چنار سەعد: پارتى یەکەمی بێ رکابەرە وەک هەمیشە

ساڵح موسلیم ئەندامی کۆنسەی هاوسەرۆکایەتیی پارتی یەکێتیی دیموکراسی (پەیەدە) لەچاوپێکەوتنێکى تەلەفزیۆنیدا باسی شەڕی گەڕەکە کوردییەکان و هێزەکانی دیمەشق دەکات، جەختى کردەوە کە هەندێک لایەن لە تورکیا دەیانەوێت گرژى و ئاڵۆزی لەسوریا دروست ببێت. ناوبراو لەبەشێکى قسەکانیدا دەڵێت: پرسى حەلەب و ئاڵۆزیەکانى ئەشرەفیەو شێخ مەقسود نوێ نییەو ڕیشەیەکى کۆن و قوڵى هەیە،  پاش ڕێککەوتنەکەى یەکى نیسان هەسەدە لەو دوو گەڕەکە چوەتە دەرەوەى شارەکە. هەروەها باس لەوەش دەکات مانگێک زیاترە فشارەکانى دیمەشق بۆ سەر  شێخ مەقسودو ئەشرەفییە چڕبۆتەوە،  هێزەکانى هەسەدە ٥٠ کیلۆمەتر لە حەلەب دوورترن پەیوەندى بە پرسى شێخ مەقسود و ئەشرەفییەوە نییەو ئاسایشى و هێزى ناوخۆ هەبووە لەو دوو گەڕەکە، بەگوێرەى ڕێککەوتنى یەکى نیسان ئاسایش گەرەکەکانى شێخ مەقسودو ئەشرەفییە دەپارێزن. ساڵح موسلیم ئەوەش دەخاتەڕوو ئەو هێزانەى کە گرێدراون بەتورکیاوە باڵادەستن و نایانەوێت رێککەوتنى ١٠ى ئازار جێبەجێبکرێت، گروپە چەکدارەکان خوازیاربوون لەڕێگەى دروستکردنى گرژیی و ئاڵۆزییەوە هەوڵەکانى تۆم باراک تێکبدەن، تائێستاش ئەو هێزانە لەجێگەى خۆیان ماونەتەوەو نەکشاونەتەوە. ئەو جەختى کردەوە کە هیچ پرۆژەیەکمان نییە بۆ دروستکردنى هەرێمێکى جیا لەڕۆژئاواى کوردستان، ئەحمەد شەرع ناچارە سوریاى لامەرکەزى قبوڵ بکات سەبارەت بە ژمارەى شەهیدان و بریندارانى شەڕەکەى دوێنێ شەو دەڵێت: لەئاڵۆزییەکانى شەوى ڕابردووى ئەو دووگەرەکەى حەڵەب دوو کەس شەهید بوون و نزیکەى ٦٠ کەسیش بریندرابوون،   ئەندامەکەی کۆنسەی هاوسەرۆکایەتیی (پەیەدە)  وتیشى: گفتوگۆى دیمەشق و شاندى ئیدارەى خۆسەرى بەباشى بەڕێوەچووە، ئەمریکاو هاوپەیمانان چاودێرى ڕێککەوتنەکە دەکەن، خۆسەر پابەندى رێککەوتنى ١٠ى ئازاربوە، بەڵام لایەنى بەرانبەر نایەوێت جێبەجێبکرێت.

سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، سەبارەت بەدەستگیرکردنى لاهور شێخ جەنگى وتى: ئەو خۆى وتى من ملیشیام هەیە، ئەو بەڵگانەى هەبوون لەسەرى وەک چەک و درۆن و هارد بەڵگەى زۆرن لەسەرى.   بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، لە میانی بەشداریکردنی لە پانێڵێکی تایبەتدا لە دیداری مێری، تیشکی خستە سەر دۆخی ناوخۆی حزبەکەی و رایگەیاند، یەکێتی یەکگرتووە و لە پێگەیەکی بەهێزدایە. سەبارەت بە کێشە ناوخۆییەکانی پێشووی یەکێتی، بافڵ جەلال تاڵەبانی رایگەیاند: "بەڵگەی زۆر لەسەر کاک لاهور هەیە،" ئەمەش ئاماژەیەکی روون بوو بۆ ئەو رووداوانەی کە بوونە هۆی گۆڕانکاری لەناو سەرکردایەتیی یەکێتیدا. تاڵەبانی تیشکی خستە سەر پەیوەندییەکانیان لەگەڵ پارتی و گوتی: "هەر کاتێک لەگەڵ پارتی پێکەوە کارمان کردبێت، سەرکەوتوو بووین. ئێمە لە حکومەت هاوبەشیمان دەوێت و پێویستە هاوبەشی راستەقینەی یەکدی بین." بافڵ جەلال تاڵەبانی جەختی کردەوە کە سلێمانی شارێکی ئارامە بۆ دەنگە جیاوازەکان و گوتی: "هەموو چالاکوانە سیاسییەکان لە سلێمانی هەست بە پارێزراوی دەکەن."  

سەرۆک وەزیرانی عێراق، ڕایدەگەیەنێت بۆ یەکەمجار عێراق جوڵەیەكی گەشەپێدانی بێ وێنەیە بەخۆوە دەبینێت و لە ماوەی دوو ساڵ و نیودا توانیومانە جیاوازییەکی بەرجەستە لە خزمەتگوزارییەکان دروست بکەین کە هاوڵاتیان هەستیان پێکردووە. محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، لە چاوپێكەوتنێكدا  لەگەڵ کەناڵی جەزیرە باس لەچەند پرسێکى جیاواز دەکات و لەبەشێکیدا ئەوە دەخاتەڕوو کە ئەو پێش ساڵی 2003 عێراقى بەجێنەهێشتووە، لە پارێزگای میسان بووە کاتێک رژێمی دیکتاتۆری بەعس رووخاوە. هەر وەها ئەوەش دەڵێت کە: باوکم ئەندامی حیزبی دەعوەی ئیسلامی بوو، یاوەریکردنی وەک کوڕە گەورەی، ئاگاداریكردم لە هەندێک لە رووداو و هەڵوێستەکانی ئەو قۆناغە. بەشێک لە ناوەڕۆکى قسەکانى سودانى: ـ دەسەڵاتی دیکتاتۆری باوکمی لە سێدارەدا سەرەڕای نەخۆشیەکەی، کەسانێک هەن بە هۆکاری سیاسی هەوڵی شێواندنی راستییەکان دەدەن. ـ بڕیاری ئاشتی و شەڕ لە دەستی دەوڵەتدایە، حکومەتەکەمان نەیهێشتووە هیچ لایەنێک هەنگاوێک بنێت کە زیان بە بەرژەوەندییەکانی وڵات بگەیەنێت یان پاساوێک بدات بۆ دەستدرێژیکردنە سەرمان. ـ بۆ یەکەمجار عێراق جوڵەیەكی گەشەپێدانی بێ وێنەیە بەخۆوە دەبینێت و لە ماوەی دوو ساڵ و نیودا توانیومانە جیاوازییەکی بەرجەستە لە خزمەتگوزارییەکان دروست بکەین کە هاوڵاتیان هەستیان پێکردووە. ـ  لەگەڵ سوریا پەیام و شاندمان ئاڵوگۆڕ کردووە، جەختمان لەسەر پاراستنی فرەچەشنی کۆمەڵایەتی و یەکگرتوویی وڵات و رەتکردنەوەی توندڕەوی و تیرۆر کردووەتەوە. ـ  حکومەت لە بەرنامەكەیدا كۆكردنەوەی چەکی چەكی لەدەستی دەوڵەت پەسەند کردووە، کۆتایی هاتنی ئەرکی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی پاساو بۆ بەردەوامی هەڵگرتنی چەک لە دەرەوەی دەوڵەت ناهێڵێتەوە. ـ  حکومەتەکەمان دەستی کردووە بە گرتنەبەری هەنگاوی کردەیی بۆ بەهێزکردنی دەسەڵاتی دەوڵەت و گەیشتن بە ئاسایش و سەقامگیری و داعشی تیرۆریستیش مەترسی دروست ناکات. ـ کۆی بەرهەمی کارەبای ئەم هاوینە گەیشتە (28) هەزار مێگاوات، دەستمان کردووە بە چاکسازی لە کەرتی کارەبا و دابینکردنی سوتەمەنی. ـ بەردەوامین لە بەدواداچوون بۆ ئەو کەسانەی کە لە دەرەوەی وڵات تێوەگلاون لە گەندەڵی، لە ڕێگەی هاوکاری لەگەڵ ئینتەرپۆل بۆ وەرگرتنەوەی پارەی دزراوەكان. ـ گفتوگۆیەکی نیشتمانیمان لە نێوان هەموو هێزە سیاسییەکان ئەنجامدا، بنەماكەی پاراستنی ئاسایش و سەروەری عێراق و رێگریکردن بوو لە تێوەگلانی لە شەڕدا. ـ  هەوڵی لێك نزیک كردنەوەی  تێڕوانینی ئێران و ئەمریکا دەدەین، پشتیوانی لە وتووێژەکان دەکەین کە لەسەر بنەمای یاسا نێودەوڵەتییەکان و پەیماننامەی قەدەغەکردنی چەکی ئەتۆمی .

هێلین ئومێد ڕایگەیاند، لە قۆناغی یەکەمی پرۆسەکەدا تەڤگەر ئەرکەکانی خۆی بە تەواوی جێبەجێ‌کردووە و وتی: "لە قۆناغی دووەمدا پێویستە ڕێگە بە ڕێبەر ئاپۆ بدرێت تا سیاسەت بکات و لە چوارچێوەی ئەنتێگراسیۆنی دیموکراتیکدا هەموارکردنەوەی یاسایی ئەنجام بدرێن." ئەندامی تەڤگەری ئازادیی کوردستان هێلین ئومێد سەبارەت بە بڕیاری کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەوروپا تایبەت بە بڕیاری پێشێلکردنی "مافی هیوا"ی پەیوەست بەعەبدوڵا ئۆجەلان و پەرەسەندنەکانی پەیوەست بە پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک بۆ مەدیا خەبەر تیڤی قسەی کرد. هێلین ئومێد لە سەرەتای قسەکانیدا خۆشەویستی و پەرۆشی خۆی بۆ ڕێبەر ئاپۆ باسکرد و لەسەر مافی هیوا وتی: "یەکێکە لە گرنگترین پێشکەوتنەکان. لەبەرئەوەی پەیوەندی بە بارودۆخی ڕێبەر ئاپۆوە هەیە. کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەورووپا لەسەر مافی هیوا بڕیارێکی نوێی دەرکرد. وەکو تەڤگەر، چاوەڕێ بووین و سەیرمان دەکرد. چاوەڕێ بووین بزانین لەسەر ئەو بابەتە چی دەڵێن، چ ڕێوشوێنێک دەگرنە بەر و چ هەنگاوێک دەنێن. ئەگەر هەڵە نەبم پشت بەو بڕیارە دەبەستێت، کە بەر لە ١١ ساڵ دەرکراوە و ئەوە ١١ ساڵە گەلی کورد بە قسەکردن لەسەر مافی هیوا سەرقاڵ دەکەن. یانی، ئەنجوومەنی ئەورووپا خۆی پێشەنگایەتی ئەمە دەکات. پێویستە بزانرێت، کە یاسای مافی هیوا تەنها بۆ ڕێبەر ئاپۆ نییە. مافێکە کە مرۆڤایەتی لە چوارچێوەی ڕێسا جیهانییەکان و مافەکانی مرۆڤدا بەدەستی هێناوە. بەتایبەتی بۆ زیندانیانی سیاسی بەدەستهاتووە." ملیۆنان کەس هەڵستانە سەر پێ چی بێزارمان دەکات، چیمان بەلاوە سەیرە؟ کێشەکە ئەوەیە، کە ئەوانەی خاوەنی ئەم مافەن ناتوانن بەکاری بهێنن، یاخود زیهنییەتێکی بازرگانی لە ڕۆژەڤدا دەهێڵدرێتەوە. لەو ڕۆژانەی کە ئەم بڕیارە قسەی لەسەر دەکرا، لە ئەورووپا چالاکیی گەورە ئەنجامدران. بە ملیۆنان کەس لە تورکیا، کوردستان، ئامەد، وان و مێرسین هاتنە سەر شەقامەکان. بە ملیۆنان کەس هەڵستانە سەر پێ تاوەکو یاسای مافی هیوا بۆ ڕێبەر ئاپۆ و سەرۆکایەتییان جێبەجێ بکرێت. واتا ملیۆنان کەس بۆئەوەی ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ بە یاسایی مسۆگەر بکرێت، هەڵستانە سەر پێ. لە ڕۆژئاواش هەڵستانە سەر پێ." هێلین ئومێد ئاماژەی بەوە کرد، کە مافی سروشتیی ڕێبەر ئاپۆیان کردە مژاری بازاڕ و ئەمەش ئەوان دەخاتە نیگەرانییەوە. ئومیت بەم شێوەیە بەردەوام بوو: "بۆئەوەی ڕێبەر ئاپۆ سوود لەم مافە وەرنەگرێت، سەدان هەزار زیندانی سوود لەم مافە وەرناگرن. زۆرێک لە هەڤاڵانمان لە زیندانەکان زیندانیی سیاسین. بارمتەن. سەرەڕای ئەوەی سزاکانیشیان تەواوبووە، ئازاد ناکرێن. لەبەرئەوە تێکۆشان بۆ یاسای دیموکراتیک و وەکو پایەیەکی تورکیا، دامەزراندنی یاسای دیموکراتیک زۆر گرنگە. ئێمە لە ڕووی مافی هیواوە، لەگەڵ ڕاستییەکی وەهادا ڕووبەڕووین." 'ڕێبەر ئاپۆ نوێنەرایەتی تێڕوانینێکی جیهانی دەکات' هێلین ئومێد دەستنیشانی کرد، کە جێبەجێنەکردنی مافی هیوا نەک تەنها لەسەر ڕێبەر ئاپۆ سەپێنراوە، لە ڕاستیدا لەسەر گەلی کورد بێهیوایی دەسەپێنێت و بەسەر ژنان، گەلانی تورکیا و گەلانی ناوچەکەدا دەسەپێنرێت. هێلین ئومیت وتی ڕێبەر ئاپۆ نوێنەرایەتی جیهانێکی نوێ و ئازاد و پەیوەندییە ئازادەکان دەکات و بەم شێوەیە درێژەی بە قسەکانیدا: "ئەو تەنها تاکەکەسێک نییە؛ ئەو کۆمەڵگە و سیستەمێکە. ڕێبەر ئاپۆ نوێنەرایەتی تێڕوانینێکی جیهانی دەکات. مافی هیوا بۆ ڕێبەر ئاپۆ بەجێناهێنن. لەبەرئەوە، ئێمە بەم شێوەیە قسەدەکەین: نە مافی هیوا، نە ڕێسای هیوا... پێموایە ڕێبەر ئاپۆ دەیویست بەم شێوەیە قسەی لەسەر بکرێت. ئەوە ڕێسایەکە. وەکو وتم، هەرخۆی ئەم مافە هەیە، بەڵام ڕێسای هیواش هەیە. واتا، ڕێسای هیوا بۆ هەمووان دەگونجێت. پێویستە هەمووان سوودی لێ وەربگرن. لەبەرئەوەی هەوڵدەدەن ژن، گەل، گەلانی تورکیا، گەلانی کوردستان ناچاری دەوڵەتپەرست، دەسەڵاتی پیاو و ڕژێمی شارستانی‌پەرست بکەن. هۆکاری سەرەکی هەڵوێست دژی ڕێبەر ئاپۆ ئەو خاڵە دژبەرەیە. ئەمە بە هیچ شێوەیەک قبووڵ ناکرێت. دەبێت بەدڵنیاییەوە جێبەجێ بکرێت. ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ ئەرکی سەرەکییە جێبەجێنەکردنی ئەم مافە تاوەکو ئێستا، ڕاستەوخۆ پەیوەستە بە سیاسەتەکانی دژی گەلی کوردەوە. ڕاستییەکی لەم شێوەیە هەیە: ئەو هێزانەی کە پیلانگێڕی نێونەتەوەییان جێبەجێکرد، کە پایە هەرە گرنگەکانی، دەوڵەتانی ئەورووپی بوون، پێکهاتەی دەوڵەت-نەتەوەی ئەورووپا بوو. بەجۆرێک تاوانەکانی خۆیان بەم شێوەیە درێژەپێ‌دەدەن. یانی، ئەمە ١٠ ساڵە بەجێنەهێنانی ئەم مافە، بەردەوام دواخستنی، جێهێشتنی بۆ کات و لەم کۆتاییەشدا، درێژکردنەوەی تاوەکو حوزەیرانی ٢٠٢٦، بەم مانایە دێت. لە ڕاستیدا جارێکی تر ڕێگە بۆ سیاسەتەکانی ئاستەنگکردن کە لەلایەن دەوڵەتی تورکەوە ئەنجامدەدرێن، خۆشدەکەن و بناغەکەی ئامادە دەکەن. دەرگا دەکرێتەوە. مەترسییەکی لەم شێوەیە هەیە. لەبەرئەوەی ئێمە لەناو پرۆسەیەکی زۆر گرنگداین. ئێمە لەناو پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیکداین. لەو پرۆسەیەدا ئەو ئەرکانە هەن، کە پێویستە بەپەلە جێبەجێ بکرێن. ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ ئەرکی سەرەکییە. یاسای مافی هیوای ببێتە بنەمای ئەمە، بە نەهێنانی بۆ ناو ڕۆژەڤی تورکیا، دەیانەوێت پەیامی "بە ڕاستی دەتوانین زیاتر دوای بخەین" بدەن. بڕیارەکەی کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەورووپا ڕێگەی بۆ سیاسەتی سەرقاڵکردن خۆشکردووە. بەهیچ شێوەیەک ئەم بارودۆخە مایەی قبووڵکردن نییە. ئێمە وەکو لایەنی سیاسی ئەمە، ئەو پەیامانەی کە بۆمان دەنێرێت، بەم شێوەیە لێکدەدەینەوە. بێگومان، پسپۆڕانی یاسایی لە چوارچێوەی ئەوەی، کە ئەم بڕیارە بە مانای چی دێت، لێکدانەوەیان کرد. هەندێک کەس وتیان کە ئەمە 'هاوبەشیکردنی تاوانە' و بە ڕاستی ئەمە بەشێکە لە سیاسەتەکانی تورکیا. بەڵێ، وڵاتانی ئەورووپا، دەوڵەتانی ئەورووپا، ڕێکەوتننامەی زۆر قێزەون لەگەڵ تورکیادا دەکەن. دەیانەوێت، شەڕی تورکیا، شەڕی کورد، شەڕی نێوان تورک و کورد بەردەوام بێت. لەبەرئەوەی دەیانەوێت تورکیا لاواز بکەن و ناچاری دەرەوەی بکەن. هەرخۆی هەڤاڵ عەباس لە بەرنامەکەدا وتی، دێتە بیرمان، ئەڵمانیا سیاسەتێکی چۆن بوو. هەڵوێستی دەوڵەتانی ئەورووپا چۆن بوو؛ لەبیرمان نەکردووە. ڕێبەر ئاپۆ تاکلایەنانە پرۆسەکەی گەیاندە قۆناغێکی گرنگ هێلین ئومیت لەبارەی پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک، کە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە دەستی پێکراوە قسەی کرد و وتی: "هەرکەسە و بەگوێرەی خۆی لەم پرۆسەیە تێدەگات. دژبەرانمان ئەم پرۆسەیە جیاواز پێناسە دەکەن، ئێمە جیاواز پێناسەی دەکەین. دژبەرانمان پلانێکیان هەیە و ئێمەش پلانێکمان هەیە. ڕێبەر ئاپۆش پلانێکی هەیە. لەم بارەیەوە، پێویستە بە دروستی لە ڕاگەیاندراوی پارێزەران تێبگەین. ئێمە لە کام پرۆسەیەداین، لە کام قۆناغەداین؟ بۆئەوەی پرۆسەکە بە دروستی بەڕێوەببرێت، ئەمە گرنگە. قۆناغی یەکەم چی بوو؟ ئەگەر بچینە قۆناغی دووەمەوە، دەتوانین لە خۆمان بپرسین قۆناغی یەکەم چی بوو. بەر لە هەر شتێک، باخچەلی لە ١ـی تشرینی یەکەمدا لە پەرلەمان دەستی ئەندامانی دەم پارتی گرت و دواتر بانگەوازی بۆ ڕێبەر ئاپۆ کرد و وتی، 'وەرە، لە پەرلەمان سیاسەت بکە، کۆتایی بە تێکۆشانی چەکداری بهێنە. کۆتایی بە بوونی ڕێکخستنی خۆت بهێنە و لە پەرلەمان درێژە بە تێکۆشانی خۆت بدە'. دوای ئەم پرۆسەیە، ڕێبەر ئاپۆ ئەو دەستەی پشتگوێ نەخست، کە بۆی درێژکرا. ئەو وەڵامەی دایەوە، ئێستا لە تورکیا ڕۆژەڤە و ڕۆژەڤی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان دیاریدەکات. پەکەکە، پارتێکی ٥٠ ساڵە؛ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی هەژاند، گەلێک بەرەوپێشچوونی دەستپێکرد، ناسنامەی کوردی سەرلەنوێ هێنایە کایەوە، پێناسەی کرد و وای کرد گەلی کورد وەکو نەتەوەیەکی دیموکراتیک دەربکەوێت. ئەم پارتە لە مانگی ئایاردا کۆنگرەی خۆی بەست و کۆتایی بە بوونی ڕێکخستنیی خۆی هێنا. ئەو دەستپێشخەرییەی کە دوای ئەوە لەلایەن ڕێبەرێتییەوە گیرایەبەر، درێژەی بە پرۆسەکە دا. ڕێبەر ئاپۆ تاکلایەنانە ئەم پرۆسەیەی گەیاندە قۆناغێکی چارەنووسساز. یانی، پەکەکە کۆتایی بە هەموو کار و چالاکییەک لەژێر ناوی خۆی هێنا، ستراتیژیی تێکۆشانی چەکداری گۆڕا و لانیکەم ڕایگەیاند، کە دژی تورکیا چەک بەکارناهێنێت. ئەمانە هەمووی بە پێشەنگایەتیی ڕێبەر ئاپۆ هاتنە دی. ڕێبەر ئاپۆ لە کۆنگرەی ١٢ـی پەکەکەدا وەکو دانوستانکاری سەرەکی دەستنیشانکرا و هەموو ئەم پێشکەوتنانە، بەستراونەتەوە بە ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆوە. بەڵام ئەم هەموو هەنگاوە، نیازپاکیی ڕێبەر ئاپۆ، لەم چوارچێوەیەدا پێشکەوتن. شەڕڤانانی ئەم تەڤگەرە تێگەیشتنێکی تەواو کە ڕێبەر ئاپۆ تێی بگات و هەڵوێستێکیان نیشاندا، کە شایەنی ڕێبەرێتی بێت. دەتوانین ئەم سەردەمە وەکو قۆناغی یەکەم ناوبنێین." دوو شت هەن کە لە قۆناغی دووەمی پرۆسەکەدا بکرێن هێلین ئومیت سەبارەت بە قۆناغی دووەمیش هەڵسەنگاندنی کرد و وتی: "پێی دەوترێت پرۆسەی دیموکراتیکبوونی تورکیا. واتا، کێشەکانی دیموکراتیکبوونی تورکیا و شێوازی چارەسەرکردنی ئەم کێشانە لەوانەیە مژاری قۆناغێکی تر بێت. بەڵام قۆناغی دووەم کە ئێستا تێیداین، پرۆسەی دامەزراندنی بناغەی یاسایی ئەو هەنگاوانەیە، کە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆ و تەڤگەری ئازادییەوە نراون. ئەمە بەرپرسیارێتییەک دەخاتە ئەستۆی دەوڵەت و حکومەت. تەڤگەری ئازادیی کورد ناتوانێت بە تەنها ئەمە بکات. ئەو، ئەو شتانەی لە ئەستۆی بوو جێبەجێی کرد. ئەو بانگەوازەی بۆی کرا و مەرجەکانی جێبەجێ کرد. لە ئێستا ئەوەی پێویستە لە قۆناغی دووەمی پرۆسەکەدا بکرێت، دوو شتن: یەکەم: پێویستە ڕۆڵی ڕێبەر ئاپۆ لە پرۆسەکەدا بە شێوەیەکی ڕاست پێناسە بکرێت. یانی، ئەگەر ڕۆڵی ڕێبەر ئاپۆ بە شێوەیەکی ڕاست پێناسە نەکرێت، مامەڵەیەکی ڕاست نیشانی ڕێبەر ئاپۆ نەدەن و ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ مسۆگەر نەکرێت، چەندە پێشکەوتن هەستی پێ بکرێت یاخود ببینرێت، پرۆسەکە دەگەڕێتەوە سەرەتا. من ئەمە وەکو ڕێسا دەڵێم، نەک وەکو بڵاوکردنەوە. واتا، ئەمە لە سروشتی بابەتەکەدا هەیە. لەبەرئەوەی ڕێبەر ئاپۆ ئەندازیار، هێزی ئافرێنەری ئەم پرۆسەیەیە. بەڵێ، ڕێبەرمان ڕەخنەی لە ئێمە هەیە لەسەر تێگەیشتن، درکپێکردن و جێبەجێکردنی. ئێمە ‌هێشتا هەوڵدەدەین، کە ئەمانە تێپەڕێنین، گفتوگۆیان لەبارەوە دەکەین. هەوڵدەدەین کە بە شێوەیەکی دروست تێی بگەین، بەشێوەیەکی دروست بیگرینە دەست و لەسەر ئەم بنەمایە ئەرکەکانی خۆمان بەجێبێنین. لەوانەیە کێشەی لەم شێوەیە لەلایەنی ئێمەوە بێنە ئاراوە. بەڵام سەرەکیترین کێشەی ئێستا پێناسەکردن و تێگەیشتنی هەڵە بۆ پێگەی ڕێبەر ئاپۆ لە کۆمەڵگەی تورکیا و سیاسەتی تورکیادایە. سەرنج بدەن، لە زۆر بەرنامەدا ئێمە مامەڵەی ئامڕازکردن دژی ڕێبەر ئاپۆمان هێنایە ڕۆژەڤەوە و ڕەتمانکردوە. قبووڵمان نەکرد. لە قۆناغدا هەندێک کەس ئەوە زۆر ژیرانە دەبینن. هەندێک کەس وا بیردەکەنەوە، کە گرتنی ڕێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی وەک دەرفەتێک بەکاربهێنن و هەندێک شت بکەن. بەڵام ئەمە دژی سروشتی بابەتەکەیە. گەر ڕێبەر ئاپۆ وەکو ڕێبەری دامەزرێنەر پێناسەدەکرێت، پێویستە بەو پێیە مامەڵە بکەن. پێویستە ڕێی سیاسەت بۆ ڕێبەر ئاپۆ خۆشبکرێت.

د. فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق لە نیویۆرکەوە ڕایگەیاند، ئێستا بەرهەمی رۆژانەی نەوت 230 هەزار بەرمیلە. 50 هەزاری بۆ بەکاربردنی ناوخۆیە، ئەوەی دیکە بۆ هەناردەکردن رادەستی سۆمۆ دەکرێت.   رۆژی دووشەممە رێککەوتنی سێقۆڵیی هەرێمی کوردستان، کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی نەوت و عێراق لەبارەی بەرهەمهێنان و هەناردەکردنەوەی نەوت واژۆکرا.    د. فوئاد حوسێن دەڵێت: "ئەمە رێککەوتنێکی گرنگە، ئاسان نەبوو. تاوەکو ئێستا هیچ رێککەوتنێکی وا نەکراوە."    وەزیری دەرەوەی عێراق هەروەها گوتی، "ئەمە رێککەوتنێکی زۆر جیاوازە؛ رێککەوتنێکە لە نێوان هەولێر و بەغدا و، لە نێوان هەولێر، بەغدا و کۆمپانیاکان." هەروەها "ئەم رێککەوتنە راستەوخۆ پەیوەندی بە بودجەوە هەیە و کێشەی مووچە چارەسەر دەبێت."   د. فوئاد حوسێن ئەوەشی گوت کە پرسی داهاتی نانەوتی چارەسەر دەبێت. لەلایەکى دیکەوە، فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ كەناڵی " الشرق" لە نیویۆرکەوە،  دەڵێت: جوگرافیا و ئاسمانی عێراق بووەتە گۆڕەپانی شەڕ، بەهۆی لێكەوتەكانی شەڕی ئیسرائیل و ئێران. فوئاد حسێن، هۆشداریی دا لە سەپاندنەوەی سزاکانی پێشوی ئەوروپا بەسەر ئێرانداو وتی: گەڕانەوە بۆ ئەو سزایانە هەموو لایەک بەرەو بنبەست دەبات، کە بە مەترسیدار وەسفی کرد. راشیگەیاند:هەڕەشەكانی  ئیسرائیل له دژی ئێران دەبێتە هۆی  گرژیی زیاتر و کێشەی گەوره له ناوچەکه بە دوای خۆیدا دەهێنێت. سەبارەت بە مەترسییەكانی عێراقیش، فوئاد حسێن ئاماژەی بەوەكرد: جوگرافیا و ئاسمانی عێراق بووەتە گۆڕەپانی شەڕ، ئەوەش لێكەوتەی ئەو هێرشانەیە (جەنگی ئێران و ئیسرائیل)، هیواشی خۆی دەربڕی ئەو گرژییانە لە ڕێگەی دیپلۆماسییەوە چارەسەر بکرێن.

مەلا بەختیار دەڵێت: یەکێتی کۆچی دوایی کردووە، لە هەڵبژاردنی پێشوی پەرلەمان رەوایەتی جەماوەریی بۆ (2%)دابەزیوە، چونکە لە سلێمانی تەنها (2%)ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە. مەلابەختیار، لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنیدا لەگەڵ كەناڵی "الشرقیة نیوز" ئاماژەی بەوەكرد: یەكێتی توانیویەتی هەژمونی بەرچاوی خۆی لە حکومەتی هەرێم و ناوەندیدا بپارێزێت، بەهۆی ئەوەی خاوەنی هێزی چەکداری حزبیە، بەوتەی ئەو، ئەوەش یەکێکە لە ئاستەنگەکانی لە ڕێگەی تەواوکردنی قۆناغی دیموکراسی لە عێراق و کوردستاندا. مەلابە ختیار، لە بەشێكی ترە قسەكانیدا وتی: دوای هەڵبژاردنی داهاتوو نە پەرلەمانی بەغدادو نە پەرلەمانی کوردستان ناتوانن کێشە هەڵپەسێردراوەکان چارەسەر بکەن، هەرکەسێکيش باوەڕی بەوە هەبێت کە ئەو دوو پەرلەمانە دەتوانن ئەو کێشانە چارەسەر بکەن، لە دۆخی خەیاڵی دیموکراسیدا دەژی، تەنانەت رەوایەتی هەڵبژاردنیش بەرەو دابەزین دەچێت و رێژەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراقدا گەیشتووەتە (88%)  مەلا بەختیار پێیوایە ئێستا دۆخەکە زۆر گۆڕاوە و ئاماژە بۆ ئەوە دەکات، لە دوایین هەڵبژاردن، یەکێتی 2%ـی دەنگەکانی لە سلێمانی بەدەستهێنا، پێشموایە "ئێستا دۆخەکە زۆر خراپترە خودا لێیان خۆش بێت"، ئێستا خەڵکی متمانەی زۆر کەمبووەتەوە لەو دۆخە سیاسییەی لە کوردستان هەیە، نەک تەنیا لە یەکێتی، بەڵام لە سلێمانی کێشەکان زۆرترن.  لەبارەی داهاتووی حیزبەکە مەلا بەختیار ئاماژە بۆ ئەوە دەکات، لە دوای هەشتاکانەوە تاوەکو ئێستا ئێمە ڕووبەڕووی چەندین کێشە بووینەتەوە، دوای ڕێکخستنەوەی نێوماڵی یەکێتی و دوای کۆنگرەی چوارەم پێموایە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان وەک حیزبێکی دیموکرات و چەپ کە بڕوای گۆڕانکاری و دادپەروەریی کۆمەڵایەتی هەبێت هەر لە دوای کۆنگرەی چوارەمەوە تاوەکو ئێستا دۆخەکە لە خراپەوە بەرەو خراپتر ڕۆیشتووە. لەبارەی هۆکاری دابڕانیشی لە یەکێتی، مەلا بەختیار هۆکارەکەی بۆ ئەوە گەڕاندەوە، ئەو یەکێتییەی ئێستا ئەو یەکێتییەی جاران نەماوە کە من تێیدا خەباتم کرد، هەم لە ڕووی فیکری و هەم سیاسی و ڕێکخستنەوە، هاوکات جۆری سەکردایەتییەکەی، ئێستا وەک خۆی نەماوە.

یەکەم دانپێدانانى عەجاج، ئەو تۆمەتبارەی بە جەلادەکەى نوگرەسەلمان ناسراوە، بڵاوکرایەوە. عەجاج ئەحمەد حەردان وتوویەتی: برسیکردنمان وەک چەکێک بەکارهێناوە، کە کاریگەرییەکەی زۆر لە بۆردومانی سەربازی زیاتر بوو، سێ یەکی ئەو کەسانەی دەستگیرکرابوون لە ماوەی 10 مانگدا گیانیان لەدەستداوە. عەبدولکەریم عەبد فازڵ، سەرۆکی دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی عێراق رایگەیاندووە: پرۆسەی دەستگیرکردنی عەجاج دوای لێکۆڵینەوەی فراوان و دانپێدانانی ژمارەیەک ئەفسەری پێشوو بووە، عەجاج دەستی درێژی رژێمی بەعس بووە لە جێبەجێکردنی چەندین تاوانی راگواستنی زۆرەملێ و دەستگیرکردن و کۆمەڵکوژی. عەجاج باسى لە ئەشکەنجەدانى زیندانیان کردووە و دانی بەوەدا ناوە لە ماوەی 10 مانگدا نزیکەی دوو هەزار زیندانیی کوردی لەژێر ئەشکەنجەدا کوشتووە. رۆژنامەى سەباحى نیمچە فەرمیی عێراق چاوپێکەوتنی لەگەڵ ئەم تۆمەتبارە ئەنجامداوە و گوتویەتی، کاتێک لە ساڵى 1989 بووەتە بەڕێوەبەرى زیندانیی نوگرەسەلمان، 400 دەستگیرکراوى عەرەبی لێ بووە، لەبری ئەو زیندانییە عەرەبانە، نزیکەى سێ هەزار کوردى هەولێر و سلێمانى، بۆ نوگرە سەلمان گوازراونەتەوە. پێش وەرگرتنی ئەم پۆستەش، عەجاج لە ئیدارەی ئەمنی هەولێر و چەند ناوچەیەکی دیکەی عێراق کاری کردووە. عەجاج دانی بەوەدا ناوە لە نوگرەسەلمان سیاسەتى، دەستدرێژی، برسێتى و ئەشکەنجەی دەروونى و جەستەییان بەکارهێناوە، وەکو چەکێک بۆ کۆمەڵکوژکردنیان، بەجۆرێک ئازاری زیندانیانیان داوە، لە ماوەى 10 مانگدا دوو لەسەر سێ، واتە دوو هەزار زیندانی گیانیان لەدەستداوە. عەجاج ئەحمەد حەردان عوبێدى، لە پارێزگاى سەڵاحەدین لەدایکبووە، لە دواى رووخانى رژێمى بەعسەوە لەلایەن خێزانەکەیەوە و لەژێر ناوى جیاوازدا شاردراوەتەوە. ئەم تۆمەتبارە سەرەتاى ئەم مانگە لەلایەن دەزگاى ئاسایشى نیشتمانى عێراقەوە دەستگیرکرا، دەسەڵاتى دادوەریی عێراقیش سەرقاڵى کۆکردنەوەى شایەتحاڵ و سکاڵاکارانى تاوانەکانى عەجاجن، لە هەرێمى کوردستانیش سێ شوێن بۆ وەرگرتنى سکاڵا لەسەر تاوانەکانی ئامادەکران.

موراد قەرەیلان فەرماندەی هەپەگە رایگەیاند، بۆ ئەوەی متمانە دروست ببێت، دەبێت عەبدوڵا ئۆجەلان ئازاد بکرێت و نەک هەر لە ئیمراڵی نەمێنێت، بەڵکو دەبێت بتوانێت سەردانی هەموو شوێنێک بکات. قەرەیلان لە چاوپێکەوتنێکى تەلەفزیۆنیدا لەگەڵ کەناڵی ستێرک تیڤی لەبارەى مەراسیمى سوتاندنى چەکەوە وتى "ئەو چەک سووتاندنە لە لایەن زۆربەی لایەنەکانەوە مانای خۆی هەیە. بە تایبەت ئەو شوێنەی کە مەراسیمەکە بەڕێوە چوو، لە مێژووی ئێمەدا جێگەی گرنگی هەیە". وتيشى "بەڵام ڕوونە کە ئەم مەراسیمە بۆ بزووتنەوەکەمان مانای وایە کە ستراتیژی تێکۆشانی چەکداری بە فەرمی و کردەیی کۆتایی پێهاتووە. بۆیە پێویستە دەسەڵاتدارانی دەوڵەتی تورکیا و هەر کەسێک ئەوە بزانن تا ئێستا ئێمە ئەو کەسانە بووین کە سوێندمان بە چەک دەخوارد. ئێمە لە مەراسیمەکانماندا بە وتنی: لەسەر شەرەف و چەکی خۆم سوێندمان دەخوارد. بەڵام ئێستا ئێمە چەکمان سووتاند. ئەمە مانای چییە؟ ئەمە گرێدراوی بانگەوازی ستراتژیک بە مانای گۆڕانکارییەکە". بەشی دووەم و کۆتایی چاوپێکەوتنی کەناڵی ستێرک تیڤی لەگەڵ موراد قەرەیلان فەرماندەی هەپەگە بەم شێوەیەیە:   سەبارەت بە پڕۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک زۆر باس دەکرێت. هەروەها مەراسیمی سووتاندنی چەکەکان لە ١١ی تەممووز لە سەرانسەری جیهان دەنگدانەوەی زۆری هەبوو. ئێوە لەسەر پێشکەوتن و قۆناغی ئێستای پرۆسەکە ڕاتان چییە؟ ئایا ئێوە ئەم مەراسیمی چەک سووتاندنە بەردەوام دەکەن؟ ڕۆژی ١١ی تەممووز بە پێشەنگایەتی هەڤاڵان بەسێ هۆزات و بەهزات چارچەل و بە بەشداری ٣٠ کەس لەهەڤاڵان، هەنگاوێکی گرنگ، مێژوویی و مانادار بوو. پیرۆزبایی لە هەموو ئەو هەڤاڵانەی بەشداری ئەو هەنگاوە بوون دەکەم. ئەوان پێشەنگایەتی سەردەمێک دەکەن. لەو چوارچێویەی کە پێویست بوو هەنگاویان نا، بە هەڵوێستێکی زۆر مانادار ئەوەی پێویست بوو ئەنجامیاندا. ئەو چەک سووتاندنە لە لایەن زۆربەی لایەنەکانەوە مانای خۆی هەیە. بۆ ئێمەی کوردیش لە لایەنی میتۆلۆژییەوە، بە تایبەت ئەو شوێنەی کە مەراسیمەکە بەڕێوە چوو، لە مێژووی ئێمەدا جێگەی گرنگی هەیە. بۆیە لەسەر ئەم بابەتە هەڵسەنگاندنی زۆر کراوە، من شتێکی زۆر جیاواز باس ناکەم. بەڵام ڕوونە کە ئەم مەراسیمە بۆ بزووتنەوەکەمان مانای وایە کە ستراتیژی تێکۆشانی چەکداری بە فەرمی و کردەیی کۆتایی پێهاتووە. بۆیە پێویستە دەسەڵاتدارانی دەوڵەتی تورک و هەر کەسێک ئەوە بزانن تا ئێستا ئێمە ئەو کەسانە بووین کە سوێندمان بە چەک دەخوارد. ئێمە لە مەراسیمەکانماندا بە وتنی: "لەسەر شەرەف و چەکی خۆم" سوێندمان دەخوارد. بەڵام ئێستا ئێمە چەکمان سووتاند. ئەمە مانای چییە؟ ئەمە گرێدراوی بانگەوازی ستراتژیک بە مانای گۆڕانکاریە. لەسەر ئەم بنەمایە مەراسیمەکە زۆر گرنگە. بۆیە دەبێت بە شێوەیەکی قووڵ لە مانای مەراسیمەکە تێبگەین. ئەمە پەیامێکی گرنگە. هەم گۆڕانکاری لە ستراتیژە و هەم ئاستی ئیرادەی دڵسۆزی  و وەفاداریمان بە ڕێبەر ئاپۆ و رێبازی نیشان دەدات. ئازادی گەلەکەمان گرێدراوە بە ئازادی رێبەر ئاپۆوە لەم ڕووەوە ئێمە پێشنیارەکانی بانگەوازی ڕێبەر ئاپۆمان جێبەجێ کرد. ئێستاش دەوڵەتی تورک بانگەوازییەکەی دەوڵەت باخچەلی جێبەجێ نەکردووە. ئێمە چاوەڕێی ئەمەین. چوارچێوەی بانگەوازییەکەی دەوڵەت باخچەلی لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ هەموو کەس ئاگادارە. ئێستا دەبێ لەم چوارچێوەیەدا کار بکەن و ڕێبەر ئاپۆ بە شێوەیەکی جەستەیی بە تەواوی ئازاد بکرێت. بۆیە لەسەر ئەم بنەمایە ئێمە هەموو بانگەوازییەکانی ڕێبەر ئاپۆ یەک بە یەک جێبەجێ دەکەین. ڕاستە هەروەک ڕێبەر ئاپۆ بۆ ڕای گشتی بڵاوی کردەوە، ئازادی کەسێتی خۆی ناخاتە ڕۆژەڤەوە و نایەوێت ئێمەیش بیخەینە ڕۆژەڤی سەرەکیمانەوە. بۆیە ڕوونی دەکاتەوە کە لەڕووی فەلسەفیەوە ئازادی تاکەکان گرێدراوە بە ئازادی کۆمەڵگەوە و ئازادی کۆمەڵگەش گرێدراوە بە ئازادی تاکەکانەوە و دەیەوێت بەم شێوەیە هەڵسەنگاندن بۆ ئازادبوونی بکرێت. بەڵێ ڕێبەر ئاپۆ ئەمە دەڵێت و ئێمەش ڕێز لەم ڕێبازە دەگرین، بەڵام گەلەکەمانیش ڕوونی دەکاتەوە کە ئازادی کۆمەڵگە گرێدراوە بە ئازادی ڕێبەر ئاپۆوە. هەروەها زۆربەی هەڤاڵانی ئێستا، پێش هەموو شتێک بۆ ئازادی ڕێبەر ئاپۆ بەشداری ڕیزەکانی تێکۆشان بوونە. بۆیە ڕاستە ڕەنگە ڕێبەر ئاپۆ هەندێک شت لە پێشینەدا دانەنێت وەک ئازادی کەسێتی خۆی، بەڵام ئێمەش قسەی خۆمان هەیە. بۆیە ڕایدەگەیەنین کە ئازادی گەلەکەمان و هەڤاڵانمان گرێدراوە بە ئازادیی ڕێبەر ئاپۆوە. دەبێت رێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی نەمێنێت، دەبێ بتوانێت سەردانی هەر شوێنێک بکات بابەتێکی تری گرنگ ئەوەیە کە وەک دەزانرێت لەنێوان لایەنەکاندا بێ متمانەیی هەیە. گومان هەیە. ئەمە ناتوانرێت نەبینرێت. هەر وەک چۆن لە لایەنی ئێمەوە ئەمە هەیە، دەزانین کە لایەنی بەرامبەریش بە هەمان شێوە نزیک دەبێتەوە. بۆ نەهێشتنی ئەم بێ متمانەییە و پەرەپێدانی متمانەی لایەنی بەرامبەر، پێویستە ئازادیی ڕێبەر ئاپۆ مسۆگەر بکرێت. یانێ وەک چۆن ئەم بابەتی ئازادییە بۆ ئێمە زۆر شت دەگەیەنێت، هاوکات بە مانای دروستبوونی متمانەیە. ڕێبەر ئاپۆ دەبێت ئازاد بکرێت و نەک هەر لە ئیمراڵی نەمێنێ، بەڵکوو دەبێت بتوانی سەردانی هەر شوێنێک بکات. دەبێت ئازاد بێت؛ نابێت تەنیا ناوچەیەکی بۆ دیاری بکرێت. ئەگەر ڕێبەر ئاپۆ ئازاد بکرێت، ئەمە بەدوای خۆیدا متمانە دروست دەکات. بۆ کێ؟ بۆ سەرجەم هەڤاڵانمان، بێگومان بۆ گەلەکەمان، دۆستانمان و هەموو رای گشتی. ئێستا کە بەدواداچوون بۆ ڕاگەیاندنەکان دەکەین؛ لە شەقامەکاندا چاوپێکەوتن دەکرێن؛ گەلەکەمان کە لە ئامەد و ئێلح و زۆربەی شوێنەکانی تر باسی گومانەکانی خۆیان دەکەن. لەم بابەتەدا مافی خۆیانە. ئێمەش خۆمان هەمان شت باس دەکەین. بۆیە دەوڵەت دەبێ ئەم راستیە کۆمەڵایەتیانە لەبەرچاو بگرێت و لەم چوارچێوەیەدا مامەڵە بکات. ئەگەر بەم شێوەیە مامەڵە بکات، ئەوا مەراسیمی چەک سووتاندنیش بەردەوام دەبن. بەڵام ئەگەر بەمشێوه یه نزیک نەبێتەوه و لەوێدا خۆی گیروودە بکات، ئەم دۆخە له لایەن هەڤاڵانمانەوەوه قبووڵ ناکرێت. لەم بابەتەدا ئیرادەیەک هەیە. وەک بەڕێوەبەری ئەگەر تا ئێستا هەڤاڵانمان قەناعەت پێ کردبێت، ئەگەر لە وەڵامی بانگەوازییەکەی ڕێبەر ئاپۆدا پێشکەوتنێکمان پەرە پێدابێت، هەموو ئەمانە لەسەر ئەو هیوایەن کە ڕێبەر ئاپۆ لە داهاتوودا ئازاد بکرێت. بۆیە لەسەر ئەم بنەمایە تێکۆشانی قەناعەت پێکردنمان ئەنجام داوە و دەتوانین بەگوێرەی ڕۆحی سەردەم هەڵوێست نیشان بدەین. پێویستە ئەمە بزانرێت. چونکە ئەگەر ئەو هەنگاوە نەنرێت، کێشە دروست دەبێت و بە شێوەیەکی سروشتی بەردەوام نابێت. بۆیە نابێت وەک پرسێکی ئاسایی سەیر بکرێت. لەبەر ئەوە ئەمە خاڵی گرنگ و بنەڕەتیە. لە بابەتی ڕێ و ڕێبازەکانی چارەسەریی پرسی کورددا بە ساڵان ڕێبازێک زۆرترین باس دەکرێت لە پەرلەمان بەڕێوەبردنی ئەو گفتوگۆیانەیە پەیوەست بە چارەسەرییەوە. لە کۆتاییدا پرۆسەی گفتوگۆ لە نێوان لایەنە سیاسییەکان دەستی پێکردووە، ئەگەر دەسەڵاتی تەواویشی نەبێت، بە کۆمیسیۆنێک لە ژێر چاودێری پەرلەماندا. پەیوەست بەو کۆمیسیۆنەی دامەزراوە، چی دەڵێن؟   پێش هەمووشتێک هەرچەند درەنگیش دامەزرا، بەڵام دامەزراندنی کۆمیسیۆنەکە هەنگاوێکی گونجاو و ئەرێنییە. پرسی کورد پرسی هەموو تورکیایە. پرسی سەدەیەکە. بێگومان ئەم پرسە پێش ئەوەش بوونی هەبووە، بەڵام دۆخی پێشوو جیاواز بوو. بەڵام ئەمە لەگەڵ دامەزراندنی کۆماردا گۆڕا بۆ پرسێک. چونکە ئەو ئەگەرانەی لە سەرەتاوە باس کرابوون، جێبەجێ نەکران؛ نکۆڵیکردنێک درووستبوو. هەربۆیە بوو بە پرسی سەدە. بێگومان دەبێت قبوڵ بکرێت کە پیلانی ئیسلاحاتی شەرق سەرکەوتوو نەبوو. دەیانویست لەگەڵ ئەو پیلانە تورکیا بکەن بە یەک نەتەوە،  هەمووکەسێک بکەن بە تورک و بە ڕەنگێک نیشانی بدەن، بەڵام حەقیقەت و سرووشتی کۆمەڵگەکان هەیە؛ سۆسۆلۆژیای کەلتووری هەیە، کە لە قووڵایی مێژووەوە سەرچاوە دەگرێت.  شوێنی چارەسەری پەرلەمانە، دەبێت بۆچوونی ئێمەش وەربگیرێت  بەڵام هەرچەند درەنگیش بێت، دەبێت لە ئێستاوە ئەم پرسە چارەسەر بکرێت. بێگومان شوێنی چارەسەریش پەرلەمانی مەزنی گەلی  تورکیایە. مادام نوێنەرانی هەموو گەل لەوێدان، بە بۆچوونی ئێمە وەک پێشتریش ئاماژەمان پێدا، شوێنی چارەسەری پەرلەمانە. پەرلەمان دەتوانێت بە ڕێبازی کۆمیسیۆنەوە ئەمە بخاتە ڕۆژەڤی خۆیەوە. هەربۆیە وەک وتم دامەزراندنی کۆمیسیۆن لە پەرلەمان هەنگاوێکی گونجاوە. هیوادارین سەرکەوتوو بێت. بۆیە نابێت بە شێوەیەکی ڕووکەش یان بە شێوەیەکی تاکتیکی هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێت. دیسانەوە دەبێت بەرژەوەندی هەموو تورکیا لەبەرچاو بگیرێت نەک بەرژەوەندی بچووکی پارتە سیاسییەکان. زۆر گرنگە کە نەک بە حساباتی بچووکی دەنگەکان، دەبێت بە حسابی بەرژەوەندی گەلان لە تورکیا نزیک ببێتەوە. چونکە پرسەکە پرسێکی ستراتیژی گرنگە. بۆ ئەمەش نزیکایەتییەکی ستراتیژی پێویستە. چارەسەرێکی بنەڕەتی و هەمیشەیی پێویستە. هەربۆیە پێویستی بە نزیکایەتییەکی جدی هەیە. هیوادارین کۆمیسیۆن لەم چوارچێوەیەدا نزیک بێتەوە.  بێگومان ئێمە لایەنێکی ئەم پرسەین. دەبێت بۆچوونەکانمان وەربگیرێن. بێگومان من لێرەدا هیچ شتێک لەبارەی خەباتەکانی کۆمیسیۆنەوە دیاری ناکەم. ئەکتەر و بەردەنگی سەرەکیمان ڕێبەر ئاپۆیە. دەبێت ڕێبەر ئاپۆ بیرۆکەکانی تەڤگەرەکەمان سەبارەت بە چارەسەری باس بکات. بۆیە هیوادارین سەردانی ڕێبەر ئاپۆ بکەین. بە شێوەیەکی سرووشتیش دەبێت بەم شێوەیە بێت. پێویستی بەمە هەیە. هەروەها وەک ئاماژەم پێدا لە چوارچێوەی ئەنتێگراسیۆنی دیموکراتیک و یاساکانی ئازادیدا ڕێبەر ئاپۆ بۆچوونەکانی تەڤگەرەکەمان باس دەکات. ئێمە تەنها یەک نوێنەرمان هەیە؛ ڕێبەر ئاپۆیە. بەو پێیەی دانوستانکارە، دەبێت وەک بەردەنگیش سەیر بکرێت. بەم شێوەیە ڕێبەر ئاپۆ بۆچوونەکانمان ڕادەگەیەنێت.  ڕێبەر ئاپۆ دانوستانکاری سەرەکیی ئێمەیە  بەڵام دەمەوێت تەنها سەرنج بخەمە سەر بابەتێک. لە ڕاستیدا لە وەڵامی پێشووشدا ئاماژەم پێدا. ئەویش بابەتی ڕێبەر ئاپۆیە. ڕێبەر ئاپۆ دانوستانکاری سەرەکیمانە. ڕاستە نوعمان کورتولموش وەکو سیاسی لە چوارچێوەی سەرلەنوێ پێشخستنی پەیوەندییەکانی کورد-تورک لەسەر زەمینەی سیاسی ئاماژەی بە هەندێک شت دا. لەم بابەتەدا پێویستە هەڵوەستە لەسەر ئەوە بکرێت کە دەتوانرێت چۆن لەسەر ئاشتییەکی ڕاستەقینە هەڵوەستە بکرێت. لێرە بابەتی ستراتیژی چییە؟ لە ئێستادا پێویستە ئەمە لێرە ئەمە ببینرێت؛ ئێمە داوای بەزەیی لە کەس ناکەین. بابەت ئەوە نییە.  لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەمڕۆدا گۆڕین و گۆڕانکارییەکان بە شێوەیەکی خێرا پێشدەکەون. واتا ئەو دیزاینەی کە پشت بە پلانی سایکس-بیکۆ دەبەستێت چیتر نامێنێت. لەبەرئەوە هێزەکانی سەرمایەداری جیهانی  ئێستا دەیانەوێت ناوچەکە بە گوێرەی بەرژەوەندییەکانی خۆیان دیزاین بکەن. لەم چوارچێوەدا مەترسی لەسەر تورکیا بوونی هەیە. لە بنەڕەتدا دەوڵەتی تورک ئەمە دەبینێت و دەیخاتە ڕۆژەڤی خۆیەوە؛ دەڵێن کە 'پرسی مان و نەمانمان لە ئارادایە'. بۆ دوورخستنەوەی ئەم مەترسییە، سەرەتا ویستیان ئێمە لەناوبەرن. ئەمە ڕووینەدا، نەیانتوانی بیهێننە دی. بینیان کە مەترسیی مان و نەمانی تورکیا بەم شێوەیە دوور ناخرێتەوە و بینیان کە هێشتا لە ڕۆژەڤدایە. پەیوەست بەمە هێندەی ئێمە لێی تێگەیشتین، دەوڵەت باخچەلی بەناوی دەوڵەتەوە بانگەوازێکی کرد. بێگومان ڕێبەر ئاپۆش ئەم مەترسییەی بۆ سەر تورکیا بینی و لەم بابەتەدا دەستپێشخەری کرد. ڕێبەر ئاپۆ وەکو ئیرادەیەک، بەڕاستی بڕیارێکی گرنگ و چاوەڕواننەکراوی دا. لە ئێستادا زۆر کەس دەڵێن گوایە لێدوانەکەی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ـی دەوڵەت باخچەلی سەرسوڕهێنەر بووە و هیچ کەس چاوەڕێی شتێکی لەم شێوەیەی نەدەکرد. واتا کەس چاوەڕێی ئەوەی نەدەکرد کە کەسێکی وەکو دەوڵەت باخچەلی قسە و بانگەوازێکی لەو شێوەیە بکات. بەڵام بەلای ئێمەوە بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆش شۆکێک بوو. لەوانەیە بەهۆی ئەوەی کە ئێمە فکری گۆڕین-گۆڕانکاریی ڕێبەر ئاپۆ دەزانین و لەگەڵ ڕێبازی ڕێبەرێتین، زۆر سەرمان سوڕنەما، بەڵام کۆمەڵگەکەمان چاوەڕوانی شتێکی لەم شێوەیە نەبوو. بەکورتی ڕێبەر ئاپۆ مەترسییەکەی سەر تورکیای بینیوە و لە چوارچێوەی بەرپرسیارێتیدا مامەڵەی لەگەڵ کردووە. لەم چوارچێوەیەدا ویستوویەتی شەڕ ڕابگرێت. سەرکێشی کرد، دەستپێشخەری کرد؛ ئێمەش وەکو ڕێکخستن بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆمان بەجێهێنا.  باشە، لەم سەردەمەدا لەگەڵ ڕۆڵی لەم شێوەیە، ڕاستە لەلایەنی تورکیاوە باخچەلی و سەرۆککۆمار ئەردۆغان ڕۆڵیان هەیە؛ بەڵام لەلایەنی ئێمەوە ئەندازیاری ئەمە ڕێبەر ئاپۆیە. ڕێبەر ئاپۆ، وەکو ئەندازیاری ئەم پرۆسەیە تاوەکو ئێستا پرۆسەکە تاکلایەنە پێشدەخات. هەروەها لەلایەن دەوڵەتەوە تاوەکو ئێستا شتێکی دیار ئەنجام نەدراوە؛ هەنگاوی هەرە گرنگی دەوڵەت ئەوەیە کە لە ئیمراڵی هەندێک گۆڕانکاری ئەنجامدان و دامەزراندنی ئەم کۆمیسیۆنەیە.  ئەگەر ئەندازیاری ئەم سەردەمە لە زیندان بێت، ئاشتیی کۆمەڵایەتی بەدینایەت  بەڵام پێویستە ئەمە بزانرێت کاتێک کە دانوستانکاری سەرەکی واتا بەردەنگی سەرەکی لە زینداندا بێت، لەنێو کۆمەڵگەدا ئاشتی بەدینایەت. گەر لە بابەتی ئاشتیی گەلانی کورد-تورکدا جددی بن، پێویستە ڕێبەر ئاپۆ ئازاد بێت. کاتێک کە ئەندازیاری ئەم سەردەمە لە ئیمراڵی بێت، چۆن لەناو کۆمەڵگەدا خوشک و برایەتی و ئاشتی بەدی دەهێنن! ئەم قسەیەی من وەکو مەرجێک نییە؛ با کەس وەکو مەرج شرۆڤەی نەکات. لە چوارچێوەی پێشکەوتنی ئەم پڕۆسەیەدا ئەرکێکی سروشتییە. هەرخۆی ئەنجوومەنی ئەورووپا سەبارەت بە داننان بە مافی هیوادا بڕیاری دەرکردووە. ساڵی ڕابردوو ئەنجوومەنی ئەورووپا ساڵێک دەرفەتیدا بە تورکیا. هەڵە نەبم یان ئەیلوول یان تشرینی یەکەم ئەم دەرفەتە کۆتایی دێت. ئەگەر تورکیا یاساکانی بەگوێرەی مافی هیوا هەموارنەکاتەوە، ئەوکات پێویستە ئەنجوومەنی ئەورووپا سزا بۆ تورکیا ببڕێتەوە. باشە، مەگەر پێویست نییە بۆ کەسێک کە ئەم سەردەمە و پرۆسەی ئاشتی پێشخستووە، تیۆرەکەی دامەزراندووە و ڕۆڵ و قۆناغەکەی تاکلایەنە بەجێهێناوە، مافی هیوا دانی پێدا بنرێت و لە پەرلەمانی تورکیا هەموارکردنەوەی یاسایی ئەنجام بدرێت؟ بۆ ئەمە لە تورکیا چی پێویستە؛ پێویستە یاساکان بسەپێنرێن. واتا پێویستە تورکیا یاساکانی بەگوێرەی دادگای مافی مرۆڤی ئەورووپا هەمواربکاتەوە. ئەمە شتێکی ئاساییە. مادام ئێمە بەڕاستی ئاشتی بەدیدێنین، پێویستە ئەمە ڕووبدات. واتا وەکو پێشتر دەوڵەت باخچەلیش باسی کرد، باڵندە ناتوانێت بە باڵێک بفڕێت. لەبەرئەوە پێویستە باڵی دووەمیش لەلایەن پەرلەمانی تورکیاوە بئافرێنرێت و پەیوەست بەمە بەشێوەیەکی ڕاست ئاشتییەکی هەمیشەیی بەدیبێت. پێویستی بەمە هەیە.  لەم سەردەمەی ئێستادا، کەسێک کە سۆسیۆلۆژیای کۆمەڵگە دەخوێنێتەوە، دەبینێت کە لە هەموو سەردەمە مێژووییەکاندا، لە هەموو سەردەمە چارەنووسسازەکاندا پێویستیی بە ڕێکەوتنی کورد-تورک هەیە. پێویست ناکات بچینە وردەکاریی مێژووەوە؛ نوعمان کورتولموشیش لە قسەکانیدا باسی مێژووی کرد؛ ڕێبەر ئاپۆش بەشێوەیەکی بەرفراوان باسی دەکات، بەڵام پێویست ناکات من لێرە باسی بکەم. 

مستەفا کاراسو، ئاماژەبەوەدەکات دامەزراندنی کۆمیسیۆنێک لە پەرلەمان گرنگە بەڵام دەبێت یەکەم کۆبوونەوەیان لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجالان بێت، وتییشى بیر لەوە ناکرێتەوە ئەم کۆمیسیۆنە زۆر کارا بێت بەبێ ئەوەی لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ گفتوگۆبکات.  لە چاوپێکەوتنێکى تەلەفزیۆنیدا، مستەفا قەرەسو ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەریی كەجەكە هەڵسەنگاندنی سەبارەت بە پرۆسەکەو کۆمسیۆنەکەى پەرلەمان کرد. کاراسو ڕەخنەی لە کۆمسیۆنی پەرلەمانی پێکهاتوو بۆ تاوتوێکردنی کێشەی کورد گرت و رایگەیاند: ئەگەر ئەم کۆمیسیۆنە تەنیا بۆ چەند مانگێک سنووردار بکرێت، ناتوانێت هیچ ئەنجامێکی راستەقینە بەدەستبهێنێت. کاراسو جەختی کردەوە، ئەگەر لێکۆڵینەوەکانی ئەم کۆمسیۆنە تەنیا لەسەر بابەتی چەکدانان بێت، ئەوا رێبازێکی ناتەواوە لەبەرئەوەی کێشەی کورد پێویستی بە تاوتوێکردنی کێشە بنەڕەتییەکانی سیستەمی رامیاری، مافە مەدەنییەکان، ئازادی و دیموکراسی هەیە و بەبێ ئەم رەهەندە فراوانە، هەموو پرۆسەکە بێمانا دەبێت. مستەفا کاراسو ئۆجالان بە ناوەندی کێشەکە و یەکێک لە کەسە سەرەکییەکان لە پرۆسەی چارەسەریدا دەزانێت و دەڵێت: پێویستە یەکەم هەنگاوی کردەیی کۆمیسیۆن دیدار یان گفتوگۆی راستەوخۆ لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجالان بێت. کاراسو راگەیاندووە، ئاسایشی راستەقینەی تورکیا کاتێک دێتە دی کە کێشەی کورد لە رێگەی هەنگاوە راستەقینەکانی دیموکراسییەتەوە چارەسەر بکرێت. هەر رێبازێکی سەرکوتکەر یان نکۆڵیکەر، نەک هەر بێسوودە، بەڵکو دۆخەکە مەترسیدارتر دەکات. ئەندامەکەی دەستەی بەڕێوەبەری کەجەکە لە یادی ئەو کەسانەی کە لە ساڵیادی جینۆسایدی داعش لە دژی ئێزیدییەکان گیانیان لەدەستدا، قەرەسو وتی، “بەڕاستی جینۆسایدی ئێزیدییەکان یەکێک بوو لە جینۆسایدەکانی سەدەی بیستەم، داعش دەیویست گورزی کۆتایی لە گەلێک بدات کە پێشتر بە درێژایی مێژوو نزیک بوو لە سڕینەوەی کۆمەڵکوژییەکان، و بە تەواوی بیانسڕێتەوە بوونی هەبووە؛ کەوتە ژێر جینۆسایدێکی تەواوەوە ئێمە زۆر بە زیندوویی ئەم پرۆسەیەمان ئەزموون کرد.   مستەفا کاراسو جەختی لەوە کردەوە کە نزیکبوونەوەی عەبدوڵڵا ئۆجالان ڕێبەری گەلی کورد کاتێک باس لە بەرخۆدانی شەنگال دەکرێت، پێویستە هەمووان بزانن و وتی، "کاتێک ڕێبەر ئاپۆ ئەم خەباتەی دەستپێکرد، ئەم بزووتنەوەیە، کاتێک بۆ خەباتی گەلی کورد بۆ ئازادی بەڕێکەوت، هەر لە سەرەتاوە پاڵپشتی ئێزیدییەکانی کرد، هەوڵی زۆری بۆ ڕزگاری ئێزیدییەکان و بۆ ئەوان دا". بۆ پاراستنی ناسنامەکەیان. ئەو سەرکردەیە پێش ئەم فەرمانە ٧٤یە، هێرشی داعش هۆشداری دا ئەگەر گەریلاکانمان، چەکدارەکانمان دەستبەجێ هەنگاویان ناوە کاتێک هێرشێکی لەو شێوەیە ڕوویدا، ئەوە پەیوەندی بەم نزیکبوونەوەیەی ڕێبەرەکەمانەوە هەیە، لەم ڕووەوە بزووتنەوەکەمان چووەتە ناو مێژووەوە. گوتیشی: "ئەو بەتەواوەتی بەرپرسیارێتی خۆی بەرامبەر مرۆڤایەتی، بەرامبەر ئێزیدییەکان جێبەجێکردووە، پێویستە هەموو ئێزیدییەکان ئەمە بزانن".    کاراسو سەرنجی بۆ بڕیاری "مافی هیوا"ی ECHR سەبارەت بە عەبدوڵڵا ئۆجالان ڕاکێشا، وتی "چەندین ساڵە ڕوانگەیەکی ڕەتکردنەوە هەیە بۆ مافی هیوا، بیرخستنەوەی ECHR بۆ پرسی مافی هیوا 10 ساڵ لەمەوبەر بوو. ساڵی ڕابردوو هۆشدارییەک بوو. دوای ساڵێک لە بەرنامەی کاردایە کە دووبارە گفتوگۆی لەسەر بکرێتەوە. بەڵام تا ئێستا دەوڵەتی تورکیا تا ئێستا نەیتوانیوە هەر هەنگاوێکیان لەم بارەیەوە ناوە، بێگومان پەیوەندی بە نزیکبوونەوە لە پرسی کورد و نزیکبوونەوە لە ڕێبەر ئاپۆ و نزیکبوونەوە لە پڕۆسەکە هەیە، بەڕاستی هیچ مانایەکی نییە، یاسایی نییە، هەروەها بەگوێرەی ئەو یاسایانە نییە کە واژۆیان کردووە، با ئەوانە بتوانن ڕێکخستنەکەیان هەڵبوەشێننەوە خەباتی چەکداری وازبهێنێت، با مافی هیوا ببێتە شتێکی پراکتیکی.' تەنانەت وتی با بێن لە پەرلەمان قسە بکەن. ئەوان نەیانوێرا لە پەرلەمان قسە بکەن. بە واتایەکی تر، دەڤلێت باخچەلی، پێش هەر کەسێک، دەبێت ئەم بابەتە بخاتە بەرباس و دڵنیابێت لەوەی کە مافی هیوا دەبێتە واقیع. ئەمە تەنها بەڵێنێک نییە کە دەڤلێت باخچەلی داوە. دەوڵەت باخچەلی بە ڕێککەوتن لەگەڵ ئەردۆغان ئەو لێدوانەی دا. بە واتایەکی تر ئەوە دیدگای هاوبەشی ئەو هاوپەیمانییەیە کە حکومەتی ئێستا پێکدەهێنێت. بۆیە ئەم حکومەتە کە ئێستا دەوڵەت بەڕێوە دەبات، دەبێت ئەوەی پێویستە سەبارەت بە مافی هیوا جێبەجێ بکات”.     قەرەسو بە جەختکردنەوە لەسەر گرنگی پرۆسەکە ڕایگەیاند: سەرکردایەتی ئێمە و بزووتنەوەکەمان بە ڕاستی لەسەر ئەم پرسە ئیرادەدارن، دەمانەوێت ئەم پرۆسەیە بەرەو خاڵێک ببەین کە ئەنجامەکەی بە دیموکراسیکردنی تورکیە و چارەسەرکردنی پرسی کورد دەبێت، لەم ڕووەوە لە کاتێکدا ئێمە و ڕێبەر ئاپۆ ئەم ڕێبازەمان گرتووە، لە کاتێکدا ئێمە بانگەوازی زۆر گرنگمان کردووە، لە کاتێکدا بزووتنەوەکەمان هەڵوێستی بۆ هەڵوەشاندنەوەی پرسی کورد نیشانداوە پەکەکە و وەستاندنی خەباتی چەکداری، شکستی مافی هیوا لە پێدانی ئازادی و بارودۆخی کارکردن، بەڕاستی کەموکورتییەکی بەرچاوە ئەگەر ئەمە چارەسەر بکرێت، پرۆسەکە زیاتر بەرەوپێش دەچێت و پێشهاتەکان هێندەی تر ئەرێنی دەبن لە کوردەکان بەڵام لە گەلی تورکیاشدا- مەرجەکانی ئەم پرۆسەیە دەبێت لە پێش هەموو شتێکەوە ئازادی و مەرجی کارکردن بە ڕێبەر ئاپۆ بدرێت، بە واتایەکی تر مافی هیوا بە ڕوونی و ڕاشکاوانە بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە.”

فەرماندەی گشتی هەسەدە، جەختیی لەوە کردەوە کە کۆمەڵگەی سوریا تەنیا لە ڕێگەی لامەرکەزییەوە دەتوانێت دیموکراسی بەدەستبهێنێت، وتیشى: كاردەكەین بۆ فراوانكردن و جێبەجێكردنی رێككەوتنەكەی 10ی ئاداری رابردوو، بەڵام لە ئێستادا كار لەسەر وردەكارییەكان دەكەین. لە لێدوانێکیدا بۆ ڕۆژنامەی ئیندیەن ئێکسپرێس، مەزلوم عەبدی فەرماندەی هێزەکانی سوریای دیموکرات دووپاتی کردەوە کە یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن کە لە 10ی ئازاری 2025 لەگەڵ حکومەتی سوریا واژۆ کراوە، گرنگییەکی زۆری هەیە، ئاماژەی بەوەشکرد کە لە ئێستادا کار بۆ فراوانکردن و جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکە بەردەوامە بۆ دڵنیابوون لە سەقامگیری وڵات و ڕێگریکردن لە ئیستغلالکردنی هەر بۆشایییەکی ئەمنی. ئەو وتیشی، رەزامەندییان لەسەر تێكەڵكردنی هێزەكانی هەسەدە لەگەڵ سوپای سوریا نیشانداوە، بەڵام دەبێت كار لەسەر وردەكارییەكان بكەن بۆئەوەی سەقامگیریی تێكنەچێت و هیچ لایەنێك بۆشایی ئەمنی نەقۆزێتەوە. عەبدی جەختی لەسەر پێویستیی ئەوەی سوپای سوریا خاوەنی ناسنامەیەکی نەتەوەیی بێت کە نوێنەرایەتی هەموو سورییەکان بکات، ئاماژەی بەوەشکرد، "دەبێت ڕۆڵی سوپا بەرگریکردن لە هەموو گەلی سوریا بێت و ملکەچی هیچ بەرژەوەندییەکی تایبەت نەبێت". عەبدی جەختی لەسەر پێویستی گرنگیدان بە ڕێگایەکی ڕوون کردەوە بۆ تێکەڵکردنی سەرجەم گروپە سەربازییەکان لەگەڵ سوپای سوریا، کە دەبێتە هۆی بەرزکردنەوەی سەقامگیری و ڕێگری لە دووبەرەکی. ئەو فەرماندەیەی هێزەکانی هەسەدەئەزموونی "ئیدارەی خۆسەر"ی لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بە مۆدێلێکی ئەرێنی زانی بۆ حوکمڕانی لە سوریای داهاتوودا، ئاماژەی بەوەدا کە ئەم ئیدارەیە لە ماوەی زیاتر لە دە ساڵدا توانیویەتی ئەو ناوچانە ئاوەدان بکاتەوە کە بەهۆی شەڕی داعشەوە وێران بوون و ئاسایش لەوێدا جێگیر بکاتەوە. عەبدی پێی وایە "ئەمڕۆ سوریا دەرفەتێکی ڕاستەقینەی هەیە بۆ گواستنەوە بۆ سیستمێکی دیموکراسی و لامەرکەزی"، ئەمەش دوای داڕمانی "سیستەمی ناوەندگەرایی و دیکتاتۆری" لە سەردەمی ڕژێمی بەشار ئەسەدی سەرۆکی لەکارلادراو. جەختیشی لەوە کردەوە کە "کۆمەڵگەی سوریا تەنیا لە ڕێگەی لامەرکەزییەوە دەتوانێت دیموکراسی بەدەستبهێنێت".

ژەنەڕاڵ مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات، لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ كەناڵی "الحدث"  باسى لەسەر چەند پرسێکى جیاوازکردوە، لێرەدا بەشێک لەپەیامەکانى دەخەینە ڕوو. ئەو دەڵێت ئاگادار کراینەوە کۆبوونەوەی پاریس لەسەر داوای دیمەشق بەهۆی ڕووداوەکانی سویدە دواخراوە، وەکخۆشى بەشداری کۆبونەوەی پاریس دەکات، وتیشى:  دیمەشق ئامادەیی خۆی پێی راگەیاندوین بۆ رازیبوون بە داخوازیی کورد، لەبارەی زمان و مافە کولتوورییەكان. لەسەر ڕێککەوتنامەى ١٠ى ئازارى دیمەشق ئاماژە بۆ ئەوەدەکات، جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی ١٠ی ئازار بە هۆکاری پەیوەست بە ئێمە و دیمەشق بە هێواشی بەرەوپێش دەچێت، وتیشى: ئێمە پابەندین بە ڕێککەوتنی ١٠ی ئازار، بەڵام جێبەجێکردنی پێویستی بە کاتی هەیە. عەبدى باس لەوەدەکات ڕۆژانە لەڕێگەى کەناڵەکانی پەیوەندی لەگەڵ حکومەتی سوریا گفتوگۆیان هەیە،  وتى: خەریکە خولی نوێی گفتوگۆ لەگەڵ دیمەشق ئەنجام دەدەین. ئاماژەى بۆ ئەوەکرد یەکخستنی (١٠٠) هەزار چەکدار لە وەزارەتی بەرگری سوریا پرۆسەیەكی گەورەیە، بەڵام لەگەڵ حکومەت هاوڕاین لەسەر یەکڕیزی سوریا بە یەک سوپا و یەک ئاڵا،  هەندێک دامەزراوەی سیادی  دەبێت بە ناوەندگەرایی بمێننەوە. جەختى کردەوە ئەوان داواى ئەوەیانکردوە زمانی کوردی شانبەشانی زمانی عەرەبی زمانی فەرمی بێت لە ناوچە کوردنشینەکان، دەشلێت: بە فەرمی داوامان لە دیمەشق كردووە بۆ گەڕانەوەی دامودەزگاکانی حکومەت، بۆ شارەكانی رەقەو حەسەکەو دێرەزور. بەشێک دەبین لە وەزارەتی بەرگری سوریا. سەبارەت بەڕۆڵى وتاڵان فەرماندەى هەسەدە دەلێت: سعودیە دەتوانێت رۆڵێکی ئەرێنی ببینێت ئەگەر وەک ناوبژیوانێک لە دانوستانەکانمان لەگەڵ دیمەشقدا، هەوڵ دەدەین ئاگربەست لە باکووری رۆژهەڵاتی سوریا بگۆڕین بۆ ئاشتییەکی گشتگیر. هەر لەوچاوپێکەوتنەید، مەزڵوم عەبدى دەلێت: تاکە بژاردەی ئێمە لەگەڵ دیمەشق گفتوگۆیە، دیدارەکەم لەگەڵ سەرۆک شەرع ئەرێنی بوو، دوای سێ کاتژمێر گفتوگۆ توانیمان بگەینە رێککەوتن. پێشى وایە رووداوەکانی سوەیدا هانیان دەدات بۆ درێژەدان بە دانوستانەکان و گەیشتن بە ڕێککەوتن، وتى: هەموومان لەسەر یەکگرتوویی سوریا هاوڕاین و نا ناوەندێتی بە مانای دابەشکردنی وڵات نییە.

تۆم باراک، نێردەی ئەمریکا بۆ كاروباری سوریا، لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی "رۆیتەرز" داوا لە ئەحمەد شەرع، سەرۆک کۆماری سوریا دەكات، هەڵسەنگاندن بۆ سیاسەتەکانی بکاتەوەو رێبازێکی گشتگیرتر بگرێتەبەر، ئەگەر نا روبەڕوی هەڕەشەی لەدەستدانی پشتیوانی نێودەوڵەتی و پارچەپارچەبونی وڵاتەکەی دەبێتەوە، ئەوەش دوای خولێکی نوێی ململانێی تائیفی خوێناوی، كە هەفتەی رابردوو لە سوریا سەریهەڵدا. باراک دەشڵێت: لە گفتوگۆ تایبەتەکاندا ئامۆژگاری شەرعی کردووە، پێداچوونەوە بە پێکهاتەی سوپاكەیدا بکات و هەژمونی  ئیسلامییەکان کەم بکاتەوە و داوای هاوکاری ئەمنی هەرێمایەتی بکات، چونكە بەبێ ئەنجامدانی گۆڕانکاری خێرا، شەرع مەترسی لەدەستدانی ئەو هێزەی هەیە کە هێنایە سەر دەسەڵات. ئاماژەی بەوەشکردووە: شەرع دەبێت بڵێت بەخێرایی خۆم دەگونجێنم، چونکە ئەگەر ئەوە نەكەم، وزەی ئەو گەردوونە لەدەست دەدەم کە لەپشتمەوە بوون، شەرع دەتوانێت وەک سەرۆکێک پێبگات و بڵێت، کاری دروست ئەوەیە هەمان هەنگاوەكانی پێشوو نەنێم، کە ئامانجی خوازراو بەدیناهێنێت. نێردەی ئەمریكا لە بەشێكی تری قسەكانیدا وتویەتی: پێویستە حکومەتی نوێ بیر لەوە بکاتەوە بەشێوەیەكی خێرا گشتگیرتربێت لە تێکەڵکردنی کەمینەکان لە پێکهاتەی حوکمڕانیدا.  جەختیشكردووە: مەترسییەكان لە سوریا لە ڕادەبەدەر بەرزن، بەهۆی نەبوونی هیچ پلانێکی جێنشین و ئەگەری جێگرەوەیەك بۆ حکومەتی سوریا.  باسی لەوەشكردووە: لەگەڵ ئەم رژێمى سوریایە، پلانی "بی" نییە، ئەگەر ئەم رژێمە لە سوریا شکستی هێنا... كە هەن هەوڵدەدەن بۆ ئەوەی شکست بهێنێت.. (بەڵام) بۆ چ مەبەستێک؟ هیچ جێگرەوەیەكی نییە.  

جەمیل بایک، هاوسەرۆکی کۆنسەی بەڕێوەبریی کەجەکە، کە لە بەرنامەی تایبەتی ستێرک تیڤی بەشداربوو، هەڵسەنگاندنی بۆ پەیامە ڤیدیۆییەکەی ڕێبەر ئاپۆ، مەراسیمی سوتاندنی چەکی گەریلا و دوایین پێشهاتەکانی سووریا کرد. بایک باسی لەوە کرد کە دوای بانگەوازی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیکی ڕێبەر ئاپۆ، هێشتا گۆشەگیریی ئیمراڵی هەڵنەگیراوە و ڕایگەیاند، دەوڵەتی تورک هەوڵدەدات وا نیشانی بدات کە گۆشەگیری لابراوە، بەڵام ئەوە ڕاست نییە. بایک بە جەختکردنەوە لەوەی کە ڕێبەر ئاپۆ لە بارودۆخێکی دژواردا هەنگاوی یەکلایەنەی ناوە، وتی: "ڕێبەر ئاپۆ دەستپێشخەرانە زۆر هەنگاوی مێژوویی نا. ئەو داوای کۆتایی هێنان بە هەموو تێکۆشانێکی چەکداریی لەژێر ناوی پەکەکە و کۆتایی هێنان بە تێکۆشانی چەکداریی کرد؛ تەڤگەرمان وەڵامی ئەم داوایەی دایەوە و داواکارییەکانی ڕێبەرێتی بەجێهێنا. دوای ئەوەی ڕێبەر ئاپۆ جووڵەیەکی یەکلایەنەی ئەنجامدا، لە لای خۆیەوە ئەرکەکانی بەجێهێنا. تەڤگەریش بەرپرسیارێتییەکانی ئەنجامدا. لە ئێستادا پێویستە بارودۆخی ڕێبەر ئاپۆ بگۆڕێت. پێویستە شوێنەکەی بگۆڕێت، پێویستە لەگەڵ خەڵک، بزوتنەوە، ڕۆشنبیران، سیاسەتمەداران و ئەکادیمییەکاندا پەیوەندی هەبێت. قەدەغەکان لاببرێن. ڕێبەر ئاپۆ ئەوەی توانی ئەنجامیدا. ئێستا نۆرەی دەوڵەتە هەنگاو بنێت." بایک باسی لەوە کرد، تێکۆشانی چەند ساڵەی تەڤگەری ئازادیخوازی کورد و گۆڕانکارییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەوڵەتی تورکیای خستە تەنگانەوە، بەو هۆیەوە حکومەتی ئاکەپە هێشتا هەوڵدەدات لەڕێی فشار و دەستگیرکردنەکانەوە ئۆپۆزسیۆنەکان سەرکوت بکات. بایک بە جەختکردنەوە لەوەی ئەم دەوڵەتە لەڕێی فشار و دەستگیرکردنەکانەوە ناتوانێت لەم قۆناغە ناهەموارە ڕزگاری ببێت، وتی: "بۆ نموونە، لە ئەستەنبوڵ پۆلیس هێرش دەکاتە سەر ئەو کەسانەی گوێ لە موزیکی کوردی دەگرن و دوای توندوتیژی ژنێک ڕەوانەی نەخۆشخانە دەکات. ئایا بەم شێوەیە کێشەکان چارەسەر دەکات؟ ئایا بەم شێوەیە گەل لەخۆی ڕازیدەکات؟ ئایا بەم شێوەیە حکومەت خۆی بەهێز دەکات؟ ئەمە ڕێی تێ ناچێت." دەقی چاوپێکەوتنەکە: لەسەرەتادا دەمەوێت سەبارەت بە دیمەنە ڤیدۆییەکی ڕێبەر ئاپۆ پرسیار بکەم. دوای ٢٧ ساڵ پەیامێکی ڤیدیۆیی ڕێبەر ئاپۆ بڵاوبووەوە. چ پەیامێک بوو؟ چونکە تۆ وەکو هاوڕێیەک، لە ڕۆژی یەکەمەوە لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ بوویت. دوای ٢٧ ساڵ بینینی ڕێبەر ئاپۆ چی هەستێکی پێت بەخشی؟ لە سەرەتادا ڕێزی خۆم بۆ ڕێبەر ئاپۆ دەردەبڕم. ڕێبەر ئاپۆ نەک تەنها بۆ ئێمە، بۆ تەڤگەرەکەمان، بۆ گەلی کورد، بەڵکو بۆ مرۆڤایەتی ڕۆڵێکی مێژوویی دەگێڕێت. هەربۆیە بانگەوازەکەیی بانگەوازێکی مێژووییە. ڕێبەر ئاپۆ بە بەرپرسیارێتییەوە کاردەکات. هەر وەکو ئاماژەم پێدا، ئەو ئەم بەرپرسیارێتییە نەک تەنها بۆ تەڤگەر و گەلەکەمان، بەڵکو بۆ هەموو مرۆڤایەتی لەئەستۆ دەگرێت. دیمەنە بڵاوکراوەکان کاریگەری لەسەر هەموو هاوڕێیان هەبووە، بەڵام لە بنەڕەتدا کاریگەریی گەورەی لەسەر گەل و مرۆڤایەتی دانا. کاریگەری زۆر باشی لەسەر گەلەکەمان هەبوو، چونکە ساڵانێکی زۆر بوو گۆشەگیری بەسەر ڕێبەری ئاپۆدا سەپێنرابوو. ئەم گۆشەگیرییە گۆشەگیرییەکی ئاسایی نەبوو. ڕەنگە هیچ کەسێک لە جیهاندا ئەزموونی گۆشەگیرییەکی لەو شێوەیەی نەکردبێت و ئەم گۆشەگیرییە ساڵانێک بەردەوام بوو. ئامانجەکەیش دابڕانی تەواوەتی پەیوەندی ڕێبەرێتی بوو بە تەڤگەر و گەل و مرۆڤایەتی. ئەوان بە بەردەوامیدان بە گۆشەگیری بەم شێوەیە، وایان دانابوو کە کاریگەرییەکی گەورە لەسەر ڕێبەر ئاپۆ دروستبکەن و لەڕووی فکرییەوە لاوازی بکەن. بەڵام دواتر بینیان کە ئەو گۆشەگیری و فشارانەی جێبەجێیان کرد، هیچ ئەنجامێکی نەبوو. بەپێچەوانەوە ڕێبەر ئاپۆ لەم بارودۆخی گۆشەگیرییەدا لەڕووی فەلسەفی و فکرییەوە قووڵتر بووەوە. لە مێژووشدا هەندێک نموونەی گۆشەگیری هەن؛ ئەو کەسانەی ئەزموونی ئەم گۆشەگیرییە دەکەن، دەچنە قوڵایی بیرکردنەوە. بەڵام ئەم گۆشەگیرییەی کە ئەوان ئەزموونییان کردووە، هاوشێوەی گۆشەگیریی ڕێبەر ئاپۆ نییە. ڕێبەر ئاپۆ ساڵانێکە ئەزموونی ئەمە دەکات. ئەوەی مرۆڤێک ساڵانێکی زۆر لە جیهان، تەڤگەر جیابێتەوە و تەنها بمێنێتەوە، بارودۆخێکی دژوارە. ژیان بەو شێوەیە و تەنانەت برەودان بە بیرۆکەی نوێ دژوارە، بەڵام ڕێبەر ئاپۆ حەقیقەتێکی هەیە؛ ڕێبەر ئاپۆ لە هەر بارودۆخێکدا بژیت، هەمیشە سەرنجی لەسەر ئامانجەکانیەتی و لەسەر ئەو بنەمایە بەردەوام دەبێت. هەر بەم هۆیەوە، گۆشەگیری دژی ڕێبەر ئاپۆ ئەنجامی پێچەوانەی هەبوو. ئەگەر بە باشی هەڵسەنگاندن بۆ پەیامە ڤیدیۆییەکەی ڕێبەر ئاپۆ بکەین، دەتوانین بە باشی ببینین کە بۆ پێویستییەکانی گەلی کورد، گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، گەلانی تورکیا و بۆ مرۆڤایەتی چی پێویستە و ئەو دەیەوێت چی ئەنجامبدات. ڕێبەر ئاپۆ لە بنەماڵەیەکی پەرتەوازەدا گەورەبووە. واتا ئەو لە بنەماڵەیەکی بێ ئومێد و پەرتەوازەدا دەژیا. ئەو لە کۆمەڵگەی کوردیدا پەروەردە بوو کە پەرتەوازە و ئومێد لە دەستچوو بوو. ڕێبەر ئاپۆ چی کردە بنەما؟ چۆن‌چۆنی دەتوانێت ئەم پەرەتەوازییە لەناوببات، کۆیان بکاتەوە، زیندوویان بکاتەوە، بیانخاتە سەر پێ؛ ئەمەی کردە بنەما. لێرەشدا کارێکی مێژوویی ئەنجامدا. ئەو دەستی وەردایە کۆمەڵگەیەک کە پەرتەوازە، نائومێد و لەژێر هێرشی هەمووان بوو؛ کۆمەڵگەی لە دۆخی هەنووکەیی ڕزگارکرد، خستییە سەر پێ و تەنانەت کردنیە نموونەیەک بۆ مرۆڤایەتی. ئەمە کارێکی ئاسان نییە. هیچ کەس لە جیهاندا بە ئاسانی ناتوانێت ئەم کارانە ئەنجامبدات. ڕێبەر ئاپۆ ئەمەی ئەنجامدا. هەروەک چۆن ڕێبەر ئاپۆ کۆمەڵگەیەکی داڕماو، پەرتەوازە و نائومێد و ژنانی ئەم کۆمەڵگەیەی زیندووکردەوە، خستنە سەرپێ و زیندووکردنەوەی تەڤگەرگەلی سۆسیالیستی کە بە سۆسیالیزمی بونیادنراو پەرتەوازە ببوون و وەریچەرخاندە سەر ئومێد و هیوای مرۆڤایەتی کردە بنەما.  تا ئەو کاتەی پرسی کورد لە دەرەوەی چوارچێوەی شەڕ وەرنەگیرێت، ئەو تێکۆشانەی ئەنجامدراوە نەک تەنها دەرئەنجامێکی وای نابێت، بەڵکو زۆرێک لە گرووپەکان لەڕێی ئەو شەڕەوە لە کوردستاندا، بەردەوامی بە مانەوەی خۆیان دەدەن. گەلی کورد بۆ هەمیشە ڕووبەڕووی شەڕ و کوشتن دەبێتەوە. تەواوی ئەو هەنگاوانەی ڕێبەر ئاپۆ ناوێتی و ئەو تێکۆشانەی کە برەوی پێداوە، لەسەر بنەمای ئەوە بووە کە چۆن بتوانێت ئەم گەلە لە پەرشوبڵاوی ڕزگار بکات و بیگەیەنێتە ئازادی و دیموکراسی. ئەو لەپێناو ئەمەدا تێکۆشانی کرد و تێکۆشانەکەی دەرئەنجامی هەبوو. کۆتای بە سیاسەتی نکۆڵیکردن بە کورد هێنا و هیوای بۆ کوردستان گێڕایەوە. لەبەرئەوەی ئەو ئەم گەلەی دووبارە زیندوو کردەوە و کردنی بە ئومێد و هێزێکی گەورە بۆ هەمووان. سەلماندی چیتر کەس ناتوانێت کورد لەناوببات. ڕێبەر ئاپۆ ئەمەی هێنایە بوون. ئەو بەو هەنگاوانەی ناوێتی، دەیەوێت پرسی کورد لەسەر بنەمای دیموکراسی و ئازادی چارەسەر بکات، دەیەوێت کۆمەڵگەیەکی دیموکراتیک پەرە پێبدات. بانگەوازی ڕێبەر ئاپۆ لەسەر ئەو بنەمایەیە. دەبینین هەلومەرجەکانی ئیمراڵی نەگۆڕاون. باسی ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆیان کرد و بانگەوازی باخچەلیش هەبوو، بەڵام هێشتا پارێزەر، بنەماڵە و شاندەکەی دەم پارتی ناتوانن بە ئاسایی بچنە ئیمراڵی. بە ڕای ئێوە گۆڕانێک هەیە یاخود هێشتا گۆشەگیری بەردەوامە؟ لە چەند مانگی ڕابردوودا گۆشەگیری لەسەر ڕێبەر ئاپۆ بەشێوەیەک گۆڕان و نەرمبوونی بەخۆیەوە بینیوە، بەڵام گۆشەگیری لانەبراوە. دەوڵەتی تورک هەوڵدەدات وای نیشان بدات گۆشەگیری لابراوە، بەڵام ئەمە ڕاست نییە. دەوڵەتی تورک بۆچی ئەمە بە پێویست دەبینێت؟ لەبەرئەوەی ئەنجوومەنی ئەورووپا تاوەکو مانگی ئەیلوول دەرفەتی داوە بە دەوڵەتی تورک بۆئەوەی گۆڕانکاریی لە هەلومەرجی ڕێبەر ئاپۆدا بکات. ئەو کاتە نزیکە. دەوڵەتی تورک لەم خاڵەدا تەنگەتاو دەبێت. لەلایەکی ترەوە، ڕێبەر ئاپۆ بە دەستپێشخەرییەکەی گەلێک هەنگاوی مێژوویی نا. داوای کۆتایی هێنان بە هەموو تێکۆشانێکی چەکداریی لەژێر ناوی پەکەکە و کۆتایی هێنان بە تێکۆشانی چەکداری کرد، تەڤگەرەکەشمان وەڵامی ئەمەی دایەوە و داواکارییەکانی ڕێبەرێتی بەجێهێنا. دوای ئەوەی ڕێبەر ئاپۆ هەنگاوی یەکلایەنەی پێشخست، لە لایەنی خۆیەوە ئەوەی دەکەوێتە ئەستۆی بەجێی ‌هێنا. تەڤگەرەکەمان ئاگربەستی ڕاگەیاند و بەشێوەیەکی ئەرێنی وەڵامی داواکارییەکەی ڕێبەر ئاپۆی بۆ دانانی چەک دایەوە. ئەمانە هەمووی یەکلایەنە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە پێشخران و تەڤگەر ئەو هەنگاوانەی کە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە پێشخرابوون بەهێزکرد و تەواوی کرد. هەندێک باوەڕیان وابوو کە ئەگەر ڕێبەر ئاپۆ ئەو هەنگاوانە بنێت، کێشە و دابەشبوون لەنێو و تەڤگەر و خەڵکدا دەردەکەوێت و ئەو کات ئەنجامێکی ئاسانتر بەدەستدەهێنن. بەڵام بینیان کە لەنێوان ڕێبەر ئاپۆ و تەڤگەردا، لەنێوان ڕێبەر ئاپۆ و خەڵکدا پەیوەندییەکی بەهێز هەیە. هەمووان ئەمەیان بینی. بینیان کە مەحاڵە لەنێوان تەڤگەر و خەڵکدا دابەشبوون و کێشە دەرکەوێت. بینیان کە ڕێبەر ئاپۆ لاواز نییە و زۆر بەهێزە. بینیان کە هەم لەلای تەڤگەر و هەم لەلای گەلیش ڕۆژ بە ڕۆژ گەورە دەبێت و لە گۆڕەپانی نێونەتەوەییشدا پێشدەکەوێت. لەبەرئەوە تەنگەتاو بوون و وا نیشانیاندا کە گۆشەگیری لابراوە. ویستیان بە هێنانەکایەی ئەم تێگەیشتنە خۆیان لەم بارودۆخە ڕزگار بکەن. ویستیان بەم شێوەیە هەمووان بخەڵەتێنن، بەڵام هەمووان بینیان کە هەلومەرجی ڕێبەر ئاپۆیان نەگۆڕیوە. هەندێک نەرمبوون دروستبوون، تەنها شاندەکە جارجار دەچێت. نە لە شوێنی ڕێبەر ئاپۆدا گۆڕانکاری ڕوویداوە، نە سەردانی سیاسەتمەدار و ڕۆژنامەوانان هەیە. دەوڵەتی تورک هێشتا ڕێگە بەوە نادات. ڕێبەر ئاپۆ هێشتا لەژێر گۆشەگیریدا بەردەوامی بە کارەکانی دەدات. هەمووان ئەوە دەبینن. ڕێبەر ئاپۆ، دوای ئەوەی هەنگاوی یەکلایەنەی نا، ئەرکی خۆی بەجێهێنا. تەڤگەریش ئەرکی خۆی بەجێهێنا. ئێستا، پێویستە هەلومەرجەکانی ڕێبەر ئاپۆ بگۆڕێن. پێویستە شوێنەکە بگۆڕێت؛ پێویستە لەگەڵ گەل، تەڤگەر، ڕۆشنبیر، سیاسەتمەدار و ئەکادیمیسیەنەکان پەیوەندی دابنێت. پێویستە چیتر قەدەغەکان لاببرێن. ئەوانەی دەیانەوێت لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ دیدار بکەن، چاوپێکەوتن بکەن پێویستە بتوانن بچنە ئیمراڵی. پێویستە دەوڵەتی تورک لەم ڕووەوە ئاستەنگ دروستنەکات. سیستەمی ئیمراڵی سیستەمی گۆشەگیرییە. پێویستە ئەم سیستەمە لاببرێت. داواکاری ئێمە لەسەر ئەو بنەمایەیە. ئەم داواکارییە تەنها هی ئێمە نییە، داواکاریی گەل و ئەوانەیە کە لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا چاودێری پرۆسەکە دەکەن. دەڵێن لە گۆڕەپانی نێونەتەوەییدا ڕێبەر ئاپۆ هەنگاوی ناوە، لەبەرامبەر ئەوەدا پێویستە دەوڵەتی تورکیش هەنگاو بنێت و دەڵێن لەنێو هەلو مەرجی لەو شێوەیەدا مەحاڵە ڕۆڵی خۆی بگێڕێت. ئەمە ڕاستە. ئەگەر دەوڵەتی تورک بەڕاستی دەیەوێت کێشەکان چارەسەر بکات، ڕێگەی ئەمە خودی ڕێبەرێتییە. ئەگەر ڕێبەرێتی بەشێوەیەکی ئازاد کاربکات، ئامانجەکان دەتوانن بەدیبێن. ئەگەر دەیانەوێت ڕێبەر ئاپۆ لەنێو هەلومەرجی گۆشەگیریدا کێشەکان چارەسەر بکات، ئەمە مەحاڵە. ئەوان خۆشیان وتیان؛ مرۆڤ ناتوانێت بەدەستێک چەپڵە لێبدات. ڕیبەرێتییان خستووەتە حەوزێکەوە، کەچی ئاوی تێدا نییە و دەڵێن 'مەلە بکە'. ئەمە مەحاڵە. هەمووان ئەمە دەبینن. ڕێبەر ئاپۆ ئەوەی لە دەستی هات کردی. چیتر کەس ناتوانێت داوای هیچی لێ بکات. لە ئێستادا پرۆسەکە بەشێوەیەکی یەکلایەنە بەڕێوەدەبرێت، پەکەکە دوای ٤١ ساڵ بڕیاری گرنگی وەرگرت، هەندێک لایەن پەکەکە وەک گەرەنتی ئاسایش دەبینین. لە دۆخێکدا ئەم پرۆسەیە نەگات بە ئەنجام، ئەوا چ پێگەیەک دەگیرێت؟ پێویستە هەمووان باش لەمە تێبگەن؛ فەلەسەفە، ئایدۆلۆژیا، شێوازە ژیان و تێکۆشانێکمان هەیە. وەک چۆن لەسەر ئەم بنەمایە لە ئەنقەرەوە دەستمان پێکرد، ئەوا وەک ئێستا لە داهاتوویشدا لەسەر ئەم بنەمایە درێژە بە تێکۆشانمان دەدەین. لەمەدا هیچ گۆڕانکارییەک ڕوونادات. بوون بە پارتمان لەسەر ئەم بنەمایە بووە و لەسەر ئەمە هەنگاوی بنەڕەتییمان هەڵگرت. لەسەر ئەم بنەمایە هەموو ئەو هەنگاوانەی لە رابردوو و ئێستایشدا ناومانە لەسەر ئەم بنەمایە بووە و بە خواستی بەشداربوونە لە سیاسەتی دیموکراتیک. نامانەوێت شەڕێکی دیکەی چەکدای لە نێوان ئێمە و دەوڵەتی تورکدا درووست بێت. ئەمەمان نیشانی هەموو کەسێک دا. لەسەر بنەمای بانگەوازی ڕێبەر ئاپۆ گرووپێکی ٣٠ گەریلامان چەکەکانیان سووتاند. نامانەوێت خۆمان چەکدار بکەینەوە و جارێکی دیکە شەڕ دەستپێبکەینەوە. بەبێ کەموکوڕی ئەمەمان نیشان دا. شتەکە گەیشتووە بەو دەرنجامەی پرسی کورد لەسەر بنەمای سیاسی و دیموکراتیکی چارەسەر بکرێت. بەم هۆیە پێویستە یاساکان بگۆڕدرێت. بەڕوونی ئەمەمان گوتووە و بەبڕیارین. ئیدی شتەکە کەوتووەتە ئەستۆی دەوڵەتی تورک. گەر دەوڵەتی تورک خواستی چارەسەری هەبێت ئەوا پێویستە هەنگاوی کۆنکرێتی بنێت. دەبێت هەلومەرج، سیاسەت، یاساکانی پەیوەست بە ڕێبەر ئاپۆوە بگۆڕدرێت. تەنها لەو دۆخەکە پرسەکان بەرەو چارەسەری دەڕۆن. بەڵام گەر دەوڵەتی تورک دەیەوێت فریومان بدات، بێ چەکمان بکات، نێگەرانمان بکات و ئامانجەکانی لە دژی گەلی کورد جێبەجێ بکات؛ ئەوا هیچ ئیمکانێکی ئەمەیان نابێت. پێویستە زۆر بەڕوونی هەموو کەسێک لەمە تێبگات. تەڤگەرمان ئامانجێکی هەیە و ئەویش ئازادی، دیموکراسی و سۆسیالیزمە. لەسەرەتاوە لەسەر ئەم بنەمایە دامەزراوە و لەسەر ئەم بنەمایەش دەبێت. ئەوەی کراوە لەسەر ئەم بنەمایە بووە و بەم شێوەیش بەردەوام دەبێت. پێویستە گەل و هەموو کەسێک بزانێت لەسەر ئامانجەکەمان بەردەوام دەبین. ئەوانی تر چی دەڵێن گرنگ نییە بەلامانەوە. ئایە دەوڵەتی تورک دەیەوێت زیهنیەتێکی فریوودەر بئافرێنێت، یان ئەوەی هەندێک نەتەوەپەرست هێرش دەکەن؟ ئایە هەندێک گرووپ کە بنەمای سۆسیالیزمی پیکهاتەیی دەگرنەبەر ڕەخنەی لێ دەگرن و هێرشی دەکەنە سەر؛ زۆر ئەمانە بەبنەما ناگرین. شتەکە نوێ نییە بۆمان؛ ئێمە لە یەکەم ڕۆژی دەستپێکردنمانەوە لەم ڕاستیانەدا دەژین. لەوانەیە ئێمە گرنگیمان بەو قسانەی ئەوان دابێت، بەڵام هەرگیز بە جددی وەرمان نەگرت و هەرگیز کارمان لەسەریان نەکرد. ئامانج و هێڵ و ئاراستەیەکمان هەیە. ئێمە شێوازێکی ژیانمان هەیە، کۆدی ئەخلاقیمان هەیە و لەسەر ئەم بنەمایە دەڕۆین. دەبێت هەموو کەسێک ئەمە بزانێت. ئەم بزووتنەوەیە هەرگیز تەسلیم نابێت. ئەگەر کەسێک بڵێ "تەسلیمیان دەکەین"، خۆیان فریو دەدەن. ئەگەر گومانێک هەبێت کە دەوڵەتی تورک دەستوەردان بکات یان تەڤگەرەکە خۆی تەسلیم بکات؛ پێویستە بزانن کە ئەم تەڤگەرە هەرگیز تەسلیمی نەبووە، و هەمیشە بەرخۆدان و ئامانجەکانی خۆی پاراستووە، تەنانەت لە ڕۆژانی زۆر سەختدایشدا خاوەنداری لێ کردووە. ئەمڕۆ بارودۆخی تەڤگەرەکە وەک جاران نییە. لەم هەلومەرجەدا کەس ناتوانێت ئەم تەڤگەرە فریو بدات، واتە تەسلیمی بکات. ناتوانن نە ڕێبەر ئاپۆ و نە تەڤگەر فریو بدەن. ڕێبەر ئاپۆ و ئەم تەڤگەرە تەڤگەرێک نین کە بتوانن فریو بدرێن. مەبەست لە سەرهەڵدان و تێکۆشانیان بۆ ڕێگریکردنە لە فریودانی گەلی کورد و گەلانی تورکیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مرۆڤایەتی، بۆ ئەوەی بە لاڕێدا نەبرێن و لە شەڕ دوور بخرێنەوە. مەبەست لێی پەرەپێدانی ژیانێکە لەسەر بنەمای ڕەگ و ئامانج و ئارەزووەکانیان. تەڤگەر لەسەر ئەم بنەمایە سەریهەڵدا و درێژە بە خەبات دەدات. ئەگەر بیربکەنەوە و بڵێن دەتوانن ئەو جۆرە حیساباتانە لە ڕێکوپێکی دەربچن، لێکتێگەیشتن دروست بکەن، ڕەفتار بکەن وەک ئەوەی کێشەکە چارەسەر دەکەن، هەندێک هەنگاو دژی پارتی پەکەکە بنێن، چەکیان لێبکەن و بەم شێوەیە لەناویان ببەن، ئەمە مومکین نییە. ئەم تەڤگەرە بە ئامانجەکانیەوە بەستراوەتەوە. چەکدار بێت یان بێ چەک، بەپێی ئامانجەکانی بەردەوامە. خەبات تەنیا پەیوەست نییە بە چەکەوە؛ ئەمە تەنها جۆرێکە لە تێکۆشان. ڕێگا و ئامرازی تێکۆشان زۆرن. تەڤگەری ئاپۆیی لە ڕۆژی دامەزراندنیەوە تا ئەمڕۆ لە بوارە جیاجیاکاندا خەباتی کردووە. ئەم خەباتە بەردەوام دەبێت. هەرچی بۆ گەلی کورد و گەلی کوردستان و گەلی تورکیا و خەڵکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مرۆڤایەتی پێویست بێت، ئەم بزووتنەوەیە وەک بنەمای خۆی وەریدەگرێت و بەردەوامیش دەبێت. پێویستە هەمووان بەم شێوەیە لە ڕێبەر ئاپۆ و بزووتنەوە تێبگەن. دوای وەڵامە ئەرێنییەکەی کەجەکە لەسەر بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆ، گرووپێک گەریلا مەراسیمێکیان بۆ سووتاندنی چەکەکانیان ئەنجامدا. ڕووداوێکی مەزن و شکۆداربوو، هەموو جیهان چاوی لێ دەکرد، ساتێکی مێژوویی بوو. لەم چوارچێوەیەدا هەمووکەسێک مەراقی ئەوە دەکەن؛ ئەرکی ئێستای ئەو گرووپە چیە، لە کوێن، بۆ کوێ دەچن، ئایا دەتوانن بچنە تورکیا؟ باس لەوەش دەکرێت کە هەندێک گرووپی دیکەی گەریلاش بەم شێوەیە چەکەکانیان دادەنێن. ئەمە تا چەند ڕاستە؟ لەسەر بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆ مەراسیمێکی بەمجۆرە ئەنجام درا. چونکە ڕێبەر ئاپۆ بۆ ئێمە بنەمایە. تەنها ئەگەر بانگەوازێک لە ڕێبەر ئاپۆوە بکرێت، گەریلا، تەڤگەر و ئەندامانی تەڤگەر دەتوانن ئەمە ئەنجام بدەن. جگە لە ڕێبەر ئاپۆ گوێ لە قسەی دیکە ناگرن. پێویستە هەمووکەسێک ئەمە بزانێت. چونکە ئەوانەی بەشداری ئەم تەڤگەرە دەبن، بەشداری ڕێبەر ئاپۆ دەبن. ئەمڕۆ ئەوانەی لەم تەڤگەرەدا خەبات دەکەن سوێند دەخۆن لەسەر بنەمای ئامانج، هێڵ و ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ چەک بەکاربێنن. لەسەر ئەم بنەمایە تێدەکۆشن. هەربۆیە جگە لە ڕێبەر ئاپۆ کەس ناتوانێت داوای دانانی چەکیان لێبکات. ئەگەر کەسێکیش دەیەوێت بەکاریبێنێت، قبوڵیان نەدەکرد. ئێمەش گوتمان ناهێڵین دابنرێت. چونکە هەموو ئەوکەسانەی بەشداری تەڤگەر دەبن، لەسەر بنەمای ڕاستی ڕێبەر ئاپۆ چەک بەکاردەهێنن. گەریلا لەسەر بانگەوازی ڕێبەر ئاپۆ ئەو هەنگاوەی ناوە. ئەو هەنگاوەی نراوە هەنگاوێکی مێژوویی بوو. ئەم هەنگاوە لە شوێنێکی مێژووییدا نرا. لەو قسانەی پێشکەش کرا لەسەر بنەمای بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆ بوو. ئەو هاوڕێیانەش باسیان کرد. واتە شرۆڤەیان کرد بۆچی چەک دادەنێن و ئامانجیان چییە و دەیانەوێت چی بکەن. هەروەها چەک سووتێنرا. بۆچی ئەم چەکانە سووتێنران؟ چونکە ئەمڕۆ ناتۆ خەریکی پەرەپێدانی چەک لە جیهاندایە. بە واتایەکی دیکە خەریکە چەکەکانی ئێستا زیاتر زیاد دەکات. خەریکە جیهان دەکێشێتە ناو شەڕی چەکەکانەوە. هەروەها شەڕێکی مەزن لە ڕۆژهەڵاتی ناوین بەردەوامە. گۆڕان و گۆڕانکاری گرنگ هەیە. سووتاندنی چەکەکان وەڵامێکە بۆ ئەمە. مانایەکی تری ئەوەیە نامانەوێت جارێکی تر شەڕ بکەین یان چەک بەکاربهێنین. هەربۆیە پێویستە دەوڵەتی تورک چوارچێوەیەکی یاسایی پەرەپێبدات. ئەگەر ئەمە پەرەپێبدات، لە ئێستاوە نامانەوێت جارێکی دیکە چەک بەکاربهێنین. لە مێژووی کورددا کەلتوورێک هەیە، ڕووناکی ئاگر گوزارشت لە نوێبوونەوە و هەنگاوی نوێ دەکات. یەکێکە لە هۆکارەکانی سوتاندنی چەکەکان ئەمەیە. ئەو هاوڕێیانەی ڕاگەیاندراوییاندا بە ڕوونی گوتوویانە، 'لەسەر داوای ڕێبەر ئاپۆ هەنگاوێکی سیمبولیک دەنێین. دەبێت دەوڵەتی تورک، ڕای گشتی تورکیا و تەنانەت جیهانیش ئەمە ببینن. دەمانەوێت پرسەکە لەسەر بنەمای سیاسی و یاسایی چارەسەر بکەین. نامانەوێت شەڕ بکەین. هەربۆیە چەکەکانمان دەسوتێنین و دەگەڕێینەوە شوێنی خۆمان.' بۆچی؟ چونکە لە تورکیا هەلومەرجی یاسایی بۆ ئەمە ئامادە نییە. ئەگەر بچن دەستگیر دەکرێن و ڕووبەڕووی دادگا دەکرێنەوە. دەکرێت سزای قورسیش بدرێن، چونکە بەپێی یاساکانیان ئەوانەی چەک هەڵدەگرن دوژمنی ئەوانە. سزای ئەمەش زۆر قورسە. تاوەکو یاساکان نەگۆڕدرێن و زەمینیەکی یاسایی ئامادە نەکرێت، چۆن هەڤاڵان بجنە تورکیا؟ لەبەر ئەمە نەچوون. هیچ گرەنتییەکی ئەمە نییە. هەربۆیە دووبارە گەڕانەوە بۆ شوێنی خۆیان. ئەو کەسەی ساڵانێکە بە چەکەوە لە چیادا دەژی و چۆن دەتوانێت چەکەی دانێت و بەم شێوەیە بمێنێتەوە؟ لە تورکیا هیچ شوێنێک نییە بچن، زەمینە نییە، تەنانەت ناتوانن لەوێ بژین. ناچارن جارێکی دیکە بگەڕێنەوە شوێنی خۆیان. هەربۆیە جارێکی تر گەڕانەوە بۆ شوێنی خۆیان. ئەگەر تورکیا گۆڕانکاری لە هەلومەرجی ڕێبەر ئاپۆ بکات، گۆشەگیری لاببات، ڕێبەر ئاپۆ بە شێوەیەکی ئازاد خەبات بکات، بتوانێت پەیوەندی لەگەڵ هەمووکەسێک دانێت، یاساکانی ئازادی و ئەنتێگراسیۆنی دیموکراتیک بەرەوپێش ببات، ئەوا بنەمایەک دروست دەبێت و دەتوانین چەک دانێین. تاوەکو ئەمە ڕوونەدات کەس ناتوانێت داوامان لێبکات چەکەکانمان دابنێین. لە میدیاکاندا هەندێک گفتوگۆ هەیە؛ دەڵێن 'لە دهۆک چەک دادەنێن' یان 'لە هەولێر چەک دادەنێن'. ئەمانە قسەی پوچن. کەس ناتوانێت بەم شێوەیە فشارمان لێ بکات، نە دەشتوانێت دەرفەتێکی بەمجۆرە درووست بکات. ڕەنگە هەندێک بیانەوێت وامان لێبکەن هەنگاوی لەو شێوەیە بنێین، بەڵام تاوەکو ئەو مەرجانەی باسم کرد بە دی نەیەن، ناتوانین گروپێکی نوێ بنێرین. ئەمە مەحاڵە. هێندەی تێدەگەین پڕۆسەیەکی نوێ دەستیپێکردوە و هیچ شتێک کۆتایی نەهاتووە. لە تورکیاش باسی دامەزراندنی کۆمیسیۆن دەکرێت. دەربارەی ئەم کۆمیسیۆنە زانیارییەکانتان لە چ ئاستێکدان؟ ئەو کۆمیسیۆنەی دادەمەزرێت چی دەکات، پێشنیارەکانی ئێوە لەم بابەتەدا چیە و ئایا هیچ هاوبەشکردنێکی بۆچوونەکان هەبووە؟ ڕێبەر ئاپۆ چەندین جار داوای دامەزراندنی کۆمیسیۆنێکی لە پەرلەمانی تورکیا کردووە. دەڵێت دەبێت ئەم کۆمیسیۆنە بە شێوەیەکی یاسایی دابمەزرێنن. چەندین جار ڕامانگەیاندووە دەبێت کۆمیسیۆن بە شێوەیەکی فەرمی و یاسایی دامەزرێت. چونکە تاوەکو لە بواری یاساییدا بونیات نەنرێت، هەرکاتێک بیانەوێت دەتوانن ئەو کۆمیسیۆنە لەناوبەرن. هەروەها لە ڕابردوودا کۆمیسیۆنەکان دامەزران. ئەو کۆمیسیۆنانە نەیانتوانی هیچ بەدەست بهێنن. کۆمسیۆنەکان زانیارییان کۆکردەوە و بە ڕەجەب تەیب ئەردۆگانیان دەدا. ئەوکات سەرۆک وەزیران بووە؛ ئەوان زانیارییان پێدەدا. ئەو کۆمیسیۆنە پرسەکەی چارەسەر نەکرد. ئەگەر ئەو کۆمیسیۆنەی ئێستا دادەمەزرێت بەم شێوەیەش بێت، ناتوانێت پرسەکان چارەسەر بکات. ئەوەندەی تێبگەین، ئەو کۆمیسیۆنەی دەیانەوێت دایبمەزرێنن، تەنها بۆ ئەوەی پەکەکە چەک دابنێت دامەزراوە. ئەوانەی ساڵانێکە لە چیادان چییان کردووە و بە پێی ئەمە سزایان چییە؟ دەیانەوێت ئەمە دیاری بکەن و بەو پێیە هەنگاو بنێن. ئامانجی ئەم کۆمیسیۆنە تەنها چەکدانانە. پرسەکە تەنها پەیوەندی بە چەکدانانەوە نییە. بێ چەکبوون بەشێکە لە پرسەکە نەک هەمووی، بەڵام دەوڵەتی تورک دەیەوێت پرسەکە تەنها لەسەر بنەمای بێ چەکبوون پەرە پێبدات. ئەگەر ئەمە بێتەدی، بە پێی ئەوان هەموو پرسەکان چارەسەر دەبن، بەڵام وا نییە. پرسی کورد تەنانەت پێش تێکۆشانی چەکداریش هەبووە... ئەگەر تێکۆشانی چەکداری پەرەی سەندبێت، هۆکاری هەیە. کورد قبوڵ نەدەکرا، نکۆڵی لێ دەکرا و دەیانویست کورد لەناوببەن. دەیانویست هەموو ئەو شتانە لە ناوبەرن باسی کورد و کوردستان دەکەن. کوردیش دەیویست بە ئیرادە، شوناس، بەها و کەلتووری  ئازادی خۆی بژی. هیچ دەرفەتێک بۆ ئەمە نەبوو. هەربۆیە تێکۆشانی چەکداری پەرەی سەند، بۆ ئەوەی تەڤگەر بتوانێت خۆی و گەلەکەی بپارێزێت. تەڤگەرێکی پاراستنییە. ئامانجی تەڤگەر ئەمە بوو. هەربۆیە ژێرخانی سەرهەڵدانی تێکۆشانی چەکداری هەیە. ئەگەر ئەم ژێرخانە نەهێڵن، ڕەنگە پەکەکە چەک دابنێت، بەڵام سبەی کەسێکی دیکە چەک هەڵدەگرێت. ئەگەر پەکەکە خۆی چەکدار کردبێت، ئەوە لەبەر ئەوە نییە کە ویستویەتی چەک بەکاربهێنێت، بەڵکو لەبەر سیاسەت و پراکتیکەکانی دەوڵەتی تورکیایە کە فشاری لەسەر دروستکردووە. هەربۆیە تەڤگەرێکی چەکداری پەرەی سەند. ئەگەر نایانەوێت تەڤگەرێکی چەکداری هەبێت، پێویستە سیاسەتەکانیان بگۆڕن. تەنها ئەوکاتە پرسەکە چارەسەر دەبێت. پرسەکە تەنها بە چەک چارەسەر نابێت. پرسی کورد جیاوازە. دەبێت پرسی کورد چارەسەر بکرێت؛ بۆ ئەمەش دەبێت لە یاساکان، سیاسەت و ئەقڵیەتیاندا گۆڕانکاری ئەنجام بدەن. تاوەکو ئێستا دەبینین هیچ گۆڕانکارییەک لە زیهنیەتی ئەواندا درووستنەبووە. هەرلەبەر ئەمەش هیچ گۆڕانکارییەک لە یاساکانیاندا ناکەن. هێشتا یاساکانی 'تیرۆر' جێبەجێ دەکەن. ئەگەر کۆمیسیۆن ئەمانە نەگۆڕێت، چارەسەری پرسی کورد بە بنەما نەگرێت، یاسای ئازادی دەرنەکات و یاسای ئەنتێگراسیۆنی دیموکراتیک دەرنەکات، پرسەکە چارەسەر نابێت. هەربۆیە دەبێت کۆمسیۆن لەسەر ئەو بنەمایە خەبات بکات. ئەو کۆمیسیۆنەی دەبێت دایبمەزرینن، متمانەی زۆر نابەخشێت. بۆچی؟ چونکە پێویستە هەموو سیاسەتی تورکیا لەو کۆمیسیۆنەکەدا گوزارشتی لێ بکرێت. لەلایەک دەڵێن 'کۆمیسیۆن دادەمەزرێنین'، لە لایەکی دیکەوە ئۆپەراسیۆن لە دژی جەهەپە ئەنجام دەدەن و دەیانخەنە زیندانەوە. هەرلەبەر ئەمەش جەهەپە-ئۆزگور ئۆزەل گوتی، 'لە ئێستادا بەشداربوون لە کۆمیسیۆنەدا ڕادەگرین'. ئەگەر جەهەپە بوەستێت یان بەشداری نەکات، کۆمیسیۆن چۆن پرسەکان چارەسەر دەکات؟ کام پرس چارەسەر دەکات؟ ئەگەر بەڕاستی کۆمیسیۆنێک بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد و پرسی دیموکراسی دابمەزرێت، ئەوا دەبێت هەموو تەڤگەرێکی سیاسی بەشداری ئەم کۆمیسیۆنە ببێت. ئەوکات بە پشتگیری کۆمەڵگە پرسەکە چارەسەر دەبێت، بەڵام بەشێکی زۆری لە دەرەوە بە جێدەهێڵیت. نەک هەر لە دەرەوە بەجێیان دەهێڵیت، بەڵکو دەیانخەیتە زیندانەوە. لە دۆخێکی لەم شێوەیەدا کێ پێی وایە ئەم کۆمیسیۆنە پرسەکانی تورکیا چارەسەر دەکات؟ ئەم دۆخە نیگەرانی درووست دەکات. ئێوە دەڵێن بە دامەزراندنی کۆمیسیۆن پرسەکە چارەسەر دەکەن، بەڵام دیاری ناکەن ئەم کۆمسیۆنە چۆن پرسی کورد چارەسەر دەکات. لە بابەتی پرسی چارەسەری کورددا، هێشتا پرسی قسەکردن بە زمانی کوردی هیچ بایەخێکی پێنەدراوە. چی دەڵێن؟ باس لە 'تورکیایەکی بێ تیرۆر' دەکەن. ئەمە مانای چییە؟ 'ئێمە وا لە پەکەکە دەکەین چەک دابنێت'. ئەمە دەهێننە ئاراوە. ناوی ناهێنن، بەڵام ناوی ڕاستەقینەی پرسی کوردە و لەسەر چارەسەری پرسی کوردە. ئەمە خاڵی یەکەمە. خاڵی دووەم ئەمەیە؛ دەڵێن 'پرسەکە چارەسەر دەکەین'، بەڵام لە لایەکی ترەوە هەنگاو دەنێن بۆ ئەوەی پرسەکە چارەسەر نەکرێت. دەستگیرکردنی سەرۆک شارەوانییەکان، فشارەکانی سەر جەهەپە و ئەو قسانەی کراوە ڕێک لەو کاتەدا ڕوودەدەن کۆمیسیۆنەکە پێکدەهێنرێت. کەسێک ئامانجی چارەسەرکردنی پرسەکەیە چۆن دەتوانێت هەنگاوی لەو شێوەیە بنێت؟ گرتنەبەری ئەم هەنگاوانە چارەسەرنەکردنی پرسەکە نیشان دەدات. ئەمەش نیگەرانییەکان زیاتر دەکات. بەڕێز بایک، دوای مەراسیمەکەی گەریلا، ئەردۆگان قسەی کرد. هەمووان چاوەڕێی کارێک بوون. هەندێک ڕەخنەیان لەوە گرت، هەندێکیش بە ئەرێنی پێشوازییان لێ کرد. ئێوە ئەو قسانەتان چۆن بینی؟ دوای هەنگاوە مێژووییەکەی گرووپەکەمان، ئەردۆغان قسەی کرد. ڕاستە، هەندێک دەڵێن قسەکان ئەرێنی بوو، هەدێکیش ئاماژەیان بەوە کرد کە زۆر شت لە ناوەڕۆکەکەیدا نییە. ئەردۆغان ساڵی ٢٠٠٩ قسەیەکی کردبوو کە لە هەمان چوارچێوەدابوو. لەوانەیە ئێستا هەندێک ڕوونتر گوزارشتی لێ کردبێت، بەڵام لە بنەڕەتدا لە هەمان چوارچێوەدا بوو. زۆر جیاواز نییە. بۆ نموونە، وتەبێژانی ئاکەپە بەر لەو قسانە هەندێک لێدوانیان دا، چاوەڕوانیان دروستکرد و وتیان 'ڕەجەب تەیب ئەردۆغان قسەیەکی مێژوویی دەکات'. بە واتایەکی تر، چاوەڕوانییەکیان دروستکرد کە ڕاگەیاندنێکی نوێ، مێژووییتر، گرنگتر بکات. ئەو لێدوانەی دراوە باشە، بەڵام زۆر کەمە. لە قسەکانیدا نەیوت، 'پرسی کورد چارەسەر دەکەین، بەو مەبەستە کۆمیسیۆنێک دادەمەزرێنین'. وتی 'وەکو ئاکەپە-مەهەپە-دەم پارتی کێشەکان چارەسەر دەکەین' و هەموو لایەنەکانی تری لە دەرەوە دانا. باسی ڕێکەوتنی کورد، عەرەب و تورکی کرد؛ تەواو، ئەم کۆمەڵگانە کاریگەرییان هەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پێگەیەکی گرنگیان هەیە، بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کۆمەڵگەی تریش هەن. هەندێکیان بێنیت و هەندێکیان لە دەرەوە دابنێیت، دوودڵی دروستدەکات. لەبەرئەوە مشتومڕی زۆر دەکرێت. هەروەها ڕەخنەی زۆریش گیران. باشە، لەوانەیە بەشێکی قسەکان باش ببینن. هەمووان چاوەڕێی ئەوەیان دەکرد، بەڵام ناڵێین ئەنجامە خوازراوەکان هاتنەدی. بەڵام دەبوایە قسەکان بەهێزتر بووایە. دەبوایە بیگوتایە 'ئێمە دەمانەوێت پرسی کورد چارەسەر بکەین؛ ئێمە ئەوە لەگەڵ هەمووان بەدی دەهێنین.' دەبوایە بیگوتایە ئەمە 'تەنها بەرپرسیارێتی ئێمە نییە، بەرپرسیارێتی هەمووانە، هەربۆیە پێویستە بەیەکەوە چارەسەری بکەین.' پاشان هەمووان باوەڕ بەوە دەکەن کە کۆمیسیۆن دادەمەزرێت و ئەو قسانەی دەکرێن کێشەکە چارەسەر دەکەن. بەڵام لەو لێدوانەدا هەندێک دوودڵی زیادیان کرد و ڕێگەی بۆ ڕەخنە کردەوە. پاشان، سەرۆککۆمار ڕەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەمە هەندێک لێدوانی دان. وتی، 'تەنها کێشەی ئێمە نییە، بەیەکەوە چارەسەری دەکەین.' ئەمە باشبوو. دەبوایە قسەکان لەسەرەتاوە ئەمە بوایە. بەرپرسانی دەوڵەت کە لەنێویاندا ئەردۆغانیش هەیە ئاماژە بەوە دەکەن کە پرۆسەکە هەنگاو بە هەنگاو بەرەو پێش دەچێت. ئایا بارودۆخەکە لەلای ئێوەش بەهەمان شێوەیە؟ دەوڵەتی تورک بەتایبەتی بەرپرسانی ئاکەپە ئاماژەیان بەوە کرد، هەموو شتێک وەکو ئەوەی پلانیان بۆ دانابوو، بەڕێوە دەچێت. تەنانەت دەیانەوێت لەنێو کۆمەڵگەدا تێڕوانینێکی لەم شێوەیە دروستبکەن. بەڵام لەلای ئێمە بارودۆخەکە بەم شێوەیە نییە. کێشەکە وەکو ئەوەی دەڵێن  چارەسەر نابێت و هەنگاو نانرێت. بۆچی وا دەکەن؟ ئەمەش گومان دروستدەکات. چارەسەری پرسی کورد ناکەنە بنەما. تەنها ئامانجیان ئەوەیە کە تەڤگەر چەکەکانی دابنێت. دەیانەوێت تەڤگەر لاواز بکەن و کاریگەریی نەهێڵن تاوەکو بتوانن بگەنە ئامانجەکانیان. دەیانەوێت تێڕوانینی 'هەموو شتێک لەژێر کۆنترۆڵی ئێمەدایە، هەموو شتێک بەپێی داخوازییەکانی ئێمە پێشدەکەوێت' هەم لە ناوخۆ و هەم لە دەرەوە بهێننە کایەوە. بەم شێوەیە ئامانجیان ئەوەیە کە کە پێگە و دەسەڵاتی خۆیان بەهێز بکەن. بەڵام هێنانە کایەی تێڕوانینێکی لەم شێوەیە تا چەند دەرئەنجامی هەبووە، نازانین. ئێمە بەم شێوەیە لێکدانەوە ناکەین و بەم شێوەیە تێناگەین. هەموو شتێک بەپێی خواستی ئەوان ناڕوات؛ ئەم هەنگاوانەی کە تاوەکو ئەمڕۆ نراون بە دەستپێشخەری ڕێبەر ئاپۆ پێشخراون. ئەوەی تا ئێستا وتراوە هیچی بەرهەم نەهێناوە. باخچەلی قسەیەکی کرد، هەمووی ئەوەیە. لەبری ئەوە نە دەوڵەت و نە ئاک پارتی وەکو ئەوەی وتوویانە هیچ هەنگاوێکیان نەناوە. لەلایەنی ئەوانەوە هیچ هەنگاوێک نەنراوە. ڕێبەر ئاپۆ بینی کە باخچەلی درکی بەوە کردووە کە تورکیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە مەترسیدان. درکی بەوە کردووە کە تورکیا بۆ ڕزگاربوون لەو بارودۆخە مەترسیدارە پێویستی بە کوردە. لەبەرئەوە باخچەلی ئەو قسانەی کرد. ڕێبەر ئاپۆش وەڵامی قسەکانی باخچەلی دایەوە. وتی، 'ئەگەر بەڕاستی دەتانەوێت گەلانی تورکیا، تورکیا لە مەترسی ڕزگاربکەن؛ ڕێگەی ئەمە گۆڕانکارییە لە سیاسەتەکەتاندا لەبەرامبەر کورد.' وتی، 'ئەگەر دەتانەوێت بیگۆڕن، من ئامادەم؛ دەتوانم ئەرکی خۆم بەشێوەیەکی تیۆری و پراکتیکی بەجێبهێنم. ڕێبەر ئاپۆ لەسەر ئەم بنەمایە هەنگاوی نا. هەروا لەخۆوە لەسەر داواکاری تورکیا بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە، بڕیاری کۆتایی هێنان بە هەموو تێکۆشانێکی چەکداریی لەژێر ناوی پەکەکەمان نەدا. ڕێبەر ئاپۆ خواستی بەم شێوەیە بوو. دەوڵەتی تورک نەیوت کۆتایی بە شەڕی چەکداری بهێنن، بەپێچەوانەوە، ڕێبەر ئاپۆ وای گوت. لەبەرئەوە ئەم هەنگاوانەی تاوەکو ئەمڕۆ نراون، لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە بەشێوەیەکی یەکلایەنە نراون. ئێمەش وەڵامی ڕێبەر ئاپۆمان دایەوە. ئێمە ئەو هەنگاوانەمان تەواوکرد کە ڕێبەر ئاپۆ دەستی پێکرد. ئەوەی کراوە ئەوەیە. ئێمەش وتمان، 'چیتر هەنگاوی یەکلایەنە کە لەلایەن ئێمەوە بنرێت ئەوەندەن؛ یەک هەنگاوی تر نانێین. ' ئەگەر بەڕاستی دەتانەوێت کێشەکە چارەسەر بکەن، ئێمە زەمینەمان بۆ ئەمە ئامادەکرد. ئەوانەی تا ئێستا کراون، لەو چوارچێوەیەدان. هەموو شتێک وەکو دەڵێن ئەوان پلانیان بۆ داناوە نەبوو. بارودۆخێک نییە وەکو ئەوەی دەڵێن 'هەموو شتێک بەپێی پلانی ئێمە بەڕێوەدەچێت'. تێڕوانینێکی لەم شێوەیە دروستدەکەن. دەیانەوێت هەم لە ناوخۆ و هەم لە گۆڕەپانی نێونەتەوەییدا تێڕوانینی 'ئێمە شەڕمان کرد، پەکەکەمان کۆتایی پێهێنا، هیچ ڕێگەیەکی تر بۆ پەکەکە نەماوەتەوە، پەکەکە ملکەچ دەکەین' بهێننە ئاراوە. پێویستە هەمووان بزانن کە ڕاسییەکە ئەمە نییە. تورکیا تووشی کێشەیەکی گەورە بوو؛ چونکە ئەو خەباتەی ئێمە بەڕێوەمان برد، سیاسەتی ئەوانی لە دژی کورد و ڕێبەر ئاپۆ شکست پێ هێنا. ئەمەش کێشەی زۆر جددی بۆ تورکیا دروست کردووە. ئەگەر ئه م سیاسەته یان بەردەوام بوایه، ئەو کێشانەی ڕووبەڕووی دەبوونەوە زۆر گه ورەتر دەبوون. لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا گۆڕانکاری گرنگ ڕوودەدات. ئەم گۆڕانکاریانەش کاریگەری زۆریان لەسەر تورکیا هەیە. کاتێک کێشە ناوخۆییەکان لەگەڵ کێشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تێکەڵ دەبن، کاریگەرییان لەسەر چارەنووسی تورکیا دەبێت. ڕێبەر ئاپۆ وەک چۆن خۆی بە بەرپرسیار دەزانێت بەرامبەر بە کورد، خۆی بە بەرپرسیار دەزانێت بەرامبەر گەلانی تورکیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش. ئەو مەترسییەکەی بینی و ویستی ڕێگری لێبکات. نایەوێت کورد و تورک و گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تووشی مەترسی ببن. نایەوێت تورکیا ڕووبەڕووی ئەو کێشانە ببێتەوە کە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی تووشی بوو. چونکە ڕێبەر ئاپۆ بەڕاستی بەرپرسیارانە مامەڵە دەکات. تورکیا و گەلانی تورکیای خۆشدەوێت. نایەوێت کێشەیان هەبێت. هەر بۆیە هەنگاوی تاکلایەنەی ناوە. هەوڵ دەدەن ئەو هەنگاوانەی ئێستا ناومانن وا دەری بخەن کە پێمان نراوە. هیچ شتێکی وا نییە. پێویستە هەموو کەسێک ئەم ڕاستییە زۆرباش بزانێت.

  هاوسەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەریی کەجەکە، ڕایدەگەیەنێت مسۆگەرکردنی ئازادیی جەستەیی رێبەر ئاپۆ لە رێگەی گەرەنتیی یاساییەوە شتێکی بنەڕەتییە، ئەمە مەرجی سەرەکی و داواکاریی یەکەممانە. بەبێ ئەم پێشهاتە، ئەستەمە پڕۆسەکە بە سەرکەوتوویی بەردەوام بێت. ئەمڕۆ گرووپێکی 30 کەسیی گەریلاکانی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، کە بەسێ هۆزات، هاوسەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەریی کەجەکەیان لەنێودابوو، لە رێوڕەسمێکى سمبولیکیدا لە ئەشکەوتی جاسەنە لە سنووری پارێزگای سلێمانی، چەکەکانیان سووتاندو لەناوبرد، بەسێ هۆزات داوای چەند هەنگاوێک لە حکومەتی تورکیا دەکات.  بەسێ هۆزات ئەم ئێوارەیە بە ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێسی راگەیاند: "ئێمە ئامادەین و خوازیارین بچینەوە تورکیا بۆ ئەوەی سیاسەتی دیموکراسی بکەین، درێژە بە تێکۆشانمان لەپێناو ئازادی و دیموکراسیدا بدەین."   بەسێ هۆزات دەڵێ: "پێویستە دەوڵەتی تورکیا مافی بەشداریکردن لە سیاسەتی دیموکراسیمان پێبدات. ئەگەر تورکیا هەنگاوی کرداری بنێت، یاسا دەربکات و چاکسازیی یاسایی ریشەیی بکات، ئێمە دەچینەوە تورکیا و بەشداری لە سیاسەتدا دەکەین."   هاوسەرۆکی کەجەکە هۆشداریشیدا لەوەی کە بەبێ گەرەنتی یاسایی و دەستووری، گەڕانەوەیان ئەستەم دەبێ و رایگەیاند: "ئەگەر رێککەوتنی یاسایی و دەستووری نەبێت، یان زیندانی دەکرێین یان دەکوژرێین. دەبێت گەرەنتی گەڕانەوەی گەریلاکانی پەکەکە بۆ تورکیا بکرێت." ڕێوڕەسمەکەى ئەمڕۆ لە شاری سلێمانی لە هەرێمى کوردستان وەرچەرخانێکی مێژوویی بوو دوای نزیکەی ٤٠ ساڵ لە شەڕی چەکداری.

  لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵى ئەلعەرەبیە، هاوسەری والى و سەرکردەی یەکەمى د.ا.عش لە سوریا و عێراق، ئوم خەدیجە شیشانی، وردەکارییەکانی پەیوەست بوونی ئەو ڕێکخراوە تیرۆریستییە، لەگەڵ چەندین نهێنی دیکەی ئاشکرا کرد. "من نەمدەزانی قورئان بخوێنمەوە". ئوم خەدیجە شیشانی، هاوسەری عەبدوڵڵا مەکی، والى داعش لە سوریا و عێراق، وردەکاری سەرسوڕهێنەر لەبارەی ئەو ساتەی پەیوەندی بە ڕێکخراوەکەوە ئاشکرا دەکات و دەڵێت: هاوسەرەکەم هۆکارەکە بوو. ئەو دەڵێت "هاوسەرەکەم وردە وردە منی گۆڕی و هۆکاری پەیوەندیکردنم بە داعش بوو". ئاماژەی بەوەشکردووە، "من نەمدەزانی قورئان بخوێنمەوە، مامۆستایانی ڕووسیش لەناو ڕێکخراوەکەدا فێریان دەکردین". ئاماژەی بەوەشکردووە، سزا بەسەر ئەو کەسانەدا سەپێنراوە کە لە گروپەکە ئاینییەکە بەجێدەهێڵن. هەروەها دەڵێت "هاوسەرەکەم فێری کردم کە ئەوەی ڕێگەپێدراوە و ئەوەی قەدەغەیە لەناو ڕێکخراوەکەدا نەرم و نیانە". هەروەها ڕوونیشیکردەوە، "کاتێک بۆ یەکەمجار پەیوەندیم بەو ڕێکخراوە کرد، هیچ وانەیەکی ئایینی نەبوو، بەڵام دوای مردنی هاوسەرەکەم، گواسترامەوە بۆ میوانخانەیەکی مەنبەج، لەوێ دەستمان بە فێربوونی قورئان کرد، دوای ئەوە وانەی ئیمان و فیقهی وەک سزا بەسەرماندا سەپێندرا". ئاماژەی بەوەشکرد، کەتیبەی نوسەیبە بەپێی نیازی خۆیان ژنانیان دابەشکرد، زۆربەی ئەوانەی دەیانویست هێرشی خۆکوژی ئەنجام بدەن، ئەوروپی بوون، لەکاتێکدا ژنانی چیچانی و ڕوسی کەم بوون. لە درێژەی قسەکانیدا دەڵێت "ساڵانێک وەک بێوەژنێک لە میوانخانەکاندا ژیام، تەنها وردەکارییەکانی دیلبوونم لە ژنانی سەردانیکەرەوە بیستووە، تا ساڵی ٢٠١٩ هیچ ئێزیدییەکم نەبینیوە". هاوسەری پارێزگاری داعش لە سوریا و عێراق گێڕانەوەی شایەتحاڵی چارەنووسی ئەو ژنە ئێزیدیانە و خەیاڵی خۆی وەک دیلێک لەناو داعشدا گێڕاوەتەوە. ئەویش وتی: ئەگەر من لە شوێنی ئەو بومایە، بەرگەی ئەوەم نەدەگرت. هەروەها ئاماژەی بەوەشکردووە، "گرتە ڤیدیۆییەکانم لەسەر دیلەکان بینیوە و خۆمم لە شوێنی ئەوان خەیاڵکردووە، هەستم کردووە ئەوەی بەسەریاندا هاتووە نامرۆڤانە بووە، ئەگەر لە شوێنی ئەوان بوومایە، بۆ یەک ساتیش بەرگەی ئەوەم نەدەگرت". ناوبراو ئەوەش ئاشکرا دەکات هەمیشە دوو پشتێنی تەقەمەنی لەبەردا بووە، چونکە چاوەڕوانی هێرشێکی سەربازیی ئەمریکای نزیک بووە بۆ سەر قەڵاکەی لە بیابانی ئەنبار. لە درێژەی قسەکانیدا وتی "لەکاتێکدا فڕۆکەیەکی ئەمریکی بەدوای ئۆتۆمبێلێکدا دەگەڕا کە ئەوانی هەڵگرتبوو، لەو ساتەدا داوای لێکردم پشتێنێکی تەقینەوە لەبەر بکەم. من ڕەتمکردەوە، بۆیە ناچاری کردم بۆ ئەوەی لەلایەن هێزەکانی ئەمریکاوە نەگیرێم". ڕوونیشی کردەوە کە لە دوو هێرشی مووشەکی و زیاتر لە گەمارۆیەک لە بیابانی ئەنباری عێراق ڕزگاری بووە. سەبارەت بە مردنی هاوسەرەکەی، ئاماژەی بەوەشکرد، "ئەوە بەشێوەیەکی سەرسوڕهێنەر هات و دوای ڕۆژێک ئاگاداریان کردمەوە بەبێ ئەوەی هیچ وردەکارییەکی ڕوون و بینینی تەرمەکەی هەبێت". ئاماژەی بەوەشکردووە، "ڕۆژی شەممە پێیان وتم و وتیان ڕۆژی هەینی گیانی لەدەستداوە".