وەزیری دارایی: هەمووشتێکمان ناردوە ئەرکی عێراقە موچە بنێرێت

  كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق كۆتاییهات، لە كۆبوونەوەكەدا باسی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان نەكرا، بە پێی زانیاریەکان نە محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق باسی رێككەوتنی هەرێم و بەغداد و موچەموچەخۆرانی هەرێم كردووەو نە وەزیرە كوردەكانیش ئەو بابەتەیان لە كۆبوونەوەكە باسكردووە. وەزیرێکى کوردى بەشداربووى کۆبونەوەکە، ڕایدەگەیەنێت لە کۆبوونەوەى ئەنجومەنى وەزیراندا باسی مووچە نەکرا، چاوەڕوان بووین لە کۆبوونەوەى ئەنجومەنى وەزیراندا باسی مووچە بکرێت، وتیشى: نازانین سودانى خۆى بڕیارى ناردنى مووچە دەدات یان نا. هەرچەندە نازانرێت سودانی تاك لایەنە موچە دەنێرێت یان نا، بەڵام لە كۆبوونەوەكە ئەو پرسە نەوروژێندراوەو دوای كۆبوونەوەكەش وەزیرە كوردەكان لەگەڵ سودانی كۆنەبوونەتەوە. چاوەڕوان دەكرا لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا پرسی رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغداد لەسەر نەوت و شایستە داراییەكانی هەرێم بڕیاری لەسەر بدرێت. لە رۆژى شەممەى رابردووەوە شاندى حکومەتى هەرێمى کوردستان لە بەغدادە و رۆژى یەکشەممە ژمارەیەک کۆبوونەوەیان لەگەڵ کۆمپانیاى سۆمۆ، نوێنەرى وەزارەتى نەوت، نووسینگەى سەرۆکوەزیرانى عێراق ئەنجامداوە. دوێنێش شاندەکە لەگەڵ ئەنجوومەنى ئابووریى عێراق و وەزارەتى نەوتى عێراق کۆبووەوە، بەگوێرەى بەدواداچوونەکان، کە لە چەند سەرچاوەیەکى عێراقەوە دەستکەوتووە، شاندەکە نزیکن لە رێککەوتن، بەجۆرێک 280 هەزار بەرمیل نەوت لەلایەن هەرێمى کوردستانەوە رادەستى سۆمۆ دەکرێت و 16 دۆلاریش بۆ تێچووى بەرهەمهێنانى هەر بەرمیلێک دیاریکراوە. رۆژى 26ـى حوزەیرانى 2025، شاندى تەکنیکیى حکومەتى عێراق گەیشتە هەولێر و لەگەڵ شاندى حکومەتى هەرێمى کوردستان زنجیرەیەک کۆبوونەوەیان لەبارەى نەوت، داهاتى نانەوتی و شایستە داراییەکانى هەرێمى کوردستان ئەنجامدا.

  ئەمشەو ژمارەیەكی تر گەڕەكی سلێمانی پرۆژەی روناكی گرتیەوەو خاوەنی مۆلیدە ئەهلییەكان لەبەردەم قایمقامیەتی سلێمانی گردبوونەوەو لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا ڕایان گەیاند: گرێبەستێکى زۆرە ملێمان لەگەڵ کراوە کە بەرژەوەندى ئێمە لە بەرچاو نەگیراوە، پێیان وتووین نابێت هیچ خاڵێکى گرێبەستەکە لە ڕاگەیاندنەکان و بۆ هیچ کەسێکى دیکەش باس بکرێت. ئەمشەو 28 گەڕەكی ناو بازنەی مەلیك مەحمود لە سلێمانی پرۆژەی روناكی گرتونیەوەو (198) مۆلیدە كوژێندرانەوە، پێشتریش (70) مۆلیدە كوژێندرانەوە، كۆی گشتی نزیكەی (270) مۆلیدە كوژێندراونەتەوە، كە لە (50%) مۆلیدەكانی سلێمانی دەكات. گرێبەستمان لەگەڵ كراوە دەڵێت: تا شەش مانگ مۆلیدەكە بمێننەوەو هەركات كارەبای نیشتمانی بڕا ئەوكات دەبێت مۆلیدەكە هەڵێبكاتەوەو مانگانە (800) هەزار دینار دەدرێت بە خاوەن مۆلیدە. هاوکات به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كاره‌بای سلێمانی دەلێت ئه‌مڕۆ لیژنەی دیاریكردنی نرخی موه‌لیده‌ ئه‌هلییه‌كان (بۆ مانگی 6) کۆبووەوەو به‌پێی نرخی سوته‌مه‌نی له‌ بازاڕه‌كاندا نرخی هه‌ر كاتژمێرێك کارەبای موەلیدە بۆ یه‌ك ئه‌مپێر (40) دینارە،‌ به‌مه‌ش نرخی یه‌ك ئه‌مپێر كاره‌بای موه‌لیده‌ی ئه‌هلی گه‌ڕه‌كه‌كان له‌ ناوشاری سلێمانی له‌نێوان (7,750) بۆ (9000) دیناره‌، بەو پێیەى موەلیدەکان لە نێوان (190 بۆ 230) کاتژمێر کاریان کردوە. سەبارەت بەو موەلیدانەی كە دەكەونە سنوری پرۆژەی_رووناكی و كۆتایی مانگی رابردوو بوون بە بیست و چوار كاتژمێریی پێویستە پارەی موەلیدەكانیان پاكتاو بكەن، چونكە چیتر موەلیدەكانیان كارناكەن. خشته‌ی كارپێكردنی موه‌لیده‌ش بۆ مانگى تەموز (7) بیست و چوار كاتژمێری دەبێت، هەر كاتێك كارەبای نیشتمانی كوژایەوە ئەوان كاردەكەن.

  حکوومەتی عێراق، بەهۆی ئەو كێشانەی لە پڕكردنەوەی فۆرمی ئەلیکترۆنی خۆراک، ڕووبەڕووی هاووڵاتیان بوونەتەوە ، بڕیاری دا تا 1/8/2025 ماوەكەی درێژ بكاتەوە، دووشەممە، 30ـی حوزەیرانی 2025، حکوومەتی عێراق ڕاشیگەیاند "بەهۆی چەندان كێشەی دیکەی لە نەشتەرگەری جوانكاری و كێشەی مۆبایلەكانیان بەهۆی دابەزاندنی چەند بەرنامەیەك؛ بۆیە، بەڕێوەبەرایەتیی فۆرمی خۆراك داوا لە هاووڵاتیان دەكات، هەر كەسێك كێشەی هەیە سەردانیان بكات." یەكێك لەو كێشانە، جیابوونەوەی هاوسەرانە لە یەكتری و هیچ پەیوەندییەكیان نەماوە، نازانن چۆن فۆرمەكە پڕ بكەنەوە، چونكە فؤرمی خۆراكیان جیا نەكردۆتەوە، ڕۆژی سێشەممە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥، بەڕێوەبەرایەتی گشتیی بازرگانیی هەرێم بەڕێوەبەری گشتیی فەرمانگەی پلاندانان و بەدواداچوون لە وەزارەتی بازرگانیی عێراق، پرۆسەی بەئەلیکترۆنیکردنی پسوولەی خۆراک لە هەرێمی کوردستان ڕاگەیەندرا. لەسەرەتادا ماوەی یەک مانگ دیاریکرابوو بۆ هاووڵاتییان بە شێوەی ئەلیکترۆنی ئەو فۆرمە پڕ بکەنەوە و بۆ پڕکردنەوەی فۆڕمەکەش پێویستیان بە کارتی نیشتمانی دەبێت وە هەر هاوڵاتیەک ئەو فۆرمە پڕ نەکاتەوە خۆی بەرپرسیار دەبێت. لە سنووری پارێزگای هەولێر بە ئیدارەی سەربەخۆی سۆرانەوە دوو هەزار و 297. بریکاریی ئارد و خۆراک هەن. ڕۆژی پێنجشەممە، 29ـی ئایاری 2025، ئەپڵیکەیشنی خۆراک لە هەولێر بەفەرمی کاراکرا و لە هەرێمی کوردستان نزیکەی هەشت هەزار بریکاریی ئارد و خۆراک هەن، کۆی گشتی پێنج ملیۆن و 350هەزار کەس بەشە خۆراکی مانگانە وەردەگرن، بەڵام ئێستا بەهۆی چەند گرفتێکی هاوسەران و جوانکاری ئەو پرۆسەیە لەلایەن حکوومەتی عێراقەوە ڕاگیراوە.

  ئەمڕۆ شاندى هەرێمى کوردستان لە بەغداد لەگەڵ ئەنجوومەنى ئابووریى عێراق کۆدەبێتەوە و سبەى لە کۆبوونەوەى ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراق گفتوگۆ لە بارەى دەرئەنجامى کۆبوونەوەى شاندەکە دەکرێت، بەگوێرەى بەدواداچوونەکان، پێدەچێت سبەى بڕیار لەسەر خەرجکردنى مووچەى مووچەخۆرانى هەرێمى کوردستان بدرێت. لە رۆژى شەممەى رابردووەوە شاندى حکومەتى هەرێمى کوردستان لە بەغدادن و رۆژى یەکشەممە ژمارەیەک کۆبوونەوەیان لەگەڵ کۆمپانیاى سۆمۆ، نوێنەرى وەزارەتى نەوت، نووسینگەى سەرۆکوەزیرانى عێراق ئەنجامداوە. ئەمڕۆ دووشەممە 30ی حوزەیران، شاندەکەى هەرێمى کوردستان لەگەڵ ئەنجوومەنى ئابووریى عێراق کۆدەبێتەوە. بەگوێرەى بەدواداچوونەکان، کە لەچەند سەرچاوەیەکى عێراقەوە دەستىکەوتووە شاندەکە نزیکن لە رێککەوتن، بەجۆرێک 280 هەزار بەرمیل نەوت لەلایەن هەرێمى کوردستانەوە رادەستى سۆمۆ دەکرێت و بۆ 16 دۆلار بۆ تێچووى بەرهەمهێنانى هەر بەرمیلێکیش  دیاریکراوە. زانیاریەکات ئاماژە بەوەدەکەن، بڕیارە لە کۆبوونەوەى سبەى ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراق تاوتوێی دانوستانەکانى نێوان شاندى هەرێمى کوردستان حکومەتى فیدراڵ بکرێت و هەر لەوێش بڕیار لەسەر خەرجکردنى مووچەى مووچەخۆرانى هەرێمى کوردستان بدرێت. رۆژى 26ى حوزەیرانى 2025، شاندى تەکنیکیى حکومەتى عێراق گەیشتە هەولێر و لەگەڵ شاندى حکومەتى هەرێمى کوردستان زنجیرەیەک کۆبوونەوەیان لەبارەى نەوت، داهاتى نانەوتی و شایستە داراییەکانى هەرێمى کوردستان ئەنجامدا. بەگوێرەى زانیارییەکان، کۆبوونەوەکان تاوەکو گەیشتن بە رێککەوتنى یەکلاکەرەوە بەردەوام دەبن، لەبارەى نەوتەوە گفتوگۆکان زۆر باش بوون و بە ئاڕاستەى چارەسەر بوون، لەبارەى داهاتى نانەوتیشەوە هەرێمى کوردستان ئامادەیى پیشانداوە 50%ـى داهات رادەستبکات، واتە زیاتر لەوەى کە مانگەکانى رابردوو رادەستکراوە. رۆژى 25ـى حوزەیرانى 2025، مەسرور بارزانی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا ئاشکرایکردبوو شاندێکى باڵا لە عێراقەوە دێتە هەولێر و بڕیار بەدەستە، ئومێدى خواست لە دۆسییەى  مووچە بگەنە چارەسەر.

  سەرچاوەیەکى باڵا لە ئەنجومەنى وەزیرانى هەرێمى کوردستان ڕاگەیاند، حکومەتى فیدراڵ وەک نیازپاکى لەم هەفتەیەدا مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت. ئەو سەرچاوەیە راشیگەیاند، ئەم هەفتەیەش وەزارەتی دارایی كوردستان وەك نیازپاكی داهاتی ناوخۆ بۆ بەغداد دەنێرێت، لەگەڵ بەغداد رێککەوتوون رۆژانە هەرێمی کوردستان 280 هەزار بەرمیل بەرهەمبهێنێت لەو بڕە  رۆژانە 260 هەزار بەرمیل رادەستی بەغداد دەكات و 20 هەزار بەرمیلیشی بۆ پێداویستی ناوخۆ بەکاردەهێنێت. سەرچاوەیەکیش لە وەزارەتى دارایی هەرێمى کوردستان، ووتى، وەزارەتى دارایی عێراق ئەمڕۆ وردبینى بۆ لیستى مووچەى مانگى شەشى هەرێمى کوردستان دەستپێکردووە، ئەوانیش گەنجینەکانیان ئاگادارکردووەتەوە ئامادەکارى بۆ دابەشکردنى مووچە بکەن. هاوكات، سەرچاوەیەکیش لە ئەپیكور ڕاگەیاند، دوێنێ تورکیایان ئاگادارکردووەتەوە بەمزووانە هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان لەڕێی سۆمۆوە دەستپێدەکاتەوە و تەنها چاوەڕوانی رەزامەندی بەغداد دەکەن.

کۆمپانیاکانی کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان ، ناسراو بە "ئەپیکور" دوو مەرج بۆ دەستپێکردنەوەى هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان دادەنێت. ئەپیکور، لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس لە راگەیەندراوێکدا گوتى "کۆمپانیاکانی ئەندامی ئەپیکور خواستی خۆمان دووپات دەکەینەوە دەستبەجێ هەناردەى نەوت لە رێگەی بۆری عێراق-تورکیاوە دەستپێبکەینەوە". ئەپیکور لەمبارەیەوە مەرجى داناوە و دەڵێت "هەر کاتێک رێککەوتنێکی نووسراو بێتە ئاراوە". ئەپیکور، ئاماژەى بەوەشکردووە، چەند مانگێکە رێککەوتوون لەسەر هەماهەنگی هەناردەکردنی نەوت لە رێگەی کۆمپانیاى سۆمۆوە. کۆمەڵەکە، پێشنیازیش دەکات کۆمپانیا نەوتییە جیهانییەکان شایستەى داراییان بەشێوەى نەختینە لەگەڵ گەیشتنى نەوتەکە بە بەندەرى جەیهانى تورکیا وەربگرن، دەشڵێت ئەم رێکخستنە دڵنیایی دەدات کە هەموو لایەنەکان مافەکانیان بە شەفافى و خێراترین شێوە لە چوارچێوەی مەرجەکانی گرێبەستەکاندا وەربگرن. پێشتر لەمبارەیەوە ناکۆکى لەنێوان ئەپیکور و وەزارەتى نەوتى عێراقدا هەبوو، بەجۆرێک ئەپیکور داواى دەکرد لەگەڵ بەرهەمهێنانى نەوتەکەدا شایستەى دارایى خۆیان وەربگرن، لەبەرامبەردا وەزارەتى نەوت داواى دەکرد پاش فرۆشتنى نەوتەکە لەلایەن سۆمۆوە ئینجا شایستە داراییەکانیان پێبدرێت. ئەپیکور لە هەشت کۆمپانیای بیانی بوارى نەوت پێکهاتووە و 60%ـی نەوتی هەرێمی کوردستان بەرهەمدەهێنن، پاش راگرتنى هەناردەش ئێستا رۆژانە 250 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنن.

وەزارەتى دارایی وئابورى حکومەتى هەرێمى کوردستان ڕایدەگەیەنێت، تیمی تەکنیکی لیستی مووچەی مانگی شەشى ڕادەستی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کردووە.                     لەڕاگەیەندراوێکیاندا، وەزارەتى دارایی دەڵێن: ڕۆژی چوارشەممە (٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥) لیستی مووچەی مانگی حوزەیرانی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان لەلایەن تیمی تەکنیکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستانەوە ڕادەستی فەرمانگەی ژمێریاری وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کرا. ئەمەش لەکاتێکدایە مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "بەغدا لەم یەک بۆ دوو رۆژەدا شاندێک دەنێرێت بۆ گفتوگۆی راستەقینە لەسەر چارەسەرکردنی پرسی مووچە". باسی لەوەش کرد، "گوشارێکی زۆر خراوەتە سەر هەرێمی کوردستان". مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، دوای تەواوبوونی کۆبوونەوەی ئەمڕۆ چوارشەممە، 25-06-2025ـی ئەنجوومەنی وەزیران؛ لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا باس لە کێشەی مووچەی مووچەخۆران، پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا و بارودۆخی عێراق و گشتیی ناوچەکەى کرد.  وتی: "دەمەوێت خەڵکی هەرێمی کوردستان دڵنیا بکەمەوە، کە ژیان و مردنی ئێمە بەیەکەوەیە. ئەوەی لە توانای حکوومەتی هەرێمی کوردستاندا بێت، ئەوەی لە توانای خۆمدا بێت، هەموو هەوڵێک دەدەین کە دەستەبەری هەموو مافەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان بکەین.  جەختى کردەوە هیوادارم لە ماوەیەکی زۆر نزیکدا، لەم چەند ڕۆژەدا بگەیەن بە ئەنجامێکی زۆر ئەرێنی (لەگەڵ حکوومەتی عێراق) و ئەم کێشەیە بەرەو چارەسەر بڕوات و مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم دابین بکرێت. لە وەڵامی پرسیارێکدا لەسەر ئەوەی ئەگەر هەولێر و بەغدا نەگەیشتنە رێککەوتن، هەرێمی کوردستان دەتوانێت مووچە دابین؟ مەسرور بارزانی گوتی، "سەخت دەبێت، چونکە لەم ماوەیە کە نەوت راگیراوە، وایکرد داهات بەشێوەیەکی گشتی کەم بێتەوە".

مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "بەغدا لەم یەک بۆ دوو رۆژەدا شاندێک دەنێرێت بۆ گفتوگۆی راستەقینە لەسەر چارەسەرکردنی پرسی مووچە". باسی لەوەش کرد، "گوشارێکی زۆر خراوەتە سەر هەرێمی کوردستان". مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، دوای تەواوبوونی کۆبوونەوەی ئەمڕۆ چوارشەممە، 25-06-2025ـی ئەنجوومەنی وەزیران؛ لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا باس لە کێشەی مووچەی مووچەخۆران، پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا و بارودۆخی عێراق و گشتیی ناوچەکەى کرد.  وتی: "دەمەوێت خەڵکی هەرێمی کوردستان دڵنیا بکەمەوە، کە ژیان و مردنی ئێمە بەیەکەوەیە. ئەوەی لە توانای حکوومەتی هەرێمی کوردستاندا بێت، ئەوەی لە توانای خۆمدا بێت، هەموو هەوڵێک دەدەین کە دەستەبەری هەموو مافەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان بکەین.  جەختى کردەوە هیوادارم لە ماوەیەکی زۆر نزیکدا، لەم چەند ڕۆژەدا بگەیەن بە ئەنجامێکی زۆر ئەرێنی (لەگەڵ حکوومەتی عێراق) و ئەم کێشەیە بەرەو چارەسەر بڕوات و مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم دابین بکرێت. لە وەڵامی پرسیارێکدا لەسەر ئەوەی ئەگەر هەولێر و بەغدا نەگەیشتنە رێککەوتن، هەرێمی کوردستان دەتوانێت مووچە دابین؟ مەسرور بارزانی گوتی، "سەخت دەبێت، چونکە لەم ماوەیە کە نەوت راگیراوە، وایکرد داهات بەشێوەیەکی گشتی کەم بێتەوە".   سەرۆکوەزیران باسی لەوەش کرد، "کەمبوونەوەی داهات، جووڵەی بازرگانی و کەرتی تایبەتیش بەرەو لاوازی دەبات، بۆیە بێگومان سەخت دەبێت، بەڵام ئێمە بە هیچ جۆرێک واز لە مافە دەستوورییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان ناهێنین".   مەسرور بارزانی زیاتر لەسەر ئەم پرسە قسەی کرد و گوتی، "بەغدا موڵکی تاکە لایەنێک نییە کە ئێمە بچین سواڵکەر بین و ئەوان خاوەن ماڵ بن، هەموومان لەم وڵاتە دەبێت یەکسان بین. خۆشمان بە خاوەن دەسەڵات دەزانین، هەموو هەوڵێکیش دەدەین بگەین بە رێککەوتن و هەموو مافەکان بە یەکسانی و دادپەروەرانە دابەش بکرێت". بەشێکى دیکەى پەیامەکانى مەسرور بارزانى,,, سوپاسی خۆڕاگریی خەڵکی هەرێمی کوردستان دەکەین، بە پشتیوانیی خەڵکی کوردستان ئەم قەیرانە بەرەو کۆتایی دەڕوات. چاومان لە ئەنجوومەنی باڵای دادوەریی عێراقە کێشەی مووچە چارەسەر بکات، لەگەڵ بەرپرسانی عێراق قسەم کرد و ئامادەن لەگەڵ ئێمە گفتوگۆ بکەن. ژیان و مردنی ئێمە و خەڵکی هەرێمی کوردستان بەیەکەوەیە، شاندێکی عێراق بۆ چارەسەری کێشەی مووچە دێنە هەرێمی کوردستان. بەلێنتان پێدەدەم نایەڵین مووچەکانتان بفەوتێت مانگى پێنج و شەشیش، سکاڵای هەندێک لایەنی ناوخۆ ڕێگەخۆشکەر بوو بۆ دەستێوەردانی دادگای فیدراڵی لە بابەتی مووچە .   بەهیچ شێوەیەك قبوڵی ناكەین مافە دەستورییەكانمان كە لە دەستوری عێراقدا هاتووە كەمبكرێتەوە دەرگای گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا داناخەین. شاندێک بۆ چارەسەکردنی پرسی مووچە دێتە هەولێر، لە ئاستێکی باڵایە، هەژماری من لە سلێمانی بە خێرایی دەچێتەپێش. ئەوەى لەبەردەستمانە دەیدەین بەمووچە بەس نازانم بەش دەکات یان نا، لەسەر پێکهێنانی حکومەت رێککەوتووین بەڵام لەسەر پۆستەکان کێشەمان هەیە.

  بەهۆی دواکەوتن و دیارنەبوونی وادەی دابەشکردنی مووچەی مانگی پێنج، بەشێک لە فەرمانگەکانی پارێزگای سلێمانی دوو رۆژە بایکۆتی دەوامیان کردووە. پەیامنێرى هاوڵاتى لەسلێمانى ڕایدەگەیەنێت فەرمانبەرانی بەشێک لە فەرمانگەکانی پارێزگای سلێمانی بایکۆتی دەوامیان کردووە و دەڵێن، دەوام ناکەن، لەبەرئەوەی بەرچاویان روون نییە کەی مووچەکانیان وەردەگرن. هەروەها وتیشى: فەرمانبەرانى فەرمانگەکانى ئاو و شارەوانى رۆژهەڵات و رۆژئاوا و بەڕێوبەرایەتیى گشتیى شارەوانییەکانى سلێمانى و کارەبا و سەرۆکایەتیى زانکۆى سلێمانى بایکۆتیان کردووە. بەگوێرەی زانیارییەکان، بەڕێوەبەری فەرمانگەکان باس لەوەدەکەن، بایکۆت نەکراوە و فەرمانبەران بەشێوەی نۆرە، دەوام دەکەن، بەڵام فەرمانبەران ئەو زانیارییە رەتدەکەنەوە و دەڵێن، بایکۆتیان کردووە و ناچنەوە دەوام تا مووچەکانیان وەردەگرن. ئەمە لەکاتێکدایە چەند رۆژى ڕابردوو سەرچاوەیەك لە هەرێمی كوردستان بە پێگەی (بغداد اليوم)ـی راگەیاندبوو كە حكومەتی عێراق رادەستكردنی تەواوی داهاتەكانی كردوەتە مەرج بەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە و تا ئەوكاتەش ئامادەنییە هیچ دانوستان و گفتوگۆیەك لەبارەی موچەی مانگی ئایار ئەنجام بدرێت. سەرچاوەكە ئەوەشی ئاشكرا كردوە كە بەغداد پێشوازیكردنی لە شاندی هەرێمی كوردستان رەت كردوەتەوە لەكاتێكدا چەندین ناكۆكی بونیان هەیە لەبارەی مەلەفی نەوت و داهاتە نانەوتییەكان.

وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، داوای لە حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەكات، کار بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بکەن، لە ڕێگەی دیالۆگێكی بونیانەرەوە، هۆشداریشیدا لەوەی بەردەوامبونی قەیرانەکە رەنگە کاریگەری نەرێنی لەسەر کەشی وەبەرهێنانی عێراق هەبێت. تامی بروس، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا وتی: ئەمریکا لە نزیکەوە چاودێری قەیرانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەکات. جەختیشیكرد: چارەسەرکردنی ناکۆکی نێوان بەغدادو هەولێر سەبارەت بەم دۆسیەیە دەبێت لە رێگەی گفتوگۆی بونیادنەرەوە ئەنجام بدرێت، کە هاوتەریبێت لەگەڵ بەرپرسیارێتییە دەستورییەکان. وتیشی: چارەسەرکردنی قەیرانی مووچە ئاماژەیەکی ڕوون دەنێرێت بەوەی عێراق کەشێکی لەبار بۆ راکێشانی وەبەرهێنان دەخولقێنێت، لەنێویاندا کۆمپانیا ئەمریکییەکان، سەرکەوتنیش لەم پرۆسەیەدا یارمەتیدەر دەبێت بۆ بەهێزکردنی هاوکاری فراوانتر لە نێوان هەردوولا، لە نمونەی، دووبارە کردنەوەی بۆری عێراق-تورکیا و فراوانکردنی پرۆسەكانی گەڕان بەدوای وزەدا.  

  کاتژمێر شەشی ئێوارەی ئەمڕۆ، ئەنجومەنی ئاسایشی سەربە نەتەوەیەکگرتووەکان لەبارەی چەند پرسێکی تایبەت بە عێراق، لەنێویشیاندا پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغداد، کۆبوونەوەی خۆی لە شاری نیویۆرک ئەنجام بدات. لە کۆبوونەوەکەدا ئەنجومەنەکە گوێ لە راپۆرتی بەرپرسانی یونامی دەگرن. محەمەد حەسان، سەرۆکی نێردەی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ یارمەتیدانی عێراق، یونامی، راپۆرتێک لەبارەی کارەکانی خۆیانەوە پێشکەش دەکات، تیشک دەخاتە سەر کاری یونامی و بارودۆخی ئێستای عێراق. میدیاکان دەڵێن رەنگە بابەتی ناکۆکییەکانی نێوان بەغداد و هەولێر لەسەر کێشەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان یەکێک بێت لەو بابەتانەی حەسان لە بەردەم ئەنجومەنی ئاسایشدا باسی دەکات. ئەمە لە کاتێکدایە، بە بڕیاری تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق خەرجکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان ڕاگیراوە و تا ئێستاش هیچ ئاسۆیەک بۆ چارەکردنی کێشەکە نییە؛ ئەمەش وای کردووە پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا ڕۆژ بە ڕۆژ بەرەو خراپتر بچن.  بەرپرسانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان دووپاتی دەکەنەوە، هەموو پابەندییەکانی خۆیان بەرانبەر بە یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵی جێبەجێ کردووە، بەڵام حکوومەتی عێراق بە بیانووی جیاواز مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی ڕاگرتووە و دەیەوێت سزای بە کۆمەڵی خەڵک بدات. 

  لەسەرەتای مانگی داهاتووەوە پارەدان بەشێوەی کاش لە تەواوی فەرمانگەکانی حکومەتی عێراق قەدەغە دەکرێت و دەبێتە ئەلیکترۆنی. ئەم بڕیارە فەرمانگە فیداڵییەکانی عێراق لە هەرێمی کوردستانیش دەگرێتەوە، وەکو فەرمانگەی پاسپۆرت و کارتی نیشتمانی و دامەزراوە فیدراڵییەکانی دیکە. ساڵح سەلمان راوێژكاری سەرۆكوەزیرانی عێراق بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی راگەیاند،  عێراق لە وەرگرتنی سیستەمی پارەدانی ئەلیکترۆنی پێشکەوتنی بەرچاوی بەدەستهێناوە، ساڵی 2018 بۆ 2019 تەنها كەمتر لەڕێژەی 10%ـی پارەدانی ئەلیكترۆنی هەبووە، بەڵام ئێستا رێژەكەی بۆ 40% بەرزبووەتەوە، هەروەها ژمارەی ئامێرەكان فرۆشتن بە شێوەی ئەلیکترۆنی گەیشتووەتە 60 بۆ 70 هەزار، ژمارەی هەژماری بانكیش 22 بۆ 33 ملیۆن زیادیكردووە. لەو چوارچێوەیەشدا، لە سەرەتای مانگی داهاتووەوە لە مامەڵەی تەواوی فەرمانگە حكومییەكاندا پارەی كاش نامێنێت و دەبێت بەئەلیكترۆنی، پێویستە هاووڵاتیان بەبێ كارتی بانکی سەردانی فەرمانگەكان نەكەن.

  قەیس خەزعەلی، ئەمینداری گشتیی عەسائیبی ئەهلی حەق داوا لە هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان دەکات فشار بخەنەسەر حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ پابەندبوون بە دەستوور و بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدراڵی. قەیس خەزعەلی، سەرۆكی گروپی عەسائیبی ئەهلی هەق، ئەمڕۆ لەوتاری نوێژی جەژندا رایگەیاند: کێشە بنەڕەتی کە تەواوی کێشەکانی لێیەوە سەرچاوە دەگرن ئەوەیە، زۆرینەی بەرپرسانی هەرێم بڕوایان بە عێراقێکی یەکگرتوو نییە. وتیشی: رێژەی هەژاری لە هەرێمی كوردستان  زیاترە لە ناوچەكانی ناوەڕاست و باشور، ئامارە فەرمییەکان ئاماژە بەوە دەکەن، زۆرینەی پەنابەرانی عێراق لە دەرەوەی وڵات، خەڵکی هەرێمی کوردستانن. خەزعەلی راشیگەیاند: بەرپرسیارێتی دەوڵەت كارێكی هاوبەشە، هەموو خەڵکی عێراق بەبێ جیاوازی ماف و ئەرکیان هەیە، ئەی بەرپرسانی هەرێمی کوردستان، ئەوە نامەنتیقیە داوای هەموو شتێک بکەن بەبێ ئەوەی هیچ شتێک بدەن. لەبەشێكی تری وتارەكەیدا جەختیكرد: حکومەتی هەرێمی کوردستان داهاتی نەوت رادەستی بەغداد ناکات و بە نرخی خوڵ دەیفرۆشێت، داهاتی دەروازە فەرمی و نایاساییەکانی هەرێم رادەستی بەغداد ناكات.  وتیشی: هەندێک لە دەزگاکانی راگەیاندن لە کوردستان بانگەشەی ئەوە دەکەن، من لە پشت بڕینی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانەوەم.

  سەرچاوەیەک لە وەزارەتی پێشمەرگە ڕایگەیاند، دابەشکردنی هاوکاری هاوپەیمانان بۆ مانگی پێنج بە بڕیاری بەرپرسانی باڵای وەزارەت راگیراوە، لە کاتێکدا دوێنێ هاوپەیمانان پارەکەیان خستووەتە سەر هەژماری وەزارەت. بەگوتەى سەرچاوەکە، بڕیار بوو ئەمڕۆ دەستبکرێت بە دابەشکردنى هاوکارییەکە، بەڵام دواخراوە بۆ چوارشەممەى دواى جەژن، واتە 12ـى ئەم مانگە. دەڵێت، ئەم بڕیارە بۆ بەشێک فەرماندە و بەرپرسانی وەزارەتی پێشمەرگە چاوەڕواننەکراوبووە و نیگەرانی کردوون. ئەو دەڵێت، بڕوونى هۆکاری راگرتنی دابەشکردنی هاوکاری هاوپەیمانان نەخراوەتەڕوو، بەڵام بە ئەگەرێکی زۆر پەیوەندی بە دابەشنەکردنی مووچە هەیە، کە ناتواندرێت بەر لە جەژن دابەش بکرێت. ڕاگرتنى ئەو مووچەیە لەکاتێکدایە، ئەمڕۆ ئەنجومەنى وەزیرانى هەرێم لەسەر پرسى مووچە کۆبوویەوە، بەڵام بەپێى زانیاریەکان کۆبوونەوەکە بێ ئەنجام بووە. هاوکات لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم هیچ بڕیارێک لەبارەی مووچە نەدراوە، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی بەشداری کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی وەزیرانی نەکرد. لەلایەکى دیکەوە عەبدوڵڵا حاجی مەحموود، وەزیری کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان وتى: هەموو رێکارێکی دێپلۆماسی دەگیرێتەبەر لە ناوەوە و دەرەوەی عێراقیش و روونکردنەوە دەدرێ کە "ئێمە میلـلەتێکین سزا دەدرێین".

  وەزارەتی دارایی لەبارەی لێبڕینی 3%ی مووچە رایگەیاند، "ئەو لێبڕینە هیچ پەیوەندیی بە حکومەتی هەرێمی کوردستان و وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستانەوە نییە، بەڵکو لەسەر بڕیاری وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ و خودی وەزیری دارایی حکومەتی فیدراڵ ئەو بڕیارە جێبەجێ کراوە."   لە بەشێکی دیکەی راگەیێندراوەکەیدا وەزارەتەکە دەڵێت، "مانگانە لەلایەن وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵەوە لە مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان گل دەدرێتەوە، راستەوخۆ دەچێتە ناو سندوقی خانەنشینی یەکگرتووی حکومەتی فیدراڵەوە." ڕونکردنەوەیەک لە بەڕێوبەرایەتی گشتی ژمێرکاری / وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستانەوە.  لەدوای بڵاو بونەوەی گشتاندنی دارایی ژمارە ( ٤ ) ی ساڵی (٢٠٢٥ ) لەڕێکەوتی ( ٢٠٢٥/٦/٢ ) تایبەت بە لێبڕینی خانەنشینی، وەک لە گشتاندنەکەدا هاتووە کە پاڵپشتە بە جێبەجێکردنی یاسای خانەنشینی یەکگرتووی عێراق و دوو نوسراوی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان ژمارە ( ٥٩٨٩ لە ٢٠٢٥/٥/١٥ ) و ژمارە ( ٦١٧٠ لە ٢٠٢٥/٥/١٩ ) و کۆنوسی کۆتایی لیژنەی فەرمانی دیوانی ژمارە ( ٢٤٦٦٠ ) ی ساڵی ( ٢٠٢٤ ). لێرەو لەوێ لەلایەن چەند پەرلەمانتارێکی پۆپۆلیست و کەسانی بەناو ڕەخنەگری بێ ئاگا کە لەسەر هەموو شت قسە دەکەن بەبێ ئەوەی هیچ شارەزاییەکیان لەو بابەتانەدا هەبێت چەندین بوختان و چەواشەکارییان لەسەر ناوەرۆکی گشاندنەکە بڵاوکردۆتەوە. لەپێناو ئەوەی چی تر ڕای گشتی بەلاڕێدا نەبرێت بەپێویستمان زانی بەم چەند خاڵەی خوارەوە ڕاستییەکان بخەینە ڕوو. ١- دوای بەرکاربوونی یاسای خانەنشینی یەکگرتوو ژمارە ( ٩ ) ی ساڵی ( ٢٠١٤ ) لە هەرێمی کوردستان بەپێی بریاری ژمارە ( ٢٥٩ ) لە ٢٠٢٤/٧/٣ و سەپاندنی ڕێژەی ( ١٠٪ ) لێبڕینی خانەنشینی ( توقیفات التقاعدیە ) لەسەر فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بەمەش ڕێژەی ( ٣٪ ) لێبڕینی خانەنشینی لە ڕێکەوتی ( ٢٠١٤/١/١) تا ( ٢٠٢٤/٦/٣٠ ) وەکوو قەرز تۆمار دەکرێت لەسەر فەرمانبەران و خانەنشینان کە بەپێی نوسراوی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ بەژمارە ( ١٩١٠٠ ) لە ڕێکەوتی ( ٢٠٢٥/٥/٨ ) کە ئاڕاستەی نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم لە بەغداد کراوە و تیایدا کۆنوسی لیژنەی کۆتایی لە ڕێکەوتی ( ٢٠٢٥/٣/٩ ) هاوپێچ کراوە ئەم لێبڕینەی سەپاندووە بەسەر فەرمانبەران و خانەنشینانی حکومەتی هەرێمی کوردستان کە وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ لە ڕێکەوتی ( ٢٠٢٥/٦/١ ) لێبڕینەکە لە مووچەی خانەنشینان و فەرمانبەران دەخاتە بواری جێبەجێ کردنەوە. ٢- ئەو لێبڕینە هیچ پەیوەندی بە حکومەتی هەرێمی کوردستان و وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستانەوە نییە، بەڵکوو لەسەر بڕیاری وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ و خودی وەزیری دارایی حکومەتی فیدراڵ ئەو بڕیارە جێبەجێ کراوە، لەمانگی شوباتەوە وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ هەوڵیداوە ئەو لێبڕینە جێبەجێ بکات و بەماوەیەکی کورتیش پارەکە وەربگرێتەوە ، بەڵام بەهەوڵی تیمەکانی وەزارەتمان ماوەی وەرگرتنەوەی ئەو قەرزە درێژ کرایەوەو چەند مانگێکیش جێبەجێکردنەکەی دواخرا، کە هەموو مانگێک وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ ئەو لێبڕینەی کردبووە یەکێک لە مەرجەکانی ناردنی تەمویلی مووچە. ٣- چۆن جێبەجێکردنی یاسای خانەنشینی یەکگرتووی عێراق بۆتە هۆی سودمەند بوونی سەدان هەزار خانەنشین و فەرمانبەر کە لە داهاتودا بەم یاسایە خانەنشین دەبن، دەبێت ئەو پابەندیەش جێبەجێ بکرێت کە بریتییە لە دانەوەی ئەو جیاوازی لێبرینە کە لایەنێکی تری یاساکەیە. ٤-ئەم لێبڕینی لە ( ٣٪ )یە، کە مانگانە لەلایەن وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵەوە لە مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان گل دەدرێتەوە، ڕاستەوخۆ دەچێتە ناو سندوقی خانەنشینی یەکگرتووی حکومەتی فیدراڵەوە . ٥- جێبەجێکردنی ئەو لێبڕینی خانەنشینییە یەکێک بوو لە تێبینییەکانی تیمی هاوبەشی دیوانی چاودێری دارایی عێراق و هەرێمی کوردستان بۆ بەرکاربونی یاسای خانەنشینی یەکگرتووی عێراق و ناردنی تەمویلی مووچەی مانگانە لە سەرەتای ئەمساڵەوە. لە کۆتایدا وەڵامی پەرلەمانتاری یەکگرتووی ئیسلامی کورستان لە پەرلەمانی عێراق ( دارا سێکانیانی ) و هاوشێوەکانی و ئەو کەس و لایەنانەی کوێرانە بوختانیان بۆ حکومەتی هەرێم و وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێمی کوردستان کردووە لەم بابەتەدا بەم ئایەتە پیرۆزە دەدەینەوە ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَن تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ ). بەڕێوبەرایەتی گشتی ژمێرکاری / وەزارەتی دارایی و ئابووری