وەزارەتی دارایی: 120 ملیارەکەمان نارد بۆ بەغدا

  كۆمیتەی ناوەندیی پارتی، ڕایدەگەیەنێت پرۆسەى پێکهێنانى کابینەى دەیەمى حکومەتى هەرێم؛ لیژنەى دانوستاندنەکانى پارتی بەردەوامى هەنگاوەکانى لیژنەى ناوبراو بە مەبەستى پێکهێنانى کابینەى دەیەم بە زووترین کات بەپێوست زانرا. هاوکات ئاماژە بۆ ئەوەشدەکات، ئاماژە ئەرێنی کە هەیە لەلایەن حکومەتى فیدراڵى و دامەزراوەى قەزائى بۆ چارەسەرکردنى گرفتەکە ئێمەش داکۆکى دەکەین لە چارەسەرکردنى کێشەکان و کۆتایى هێنان بەم شێوەڕەفتارە نادادپەروەرانەیەى کە لەگەڵ بژێوى ژیانى فەرمانبەر و مووچەخۆرانى کوردستان دەکرێت. ئەمڕۆ کۆبوونەوەی فراوانی کۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموکراتی کوردستان بەسەرپەرشتی مەسعود بارزانی ئەنجامدرا و کۆبوونەوەکە  پێنج تەوەری گفتو گۆ کرد. ئەمرۆ دوو شەممە 2ـی حوزەیرانی 2025، بەسەرپەرشتی مه‌سعود بارزانی، كۆمیتەی ناوەندیی پارتیی، بە ئامادەبوونى هەڤاڵانى کۆمیتەى ناوەندى و بەرپرسى لقەکان، كۆبوونەوەی فراوانى خۆی ئەنجام دا. ئەمە دەقی ڕاگەیەندراوی کۆبوونەوەی فراوانی کۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموکراتی کوردستانە: تەوەری یەكەم/ پەیوەندیمان لەگەڵ حکومەتى فیدراڵ؛ پارتیمان لە قۆناغى بەرەنگاربوونەوە و ڕوخاندنى ڕژێم و دواتریش لە بونیادنانى عێراقێکى نوێ کە تێیدا هەموو هاووڵاتیان هەست بە ئارامى و ئاسوودەیى بکەن و، بەگوێرەى دەستوور بە ماف و ئازادییەکانیان بگەن، عێراقێک کە بەبى جیاوازى نەتەوەیى و ئایینى و مەزهەبى بۆ هەمووان بێت ڕۆڵى کاریگەرى هەبوو، سەرکردایەتى کوردستان بە بڕیارى پەرلەمانى کوردستان بەشدارى دامەزراندنەوەى عێراقى نوێی کرد لەسەر بنەماى هاوبەشى و سازان و هاوسەنگى (شراکة، توافق، توازن) و بەڕێوەبردنى عێڕاق لەلایەن هەموو پێکهاتەکانیەوە بەگوێرەى دەستوورى هەمیشەیى عێراقى فیدراڵ و دابینکردنى ژیانێکى شایستە بۆ تەواوى خەڵکى عێراق کە ببێتە مایەى قەرەبووکردنەوەى ئەو هەموو نەهامەتى و وێرانییەى بەسەر عێراق بەگشتى و کوردستان بەتایبەتى دا هاتبوو. بەداخەوە دواى تێپەڕینى چەند ساڵێک بەسەر  ڕوخانى ڕژێم، بەشێک لە دەسەڵاتدارانى بەغدا بە عەقڵیەتى دوور لە عەقڵیەتى فیدراڵى و بە ئاراستەى گێڕانەوە دەوڵەتى مەرکەزى و پشتکردن لە دەستوور و ڕێککەوتنەکانى کە لە نێوان لایەنە سیاسییەکان ئەنجامدراون بۆ پێکهێنانى کابینە و گوشار خستنە سەر هەرێم بە هەموو شێوازێک و بەکارهێنانى کارتى مووچە و بودجەى هەرێمى کوردستان هەنگاو دەنێن،   کۆبوونەوە پەسەند و پاڵپشتى هەڵوێستى مەکتەبى سیاسى پارتیمانى کرد لە بارەى مووچەى مووچەخۆرانى کوردستان، هەروەها هەڵوێستى حزبە کوردستانییەکانى لە کۆبوونەوەى هاوبەشى ڕێکەوتى 31ـی  ئایارى 2025 بەرزنرخاند و، دواى ئەو ئاماژە ئەرێنیەى کە هەیە لەلایەن حکومەتى فیدراڵى و دامەزراوەى قەزائى بۆ چارەسەرکردنى گرفتەکە ئێمەش داکۆکى دەکەین لە چارەسەرکردنى کێشەکان و کۆتایى هێنان بەم شێوەڕەفتارە نادادپەروەرانەیەى کە لەگەڵ بژێوى ژیانى فەرمانبەر و مووچەخۆرانى کوردستان دەکرێت. تەوەری دووەم/  پەیوەندیمان لەگەڵ هێز و لایەنە سیاسییەکانى کوردستان؛ پارتیمان باوەڕى تەواوى بە فرە حزبى و لەگەڵیشیدا بە کارى هاوبەش و بەرپرسیاریەتى هاوبەش هەیە، لەم ڕوانگایەوە هەوڵى ڕێکخستنەوەى نێوماڵى کوردستانیمان بەردەوام هەبووە و هەوڵى جدیشمان دا بۆ دروستکردنى هاوپەیمانیەتییەکى کوردستانى بۆ بەشدارى لە هەڵبژاردنى داهاتووى خولى شەشەمى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێڕاق بۆ ئەوەى لە بەغدا وەکو پێکهاتەى کورد ڕۆڵێکى کاریگەرترمان هەبێت، نەک وەکو ئەحزاب، بەڵام بەداخەوە پێشوازى لەو هەوڵەمان نەکرا و بێ ئەنجام بوو. دوا هەوڵیشمان بۆ کارى پێکەوەیى و دروستکردنى هاوڕایى بەرامبەر کێشە و ئاڵنگاریەکان ئەوەبوو کە داوامان لە هەموو پارت و لایەنە کوردستانییەکان کرد و میوانداریمانکردن بۆ کۆبوونەوەیەکى هاوبەش کە بەسوپاسەوە بەشى هەرە زۆرى حزب و لایەنەکان ئامادەی کۆبوونەوە و گفتوگۆکردن بوون هاوکات چەند لایەنێکیش دەستپێشخەریەکەیان قبوڵ نەکردین کە ئامانج لێى ڕاوێژ و ڕاگۆڕینەوە بوو لەبارەى بڕیارە نایاساییەکەى وەزارەتى دارایى حکومەتى فیدراڵ سەبارە بە ماف و شایستە داراییەکانى مووچەخۆران بەتایبەتى و خەڵکى هەرێمى کوردستان بەگشتى، شایەنى ئاماژەیە کۆبوونەوەى ناوبراو کۆبوونەوەیەکى باش و سەرکەوتوو بوو. تەوەری سێیەم/  سەردان و کۆبوونەوەکانى بەرێز سەرۆکى حکومەتى هەرێمى کوردستان؛ دواى گفتوگۆ و ڕونکردنەوەى ناوەرۆکى سەردانەکەى بۆ ولایەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا، کۆبوونەوەکانى بەرێزیان لە گەڵ  کەسایەتى و دامەزراوەکانى ئەو وڵاتە بە کارێکى باش زانرا بۆ زیاتر پتەوکردنى پەیوەندى نێوان هەرێمى کوردستان و ئەمریکا، هەروەها ڕێککەوتنەکان لەسەر کێڵگەکانى گاز و نەوت کە لە چوارچێوەى مافە دەستوورى و یاساییەکانى هەرێمى کوردستان دان، بە سوودى بوژانەوەى ئابوورى هەرێمى کوردستان و عێراق زانران. تەوەری چوارەم/  پرۆسەى پێکهێنانى کابینەى دەیەمى حکومەتى هەرێمى کوردستان؛ لیژنەى دانوستاندنەکانى پارتیمان زانیارى و ڕونکردنەوەى پێویستى لەبارەى هەنگاوەکانى ئەو پرۆسەیە پێشکەشى کۆبوونەوە کرد، بەردەوامى هەنگاوەکانى لیژنەى ناوبراو بە مەبەستى پێکهێنانى کابینەى دەیەم بە زووترین کات بەپێوست زانرا. تەوەری پێنجەم/  پرۆسەى هەڵبژاردنى خوولى شەشەمى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق؛ لیژنەى باڵاى سەرپەرشتى پرۆسەى هەڵبژاردن تەواوى هەنگاو و ئامادەکاریەکانى کە کراون و پلان و بەرنامەى داهاتووى لیژنە و ئۆرگانەکانى پارتیمانى سەبارەت بەم پرۆسەیە خستە ڕوو، کۆبوونەوە پلان و هەوڵەکانى لیژنەى ناوبراوى بە گوێرەى ئەو خشتە زەمەنیەى کە دیاریکراوە بە پەسەند زانى. 

بانکی ناوەندی عێراق رایگەیاند، یەدەگی دراو 100 ملیار دۆلارە و پارەی نەختینە بە دینار و دۆلار بە تەواوی لە بەردەستدایە. ئەمڕۆ دووشەممە، محەمەد یونس، بەڕێوەبەری گشتیی فەرمانگەی وەبەرهێنان لە بانکی ناوەندی بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی رایگەیاندوە، یەدەگی بانکی ناوەندی (100)ملیار دۆلاری تێپەڕاندوە، هاوکات یەدەگی زێڕ (163) تۆنی تێپەڕاندوە. راشیگەیاندوە، پارەی نەختینە بەتەواوی بەردەستە، بە بە دیناری عێراقی و دۆلاری ئەمریکی، هیچ کەموکورتییەک لە ئارادا نییە. دەشڵێت:  بانکی ناوەندی قەوارەیەکی وەبەرهێنان نییە، بەڵکو بایەخ بە بەڕێوەبردنی یەدەگی دراوی بیانی دەدات لە عێراق و، ئامانجی ئەم یەدەگانە قازانجکردن نییە، بەڵکو زامنكردنی بەدیهێنانی داهاتی گونجاوە. بەرێوەبەرەکەی وەبەرهێنان لە بانکی ناوەندی عێراق، گوتیشى، "یەدەگی بیانی عێراق و بەشێوەیەکی دروست و زانستی و پێوەرە جیهانییەکان مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت و ئامانجیش لێی بە دەستهێنانی قازانج نییە و تەنیا بۆ بە دەستهێنانی سوودێکی گونجاوە و عێراق ئێستا لەسەر رێڕەوێکی دروستی ئابوورییە".

  بڕیارە سبەی ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراق کۆببێتەوە و، سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی لە ئەنجوومەنی نوێنەران دەڵێت، چاوەڕوانن ئەنجوومەنی وەزیران بڕیارێک لەبارەى مووچەوە بدات. هەرێم کەمال ئاغا، سەرۆکى فراکسیۆنى یەکێتی لە ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق  ڕاگەیاند، هەموو لایەنەکان لە هەوڵدان بۆ ئەوەى بەغداد بەر لە جەژنى قوربان مووچەیەک بۆ فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستان بنێرێت. گوتیشى، سبەى ئەنجوومەنى وەزیرانی عێراق کۆدەبێتەوە و یەکێک لە ئەگەرەکان ناردنى یەک مووچەیە بە قەرز، تاوەکو رێگەچارەى یاسایی بۆ کێشەى مووچە دەدۆزرێتەوە. سەرۆکى فراکسیۆنى یەکێتى ئاماژەى بۆئەوەشکرد، تاوەکو ئێستا وادەى کۆبوونەوەى سەرۆکى فراکسیۆنەکان و سەرۆکوەزیرانى عێراق لەسەر مووچە دیاریینەکراوە، کە فراکسیۆنەکان لە 29ـی ئایار داواى کۆبوونەوەیان لە سەرۆکوەزیرانى عێراق کردووە. رۆژى 28ـی ئایار، تەیف سامى وەزیرى دارایی فیدراڵ، بەنووسراوێک حکومەتى هەرێمى کوردستانى ئاگادارکردەوە بەگوێرەى بودجەى سێ ساڵەى عێراق، هەرێمى کوردستان لە سەدا 12.67ـی پشکی خۆی لە بودجە وەرگرتووە و هیچ تەرخانێکی دارایی بۆ مووچە نەماوە.

  کۆمیتەی ناوەندیی پارتی بە سەرپەرشتیی بارزانی کۆ دەبێتەوە و هەڵوێستی خۆی لەبارەی ڕاگرتنی مووچەی فەرمانبەرانی کوردستان ڕادەگەیەنێت.  بــە گوێرەی زانیارییەکان ئەمڕۆ، دووشەممە، 02-06-2025، کۆمیتەی ناوەندیی پارتی دیموکراتی کوردستان بە سەرپەرشتیی مەسعود بارزانی کۆ دەبێتەوە، تەوەری سەرەکیی کۆبوونەوەکەی کۆمیتەی ناوەندیی پارتی، تاوتوێکردنی بڕیاری وەزارەتی دارایی عێراق، بۆ ڕاگرتنی مووچەی فەرمانبەر و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، دەبێت.  ئەم کۆبوونەوەیە لە کاتێکدا بەڕێوە دەچێت، ڕۆژی پێنجشەممە، 29ـی ئایاری 2025، مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان لـە ڕاگەیەندراوێکدا ئــەوەی خستبووە ڕوو "ڕای گشتی عێراق و هەرێمی کوردستان ئاگادار دەکەینەوە کە حکوومەتی فیدراڵی بەردەوامە لە پێشێلکردنی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان، دوا پێشلکاریشی نووسراوەکەی دوێنێی وەزارەتی داراییە کە دژی دەستوور و بنەماکانی ڕێککەوتنی پێکهێنانی حکوومەتە و بە سیاسیکردنی قووتی خەڵکە." مەکتەبی سیاسیی پارتی باسی لەوەش کردبوو "ئەم بابەتە لە کۆبوونەوەی داهاتووی کۆمیتەی ناوەندیی پارتیمان لە 2-6-2025، دەخەینە بەرباس و بڕیاروەرگرتن و ئەگەر تا پێش جەژنی پیرۆزی قوربان، ماف و شایستە داراییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان ڕەوانە نەکرێت هەڵوێستی جددیمان دەبێت و ڕایدەگەیەنین." هەفتەی ڕابردوو، تەیف سامى، وەزارەتى دارایی عێراق، بە نووسراوێکی فەرمی حکوومەتی هەرێمى کوردستانى ئاگادار کردووەتەوە لەوەى چیدیکە ناتوانێت لە ناردنى پارەی مووچە بەردەوام بێت، بە پاساوى ئەوەى بڕى پشکى دیاریکراوى خۆى لە یاسای بودجە تێپەڕاندووە و ئەوەى بەستووەتەوە بە پابەندبوون بە بڕیارى دادگەى فیدراڵی و یاسای بودجەى گشتى و دەڵێت: "19.2 تریلیۆن دینارى داهاتى نەوتى و نانەوتى رادەست نەکراوە."

سەرۆکی حکوومەت باسی لە پرۆژەی هەژماری من دەکات و دەڵێت بۆ نوێکردنەوە و مۆدێرنکردنی سیستمی بانکیمان، دەستپێشخەری (ھەژماری من)مان ڕاگەیاندووە، کە ھاوشێوەی نییە لە ناوچەکەمان.  مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی کوردستان، لە مەراسیمی دەرچووانی زانکۆی ئەمریکی - کوردستان لە دهۆک، وتارێکی پێشکەش کرد لەبەشێکى قسەکانیدا وتى: ئێمە پێداویستیە سەرەکییەکانی ژیانێکی مۆدێرن نەک تەنیا بۆ ئەمڕۆ، بەڵکو بۆ نەوەکانی داھاتووش دەستەبەر دەکەین. وەک بەشێکی سەرەکی ئەم پێشکەوتنە، پابەندین بە دابینکردنی کارەبایەکی بەردەوام لەڕێگەی (پرۆژەی رووناکی)یەوە و یەکێک لە گەورەترین ئاڵنگارییەکانمان دەگۆڕین بۆ گەورەترین دەستکەوت، ئەویش بە ڕووناککردنەوەی ماڵەکان و بەھێزکردنی پیشەسازی و بەجێگەیاندنی بەڵێنی کوردستانێکی گەش و ڕووناکتر.  سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، ئاماژەى بۆ ئەوەشکرد بۆ نوێکردنەوە و مۆدێرنکردنی سیستمی بانکیمان، دەستپێشخەری (ھەژماری من)مان ڕاگەیاندووە، کە ھاوشێوەی نیە لە ناوچەکەمان. ئەم پڕۆژەیە ھاوکاری ھاووڵاتییان دەبێت بۆ ئەوەی ئاسانتر دەستیان بگات بە بانکی دیجیتاڵی و باشترکردنی شەفافیەت و ھاندان و فراونکردنی کولتووری کارسازی و بەرپرسیارێەتی.  بەشێکى دیکەى قسەکانى:  . پێزانینم بۆ ئەو پەیوەندییەی لە نێوان زانکۆکە و ئەمریکا هەیە, ئەم قۆناغە دەبێتە بناغەیەکی بەهێز بۆ داهاتوومان.  . واژۆكردنی گرێبەستە نوێیەكان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان، قۆناغێكی گرنگە. . پڕۆژەی ڕووناکی دەبێتە ڕووناککردنەوە و گەشانەوەی هەموو هەرێمی کوردستان.  .  بۆ نوێکردنەوە و مۆدێرنکردنی سیستمی بانکیمان، دەستپێشخەری (ھەژماری من)مان ڕاگەیاندووە، کە ھاوشێوەی نییە لە ناوچەکەمان. . ئێستا ئێمە پێویستمان بە بیرکردنەوەی داهێنەرانە هەیە لە نێوان سێکتەرە جیاوازەکاندا. . لە بواری پەروەردە کارنامەیەکی گرنگمان هەیە، پڕۆژەی نوێمان بۆ پەروەردە و خوێندنی باڵا پێشکەش کردووە . . كوردستان بناغەیەكی بەهێزی دروستكردووە بۆ ئابووریی سەربەخۆ. پێشكەوتنەكانی ئەم قۆناغە زامنی داهاتوومان دەكات, پێویستمان بە بیركردنەوەی داهێنەرانە هەیە بۆ گەشاندنەوەی كوردستان. . كوردستان لەگەڵ زیرەكی دەستكرد هەنگاو دەنێت. . پرۆژەیەكی تەندروستی پێشكەش دەكەین بۆ سەرجەم بنكە تەندروستییەكان. . تەكنەلۆژیا ڕۆڵێكی گرنگی هەیە لە پێشخستنی پەروەردە و خوێندن. . مەبەستمانە نەوەیەكی خاوەن زانیاری بونیاد بنێین.

  عادل رکابی، پەرلەمانتاری فراكسیۆنی سادیقون، لە پەرلەمانی عێراق دەڵێت: كێشەكانی نێوان بەغداد و هەرێم سیاسیە، چونكە یەكێك بیەوێت بگات بە چارەسەر. ئایا كێشە بە كێشیەكی تر كەڵەكە دەكات، یان هەوڵی چارەسەركردنی خودی كێشەكە دەدات؟، دەشڵێت: گرێبەستە نەوتییەکانی ئەم دواییەی هەرێمی کوردستان لەگەڵ واشنتۆن واژۆیكرد، كێشەكانی لەگەڵ بەغداد قوڵتر كردەوە. رکابی وتیشی: بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی پابەندکەرن بۆ بەغداد و هەولێر، بەڵام تا ئێستا هەرێم بڕیارەكەی دادگاكە رەتدەكاتەوە سەبارەت بە تەوتیكردنی مووچە. ئەو پەرلەمانتارە، لە لێدوانێكدا بۆ كەناڵی " العهد" ئاماژەی بەوەشکرد: هەرێم پابەند نەبووە بە یاسای بودجە و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی، بەهۆی پابەندنەبوونەوە گەیشتن بەم ئەنجامە، تەنانەت پابەندبوون نییە بە رێككەوتنە سیاسیەكانیشەوە، ئەگەر هەرێم تەنها داهاتە نەوتییەكانی رادەست بكردایە زۆرینەی كێشەكانی چارەسەر دەبوون. رۆژنامەى شەرقلئەوسەت بڵاویکردەوە، سەرۆکوزیرانى عێراق بۆ چارەسەرکردنى کێشەکانى نێوان هەولێر و بەغداد پەنا بۆ ئەو کەسایەتییە کاریگەرانە دەبات کە لە کوردەوە نزیکن. بەگوێرەى رۆژنامەى شەرقلئەوسەت، سودانى نایەوێت گرژییەکانی نێوان هەولێر و بەغداد بەرەو ئاڵۆزیی بڕوات، بە تایبەت لەم ساتەوەختەى پێش هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەى عێراق، بۆیە دەیەوێت ئەو کەسانە بنێرێتە هەولێر کە نزیکن لە بەرپرسانی کورد، بەتایبەت بۆ چارەسەرکردنى کێشەى ئەم دواییە کە وەزیری دارایی بۆ فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستانى دروستکردووە. میدیا عێراقییەکانیش باس لەوەدەکەن، هادی عامری بۆ هەمان مەبەست ئەمڕۆ سەردانی هەولێر دەکات و دەیەوێت لەو رێگەیەوە بە بەرپرسانى هەرێمى کوردستان بڵێ مووچەى مانگی ئایار دەنێردرێت، بەڵام بەشێوەی قەرز کە دواتر لە بەشە بوودجەی هەرێمی کوردستان دەبڕدرێت. رۆژنامەکە ئاماژەى بۆ ئەوەشکردووە، هەندێک کەس و لایەنی سیاسی لە بەغداد پێداگریی دەکەن لەسەر سزادان و بڕینى مووچەى هەرێمى کوردستان لە بەرامبەر رادەستنەکردنى داهاتى ناوخۆ وەک پێویست.

  رۆژنامەى شەرقلئەوسەت بڵاویکردەوە، سەرۆکوزیرانى عێراق بۆ چارەسەرکردنى کێشەکانى نێوان هەولێر و بەغداد پەنا بۆ ئەو کەسایەتییە کاریگەرانە دەبات کە لە کوردەوە نزیکن. بەگوێرەى رۆژنامەى شەرقلئەوسەت، سودانى نایەوێت گرژییەکانی نێوان هەولێر و بەغداد بەرەو ئاڵۆزیی بڕوات، بە تایبەت لەم ساتەوەختەى پێش هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەى عێراق، بۆیە دەیەوێت ئەو کەسانە بنێرێتە هەولێر کە نزیکن لە بەرپرسانی کورد، بەتایبەت بۆ چارەسەرکردنى کێشەى ئەم دواییە کە وەزیری دارایی بۆ فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستانى دروستکردووە. میدیا عێراقییەکانیش باس لەوەدەکەن، هادی عامری بۆ هەمان مەبەست ئەمڕۆ سەردانی هەولێر دەکات و دەیەوێت لەو رێگەیەوە بە بەرپرسانى هەرێمى کوردستان بڵێ مووچەى مانگی ئایار دەنێردرێت، بەڵام بەشێوەی قەرز کە دواتر لە بەشە بوودجەی هەرێمی کوردستان دەبڕدرێت. رۆژنامەکە ئاماژەى بۆ ئەوەشکردووە، هەندێک کەس و لایەنی سیاسی لە بەغداد پێداگریی دەکەن لەسەر سزادان و بڕینى مووچەى هەرێمى کوردستان لە بەرامبەر رادەستنەکردنى داهاتى ناوخۆ وەک پێویست.

  سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان ڕاگەیاند، شاندێکی تەکنیکی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ دەچێتە بەغداد بۆ رادەستکردنی لیستی مووچەی مانگی پێنج. ئەو سەرچاوەیە دەڵێت، سبەینێ یەکشەممە 25-05-2025 شاندەکە لیستی مووچە دەباتە نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ پشتڕاستکردنەوەی لیستەکە و دواتر شاندەکە لیستەکە دەباتە وەزارەتی دارایی عێراق بۆ وردبینی. دەشڵێت، وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان دەیەوێت بە زووترین کات وردبینی لە لیستی مووچە تەواو ببێت بۆ ئەوەی پێش جەژنی قوربان کە دەکەوێتە 06-06-2025 مووچەی مانگی پێنج دابەش بکەن. دوێنێش هەمان سەرچاوە وتى، لەلایەن بەڕێوەبەری گشتیی ژمێریاری وەزارەتی دارایی عێراق بەڵێنیان پێدراوە رۆژی سێشەممە 27-05-2025 پارە بۆ مووجەی مانگی پێنجی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خەرج بکرێت. هاوکات جەمال کۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ڕاگەیاند، لە بەغدا دەست بە دابەشکردنی مووچە کراوە و تاوەکو رۆژی دووشەممەش بەردەوام دەبێت، دوای ئەوە دەست بە وردبینی لیستی مووچەی مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان دەکرێ و ئەگەر ھیچ بیانوویەکیان نەبێت، لە سێ بۆ چوار رۆژدا وردبینی تەواو دەبێت.   بە گوتەی ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، "بە ئەگەرێکی زۆر، پێش جەژن مووچە دابەش دەکرێت، ئەگەر بەغدا بیانوو نەهێنێتەوە".  2025-05-13، وەزارەتی دارایی و ئابووریی ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، بڕی 959 ملیار و 514 ملیۆن دینار وەکو شایستەی مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان خرایە سەر ھەژماری بانکیی وەزارەتی دارایی و ئابووریی ھەرێمی کوردستان لە لقی ھەولێری بانکی ناوەندیی عێراق. ھەر ئەو رۆژە لیستی مووچە بڵاوکرایەوە. لەلایەکى دیکەوە سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی هەرێم راگەیاند، ئەم مانگە داوا لە سەرجەم یەکە ژمێریاریەکان کراوە لە کاتی تۆمارکردنی ناوی مووچەخۆران ئاماژە بە ژمارەی وەزیفی فەرمانبەرانی هەمیشەیی و گرێبەست بدەن بۆ لێبڕینی لەسەدا یەک، لە مووچەی بنەڕەتی. ئەو دەڵێت، بۆ ئەم مانگە بەگوێرەی بڕیاری وەزارەتی پلاندانانی عێراق و بە راسپاردەی وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان لێبڕینەکە دەکرێت. رۆژی 17-12-2024 ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریدا کۆدی بایۆمەتری بکاتە ژمارەی وەزیفی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان، ئەم کۆدە لە سیستمەکەدا تۆمار دەکرێت.

  ئەنجومەنی سەرتاسەریی مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی پەیامێکیان ئاڕاستەی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان کرد و دەڵێن، مەچنە ژێرباری سەپاندنی زۆرەملێی پرۆژەکانی هەژماری من و ڕووناکی و ڕەتیبکەنەوە. ئەنجومەنەکە لە راگەیەندراوێکدا کە شەوى ڕابردوو بڵاویانکردەوە، ئەم رۆچوونەی دەسەڵات لەناو پێشێلکاری و نادادپەروەریی و قۆرخکارییدا ئاکامی باشی نابێت بۆیان دواجار سەریان لە هەمبانەی چارەنووسی دیکتاتۆرەکانی مێژووەوە دەردەچێت. باسی لەوەشکردووە، یەقینی تەواویان هەیە، پارتی لە ستەم و بێمۆراڵیبوونی حوکمڕانیدا، لووتکەی هەڕەمەکەی بۆ خۆی پاوانکردووە، بەڵام لە دووڕووییدا ناگاتەوە بە یەکێتیدا. ئەنجومەنی مامۆستایانی ناڕازی لە راگەیەندراوەیەکدا، دوو بژاردەی خستووەتە بەردەم هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان و گوتوویەتی یان ئەوەتا خۆتان رێکبخەنەوە، بە ئیرادەیان بۆ دەسەڵاتی بسەلمێنن، بڕینی قووت، بڕینی دەستی بەدوادادێت، یاخود بە بێدەنگیی و بەدەمەوەنەهاتنی ناڕەزایەتییەکان، دیسان بە دەسەڵات بڵێ، ئەوەی تائێستا کردووتە، کەمە و ستەم و چەوساندنەوە زیاتر و زۆرتر بکەن.

  وەزارەتی نەوتی عێراق پێشوازی لەکارکردنی کۆمپانیا ئەمریکییەکان بۆ پەرەپێدانی کێڵگە نەوتیی و گازییەکان لەڕێگەی پەیوەندی و گرێبەستی ڕاستەوخۆ دەکات، بەڵام دەڵێت مامەڵەکردنیان لەگەڵ هەرێمی کوردستان، بەبێ پرسی ئەوان "نادەستوورییە". ئەمڕۆ هەینى 23ـی ئایارى 2025، وەزارەتى نەوتى عێراق لە راگەیێنراوێکدا رایگەیاند: "هەمیشە هەوڵ دەدەین و پێشوازیکارین لە کارکردن لەگەڵ کۆمپانیاکانى ئەمریکا بۆ پەرەپێدان بە کێڵگەکانى نەوت و گاز لە رێگەى پەیوەندى و گرێبەستى راستەخۆ، کە دەستوور و بڕیارەکانى دادگەى باڵاى فیدڕاڵى بڕیارى لەسەر داوە."   وەزارەتى نەوتى عێراق رایگەیاند گرێبەستەکانیان لەگەڵ کۆمپانیاکانى ئەمریکا لە کەرتەکانى دیکەى نەوت بەردەوامە، وەک هەڵکەندنى بیرە نەوت و خزمەتگوزارى نەوتی و راوێژکارى.   دەقى ڕاگەیەندراوەکەى وەزارەتی نەوتی عێراق دەڵێت: هەمیشە هەوڵ دەدەین و پێشوازیکارین لە کارکردن لەگەڵ کۆمپانیاکانى ئەمریکا بۆ پەرەپێدان بە کێڵگەکانى نەوت و گاز لە رێگەى پەیوەندى و گرێبەستى راستەخۆ، کە دەستوور و بڕیارەکانى دادگەى باڵاى فیدڕاڵى بڕیارى لەسەر داوە، گرێبەستەکانیان لەگەڵ کۆمپانیاکانى ئەمریکا لە کەرتەکانى دیکەى نەوت بەردەوامە، وەک هەڵکەندنى بیرە نەوت و خزمەتگوزارى نەوتی و راوێژکارى، وەزارەتى نەوت هیچ رێگری و تێبینییەکى نییە لە مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانە ئەوە نەبێت کە راستەخۆ مامەڵە لەگەڵ حکومەتى هەرێمى کوردستان بەدەر لە حکومەتى فیدراڵى و کەناڵە فەرمییەکانى،  کە ئەوە پرسێکە پێچەوانەى دەستوور و یاسا کارپێکراوەکانە.

  سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان ڕاگەیاند،  ناردنی لیستی مووچە دەکەوێتە سەرەتای هەفتەی داهاتوو، واتا ڕۆژی یەکشەممە کە دەکاتە 25ـی مانگ یان ڕۆژی دواتر دووشەممە. ئەمەش لەکاتێکایە دوێنێ پێنج شەممە وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان، داهاتی ناوخۆی بۆ مانگی چوار خستە سەر هەژماری بانکی لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق. کارکردن لەسەر ئامادەکردنی لیستی مووچەی مانگی پێنج بەردەوامە، بە ئامانجی ئەوەی پێش جەژن مووچەی فەرمانبەران خەرج بکرێت. ئەو سەرچاوەیەى وەزارەتی دارایی هەرێم پێنجشەممە ئامادەکردنی لیستی مووچە تەواو کراوە، بەڵام هێشتا لیستەکە بۆ بەغدا نەنێرداوە بۆ بەغدا بەهۆی پشووی هەفتانەوە. ئەندامێکی شاندی کوردستان کە مانگانە سەردانی بەغدا دەکەن بۆ پرسی مووچە، ئەگەر تاوەکو یەکشەممە لیستی مووچەمان بەدەست بگات، ئەوا یەکشەممە دەچینە بەغدا و لیستی مووچەش لەگەڵ خۆمان دەبەین.  ڕادەستکردنی 50%ـی داهاتی نانەوتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان بە بەغدا، یەکێکە لە خاڵەکانی ڕێککەوتنی ئەمساڵ بۆ ناردنی مووچە، بۆ مانگی سێ  نزیکەی 50 ملیار ڕادەستی بەغدا کرا. ئیتر هەفتەی داهاتوو لە وەزارەتی دارایی عێراق وردبینیکردن لە لیستی مووچە دەستپێدەکات و چەند ڕۆژێک دەخایەنێت. بەپێی ڕێكکەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا، دەبێت هەرێمی کوردستان مانگانە 50%ـی داهاتی نانەوتی ڕادەستی بەغدا بکات، دوای هەموو 10ـی مانگێکیش دەبێت تەرازووی پێداچوونەوەی مانگی پێشتر ئامادەبکات و ڕەوانەی بەغدای بکات. ئەمە ئەرکەکانی حکومەتی کوردستانن لەبارەی مووچە، ئیتر ناردنی پارە دەکەوێتە سەر وەزارەتی دارایی عێراق.

  وەزارەتى کارەباى عێراق رایگەیاند، بەهۆى کەمبوونەوەى هەناردەى گازى سروشتى لە ئێرانەوە بۆ عێراق، بەرهەمهێنانى کارەبا سێ هەزار و 500 مێگاوات دابەزیوە، ئاڵنگاریی گەورەش لە مانگى حوزەیرانى داهاتوودا دەبێت، ئەگەر رۆژانە 55 ملیۆن مەتر سێجا گازى سروشتى نەگات، بڕى کەمبوونەوەى کارەبا دەگاتە پێنج هەزار و 500 مێگاوات. وەزارەتى کارەباى عێراق لە راگەیەندراوێکدا لە زارى سەعد فەریح، بەڕێوەبەرى سووتەمەنى لە وەزارەتی کارەبا ئاماژەى بەوەکردووە، لە مانگى ئایاردا هەناردەى گازى سروشتى لە ئێرانەوە بۆ عێراق بەشێوەیەکى بەرچاو کەمیکردووە و لە 45 ملیۆن مەتر سێجاوە دابەزیوە بۆ 20 ملیۆن مەتر سێجا، ئەوەش وایکردووە، بەرهەمهێنانى کارەبا سێ هەزار و 500 مێگاوات کەمبکات. بەگوتەی ئەو  بەرپرسەی وەزارەتى کارەبا، ئاڵنگاریی گەورە لە مانگى حوزەیرانى داهاتوودا دەبێت، بەو پێیەى پێویستە رۆژانە 55 ملیۆن مەتر سێجا گازى سروشتى لە ئێرانەوە بگاتە عێراق، لە حاڵەتى بەردەوامبوونى دۆخى ئێستاش، بەرهەمێنانى کارەبا پێنج هەزار و 300 مێگاوات کەمدەکات. گوتیشى، چاوەڕێی تەواوبوونى پرۆژەى سەکۆى سەرئاوکەوتوون کە لە ئێستادا لە بەندەرى خۆرزوبێر جێبەجێدەکرێت بۆئەوەی گازى سروشتى لە وڵاتانى کەنداو و وڵاتانى دیکەى عەرەبى و بیانییەوە لێ بهێنرێتە ناو عێراقەوە. بەگوێرەى بڕى گازى هەناردەکراو لە ئێرانەوە، بەرهەمهێنانى کارەبا لەعێراق، دەگۆڕێت و رۆژانە لەنێوان 18 بۆ 20 هەزار مێگاوات کارەبا دابیندەکات، لەکاتێکدا عێراق پێویستى بە 40 هەزار مێگاوات کارەبا هەیە.

  وەزارەتی نەوتی عێراق رایدەگەیەنێت: ژمارەیەك لە میدیاكانی هەرێم هەواڵێكیان لەسەر وەرهێنان لە بواری نەوت و غازدا بڵاوكردوەتەوە كە حكومەتی هەرێمی كوردستان گرێبەستێكی نوێی واژۆ كردوە، ئەوەش پێچەوانەی بڕیارەكانی دادگای باڵای فیدراڵە. لە رونکردنەوەیەکدا وەزارەتی نەوتی عێراق بڵاویكردوەتەوە؛ ئەو گرێبەستانەی لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە كە بۆ وەبەرهێنان لە کێڵگەی میران و کێڵگەی تۆپخانە-کوردمیر لە پارێزگای سلێمانی پێشێلکردنی ئەو بڕیارانەیە کە لەلایەن دادگای فیدڕاڵیی عێراق دەرچوە و گرێبەستەكان پوچەڵن. رونیكردوەتەوە، سەرباری پێویستی عێراق بۆ وەبەرهێنان لە غاز و دابینکردنی پێداویستی بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، بەڵام خاوەندارێتی سامانی نەوت بۆ عێراقییەكان دەگەڕێتەوە و هەر وەبەرهێنانێک لەم سامانەدا دەبێت لەڕێگەی حکومەتی فیدراڵیەوە ئەنجام بدرێت. وەزارەتی نەوتی عێراق ئاماژەی بۆ ئەوەشكردوە، ئەو رێوشوێنانەی حکومەتی هەرێم گرتویەتیەبەر، پێشێلکارییەکی ئاشکرای یاسای عێراقە، بۆیە وەزارەتەكە بە پشتبەستن بە دەستوری عێراق و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی جەخت لە پوچەڵبونەوەی گرێبەستەكان دەکاتەوە. رۆژی دووشەممە، 19-5-2025، لە رێوڕەسمێکی تایبەتدا لە واشنتن، بە ئامادەبوونی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان، حکومەتی هەرێمی کوردستان دوو گرێبەستی گەورەی لە بواری وزەدا، بە بەهای زیاتر لە 100 ملیار دۆلار، لەگەڵ دوو کۆمپانیای ناسراوی ئەمریکی، وێسترن زاگرۆس و HKN Energy، واژۆ کرد.

  حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، مەسرور بارزانی سەرپەرشتیی واژۆکردنی دوو رێککەوتننامەی لە بواری وزە لە واشنتن کردووە، میدیا جیهانییەکانیش دەڵێن، بەهای رێککەوتنەکان 110 ملیار دۆلارە. بەیان سامی عەبدولڕەحمان، راوێژکاری مەسرور بارزانی رایگەیاندووە، یەکێک لە رێککەوتنەکان تایبەتە بە کێڵگەی گازی میران، کە هەشت تریلیۆن پێ سێجا گازی سروشتیی تێدایە، جگەلەوەی پەرەدەرێت بە بە کێڵگەى تۆپخانە-کوردەمیر کە پێنج تریلیۆن پێ سێجا گاز و 900 ملیۆن بەرمیل نەوتی تێدایە و دەتوانرێت لەو رێگەیەوە کارەبا بۆ دەیان ملیۆن کەس لە هەرێمى کوردستان و عێراق دابینبکرێت. هاوکات ماڵپەڕی ئۆیل پرایسی جیهانی بڵاویکردووەتەوە، سەرەڕای ناکۆکیی یاسایی لەگەڵ حکومەتی عێراقدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان دوو رێککەوتنی فەرمیی لەگەڵ دوو کۆمپانیاى ئەمریکی واژۆکردووە، کە بڕەکەی 110 ملیار دۆلارە، بەڵام وردەکاریی رێککەوتنەکان نەخراوەتەڕوو. مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لەپاش واژۆکردنی رێککەوتننامەکە لەگەڵ دوو کۆمپانیا، کە بە ئەمریکی ناوی بردووە، لەبواری وزە، رایگەیاند، ئەم رێککەوتنە دەبێتە سەرەتای قۆناغێکی نوێ بۆ پەرەپێدانی ئابووریی لە ناوچەکە. مەسرور بارزانی لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا کە لە رێوڕەسمی واژۆکردنی رێککەوتنەکاندا تۆمارکراوە، رێککەوتنەکان بە گرنگ ناودەبات و دەڵێت، رێککەوتنەکان بەهایان دەیان ملیار دۆلارە و خۆی بەتایبەتی چووەتە ئەمریکا بۆ چاودێریککردنى واژۆکردنیان. باسی لەوەشکردووە هەر دوو کۆمپانیای ئێچ کەى ئێن و وێستێرن زاگرۆس، چەندین ساڵە لە هەرێمی کوردستانن و هاوکاریی زۆری کوردستان و خەڵکەکەیان کردووە، جگەلە سوودی ئەوان بۆ عێراق و وڵاتی خۆیان. مەسرور بارزانی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لەبارەی رێککەتنەکانەوە گوتی، "سوپاسی ژووی بازرگانیی ئەمریکا دەکەم بۆ رێکخستنی ئەم بۆنەیە و رێوڕەسمی واژۆکردنی دوو رێککەوتنی گرنگ لەگەڵ دوو کۆمپانیای ئەمریکی، ئەم رێککەوتنانە، کە بەهایان ملیاران دۆلارە، جەخت لە پابەندبوونی هەرێمی کوردستان دەکەنەوە بە ئاشتی و پێشکەوتن لەڕێگەی پەرەپێدانی ئابوورییەوە، خۆشحاڵم کە دووبارە لە واشنتنم، بەتایبەتی بۆ چاودێرێکردنی واژۆکردنی ئەم رێککەوتنانە، هەردوو کۆمپانیای HKN و وێستێرن زاگرۆس'ـی ئەمریکی، چەندین ساڵە لە هەرێمی کوردستان کاردەکەن و هاوکاریی زۆری کوردستان و خەڵکەکەیان کردووە، جگەلە سوودیان بۆ عێراق و وڵاتی خۆیان، بۆیە پیرۆزبایی لە خەڵکی کوردستان و عێراق دەکەم بۆ ئەم سەرکەوتنە و سوپاسی کۆمپانیا ئەمریکییەکان دەکەم بۆ بەشدارییان لەم هاوبەشییە گرنگە، کە بڕوام وایە دەبێتە سەرەتای قۆناغێکی نوێ لە پەرەپێدانی ناوچەکە بە تەواوەتی". لەبەرامبەردا، رۆس پیرۆت سەرمایەدار و بازرگان کە لایەنێکى سەرەکیی رێککەوتنەکەیە، دەڵێت 18 ساڵە لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا کاردەکەن و 81%ـی کارمەندەکانیان کوردن و لەبارەی رێککەوتننەکەشەوە رایگەیاندووە، دەبێتە وەرچەرخانی هەرێمی کوردستان لە فراوانکردنی توانای بەرهەمهێنانی کارەبا. هەروەها رۆس پیرۆت سەرمایەدار و بازرگان لەبارەی رێککەوتنەکان لەگەڵ هەرێمی کوردستان گوتی، "شانازیی دەکەین، کە 18 ساڵە ئێمە لە هەرێمی کوردستان کاردەکەین و شەرەفێکی گەورەیە بۆ من کە لە کوردستان ئەم کارەمان بنیادناوە و 81%ـی کارمەندەکانمان کوردن، ئەمە پاڵنەر دەبێت بۆ وەرچەرخانی هەرێمی کوردستان لە فراوانکردنی توانای بەرهەمهێنانی وزە و کارەبا لە ناوچەکە".

  لیژنەى دارایی پەرلەمانى عێراق دڵنیایی دەداتە مووچەخۆران و دەڵێت، هیچ مەترسییەک لەسەر مووچەی مووچەخۆران نییە و بەتەواوەتى مسۆگەرکراوە. حسێن موئنیس، ئەندامی لیژنەی دارایی بە رۆژنامەى سەباحی گوتووە، دۆخی دارایی عێراق لەژێر کۆنتڕۆڵدایە، چونکە حکومەت چەندین بژاردەی لەبەردەمدایە و توانای تێپەڕاندنی قەیرانەکانى ئێستای هەیە، دۆخی ئێستاش جێگەی مەترسی نییە و مووچەش مسۆگەرکراوە. دەشڵێت، ئەوان نیگەرانن لە دواکەوتنی ناردنى خشتەی بودجە لەلایەن حکومەتەوە بۆ پەرلەمان، چونکە نەناردنى خشتەی بودجە ئاماژەیەکى خراپە بۆ وەڵامدانەوەی ئەو  گۆڕانکارییە ئابوورییانەى بەرۆکى جیهانی گرتووە، بەتایبەت دابەزینی نرخی نەوت. ئەو ئەندامەى لیژنەى دارایی ئاماژەی بەوەشکردووە، هێشتنەوەی نرخی بەرمیلێک نەوت بە 70 دۆلار لەچوارچێوەی بودجەدا، شتێکی ناڕاستە و دەبێت بەپشتبەستن بە بۆچوونى پسپۆڕان دەستکاری ئەو نرخە بکرێت. گوتیشی، لیژنەی دارایی هەوڵێکی راستەقینەی هەیە بۆ چارەسەری کورتهێنان و هەموارکردنەوەی خشتەکان، چونکە کورتهێنانی بودجەی ئێستا گەیشتووەتە 63 ترلیۆن دینار.