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی لە وەزارەتی دارایی هەرێم كردوە بە مەبەستی دابینكردنی خەرجی موچەكانیان تا ئەو كاتەی هەمواری بودجەی ساڵی 2024 پەسەند دەكرێت. بەپێی نوسراوێكی وەزارەتی دارایی عێراق كە تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق واژۆی لەسەر كردوە رۆژی 16ی كانونی دووەمی 2024، ئاماژەی بەوەداوە بەپێی یاسای بودجەی گشتی پێویستە خەرجی و مووچەی فەرمانبەرانیان بۆ مانگی كانوونی دووەم و مانگەكانی دواتر رەوانەی فەرمانگەی ژمێریاریی وەزارەتی دارایی یان گەنجینەی پارێزگاكانیان بكەن تا ئەو كاتەی ئەنجوومەنی وەزیران و پەرلەمان رەزامەندی لەسەر خشتەی بودجە دەدەن.  هەر بەپێی نوسراوەكە كە هەرێمی كوردستانیش دەگرێتەوە، ئەو لیستە مووچەی بنەڕەتی فەرمانبەران و سەرجەم دەرماڵەكان و پارەی لێبڕینی خانەنشینی تێدا بێت لە دوای وردبینیكردنی لەڕێگەی بەڕێوەبەری گشتی یان بەشی ژمێریاری وەزارەتەكانەوە بۆ ئەوەی لە خەرجی مانگانەی پارەكانیان پشتی پێ ببەسترێت.  

وەزیری دەرەوەی عێراق رایگەیاند هەرێم و بەغدا رێككەوتنیان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم واژۆ كردوەو لەتوركیاش هیچ كێشەیەك لەبۆرییەكەو بەندەری جەیهان نیە بۆ هەناردەكردنەوەی نەوت لەڕێی هەرێمەوە. فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لەپەراوێزی كۆبوونەوەكانی كۆڕبەندی ئابوری داڤۆس باسی رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا كرد بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ توركیا، رایگەیاند "چەند هەفتەیەك لەمەوبەر ئێستا بەسەرۆكایەتیی وەفدێكی باڵای عێراقی سەردانی ئەنقەرەمان كردو گفتوگۆیەكی باشمان هەبوو، یەكێك لە بابەتە سەرەكییەكانیش هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهان، ئێستا هیچ كێشەیەك لە بەندەرو بۆرییەكەدا نییە، ئەوان ئامادەییان دەربڕیوە دەست بە هەناردە بكەنەوە، بەڵام كێشەكە لەنێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵدایە". وەزیری دەرەوەی عێراق وتیشی "چەند رۆژێك لەمەوبەر رێككەوتنێك لەنێوان حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێم واژۆ كراوەو بەهیواین بەمزوانە دەست بە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان بكرێتەوە". بەهۆی بڕیاری دادگای پاریس لە رۆژی 25ی ئاداری 2023ەوە هەناردەی نەوتی هەرێم لەڕێی توركیاوە وەستاوەو لەماوەی رابردوشدا لەنێوان هەرێم و بەغدا چەندجارێك كۆبوونەوە كراوە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت، بەڵام بەهۆی كرێی ئەو كۆمپانیایانەی لەبواری نەوت لەهەرێم كاردەكەن و ئەو بڕە  پارەیەشی حكومەتی عێراق لە بودجەی 2023 بۆ هەر بەرمیلێك نەوت دیاریكراوە نەگەیشتبونە  رێككەوتن.  

هاوڵاتی لیژنەی دارایی پەرلەمانی یەكەم كۆبوونەوەكانی دەستپێكردەوەو رایگەیاند بەم زوانە بودجەی 2024 دەگاتە لیژنەكە و بە خێرایی كاروبارە پێویستە یاساییەكانی بۆ ئەنجام دەدرێت و رەوانەی پەرلەمان دەكرێت. نوسینگەی راگەیاندنی عەتوان عەتوانی سەرۆكی لیژنەی دارایی بڵاویكردەوە ئەمڕۆ 15ی كانونی دووەمی 2024، لیژنەی دارایی بە سەرۆكایەتی عەتوان عەتوانی دەستی بەكۆبونەوەكانی كردوەتەوەو لە یەكەم كۆبونەوەشیدا گفتوگۆیان لەبارەی كۆمەڵێك بابەتەوە كردوە. لەكۆبونەوەكەی ئەمڕۆیدا لیژنەی دارایی پرسی پێداچونەوەی بە كاری لیژنەكە لە وەرزی یاسادانانی پێشوو دیاریكردنی پێشەنگییەكانی قۆناغی داهاتو بەپێی بەرنامەی وزاری تاووتوێ كردوە. بەپێی راگەیەنراوەكە، لە كۆبونەوەكەدا سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاندوە "بەمزوانە بودجەی 2024 دەگاتە لیژنەكەو بە خێرایی كاروبارە پێویستە یاساییەكانی بۆ ئەنجام دەدرێت و رەوانەی پەرلەمان دەكرێت بۆ دەنگدان". "پارەی زیاتریان بۆ پارێزگاكان دابین كردوە لەپێناو جێبەجێكردنی پڕۆژە ستراتیژییەكان، چونكە پێویستە كار لەسەر نەهێشتنی پڕۆژە تەواونەكراوەكان بكرێت" راگەیەنراوەكە وا دەڵێت.     

هاوڵاتی  وتەبێژی حكومەتی هەرێم رایگەیاند ئەو پارەیەی بەغدا بڕیاری لێداوە بۆ هەرێم بۆ دابینكردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم كەمەو بەشی تەواوی مووچە ناكات و پارەكەش ناوی لێ نەنراوە بۆ مووچەو ناویان لێناوە تەمویل و بۆ خەرجكردن دەیدەن بەحكومەتی هەرێم. پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە میدیای فەرمی پارتی راگەیاند "ئەو 618 ملیار دینارەی حكومەتی عێراق بڕیاری لێداوە، بۆ دابینكردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان كەمە و بەشی تەواوی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان ناكات، لەكاتێكدا داوای 800 ملیارمان كردبوو تا ئەوكاتەی بودجەی عێراق هەموار دەكرێتەوە". وتیشی "ئەوەی حكومەتی عێراق بڕیاری لێداوە نە قەرزە، نە ناوی لێنراوە بۆ مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و ناویان لێناوە (تەمویل) و پارەیەكە بۆ خەرجكردن دەیدەن بەحكومەتی هەرێمی كوردستان".  وتەبێژی حكومەتی هەرێم ئەوەشی وتوە"چاوەڕوان دەكەین ئەو 618 ملیارە بگات و دواتریش دەبێت وەزارەتی دارایی لەگەڵ گەیشتنی پارەكە روونكردنەوە بدات كە چۆن دەتوانن لەگەڵ داهاتی ناوخۆدا مووچەی فەرمانبەران پێ دابین بكەن".  " لەو 320 ملیارەی داهاتی ناوخۆی هەرێم، خەرجی مانگانەی حكومەتی هەرێم زیاترە لە 100 ملیار دینار، ئەوە جگە لەوەی بڕێكی زۆر لەو 320 ملیارەی داهاتی ناوخۆ بەشێوەی كاش نیە، بەڵكو تەنها ژمارەیە" پێشەوا هەورامانی وا دەڵێت. ئەوەشی خستوەتەڕوو"بۆ پڕكردنەوەی ئەم كورتهێنانە گەورەیەی لە 618 ملیارەكە هەیە رەنگە بۆ وەزارەتی دارایی و حكومەتی هەرێم فشارێكی گەورە دروستبێت".  

هاوڵاتی سەرۆكی دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق رایگەیاند پێویستە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لەهەمانكاتی مووچەی فەرمانبەرانی عێراق بدرێت و نابێت هیچ كێشەیەك لەنێوان حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمدا ببێتە هۆی دواكەوتنی‌ مووچەی‌ فەرمانبەرانی‌ هەرێم. دادوەر جاسم محەمەد عەبود ئەلعەمیری سەرۆكی دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق لە لێدوانێكیدا رایگەیاند "لە ئێستادا دادگا سەرقاڵی لێكۆڵینەوەیە لە كۆمەڵێك دۆسیە، لەوانە پرسی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێمی كوردستان كە پرسێكی زۆر گرنگە". وتیشی‌ "دەستووری عێراق لە مادەی 14دا دووپات كردووەتەوە كە دەبێت عێراقییەكان لە مافدا یەكسان بن، ئەم یەكسانییەش ئەوە دەخوازێت كە مووچەی فەرمانبەرو خانەنشینانی هەرێمی كوردستان، لەڕووی بڕە پارەو كاتەوە بەهەمان شێوەی ئەو مووچەیە بێت كە هاوتاكانیان لە ناوچەكانی‌ تری‌ عێراق وەریدەگرن". "پێویستە فەرمانبەرێك لە زاخۆ هەمان مامەڵەی فەرمانبەرانی بەغداو تا بەسرەی لەگەڵ‌ بكرێت، چونكە مووچە ئەو بڕەیە كە بژێوی خەڵك مسۆگەر دەكات و كەرامەتیان دەپارێزێت، ناكرێت رێگە بدرێت مووچە دوابخرێت" سەرۆكی دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق وا دەڵێت. ئەوەشی خستەڕوو "پێویستە پابەندنەبونی‌ حكومەتی‌ هەرێم بەو مادەو بڕگانەی‌ لە یاسای‌ بودجەدا هاتووە، نەبێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی‌ فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێم موچەكانیان دوابخرێت، چونكە ئەوان بەشێكن لە گەلی‌ عێراق". وتیشی‌ "دەبێت حكومەتی فیدراڵی كار بكات بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە و ئێمە ئەمە بەئەركێكی نیشتمانی و كۆمەڵایەتی و مرۆیی دەزانین". سەرۆكی‌ دادگای‌ فیدڕاڵی‌ راشیگەیاند كە "نابێت هیچ كێشەیەك لەنێوان حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمدا ببێتە هۆی دواكەوتنی‌ مووچەی‌ فەرمانبەرانی‌ هەرێم و پێویستە ئەو دوو لایەنە بگەنە چارەسەرێكی ریشەیی".  

هاوڵاتی  سندوقی گەڕاندنەوەی پارەكانی عێراق رایگەیاند توانیویانە گەندەڵییەكی دوای رووخانی ڕژێمەكەی سەدام بدۆزنەوە كە بریتییە لەڕاكێشانی بڕی 600 ملیۆن دیناری عێراقی سەر بەئەنجومەنی نوێنەرانی هەڵوەشێنراوی سەر بەو رژێمە رووخاوە. لەمبارەیەوە ئەیمەن داوودی جێگری سندوقەكە لە راگەیەنراوێكیدا ئاماژەی بەوەداوە "دوای دەستكەوتنی زانیاری وورد لەبارەی بڕە پارەیەكی سەر بە ئەنجومەنی نوێنەرانی سەر بە رژێمەكەی سەدام و گواستنەوەی بۆ سەر هەژمارێكی لقی ساڵحییەی بانكی رەشید، تیمەكانی سەر بە سندوقەكەمان بەدواداچوونێكی وردیان بۆ ئەم بابەتە كردو توانیان چەند سەرەداوێكی گرنگیان دەست بكەوێت". " دوای ئەوەی تیمەكەمان بەوردی لێكۆڵینەوەیان لەبارەی جوڵەی هەژماری بانكەكە كرد، بۆمان رونبووەوە كە بەرپرسانی لقی بانكەكە، 12 جار هەستاون بەڕاكێشانی پارە بەبڕی (191،715،508) ملیۆن دینارو دواجاریش بری (406،388،649) ملیۆن دیناریان لە بانكەكە راكێشاوەو دوای ئەوەش هەژمارەكەیان بەتاڵكردۆتەوە" جێگری سندوقی گەڕاندنەوەی پارەكانی عێراق وا دەڵێت. ئەیمەن داوودی وتیشی"ئەم گەندەڵییە لەمانگی ئابی 2003دا ئەنجامدراوەو رەنگە ئەو بڕە پارەیە گواسترابێتە ناو هەژمارێكی نەناسراوی دیكە". ئەوەشی خستوەتەڕوو "ئەم كارە لە ئەستۆی بەرپرسی لقی بانكەكە و بەرپرسانی ژمێریاری و كەسانی سەرپشك كراوی ناو لقی بانكەكەدایەو دۆسییەكەش بەپێی مادەی 14ی سندوقی گەڕانەوەی پارەكانی عیراقی ژمارە 9 بۆ ساڵی 2012 رەوانەی دەستەی  دەستپاكی دەكرێت ".  

هاوڵاتی – عەمار عەزیز گەشتوگوزاری دهۆك سەردانیكردنی 59 هەزار گەشتیاری بۆ ئەو پارێزگایە راگەیاند، بەڵام سەرۆكی كۆمەڵەی هوتێل و موتێلەكانی دهۆك دەڵێت ئەو داتاییە زۆر هەڵەیەو تەنها سێ هەزار گەشتیار هاتونەتە دهۆك. ئیحسان عیسا، سەرۆكی كۆمەڵەی هوتێل و موتێلەكان لە دهۆك بە هاوڵاتی وت " بەڕێوەبەرایەتی گەشتوگوزاری دهۆك ئاماری زۆر هەڵە  بڵاودەكاتەوەو ئەوەش باجی دەرامەت و رسوماتی تر زیاتر لەسەریان هەژمار دەكرێت.  بەڕێوەبەرایەتی گەشتوگوزاری دهۆك رایگەیاندبوو" لە رۆژی 22 تا 31ی مانگی رابردوو بۆ سەری ساڵی نوێ 59 هەزارو 358 گەشتیار سەردانی دهۆكیان كردوە. سەرۆكی كۆمەڵەی هوتێل و موتێلەكان لە دهۆك وتیشی "بەپێی  داتاكانمان لەو ماوەیەدا تەنها سێ هەزار گەشتیار هاتونەتە دهۆك، لەشەوی سەر ساڵیش تەنها 517 گەشتیار لەئوتێلەكانی دهۆك ماونەتەوە". "گەشتوگوزاری دهۆك باسی لەوەشكردوە لەماوەی 2023دا دوو ملیۆن و 400 هەزار گەشتیار سەردانی دهۆكیان، بەڵام ئەو ئامارەشیان زۆر هەڵەیە، لەساڵی 2023دا تەنها 400 هەزار گەشتیار هاتونەتە سنوری پارێزگای دهۆك". ئیحسان عیسا وای وت. ئەوەشی خستەڕوو "داتای هەڵە وایكردوە باج و رسومات و دەرامەت 10 تا 20 هێندە بەسەرمان زیاد ببێت، بەنمونە مۆڵەتی ئوتێلێكی سێ ئەستێرە پێشتر 600 هەزار بووە، دوای بڵاوكردنەوەی داتای هەڵە موڵەتی ئۆتێلێكی سێ ئەستێرە بووەتە دوو ملیۆن  و 600 هەزار دینار".  

هاوڵاتی  وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێم رایگەیاند لەبەرھەمھێنانی هێلكەو گۆشتی سپی گەیشتوینەتە ئاستی خۆبژێوی و حكومەتی هەرێم ئامادەكاری دەكات بۆ هەناردەكردنی هێلكەو مریشكی كوردستان بۆ بازاڕەكانی جیهان. هیوا عەلی، وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێم بە ماڵپەڕی فەرمی پارتی وتوە " لەبەرھەمھێنانی هێلكەو گۆشتی سپی گەیشتوینەتە ئاستی خۆبژێوی و زیاتریش، چونكە بازاڕی هەرێمی كوردستان ڕۆژانە پێویستی بە حەوت هەزار كارتۆن هێلكەیە، بەڵام بەرهەمی ڕۆژانەی كێڵگەكان 14 هەزار كارتۆنە، واتە حەوت هەزار كارتۆن زیادە لەبازاڕو پێویستی بەهەناردەكردنە". "ساڵانە هەرێمی كوردستان پێویستی بە 147 هەزار تۆن گۆشتی سپی هەیە، لەكاتێكدایە بەرهەمی ساڵانەی گۆشتی سپی گەیشتوەتە 285 هەزار تۆن، واتە ساڵانە 135 هەزار تۆن گۆشتی سپی زیادەیە لەبازاڕی ناوخۆیی و دەگاتە 45%ی گۆشتی بەرهەمهێنراو لە هەرێمی كورستان" وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵ وا دەڵێت. ئەوەشی خستوەتەڕوو "بەشێكی بەرهەمی هێلكەو مریشكی كوردستان دەچێتە ناوەڕاست و باشووری عێراق، پلانی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش ئەوەیە بازاڕ بۆ بەرهەمی ناوخۆ پەیدا بكەین، ئێستا ئامادەكاری دەكرێت بۆ هەناردەكردنی هێلكەو مریشكی كوردستان بۆ بازاڕەكانی جیهان".    

ئەمریكا بڕی ئەو بودجەیەی كە مانگانە بۆ مووچەی لیواكانی پیادەی وەزارەتی پێشمەرگەی دەنێرێت لە 20 ملیۆن دۆلارەوە بۆ 15 ملیۆن دۆلار كەمكردەوە، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاش رایگەیاند كەمكردنەوەكە لەمانگی 10ی ساڵی رابردوەوە جێبەجێكراوە، بەڵام تا ئێستا بەئاشكرا دانی پێدا نەنراوە. بەپێی راپۆرتێكی ماڵپەڕی ئەلمۆنیتەر "ئەو یارمەتییە بۆ پاڵپشتیكردنی مووچەی نزیكەی 54 هەزار پێشمەرگە بەكاردەهێنرێت لە یەكەكانی فەرماندەیی وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، 100 هەزار پێشمەرگەی دیكەش لەو یەكانەدا خزمەت دەكەن كە ڕاستەوخۆ یان پارتی دیموكراتی كوردستان یان یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆنتڕۆڵیان كردوە". نوسینگەی ڕۆژنامەوانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بە ماڵپەڕەكەی ڕاگەیاندوە"كەمكردنەوەی بودجەكە بۆ موچەی هێزەكانی پێشمەرگە لەمانگی تشرینی یەكەمی 2023ەوە كاری پێكراوە بەپێی ئەو یاداشتنامەی لێكتێگەیشتنەی كە لە نێوان ئەمریكاو حكومەتی هەرێم واژۆكراوە، بەڵام تا ئێستا بە ئاشكرا دان بە كەمكردنەوەكەدا نەنراوە".  “هەموو هەوڵێكمانداوە بۆ ڕێكخستنەوەی كاروباری كارگێڕی و نەهێشتنی گەندەڵی و بەفیڕۆدان لە وەزارەتی كاروباری پێشمەرگە، ئامانجی سەرەكیمان چەسپاندن و ڕێكخستنەوەی هێزی پێشمەرگەیە لە چوارچێوەی پرۆسەی چاكسازیدا” نووسینگەی ڕۆژنامەوانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا وا دەڵێت. بەرپرسانی وەزارەتی پێشمەرگەش بە ماڵپەڕەكەیان وتوە"ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەو بڕە پارەیەی كە مانگانە خەرجی دەكات بۆ پێدانی مووچەی هێزەكانی پێشمەرگە لە 20 ملیۆن دۆلارەوە بۆ 15 ملیۆن دۆلار كەمكردوەتەوە، كەمكردنەوەكە لە كاتێكدایە گرژییە سیاسییە ناوخۆییەكانی نێوان لایەنە دەسەڵاتدارەكانی هەرێمی كوردستانی عێراق بووەتە هۆی ئاستەنگ لە پرۆسەی چاكسازیی پێشمەرگە".

هاوڵاتی  وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند كاردەكەن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم كە لەمانگی ئاداری ساڵی رابردوەوە وەستێنراوە، بەبێ ئەوەی كاتەكەی دیاری بكات.  حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت و جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ كاروباری وزە راگەیەنراوێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند "كاردەكەین لەسەر پەرەپێدان و زیادیكردنی بەرهەمهێنانی نەوت و جێبەجێكردنی پلانی پێنج ساڵە بۆ گەیشتن بەئاستی بەرهەمهێنانی شەش ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانەو هەنگاونان بۆ ئەوەی پێداویستی ناوخۆ لەسوتەمەنی پڕبكەینەوە". جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق راشیگەیاند" بۆ زیادكردنی داهاتی وڵات كاردەكەین بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت لەڕێگەی هەرێمەوە".  "كاردەكەنی بۆ زیادكردنی رێژەی بەرهەهێنانی غاز لەكێڵگە نەوتییەكانداو لەماوەی ئەمساڵیشدا 200 ملیۆن پێ سێ جا لەكێڵگە نەوتیەكانی بەسرە لەلایەن كۆمپانیای نەوتی بەسرەوە بەرهەمهێنراوە" جێگری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری وزە وا دەڵێت.