دەقی چاوپێکەوتنەکەی جەمیل بایک لەگەڵ کەناڵی ستێرک تیڤی؛ دەربارەی گۆڕانکارییەکانی ئەم دواییەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پرسی ئازادبوونی ڕێبەر ئاپۆ

جەعفەر شێخ مستەفا: یەكخستنەوەی پێشمەرگە بە خاوی دەڕوات  جەعفەر شێخ مستەفا جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان رایگەیاند، تا ئێستا كێشە و گرفت و تەنانەت رێگریی و دەستوەردانى دەرەکى هەیە لەپرسی یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە و پڕۆسەکە بەخاوی بەڕێوەدەچێت. ئەو قسانەى جەعفەر شێخ مستەفا جێگرى سەرۆکى هەرێم و سەرۆکى ئەنجومەنى باڵاى بەرژەوەندییە باڵاکانى یەکێتى لەمیانەى چاوپێکەوتنێکیدا هات لەگەڵ رۆژنامەى زمانحاڵى حزبەکەى کە تێیدا باسى پرسی یەکخستنەوەى پێشمەرگە کردووە. جەعفەر شێخ مستەفا دەڵێت "ئێستا كێشە و گرفت و تەنانەت هەندێ رێگریش هەیە، رەنگە كەسانێك هەبن بەرژەوەندیی تایبەتی لەوەدا بێت هێزی پێشمەرگە یەكنەگرێتەوە، تەنانەت دەستتێوەردانی دەرەكییش هەیە، كۆسپ و گرفت زۆرن لە بەردەم پرۆسەكەدا، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا قۆناغ بە قۆناغ و بەپێی ئەو یاداشتنامەیەی كە ئیمزاكراوە و بەپێی هەوڵەكانی وەزارەتی پێشمەرگە بۆ چاكسازیی، پێموایە لەو ماوەیەی كە دیاریكراوە هێزی پێشمەرگە یەكدەخرێتەوە".  جەختیشیکردەوە پرۆسەی یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە، بە خاوی دەڕوات و كێشە و كۆسپ و گرفت زۆرن، جگە لە كێشە و گرفتە ناوخۆییەكان، كێشەی دیكەش هەیە، یەكێك لەوانە نەبوونی بودجەیەكی دیاریكراو بۆ ئەو پرۆسەیە، كە پێویستی بەوەیە بودجەیەكی باش دابنرێت بۆ وەزارەتی پێشمەرگە. سەرەڕاى خاوى پرۆسەكە، جەعفەر شێخ مستەفا پێیوایە ئومێدێكی باش هەیە "هەنگاوی باشیش نراوە لەم ماوەیەدا چەند فیرقەیەك دروستكراون و بەشێكی زۆری هێزی پێشمەرگە لە ناو ئەو فیرقانەدا رێكخراون، هەر لەم ماوەیەدا دوو فەرماندەیی ناوچە دروست دەكرێن بۆ سەرپەرشتیكردنی ئەو فیرقانە، فەرماندەیی ناوچەی یەكەم لە هەولێر و دهۆكە، ئەوی دیكەش لە سلێمانی و كەركوك و گەرمیان و هەڵەبجە و ئەم سنوورە دەبێت". بەپێی ئامارە نافەرمییەکان، ژمارەی هێزی پێشمەرگەی کوردستان گەیشتوەتە 125 هەزار کەس، بەشێکیان لە چوارچێوەی لیوا هاوبەشەکان و بەشەکەی دیکەیان بەسەر هێزەکانی 80ی سەر بە پارتی دیموکراتی کوردستان و هێزەکانی 70ی سەر بە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و چەند یەکە و لیوایەکی دیکەی سەر بە بەرپرسانی ئەو حیزبانەدا دابەش بوون. بەپێی دەستوری هەمیشەیی عێراق کە لە ساڵی 2005 لە راپرسی سەرتاسەری پەسەندکراوە، هێزی پێشمەرگەی کوردستان دامەزراوەی بەرگری نیشتیمانی سەر بە هەرێمی کوردستانە و بەهێزەکانی پاراستنی هەرێمی کوردستان ناسێنراوە، کە بەشێکە لە سیستمی بەرگری عێراق.

  لە دوو ڕۆژى ڕابردوودا، مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی هێزەکانی سووریای دیموکرات، لە کۆڕبەندی سەکۆ میوانداریدارى کراوە، لە دیدارەکەدا نزیکە ٧٠ ئەکادیمیی کوردستانیی و نێودەوڵەتیی بەشداریان کردوە عەبدى قسەی لەسەر ئەو ئاڵەنگارییانە کرد کە ڕۆژاڤا و هەسەدە و سووریا لە دوای ڕووخانی ئەسەد ڕووبەڕووی بوونەتەوە. شێرکۆ کرمانج، نوسەرى دیارى کورد یەکێک بووە لەبەشداربوانى کۆڕبەندەکە، لەتۆڕى کۆمەڵایەتى فەیسبوک بابەتێکى لەسەر نوسیوەو ناوەڕۆکى دیدارەکەى خستوەتەڕوو، لەبەشێکیدا دەڵێت: هەسەدە، یان کورد لە ڕۆژاڤا، حەز ناکەن ببنە ئۆپۆزسیۆن، چونکە شەڕ لە قازانجی کەس نییە. وتیشی ئێمە هەوڵ دەدەین پرسەکان بە گفتوگۆ و دیبلۆماسی چارەسەر بکەین. دەقى نوسینەکە جەنەراڵ مەزڵووم عەبدی میوانی سەکۆ بوو چی گوت؟ لە چەند خاڵێکدا دەیخەمەڕوو شێرکۆ کرمانج دوێنێ شەو کۆڕبەندی "سەکۆ" میوانداری لە مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی هێزەکانی سووریای دیموکرات، کرد. لە دیدارەکە کە نزیکە ٧٠ ئەکادیمیی کوردستانیی و نێودەوڵەتیی بەشداریان کرد، بەڕێزیان قسەی لەسەر ئەو ئاڵەنگارییانە کرد کە ڕۆژاڤا و هەسەدە و سووریا لە دوای ڕووخانی ئەسەد ڕووبەڕووی بوونەتەوە. دواتریش وەڵامی کۆمەڵێک پرسیاری ئامادەبووانی بە دوورودرێژی دایە، کە بووە مایەی گفتوگۆیەکی پیشەییانە و ئەکادیمییانە. هەوڵدەدەم لێرە لە چەند خاڵێک کورتیان بکەمەوە بەڵام بە سەرنجێک دەست پێدەکەم: سەرنجەکە لە مێژە ڕەخنەیەکی زۆرم لە سیاسەتمەدارانی کوردستان هەیە، لەوەی کە ئامادەن چاوپێکەتن لەگەڵ ڕۆژنامەنووس و ئەکادیمییە ڕۆژئاوایی و عەرەبەکان بکەن بەڵام زۆر کەم لە سەکۆ و میدیا کوردییەکان دەردەکەون. مەزڵووم عەبدی پێناچێت لەو توخمە لە سیاسەتمەدارانی کوردستان بێت. ئەم هەلە دەقۆزمەوە بڵێم کە کۆڕبەندی سەکۆ دەرگای ئاواڵەیە بۆ هەموو سیاسەتمەدارانی کوردستان لە هەر حیزب و ڕێکخراوێک بن، بەڵی لە هەر حیزب و ڕێکخراوێک، ئێمە بەخۆشحاڵییەوە ئامادەین لە سەکۆ دیداری کراوە یان تایبەتیان بۆ ڕێکبخەین و هەلی قسەکردن و گفتوگۆیان بۆ بڕەخسێنین. ڕۆژاڤا و باشوور مەزڵووم عەبدی درکی بەو دابەشبوونە کردووە کە لەنێو ماڵی کوردیی‌دا هەیە لە ڕۆژاڤای کوردستان. هەر ئەوەش بووەتە هۆکاری سەرەکی سەردانەکەی بۆ هەولێر. ئەو سەردانەکەی هەولێر و ڕۆڵ و دیدارەکەی لەگەڵ کاک مەسعود بارزانی زۆر بە ئەرێنی دیت و پێی وابوو کە سەرەتایەکی نوێ لە پەیوەندی نێوان باشوور و ڕۆژاڤاـیە.  گوتیشی کە فەڕەنسییەکان هاوکارمانن لە پرس و پڕۆسەی دیالۆگی کوردی-کوردی. ئەو گوتی ئێمە ئیش لەسەر ئەوە دەکەین کە کورد، ئەوان و ئەنەکەسە، وەک یەک گرووپ لە دانووسانەکان لەگەڵ دیمەشق بەشدار بن، بەڵام پێناچێت تا ئێستا دانیشتنەکەی بارزانی و مەزڵووم، هەروەها هەوڵەکانی فەڕەنسا هیچ بەرهەمێکی ئەوتۆی هەبێت، بەڵام بەگشتی زۆر گەشبین بوو و پێی وابوو لە داهاتوویەکی نزیکدا بەرهەمی دەبێت. مەزڵووم پێداگری لەسەر ئەوە کرد کە لە ڕۆژاڤا یەک هێزی سەربازیی هەیە و هەر یەک هێزی سەربازیی دەمێنێتەوە و نایانەوێت هەڵەکانی باشوور لە پەیوەند بە فرەهێزی چەکداریی دووبارە بکەنەوە. ڕۆژاڤا و ئەمریکا مەزڵووم عەبدی گوتی پەیوەندی و هاوکاری ئێمە لەگەڵ ئەمریکییەکان مێژوو و بنەماکەی دەگەڕێتەوە بۆ شەڕ دژی تیرۆر، داعش. هاوکات، بوونی ئەمریکاییەکانی لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە بە گرنگ دەزانی. گوتیشی ئەمریکییەکان زیاتر لەو ناوچانە هاوکاریمان دەکەن کە ناوچەی ناکوردیین. پێدەچوو مەبەستی ئەوە بێت کە ئەو شەڕ و بەرخۆدانەی بەنداوی تشرین و پردی قەرەقۆزا بەبێ هاوکاری ئەمریکییەکان ئەنجام دەدەن. لە پەیوەند بە مانەوە و دەرچوونی هێزەکانی ئەمریکا شتێکی ڕوونی نەگوت، پێناچێت هیچ شتێکی کۆنکریتیان لە ئەمریکییەکان، دوای هاتنی ترەمپ، بیستبێت لەسەر مانەوە یان دەرچوون. بەڵام گوتی ئێمە هێزێکین پێش هاتنی ئەمریکییەکان بوونمان هەبوو، بەدەرچوونی ئەمریکییەکانیش هەر دەمێنین. گوتی لەوانەیە دۆخەکە سەخت بێت بۆمان، بەڵام ئێمە کۆڵنادەین و بەرخۆدان بەردەوام دەبێت. کورد و دیمەشق مەزڵووم عەبدی سەردانەکەی بۆ دیمەشق بە ئەرێنی وەسف کرد و گوتی کە لەسەر خەتە گشتییەکان لێک تێگەیشتنمان هەبوو، بەڵام کەم باسی وردەکارییەکانمان کرد. بەکورتی، نیواونیوی دەدیت، واتە لەلایەک باش و لەلایەک خراپ. دڵی بە قسەکانی ئەحمەد شەرع خۆش بوو و پێی وابوو کە پێدەچێت گۆڕانکارییەک لە هەڵوێست و تێگەیشتنی ئەو کەسە دروست بووە، بەڵام هاوکات نیگەران بوو لە هەڵسوکەوتەکانی هەیئەی تەحریری شام و شەرع، بەتایبەتی لە پەیوەند بە بڕیاردان بەبێ گەڕانەوە بۆ ڕێڤەبەریا خۆسەری لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا و لایەنەکانی دیکە. ئەو پێی وابوو کە گرووپەگەلی جیاواز، کە زۆرینەیان سەلەفی و توندڕەو و لاپەڕ و جیهانیین، لەنێو هەیئەی تەحریری شام بوونیان هەیە و ئەگەری زۆرە کە کێشە بۆ گرووپە میانڕەوەکان دروست بکەن و دەوڵەت بەرەو ئاقاری حوکمی شەریعە ببەن. هەر لەو پەیوەندە گوتی ئەگەر بەو شێوەیەی کە تا ئێستا هەیئەی تەحریری شام ئیدارەی دەوڵەت دەدات بەردەوام بێت، بەتایبەتی بڕیاردانی تاکلایەنانە، ئەوە ئەوان بەشداری پڕۆسەی سیاسی ناکەن. هاوکات، ئەو دەیگوت کە هەسەدە، یان کورد لە ڕۆژاڤا، حەز ناکەن ببنە ئۆپۆزسیۆن، چونکە شەڕ لە قازانجی کەس نییە. گوتیشی ئێمە هەوڵ دەدەین پرسەکان بە گفتوگۆ و دیبلۆماسی چارەسەر بکەن. چارەسەر چییە؟ مەزڵووم عەبدی دەڵێت کە ئەوان نایانەوێت سووریا دابەش بکەن و لەو باوەڕەدان کە لە ڕێگەی لامەرکەزی دەتوانن چارەسەری نەک هەر پرسی کورد بەڵکوو هەموو گرووپە دینی و نەتەوەییەکانی دیکەی سووریا بکەن. سەرەڕای ئەوەی کە پرسیاری ئەوەی لێ کرا کە مەبەستتان چییە لە لامەرکەزی، بەڵام وەڵامەکەی زۆر ڕوون نەبوو. وا پێدەچێت ئەوەی ئەوان دەخوازن هەر جۆرێکە لە فیدڕالیزم بەڵام فیدڕالیزمێکی نانەتەوەیی بەڵکوو جوگرافی. هۆکاری ئەوەش وەک لەنێوان قسەکانی دەردەکەوتن دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە بەشێکی زۆری خەڵکەکەی کورد نین، یان ناوچەی کوردستانیی نین. ئەوان ڕازین بەوەی کە هێزەکانی هەسەدە ببن بە بەشێک لە سوپای سووریا بەڵام بە مەرجێک کە هێزەکانی هەسەدە جۆرێک لە سەربەخۆییان هەبێت و گرووپێکی پەرشوبڵاو نەبن بەڵكوو لە ناوچەکانی خۆیان، باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، بمێننەوە. ئەم خاڵە و پرسی لامەرکەزی دووان لە خاڵە ناکۆکی لەسەرەکان لەگەڵ دیمەشق. من پێم وایە، ئەگەر دیمەشق ئەوە قەبوڵ بکات ئەوە ڕێڤەبەریا خۆسەری هەنگاوی بەرەو کۆنفیدراڵی دەنێت. مەزڵووم گوتی ئێمە پێشنیازی چەندین ساڵمان کردووە بۆ ئەنجامدانی پڕۆسەی جێکردنەوەی هێزەکانی هەسەدە لەناو سوپای سووریا. دڵی بەوە خۆش بوو کە فشارێکی زۆر، بەتایبەتی لەلایەن هەندێک وڵاتی ئەوڕوپی، لەسەر حکومەتی دیمەشق هەیە. ئەو پێیوابوو ئەم فشارانە نەبێت، یان نەمێنن، حکومەتی سووریا لەوانەیە بە ئاقاری توندڕەوی هەنگاو بنێت.   چارەنووسی داعش لە پەیوەند بە گیراوەکانی داعش، مەزڵووم گوتی کە ئەوان بێجگە لە داعشە سوورییەکان کەسی دیکەیان دادگایی نەکردووە، بەڵكوو دەیانەوێت ڕەوانەی وڵاتەکانی خۆیان بکەنەوە. بەڵام پێناچێت هیچ وڵاتێک بەدەم ئەو داوایەی هەسەدە هاتبن تا ئێستا. ئەو دەیگوت، ڕووخانی ڕژێم بووەتە مایەی بەهێزبوونی داعش چونکە چەک و تەقەمەنیان لە ئاکامی ئەو فەوزایەی سەری هەڵداوە لە سووریا بەدەستهێناوە و هەندێک کەس و لایەن پەیوەندیان پێوە کردوون.  کورد و تورک مەزڵووم عەبدی تورکیای وەک هەڕەشەیەکی جددی وێنا دەکرد. ئەوە لە کاتێکدا کە وەک ئەو دەیگوت تورکیا ئێمە بەو شێوەیە دەبینێت.  ئەو گوتی کە ئەمریکا و وڵاتانی دیکە هەوڵی هێور کردنەوەی دۆخەکەیان داوە بەڵام تا ئێستا نەیانتوانیوە قەناعەت بە تورکیا بکەن کە هێرش و هەڕەشەکانی ڕابگرێت. ئەگەر تورکیا ئێمەی مەشغولی شەڕێکی لابەلا نەکردبا، ئەگەری هەبوو کە هێزەکانمان جووڵەیان بکردابایە بەرەوە دیمەشق، مەزڵووم ئاوا وەڵامی پرسیارێکی دایەوە لەو پەیوەندەدا. تاکە گەشبینییەک لە پەیوەند بە کێشە و ململانێکان و پێکدادانەکانیان لەگەڵ تورکیا کە مەزڵووم عەبدی هەیبوو پڕۆسەی ئاشتی بوو لە تورکیا. ئەو پێی وابوو ئەگەر پڕۆسەی ئاشتی بەروپێش بچێت ئەوە ئەگەری زۆرە هەڵوێستی تورکیا لەبەرانبەر ئەوانیش بگۆڕێت. لە کۆتاییدا داوای لە هەموو ئەکادیمییانی کوردستان و ڕۆژئاوا کرد کە بە هەر جۆرێک بۆیان دەکرێت و گونجاوە فشار لەسەر حکومەتەکانی خۆیان بکەن هەم بۆ پشتیوانی لە ڕۆژاڤا هەم بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕناگێزییەکانی تورکیا و تاکڕەویی لە دیمەشق.

محەمەد شیاع سودانى، سەرۆک وەزیرانى عێراق رایگەیاند، مانگەکانى داهاتووش تاکۆتایی ساڵ، مووچەى سەرجەم فەرمانبەران و مووچەخۆرانى هەرێمى کوردستان دەنێرن. ئەمڕۆ پێنج شەممە، لە چاوێکەوتنێکیدا لەگەڵ کەناڵى شەرق محەممەد شیاع سوودانى ئاماژەى بەوەدا، پرسى مووچەى فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستان بە بودجەوە بەستراوەتەوە لە رێگەى وەزارەتى دارایی فیدڕاڵەوە، بە گوێرەى بڕیارى دادگەى باڵاى فیدڕاڵى و میکانیزمێک بۆ بەجێکردنى مووچە و رادەستکردنى داهات دیاری کراوە. "کێشەى تەکنیکى هەبووە و بەم دواییە تێپەڕێنرا و مووچەى مانگى کانوونى دووەم نێردرا." محەممەد شیاع سوودانى رایگەیاند: بە رووحى هاوبەشی و هاریکاری، توانیویانە چەندین خاڵى ناکۆک لەگەڵ هەرێمى کوردستان تێپەڕنن. جەختى کردەوە کە ئەوەى پەیوەندارە بە دۆسیەى مووچەوە کێشەى تەکنیکییە نەک هەڵوێستێکى سیاسىیی بەغدا.   4ى شوباتی2025، وەزارەتى دارایی فیدراڵ بڕیارى خەرجکردنى زیاتر لە یەک تریلیۆن دینارى مووچەى مانگى کانوونى دووەمى ئەمساڵى هەرێمى کوردستانى دەرکرد، دواى ئەوەى شاندى هەردوولا رێککەوتن لەبارەى ئەو کێشانەى لە نێوانیان بە هەڵپەسێردراوى مابوونەوە. سەرۆکوەزیرانى عێراق ئاماژەى بەوەدا، بەردەوام دەبن لە ناردنى پارەى مووچە بۆ مانگەکانى داهاتوو بە "شێوەیەکى رێکوپێک" بەو ئومێدەى لەو ماوەیەدا تێبینییەکانى دیکە لەبەرچاو بگیرێن کە وەزارەتى دارایی فدراڵ دیاری کردووە.

مامۆستا عەلی ڕەوف، نوێنەری گشتی مامۆستایانی گرێبەستی هەرێمی کوردستان ڕایدەگەیەنێت، سێ کەیسم لە دادگا بۆ کراوەتەوە و هەر سێ دۆسیەکەش لەسەر ئەنجامدانی خۆپیشاندانە، تائێستا شەش جار لەسەر خۆپیشاندان دەستیگرکراوم. بڕیاربوو ئەمڕۆ یەکشەممە 2ی مانگی دووی 2025، مامۆستایانی گرێبەست لە سنوری پارێزگاکانی هەولێر و دهۆک لە پێش بینای ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێم خۆپیشاندان بکەن و داوای موچەکانیان بکەن، بەڵام بە دەستگیرکردنی نوێنەری گشتی مامۆستایانی گرێبەست خۆپیشاندانەکە هەڵوەشایەوە. مامۆستا عەلی ڕەوف دوای ئازادکردنی ڕایگەیاند، دوای ئەم هەفتەیە گەر شایستە داراییەکانی مامۆستایان دابەشنەکرێت خۆپیشاندان دەکەنەوە، دەشڵێت،" لە هیچ وڵاتێکی دونیادا نەبووە لەسەر داواکردنی ماف دەستگیربکرێیت و بدرێیتە دادگا." نوێنەری گشتی مامۆستایانی گرێبەست لە هەرێمی کوردستان دوای ئازادکردنی بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاندوە دوێنی 1ی مانگ بڵاومانکردەوە کە مامۆستایانی گرێبەست خۆپیشاندان دەکەن و داوای شایستە داراییەکاندەکەن، بەڵام شەوی ڕابردوو لە چێشتخانەیەک لەلایەن ئاسایشەوە دەستیگرکرام بە بیانووی ئەوەی نابێت خۆپیشاندانەکە بکرێت کە من سەرپەرشتیم دەکرد ئەو وتیشی: دوای ئەوەی ئەمڕۆ 2ی مانگی دووی 2025، لەلایەن هێزە ئەمنیەکانەوە ڕێگری لەئەنجامدانی خۆپیشاندانەکە کراوە و نەکرا نیوەرۆی ئەمڕۆ ئازاد کرام، بەڵام من لەئاسایش سوربووم لەسەر ئەوەی گوتم تا هەفتەی داهاتوو گەر موچە دابەشنەکرێت ئەوە خۆپیشاندان ئەنجام دەدەین." ڕۆژی 28ی مانگی هەشتی ساڵی 2024، بە فەرمانی ژمارە 4142 کە واژووی مەرسرور بارزانی سەرۆکوەزیر انی هەرێمی کوردستانی لەسەرە بڕیاردرا سی و حەوت هەزار و 933 مامۆستای وانەبێژ بکرێن بە مامۆستای گرێبەست و لە 26ی مانگی نۆی 2024، بە واژووی ئالان حەمە سەعید وەزیری پەروەردەی حکومەتی هەرێم فەرمانی وزاریان بۆ دەرکرا. مامۆستا عەلی ڕەوف دەڵێت: سێ کەیسم لە دادگا بۆ کراوەتەوە و هەر سێ دۆسیەکەش لەسەر ئەنجامدانی خۆپیشاندانە، لەکاتێکدا نەدەبوو وابێت و لەسەر داواکاری خۆت بدرێتە دادگا و تائێستا شەش جار لەسەر خۆپیشاندان دەستیگرکراوم. وتیشی،" من منداڵی هەژارم و نانی سەربڵندی دەخۆم، بۆیە لەگەڵ هاوپیشەکانم بێدەنگ نابین و داوای مافەکانمان دەکەین، خۆ داوای شتی دیکەمان نەکردووە، ئێمە تا ئێستا 21 جار خۆپیشاندانمان کردووە و نەمان هێشتووە پەنجەی کەسێک خوێنی لێبێت." خۆپیشاندانی مامۆستایانی گرێبەست لەکاتێکدایە، لە سنوری پارێزگای سلێمانی ماوەی چەند ڕۆژێکە مامۆستایانی هەمیشەی و فەرمانبەران لەپێش بارەگای یو ئێن خێوەتیان هەڵداوە و مانیان لە خواردن گرتووە و داوای پێدانی موچەکانیان دەکەن لەکات و ساتی خۆیدا.  

ئاری هەرسین بەرپرسی لقی چواری پارتی دیموکراتى کوردستان، سەبارەت بە مانگرتنەکەى مامۆستایانى سلێمانى ڕایدەگەیەنێت، پێمان وایە هەقى خۆیانە داواى مافى خۆیان بکەن، بەس مووچەو هەقى ئەوان لاى حکومەتى هەرێم نییەو لاى بەغدایە. ئەو بەرپرسەى پارتى لە کۆنگرەیەکى ڕۆژنامەنوسیدا، وتى: ئیشەڵا  تیمەکانى تەندروستى نایەڵن تەندروستیان ئەو مامۆستایانە تێکبچێت، داوای سەلامەتی بۆ مانگرتووەكان دەكەین، ئەوان هەقیان لای حكومەتی عێراق نیەو لە بەغدایە. لەبەشێکى دیکەى قسەکانیدا، ئاری هەرسین، پارتی واقع بینە بۆیە هیچ بەیاننامەو قسەیەکى نییە لەسەر ئەو مانگرتنەى مامۆستایان، پارێزگاری سلێمانی و جێگرەكەی خۆیان بەشێكن لە مەكینەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، كێشەكە لەوەدایە ئەوانەی بەشێكن لە حكومەتەكە ئەچن بۆناو مانگرتووەكان و دەبن بە دەمڕاست و محامی ئەوانەی مانیانگرتووە بۆ موچەكانی خۆیان ، بۆیە ئەگەر ئێمە وەكو پارتی بەیاننامە دەربكەین هیچ شتێك نیە جگە لە دووفاقی ئەوە عەیبە لە سیاسەتدا. بەرپرسى لقى چوارى پارتى ئەوەشى وت: هەموو كەسێك مافی خۆیەتی داوای مافی خۆی بكات و موچەش حەقی شەرعی هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستانە، ئەوەی موچەی راگرتووەو ناینێری حكومەتی هەرێم نیە، وەزیری دارایی حكومەتی بەغدایە. ماوەى شەش رۆژە ژمارەیەک لە مامۆستایان و فەرمانبەران، بەرامبەر ئۆفیسی نەتەوەیەکگرتووەکان لە سلێمانی، دژى دواکەوتنى مووچەکانیان مانگرتنیان لەخواردن راگەیاندووە.

فەرماندەى هێزەکانى سوریاى دیموکرات ڕایدەگەیەنێت، بەردەوامی هێرش بۆ سەر هێزەکانمان لە ناوچەی قەرقۆزاک و ناوچەی بەنداوی تیشرین لەلایەن تورکیاوە، پلانێکە بۆ گەمارۆدانی کۆبانی، بەڵام بڕیاری هێزەکانمان بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و بەرخۆدان بڕیارێکی یەکلاکەرەوەیە، ڕێگە نادەین هیچ هێرشبەرێک بەرەو ڕۆژهەڵاتی فورات بپەڕێتەوە. لەچاوپێکەوتنێکی ڕۆژنامەوانیدا، مەزڵوم عەبدى فەرماندەى هێزەکانى سوریاى دیموکرات، (هەسەدە) باس لەبارودۆخى سوریاو هێرشەکانى سەر بەنداوى تشرین و چەند تەوەرەکى دیکە دەکات. ئەو دەڵێت: سوریا شایەتی گۆڕانکاری مێژووییە، بەڵام ڕووبەڕووی چەندین ئاستەنگ دەبێتەوە، ئەمڕۆ وردە وردە وێنەکە ڕوونتر دەبێتەوە و زیاتر دەردەکەوێت، بەڵام تا ئێستا دۆخەکە ئاراستەیەکی ڕوونی بۆ هەمووان لە سووریا نەگرتووە. فەرماندەکەى هەسەدە ئەوەش دەخاتەڕوو ئەوان دەیانەوێت ئەو گۆڕانکارییەی کە ڕوویداوە ببێتە بنەمای قۆناغێکی نوێ لە سووریا، وتیشى: ئێمە ئیدارەیەکمان هەیە کە کار بۆ بەهێزکردنی بنەماکانی دیموکراسی دەکات و بە دڵنیاییەوە دەمانەوێت ڕۆڵێکی کاریگەر و گەورەمان لە سوریای نوێدا هەبێت. مەزڵوم عەبدى ئاماژە بۆ ئەوەدەکات، ئێستاش دۆخی ئابوری بەرەو خراپی دەڕوات و هێشتا زیاتر بەرەو خراپتر دەڕوات، ئەوەش بەهۆی بەردەوامی سزا نێودەوڵەتییەکانەوە، وتیشى: هێرشەکانی تورکیا هەوڵەکان بۆ سەقامگیری و بنیاتنانی ئایندەی سووریا پەکدەخات. فەرماندەکەى هەسەدە دەڵێت هێرشە بەردەوامەکانی تورکیاو گروپە گرێدراوەکانی بۆ سەر ناوچەکانمان دژایەتییەکی گەورەیە لەگەڵ هەوڵەکان بۆ پێشخستنی سوریا، و ناکۆکی لەگەڵ هەوڵەکانی گەیشتن بە سەقامگیری و دەستپێکردنی گفتوگۆ و گفتوگۆی سیاسییە، ئێمە لە ڕێگەی ناوبژیوانانەوە چەندین پێشنیارمان خستووەتەڕوو، لەنێویاندا ئەمریکا، بۆ ڕاگرتنی هێرشەکان و گەیشتن بە ئاگربەستێکی هەمەلایەنە. هاوکات ئەوەش دەخاتەڕووپرۆسەی نێوەندگیری ئاگربەستێکی گشتگیر لە سەرانسەری چەندین لایەندا بەردەوامە، بەردەوامین لە پێداگری لەسەر زاڵبوونی دیالۆگ، بەڵام تورکیا و بەناو "سوپای نیشتمانی" پێداگری لەسەر شەڕ دەکەن. مەزڵوم عەبدى ڕاشیگەیاند هێرشەکان دژبەیەکن و ڕێگرن لە هەوڵە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی سوریا، هەروەها دەبێت ئیدارەی نوێ لە سوریا هەڵوێستی خۆی دەرببڕێت سەبارەت بەو شتانەی کە لەسەر خاکی سوریا ڕوودەدەن، وتیشى: پشتیوانی و کارکردنمان بۆ ئایندەی سوریا وابەستە و مەرجدارە بە وەستاندنی هێرشەکان بۆ سەر ناوچەکانمان. ئەوشى وت کە کار بۆ تەواوکردنی کۆبوونەوەکانی لایەنە سیاسییە کوردییەکان لە ناوچەی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بەردەوامە بۆ پێکهێنانی ئۆرگانێکی یەکگرتوو بە ناوی ڕۆژئاوا بۆ ئەوەی بچنە دیمەشق و داوای مافەکانیان بکەن. سەرەتا دەبێت لەسەر بەرنامەیەکی یەکگرتوو ڕێکبکەون، پاشان بچنە دیمەشق بۆ ئەوەی داواکارییەکانیان بخەنە بەردەم ئیدارەی دیمەشق.

سەرۆک کۆمارى عێراق، ڕایدەگەیەنێت، حەشدی شەعبی لەئەنجامی فەتوای سەید عەلی سیستانیەوە دروست بوون، بەڵام هێزەکانی بەشێکن لە هێزە ئەمنییەکانی عێراق و پێویست ناکات ئەو جۆرە پرسانە بوروژێنین بەو پێیەی ناوخۆیین. لەمیانى چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ فرانس 24، لەتیف ڕەشید سەرۆک کۆمارى عێراق لەبارەى چەند پرسێکى جیاوازەوە قسەیکردوە. لەبەشێکى ئەو چاوپێکەوتنەدا، سەرۆک کۆمار لەبارەى پرسى چارەسەرکردنى کروپە چەکدارەکانەوە ئاماژە بۆ ئەوەدەکات، هیچ گرژییەکی نێوخۆییمان نییە، پەرلەمانمان هەیە و زۆربەی پرسە سەرەکییەکانی وڵات لە پەرلەماندا باس دەکرێن. هەروەها وتیشى: حکومەتیشمان هەیە کە نوێنەرایەتی زۆربەی لایەن سیاسیەکان دەکات وسەرۆکایەتی کۆماریشمان هەیە بۆ جێبەجێکردنی دەستوورو پارێزگاریکردنی لەبەر ئەوە زیاتر لەدەرەوە گوێمان لەم کێشانە دەبێت لەوەی لە ناوەوە بیبیستین. لەوەڵامى پرسیارێکدا سەبارەت بەوەى ئایا دەکرێت چەکدارەکانی حەشدی شەعبی، لەگەڵ وەزارەتی بەرگری یان وەزارەتی ناوخۆدا یەکبخرێن، وەک ئەوەی لە فەتوای سەید سیستانیدا هاتوە سەبارەت بەحەشدی شەعبی؟ سەرۆک کۆمارى عێراق دەڵێت: حەشدی شەعبی لەئەنجامی فەتوای سەید عەلی سیستانیەوە دروست بوون، بەڵام هێزەکانی بەشێکن لە هێزە ئەمنییەکانی عێراق و پێویست ناکات ئەو جۆرە پرسانە بوروژێنین بەو پێیەی ناوخۆیین بابەتەکان و حکومەت کۆنترۆڵی دۆخی ئێستا دەکات، و ماوەیەکە هیچ کێشەیەک نییە. لەتیف ڕەشید جەخت لەسەر ئەوەدەکاتەوە، عێراق دەوڵەتێکی سەربەخۆیە و بڕیارەکان لەدەستی دەوڵەتی عێراقدایە، هیواى ئەوە دەخوازێت سەربەخۆیی خۆیان بپارێزن و بەردەوامن لەسەر ئەو ڕێبازە. وتیشى: پەیوەند ییەکانیشمان باشە لەگەڵ هەموو وڵاتان، و پێشنیارەکان لەوڵاتانی جۆراوجۆرەوە بۆمان دێن، بەڵام بڕیاری عێراق سەربەخۆیە و لەسەر بنەمای سەربەخۆییمانە، بۆ عێراق و هەموو عێراقییەکان و حکومەت و گەل، سەربەخۆیی عێراق لە هەموو شتێک گرنگترە لە ئێستادا و لە داهاتوودا.

ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەریی پەکەک موراد قەرەیلان، سەبارەت بەو گۆڕانکارییانەی ناوچەکە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گرتووەتەوە و پرسی پڕۆسەی چارەسەریی دۆزی کورد و ئازادکردنی ڕێبەر "عەبدوڵا ئۆجالان"، گفتوگۆیەکی لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی فورات (ANF)ئەنجامداوە، ئەمەی خوارە دەقی گفتوگۆکەیە.   لە مانگی کانوونی دووەمداین. ئەم مانگە لەڕووی تێکۆشانەوە، مانگی شەهیدانە. بەبۆنەی ئەم مانگەوە دەتانەوێت چ بڵێن؟ سەرەتا لە کەسێتی هاوڕێ ساکینە جانسز و لەیلا سورخوێن و ڕووبار دیجلەدا هەموو شەهیدانی مانگی کانوونی دووەم بیردەهێنمەوە. هەڵبەت وەک مانگەکانی تر، لە مانگی کانوونی دووەمیشدا شەهیدی گرنگ و هێژامان هەن. لە پرۆسەی بەرخۆدانی خۆبەڕێوەبەرییدا لە ٤ ی کانوونی دووەم هاوڕێیانمان سێڤێ دەمیر و فاتمە ئویار و پاکیزە نایەر و ئیسلام ئاتاک بەشێوەیەکی دڕندانە شەهیدکران. لە ٦ ی کانوونی دووەم، لە ئەنجامی هێرشێکی دڕندانە هاوڕێیانمان خەلیل (نیهاد ئایاز) و موراد (ئەحمەد کلیچ) لەگەڵ فەرماندەی هێژا و هاوڕێی پێشەنگمان ڕووبار دیجلە (حوسەین پۆیراز) لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا شەهیدبوون. هەروەها شەهیدبوونی هەرە گرنگ لەم مانگەدا، لە ٩ ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ لە پاریس ڕوویدا، لە دامەزرێنەرانی پارتەکەمان و پێشەنگی تەڤگەری ژنانی ئازاد، هاوڕێ ساکینە جانسز و هەڤاڵانمان فیدان دۆغان و لەیلا شایلەمەز لە پاریس لە هێرشێکی تیرۆریستانەی میت بە خیانەت و دڕندانە، شەهیدکران. هێرشێکی وەها دڕندانە لەمیانی پرۆسەی چارەسەردا ڕوویدا. پاش چەند ساڵ ئەندامی بەڕێوەبەری کەجەکە ئەڤین گۆیی هاوڕێیانی عەبدولڕەحمان کزل و میر پەروەر شەهیدکران. ئەوە جێی سەرنجە ئەم هێرشە لە پاریس ڕوویدا، ئەگەر دەوڵەتی فەرەنسا ئەم کۆمەڵکوژییانە ڕوون نەکاتەوە، بە ئاشکرا دەبێتە هاوبەشی ئەم کۆمەڵکوژییانە. لە ساڵی ٢٠٢٣ لە گابار و بەستا شەهیدمان هەبوو. لە ٩ ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ هاوڕێیانم ئەبریم و هۆگر و شەڕڤان و ڕێناس بە بەرخۆدانێکی قارەمانانە شەهیدبوون. لە ٢٣ ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ئەندامی کۆمیتەی ناوەندیی پارتەکەمان و ئەندامی کۆنسەی فەرماندەیی هەپەگە، هاوڕێ لەیلا سورخوێن (هامیەت یاڵچین کایا) و ڕۆژبین دێرسیم (ڕایفعە کوتلاک) و ٤ هاوڕێی دیکەی ژن پاش ٣ ڕۆژ بەرخۆدان لە بەستا شەهیدبوون. هەروەها لە ١٤ ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ هاوڕێ سەبری باگۆک شەهیدبوو، هەر لە پرۆسەی هەڵمەتی شۆڕشگێڕی ساڵی ڕابردوو، لە ١٢ ی کانوونی دووەم هاوڕێیانمان سەرخۆبوون سەرحەد و ڕزگار چاڤڕەش شەهیدبوون. هەڵبەت بێجگە لەمانەش، لەم مانگەدا چەندین شەهیدی گرنگ هەن. هەموو شەهیدانی مانگی کانوونی دووەم بە ڕێز و سوپاسەوە بیردەهێنمەوە و بەڵێن دەدەین لە ڕێپێوانی ڕێبەر ئازاد و کوردستانی ئازاددا یادەوەرییان زیندوو ڕابگرین. پاش سەردانەکەی عومەر ئۆجالان، شاندی دەم پارتیش دیداریان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ ئەنجامدا. ئێستە لە ڕۆژەڤی سیاسییدا، گفتوگۆی جیاواز لەم بارەیەوە دەکرێت. هەرچەند دەگوترێت، پرۆسەی نوێ دەستی پێ کردووە، بەڵام هەندێکیش لە ئاستی گفتوگۆکان دەڕوانن و پێیان وایە هیچ گۆڕانکارییەک نییە. لەم بارەیەوە چ دەڵێن؟ بەڵێ، پاش ماوەیەکی درێژ لە گۆشەگیری، پاش سەردانەکەی عومەر ئۆجالان، شاندی دەم پارتی سەردانی ڕێبەرمانیان کرد. ئەمە لەڕووی ئاگاداربوونمان لە تەندروستی ڕێبەرێتی و وەرگرتنی سڵاو و بڵاوکردنەوەی پەیامەکانی سەبارەت بە پرۆسەکە لە ڕاگەیاندندا، بۆ پارتەکەمان و گەلەکەمان جێی خۆشحاڵی بوو. ئەمە ڕەوشێکی زۆر گرنگە بۆ ئێمە. بە تایبەتی دیداری بەڕێز سری سورەیا ئۆندەر و پەروین بوڵدان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ زۆر گرنگە، بەو پێیەی پێشتر لە ڕابردوودا چەندین جار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ کۆبوونەتەوە بۆ دۆزینەوەی چارەسەر. هەروەها بە وردی چاودێری ئەم پرۆسەیە دەکەین. ڕێبەر ئاپۆ لە ماوەی ٣٢ ساڵی ڕابردوودا بەردەوام هەوڵی داوە چارەسەری سیاسی-دیموکراتیک بۆ پرسی کورد بدۆزێتەوە، هەوڵیداوە هەموو دەرفەتەکان بۆ ئەم مەبەستە بەکاربهێنێت. تا ئێستا ئەم ئامانجە هەوڵی زۆری داوە. ڕێبەر ئاپۆ، لە دوایین جاردا لەسەر بانگەوازی سەرۆکی مەهەپە دەوڵەت باخچەلی، جارێکی دیکە دەیەوێت هەنگاو بنێت بۆ چارەسەری دیموکراتیکی پرسی کورد. ئێمە دەبینین کە رێبەرمان هەوڵێکی گرنگ لەم ڕووەوە دەدات. ئێستا دەم پارتی زنجیرە کۆبوونەوەیەک لەگەڵ چەند پارتێک ئەنجام دەدات. ئەمە کارێکی زۆر بەنرخ و گرنگە. ئێمە وەک تەڤگەرەکەمان بە فەرمی ڕامانگەیاندووە کە پشتیوانی ئەو پرۆسەیە دەکەین کە ڕێبەر ئاپۆ پێشی دەخات. تەڤگەرەکەمان و پارتەکەمان بۆ هەمیشە گرێدراوی ڕێبەر ئاپۆیە و باوەڕێکی پتەوی هەیە. لەم ڕووەوە هیچ کێشەیەک نییە. دەسەڵات هەمان هەستیاری نیشان نادات...   کاتێک مرۆڤ لە گرنگی پرسەکە و تایبەتمەندییە مێژوویی و کۆمەڵایەتییەکانی دەڕوانێت، دەردەکەوێت کە ناکرێت بە نزیکایەتی یەکلایەنە چارەسەر بکرێت. لەم بارەیەوە، تا ئێستە لەلایەن دەوڵەت و دەسەڵاتەوە ئاماژەیەک نییە بۆ پرۆسەی نوێ. بەپێچەوانەوە ڕۆژانە هەڕەشەی لەناوبردن و توندوتیژیمان لێ دەکەن. ئەمە ناکۆکییە. ئێمە لەم پێشهاتانە تێدەگەین کە بەرپرسانی دەوڵەت هەندێک دیدار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی ئەنجام دەدەن، بەڵام دەوڵەت هێشتا خاوەندارییەکی ڕوونی لێ نەکردووە. پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە هەوڵەکانی ڕێبەر ئاپۆ بۆ خوشک و برایەتی تورک-کورد لەم پڕۆسە مێژووییەدا هەوڵی ئاسایی نین، بەڵکو هەوڵی مێژوویین. ئەمە بۆ ئایندە و بەرژەوەندیی هەموو کۆمەڵگەی تورکیا گرنگە. نابێت ئەم هەوڵە گرنگانە بێ وەڵام بمێننەوە. تا ئێستا هیچ وەڵامێکی فەرمی نەدراوەتەوە. لەبری ئەوەی وەڵامێکی ئەرێنی بدەنەوە، جووڵە و قسەگەلێک دەکەن کە دەبنە مایەی نیگەرانیی و مەترسیی قووڵ. لەم بابەتەدا، ئەو زمانەی ڕاگەیاندن بەکاری دەهێنێت کاریگەرە. لەم ڕووەوە، چۆن دەڕواننە زمان و ئسلوبی دەسەڵات و ڕاگەیاندنی سەر بە دەسەڵات؟ لە ڕاگەیاندنی ئازاددا، هەندێک نووسەر ئسلوبی ڕاگەیاندنی تورک بە "زمانی ژەهراوی" پێناسە دەکەن. زمانی ئەم ڕاگەیاندنانە، بەتایبەت ئەوانەی سەر بە ئاکەپە، نەوەک هەر ژەهراوی، بەڵکو ئاژاوەسازە. هەڵوێست و مەیلێکی وەهایە، کە هەوڵەکان بۆ چارەسەر بێمانا دەکات و لەناوی دەبات و لەبری چارەسەر بەدوای شەڕدا دەگەڕێت. وەک زۆر جار وتراوە ئەم زمانە زمانی توندوتیژیی و دوژمنایەتیییە، خوشک و برایەتی لەگەڵ کورد و ئاشتی ناوخۆیی بەهێز ناکات. زاراوەی وەک "سەرکردەی تیرۆریست، بکوژی منداڵ" کە تا ئێستاش بۆ وەسفکردنی ڕێبەرمان بەکاریدەهێنن، تەنها زمانی ئاژاوەگێڕی نین؛ لە ڕاستییدا بێڕێزییە بەرامبەر ئیرادەی گەلەکەمان. پێناسەی وەها دژی مرۆڤێک کە گەلی کورد وەک ڕێبەری خۆی قبوڵی دەکات و باوەڕی پێیەتی، بێڕێزیی و سوکایەتیکردنە بە ئیرادەی گەلی کورد. مادام ڕێبەر ئاپۆ کەسێکی ئاسایی نییە، بەڵکو ڕێبەرێکە کە نوێنەرایەتی گەلێکی دێرین دەکات، بۆیە هەر نزیکایەتییەک بەرامبەر ڕێبەر ئاپۆ، نزیکایەتییە بەرامبەر تەواوی گەلەکەمان. بۆیە هەڵوێستی دوورخستنەوەی ڕێبەرێتی و تەڤگەر و گەلی کورد لە یەکتر، سیاسەتی شەڕی تایبەتە، زمانی شەڕی تایبەتە. هەمووان دەزانن ئەمە ڕاست نییە و زۆرینەی کورد لەپشتی ڕێبەر ئاپۆن. چونکە ڕاستی دەزانن، بۆیە ڕوو لە ڕێبەر ئاپۆ دەکەن. لەلایەک ئەم تێکۆشانەی دەکرێت، ئەو بەرخۆدانەی پێش دەخرێت، ئەو پێشهاتانەی لەگەڵ جەنگی جیهانیی سێیەم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەرکەوتن، ئەوانی ناچارکرد لە دەرگای ڕێبەر ئاپۆ بدەن. گوتیان ناچارن کە بچنە بەر پێی ڕێبەر ئاپۆ، کەچی لەولاوە هێشتا زمانی ڕق و سوکایەتی بەکاردەهێنن. ڕاگەیاندنی ئۆپۆزیسیۆنیش ڕۆڵی هەیە و لەم ڕووەوە هەڵوێستی جیاواز نیشان دەدات. بەردەوام دەڵێن تەڤگەری ئازادیی کوردستان بە قۆناغێکی سەختدا تێدەپەڕێت، بۆیە ناچارە چەک دابنێت. ئەم قسانە تا چەندێک ڕاستن؟ ئەگەر وەک ئەوان دەڵێن تەڤگەری ئازادیی کوردستان بە قۆناغێکی سەختدا تێدەپەڕێت، یان وەک خۆیان دەڵێن تەڤگەرەکەمان بێکاریگەر کراوە، ئەوا پێویستیان بە شتێکی لەم جۆرە نەدەبوو. لە ڕەوشێکی وەهادا نەدەچوونە بەر دەرگای ڕێبەر ئاپۆ. ئاشکرایە کە تێکۆشانی ئێمە خاوەن هێز و ئیرادەیە و ئەکتەرێکی سەرەکییە لەو پرسەدا کە داهاتووی تورکیا دیاری دەکات. گوایە مەبەست لەمە ڕێکخۆشکردنە بۆ چەند پێشکەوتنێک، بەڵام ئسلوب و زمان و نزیکایەتییەکەیان پێچەوانەی ئەمەیە. هیچ پرۆسەیەک بەم زمان و نزیکایەتییە پێش ناکەوێت. بۆیە دەبێت ئەم ئسلوبە بگۆڕدرێت. ئەگەر لەم ڕووەوە، هەڵوێست و نزیکایەتییەکەیان بەرامبەر گەلی کورد جدی بێت و خواستی خوشک و برایەتی و ئاشتی ناوخۆییان هەبێت، هەر بە قسە نابێت، لانی کەم با سەرەتا زمانی شەڕی خۆیان و هەڵوێستی خۆیان بگۆڕن. لەکوێی دنیا بینراوە، ئاشتی بە شەڕ و هەڕەشە بێتەدی؟ ئەگەر لە ڕەوشی ئەمڕۆ بڕوانین، پێشبینی چ گۆڕانکارییەک دەکرێت؟ پێش هەموو شتێک، پێویستە بەرپرسانی تورک ئەمە بزانن: گەلی کورد کێشەی متمانەی لەگەڵ دەوڵەتی تورک هەیە. سەرەتا ڕێوشوێنی دروستکردنی متمانە پێویستە. دەوڵەت دەبێ سەرەتا بە هەڵوێست و زمانی خۆی متمانە پەیدا بکات و دواتر هەنگاوی پراکتیکی بنێت. تا ئێستا گۆشەگیریی ڕێبەر ئاپۆ هەڵنەگیراوە، هێرش لە گۆڕەپانی سەربازی بەردەوامە، هێرشی ئاسمانی ڕۆژانە بەردەوامە، فشار و گرتن لە دژی گەلەکەمان بەردەوامە. بەگوێرەی دوایین زانیارییەکانی ڕاگەیاندنەکان، ٦٥ کەس دەستبەسەر کراون و سیاسەتی فشاری فاشیستی بەردەوامە. لە ڕۆژئاوا ڕەوشی شەڕ هەیە و پێداگرن لەسەر هەڵوێستی شەڕ، بە واتایەکی تر بچوکترین گۆڕانکاری لە سیاسەتی توندوتیژی و لەناوبردن نییە. بۆ نموونە؛ جێگری سەرۆکی گشتی مەهەپە چەندین جار پرسی ئازادکردنی زیندانیانی نەخۆش و بەساڵاچووی وروژاندووە. ئەمە شتێکە کە دەکرێت لە هەر وڵاتێک و بە شێوەیەکی ئاسایی ڕووبدات، بەڵام دەنگێک لە بەرەی ئاکەپەوە هیچ هەڵوێستێک نییە، گوێیان لێی داخستووە. ئایا نیاز و نزیکایەتی چارەسەر، بەم جۆرەیە؟ ڕوونە کە هیچ شتێکی لەو جۆرە لە بەرەی ئاکەپەوە نییە. واتە ئیرادەی چارەسەر لای مەهەپە لە هی ئاکەپە بەهێزترە؟ لە ئێستەوە، لە چەپەوە بۆ ڕاست، زۆربەی سیاسەتی تورکیا، چارەسەری پرسی کورد لەو چارەسەرەدا دەبینن کە ڕێبەر ئاپۆ دەستنیشانی کردووە. بەگوێرەی چاودێرییەکانی ئێمە، سەرەڕای نزیکایەتیی نابوێرانە و هەڵوێستی لاواز، لێدوانی پشتیوانی بۆ پرۆسەکە سەری هەڵداوە. بەڵام لەبەرامبەر ئەمەدا، ئەو لایەنەی بە ئاشکرا هەڵوێست نیشان نادات و دەست لە زمانی شەڕ و توندوتیژی هەڵناگرێت و بەردەوامە لە شەڕخوازی، تەیب ئەردۆغان و ئاکەپەن. ڕەوشی ئێستە وا دێتە بەرچاو. ئێستەش لەبری ڕاستی، پەنا بۆ تاکتیک و زمانی شەڕی تایبەت دەبات. بۆ ڕەوشی چارەسەر دەبێت ڕاستییەکان ببینن. دەست لە زمان و هەڵوێست و پراکتیکی پێشوویان هەڵبگرن. مەبەستتان چییە؟ مەبەستم تێگەیاندنی کۆمەڵگەیە، لەم کاتەدا، نەوەک هەر لەنێو کۆمەڵگەی تورکیا، بەڵکو لە ئاستی نێونەتەوەییشدا، زمانی چەواشەکاری بەکاردێت. بە قسەی ناڕاست، هەوڵی پێچەوانەکردنەوەی پرۆسەکە دەدرێت. بۆ نمونە دەڵێن؛ "ئیتر پرسی کورد لەناو تورکیادا نەماوە، بەڵکو دەبێت پرسی کورد لە دەرەوە کە ئامانجی دابەشکردنی تورکیایە چارەسەر بکرێت". ئەم زمانە هەوڵدانە بۆ ئافراندنی تێگەیشتنێک کە بەپێی سیاسەتەکانیان. دەڵێن؛ "پرسی کورد هەبوو، بەڵام ئێمە چارەسەرمان کرد". چۆن چارەسەرتان کرد؟ لە ئێستادا نزیکەی ١٠ هەزار سیاسەتمەدار لە زینداندان. ڕۆژانە بۆردومان هەیە، فڕۆکە جەنگییەکان ڕۆژانە هێرش دەکەن و هەموو ڕۆژێک شەڕ ڕوودەدات. ئەمە چ جۆرە چارەسەرێکە؟ ئایا دەکرێت پرسێکی کۆمەڵایەتی بە قڕکردن و توندوتیژی و کوشتن چارەسەر بکرێت؟ ئەمە چارەسەر نییە، خۆ ئاشکرایە. لە لایەکی تریشەوە دەڵێن تەڤگەرەکەمان لاواز بووە و هێزی سەربازیمان خەریکە تەواو دەبێت. تەنانەت تەیب ئەردۆغان و وەزیری دەرەوەی تورک داەیانگوت؛ "ڕێکخستن کاتی زۆری نەماوە، بەم زووانە کۆتایی دێت و نامێنێت" بەڵام ڕاستییەکان بەو شێوەیە نییە و تەواو پێچەوانەکەیەتی. ئێمە لە باشترین و سەرکەوتووترین قۆناغی مێژووی تێکۆشانمانداین. لە سەرەتای قسەکانم شەهیدبوونەکانی گابار و بەستام بیر هێنایەوە. شەڕی بەستا بۆ ماوەی سێ ڕۆژ بەردەوام بوو، لەوێ ئەندامێکی کۆمیتەی ناوەندیمان شەهید بوو، هاوکات لەگەڵ ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندیمان، ئەندامانی کۆنسەی فەرماندەییمان تا ئێستاش لە ناوچەکانی سنووری تورکیان، و هێزەکانی گەریلامان لە سەرانسەر سنوور جێگیربوون. لەم بارەیەوە، ناتوانن بڵێن کۆتاییمان بە تەڤگەرەکە هێناوە. هەروەها ساڵانە چەندین چالاکی و پێکدادان ڕوودەدەن. بۆیە لە باکوری کوردستان، واتە لەناو سنوورەکانی تورکیادا شەڕ هەیە. ساڵانە ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجام دەدرێن و ژمارەی سەربازەکانیان لە دە هەزار سەرباز تێدەپەڕێت.   بابەتی هەرە سەیر ئەوەیە، ئەمە چوار ساڵە لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا، واتە لەسەر خاکی باشووری کوردستان، بە پشتیوانی ناتۆ و پەدەکە و دەوڵەتی عێراق، پرۆژەی داگیرکاری هەیە. ئامانجی ئەم پرۆژەیە ئەوە بوو، لەماوەی ٢ بۆ ٣ مانگدا، کۆتایی بە ئێمە بهێنن و هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا نەهێڵن. بەڵام ئەوە چوار ساڵە نەیانتوانیوە بگەنە زاپ. بە هەموو هێزی خۆیان و بە بەکارهێنانی تەکنیک و چەکی قەدەغەکراو و چەتەکانی سوریا و هێزەکانی پەدەکە و دەوڵەتی عێراق، ویستیان لە زاپ و مەتینا ئەنجامێک بەرامبەر گەریلا بەدەست بهێنن. بەڵام کامە ئەنجام، چیان بەدەست هێنا؟ مانگی تشرینی دووەم، یاشار گولەر ڕایگەیاند قوفڵەکەیان داخستووە... ئەمە شێواندنی ڕاستییەکانە. ڕەنگە ئەم کەسانە ئەو جۆرە ڕاپۆرتانە پێشکەش بە سەرووی خۆیان بکەن و دواتر بە پشت بەستن بەو ڕاپۆرتانە لێدوان بۆ کۆمەڵگا بدەن. بەڵام ئەمانە ڕاست نین و هەموویان درۆن. پێویستە لەو  کەسانە بپرسن کە دەڵێن قفڵەکە داخراوە، چۆن ئەمەیان کردووە؟ ئەوان دەیانویست بە پشتیوانی پەدەکە و دەوڵەتی عێراق لەنێوان ئامێدی و دێرەلووک لە گردی بەهار ڕێگەیەک بکەنەوە، بەڵام نەیانتوانی. بە بەرخۆدانی بێوێنەی گەریلا و سەرەرای هەموو هێرشە ئاسمانی و زەمینییەکان، نەیانتوانی ئەنجامی دڵخوازی خۆیان بەدەست بهێنن. هەموو ڕۆژێک باسی ئەمە دەکەن، لە ڕێگەی ڕاگەیاندنەوە هەندێک دیمەن بڵاو دەکەنەوە... دەبێت هەموو کۆمەڵگە و گەلی کورد ئەمە بزانن؛ وێڕای بەکارهێنانی هەموو دەرفەتەکانی وا بۆ ماوەی چوار ساڵە سوپای دەوڵەتی تورک هێشتا نەیتوانییوە بکەوێتە ناو زاپ و کۆنترۆڵی بکات. هیچ هێزێکی گرێدراوی دەوڵەتی تورکیش هیشتا نەهاتووەتە سەر ئاوی زاپ. ئەشکەوتی پەڕلەمان کە کامپە سەرەکییەکانمانی لێیە و گردی جودییش هێشتا لەژێر کۆنترۆڵی گەریلاکاندایە. ڕاستە؛ لە ڕۆژئاوای زاپ هەندێک گردی بەرز لە دەستی دەوڵەتی تورکدایە بەڵام گەلێکی دیکەش لەژێر کۆنترۆڵی ئێمەدایە و هێزەکانمان لەو هەرێمەیە. سوپای تورک ئەمە چوار ساڵە نەیتوانییوە هێزەکانمان لەو دەڤەرە تێکبشكێنێت و بێتە دۆڵەکە. لە دۆخی ئێستادا دەوڵەتی تورک لە سەرانسەری ئاوی زاپ توانیوێتی لە دوو جێگە تەماس دروست بکات. یەکێکیان لەسەر هێڵی باکوورە ئەویش دەکەوێتە باشووری چەلێ؛ ئەوی دیکە خاڵێکە لە کەناری بەنداو لە پشتی دێرەلۆکەوە کە ئەویش لە سایەیی پشتیوانی پەدەکەوە پێکهات. بەڵام لە هێڵی ناوەندی هیچ تەماس و کۆنترۆڵێکی ئەوان بوونی نییە. هیچ کەسێک ناتوانێت خۆی بگەیەنێت بەوێ. ئەو دەڤەرە لەژێر کۆنترۆڵی گەریلادایە. مادام ئەوان پرپاگەندەی شتانێکی پێچەوانەی ئەمە دەکەن؛ ئەو کاتە کەسایەتییەکانی شەڕی تایبەت کە ئێوە رۆژنامەوانان لەهەر جێگەیەک دەیبینن، بیهێننە ئاوی زاپ. ناتوانن بیهێنن. لەبەرئەوەی ئەو جێگەیە لەژێر کۆنترۆڵی سوپای تورکیادا نییە. لە دیوی باشوور بە هاوکاری پەدەکە، گوایە ویستییان لەسەر ڕێگە کلیل تەواو بکەن؛ نەیانتوانی ئەوەش بکەن، لە لێدوانەکانی خۆیاندا گوتیان 'کلیلەکە داخرا' ئەمەش ڕاست نییە. ئەمە هەوڵی فریودانی کۆمەڵگەیە. لە ئێستادا هێزەکانی گەریلا لە مەتینا، زاپ، ئاڤاشین و خواکوڕک لەبەرخۆداندان و لەو هەرێمانەدا شەڕ بەردەوامە. گوایە سوپای دووەمی ناتۆیە؛ تەکنیکی هەرە پێشکەوتوو بەکاردەهێنن، بەڵام ئەمە ماوەی چوار ساڵە نەیانتوانیوە گەریلاکانی پەکەکە لەوێ تێکبشکێنن. پەیوەست بەمەوە چۆن دەتوانن بڵێن پەکەکە لە بواری سەربازییەوە لاواز بووە؟ ئەمە ڕاستییەکەیە: گەریلاکانی ئازادی کوردستان بە بڕیارداری، فیداکارییەکی مەزن، بە تاکتیک و پێرفۆرمانسی سەربازی خاوەن سەرکەوتنی مەزنی خۆیەوە ئەمە چوار ساڵە ڕێگەی لە دووەم گەورەترین سوپانی ناو ناتۆ گرتووە. پەیوەست بەم مەسەلەوە گوتنی، 'پەکەکە لاواز بووە' نا ڕاستە. ئەنجامەکانی شەڕی ئێستا ئاشکرایە و لە بەرچاوە. پەیوەست بەم بابەتەوە هەموو کات فاکتەری تەکنیکی شەر لە ڕۆژەڤدایە. بەڵام لەبەرانبەر ئەم تەکنیکە، دەبینین گەریلا چ وەڵامێکی سەرکەوتووانەی داوەتەوە. ئەم دۆخە لە ئامارەکانیشدا ڕوونبووەتەوە. بە کورتییەکەی گەریلا لەبەرانبەر ئەم شەڕەدا زیانی کەمی بەرەکەوێت و لە لایەکی دیکەوە ئێستا خۆی تەکینک بەکاردەهێنێت. ئێوە دەتوانن ئەم بابەتە چۆن هەڵسدەنگێنن؟ بەڵێ؛ بەرپرسانی دەوڵەتی تورک دوای ئەوەی فڕۆکەی بێفڕکەوانی چاودێری و هێرشبەریان بەدەستهێنا پڕوپاگەندەی ئەوەیان دەکرد ئیدی بەم چەکانە کۆتایی بە گەریلا دێنن. هەتا وەزیری ناوخۆ کە مرۆ پێویست ناکات ناوی بهێنێن لە ساڵی ٢٠١٦دا گوتبووی، "لە ساڵێ ٢٠١٧دا ئیدی کەس ناوی پەکەکە ناهێنێت." بەم شێوەیە کاتییان نیشاندا و بە جەختکردنەوە قسەیان کرد. ئێستا چی هەیە؟ شەڕ بەردەوام بوو و تا ڕۆژی ئەمڕۆش درێژەی هەیە. لە ئێستادا پەکەکە لە دژی ئەو چەکانە کە ئەوەندە جێگەی شانازییانە چارەسەری دۆزیوەتەوە. لە دژی ئەوە گەیشتووەتە ئاستێک کە سیستەمی بەرگری ئاسمانی بەدەست بهێنێت.  تا ئێستا چەندین فڕۆکەی ئاکسنگور، ئاکنجی، بەیراقدار تی بی-٢ و ئانکایی خستووەتەوە خوارەوە. بۆچی وەزیری بەرگری باسی یەک لەمانە ناکات؟ بۆ ڕای گشتی بڵێن، "ئەوەندە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی چاودێری و هێرشبەرمان خراونەتەخوارەوە!" گەر بوێرییان هەبێت ئەم حەقیقەتە دەدەنە ڕای گشتی، بۆ مەگەر ئەمانە درۆن؟ دیمەن هەیە. شاردەنەوەیان ڕاستییەکان ناگۆڕێت.   هێزێکی بە ئەزموونی سەرکەوتووی پەکەکە هەیە کە هەمووی لە گۆڕەپانەکانی شەڕەوە بەدەستی خستووە، لەمڕۆدا خاوەنی تەکنەلۆژیایەکە کە دەتوانێت تەکنیکەکانی دەوڵەتی تورک تێکبشكێنێت و لەم بابەتەدا پێشکەوێت. لە ئێستادا خاوەنی ئەو هێزەین لە لایەنی تەکنەلۆژییەوە گورز بدەین لە هەموو دەرفەتەکانی دەوڵەتی تورک لە تەواوی باکووری کوردستان و هەتا هەندێک بەشی ئەنادۆڵی ناوەڕاست و دەریای ناوەڕاستیشی لەگەڵدابێت. گەر تا ئێستا ئەمەمان نەکردووە هۆکاری خۆی هەیە، بەڵام گەر پێویست بکات ئەوا ئەوە دەکەین. خاوەنی ئەو ئاستە تەکنەلۆژییەین کە گورزە لە چەندین ناوەندی گرنگ و کاریگەری ئابووری و سەربازی بدەین. ئەو دەرفەتە تەکنیکییەمان لە دەستدایە. جا بۆیە نابێت بە هیچ شێوەیەک باسی دۆخێکی لاوازبوون بکرێت. بەگوێرەی داتاکانی ئێستا قسەدەکەین. پڕوپاگەندەی زیادە ناکەین. بە گوێرەی داتاکان بە ڕوونی باسی ئەمان دەکەین. گەر وەک ئەوەی پڕوپاگەندەی دەکرێت هێزەکانمان لاواز بووە، ئەوا هەرخۆی تا ئێستا ئیمکانی مانەوەمان نەمابوو. ویستیان لە ماوەی سێ مانگەدا لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا کۆتاییمان پێ بهێنن. بۆ ئەمەش بۆ ئەوەی پشتیوانی و هاوکاری لە ناتۆ، پەدەکە و عێراقەوە بەدەستبهێنن، هەوڵدانی بەفراوانیان دەستپێکرد. وێڕای ئەوەی هەموو فایلاتی دیبلۆماسی و هەوڵدانی سەربازی دژواریان پێکهێنا، بەڵام ئەوەتا دەرنجامەکان دیارە!. ئاشکرایە هەموو دەرفەتەکانی ئابووری، دیبلۆماسی... وە پێگەی جیۆستراتیژی تورکیاشی لەگەڵدا بێت، هەموویان بەکارهێنا، بەڵام دیسانەوە سەرنەکووتن. هیچ دۆخێکی سەرکەوتنیان لە ئارادا نییە، بەڵام نزیکایەتیک گیراوەتە بەر و نیشانی ڕای گشتی دەدرێت وەک بڵێی ڕێکخستن لە بەرانبەرایاندا شکستی هێناوە و لەبەرئەوە ناچارە ملکەچ بێت. ئەم نزیکایەتییە مەترسییە و ڕێگە بۆ دەرنجام گەلێکی زۆر قورس دەکاتەوە. تەیب ئەردۆغان دەڵێت. 'یان چەکەکانتان دانێن، یان لەگەڵ چەکەکانتاندا دەنێژرێن.' باشە ئەو کاتە ئەم پرسیارە ناکرێت 'ئەگەر هێزی ئەوەتان هەیە کە لەگەڵ چەکانیاندا بیان نێژن، خێرە تا ئێستا نەتان کردووە'. پێش هەموو کەسێک ئەردۆغان پێویستە زۆر باوەڕنەکات بەو ڕاپۆرتە فشەڵانە کە ڕادەگەینرێن و دەبێت بزانێت، ئێمە کۆمەڵێک مرۆڤی بە شەرەف و شکۆیین کە بۆ ئەو دۆزەی باوەڕمان پێیەتی، دەتوانین بە بێ دوودڵێ هەموو فیداکارییەک بکەین. ئێمە وەک ئاپۆییەکان هیچ کاتێک لە بەرانبەر هیچ هەڕەشەیەکدا ملکەچ نەبووین و ناشبین. بەڵام گەر هەوڵدانە بەهادارە مێژوویەکانی ڕێبەر ئاپۆ بە شێوەیەکی دروست پێشوازی لێ بکرێت، ئێمەش ئامادەین بە گوێرەی ڕوحی پرۆسەکە بجوڵێینەوە.   سەیرکەن، چاو دەبڕێتە چاوی هەمووان دەڵێت، 'وەک چۆن ئەوەی لە خەندەقەکاندا ئێوەمان ناشت، ئێساش ئاوا دەتان نێژین.' لێرەدا بەشێوەیەکی ڕوون هەڵوێستی لە ئامێزگرتنی دڕندایەتی جزیرە و گەورەترین ستەمی مێژوو هەیە. لە جزیرە چی ڕوویدا؟ هیچ کەسێک لە خەندەق یان لە جێگەیەکی دیکەدا نەنێژرا. لەو ژێر زەمینانەدا بەنزینیان ڕژاند بەسەر مرۆڤی برینداردا و بە زیندووی سوتاندیانن. یەکێک لە دڕندایەتییەکانی سەدەی ٢١ ئەنجامدرا. بەڵێ، لە ئێستادا کۆمەڵکوژی لە غەززەدا دەکرێت، بەڵام نەمان بیست لە هیچ یەک لەوانەدا بەنزین بکرێت بەسەر مرۆڤدا و بە زیندووی بسوتێنرێت. بەڵام ئەمان ئەمەیان کرد. مرۆڤی بێتاوان و بێ بەرپرسیارمی سڤیلمانیان کوشت. تەنها دۆخی ئەوان خاوەنداریکردن لە زمان، ناسنامە و حورمەتی خۆیان بوو. لە ژێر زەمینێکدا بە بێ ئەوەی بڵێن ئەمانە ژن، منداڵن، گەورەن... هەموویان بە زیندوی سووتاند. وە ئێستاش خاوەنداری لەمانە دەکەین. کاتێک دەوڵەت دڕندایەتییەکی لەم شێوەیە دەکات، هەموو جۆرە ئەنجامدانێکی کوشتن و کۆمەڵکوژی دەکات کێشەیەک نییە، بەڵام کاتێک ئێمە وەک گەل لە چوارچێوەی پاراستنی ڕەوادا بەرخۆدان دەکەین، وەک تیرۆرست حسابمان بۆ دەکەن. بە کورتییەکەی گەر دڵسۆزی هەبێت، ئەوا کەس بەم شێوە میتۆدەی شەری تایبەت ناگاتە ئەنجامێک. وێڕای ئەوەی بە گوتنی وەک 'کۆتایمان پێهێنان'، 'ئیدی گەیشتووین بە کۆتایی ڕێگەکە و کۆتایی بە هەبوونی ڕێکخستن دێنین'...هتد نەگەیشتوون بە هیچ ئامانجێکی خۆیان. شێوازی شەڕی تایبەتە و دوورە لە ڕاستییەوە. بەم شێوازە هیچ ئەنجامێک بەدەستناهێنن. لەسەر بنەمای ئەم زانیارییە ناڕاستە، هەندێک نوسەری شەڕی تایبەت دەڵێن، 'با بەڕووی تورکیادا هەڵدەکات.' بەڵام پێشکەوتنەکانی هەرێمەکە پێچەوانەی ئەو قسانە دەخاتە بەرچاو. بە هەڵوەشاندەنەوەی ڕژێمی بەعسی ٦١ ساڵە، لە سووریادا پرۆسەیەکی نوێ دەستیپێکرد. لە ڕاستییدا پرۆسە نوێکە تەنها سووریا نەگرتووەتەوە. لە ڕاستییدا لەگەڵ ڕووخانی ڕژێمی بەعس نەک تەنها لە سووریا بەڵکو لەتەواوی هەرێمەکەدا پرۆسەیەکی نوێ پێشکەوت. لە پێش هەموویەوە لە فەلەستین، دواترلە لوبنان و لە کۆتاییشدا لە سووریا، پرۆسەی سەرلەنوێ دیزاینکردنەوەی هەرێمەکە بە شێوەیەکی ڕوون دەرکەوت. کورد لەم پرۆسەی سەرلەنوێ دیزاینکردنەوەیەدا ڕۆڵێ دەبێت؟ هەڵبەت دەبێت ئیدی کورد لەم پرۆسەیەدا جێگە بگرێت. هەرخۆی پێشکەوتنی هەرە گرنگ و کاریگەر لەم خاڵەدا هەیە. وەک چۆن ئەوەی لە هەرێمەکەدا گەلانی بنەڕەتی بوونیان هەیە، یەکێک لەو گەلە دیرۆکیانە گەلی کوردە. دیارە گەلی کورد بەو پێشکەوتنانەی لەم ساڵانەی دواییدا بەدەستهێناوە و ئەو ئاستەی کە لە ئاستی نەتەوەیی و نێونەتەوییدا بە دەستیهێناوە، بە دڵنیاییەوە لە سەرلەنوێ دیزانکردنەوەی هەرێمەکەدا دەبێت. ئەو شتە بنەڕەتییەی کە دەوڵەتی تورکی ترساندووە ئەمەیە؟ دەوڵەتی تورک زۆر لەمە نیگەرانە. هۆکاری بنەڕەتی ترسەکە ئەمەیە، بەڵام لەم بابەتەدا میحوەرەکەی دیکە دەیەوێت ئەم پرۆسەیە لەسەر ڕێبەر ئاپۆ پەرەپێبدات. ڕێبەرێتی دەیەوێت پرۆسەی چارەسەری لەسەر بنەمای یەکسان و یەکێتی گەلانی کورد و تورک پەرە بە پرۆسەیەکی چارەسەری بدات. ئەمە پرۆسەیەکە کە ترس و نیگەرانییەکانی هەموو بەشەکانی کۆمەڵگەی تورکیا دەڕەوێنێتەوە. بەڵام لە بری ئەوەی وەڵامی بدەنەوە، هەموو شێوازی شەڕ و هەڕەشەکردن بەکاردەهێنن. پێویستە لەمە بکۆڵینەوە. لە قسەکانەوە لەوە تێدەگەین کە پەکەکە بژاردەی جیاوازی هەیە... بێگومان لەم کاتەدا پەکەکە چەندین بژاردەی جیاوازی هەیە. بژاردەی مەزنترمان لە پێشە. لە ڕاستییدا دەوڵەتی تورکیش بەمە دەزانێت، بەڵام لە ڕای گشتی دەشارێتەوە. بۆیە بە پێویستی دەبینن کە گۆشەگیری و تاوانبارکردن کە وا واماوەی چوار ساڵە لە ئیمراڵی بەردەوامە، هەندێک سوکی بکەن. ڕێبەر ئاپۆ هەم لە چارەسەری پرسەکانی تورکیادا و هەمیش لەوانەی هەرێمەکەدا پێگەیەکی سەرەکی هەیە. ئەمە ڕاستییەکە. تورکیا یان دەگاتە ئەم چارەسەر یان ناچار دەبێت ئەو پێشهاتانە قبوڵ بکات کە بەبێ خواستی ئەوان ڕوودەدەن. بۆیە دەبێت دەستبەرداری ئەم هەڵوێستە خۆسەری خۆی بهێنێت و تێبگات لەوەی ناتوانن بە هەڕەشکردن ناتوانن بگەن بەهیچ ئەنجامێک. دەربارەی پێشهاتەکانی سووریا پەیوەست بە هەڕەشە و هێرشەکانی تورکیا بە تایبەت لەسەر باکوور و ڕۆژ‌هەڵاتی سووریا چی دەڵێن؟ لە پرسی کورددا ڕۆژئاوا پەنجەرەیەکی جیاوازە. دۆخێکی شۆڕشگێڕانە هەیە کە بووەتە موڵک بۆ ڕای گشتی جیهانی. هەمیشە دەڵێن پەکەکە-پەیەدە-یەپەگە، بەڵام ئەمە زمانی شەڕی تایبەتە. وەک ئەوەی دەڵێن لەوێ کێشەکە پەکەکە نییە. لەوێ دۆخی 'پەکەکە کردن بە کێشە' لە ئارادایە. هەرخۆی پەکەکە چووە ئەوێ، شەڕی کردووە، نزیکەی ٢٠٠٠ شەهیدی داوە، چەندین برینداری هەیە و دواتر لەوێ دەرکەوتووە. لە دۆخی ئێستادا هەندێک بریندار، کەمئەندام و کەسانێک لە وێ هەبن، ئەمە بە مانای ئەوە نییە کە پەکەکە لەوێییە. گومانی تێدانییە کە قسەی بەم شێوە بۆیە ئەکرێت بۆئەوەی دەوڵەتی تورک ئەوێ بکاتە ئامانج. لەوێ کورد، عەرەب، سوریانی و ئەرمەنی هەیە. سوپایەکییان هەیە کە پێکەوە دایانمەزراندووە: ئیدارەی هاوبەشیان هەیە، سیستەمێکی دیموکراتیک هەیە. سیستەمێکی هەیە کە پشت دەبەستێت بە ئازادی ژن و ئیکۆلۆژیا. دەوڵەتی تورکیش ڕقی لەمەیە و دەیەوێت لەناوی بەرێت. هەرخۆی بە ئاشکرا ڕایگەیاندووە کە دەیەوێت کۆتای پێبهێنێت. ئایە دەتوانێت لەناوی بەرێت؟ بە دڵنیاییەوە ناتوانێت لە ناوی بەرێت. بۆچی؟ سەرەتا ئەوەندەی بینیمان پێشەنگانی باکوری و ڕۆژهەڵاتی سوریا چەندین وانەیان لە ئەزموونەکانی ڕابردوو وەرگرتووە. واتە پڕۆسەی عەفرین، سەرێکانی و تل ئەبیاد دووبارە نابێتەوە و دروستکردنی ئەستەمە. بەڵام چونکە لەم بابەتەدا بە شێوازەکانی شەڕی تایبەت، بە شێوازی شەڕی دەروونی نزیک دەبنەوە لە ڕاستی. ئەوەندەی ئێمە بەدواداچوونمان کردووە، هێزەکانی شەهبا- تل ڕفعەت بە ئیرادەی خۆیان بڕیاریانداوە لەو ناوچەیە بکشێنەوە. واتە دۆخی تێکچوون و شکست نییە. ململانێ درێژکردنەوەی ڕۆژەکە هەیە: پاشان پرۆسەی ڕاگرتنی ململانێکان و دواتر کشانەوە دەست پێدەکات. هەندێک بارودۆخ لە منبج ڕوویدا کە تەنانەت ئێمەیش نازانین. بارودۆخی سەربازی و سیاسی ڕوویداوە. ئەوەندەی ئێمە تێبگەین، کشانەوەی ئەنجوومەنی سەربازی منبجیش بەهۆی کاریگەریی سیاسەتەکانی ڕۆژهەڵاتی فورات لەلایەن هێزە نێونەتەوەییەکانەوە ڕوودەدات. ئەوەندی بیستمان کە هەندێک ڕێککەوتن دەکرێت، بەڵام پێویستی ئەو ڕێککەوتنانە بە کردەوە لەلایەن دەوڵەتی تورک و چەتەکانییەوە جێبەجێ ناکرێت. بە کورتی دۆخی هێزی خۆیان نەخستە شەڕکردنەوە و دواتر کشانەوەی قەسەدەش هەیە. بەڵام چەتەکانی ئەوێ و دەوڵەتی تورک لە ڕاگەیاندندا ئەمەیان وەک سەرکەوتنێکی سەربازی باس کردووە. "ئێمە سەرکەوتین، SNAیە کە پشتگیری دەکەین مبنجی لە قەسەدە پاککردەوە." بەم شێوەیە پڕوپاگەندەیان کرد. بەڵام ئەوەندەی دەبینرێت شتێکی لەو جۆرە نییە. چونکە ئەو پێکهاتەیەی کە دەڵێن  SNA هێزێکی نیمچە سەربازییە. هێشتا عەقڵێتی دز و داگیرکردنی ماڵی خەڵکییان هەیە. تێکشاندنی ئەو چەتانە یان قەسەدە بابەتی قسەکردن نییە. جارێک فۆڕمی ئەو بۆئەمە نەگونجاوە.  قەسەدە هێزێکە کە ئەزموونی هەیە و خەباتێکی ناوازەی لە دژی داعش ئەنجامداوە. بۆیە هێزێکی سەلمێنراوە. لە بارودۆخی ئێستادا هیچ هێزێک لە سوریا توانای شکستپێهێنانی هێزەکانی قەسەدەی نییە. چونکە لە ڕابردوودا ناکۆکی لە نێوانیاندا ڕوویداوە و ئەم ڕاستییە دەرکەوتووە. لە مانگی ڕابردوودا ئەو ململانێیانەی کە لە قەرەقۆزاق و تشرین و دێرحافیر ڕوودەدەن، ئەم دۆخەی خستە ڕوو. چەند جارێک ئەو چەتەیە کە لەلایەن دەسەڵاتدارانی تورکەوە ڕێکخرابوو ویستوویانە ئەو شوێنە بگرن کە گۆڕی سلێمان شای لێیە لە قەرەقۆزاق. هەروەها هەمیشە هێرشیان دەکرد بۆ ئەوەی بەنداوەکە بە دەست بێنن، بەڵام بە هیچ شێوەیەک سەرکەوتوو نەبوون. هەروەها لە ڕێکخراوە جیهادی-سەلەفیەکانی چیچانی و قیرغیزستان و تورکستانەوە هێزیان هێنا بۆ هێرشکردنە سەر ئەوێ. ئەوان پێیان وایە 'قەوقازییەکان هێشتا شەڕکەرن و دەتوانن بەدەستی بهێنن'. هێنران و دران بە شەڕدا. تەکنیکی دەوڵەتی تورک، زرێپۆشەکەیان، فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی چاودێری و شەڕکەر چالاکانە بەکاردەهێنرێن. لە بنەڕەتدا دەوڵەتی تورک لەوێ شەڕ دەکات. گوایە وەک شەڕی بەوەکالەتە بەڵام لە ڕاستییدا ئەوانی تێدایە ئەو بەڕێوەی دەبات و پلان دادەڕێژێت. بەڵام شکستیان هێنا. هێشتا دەسەڵاتی قەسەدە لە هەرێمەکەدا هەیە. تەنانەت ئەوانەی هێرش دەکەن شکست دەهێنن. لەم پرۆسەیەدا چەند هەواڵێک وەک ئەو هەرێمە لە دەستی قەسەدە وەرگیراوە و SANی تێدایە بڵاو کراوەیە. چەندین هەواڵییان دروستکرد: ویستیان تێگەیشتی مرۆڤەکان بگۆڕن. لە بنەڕەتدا بەپێی بەرنامەی ٢٧ی تشرینی یەکەم هێزەکانی هەتەشە حەلەب دەگرن و لەوێوە دەچنە حەما. ئەم هێزانەی سوپای نیشتیمانی سوریا-SAN کە دەوڵەتی تورک بە ڕیکخستنیانی کردووە هەرێمەکانی خۆبەرێوەبەری باکوور و رۆژهەڵاتی سووریا تەسفییە بکردایە. هەتەشە خۆی گەیاندە شام، بەڵام ئەو چەتانەی کە بۆ خۆیان دەڵێن SAN هەتا قەرەقۆزاق و تشرین هاتن و لەوێ گیرییان کردووە. بە کورتییەکەی پرۆژەی دەوڵەتی تورک لەوێ سەرنەکەوت. هێزەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا خۆیان پاراست. پەیوەست بە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریاوە هەندێک هەواڵی وەک هۆزە عەرەبییەکان هەستاون و هەندێک شارییان بەدەستهێناوە درستکرد، بەڵام لە ئێستادا هەندێک ناوبریان داوە بە هەواڵی لەو شێوەیە. بێگومان لەم بابەتەشدا درۆیان کرد. هەندێک دەرکەوتنی بچووک دروستبوو، بەشێوەیەک هەموو چارەسەرکران. لە دۆخی ئێستادا جێگەی هەرە ئارام ئەو هەرێمانەیە کە لەژێر دەسەڵاتی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریدایە. پێشتر گوتت قەسەدە لە منبج و تل ڕفعەت بە گوێرەی بڕیارێک کشایەوە. بۆی هەیە ئەم دۆخە هەندێک هەرێمی دیکەش بگرێتەوە؟ لە ڕووی سەربازییەوە ئەوەندی بیستیبێتمان ئامادەکارییەکی زۆری یەپەژە-یەپەگە و قەسەدە هەیە. نمونەی سیستەمی ژێر زەمین. ڕاستە، ڕەنگە لە منبج و تل ڕەفعەت بە هەندێک بڕیار کشابێتنەوە، بەڵام گریمانەی ئەوە ناکەم کە کشانەوەی دیکە ڕووبدات. دیسان ئەمە دەڵێمەوە: ئەم چەتانەی SNA هاوئاست و پۆلینی قەسەدە نین. ئەوان ناتوانن کارێک بکەن. ڕەنگە سووپای تورک بۆخی تەداخول بکات، بەڵام هێرشێک کە سوپای تورک بیکاتە سەر کۆبانێ ئەو شەڕە بەلای کەمەوە ٣ ساڵ دەخایەنێت. بڕوانین لە زاپدا لە تونێلی ٣٠٠ مەتریدا ئەمە ٣ ساڵە شەڕ بەردەوامە. بۆ مەگەر لە جێگەیەکی وەک کۆبانێ و قامیشلۆ... لە تونێلی کیلۆمەترییدا مرۆڤ ناتوانێ ٣ ساڵ شەڕ بکات؟ بێگومان دەتوانێ شەڕ بکات. پێویستە ئەمە بزانرێت: ئیدی کورد جۆری شەڕی خۆی پێشخستووە. خۆی گەیاندووە بە شەڕی ژێرئەزر و پێشخستنی شەڕی بەرگری ئاسمانی. بۆیە قسەی وەک 'مشتی ئاسنینی دەوەشێنین و لەناوی دەبین' هیچ مانایەکی نییە. ئەو مشتە ئاسنەتە پارچە دەبێت. ئەو عەیامە گوزەشت. ئیدی تەنها ئێوە لە تەکنیک تێنگان، هەندێک دیکەش لە تەکنیک تێدەگەن. لە هونەری شەڕ تێدەگەن و پێشی دەخەن. ئیدی کورد لە سیاسەتی دیبلۆماسیش تێدەگەن. پێویستە ئەمە بزانرێت. جا بۆیە کاتی قسەی وەک 'گورز لە هەموو جێگەیەک دەدەین و تێیدەپەڕێنین' بەسەرچووە. لە کۆتاییدا دەتانەوێت دەربارەی ئەو پرۆسەیەیی لە لاین ڕێبەر ئاپۆوە دەستپێکراوە، چی  بڵێن؟ هەوڵەکانی ڕێبەر ئاپۆ لە چوارچێوەی چارەسەرییدا گەلێک گرنگە. بۆ گەلانی تورکیا و گەلانی هەرێمەکە زۆر باش و گرنگە، درووسترین جۆری چارەسەرییە. دەبێت ئاوا هەڵسەنگێندرێت. بەڵام گەر دەسەڵاتداری ئاکەپە بە شێوەیەکی دروست نزیکی نەبێتەوە، پێش هەموو شتێک خۆی لە ناودەبات. لەگەڵ ئەم ڕاستیانەدا نزیکایەتییەکی پێچەوانە دەبێتە هۆکاری دۆڕاندنی ئەوان. یانی لەم قۆناغەدا نەک بە تەنها گەلی کورد، گەلانی تورکیا و دەوڵەتی تورکیش پێویستی بە چارەسەری هەیە. لەگەڵ هەموو ئەمانەدە گەر شەڕ هەڵبژێرنن، ئەمە دەبێتە شتێکی جیاواز. ڕێبەر ئاپۆ بژاردەی گەلی کوردی دەرخست، بەڵام گەر ئەوان گوێ نەدەنێ و بە کەمی سەیربکەن و لە فریودان و شەڕی تایبەت بەردەوام بن، ئەوان لەناودەچن. ئایدیای ئێمە لەم بابەتەدا ڕوون و ئاشکرایە. ئایدی سەرکەوتنمان لە بواری سەربازییدا لە هەموو هەنگاوەکاندا بەهێزترە و بە ئەزموونی ٤٠ ساڵی قوڵاتی تاکتیکی، پێرفۆرمانسی سەربازیمان، ئاستی تەنکنیکی و ڕوحی فیدایانەی هێزەکانمان لە شەڕی ڕەوای پاراستندا سەردەکەون. ئەزموونێک کە ستراتیژ و تاکتی ئەمە پێش دەخەن لە ئارادایە. بەڵام لە کاتی سەرلەنوێ دیزانکردنەوەی هەرێمدا پرۆسەی چارەسەری لە لایەن ڕێبەرێتیمانەوە پێشخراوە، بۆ هەموو کەسێک زۆر گرنگە. هەڵسەنگاندنی ئەمە زۆر گرنگە. لە دۆخی پێچەوانەدا شەڕ لە هەرێمەکەدا بەهێزتر دەبێ و ئیمکانی سەرکەوتنی دەوڵەتی تورک لەم شەڕەدا نییە. هاوسەنگییەکان گۆڕی. شانس و دەرفەتی سەرکەوتنی گەلی کورد و هێزە شۆڕشگێڕەکانی هەرێمەکە لە هەموو هەنگاوەکاندا زیاتر بووە.

دكتۆرە شهبا‌ء العزاوی ڕاوێژكاری محەمەد شیاع سودانی سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ كاروباری ئافرەتان و ئەندامی ئەنجومەنی باڵای ئافرەتان بۆ ڕۆژنامەی هاوڵاتی دەدوێت و وەڵامی چەند پرسیارێک دەداتەوە، کە لە ئێستادا لە ناو عێراق و هەرێمی کوردستاندا مشتومڕی زۆریان لەسەرە و تا ئێستا وەک پێویست یەکلایی نەکراونەتەوە. سازدانی: محمد فاتح حامد پرسیار: خانمی خۆشەویست سەرەتا ئەمەوێت پرسیارەكەم بە یاسایەك دەست پێبكەم كە مشتومڕێكی زۆری لەسەرە.... پێشنیاری پڕۆژەیاسای هەمواركردنی یاسای باری كەسێتی، ناڕەزایەتی زۆر لە دژی ئەم یاسایە هەیە، ئایا ئەم یاسایە مافەكانی ئافرەتان گەرەنتی دەكات؟ هەڵوێستی ئێوە چییە بەرامبەر بەم یاسایە؟ دكتۆرە شهباء: یاسای باری كەسێتی لە عێراق یەكێكە لەو یاسایانەی بڕبڕەی پشتی نەك بە تەنها ئافرەتانە بەڵكو بڕبڕەی پشتی پاراستنی خێزانیشە، ئێمە بڕوامان بە نوێكردنەوەی یاساكان هەیە، بەشێوەیەك بگونجێت لەگەڵ گۆڕانكاری پێداویستیەكانی كۆمەڵگە، ئەوەش لەبەرچاو دەگرین كە مافی ئافرەتان و خێزان پارێزراوبێت، بەڵام هەموو هەمواركردنێك دەبێت گفتوگۆیەكی قوڵی لەسەر بكرێت و دەنگە ناڕازییەكان و پشتیوانیكەرەكان وەك یەك لەبەرچاو بگيرێت، هەڵوێستی ئێمە نەگۆڕە لە پاڵپشتی ئافرەتانی عێراق و گەرەنتیكردنی كەمنەكردنەوەی مافە دەستوری و شەرعییەكانی.   پرسیار: ئەو لەمپەڕانە چین كە تاكو ئێستاش ڕێگری لە ئافرەتانی عێراق دەكەن و ڕێگەیان نادەن هاوشانی پیاوەكان بگەن بە تەواوی دەستكەوتەكانیان؟ دكتۆرە شهباء: ئافرەتی عێراق ڕووبەڕووی ئاڵنگاری زۆر دەبێتەوە، گرنگترینیان نەریتە كۆمەڵایەتییەكانە كە ڕۆڵیانی سنوردار کردووە، ئاڵنگاری گەیشتن بە خوێندن و تەندروستی و خزمەتە سەرەكیەكان، بێجگە لە نەبوونی دەرفەت بۆ بەهێزكردنی بواری ئابووری و سیاسی، ئەم بەربەستانە پێویستیان بە پلانێكی گشتگیرە، و ئێمەش لە چوارچێوەیەكی نیشتیمانیی گشتگیردا كار لەسەر چارەسەركردنی هەموو كێشەكان دەكەین.   پرسیار: نوێنەرایەتیكردنی ئافرەتی عێراقی لە بوارە سیاسی و حكومی و حزبیەكان و هەموو بوارەكانی دیكەدا وەك پێویست نییە، هۆكارەكان چین؟ دكتۆرە شهباء: چەندین هۆكار لەپشت ئەم نوێنەرایەتیە لاوازەوەن، دیارترینیان كولتوری كۆمەڵایەتییە كە ڕەنگە ڕێگە بە ئافرەتان نەدات بچنە نێو كاری سیاسی و حكومیەوە، سەرەڕای ئەمە كەلێنێك لە سیاسەتە گشتیەكاندا هەیە كە پشتگیری لە بەهێزكردنی ئافرەتان دەكەن، لەگەڵ ئەوەشدا حكومەتی ئێستا گرنگیەكی تایبەت دەدات بە فراوانكردنی بەشداری ئافرەتان لە هەموو بوارەكاندا لەڕێگەی پڕۆگرامە جۆراوجۆرە جێبەجێكارییەكانیەوە.   پرسیار: ئایا ئێوە لە ئەدا و ڕۆڵی ئافرەتانی هەرێمی كوردستان ڕازین؟ ئایا هۆكاری هاوبەش لە نێوانتاندا هەیە و دەتوانن هاوكاریان بكەن؟ دكتۆرە شهباء: ئافرەتانی كوردستان نمونەی شەرفمەندانەیان لە هەموو بوراەكاندا پێشكەش كردووە، بەڵام ئاڵنگاریەكان تائێستاش بوونیان هەیە، ئێمە بەردەوام هەوڵی هاوكاری دەدەین لەگەڵ هەموو دامودەزگاكان بۆ پاڵپشتیكردنی ئافرەتان لە هەموو ناوچەكانی عێراقدا، بەهەرێمی كوردستانیشەوە و كاردەكەین بۆ پتەوكردنی هۆكارە هاوبەشەكان، لەڕێگەی یاسادانان و ئەو دەستپێشخەرییانەوە كە بەشدار دەبن لە باشتركردنی واقعی ئافرەتان.   پرسیار: هەوڵی ئەوەتان داوە بڕگە بۆ یاسا و دادی عێراق زیاد بكەن بە جۆرێك لەبەرژەوەندی ئافرەتانی عێراقدا بێت؟ دكتۆرە شهباء: بەڵێ‌، كار لەسەر دیراسەكردن و پێشكەشكردنی چەند پێشنیارێك دەكەین بۆ هەمواری ئەو یاسایانەی پەیوەندیان بە ژیانی ئافرەتانی عێراقەوە هەیە، لەگەڵ گرنگیدان بە پاراستنیان لە توندوتیژی خێزانی و بەهێزكردنیان لە ڕووی ئابورییەوە و پتەوكردنی بەشداریكردنیان لە دروستكردنی بڕیار و ئاشتیدا.   پرسیار: دەستكەوتەكانتان چین بۆ ئافرەتانی عێراق لە دەوڵەتی محەمەد شیاع سودانی سەرۆكوەزیراندا و چیتان پێشكەشكردوون؟ دكتۆرە شهباء: حكومەتی ئێستا چەندین پڕۆگرامی بۆ پاڵپشتیكردنی ئافرەتان لەئەستۆ گرتووە، دیارترینیان پێكهێنانی ئەنجومەنی باڵایە بۆ كاروباری ئافرەتان و ئەو پڕۆگرامانەی كە لەم ئەنجومەنەوە سەرچاوەیان گرتووە بۆ بەهێزكردنی لایەنی ئابوری و كۆمەڵایەتی ئافرەتان و پێشكەشكردنی دەستپێشخەری بۆ پاراستنی ئافرەتان لە توندوتیژیی و بەشداریپێكردنيان لە دروستكردنی سیاسەتی نیشتیمانیدا، هەروەها كار لەسەر چەند یاسادانانێك دەكرێت بۆ پشتیوانیكردنی مافەكانیان لە هەموو بوارە جیاوازەكاندا.   پرسیار: هیچ وتەیەكتان هەیە حەز بكەن لەڕێگەی رۆژنامەكەمانەوە پێشكەشی بكەن، یان پرسیارەكان تێروتەسەل بوون؟ دكتۆرە شهباء: دوا وتەم ئەوەیە؛ پێمخۆشە سوپاسی رۆژنامەی هاوڵاتی بكەم بۆ ئەم چاوپێكەوتنە، سوپاسى ئافرەتانی عێراق دەكەم لەهەرچ شوێنێك بن بۆ خۆڕاگریی و سووربونیان... پەیامم ئەوەیە بۆیان، تۆ پایەی كۆمەڵگایت و ڕۆڵت سەرەكییە لە بنیادنانی پاشەڕۆژ، ئێمە لێرەین بۆ پاڵپشتیكردنت، بۆ ئەوەی بەردەوام هاوبەشێكی چلاك بیت لە دروستكردنی بڕیاردا. لەكۆتاییدا: ئەوپەڕی ڕێزم بۆ رۆژنامەكەتان و هەموو كارمەندانی رۆژنامەكە و سوپاستان دەكەم كه ئەم هەلەتان بۆ ڕەخساندم بۆ گەیاندنی دەنگمان و دەنگی ئافرەتانی عێراق.   ڕۆژنامەی هاوڵاتی: بەڕێز دكتۆرە شهبا‌ء العزاوی ڕاوێژكاری محەمەد شیاع سودانی سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ كاروباری ئافرەتان و ئەندامی ئەنجومەنی باڵای ئافرەتان. رۆژنامەی هاوڵاتیش دووبارە سوپاس و پێزانینت ئاڕاستە دەكات بۆ وەڵامدانەوەت و هیوادارین ئافرەتانی عێراق بە ئامانجەكانیان بگەن.                                                                   زۆر سوپاس   نص المقابلة باللغة العربیة مستشارة  السيد محمد شياع السوداني رئيس الوزراء العراقي لشؤون المرأة عضوة المجلس الأعلى للمرأة دكتورة شهباء العزاوي... صحيفة المواطن (هاوڵاتی) في السليمانية تبعث لك اجمل التحايا وتتمنى لك الموفقية والنجاح في مهامك.. وتقدم لك الشكر والامتنان على منحك هذه الفرصة لها لاجراء لقاء صحفي معك لنقل صوتك الى اهالي اقليم كردستان.    صحيفة المواطن: سيدتي العزيزة بداية اريد ان ابدأ سؤالي بالقانون المثير للجدل... مقترح قانون تعديل قانون الأحوال الشخصية... هناك معارضات كثيرة ضد هذا القانون، هل هذا القانون يضمن حقوق المرأة؟ وماهو موقفكم تجاه هذا القانون؟ دكتورة شهباء: قانون الأحوال الشخصية في العراق يُعتبر واحدًا من القوانين التي تشكل عمودًا فقريًا لحماية الأسرة، وليس فقط المرأة ، نحن نؤمن بضرورة تحديث القوانين بما ينسجم مع احتياجات المجتمع المتغيرة، مع الأخذ بعين الاعتبار المحافظة على حقوق المرأة والأسرة لكن أي تعديل لا بد أن يخضع لنقاش عميق يراعي الأصوات المعارضة والمؤيدة على حد سواء موقفنا ثابت في دعم المرأة العراقية وضمان عدم انتقاص حقوقها الدستورية والشرعية وبما ينتجه المشرع .   صحيفة المواطن: ماهي العوائق التي مازالت تعترض المرأة العراقية وتمنعها من اكمال انجازاتها جنبا الى جنب الرجل؟ دكتورة شهباء: المرأة العراقية تواجه تحديات كثيرة، أهمها التقاليد الاجتماعية التي تقيد دورها، وتحديات في الوصول إلى التعليم والصحة والخدمات الأساسية، إضافة إلى قلة فرص التمكين الاقتصادي والسياسي ، هذه العوائق تحتاج إلى خطط شاملة، ونحن نعمل على معالجة كل قضية ضمن إطار وطني شامل.     صحيفة المواطن: تمثيل المرأة العراقية في المجال السياسي والحكومي والحزبي وفي المجالات كافة ليس بالمستوى المطلوب، ماهي الاسباب؟ دكتورة شهباء: هناك عدة أسباب وراء هذا التمثيل الضعيف، من أبرزها الثقافة المجتمعية التي قد تُثني المرأة عن الانخراط في العمل السياسي والحكومي إضافةً إلى ذلك، توجد فجوة في السياسات العامة التي تدعم تمكين المرأة ومع ذلك، فإن الحكومة الحالية تولي أهمية خاصة لتوسيع مشاركة المرأة في جميع المجالات و من خلال مختلف برامجها التنفيذية.   صحيفة المواطن: هل انتم راضون على الاداء النسوي ودور المرأة في اقليم كردستان؟ وهل هناك عوامل مشتركة بينكما وهل بامكانكم تقديم المساعدة لهن؟ دكتورة شهباء: نساء كردستان قدمن نماذج مشرفة في مجالات مختلفة، لكن التحديات لا تزال قائمة ، نحن نسعى دائمًا للتعاون مع كل المؤسسات لدعم المرأة في جميع أنحاء العراق، بما في ذلك إقليم كردستان ،ونعمل لتعزيز العوامل المشتركة ، من خلال التشريعات والمبادرات التي تُسهِم في تحسين واقع المرأة.   صحيفة المواطن: هل سعيتم الى اضافة مواد للقانون والقضاء العراقي تكون لصالح المرأة العراقية؟ دكتورة شهباء: نعم، نعمل على دراسة وتقديم مقترحات لتعديل القوانين التي تمس حياة المرأة العراقية، مع التركيز على الحماية من العنف الأسري، وتمكينها اقتصاديًا، وتعزيز مشاركتها في صنع القرار والسلام .   صحيفة المواطن: ماهي انجازاتكم في دولة رئيس الوزراء السيد محمد شياع السوداني للمرأة العراقية وماذا قدمتم لها؟ دكتورة شهباء: الحكومة الحالية تبنت عدة برامج لدعم المرأة، أبرزها تشكيل المجلس الأعلى لشؤون المرأة وماينبثق منه برامج التمكين الاقتصادي والاجتماعي، ومبادرات لحماية المرأة من العنف، وإشراكها في صنع السياسات الوطنية، كما يتم العمل على تشريعات تعزز حقوقها في مختلف المجالات. صحيفة المواطن: هل لديك كلمة تحب ان تضيفها عبر صحيفتنا أم الاسئلة كانت كافية؟ دكتورة شهباء: كلمة أخيرة: أود أن أشكر صحيفة هاولاتي على هذا اللقاء، وأشكر المرأة العراقية في كل مكان على صمودها وإصرارها ورسالتي لها ،، أنتِ ركيزة المجتمع، ودوركِ أساسي في بناء المستقبل نحن هنا لدعمك، ولتكوني دائمًا شريكًا فعّالًا في صناعة القرار. ختامًا: كل التقدير لصحيفتكم ولجميع العاملين فيها، وشكرًا لكم على إتاحة هذه الفرصة لنقل صوتنا وصوت المرأة العراقية.   مستشارة  السيد محمد شياع السوداني رئيس الوزراء العراقي لشؤون المرأة عضوة المجلس الأعلى للمرأة المحترمة دكتورة شهباء العزاوي... صحيفة المواطن تجدد شكرها وامتنانها لك ولحسن تجاوبك معها ونتمنى للمرأة العراقية ماتصبو اليها...                                                                      شكرا جزيلا    

ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەری پەکەکە موراد قەرەیلان لەمیانی بەشدارییکردنییەوە لە "بەرنامەیەکی تایبەت"ی ستێرک تیڤییدا، وەڵامی چەند پرسیارێک دەداتەوە و باسی ئەو هەلومەرج و پێشهاتانە دەکات کە بەسەر ناوچەکەوە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دێت، هاوکات پەیامێک ئاڕاستەی  یەنەکە و پەدەکە و پەیەدە دەکات.    پرسیار: لە ٢٢ـی تشرینی یەکەم باخچەلی بانگەوازی کرد. دواتر لە ٢٣ـی تشرینی یەکەم عومەر ئۆجالان چووە ئیمراڵی و لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆدا چاوپێکەوتنی کرد. ڕێبەر ئاپۆ لەو چاوپێکەوتنەدا گوتی ‘گۆشەگیری بەردەوامە’ و پێشهاتەکانی دواتر ئەوەی پشتڕاستکردەوە. پەیوەست بەمەوە چی دەڵێن؟ وەڵام: پێش هەموو شتێک، ئەوەی دوای ٤٤ مانگ عومەر ئۆجالان چووە ئیمراڵی و لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ چاوپێکەوتنی کرد، کار و رووداوێکی باش بوو. پێشتر دەربارەی دۆخی ڕێبەرێتی هیچ زانیارییەک نەبوو. بەڵام لەگەڵ ئەم چاوپێکەوتنەدا زانیارییمان لەبارەی ڕێبەر ئاپۆوە وەرگرت. بەڕاستی ئەمە شتێکی باش و بایەخدار بوو. بەڵام وەک ڕێبەر ئاپۆیش ئاماژەی پێدا، گۆشەرگیری بەردەوامە. هەرخۆی لەو کاتەوە ئەمە بەڕوونی دەبینرێت. نایاسایی دەوڵەتی تورک لە بەرانبەر ئیمراڵییدا هەر بەردەوامە. عومەر ئۆجالان پێش چەند ڕۆژێک لە پەڕلەماندا قسەیکرد و هەندێک زانیاریی نوێی بڵاوکردەوە. ڕایگەیاند ڕێبەر ئاپۆ گوتوویەتی، ‘گەر زەمینەسازی و دەرفەت بڕەخسێندرێت، من دەتوانم ڕۆڵی خۆم بگێڕم’ و دەسنیشانیکرد ئەو دەرفەتانەی ڕێبەر ئاپۆ باسی کردووە دەرفەتی شەخسی نییە، پەیوەست بە خۆییەوە هیچی داوا نەکردووە، دەبێت زەمینە بڕەخسێندرێت. ئەمەش بەو مانایە دێت کە دەبێت دەوڵەت هەنگاو بنێت. دەبێت هەنگاوی سیاسی بنێت و زەمینەسازی بکات، ڕێبەر ئاپۆیش بۆ چارەسەریی ڕۆڵ بگێڕێت و هەوڵدان بکات. یانی بەبێ ڕەخساندنی زەمیینە، چارەسەریی چۆن دەبێت؟ بێگومان نابێت. لە ئێستادا هاوسەرۆکانی دەم پارتی بۆ ڕۆشتنە ئیمراڵی دواکارییان کردووە. وێڕای ئەوەی کاتێکی زۆریشی بەسەدا تێپەڕیووە، هێشتا وەڵام نەدراونەتەوە. یانی کەشێک هەبووە وەک ئەوەی شاندێک یان بەرپرسانی دەم پارتی گەر بچنە دوورگەی ئیمراڵی و چاوپێکەوتن بکرێت، ئەوا ئیدی هەموو شتێک لە جێگەیی خۆی دەبێت و چارەسەری پێش دەکەوێت! درووستبوونی قەناعەت و خۆشباوەڕییەکی لەم شێوەیە ناڕاستە. بێگومان خواستی ڕۆشتنە ئیمراڵی شتێکی هەڵە نییە. بەڵام نزیکایەتی وەرگرتن لە بابەتەکە بەوەی ‘ئەگەر بچمە ئیمراڵی، پرسەکان چارەسەر دەبێت’ درووست نیە. بۆیە لەگەڵ خواستی چوونە ئیمراڵیشدا دەبێت مرۆڤ داوای ئەوەبکات دەبێت هەنگاو بنرێت. ئەوەی چارەسەری دەوێت دەبێت داوا بکەن کە دەوڵەت هەنگاو بنێت. لە ئێستاشدا دەوڵەت درێژە بە سیاسەتەکانی پێشووی دەدات. پێویست ناکات ئەو کارانەیان باسکەین، هەرخۆی ڕوونە. هێرەشەکانیان لە دژی هێزەکانمان بەردەوامە؛ سیاسەتی قەیوم بەردەوامە؛ هێرشەکانی سەر ڕۆژئاوا بەردەوامە. بە کورتییەکەی جەوهەری سیاسەتی دووژمنکارانە بەردەوامە و لە پراکتیکدایە، هیچ شتێک نەگۆڕاوە. ئەوکاتە لە بارودۆخێکی لەم شێوەیەدا، ڕێبەر ئاپۆ چۆن هەنگاوی چارەسەری بنێت؟ پێویستەکات دەوڵەت هەنگاو بنێت. بەڵام تا ئێستاش شتێک درووستنەبووە. تەنها ئەو بانگەوازییەی باخچەلی نەبێت؛ جگە لەوە هیچێکی تر نییە. شتێکی دیکە هەیە کە لەم قۆناغەدا دەرکەوت: بۆ نموونە تا ئێستا ئەندامانی ئاکەپە و چەندین لایەنی دیکە دەیانگوت مەهەپە و دەوڵەت باخچەلی ڕێگرن لە پێش چارەسەریی پرسی کورددا. بەڵام لە ئێستادا دەرکەوت کە شتەکە وانییە. مەهەپە ئاستەنگییەکانی بەردەم چارەسەری نییە بەڵکو ئاکەپەیە کە بە زیهنییەتی فاشیست و نەژادپەرستییەوە دەجوڵێتەوە. تەیب ئەردۆ‌غان چەند کوردێکی لە دەوری خۆی کۆکردەوەتەوە کە دووژمنی خەڵکەکەی خۆیانن، بە شێوەیەک کە لە مێژوودا نموونەی نەبووە لە هەر چوار پارچەی کوردستان لە دژی گەلی کورد دووژمنایەتی دەکات. لە ئێستادا ئەمە ڕوونبووەتەوە و دەرکەوتووە. دەبێت مرۆڤ بە گوێرەی ئەم ڕاستییە بجوڵێتەوە. بە تایبەت گەلەکەمان باش ئەم ڕاستییە ببێنێت؛ دەبێت هەموو چارەسەرییخوازێک تێبکۆشێت و دەبێت هەوڵبدەن بۆ لە باربردنی ئەم زهنیەتە نەژادپەرستی، فاشیزم و فشارە کە لەسەر بنەمای مردن ڕاوەستاوە. ئەمەش تێکۆشانی ئەوێت. خۆ ڕێبەر ئاپۆ ‘دارێکی سیحری لە دەستدا نیە’ کە بڵێت چارەسەری، ئیدی چارەسەری بێتە ئاراوە. یانی تا هەنگاونەنرێت، داواکاردن لە ڕێبەر ئاپۆ درووست نییە. ئەمە بەمانایی گوشارکردنە لە ڕێبەر ئاپۆ. بۆ ئەم مەسەلەیە دەبێت لەم چوارچێوەیەدا نزیک ببێتەوە. پێش هەموو شتێک سەرەتا دەبێت دەسەڵاتداری ئاکەپەیش بۆ چارەسەریی هەنگاوبنێت. دەبێت ئەم خواستە دەرکەوێت. دوای ٢٧ی تشرینی دووەمەوە پێشهاتی نوێ هاتنە ئاراوە کە لە چاوەڕوانی کەسدا نەبوو. هێزەکانی هەتەشە هێرشی چەند جێگەیەکییان کرد و لە ماوەی ١٢ ڕۆژدا گەیشتنە شام (دیمەشق). دەسەڵاتی بەشار ئەسەد ناچار بە دەستبەرداربوون کرا و دەسەڵاتداریی گۆڕدرا. پەیوەست بەم بابەتەوە چی دەڵێن؟ وەک ئاماژەت پێدا، ڕژێمی بەعس ڕووخا. کاتییان درووست هەڵنەسەنگاند؛ بە تایبەت لەم ١٣ ساڵەی ڕابردوودا چەندین دواکاری کرا؛ چەندین هەوڵدان ئەنجام دران، بەڵام ئەوان خۆیان لە گۆڕین و گۆڕانکاری گرتەوە و گوێیان بەو داواکارییانە نەدا. هەموو ویستییان درێژەدان بوو لەسەر سیاسەتێک لەسەر بنەمایی هەواڵگری و توندوتیژی. دواتر لەو ١٢ رۆژدا، بە هۆکاریی دادەپین و داڕزاندنی ناوخۆییەوە بەبێ ئەوەی شەڕێکی سەخت ڕووبدات هەڵوەشایەوە. گەر هەر لە سەرەتاوە، واتا لە ساڵی ٢٠١١ و ڕووداوەکانی ئەو کاتەوە گۆڕین و گۆڕانکاری دیموکراتیکییان ئەنجام دابایە، پرسەکانی کوردییان چارەسەر بکردایە، لە نێو وڵاتدا دیموکراتیکبوونیان پەرە پێدایە، بەم شێوەیەیی ئێستا نەدەبوو. بەلام ئەوان جەختییان لەسەر سیاسەتەکانی خۆیان کردەوە و گوێیان بە ڕاستییەکان نەدا، بۆیە بەم شێوەیە تێکشکان و داڕووخان. هەرچەندە ئاوا بە ئاسانی ڕووخا، بەڵام دەستوەردانیش لە دژی سووریا هەیە. هێزە نێونەتەوییەکانیش لە نێو ئەم بابەتەدان. ئاشکرا بوو کە ئەمریکا، ئیسرائیل، ئینگلتەرا و تورکیا بەشدارن لەم دەستوەردانانەدا. لە ئێستادا ڕۆژەڤ سەرلەنوێ دیزاینکردنەوەی سووریایە. بە ئاشکرا دەبینرێت، لەم بابەتەدا لە نێوان ئەو هێزانەی لەم پلانڕێژییەدان ناکۆکی هەیە. هەریەکە و ئامانجێکی هەیە. مەسەلەن ئامانجی تورکیا جیاوازە؛ ئامانجی ئیسرائیل و لایەنەکانی دیکە جیاوازە. تورکیا دەیەوێت سووریا  بە گوێرەی خواستەکانی خۆی دیزاین بکات. تا ئەم قۆناغەش وەک شۆڕشێکی سوونی-ئیسلامی هەڵیدەسەنگێنێت و وەک سەرکەوتنی خۆی تەماشای دەکات. لەم دواییەدا لە لێدوانەکانی ئەردۆغاندا کە لە ئەرزڕوم دای، دەرکەوت کە ئەردۆغان هەڵدانی ئاڵای تورکیا لە حەلەب وەک سەرکەوتن دەبینێت. بە کورتییەکەی تورکیا دەیەوێت هەموو شتەکانی بە گوێرەی خواستەکانی خۆی ڕێکبخات. بۆ ئەوەش پێشتر کۆمەڵەیەک لە تورکیا کە خۆیان وەک ئۆپۆزسیۆن دادەن، حکومەتێکی کاتییان دامەزراندبوو. لە نێو ٥-٦ ساڵی کۆتاییدا، ئەو حکومەتە هەیە؛ گوایە سەرۆکوەزیران و وەزیریشییان هەیە. لە ئێستادا لە دیلۆک و ئەستەنبوڵ دەژین. لە بنەمادا تورکیا دەیویست ئەم حکومەتە ئۆپۆزسیۆنە بباتە دیمەشق و دەسەڵات وەربگرێت. خواستی تورکیا ئەمە بوو. بەڵام وەک ئەوەی دەبینرێت هێزە درووستکەرەکانی ئەم یارییە، ئەو خواستەی تورکییان قبوڵ نەکرد. بژاردەکەیان ئەوەبوو دەرگا بە ڕووی سەرۆکی هەتەشە موحەمەد جۆلانییدا بکەنەوە. ڕوونبووەتەوە دەیانەوێت بە پێشەنگایەتی ئەو سوورییەکان کۆبکەنەوە و سەرلەنوێ دیزاینی بکەنەوە. تورکیایش ناچار بە قبوڵکردنی ئەمە بوو. لە بنەمادا خواستی دەسەڵاتداریی ئەکەپە ئەمە نییە. ئاکەپە لایەنگرەکانی خۆی ئامادە کردبوو، دەیویست ببنە دەسەڵاتدار. بەڵام هێز و بناغەیان نییە. ئەوەی خاوەنی هێزی بنەڕەتییە هەتەشەیە و سەرۆکی هەتەشەیە کە هەندێک پەیوەندی هەیە. دەیانەوێت خۆیان بگۆڕن و لەسەر ئەم بنەمایە ڕێگەیان بۆ کراوەتەوە. لە ئێستادا دەوڵەتی تورک ناچاربووە ئەم ڕاستییە قبوڵ بکات، بەڵام ئەمجارە زۆر و سەپاندن لە محمەد جۆلانی دەکەن. ڕاستە دەوڵەتی تورک هاوکارییان دەکات، بەڵام هێشتا جیاواز لە گرووپەکانی گرێدراوی تورکیا ڕێکخستنی کرد. حکومەتی ئۆپزسیۆن و هێزەکانی بەناو سوپای نەتەوەیی سووریا، ئەوانەی بە ڕێکخستن کرد. هەم ناوی سوپای نەتەوەیی سووریایی لەم هێزانە ناو و هەمیش پەیوەستی کردن بە خۆیەوە. بێگومان پەیوەستبوونی سوپایەکی نەتەوەیی بە وڵاتێکی بیانیەیەوە شتێکە کە نابێت ڕووبدات. هەرخۆیی ئاکەپە پێچەوانەی زۆرینەیی قسەکانی خۆی دەکات. پەیوەست بە سوپای نەتەوەیی سوریا شتەکە بەم جۆرەیە. بە کورتی و پوختی دەسەڵاتداریی ئاکەپە دەیویست هێزە گرێدراوەکانی خۆیی بێنێتە سەر دەسەڵاتداری، کاتێک ئەمە نەهاتە ئاراوە، ئەم جارە بە سەپاندن بەسەر هەتەشەدا دەیکات. ئیبراهیم کاڵن و بەرپرسانی هەواڵگری قەتەر پێکەوە ڕۆشتنە ئەوێ؛ هەندێک جموجوڵیان کرد و پەیامی ‘ئێمە پێکەوەین’ دەدەن. لە ئێستادا دۆخەکە بەو جۆرە نییە. باشە، ئەم دۆخەی ئێستا گوایە تاکەی دەتوانێ بەم شێوەیە بەردەوام بێت؟ بەراستی تا چەند ڕێگە دەدەن بە پێشەنگایەتی محەمەد جۆلانی سووریا سەرلەنوێ بونیاد بنرێتەوە؟ پەیوەست بەمەوە لە ئێستادا هیچ ناگوترێت. ئەمانە بابەتی گفتوگۆن و گەر پەیوەست بەمەوە کێشە دروستبێت، دیسان نیگەرانی و گریمانەی ڕوودانی شەڕی ناوخۆیە هەی؟ مەترسی هەرە گەورە دەوڵەتی تورکە. لەبەرئەوەی دەوڵەتی تورک خاوەنی ئامانجی جیاوازە. وەک ئەوەی باسمکرد، خواستییانە هەموو شتەکان بە گوێرەی خۆیان دیزاین بکەن. ئامانجی سەرەکی و بنەڕەتییان ئەوەیە لەو سەرلەنوێ دیزاینکردنەوەیە، کورد ستاتۆ و پێگەیەک بە دەستنەخات. لە ئێستادا کورد، عەرەب، ئاشووری پێکەوە نزیکەی یەک لەسەر سێی سووریان بەدەستەوەیە. لە ئێستادا خواستی تورکیا لەناوبردنی ئەمەیە. بۆیە ئامانجی بنەڕەتییان ئەوەیە کورد لەوێ نەبێتە خاوەنی ستاتۆ. دەیانەوێت سووریایەکی ناوەندی دروست بێت و قورسایی دەخەنە سەر ئەوە. دەیانەوێت بە زهنیەتی عوسمانی نوێ، ئەم وڵاتە گرێدەن بە خۆیانەوە. یانی دەیانەوێت سووریا داگیرکەن و بیخەنە ژێر پاراستنی خۆیانەوە. ئەمەیان نەشاردووەتەوە. لە هەموو وتارەکانیاندا بە جۆرێک ئەمە دەردەبڕن. ئایە هێزەکانی دیکە لەم پلانەدان، یان چەندە رێگە بەمە دەدەن؟ ئەمە جێگەی گفتوگۆیە. بێگومان وەک دەبیندرێت، هەموو شتێک بە گوێرەی خواستی تورکیا درووستنابێت. بەو شێوەیە ڕێگە بە هەموو شتێک نادرێت. لەبەرئەوەی ئەمەیان بۆ تورکیا پێش نەخستووە. ئەرێ؛ ڕۆڵی تورکیاش لەمەدا هەیە، بەڵام ئیرادەیەک هەیە. ئاخۆ ئەم ئیرادەیە تاچەند ڕێگە دەدات کە خواستەکانی تورکیا پێکبێن؟ لەبەرئەوەی ئامانجی سەرەکی پلانەکە، درووستبوونی ئاسایشی ئیسرائیلە. یانی لەسەر بنەمایی هەڕەشەکردن لەسەر ئیسرائیل، پلانێک درووستکرا. بەڵام تورکیا دەیەوێت پرۆسەیەکی پێچەوانەی ئەوە پێشبخات. یانی پلانی سونی-ئیسالامی شکست خواردووە لە میسر، لە ئێستادا دەیانەوێت لە سووریادا ئەنجامی بدەن. ئەمەش لەگەڵ خۆییدا پەرە بە ئیسلامی سیاسی دەدات. هەرخۆی ئاماژەکانی ئەمە دەبینرێت. ئەمەش لەگەڵ خۆییدا مەترسی دێنێت. بۆیە گریمانەی شەڕ و تێکۆشان لەسەر سووریا هەیە. بەڵام شتی ئاشکرا ئەوەیە، ئیدی لە سووریادا قۆناغێکی نوێ دەستیپێکردووە و ئەمەش تەنها بۆ سووریا نییە، لە بنەمادا بۆ هەموو ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوین بە مانای دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێیە. دەبێت ئەمە ببینرێت. وا دانراوە کە ئەم پلانە زۆرتر بەردەوام ببێت و لێرە بەدواوە، دەوڵەتی جیاواز دەبنە ئامانج. ناوی عێراق و هەندێک وڵاتی دیکە دەهێندرێت. واتە ئەم پلانە لەم چوارچێوەیەدا لە ڕۆژهەڵاتی ناوییندا بەردەوام دەبێت. بۆیە لە ناوچەکەدا گوزارشت لە قۆناغێکی نوێ دەکات؛ لەو چوارچێوەیەدا هەموو شتێک هەڵدەسەنگێنرێت و ئامانجەکە لەسەر بنەمای دیزاینکردنی هەرێمەکەیە. قۆناغەکەت هەڵسەنگاند. لەم قۆناغەدا کورد و بە تایبەت لایەنە کورییەکان پێویستە چی بکەن؟ وەک دەزانرێت لە پێشووشدا چەندین جار پلانی دیزانیکردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێشکەوتن، بەڵام گەلی کورد لەو پڕۆسانەدا بەشداری پێنەکرا. ئێستا لە نێو ئەم پلانی دیزاینکردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، دیارە کە جێگەی دەوڵەتی تورک نەبووە، بەڵام بەشێوەیەک هەندێک هێزیی پەیوەست کرد بە خۆیەوە و لەم پلانەدا جێگەی گرت. خواستی دەوڵەتی تورک ئەوەیە کورد لەم پلانەدا جێگە نەگرێت. هاوشێوەیەیی ڕێککەوتنامەی لۆزان هەموو هەوڵێکی ئەوەیە بۆ ئەوەی جێگە نەدرێت بە کوردان. بە تایبەت نایەوێت ببێتە خاوەنی ستاتۆیەک. دەوڵەتی تورک چەندین جار قبوڵکردنی ستاتۆیی باشووری کوردستانی وەک هەڵەیەک هەڵسەنگاندووە. خودی ئەردۆغان دانی بەمەدا ناوە. لە ئێستاشدا هەمان هەڵە کە لە ڕاستییدا هەڵەیەک نییە، نایەوێت لە ڕۆژئاوا دووبارە بێتەوە. بێگومان بە گشتی دەیانەوێت ئەم سیاسەتە بەڕێوەبەرن. لە کاتێکی لەم شێوەیەدا کە هەرێمەکە سەرلەنوێ دیزاین دەکرێتەوە، ئەو شتەیی کە بۆ کورد پێویستییە ‘ستراتیژی هاوبەشە’. کاتێک ئێمە ئەمە دیاری دەکەین، ناڵێین دەبێت ئیلا پێکەوەبن و هەمان بیرکردەنەوە هەبێت. دەبێت ستراتیژێکی هاوبەشی کوردان هەبێت و هەموو رێکخستنێک بۆ سەرخستنی ئەو ستراتیژە ببێتە هاوکار. گەر ئەمە درووست نەبێت، هەرخۆی دەوڵەتی تورک وەک گەل کورد ناڕوانێت، وەک هۆز هەڵیاندەسەنگێنیت. بۆ نمونە سەرۆکەکانی باشوور وەک سەرۆک هۆز دەبینێت. بۆیە پاگەندەی دەوڵەتی تورک ئەوەیە کە کورد نەتەوە نییە. بەم شێوەیە هەڵیدەسەنگێنێت. بەڵێ دەڵێن، ‘کورد هەیە’ بەڵام دەڵێن بەشێکە لە تورک و شتێکی جیاواز نیین. لە ڕاستییدا ئەم شرۆڤەیەش ناکەن. دەیانەوێت خۆیان بکەن بە سەرەوەر و حاکم. بۆیە گەلی کورد لە دژی ئەم سیاسەتە کە دانیان پێدانانێت و نایەوێت گەلی کورد لەم پرۆسەیەدا جێگەی هەبێت، بە دڵنیاییەوە دەبێت یەکگرتووبێت و بگەن بە ستراتیژێکی هاوبەش. پەیوەست بەمەشەوە، لەم قۆناغە گرنگەدا لە هەموو کاربەدەستە سیاسییە کوردەکان و بە تایبەت لە پەدەکە، یەنەکە، پەیەدە هەموو سەرۆک و هاوسەرۆکانی پارتەکان لە هەر چوار پارچەی کوردستان، لە ڕۆشنبیر و لە هەر کەسێک کە خۆی بە بەرپرس دەبینێت داوا دەکەم: لەم قۆناغە مێژوویەدا دەبێت هەموو کەسێک بە بەرپرسیارێتییەوە بجوڵێتەوە. نابێت هیچ کەسێک جەخت لە هەڵوێستی پێشووی خۆی بکاتەوە. با هیچ کەسێک لە پێش یەکبوونی پلاتفۆرمێک بە جیاوازییە فکری و ئایدۆلۆژییەکانییەوە نەبێتە ئاستەنگ. دەبێت بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان بە بنەما بگرێت، نەک بەرژەوەندی ڕێکخراوەیی. وەک ئەوەی گوتم گەر یەکێتییەکی ڕێک و پێکیش نییە، دەبێت دیالۆگ هەبێت؛ دەبێت نزیکایەتی هەبێت. بۆ نموونە لە ئێستادا لە ڕۆژئاوادا نابێت گەلی کورد بکەوێتە نێو خزمەتکرنەوە. گەلی کورد لەوێ لاواز نییە؛ دەرفەتییان بۆ ڕەخساوە، بەڵام بۆ ئەوەی سەرکەوێت دەبێت هەموو سیاسەتەمەدارێکی کورد پشتگیریی لە ڕۆژئاوا بکات. بۆ نمونە تا ئێستا دەروازەی سنوری سێمێلکا داخراوە. ئاخۆ ئەمە چۆن هەڵسەنگێندریت! نابێت شتی لەم جۆرە هەبێت. لەم قۆناغە گرنگەدا نابێت لە نێو کورداندا دابڕان هەبێت؛ مێژوو ئەوە دەخوازێت. دەبێت هەمووان ئەوە بزانن؛ تا دەوڵەتی تورک کوردەکانی ناوخۆی وڵاتەکەی و مافەکانیان قەبوڵ نەکات، لە ناوخۆدا کێشەی کورد چارەسەر نەکات، کوردەکانی پارچەکانی دیکەش هەرگیز نابنە دۆستی. لەبەرئەوە کام پارچە دەبێت گرنگ نیە، لە هەموو ئەو کوردانە دەترسن کە مافی خۆیان بەدەستهێناوە و بوونە خاوەنی ستاتۆ. لە ئێستادا ڕۆژئاوا وەک ترسێک لەسەر خۆیان دەبینن. بۆچی؟ لەبەرئەوەی وا بیردەکاتەوە کە ببێتە نموونەیەک و کوردان لە باکووریش ئامانجی ئەوەبکەن کە ئیلا ببنە خاوەنی ستاتۆ. بۆیە بە مەترسی دەبینێت. بۆیە دەوڵەتی تورک تاکو لە نێو خۆییدا پرسی کورد چارەسەر نەکات، ئەوا بە شێوەیەکی بەردەوام دووژمنایەتی کوردان دەکات. ڕەنگە وەک ئەوەی لە ئێستادا هەیە هەندێک پەیوەندی تاکتیکی دروستکردبێ، بەڵام وەک ستراتیژی دژبەریی دەکات. دەبێت هەمووان ئەمە ببینێت و بیزانێت کە دۆستایەتیکردنی دەوڵەتی تورک هیچ مانا و سوودێکی بۆ گەلی کورد نییە. دەبێت ئەم ڕاستییە ببینرێت و بە گوێرەی ئەمە هەموو کەسێک سیاسەتی نەتەوەیی بە بنەما بگرێت. سوودی گەلەکەمان لەمەدایە. بۆئەمەش جارێکی دیکە داوا لە هەموو کەسێکی خۆ بەرپرسیارزان دەکەم هەڵوێست و نزیکایەتی خۆیان لەبەرچاو بگرن. دەبێت هەموو هەڵوێستە هەڵەکان لەم قۆناغەدا تێپەڕ بکرێت. بە گشتی دەتوانم ئەمە دیاری بکەم، بەڵام لە لایەنی ڕۆژئاواوە ئەمە بووە بە پێویستی و حەتمییەتێک. دەبینین ماوەی چەند ڕۆژێکە بەرپرسانی ڕۆژئاوا بە بەردەوامی باسی یەکێتی ناوخۆیی دەکەن. ئەمە بە درووست دەبینین و بە هەموو شێوەیەک لەگەڵییداین. دەبێت ڕۆژئاوای کوردستان لە ناوخۆییدا یەکێتی خۆی درووستبکات، ببێتە یەک دەنگ و بەم جۆرە بچێتە دیمەشق. پێویستە بەم جۆرە بێت. هەڵبەتە ڕۆژئاوای کوردستان هەر تەنها خۆی نییە؛ لەگەڵییدا خوشك-برایی عەرەب، سووریانی هەیە؛ دەبێت لەگەڵ ئەواندا ببێتە یەک دەنگ، بەم شێوەیە خۆیان بکەنە یەک هێز و ئیرادە. بەم شێوەیە دەنگییان بەهێزتر دەبێت. بۆیە ئەمە مەرجە بۆ ڕۆژئاوا. لە ڕۆژئاوادا تا ئێستا هەندێک لایەنی کوردی کە بە خۆیان دەڵێن هاوپەیمانی (ئۆپۆزسیۆن) بوونیان هەیە. دەبێت لەگەل ئەم گرووپانەدا هیوای گەیشتن بە ئامانجەکانیان و بەدەستهێنانی هەندێک شتیان هەبووبێت. لە بەرنامەی ئەم پێکهاتەوە و بەرهەمهێنەرەدا کە بەخۆیان دەڵێن ئۆپۆزسیۆن، زۆر باسی ماف بۆ کوردان ناکات. بەڵام هیشتا خواستێکی وەهای هەندێک لایەن هەبوو. بەڵام لە ئێستادا ئۆپۆزسیۆن خۆی کەوتووەتە بۆشاییەوە. لەبەرئەوەی هێزێکی ئەوتۆییان نییە؛ هەروەها هیچ کەسێک بە جدی وەریان ناگرێت. هەرخۆی لە ئێستادا لە دۆخێکدان کە ناوی خۆیان بگۆڕن. هەرخۆی تا ئێستا بەرامبەر بە ڕژێمی بەعس بەخۆیان دەگوت ئۆپۆزسیۆن، بەڵام لەمەو بەدوا چۆن دەڵێن ئۆپۆزسیۆن! پێویستە بزانرێت کە ئیدی هیچ خێر و چاکەیەک لەوێوە نایەت. بەڵام لەگەڵ ئەوەی ئەم دۆخەش درووستبووە، هیشتاش هەندێک بەرپرسی ئەنەکەسە وەک وتەبێژی شەڕی تایبەتی دەوڵەتی تورک قسەدەکەن. دەبێت ئەم زمانە تەرک بکرێت. بۆ مەگەر کارییان ئەوەیە وەک پارێزەر و وتەبێژی تورکیا قسەکەن! دەوڵەتی تورک وەک دەوڵەتێکی هەژمونخواز و فشارکەر دەیەوێت گەلی کورد لەناوببات. تۆ پێش هەموو شتێک وەرە ناو باخچەکەی خۆت، یانی وەرە لای کورد. ئیدی بەسە خزمەتکردنی کەسانی جیاواز. ئیدی هەندێک کوردایەتییان هەبێت و خزمەتی خۆتان بکەن. ئەوەی درووستە ئەمەیە و لەو باوەڕەداین کە لە ڕۆژئاوا یەکێتی درووستببێت. هەڵبەت دواتریش هەموو کوردستان پێویستی بە یەکێتی و یەکگرتووی هەیە. لەبەرئەوەی دەرکەوتووە ئەم قۆناغە تەنها لە سووریادا نامێنێت و بڵاودەبێتەوە. ڕەنگە سبەی لە عێراقیشدا هەندێک پێشهاتی نوێ بێتە ئاراوە. یانی یەکگرتوویی لەم قۆناغەدا پێویستییە. بێگومان ئەم یەکگرتوویەیی کە باسی دەکەم، بە خەیاڵکردن نیە، بەشێوەیەک هەمووان کۆببنەوە و بڵێن ‘دەبینە یەک’ یەکێتی نابێت. بە داخەوە دەرکەوتووە لە کوردستاندا ئاوا سوک و ئاسان درووست نابێت. بەڵام بە لایەنی کەمەوە با دیالۆگ هەبێت؛ ستراتیژێکی هاوبەش هەبێت. دەبێت هەمووان لەمڕوەوە بە بەرپرسیارانە نزیک ببنەوە و هەوڵدانیان هەبێت.  

وەرگێڕانی: هاوڵاتی پرسیار: بژاردەکانی ئێوە چین بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ دۆخی نوێی سوریا لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد؟ وەڵام: هەلومەرجێکی نوێ لە سوریادا هەیە دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد، بارودۆخێکی نوێی سیاسی و سەربازی لە ئارادایە، تەنانەت گۆڕانکاری بەسەر هێزە نێودەوڵەتییەکانیشدا هاتووە، ئێمە لە هێزەکانی سوریای دیموکرات پێداچوونەوە بە سیاسەتەکانماندا دەکەین، دۆخی دیمەشقیش هەڵدەسەنگێنین بە مەبەستی دۆزینەوەی ڕێگەچارەی سیاسی لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان، سەبارەت بە دۆخی سوریتا هەڵسەنگاندن دەکەین و هەوڵدەدەین بچینە ناو پڕۆسەی سیاسییەوە لەگەڵیاندا. پرسیار: جەنڕاڵ لە دوای کشانەوەی سوپای سوریا لە هەندێ ناوچە، سوپای سوریای دیموکرات چوونە ناوی، ئایا داواتان لێکرا یان خۆتان بڕیارتان دا؟ وەڵام: زەرورەت وای لێکردین ئەو بڕیارە بدەین لە حەلەب، هەوڵی پاراستنی گەلەکەماندا و ڕێڕەوێکیشمان کردەوە بۆ ڕزگارکردنی هاوڵاتیانی "شەهبا". لە ناوچەکانی تریش سەرهەڵدانەوەی داعش هەیە، ئێمە چووینە ڕۆژئاوای فورات تا دۆخەکە ڕوون ببێتەوە، وا ئێستاش لەو ناوچانە دەکشێینەوە. پرسیار: بیستوومانە ڕەزامەندن لەسەر دانوستان لەگەڵ دەستەی "تحریر شام" و ئەو هێزانەی ئێستا لە ناوخۆی سوریادا هەن، ئەولەوییەت بۆ هێدزەکانی سوریای دیموکرات دانوستانە لەگەڵ ئەوان یان تورکیا؟ وەڵام: لە ڕاستیدا ئێستا دەستەی "تحریر شام" لە دیمەشقە، ئەو هێزە ئەو ناوچانە بەڕێوە دەبات. دوای گۆڕینی ڕژێمی دەسەڵات. ئێمەش ئامادەین بۆ بەستنی پەیوەندی لەگەڵیان، تەنانەت بۆ وەرگرتنی کەسوکارمان لە شەهبا پێویستمان بە پەیوەندیە، ئەوەش لە ڕێگەی هاوڕێ ئەمریکییەکانمانەوە. سەبارەت بە ستراتیژییەتەکانی تریش، بە دڵنیاییەوە ئێمە ئامادەین وتوێژ لەگەڵ  دەستەی تەحریر شام بکەین، سەبارەت بە تورکیاش ئەویش پرسێکی گرنگە، ئەوان لە باکورەوە دراوسێمانن و تێکەڵاوبوون لەگەڵ پرسی سوریا، بەو پێیەش بە شیوەیەکی نوێ هەڵسوکەوت لەگەڵ دۆخە تازەکە دەکەین بە هەڵسەنگاندنێکی نوێوە. پرسیار: جەنڕاڵ تۆ دەڵێیت لە ڕێی هاوڕێ ئەمریکییەکانمانەوە پەیوەندی لەگەڵ تەحریر شام دەکەین، بەو پێیەش کەواتە کەناڵی دیبلۆماسی لە نێوان دەستەی تەحریر شام و ئەمریکییەکان کراوەیە؟ وەڵام: بە بڕوای من پەیوەندی ناڕاستەوخۆ لە نێوان ئەمریکا و دەستەی تەحریر شام هەیە. پرسیار: جەنڕاڵ هیچ پەیوەندییەکاتان لەگەڵ تورکیا هەیە سەبارەت بە ڕووداوەکانی سوریا؟ کۆتاجار کەی پەیوەندیتان بەیەکەوە کردووە؟ وەڵام: لە پێشتردا لەگەڵ تورکیاش پەیوەندیمان هەبووە، لە ئێستاشدا لە ڕێی هاوڕێ ئەمریکییەکان و هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە پەیوەندیمان هەیە بۆ بەرگرتن لە ئاڵۆزی زیاتر و بارودۆخی ئەمنی بۆ ڕاگرتنی شەڕ و پێکدادانەکان، بەڵام بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ لە ڕێی هاوڕێ ئەمریکییەکانەوە. پرسیار: ئەو مەترسیانە چین کە ئێوە هەستی پێدەکەن، بە تایبەت ئێوە تۆمەتبار دەکرێن بە بوونی هەماهەنگی لەگەڵ ڕژێمی هەڵهاتوو لە دژی ئۆپۆزسیۆنی سوریا؟ وەڵام: لە ڕاستیدا ئەو پرسە دوورە لە ڕاستییەوە، ئەو هێزەی زۆرترین ڕووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ ئەسەد هەبووە کورد بوو. کورد تەنیا دووژمنی ڕژێمی ئەسەد بووە لە دەیان ساڵی ڕابردوودا، جار جار لە ڕووی ئەمنییەوە پەیوەندی هەبووە ئەوەش تاوان نییە، بە تایبەت لە کاتی ئاگربەستەکان. بەڵام دەبێت هەموو کەسێک بزانێت لە ١٠ ساڵی ڕابردوودا هەموو هێزە سورییەکان نکوڵییان لە ناوچەی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا کردووە و هەرگیز دانیان پێدا نەناوە. پرسیار: وەک چۆن هێزە سورییەکان هاتنی میلیشیاکانیان بۆ سوریا ڕەتکردەوە، لە هەمان کاتدا هاتنی هێزیش لە چیای "قەندیل"ەوە ڕەت دەکەنەوە، دەشڵێن ئەوە دەستووردانە، ئێوە تا چ ئاستێک ئامادەن  بۆ دەستبەرداربوون لە پەکەکە  لە دەسەڵاتی نوێی سوریادا؟ وەڵام: ڕاستە کوردێکی زۆر هەیە لە پارچەکانی دیکەی کوردستان لە تورکیا و لە عێراق، کاتێک شەڕی داعش دروستبوو بەتایبەت لە شەڕ و پێکدادانەکان لە کۆبانێ هاتنە ناوچەکە بۆ بەشداریکردن، لەو شەڕەدا هەزارانیان لێ شەهید بوون، ژمارەیەکیشیان گەڕانەوە بۆ ناوچەکانیان، بەشێکیشیان ناتوانن بگەڕێنەوە. بە دڵنیاییەوە ئەگەر کێشەی ئەمنی لە ناوچەکانیان چارەسەر بکرێت ئەوانیش دەگەڕێنەوە بۆ شوێنی خۆیان. ئێمە هێزێکی سورین، پەیوەندی ڕاستەوخۆمان لەگەڵ دیمەشق دەبێت و هەوڵی چارەسەرکردنی کێشەکانمان لەگەڵ حکومەتی ناوەندی لە دیمەشق دەدەین. سوپاسی ئەوانەش دەکەین کە هاتوون بۆ هاوکاریکردنمان، لە کاتێکدا ئەوان هیچ مەبەستێکیان بۆ مانەوە و دەسەڵات لە سوریادا نییە و هەوڵی چارەسەرکردنی کۆی ئەو کێشانە لە ڕێی وتووێژەوە دەدەین. پرسیار: ئەو ڕێگەچارە پەسەندکراوە چییە بۆ دەرچوون لەو گرفتانەی ڕووبەڕووی هێزەکانی سوریای دیموکرات بوونەتەوە لە دێرەزوور و ڕەقە؟ وەڵام: بەڵێ ڕاستە چەند کێشەیەک لە دێرەزوور و ڕەقە هەیە، بە بڕوای من ئەو کێشانە لە ڕێی وتووێژەوە چارەسەر دەکرێن. ئەوەش لە ڕێگەی ئەوەوە کە هاوڵاتیان خۆیان لەو ناوچانە ئیدارەی خۆیان بەڕێوەببەن لە هەریەک لە دێرەزوور و ڕەقە. هەنگاویش لەو ڕووەوە نراوە، لەسەر ئەو ئاڕاستەیەش بەردەوام دەبین، کۆی ئەو ناوچانەش لە دێروزوور و ڕەقە بەشێکن لە سوریا و ئێمە دەزانین ئەمڕۆ لە قۆناغێکی نوێداین و دەشبێت کۆی ئەو ناوچانە نوێنەرایەتیان لە سوریادا هەبێت. بەو واتایەی کۆی پێکهاتەکان دەبێت لە ڕێی وتووێژەوە نوێنەرایەتییان لە سوریادا هەبێت. پرسیار: جەنڕاڵ بەو پێیەی هەمووان دەزانن ئێوە ستەمتان لێکراوە لە لایەن ڕژێمی بەشار ئەسەدەوە و چەندین ساڵ ناڵاندوتانە، دەکرێت ڕێگە بە هاوڵاتیانی ئەو ناوچانە بدرێت لە ڕێی ڕاپرسییەوە بڕیار لە چارەنووسی خۆیان بدەن لە ناوچەکانی دێرەزوور و ڕەقە، بەو پێیەی ئەو دوو شارە تەواو شاری عەرەبیین؟ وەڵام: چوونی ئێمە بۆ ئەو ناوچانە بۆ شەڕکردن بوول ە دژی داعش، کورد و عەرەبیش شان بەشانی یەکتر شەڕیان دەکرد و هەموو کارێکی پێویستیش دەکەین بۆ ئەوەی خەڵکەکە خۆیان نوێنەرایەتی خۆیان لە سوریا بکەن. پرسیار: جەنڕاڵ کشانەوە لەو ناوچانەی لەژێر کۆنترۆڵکردنی ئێوەدابوون لە دێرەزوور، ئایا ئەوە نیازپاکی ئێوەیە بۆ هەڵدانەوەی لاپەڕەیەکی نوێ لەگەڵ دەسەڵاتی نوێ لە سوریا؟ وەڵام: دەتوانین وا بڵێین، بڕوای تەواومان بەوەیە وتووێژ بکەین، ئێمە کە چووینە ئەو ناوچانە بەڕاستی مەترسی گەورە هەبوو، بە تایبەت لە ناوچەی "بادییە" کە شانەی نووستووی داعشیان لێ بوو، هەر بۆیە چووینە ئەو ناوچانە، لەو بارەیەشەوە پەیوەندی بە دەستەی تەحریر شامەوە کراوە جۆرێک لە لێکتێگەیشتن و ڕێکەوتن هەبووە، هەربۆیە بڕیاری کشانەوەمان لەو ناوچانە دا. پرسیار: جەنڕاڵ ئەی لەبارەی ڕۆژهەڵاتی ڕوباری فوراتەوە، ئایا ئەگەری ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ دەسەڵاتی نوێ هەیە؟ وەڵام: لەم ماوەیەدا بڕوام نییە ڕووبەڕووبوونەوە ڕووبدات، بە پێی ئەو پەیامانەی پێمان دەگات تا ئێستا ئەو ناوچانەی هاوپەیمانی نێودەڵەتی و "هەسەدە"یان لێیە، ناکرێنە ئامانج. هەربۆیە لە ئێستادا مەترسی  لەوجۆرەمان نییە و هەوڵی پەیوەندیش لەگەڵ لایەنی بەرانبەر دەدەین. پرسیار: چاوەڕوانی چ جۆرە چارەسەرێک لە سوریا دەکەن و پێگەی هێزەکانی سوریای دیموکرات چی دەبێت؟ وەڵام: لە ڕاستیدا کێشەی سوریا ماوەی (١٣) ساڵە بەردەوامە، ئاڵۆزی زۆری تێدایە بە نیسبەت ئێمەوە کە نوێنەرایەتی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا دەکەین. پێمانوایە هۆکاری سەرەکی بۆ نەگەیشتن بە ڕێگەچارەی سیاسی بە دوورگرتنی نوێنەرانی ئەو ناوچانەیە لە وتووێژەکان لە لایەن تورکیاوە. ئێمە ئێستا کاردەکەین بۆ گەیشتن بە ڕێگەچارەی سیاسی، بۆ ئەوەی هاوڵاتیانی (حەسەکە) و (ڕەقە) و (دێرەزوور) ببنە بەشێک لە پڕۆسەی سیاسی. پرسیار: جەنڕاڵ هەردەم دەبیستین کە دیدار و چاوپێکەوتنەکان لەگەڵ ڕژێمی بەشار ئەسەد پێشتر کراوە، ئایا تۆ چ بەرپرسێکی باڵای سوریات بینیوە؟ بەشار ئەسەدت بینیوە؟ "عەلی مەملوک" و "حسام لوقە" و ئەوانەت بینیوە؟ وەڵام: دەتوانم بڵێم لە ١٠ ساڵی ڕابردوودا بۆ گەیشتن بە ڕێگەچارەی سیاسی لەو ناوچانە هەموو هەوڵێکمان داوە  بۆ گەیشتن بە چارەسەر، دەتوانم بڵێم کە دووجار بەشار ئەسەدم دیوە، بەڵام نەگەیشتینە هیچ چارەسەرێکی سیاسی.    

سازدان و ئامادەکردنی: محمد فاتح حامد دوای بەدوای ئەو گۆڕانکارییە سیاسییانەی لە ناوچەکەدا سەریانهەڵداوە و بە پێی ڕای شارەزایان و چاودێران عێراق و هەرێمی کوردستانیش لەم گۆڕانکارییانە بەدەرنابن، بۆیە هاوڵاتی بە پێویستیزانی چاوپێکەوتنێک لە گەڵ د. ئەیاد عەلاویدا بکات؛ بەو پێیەی لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە، یەکێک بووە لەو کارەکتەرە سیاسییانەی ڕۆڵی سەرەکییان هەبووە لە سەرلەنوێ بونیادنانەوەی عێراقدا.   دەقی چاوپێكەوتنەکەی دەزگای میدیایی هاوڵاتی لەگەڵ دكتۆر ئەیاد عەلاوی سەركردەی بزوتنەوەی ویفاق وەتەنی و سەرۆك وەزیرانی پێشوتری عێراق.   هاوڵاتی: بەڕێز دكتۆر ئەیاد عەلاوی سڵاو لەبەڕێزتان و خۆشحاڵت كردین كە ڕەزامەندیت نیشاندا لەڕێگای هاوڵاتیەوە پەیامەكانت بۆ هاونیشتیمانیانی هەرێمی كوردستان بنێریت.   پرسیار: بەڕێز دکتۆر ئەیاد عەلاوی، تۆ بەوە ناسراویت کە ویستووتە عێراق بەرەو دەوڵەتێکی شارستانی بەریت، بەڵام عێراق زۆر پاشەکشەی کردووە لەم هاوکێشەیە، ئایا هێشتا پێتوایە دەکرێت عێراق بەرەو دەوڵەتێکی شارستانی ببرێت؟ وەڵام: پێگەی دیاری عێراق لە جوگرافیا و پێکهاتەکەیدا دوو لایەنی گرنگی هەیە، یەكەم دەڕوانێتە دوو دەوڵەتی ئیسلامی، سەرەڕای بونیادە عەرەبیەكەشى، هەروەها بە توانا و سەروەت و سامانەکەی جیا دەکرێتەوە، بە بەخشندەیی گەلەکەی ناسراوە هیوامان ئەوە بوو کە عێراق دوای ڕزگاربوونی لە ڕژێمی دیکتاتۆری، ببێتە دەوڵەتێکی مەدەنی، کۆمەڵگای مەدەنی باوەڕی بە سەروەری یاسا و سەربەخۆیی تەواوەتی دەسەڵاتی دادوەری هەیە، هەروەها باوەڕی بە مافی هاوڵاتیبوونی یەکسان هەیە و ئەمەش دەبێت بە دەستوور بسەلمێنرێت، بۆیە هیچ دەربازبوون و لادانێک لە گۆڕینی عێراق بۆ دەوڵەتێکی مەدەنی نییە، چونکە دەسەڵاتی عێراق بەم هەنگاوە بەهێزتر دەبێت.   پرسیار: ڕۆڵی دکتۆر ئەیاد عەلاوی لە هاوکێشەی سیاسی کوردستاندا چییە؟ وەڵام: رێزێكی بێ‌ پایانم هەیەبۆ گەلی کورد، هەڵوێستی برایانی کورد لە پاراستنی عێراقییەکان زۆر ڕوون و ئاشكرایە، تەنانەت لەو كاتانەشدا کە لەژێر دوو گەمارۆدابوون، گەمارۆدانی سەدام و گەمارۆدانی ئەمەریکا بۆ سەر عێراق، کورد و گەلە ئازیزەکەی ڕۆڵێکی دیاریان بینی لە ئامێزگرتنی ئۆپۆزسیۆن و هێزە سیاسییەکانی عێراق بە هەموو لایەنەكانیەوە بە بافڵ تاڵەبانی برای ئازیزمم وت کە دوو سەرکردەی کورد هەن، جەلال تاڵەبانی و مەسعود بارزانی، دوای کۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی برای کۆچکردوومان، دەبێت هەمووان ڕێز لە برامان كاك مەسعود بگرین و بە ئەرێنی مامەڵە لەگەڵ بۆچوونەکانی بکەین، سەرئەنجام  ئەم ڕۆڵە دەبێت بە دۆزینەوەی پانتایی هاوبەش لە نێوان لایەنە کوردییەکان و كاك مەسعودیش ئەم ئامادەییەی هەیە. پرسیار: بۆچی عێراقییەکان نەیانتوانی لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ سەرکەوتنی تەواوەتی بەدەست بهێنن؟ وەڵام: داگیرکردنی عێراق لەلایەن ئەمریکاوە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکان، بەهەمان شێوە  ئەو سیاسەتەی داگیرکار پەیڕەوی کرد زیانیان بە عێراق و عێراقییەکان گەیاند، ڕیشەكێشكردنی بەعسیش بەشێوەیەكی سیاسی و هەڕەمەكی بوو نەك بەشێوەیەكی یاسایی كە ملكەچی دادێكی دادوەرانەبێت، جگە لە هەڵوەشاندنەوەی سوپای عێراق و دەسەڵاتدارە فەرمیەكانی عێراق، عێراقیش بۆ ماوەیەکی زۆر لەژێر دەستی داگیرکاریدا مایەوە، بۆیە نەمانتوانی بەتەواوی سەرکەوتوو بین، ئەزموونەكە له سه ڕ بناغه یه کی تهندروست بنیات نەنرابوو، ئەزموونی ئه نجومەنی حوکمڕانی و ئەو تائیفه خوازییه سیاسییەی که ئه مریکا هێنایه ئاراوه و هەڵوەشاندنەوەی ئەو دامەزراوانەی که پێگه و بایەخێکی گەورەیان لەکۆمەڵگەی عێراقدا هەبوو، بووه هۆی ئەم شکسته . پرسیار: ناوچەكە بە چەندین گۆڕانکاری و پێشهاتی خێرادا تێدەپەڕێت ئایا ئەم گۆڕانكاری و پێشهاتانە عێراقیش دەگرێتەوە؟ وەڵام: بەبۆچونی من عێراق ناتوانێت لەم گۆڕانكارییانە دەربازی بێت، عێراق بەشێکی گرنگ و سەرەکی ناوچەکەیە و ئەوەی وڵاتەکانمان پێیدا تێدەپەڕن هەمان کاریگەری لەسەر عێراق دەبێت، کەس نازانێت کەی ئەم گۆڕانکارییانە ڕوودەدەن و ئایا عێراق ئامادەیە بۆ ئەم بابەتە یان نا. پرسیار: بەڕێز دکتۆر ئەیاد عەلاوی زۆر بەكەمی  لە گۆڕەپانی سیاسیدا دەردەكەوێت، ئایا بەم شێوە دوورە دەمێنێتەوە یان پڕۆژەی گەڕانەوەی هەیە؟ وەڵام: من و هاوبەشەکانم ئەمڕۆ سەرقاڵی دروستکردنی بەردی بناغەی پڕۆژەی گەڕانەوەین، هەوڵەکانمان بۆ دامەزراندنی گردبوونەوەیەکی مەدەنی نیشتمانی عێراقیە کە هەوڵی بنیاتنانی عێراقێکی ئازاد بدات، بەداخەوە عێراق هەستی هاوڵاتیبوونی یەکسانی نەتەوەیی نییە بۆ لەناوبردنی  تایفەگەری سیاسی، تاكو ئێستاش بەسەربازكردنی كۆمەڵگا زاڵە بەسەر بنەمای دەوڵەتی عێراقەوە، کە دەبێت لەسەر بنەمای مەدەنی بنیات بنرێت. پرسیار: دەستێوەردانی دەرەکی لە کاروباری ناوخۆی عێراقدا هەیە، بەتایبەتی لەلایەن سعودیە و ئێران و تورکیاوە، تا چەند ئەم دەستێوەردانانە کاریگەرییان لەسەر سەروەری عێراق هەبووە؟ وەڵام: ئەو لاوازی و بێ‌ هێزییەی بە هۆی داگیرکاری و هەڵوەشاندنەوەی دامودەزگا گرنگەکانی دەوڵەتەوە، بەسەر دەوڵەتی عێراقدا هات، وایکرد کە ڕووبەڕووی دەستێوەردانی دەرەکی ببێتەوە و عێراقیش کەوتە ژێر کاریگەری سیاسەتی هەندێک وڵاتەوە بەتایبەت ئێران کە لەجێی هەندێک سەرکردەی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا، بڕیاردەدەن، ئەمەش بەڵگەی لاوازییەکی گەورەیە و بەڵگەی بەرفراوانبونی کێشەکانی وڵاتە بۆ نموونە ئەگەر پەیوەندیی عێراق لەگەڵ ئێران و پەیوەندییەکانمان لەگەڵ کوێت بەراورد بکەین، جیاوازییە گەورەکە لە کاردانەوە و کردارەکاندا دەبینین، نازانم سعوودیە هیچ دەستوەردانێکی لە کاروباری عێراقدا هەیە یان نا، بەڵام سەبارەت بە تورکیا، دەستوەردانەکانی لەسەر زەمینەیەکی بەپیت بەهۆی پەکەکەوە بنیات نراوە و ئەمەش دەبێتە هۆی توڕەیی تورکیا بەرامبەر بە ئێمە، تەنها لە بەرپرسانیشدا سنوردار نەكراوە بەڵکو بۆ عێراقییەکان بە گشتی دەبێتە مەترسی، سەبارەت بە ئێران، دەستێوەردانی ئەو وڵاتە ئاشکرا و گشتی و فەرمییە و ئەمەش مەترسییە بۆ سەر ئایندەی عێراق و گرفتی گەورەی لێ دەکەوێتەوە، زۆر و زیاتر لە جاران، بۆیە پێویستە عێراق ئاگاداری ئەو مەترسیانە بێت و هەوڵی ڕزگارکردنی خۆی بدات و هەوڵبدات سیاسەتەکەی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی گەلەکەی بێت نەک لەسەر بەرژەوەندیی ئەوانی تر.   پوختەیەک دەربارەی ژیانی د. ئەیاد عەلاوی   ئەیاد عەلاوی: سیاسەتمەدارێکی عێراقیە و بە یەکێک لەو کەسایەتییە دیارانە دادەنرێت کە دژایەتی سەدام حسێنی سەرۆک کۆماری عێراقی کردووە. لەساڵی 2004 پۆستی سەرۆکایەتی حکومەتی کاتی عێراقی وەرگرتووە و پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ هەموو پایتەختە عەرەبی و ڕۆژئاواییەکان هەیە. ئەیاد عەلاوی  ساڵی 1945 لە گەڕەکی ئەعزەمییە لە بەغدا لە خێزانێکی بەناوبانگی شیعە لە دایکبووە كە لە بواری بازرگانیدا كاریان كردووە. دەرچووی کۆلێژی پزیشکیه لە زانکۆی بەغدا، پاشان بڕوانامەی ماستەر و دکتۆرای لە پزیشکی لە زانکۆی لەندەن لە ساڵی ١٩٧٩ بەدەستهێناوە. لە ساڵی 1971 دەستی بە چالاکیی دژایەتیکردنی ڕژێمی بەعس کردووە، کاتێک عێراق بەجێدەهێڵێت بەرەو بەیروت و لەندەن بۆ درێژەدان بە خوێندن. بەتوندی دژایەتی پرۆسەی هەڵوەشاندنەوەی حزبی بەعس و هەڵوەشاندنەوەی سوپا و دەزگا ئەمنییەکانی عێراقی کرد لە لێدوانەکانیدا جەختی لەوە کردەوە: ئێمە دژی ئەم یاسایەین و کاردەکەین بۆ گەڕانەوەی بەعسییەکان بۆ سەر کارەکانیان. ئەیاد عەلاوی لە شوباتی 2005 هۆشداری دا لە دامەزراندنی حکومەتێكی ئایینی لە عێراق دوای سەرکەوتنی لیستی هاوپەیمانی یەکگرتووی عێراقی کە لەلایەن مەرجەعی ئایینی شیعە لە نەجەف پاڵپشتی دەکرا، و ڕایگەیاند کە "عێراق ئامادە نییە" بۆ وەرگرتنی حوکمڕانی ئیسلامی سیاسی. لە کاتی هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٠دا لیستی عێراقی بە سەرۆکایەتی عەلاوی ٩١ کورسی بەدەستهێنا و پلەی یەکەمی لەنێو لیستە بەشداربووەکاندا بەدەستهێنا. لە مانگی ئازاری ساڵی ٢٠١١ چەند ئەندامێكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا عەلاوییان وەک کاندیدێکی عێراقی بۆ سەرۆکایەتیکردنی کۆمکاری عەرەبی هەڵبژارد و لە ڕێکەوتی ١٤ی ئابی ساڵی ٢٠١٤ یەکێک لە پۆستەکانی جێگری سەرۆک کۆماری عێراقی گرتە ئەستۆ و لەئێستادا سەركردەی بزوتنەوەی ویفاق وەتەنیيە.   نص المقابلة باللغة العربية   السؤال الاول: سيادة الدكتور إياد علاوي حضرتك معروف عنك اردت قيادة العراق نحو دولة مدنية متحضرة، الا ان العراق تراجع كثيرا عن هذه المعادلة، مازلت ترى بالامكان قيادة العراق نحو دولة مدنية؟ لموقع العراق المتميز  في جغرافيته وتكوينه جانبين مهمين فهو يطل على دولتين إسلاميتين بالإضافة إلى عمقه الـعربي، كما يتميز بامكانياته وثرواته ومعروف عن شعبه الكرم، وقد كانت امالنا ان ينتقل العراق بعد التخلص من النظام  دكتاتوري الى دولة مدنية، والمدنية تؤمن بسيادة القانون واستقلال القضاء الكامل التام، وتؤمن بحقوق المواطنة المتساوية ويجب ان يثبت هذا بالدستور، لهذا فلا مناص ولا حياد عن تحويل العراق الى دولة مدنية لان قوة العراق تتضاعف بهذا الامر.   السؤال الثاني: ما هو دور سيادة الدكتور إياد علاوي في المعادلة السياسية الكردستانية؟ اكن كل الاحترام للشعب الكردي، فمعروف مواقف الاخوة الأكراد في حماية العراقيين وهم تحت حصارين، حصار صدام حسين والحصار الامريكي على العراق، ولعب الكرد وشعبهم العزيز دوراً بارزاً في احتضان المعارضة والقوى السياسية العراقية بكل اطرافهم، من جانبي حاولت شخصيا وسعيت في ان العب دور الوسيط بين الجهتين الديمقراطي الكردستاني والاتحاد الوطني لتقريب وجهات النظر وتذييل الخلافات، وقد اخبرت الأخ العزيز بافل الطالباني ان هناك زعيمين للاكراد جلال الطالباني ومسعود البارزاني، وبعد وفاة المغفور له الاخ جلال الطالباني وعلى الجميع احترام الاخ مسعود والتعامل بإيجابية مع رأيه، ويجب ان يتوج هذا الدور بالنتيجة في ايجاد مساحات مشتركة بين الاطراف الكردية، والاخ مسعود لديه هذا الاستعداد.   السؤال الثالث: لماذا لم يستطع العراقيون تحقيق النجاح الكامل بعد عام 2003؟ الاحتلال الامريكي للعراق هو احد الأسباب الرئيسية، والسياسات التي اتبعها الاحتلال أساءت للعراق والعراقيين، وأصبح اجتثاث البعث العشوائي سياسيا وليس قانونيا يتبع لقضاء عادل، إضافة إلى حل الجيش العراقي والسلطات العراقية الرسمية، وبقي العراق تحت الاحتلال لمدة طويلة لذا لم نستطع النجاح بشكل كامل. التجربة لم يتم بناءها على اساس سليم، تجربة مجلس الحكم والطائفية السياسية التي ادخلتها امريكا، وحل مؤسسات لها مكانة وقيمة كبيرتين  في المجتمع العراقي ادت الى هذا الفشل.   السؤال الرابع: المنطقة تمر بتغييرات وتطورات سريعة، هل العراق سيكون مشمولا بهذه التغييرات والتطورات؟ حسب تقديري لن يستطيع العراق النجاة من المتغيرات الحاصلة، فالعراق جزء مهم ورئيسي في المنطقة وما تمر به دولنا سيكون له نفس التأثير على العراق، لا احد يعلم متى سيكون هذا التغيير وهل العراق مستعد لهذا الأمر ام لا.   السؤال الخامس: سيادة الدكتور إياد علاوي لم يعد يحضر في الساحة السياسية الا قليلا، هل سيبقى بعيدا هكذا او لديه مشروع للعودة؟ أنا وشركائي منشغلون اليوم في بناء الحجر الأساس لمشروع العودة، وتتركز جهودنا في السعي لإنشاء تجمع وطني مدني عراقي يسعى لبناء عراق حر، فالعراق يفتقد للأسف شعور المواطنة المتساوية الوطنية للقضاء على الطائفية السياسية، ولا تزال عسكرة المجتمع طاغية على اساس الدولة العراقية التي يجب ان تبنى على أسس مدنية.   السؤال السادس: هناك تدخلات خارجية في الشؤون الداخلية العراقية، وخاصة من قبل السعودية وايران وتركيا، الى اي مدى تاثرت هذه التدخلات على السيادة العراقية؟ الضعف والوهن الذي اصاب الدولة العراقية بسبب الاحتلال وتفكيك مؤسسات الدولة المهمة جعلها عرضة للتدخلات الخارجية واصبح العراق يتأثر بسياسات بعض الدول، خاصة ايران التي باتت تقرر نيابة عن بعض قادة العملية السياسية في العراق، وهذا دليل ضعف كبير ودليل على تحجيم المشاكل في البلاد، فمثلا لو قارنا علاقة العراق بايران وعلاقتنا بالكويت، نرى الفرق الكبير في ردود الأفعال والتصرفات، لا اعرف ان كان للسعودية اي تدخل في شؤون العراق، اما تركيا فتدخلها مبني على ارض خصبة بسبب ال PKK، وهذا يسبب بغليان تركي ضدنا، ولا ينحصر بالمسؤولين وانما العراقيين ككل، اما ايران فان تدخلها بشكل فاضح ومعلن ورسمي وهذا خطر على مستقبل العراق وسوف يتسبب باشكاليات كبيرة وكثيرة واكثر من السابق، لهذا فعلى العراق ان يعي هذه الأخطار ويسعى لإنقاذ نفسه ويحاول ان تكون سياسته منطلقة من مصلحة شعبه وليس من مصالح الغير.

چاوپێکەوتنی دەزگای میدیایی هاوڵاتی لەگەڵ "ابراهيم سومەیدەعی" ڕاوێژکاری سیاسیی "محمد شیاع سودانی" سەرۆکوەزیرانی عێراق. سازدانی: هاوڵاتی   كاكە مەرحەبا رێگام بدە بگەڕێمەوە بۆ نامەكەت بەڕاستی پرسیارەكانت رۆژنامەوانی و ورد و جوانن، دەستخۆشیت لێدەكەم... شەرەفمەندم كە پەیوەندیم هەبێت لەگەڵتان... دووبارە سڵاوم بۆ بەڕێزت و كارمەندانی رۆژنامەی هاوڵاتی و هەموو هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان بە تایبەتی خەڵكی سلێمانی... هاوڵاتی: ئایا بەڕێز سودانی توانیوێتی لە سەردانەكەیدا بۆ هەرێمی كوردستان كێشە كەڵەكەبووەكانی نێوان بەغدا و هەولێر چارەسەر بكات؟   لەم بارەیەوە دەڵێم كاركردن لەسەر چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان بەغدا و هەولێر لە نێوان هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی ... یەكەم حكومەتی سودانی لەهەموو حكومەتەكانی دیكەی تر كراوەترە لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهەردوو بەشەكەی هەرێمەوە بە سلێمانی و هەولێرەوە .... یەوەندیەكان هاوسەنگ و دادپەروەرانەن لەسەرتای پێكهێنانی حكومەتی سودانیەوە و خودی سودانی خۆی هیچ كێشەیەك و قەیرانێكی نەبووە لەگەڵ هەرێم، ئەم حكومەتە نەچۆتە كێشە لەگەڵیاندا و هیچ كێشەیەكيشى دروست نەكردووە لەگەڵ هەرێم  و توانیوێتی هەرێم بگرێتە خۆی. حكومەتەكەی سودانی هەر زوو دەستیكرد بە كرانەوە و هەوڵیدا بۆ چارەسەركردنی ناكۆكیەكان و كێشە هەڵواسراوەكانی پاشماوەی چەند حكومەتێكی جۆراوجۆر، بەڵام هەندێك لەم كێشانە جێبەجێكارین، پەیوەستن بە هەردوو حكومەتەكەوە ئەمانەش توانرا بەپەلە چارەسەر بكرێن، بەڵام هەندێك لە كێشەكان، پەیوەندیان بە قوڵایی سیاسیەوە هەیە، لەدەرەوەی رۆڵی حكومەتەوەن. قوڵایی سیاسی بۆ ئەو ئیئتیلافەی كه حكومەتەكەی پێكهێناوە، هەندێكیشیان پەیوەندیان بە شیكردنەوەی دەستور و هەڵوێستە یاسایەكان بەرامبەر بە ناكۆكیەكان. كۆی گشتی ئەم كێشانەش ئیشی لەسەر كراوە، بەڵام ئەوەی پەیوەندی بە ناكۆكی جێبەجێكاریەوە هەیە، ناكۆكیەكانی راستەوخۆی نێوان هەردوو دەسەڵاتدار بەپەلە چارەسەركران .... چارەسەركردنی كێشەكان بێگومان پێویستی بەكاتی زیاتر  و كردنەوەی زیاترە.   سەردانی سودانی بۆ هەرێمی كوردستان تەواوكەری ئەو هەوڵانەیە و ئەگەر دیقەت بدەیت لەدوای 2003 یەكەم جارە بەغداد، یەكەم جارە سەرۆكی حكومەتێكی عێراقی نێوەندگیری بكات لەنێوان دوو حزبی گەورە و تێكڕای حزبە كوردستانیەكانی دیكەش بەمەبەستی پێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەداخەوە دوای ئەوەی هەوڵ هەبوو  (لەبەر ئەوەی هەندێك لایەن هەبوو لە بەغدا رەنگە نیگەران بوبێتن یان هەوڵیان دابوبێت) بۆ تێكشكاندنی هاوسەنگی بەرقەراربونی هەرێم و بەرافراوانتركردنی ناكۆكیەكانی نێوان هەردوو حزبەكە و حزبە سەرەكیەكانی هەرێمی كوردستان بەمەبەستی لاوازبونی هەرێم.... نەخێر ئەمڕۆ بەغداد هەرێمی كوردستان دەپارێزێت چونكە ئەوە مافێكی دەستوری و نەتەوەیی خۆیانە مافی پێكهاتەیەكی گرنگ و سەرەكی گەلی عێراقە كه گەیشت بەو ئاستەی بتوانێت لەچوارچێوەیەكی ئیداری خۆی رێكبخات.  خۆت دەزانیت ئێمەى نەتەوەی عەرەب لەسەرەتاوە وتاری نەتەوایەتیمان دژ بەیەك دەردەكرد و پێمان قبوڵ نەدەكرا، بەڵام دەرئەنجام ئێمە ئەمڕۆ هەر هەموومان وەك ئەزمونێكی ئیداری تەماشای ئەزمونەكەی هەرێم دەكەین كە بەشێكە لە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و دەستورەكەشی فیدڕاڵیە ... دەرئەنجام زۆربەی ئێمەی عەرەب بەخۆمیشەوە دیدگایەكی قوڵمان بۆ دروست بوو... ئێمە پێمان باشە یەكگرتوویی و فیدڕاڵیەتی هەرێمی كوردستان بپارێزرێت و تێگەیشتن لەنێوان حزبەكانی هەرێم هەبێت بۆ سەرخستنی ئەم فیدڕاڵیە .... ئەم دیدگا بوێرە رەنگە لەلایەن نووسەر و رۆشنبیرەكانە دەربچێت، بەڵام لەلایەن خودی سەرۆك وەزیران و حكومەتەكەیەوە دەربچێت، ئەمە دەستپێشخەریەكی نمونەیی و مێژویی گەورەیە، كە سەرۆك حكومەت لە بەغداوە بڕوا بۆ هەرێم وەك هەوڵێك بۆ چاككردنەوەی درزەكان...هەوڵدان بۆ كۆكردنەوەی لایەنەكان و هەوڵدان بۆ پێكهێنانی حكومەت .. وەك وتم: پەیوەندیەكانی تایبەتی و ناوازەن لەگەڵ هەردوو حزبەكە و باوەڕپێكراوە لەلایەن سەركردەكانی هەردوو حزبەكەوە .     هاوڵاتی: سەبارەت بە بابەتی نەوت و موچە، سودانی گەیشتووەتە چ ڕێكەوتنێك لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم؟ سەبارەت بە مووچە و نەوتی هەرێم تۆ خۆت دەزانیت بڕیارێك لە دادگای فیدڕاڵیەوە دەرچوە بۆ تەوتینى موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان و بەو پێیەش بونەتە بەشێك لەو فەرمانبەرانەی كە مووچە لە وەزارەتی دارایی عێراق وەردەگرن .. ئەم بیروڕایە دابەشبووە بەسەر دوو تیمدا...تیمێك پشتگیری لێدەكات و تیمێكیش دژایەتی دەكات... من پێت دەڵێم حكومەتی عێراق بەهیچ جۆرێك هەرگیز لایانگرنەبووە لەم  بڕیارە .. رەنگە هەندێك لە حزبە كوردیەكان و لایەنە كوردیەكان هەوڵی ئەوەیان دابێت حكومەت و خودی سودانی تۆمەتبار بكەن... بڕیارەكە سوپرایس بوو لەلایەن دادگای فیدڕاڵیەوە و حكومەت پابەند بوو بە بڕیارەكەوە بەڵام من خودی خۆم شەخسی خۆم وەك كەسێكی سیاسی پێم وایە و هیوادارم دادگای فیدڕاڵی بە بڕیارەكەی خۆییدا بچێتەوە و باشگەزبێتەوە و مووچەكانی هەرێم بگەڕێتەوە بۆ هەرێم، ئەمەیان دەتوانیت لابەری زۆر پێویست نیە، بەڵام ئێمە وتمان كاتێك دادگای فیدڕاڵی بڕیاریدا بە تەوتینكردنی مووچە، حكومەت بڕیارەكەی جێبەجێكرد بێگومان. بەڵام ئێمە لەبەردەم كێشەیەكی ترداین مامۆستای بەڕێزم، ئەوەش ئەوەیە: ئێمە رێژەیەكی دەستوریمان هەیە كە لە بودجەی هەرێمی كوردستان بڕیاری لێدراوە كە وەك بەڕێزتان دەزانن 12.67، دواجار كە مووچە لە بودجەی فیدڕاڵی بدەیت و هیچ پشكێكیشت وەرنەگرتووە لە هەناردەكردنی نەوت، ئەمە دەبێته هۆی كێشەدروستبوون، دەبێتە هۆی خەلەلێكی گەورە لە بودجەدا. ئەمە پێویستی بە دیراسەكردن توێژینەوە هەیە منیش پێم وایە ئەمە یەكێكە لەو خاڵانەی كە بەردەوام دیراسەی بۆ دەكرێت ... ئێمە لەدوای سكاڵاكەی عێراقیەوە كێشەیەكی ترمان هەیە كە لەسەردەمی حكومەتی بەڕێز مستەفا كازمی دەرچوو ئەگەر بیرت بێت لەلایەن دادگای فەڕەنساوه بۆ ڕاگرتنی هێڵی نەوتی كوردستان بۆ بەندەری جیهان و بڕیاریدا توركیا غەرامە بكات و هەناردەكردنی نەوتیشی ڕاگرت... ڕاگرتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم لەلایەن توركیاوە، وای لەهەرێم كرد شایستەكانی نەخاتە سەر بودجە ..   دانوستان هەیە، حكومەتی عێراق دەستوەردانی كردووە بۆ هەوڵدان بۆ هەناردەكردنەوەی نەوت، چونكە تەنانەت ئەگەر هەرێمیش بیەوێت نەوت ڕادەستی سۆمۆ بكات، هیچ مەعقول نیە لەڕێگای بارهەڵگرەوە باریكەیت و بینێریت بۆ بەسرە، لەم حاڵەتەدا زەرەرێكی زۆر دەكەین راستە یان نا. دواجار حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی كار دەكەن لەسەر دووبارە هەناردەكردنەوەی نەوت لەرێگای بەندەری جیهانەوە، وەك هەوڵدان بۆ پڕكردنەوەی ئەو لەدەستدانە گەورەیەی دروستبووە لە بودجە بەهۆی راگرتنی هەناردەكردنی نەوتەوە. سایتێك هەیە لەهەرێمی كوردستان سەر بە كۆمەڵێك كۆمپانیاى نەوتن كە لە كوردستان كار دەكەن بە چركە ئەو زەرەرانە دەژمێرێت كە بەر هەرێم دەكەوێت، بە بۆچونی من ژمارەكە 24 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە... تۆ سەیركە ئێمە لەو كاتەوەی هەناردەكردنی نەوت راگیراوە 24 ملیار دولارمان تێپەڕاند، ئەگەر ئەم ژمارەیە دابەش بكەین بەسەر سێ‌ و چوار لە ساڵێكدا، ژمارەیەكی گەورەیە لە بودجەدا ... ئەم بابەتە لەئێستادا كاری لەسەر دەكرێت ، من پێم وایە هەوڵدان بۆ پێكهێنانی حكومەتی هەرێم یارمەتیدەر دەبێت بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە... هاوڵاتی: پەیامی سودانی چیە بۆ هاونیشتیمانیانی هەرێم؟ پەیامی بەڕێز سودانی بۆ هەرێمی كوردستان پەیامێكی روونە كە چیتر بەغدا دژ بە هەرێم كار ناكات یان وەك مەترسی سەیری هەرێم ناكات ... هەوڵی تەواوكردنێكی گەورە هەیە لەنێوان دەسەڵاتى فیدڕاڵی و دەسەڵاتى هەرێم ، لەنێوان عەرەب و كورد و لەنێوان خودى گەلی عێراق وەك یەك دەوڵەت و یەك گەل... دواجار ئەو دەسەڵاتە ئیدارییەی هەرێمی كوردستان كە لە چوارچێوەی دەستوردایە دەبێت بەرقراربێت و بچەسپێت و دەبێت بەغداد بە سنگێكی فراوانەوە كار لەنێوان برا كوردەكان بكات بۆ پێكهێنانی حكومەتی هەرێم بۆ بەدەستهێنانی بەرقەرابونێكی گەورەتر  كە ببێتە مایەی خێر بۆ هەرێم و دەوڵەتی عێراق بەرامبەر بە تەحەددیەكانی پاشەڕۆژ كە بەڕێوەن و خۆی لە كایەكانی ئابوری و سیاسیدا دەبینێتەوە. سڵاو و ڕێزم 

١ــ پرسی چارەسەری دۆزی کورد و هەڵگرتنی گۆشەگیری لەسەر عەبدوڵڵا ئۆجالان ٢ــ هەڵبژاردنەکانی باشوری کوردستان و کێشە و قەیرانەکانی پارتە دەسەڵاتدارەکان ٣ــ ئەو ئەگەر و گۆڕانکارییانەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گرتووەتەوە و پەیوەندیان بە دۆزی ڕزگاریی گەلی کوردەوە هەیە.    دەقی گفتوگۆکە:   *دەمانەوێت لەبارەی رۆژەڤی سەرەکی کە لە کوردستان و لە لایەن مرۆڤایەتیەوە گرنگی پێدەدرێت واتە لە گۆشەگیری چڕی سەر رێبەر ئاپۆوە دەستپێبکەین. ٤٣ مانگ گۆشەگیرییەکی رەها لەسەر رێبەر ئاپۆ هەبوو و تائێستاش ئەو گۆشەگیرییە بەردەوامە. دوای ٤ ساڵ دیدارێک لەگەڵ بنەماڵەکەی سازکرا. رێبەر ئاپۆ وتی، کە تائێستا گۆشەگیری بەردەوامە. بە دڵنیاییەوە هەڵسەنگاندنی زۆر بۆ ئامانج و هۆکارەکانی ئەو گۆشەگیرییە کراوە. لەبەرامبەر گۆشەگیریدا بە پێشەنگایەتی گەریلا، گەلی کورد و دۆستانی کورد بەرخودانێکی گەورە بەڕێوەدەچێت. مرۆڤ چۆن هەڵسەنگاندن بۆ ئەو گۆشەگیرییە بکات کە رێبەر ئاپۆ وتی، "بەردەوامە" و ئێستا لە چ دۆخێکدایە؟ لە سەرەتادا رێز و وەفاداریم بۆ رێبەر ئاپۆ دووپاتدەکەمەوە. وەک ئێوەش باستان کرد ٤ ساڵ زیاتربوو دیدار لەگەڵ رێبەر ئاپۆ ئەنجام نەدرابوو. دۆخی رێبەر ئاپۆ لە رووی تەندروستییەوە چۆنە، کەس نەیدەزانی. ئێستا دیدارێک ئەنجامدرا، زانیاریمان لەبارەی رێبەر ئاپۆوە وەرگرت و رێبەر ئاپۆ سڵاوی نارد. ئەوە کاریگەری زۆر باشی دانا و هەموو کەسێکی دڵخۆش کرد. دوای ئەو هەموو ساڵە زانیاری لەبارەی رێبەر ئاپۆوە وەرگیرا، بە دڵنیاییەوە هەم بۆ بزوتنەوەکەمان، هەمیش بۆ گەلەکەمان و هەمیش بۆ دۆستانمان بووە مایەی دڵخۆشی. ئەو دیدارەش ئەنجامدرا، بە شێوەی ژێربەژێ لەبارەی تەندروستی رێبەر ئاپۆوە هەندێک شت بڵاوکرایەوە. بە ئەنقەست بڵاویان کردەوە. دەوڵەتی تورکیا لە ئیمراڵی سیاسەتێک بەڕێوەدەبات. لە کەسایەتی رێبەر ئاپۆدا لەسەر گەلی کورد سیاسەتێک بەڕێوەدەبەن. لەبەر ئەوە لە ئیمراڵی هەرچی رووبدات دەوڵەتی تورک لێی بەرپرسیارە. کەس ناتوانێت جگە لەوە ئۆباڵی بەرپرسیارێتی بخاتە ئەستۆی کەس. لەبەر ئەوەی دەوڵەتلەوێ سیاسەتێک بەڕێوەدەبات. ئەوەی لەوێ رووبدات دەوڵەت لێی بەرپرسیارە. رێبەر ئاپۆش وتی، گۆشەگیری بەردەوامە. ئەو گۆشەگیرییە هاوشێوەی ئەوانە نییە کە لە ساڵانی رابردوودا پێشدەخرا، سیستمی ئیمراڵی سیستمی گۆشەگیری و قڕکردنە. ئەو سیستمە لە کەسایەتی رێبەردا بەسەر گەلی کورددا جێبەجێ دەکرێت. دەوڵەتی تورک بە تەنیا ئەو سیستمەی پەرە پێنەداوە، لە بنەڕەتدا پیلانگێڕان ئەو سیستمەیان پێشخست و دەوڵەتی تورکیش درێژەی پێدەدات. راستیەکەی ئەمەیە. واتە سیستمی ئیمراڵی، سیستمی گۆشەگیری رەها، سیستمی ئەوانەیە کە پیلانگێڕییان دژی رێبەر ئاپۆ کرد. ئەوان سیستمەکەیان دامەزراند، تورکیەش درێژەی پێدەدات. تا سیستمی ئیمراڵی هەبێت، ئەو گۆشەگیرییەش بەردەوام دەبێت. پێویستە هەمووان بەو جۆرە لەوە تێبگەن. چ کاتێک گۆشەگیری هەڵدەگیرێت؟ هەرکە سیستمی ئیمراڵی هەڵبگیرێت، گۆشەگیریش هەڵدەگیرێت. ئەوەش چۆن هەڵدەگیرێت؟ کەی گەلی کورد وەک کۆمەڵگەیەک قەبوڵ بکەن، مافە سروشتییەکانی گەلی کورد قەبوڵ بکەن، ئەو کاتە سیستمەکە لەناو دەچێت، ئەو کاتەش گۆشەگیری هەڵدەگیرێت. ئەوە راستیەکەیە. عومەر ئۆجالان چاوپێکەوتنی کرد. بەڵام لە چ بارودۆخێکدا ئەو چاوپێکەوتنە دروستبوو. لێرەدا دەربارەی  تەندروستی ڕێبەر ئاپۆدا هەندێک شت ئاشکرا ناکرێن. لە نێو دۆخێکی لەو شێوەیەدا چاوپێکەوتنی کرد. گەر ئەم چاوپێکەوتنە دروستبووە ئەوا لە دەرنجامی تێکۆشانی تەڤگەر، گەل بووە کە لە گۆڕەپانی نێونەتەوەییدا فشاری لەسەر تورکیا دروستکرد. هەروەها لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەندێک پێشهات لە ئارادایە. دوای ئەوەی هەموو ئەم پێشهاتانە کۆبوونەوە ناچاربوون ڕێگە بە چاوپێکەوتن بدەن. بەڵام هەرچەندە چاوپێکەوتن کراوە، هێشتایش گۆشەگیری بەردەوامە. ڕێبەر ئاپۆیش ئاماژەی بەوەدا گۆشەگیری بەردەوامە. گوتی، 'هەندێک شتم لێ دەخوازن. گەر دەتانەوێت ڕۆڵی خۆم بگێڕم دەبێت بارودۆخی ئەوە بڕەخسێندرێت. گەر ئەوە نەکرێت چۆن ڕۆڵی خۆم بگێڕم." بە ئاشکرا ئەمەی دەربڕی. دوای چاوپێکەتنەکەی عومەر ئۆجالان دیسان سزای دیسپلینیان بۆ ڕێبەر ئاپۆ بڕیەوە. ئەو سزایە ڕووپۆشێکە. یانی بۆ ئەوەی سیستەمی ئیمراڵی، گۆشەگیری بەردەوام بکەن پەرەیان بەو پەردەپۆشکردنەدا. ئەم بە تەنها عەقڵی دەوڵەتی تورک نیە، ئەوانەی لە پیلانگێڕییدا بەشدارن و پەرەیان پێدا، ئەم عەقڵەیان دا بە دەوڵەتی تورکیا. لەبەرئەوەی دەوڵەتی پێشوی تورکیا پەرەیان بە هەندێک پاساو دەدا، بەو پاساوانەوە دەیگوت چاوپێکەوتن دروستنابێت. ئەمەش بۆ دەوڵەتی تورکیا کێشەی گەورەی دروستکرد. هەندێک بیرییان لێکردەوە و گوتییان وانابێت. پێویستە ئێوە لە ڕووی یاساییەوە پەرە بە هەندێک شت بدەن. دەتوانن لەڕێگەی دادگاوە سزا ببڕنەوە. ئەوکاتە دەبێتە یاسایی. ئەوکاتە ئێوە دەتوانن ئەم سیستەمە گۆشەگیرییە ڕەهایە بەڕێوەبەرن و بەو شێوەیش بەڕێوەی دەبەن. لەسەر پرسی کورد هەندێک لێدوان و ڕاگەیاندراویان دا. دوای ئەو لێدوانانە پەرەیان بە سزای دیسپلین دا. ئەمە نیشانەی چییە؟ ئاماژەیە بۆ ئەوەی چارەسەری پرسی کورد لە ئامانجی ئەواندا بوونی نیە. گەر چارەسەری لە ئامانجیاندا هەبووایە، ئەوا لە دوای چاوپێکەوتنەکەوە سزای نوێیان بۆ ڕێبەر ئاپۆ نەدەبڕییەوە. ئەمە ئاشکرایە. تەنها لە سزاداندا ناوەستنەوە. هێرشی سەر ڕۆژئاوا دەکەن، لە تورکیا و باکووردا دەستبەسەر شاروانیدا دەگرن. ئەوەی چارەسەریبێت لە ئامانجیاندا نیە. ئەمە هەموو شتێک ڕوون دەکاتەوە. بۆچی وادەکەن؟ لەبەرئەوەی دەوڵەتی تورک لە قەیرندایە و دەیەوێت خۆی دەربازکات. بەڵام بەکام شێوەیە دەیکەن ڕوون نیە. هەندێک لێدوانیان داو دەیانەوێت بەو شێوەیە خۆیان دەرخەن، ئەمەش ئەستەمە. پێویستە گەل و دۆستانمان ئەمە ببینن. گەر دەوڵەتی تورک ئەوەندە لە نێو قەیراندا نەبوایە ئەمەی نەدەخستە ڕۆژڤەوە. ئەوەی لەسەرمانە چییە؟ پێویستە ئەم گۆشەگیرییە بشكێنین. ڕێبەر ئاپۆ بە جەستەیی ئازاد بکەین. ئازادی جەستەی ڕێبەر ئاپۆ پرسی کورد چارەسەر دەکات. جگەلەوە هیچ دەرفەتێکی چارەسەری نیە. بۆ ئەمەش لە ١٦ی تشرینی دووەم لە کۆڵن گردبوونەوەیەک ئەنجام دەدرێت. ئەو گردبوونەوەیە گرنگە. هەنگاوێکی باشماننا و رۆژەڤێکی باشی دروستکرد. لەسەر ئەمە هەڵمەتێکمان دەستپێکرد. ئەم گردبوونەوەیەش لەسەر ئەم بنەمایە ئەنجام دەدرێت. هەر بۆیە دەبێت هەموو کەسێک بەشدار ببێت. پێویستە لە هەموو گردبوونەوەکانی دیکە گەورەتربێت و بە ملیۆنان بەشدار ببن. لە ڕووی جەستەییەوە رێبەر ئاپۆ ئازاد بکات. جگە لەمە شتێکی باش نییە. لە ئێستادا دەوڵەتی تورک لە ناچاریدایە. باسی کوردان دەکات، باسی برایەتی، یەکسانی و شتی تر دەکات. پێویستە لەسەر ئەو بنەمایە فشاری زیاتر دروستبکەین. ئەوەی لەسەرمانە ئەمەیە. بۆئەمەش هەموو گەلەکەمان بە ژن و منداڵ و گەورە و گەنجەوە بەشداری گردبوونەوەکە ببن. بۆئەوەی ئەم گردبوونەوەیە فشارێک لەسەر دەوڵەتی تورک دروستبکات. بۆئەوەی تورکیا یاری نەکات و ناچاربێت بە شێوەیەکی دروست نزیکی پرسی کورد ببێت. گەر دروست نزیک بێتەوە ئەوا پرسەکان چارەسەر دەبن. ئیدی کاتی ئەوەیە ڕێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی بهێنینە دەرەوە. پێویستە هەمووکەس لەسەر ئەم بنەمایە تێکۆشێت. ئەوەی لە هەموان داوادەکرێت ئەمەیە. *چەندین خاڵتان دەستیشانکرد. لە کاتی چاوپێکەوتنەکەدا هەندێک لێدوان درا. لە پەڕلەمانی تورکیادا هەندێک پێشکەوتن دروستبوو. یەکە بە یەکی ئەمانە بپرسین. پێش ئەوەی بچینە سەر ئەو بابەتانە، وەک نمونەیەک ئەردۆغان بەشداری کۆبوونەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان بوو. دوای گەڕانەوەی لەگەڵ باخچەلیدا کۆبووەوە. باخچەلیش لە کۆبوونەوەی پەڕلەماندا چووە لای پەڕلەمانتارانی دەم پارتی و تەوقەی لەگەڵ کردن. دەمەوێت لێرەدا ئەمە بپرسم. هەرچەندە هیچ هەنگاوێک نەنراوە بەڵام لێداوانیش دراوە. ئایە ئەمە قۆناغێکی نوێیە، چارەسەرییە، یان پڕۆژەیەکە، یان ئەندازیاریی کۆمەڵایەتییە. دەمانەوێت ڕاڤەی ئەمە بکەین. پەویوەست بە کام تایبەتەمەندییەوە دەوڵەتی تورکی هێنایە ئەم خاڵە؟ کەس ناتوانێ ناوی لێبنێت، بۆچی؟ لەبەرئەوەی قسە جیاوازە، پراکتیک جیاوازە. کاتێک قسە و پراکتیک تەواوکەری یەکترنەبن، کەس ناتوانێت ناوی لێنێت. لەبەر ئەمە ناتوانین ناوی لێبنێین. یانی قسەیەک هەیە و دەڵێت "حەقیقەتی مرۆڤ کردەوەیانە". لەخۆڕایی ئەمە نەتراوە. مرۆڤ دەتوانێت بە قسەکردن هەموو کەسێک فریوبدات. لە پراکتیکدا هەرچەندە خواستی هەڵخەڵەتاندنت هەبێت، ناتوانی بیکەی. ناتوانی ڕاستی خۆت بشارییتەوە. بەدڵنییاوە دەردەکەوێت. بۆیە دەڵێن، 'کردەوە حەقیقەتی مرۆڤ دەرەخات". لە ئێستادا هەموو کەسێک دەیبنێت. قسەکانی ئەردۆغان و باخچەلی شتێکە و ئەوەی دەیکەن شتێکی دیکەیە و پێچەوانەی یەکترن. ئەمە بەلای هەموو کەسێکەوە ناکۆکی دروستەکات. ڕاستی ئەمە چییە؟ ئەوەی لە پراکتیکدا جێبەجێی دەکات. بۆیە ناتوانن بڵێن "ئەوەی لە پراکتیدا ڕوودەدات لە دەرەوەی ئێمەوەیە. ئێوە قسەکانمان بە بنەما بگرن." هیچ کەسێک ئەو قسانە بە بنەما وەرناگرێت. لە پراکتیکدا چی دەرکەوتووە ئەوە بە بنەما وەردەگرن. هەربۆیەوە ئەو پراکتیکەی کە دەوڵەت دەیکات جێگەی باوەڕی کەس نیە. بۆیە ناتوانی ناوێکی لێ بنێیت. ئێستا ئەمە پلانێکە. پلانێک بەڕێوەدەبرێت. گەر ئەم قسانە دەکرێت، ئەم پراکتیکەش لە ئارادایە، لە چوارچێوەیی پلانێکدا ئەنجام دەدرێت. لە ئێستادا دەوڵەتی تورک چی لەپێش خۆی داناوە. گەر بتوانێ تەڤگەری پەکەکە لەناوبەرێ، قڕکردنی کوردان بە ئەنجام بگەیەنێت و بتوانێت سایسەتی عوسمانی نوێ بەڕێوەبەرێ، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەسەڵاتداری و هەژموونی خۆی بەهێز دەکات. سیاسەتێکی ئیمپرالییان گرتووەتەبەر. لەبەر ئەوە هێزی خۆیان ناردە لیبیا، دەیەوێت لە  دەریای سپیش هەندێک ئەنجام بەدەست بخات، دەیویست لە قەفقاسیا هەندێک ئەنجام بەدەست بخا. لەم ڕووەوە لە عێراق و سوریادا چەندین هەنگاوی نا. هەرچی دەرفەتی تورکیا هەیە بۆ ئەمەی خەرج کردووە. بۆئەوەی بتوانن ئەم ئامانجەیان پێکبهێنن. هەرچەندی کارییان کرد بۆئەمە نەیانتوانی ئامانج بەدەست بهێنن. ئەمەش لە تورکیادا قەیرانێکی گەورەی دروستکرد. گەر لە تورکیادا لە ڕووی سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی، کولتووری و هەموو لایەنەکانەوە قەیران دروستبووە، دەرنجامی ئەم سیاسەتەیە. وایان دانابوو بەم سیاسەتە ئامانجی ئیمپریالییان پێکبهێنن. بۆ ئەمەش هەموو شتێکیان خەرج کرد. کاتێک کە ئامانجەکەیان پێكنەهات چی بوو؟ ئەم قەیرانە دروستبوو. ئەمەش تورکیای خستەناو گێژاوێکی سەختەوە. جگە لەمەش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە ناوی پڕۆژەی گەورەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە بەڕیوەدەبرێت. ڕوونە کێ بەڕێوەی دەبات. ئەمریکا، ئینگلتەرا و ئیسرائیل بەڕێوەی دەبەن. تابێت شەڕ لە  ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەرفراوان دەبێت. لە رۆژهەڵاتی ناوەڕستدا گۆڕانکاری دێتەئاراوە و وەک پێشوو نامێنێتەوە. ئەم پیشهاتە کاریگەرییەکی گەورە لەسەر تورکیا دروستدەکات. ئەوانەی کە پرۆژەی گەورەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڕێوەدەبەن بە ئاشکرا گوتییان نەخشە دەگۆڕرێت. دەڵەوت-نەتەوە گورز دەخوات. تورکیاش زۆر لەمە دەترسێت. دەیویست هەموو گۆڕانکارییەک لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەڕێگەی ئەوەوە دروستبێت. لەبەرئەوەی ئەندامی ناتۆیە و پەیوەندی بە ئەوروپاوە هەیە. تاکو ئێستا هێز لەوانەوە وەردەگرت و بەو هێزەوە لەسەر کوردان و گەلانی دیکە قڕکردنی پێش دەخست. لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەژموونی خۆی پێش دەخست. لە ئێستادا ئەمانەی لەدەستدا نەماوە. پێشهاتەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە بێ تورکیا دەگوزەرێت. ئەمەش زۆر تورکیای ترساندووە. هەم دەوڵەت دەترسێنێت، هەمیش حکومەت دەترسێنێت و هەمیش سەرمایەداریی تورکیا دەترسێنێت. سەرمایەداری تورکیا، سوپا، ئاکەپە، هەموویان بەهیوای ئەوەبوون لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ببنە هێزێکی ئیمپریالی. باوەڕیان بەمە کردبوو. چەندی کارییان کرد نەگەشتن بە ئامانجەی خۆیان و گورزی کوشندەیان خوارد. قەیرانی گەورە دروستبوون و ترسێکی گەورەی درستکردووە. بۆ پەردەپۆشکردنی ئەمە ئەردۆغان پەرەی بە کام پڕوپاگەندە دا؟ ئەردۆغان وتی، "ئیسرائیل ترسی گەورەیە بۆ ئێمە. ئیسرائیل هێرشمان دەکاتەسەر، دابەشمان دەکات و لەناومان دەبات." شتێکی وا بوونی نیە. هەموو کەسێک دەزانێت ئیسرائیل هێرش ناکاتەسەر تورکیا. بۆچی پەرەی بەمەدا؟ بۆئەوەی گەل فریووبدات. بۆئەوەی هەموو کەسێک پەلکێشی سەر سیاسەتی خۆی بکات. بۆئەوەی پەردەپۆشی هەموو قەیرانەکانی تورکیا بکات. کێشەکانی تورکیا زۆرە و گەلی ماندوو کردووە. دەیەوێت بەم شێوەیە پەردەپۆشی ئەمانە بکات. سەرنجی هەموو کەسێک دەداتە چی؟ دەڵێت تورکیا لە مەترسیدایە. تورکیا سەردەمانێک ئیمپراتۆرێتی عوسمانی پێکهێنا. لە کۆتاییدا هێندەی نەمابوو تورکیا نەمێنێت. بەگوێرەی بارودۆخی ئەوکاتە بەزۆر کۆماریان دامەزراند. لە ئێستادا ئەمە گوتارێتی. دەڵێت "ئێمە عوسمانی گەورە بووین، پارچەبووین و لە ئێستاشدا مەترسی ئیسرائیل لە ئارادایە و ئەوەی ئێستاش لەدەست دەدەین." ئەو کاتە خەڵک هەموو کێشەکان لەبیربکات و دەوڵەت دەپارێزێت. ئەمە بنەمایە. ئەوکاتەش ناتوانن خۆیان لەم قەیرانە قوتاربکەن. سیاسەتێکی ئاوا بەڕێوەدەبرێت. لە ئێستادا ئەم سیاسەتە ئەنجام بدات یا نا. کاتێک کە گوتییان ئێمە براین، موسڵمانین، پێکەوە دەژین، دەبێت پێکەوەیش بیپارێزین، بۆ ئەمە بوو. بۆچی پێشتر ئەمە نەدەگوترا؟ چەند مانگ پێش ئێستا چییان دەگوت؟ دەیانگوت "پەکەکە لەناودەبەین، قڕکردن دەگەیەنین بە ئامانج." چیبوو بە جارێک گۆڕییان. ئەو تێکۆشانەی بەڕێوەبرا و پێشهاتەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە ڕوودەدەن دەوڵەتی تورکی خستە ناوی قەیرانێکی گەورەوە. لەم مەترسییەدا دەژین و  دەترسن. گەر لێرەدا هاوکاری کوردان وەرنەگرن ئەوا گورز دەخۆن. هەربۆیە وادەکەن. یانی دەیانەوێت جارێکی دیکە هەموو کەسێک فریووبدەن. یاری دەکەن. هەرخۆی ڕۆڵگێڕییەکانینان لە پراکتیکدا دەرکەتووە. *لەلایەک ئەو لێدوانانە دەدەن و لەلایەکی ترەوە دەیانەوێت لایەنەکانی بەرامبەریان بێ کاریگەر بکەن و نەهێڵن. لێرەدا ڕێبەر ئاپۆ کە لە ڕستەی دووەمی خۆیدا ڕایگەیاندووە، "لە ڕووی یاسایی و سیاسییەوە هێزی ئەوەم هەیە، دەتوانم بناغەیەک دروست بکەم". ئێوەیش وەک هاوسەرۆکایەتی دەست نیشانتان کرد، لە گەڵ ڕێبەر ئاپۆن. مۆخاتەبی چارەسەری پرسی کورد ڕێبەر ئاپۆیە و ئەو دەتوانێت دانوستانەکان بەڕێوە دەبات. هەموو بزووتنەوە کوردییەکانیش خاوەنداری لێدەکەن. بەڵام دەوڵەتی تورکیا وتی مۆخاتەب ئەو نییە و دەستی بە هێرشکرد. هەروەک ئیوەش ئاماژەتان پێدا، دیسانەوە ڕێبەر ئاپۆ سزای ٣ مانگ قەدەغکردنی دیداری بەسەردا سەپێندرا. لێرەدا مەبەستیان چییە و دەیانەوێت چی بکەن؟ ئێستا ئەوەی ئێمە و ڕێبەر ئاپۆ گوتمان شتێکی نوێ نین. ئێمە بەساڵانە ئەم شتانە دەڵێین. کاتێک ڕێبەر ئاپۆ لە ئەکادیمیای مەعسوم کۆرکماز بوو، محەمەد عەلی بیراند هات چاوپێکەوتنێکی ساز کرد، ڕێبەر ئاپۆ لەو کاتەدا وتی: "من بەدوای مۆخاتەبێکدا دەگەڕێم." لەو کاتەوە ڕێبەر ئاپۆ بە ئاشکرا دەیویست پرسی کورد لەڕێگەی سیاسی و دێموکراسیەوە چارەسەر بکات بزووتنەوەکەمان چەندین جار ئەمەی ڕاگەیاندووە. هەروەها زۆرجار بزووتنەوەکەمان و گەلەکەمان ڕایانگەیاندووه که نوێنەری ئێمه لە هەموو بوارێکەوە ڕێبەر ئاپۆیە، ڕێبەر ئاپۆ ئەو کەسەیە کە مۆخاتەبی چارەسەری پرسی کوردە ئەمە زۆرجار وتراوە. دەوڵەتی تورکیاش ئەمە باش دەزانێت. نەک ئەوەی کە نەزانێت. کێ دەتوانێت پرسی کورد چارەسەر بکات، نەک هەر پرسی کورد، بەڵکوو دەتوانێت پرسەکانی تورکیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش چارەسەر بکات ڕێبەر ئاپۆ دەتوانێت چارەسەری بکات ئەوان ئەمە دەزانن بەڵام بە ئەنقەست هەندێک لێدوانی جیاواز دەدەن. ئەوان دەیانەوێت ئەوە بڵێن کە ڕوون نییە کێشەکە لەگەڵ کێ چارەسەر بکرێت. واتە دەیانەوێت بڵێـن لە نێو کوردا مۆخاتەب نییە ئەمە وتنانە زیاتر بۆ دەرەوە باس دەکات. فێڵێکی گەورەیە. بە زانابوون ئەو قسانەی کە کورد نەتەوە نییە، ئێمە نازانین چۆن ئەم پرسە چارەسەر بکەین، ئەوان ئەم کارە بۆ شاردنەوەی ڕاستیەکان دەکەن. لەڕاستیدا هەموو شتێک لەبەرچاوە و هەمووان دەزانن کە ڕێبەر ئاپۆ نوێنەرایەتی گەل دەکات ئەو بە ساڵانە لە پێناو ئەم مەبەستەدا تێکۆشان دەکات و بەساڵانە لە ئیمرالی بووە بەدیل گیراوە. بەم بۆنەوە گۆشەگیریی رەها لەسەر ڕێبەر ئاپۆ بەڕێوە دەچێت. بەم شێوەیە دەیانەوێت هەمووان تووشی سەرلێشێواوی بکەن. واتە دەیانەوێت کەس نازانێت دەیانەوێت چی بکەن. بەو چەواشەکارییانەوە دەیانەوێت ئامانجەکانیان بەدەست بهێنن. کاتێک سەد ساڵەی کۆماریان گرت، ئاکەپە، مەهەپە، هودا پار و هتد. پێکەوە وەستان و دەستی یەکتریان بەرزکردەوە، بەو کارە وێنەیەکیان پێشکەش کرد. دوای ئەمە هوداپار دیدارێکی لەگەڵ بارزانی ئەنجامدا. ئەردۆغان چووە نەتەوە یەکگرتووەکان و دواتر خۆی و باخچەلی هاتنە بەردەم گەل و هەندێک وتاریان پێشکەش کرد و هەندێک کرداریان نواند. هەموو ئەمانە تەواوکەری یەکترن. ئەوان دەیانەوێت چی بکەن ئەو کارە دەکەن، لەسە ئەوەی چۆن پلانەکانیان جێبەجێ بکەن کار دەکەن. وتەیەکی ناسراو هەیە. کاتێک یەکێتی سۆڤیەت بەهێز بوو و لە تورکیا لایەنگرانی هەبوون، دەوڵەت چی گوت؟ وتی: "ئەگەر پێویست بکات ئێمەش کۆمۆنیزم دەهێنین". ئەمە ڕاستی دەوڵەتی تورکیایە. تورکیا قەد پێکهاتەکان بە بنەما وەرناگرێت، خۆی بەبنەما وەردەگرێت. واتە ئەگەر شتێک هەبێت کە بکرێت دەوڵەت ئەنجامی دەدات. یانێ دەوڵەت هەیە، کۆمەڵگا و مرۆڤەکان بوونیان نییە. ئەمەش ڕاستیەکانی سیستەمی دەوڵەت دیاری دەکات. ئەمەش دەرخەری ئەوەیە کە ئێمە ڕووبەڕووی چ جۆرە دەوڵەتێک بووینەتەوە. کاتێک ئەردۆغان و باخچەلی قسەیان دەکرد و لە ڕۆژنامەکاندا بڵاو بووەوە، هەندێک کەس چییان دەگوت؟ دەیانوت پرسی کورد وەک جاران نییە و چارەسەریش وەک جاران نابێت. ئەم وتووێژانە بە زانابوونەوە باسی لەسەر دەکرا. واتە ئێمە بۆخۆمان پرسەکە چارەسەر دەکەین. دەیانگوت نە پەکەکە هەیە و نە ڕێبەر ئاپۆ، واتە دەمانەوێت بی خواست و مەیلی خۆمان بەبێ ئیرادەی گەلی کورد پرسەکە چارەسەر بکەین. ئەمە چی نیشان دەدات؟ ئەوان دەیانەوێت کوردی دەستەمۆ و گرێدراوی خۆیان بنیات بنێن. دەیانویست بەم شێوەیە هەموو کەسێک فریو بدەن. بەمەش دەیانەوێت ئەو کەسانەی لەبەرامبەریاندا ڕاوەستاون بێکاریگەر بکەن. واتە هەمووان بخەنە ژێر خزمەتکاری خۆیانەوە. بۆ خۆیان بە ڕوونی ئەمە دەڵێن. دەڵێن تەسلیم ببن و هەرچیمان پێدان قبوڵی بکەن. هەرکات شتێکمان پێدان ئەوە داومانە، هەرکاتیش نەدارا ئەوە نەدراوە، لۆژیکی ئاکەپە – مەهەپە لەسەر ئەم بنەمایە دامەزراوە. هەرکەسێک رووبەڕووی ئەمانە بوەستێتەوە دەڵێن، "ئەوان تیرۆریستن، خیانەتکارن، دەیانەوێت لەناومان ببەن." ئەوان بەو لۆژیکە مامەڵە دەکەن و پراکتیکەکەیان لەسەر ئەم پرەنسیپە داناوە. *ئەردۆغان دوای هێرشەکانی سەر ڕۆژئاوا ڕایگەیاند، لە داهاتوویەکی نزیکدا مژدەیەکی خۆشمان هەیە. دەسەڵاتدارانی عێراق هاتنە تورکیا، تورکیا هەوڵدەدات لەگەڵ سوریا کۆببێتەوە و چەتەکانی سەر بە دەوڵەتی تورکیا لە هەولێر لەگەڵ پەدەکە کۆبونەوە. هەروەها هاکان فیدان بۆ کۆبوونەوەکان دەچێتە لەندەن. کاتێک مرۆڤەکان ئەم پازڵلانە دێنێتە پاڵ یەک، ئامادەکاری چی دەکەن؟ دەوڵەتی تورکیا ئەگەر دەیەوێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕۆڵ ببینێت، سەرەتا دەبێت بە ڕێگەی سیاسی و دیموکراتیکەوە پرسی کورد چارەسەر بکات. لەو کاتەدا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەتوانێ ڕۆڵ بگێڕێت. کاتێک مرۆڤ چاولێدەکات، ئامانج و نیازێکی وایان نییە. یاری و فێڵە. واتە دەیەوێت پەکەکە لەناو ببەن و جینۆسایدی کورد تەواو بکەن. دەیەوێت هەموو شتەکانی کۆمەڵگا نەهێڵێت و ببێتە هێزی سەرەکی تورکیا و ئارمانجەکانی خۆی بەدی بێنێت. واتە هەژموونی خۆی لە تورکیا بە گشتی بسەپێنێ. بەم شێوەیە ناتوانێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا جێگای ببێتەوە. لە وتارەکەمدا وتم، لە قەیرانێکی گەورەدایە. دەیەوێت بەم شێوەیە لەم قەیرانە ڕزگاری بێت و ئەم ڕێگایەی هەڵبژاردووە. ئەو دیاریەی ئەردۆغان باسی دەکات ئەوەیە. لە ئەسەنیورت و ماردین و خەلفەتی و ئیلیح دیاریەکەی ئاشکرا کرد. ئەوان ئامانج و نیازی چارەسەری پرسی کوردیان نییە. ئەوان دەیانەوێت لە ڕۆژئاوا و سوریا پەرە بە داگیرکاری نوێ بدەن. بە جۆرێک دەیانەوێت ئەوە ڕووبدات و خۆیان لە قەیرانەکە ڕزگار بکەن. مەحاڵە بەو ڕێبازە لە قەیران ڕزگاریان بێت، بەڵکوو قەیرانەکەیان زیاتر دەکات. ئەمانە هەمووی لە بەرچاو ڕوودەدەن. دەیانویست نێچیرڤان بارزانی سەردانی تورکیا بکات ئەویش چوو، لە هەولێر بەناوی ئاهەنگگێڕانی کۆمارەوە پەدەکە، میت و باڵیۆزی تورکیا و ئەوانەی بە ئۆپۆزسیۆنی سوریا ناویان دەبەن کۆبوونەوەیەکیان ئەنجامدا مەبەستیان لەم کۆبوونەوەیە چی بوو؟ سودانی چووه تورکیا و تورکیا هێرشی کرده سەر ڕۆژئاوا و شه نگال، هاکان فیدان سەردانی لەندەن دەکات، کاتێک مرۆڤ هەموو ئەمانە لەسەر یەک کۆدەکاتەوە، دەبینێت پلانێک لە ئارادایە. هەمووان دەزانن کە بەریتانیا هێزی سەرەکییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کوردستان و سیاسەتی سەرەکی پەیڕەوی دەکات. بەرلەوەش دۆغان گورەش چوو بۆە بەریتانیا و دەوترا گڵۆپی سەوزیان بۆ هەڵکردووە، دواتر گوندەکانی کوردستان سوتێنران، گەل کۆمەڵکوژ، ئەشکەنجە و دەستگیرکران و زۆر شتی جیاواز سەریهەڵدا، لە ئێستادا بە پێشەنگایەتی ئەمەریکا، بەریتانیا و ئیسرائیل پڕۆژەیەک لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڕێوەدەچێت، بەو بۆنەوە دەچنە بەریتانیا. دەیەوێت بوارە نێونەتەوەییەکان لە گەڵ خۆی هاوڕا بکات. چۆن ئەمە دەکەن؟ ئه گه ر کێشه ی کورد چارەسەر بکرێت ئەوا ئەو ئامانجەیان هەڵدەوەشێتەوە؟ لەبەر ئەوە دەیانەوێت بۆ هێرشکردنە سەر ڕۆژئاوا ڕەزامەندی وەربگرن هەتا بتوانن لە ڕۆژئاوا و سوریا دەستوەردان بکەن. ئێستا ئەمریکا لەگەڵ ئیسرائیل لە پەیوەندییەکی بەردەوامدایە. ئێران گورزێکی قورسی بەر کەوتووە، واتە وەک پێشتر کاریگەرییەکانی لەسەر ڕۆژئاوا نەماوە. لە کۆبوونەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەردۆغان پێشتر نەخشەیەکی بەرز کردەوە و لەم دواییانەشدا نەتانیاهۆ پلانێکی دیاری کرد. یەکێک لە سیاسەتە دەسەڵاتدارییەکانی ناوچەکە لە لایەن ئیسرائیلەوە بەڕێوەدەبرێت، ئەوی تریان لەلایەن تورکیاوە بەڕێوەدەبرێت. ئەمە دیارە و هەموو کەس دەتوانێ بیبینێ. بەتایبەت گەلی ئێمەی ڕۆژئاوا و شەنگال دەبێ ئەم ڕاستیانە ببینن. مەترسی هەیە. دەبێت یەکڕیزیان پتەوتر بکەن. پاراستنی ڕەوای خۆت بەهێز بکەن و پەرەی پێبدەن. هاوکات لە بواری پەروەردەییەوە خۆیان بەهێز بکەن و بتوانن بەرگری لە خۆیان بکەن. ئەوەی لە ڕۆژئاوا و شەنگال داوا دەکرێت ئەمەیە. ئەگەر ئامادەکارییەکانتان بەم ئاڕاستەیەدا نەبێت گورزیان بەردەکەوێت. چونکە ئەم کۆبوونەوانە کە ئەنجام دەدرێن، پلانێک لە ئارادایە. واتە پلانەکان زیاتر بۆ سەر ڕۆژئاوا و شەنگالە. بەو بۆنەوە دەبێت هۆشیار بن و پاراستنی ڕەوای خۆیان بەهێز بکەن. دەوڵەتی تورکیا کەوتووتە ناو گێژاوێکەوە و ناتوانێت خۆی لە قەیرانەکان ڕزگار بکات، تا دێت قەیرانەکان گەورەتر دەبێت و کۆتایی بە دەسەڵاتی ئەکەپە- مەهەپە دێنێت، ئەمە ڕاستییەکەیە. *ئێمە دەمانەوێت دوای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگەڕێینەوە بۆ تورکیا. لە ئەسەنیورت قەیومیان داناوە. دوای ئەمە شارەوانییەکانی خەلفەتی، ئێلح و مێردین دەستی بەسەردا گیرا. ئێستاش چیرۆکی برایەتی و یەکسانی باس دەکەن. ئەم سیاسەتە مانای چییە و چۆن لێکدانەوەی بۆ دەکەیت؟ ئێستا ئەوەی ئەوان پەیڕەوی لێدەکەن یاسایی نییە، بەڵکو داگیرکارییە. دەوڵەتی تورکیا ڕوو دەکاتە هەرکوێ سەرەتا ئاڵای خۆی هەڵدەکات. دەوڵەتێک کە دەچێتە شوێنێک و ئاڵای خۆی هەڵواسێت واتە داگیرکەرە. مانای ئەوەیە کە ئەوان لەوێ لە دوژمن ڕزگار بوونە. واتە دەوڵەتی تورک کورد بە دوژمن دەزانێت و بەکار‌هێنانی وشەی برای ئێمەن هەموومان موسڵمانین مێژوومان یەکێکە، ئەمانە هەمووی قسەن بەس لە وتارەکاندا دەردەبڕێن. گرنگ چەندە بەو قسانە دەیانەوێ ڕاستیەکان بشارنەوە، گرنگ ئەوەیە چی دەکەن لەبەر چاوانن. بۆچی دەوڵەتی تورک کاتێک چوونە عەفرین و سەرێکانی و گرێسپی لەوێ ئاڵای خۆیان هەڵکرد، چونکە ئەو شوێنانە خاکی ئەوان نییە. ئێستا بە هەمان شێوە لەسەر شارەوانییەکان ئاڵای خۆیان هەڵدەکەن. واتە ئەوان داگیریان کردووە، ئەوان بەو شێوە بەردەوامن لە سیاسەتە داگیرکارییەکانیان. پێویستە خەڵکەکەمان لەو ڕۆانگەوە ڕاستیەکان ببینن، نەک بڵێن قەیوم هیچ پەیوەندییەکی بە یاساوە نییە. ئێستا گەلەکەمان دەڵێن زۆر جار داگیریان کردوون و لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا شارەوانییەکانمان دیسان بردووەتەوە واتە لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا دیسان شارەوانییەکانمان بەدەست دەهێنینەوە. ئەمە ڕێگایەکی زۆر هەڵەیە کە چاوەڕوانی هەڵبژاردنی داهاتوو بن. شارەوانیەکان هی ئێوەن. ئێوە بە ڕەنج و تێکۆشانی خۆتان بەدەستتان هێناوە. بۆیە پێویستە شارەوانییەکانتان بپارێزن و خاوەنداریان لێبکەن. ئامانجیان ئەوەیە کورد ملکەچی قەبوڵکردنی هەموو شتێک بکەن و دەیانەوێت کوردستان له دەستی کورد دەربێنن وەکوو موڵکی خۆیان مامەڵەی لەگەڵ بکەن. بۆیە بەو عەقڵیەتەوە کۆمەڵگای کورد و مافەکانی قبوڵ ناکرێت بۆیە دەبینین ئەو هەنگاوانەی دەنرێت بە گوێرەی قسەکانیان نایتەوە. لە ئەسەنیورت، مێردین، ئێلح و خەلفەتی ئیرادەی گەل پێشێل کراوە ئەمە بەو مانایەیە ناسنامەی ئەو گەلە ناناسن و هەرچییەکیان بوێت دەرەوەی یاسا پێکی دێنن و چاوەڕێ ئەوەن گەڵ قبوڵی بکات. گەلەکەمان نابێت بەهیچ شێوەیەک یەمە قبوڵ بکات.  

هاوڵاتی ديدارى: ئازاد عەلى بیۆگرافی: د. ئاسۆ عه‌بدولڵا حه‌سه‌ن زاده ساڵی (1964) له به‌غداد له دایک بووه. خوێندنی له بواری یاسای نێونه‌ته‌وه‌ییدا له فه‌ڕەنسا و سویسرا ته‌واو کردوه. له زانکۆکانی فه‌ڕه‌نسا، سویسرا و کوردستان مامۆستا و سه‌رۆک به‌ش بووه. له‌ نێوان ساڵه‌کانی (2012 بۆ 2017)  ڕاوێژکاری سه‌رۆکی حوکوومەتی هه‌رێمی کوردستان بووه. له‌ پاش له‌تبوونی حیزبی دیموکرات له ساڵی (2006) تا ساڵی (2019)  ئه‌ندامی ڕێبه‌ریی حیزبی دیموکراتی کوردستان و ماوه‌ی سێ ساڵ جێگری سکرتێری گشتی و وته‌بێژی ئه‌و حیزبه بووه. له ئێستادا خه‌ریکی کاری ئه‌کادیمی و ڕاوێژکارییه. (100) ساڵ بە سەر (پەيمانى لۆزان - 1923)، کە لە نێوان دەوڵەتە زلهێزەكان و توركياى ئاتاتورك واژۆکرا تێپەڕى، كە (پەيمانى سيڤەر)ى هەڵوەشاندەوە و كوردى لە بوونى دەوڵەت بێبەشکرد؟ پاش سەد ساڵ لە بێ دەوڵەتى، كوشتن و جينۆسايد، ئەگەری پشتيوانييەكى نێودەوڵەتى هەيە بۆ كورد، تا لەپای ئەو غەدرە قەرەبوو بكرێتەوە؟ هۆکاری ناوخۆيى گرفتى زۆرە؟ ئەى هۆکاری دەرەكى ئێوە چۆن دەیبينين؟ کورد ده‌بێت چی بکات و به کوێ ده‌گات؟ - دیاره ناتوانین هۆکاری ناوخۆیی و هۆکاری ده‌ره‌کی به‌ ته‌واوی لێک جیا بکه‌ینه‌وه و ئه‌و دوانه زۆر جار به‌رهه‌می یه‌کترن، به‌ڵام به‌ هه‌رحاڵ ئه‌وساش و ئێستاش هه‌ر دوو هۆکارەکە وه‌ك یه‌ک کاریگه‌ریی نه‌رێنییان له ‌سه‌ر دۆخ و چاره‌نووسی کورد هه‌بووه و هه‌یه. له ‌په‌نای ئه‌و دوو هۆکارەشدا پێویسته هۆکاری کات یا سه‌رده‌ممان له ‌به‌رچاو بێت.  کێشه‌ی کورد له بنه‌ڕه‌تدا ئه‌وه‌یه، که له مێژوو به ‌جێ ماوه یان باشتره بڵێم وادەی خۆی له‌گه‌ڵ مێژوو، که سەد ساڵ پێش ئێستا بوو، له ده‌ستی داوه. به واتایه‌کی تر ئه‌و کاتەی که کاتی بوو، کورد ئاماده‌ نه‌بوو، ئێستاش، که کورد بە خۆ هاتوەتەوە، لانی که‌م بۆ سه‌ربه‌خۆیی ئه‌گه‌ر دره‌نگیش نه‌بووبێت کاره‌که دژوارتر بووه چونکه ڕێسای یارییەکە و ئه‌و شتانه‌ی له گره‌ودان گۆڕاون.  ئەگەر نا ئەوه‌ نه‌بێت، کە هه‌موو ئه‌و گه‌لانه‌ی به سه‌ربه‌خۆیی گه‌ییشتوون هه‌مووی له‌ سایه‌ی مشوور، ئازایه‌تی، ژیری و یه‌كگرتوویی خۆیانه‌وه بووبێت. هیچ کام له‌و گه‌لانه‌ی به سه‌ربه‌خۆیی گه‌ییشتوون نه هێنده‌ی کورد قه‌ڵاچۆ کراون و نه هێنده‌ی کوردیش خه‌باتیان کردوه. به‌ڵام به ‌سه‌ربه‌خۆیی گه‌ییشتنی زۆربه‌ی ئه‌و گه‌لانه له سایه‌ی ڕێککه‌وتنی زلهێزه‌کان (نموونه‌كانی سه‌ده‌ی نۆزده‌ و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیست) یان له چوارچێوه‌ی ڕه‌وتێکی گشتیی لێکترازانی قه‌ڵه‌مڕه‌وه‌کان و به‌ سه‌ربه‌خۆیی گه‌ییشتنی گه‌لانی ناو ئه‌و قه‌ڵه‌مڕه‌وانه بووه (نموونه‌کانی ڕزگاری له ئیستعمار و له ‌به‌ریه‌ک هه‌ڵوه‌شانی فیدراسیۆنه‌کانی خۆرهەڵات له نیوه‌ی دوه‌می سه‌ده‌ی بیسته‌مدا). ئه‌وه‌نده تروسکایییه‌ش، که دوای شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی به په‌یمانی سیڤەر بۆ کورد یان باشتره بڵێم بۆ به‌شێك له کورد ‌ده‌رکه‌وت به هۆیه‌كی بنه‌ڕه‌تی، که ئێستاش له جێی خۆیه‌تی کوژایه‌وه، ئه‌ویش ئه‌وهیە، که کورد نه ئەوکات و نه دوای ئەوکاتێش هەرگیز خاوه‌نی بزوتنه‌وه‌یه‌کی ناسیۆنالیستیی ئه‌وه‌نده به‌هێز، یه‌کده‌ست و تۆکمه نه‌بووه، که یه‌كگرتوانه و به ‌بێ‌ دوودڵی ستراتژیی سه‌ربه‌خۆیی بگرێته به‌ر و له ژیۆپۆلەتیکی هه‌ستیار و چاو له ‌سه‌ری ئه‌و ناوچه‌یه‌دا، که کوردستانی لێ هه‌ڵکه‌وتوه و له‌ ناو ڕکابه‌ریی زلهێزه‌كاندا به جۆرێك به‌ڕه‌ی خۆی له ئاو بێنێته ده‌ر، که بۆ پووچه‌ڵکردنه‌وه‌ی دژمنکاریی ده‌وڵه‌تانی دەسەڵاتدار به ‌سه‌ر کوردستاندا پشتیوانی و هاوڕێگایی زلهێزه‌کان یان زلهێزێک بۆ لای خۆی ڕابکێشێ. به‌و پێیهی هه‌م هۆکاری نێوده‌وڵه‌تی هانابه‌خش نه‌بووه و هه‌‌م خه‌تای کورد خۆشییەتی، که هه‌میشه پارچه پارچه بووه و ئینتمای بچووک و عەقڵییەتی خێڵه‌کی و میرنشینی به ‌سه‌ریدا زاڵ بووه. هه‌موو ئه‌و قسانه‌ بۆ ئه‌مڕۆش ڕاستن، ته‌نیا جیاوازی ئه‌وه‌یه، که ئه‌مڕۆ به ‌داخه‌وه چاوچنۆکیی یاسای نێوده‌وڵه‌تیش له‌ پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ تێکدانی سنووره‌کانیشی پێوه زیاد بووه. دیاره هه‌م له‌‌م بواره‌دا و هه‌م له بواری مافه‌كانیدا که‌متر له سه‌ربه‌خۆییدا ئه‌مڕۆ له یاسا و پێوه‌ندییه نێونه‌ته‌وه‌یییه‌کاندا ده‌رفه‌ت و زه‌رفیه‌ت بۆ گه‌لانی ژێرده‌سته له جاران زیاتره. به‌ڵام ئه‌گه‌ر کورد مشوورێک له هۆکارە ناوخۆیییه‌که‌ی نه‌خوات و چاکی نه‌کات به دووری ده‌زانم ته‌نانه‌ت بۆ مافه‌كانی که‌‌متر له سه‌ربه‌خۆییش هۆکاری ده‌ره‌کی به هانای کورده‌وه‌ بێت. ئێستا ئایا کورد ده‌بێ چی بکات و به کوێ ده‌گات، من پێم وایه کورد به خه‌یاڵ، دروشم، بانگه‌شه‌‌ و دابه‌شبوون به هیچ کوێ ناگات. به‌ڵکوو ده‌بێت له چوارچێوه‌ی هه‌ر پارچه‌یه‌کی کوردستاندا چینی سیاسی وێڕای گوێگرتن له کۆمه‌ڵگا ڕاستگۆیانه و شێلگیرانه پرۆژه‌یه‌کی هاوبه‌شی ستراتژی دابڕێژێته‌وه، که هه‌موو گروپ و تاكێکی کورد و گشت فره‌چه‌شنییه‌كانی ناو کۆمه‌ڵگای کورده‌واری خۆی تێدا ببیننه‌وه و خه‌ون و به‌رژه‌وه‌ندییه باڵاکانی گه‌ل بخاته پێش قازانج و خولیا تایبه‌تییه‌كان. پڕۆژه‌یه‌ک، که هه‌ر به قسه نه‌بێت، به‌ڵکوو به هه‌نگاوی ورد و ڕوانگه‌ی درێژمه‌ودا ته‌نرابێت و به‌ کرده‌وه کار له ‌سه‌ر ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و رۆئیای سیاسی، ژێرخانسازیی فه‌رهه‌نگی، به‌رپرسیارکردنی چینی سیاسی، دروستکردنی بنیاته‌کانی ده‌وڵه‌تداری، کۆنتڕۆڵی خاک و سه‌رچاوه‌کان، خۆبژیویی ئابووری، په‌روه‌رده‌ی کادری پسپۆڕ، دروستکردنی هێزی پۆشته‌ و یه‌کگرتووی سه‌ربازی، ڕاکێشانی سه‌رنج و لۆبیی نێونه‌ته‌وه‌‌یی و زۆر شتی تر بکات. هه‌ر پارچه‌یه‌کی کوردستانیش ده‌بێ بۆ خۆی ئەجێندای خه‌باتی خۆی بباته پێش و نابێت هێزی هیچ پارچه‌یه‌ک ده‌ست له کاروباری پارچه‌یه‌کی تر وه‌ربدا، به‌ڵام وێڕای مامەڵەی ژیرانه‌ و واقعبینانه‌ی هه‌ر پارچه‌یه‌ک له‌گه‌ڵ واقیعی حاڵ، ده‌كرێ و ده‌بێ هه‌موو پارچه‌کان له ‌سه‌ر هەندێك پره‌نسیپی نه‌ته‌وه‌یی بۆ پێوه‌ندیی نێوانیان و بردنه‌ ‌پێشی کۆی پرسی کورد له ئاستی جیهانیدا ڕێکبکه‌ون و کاری پێ بکه‌ن. * دوو ئەزموونى (باشورى كوردستان) دواى (ڕووخانى ديوارى بەرلين- 1989) و (ئەزموونى خۆرئاواى كوردستان) بە دواى (ڕووداوەكانى بەهارى عەرەبى-2011) دروستبوون و تا ئێستاش پشتيوانى ئەمريكا و ئەورروپايان هەيە، ئەم دوو ئەزموونە (جيا لەوەى هەڵگرى ڕەخنەى زۆر و گلەيی ناوخۆيى و دەرەكين) دەتوانن، وەكوو هەنگاوێك بۆ تەواوكردنى (سيڤەر) و كۆتايى (لۆزان) چاوى لێ بكرێت بە ئاكام بگەن؟ بۆچى ئەم دوو ئەزموونە لە (خۆرهەڵاتى كوردستان) و (باكورى كوردستان) دروست نەبوون؟ - هه‌ر دوو ئه‌زموونی باشوور و خۆرئاوای کوردستان به هه‌موو که‌موکوڕییه‌كانیانه‌وه له مه‌ودای مێژوویی بوونییەتی نه‌ته‌وه‌ی کورددا ده‌ستکه‌وتی گه‌وره‌ن و ده‌بێت به هه‌موو نرخێک بپارێزرێن، چونکه نابێت پێمان وا نه‌بێت، که ئه‌و قه‌وارانه هه‌تا سه‌ر بۆ کورد گه‌ره‌نتی کراون؛ ئه‌گه‌ر سه‌رکردایه‌تیی  ئه‌و دوو ئه‌زموونه زۆر وریا، یه‌كگرتوو و به‌رپرسیارانه نه‌جوڵێنه‌وه، ده‌کرێ هه‌ر دووکیان به شه‌و و ڕۆژێک له ده‌ست بچنه‌وه. با له‌گه‌ڵ خۆشمان ڕاستگۆ بین پشتیوانیی ئەورووپا و ئه‌مریکا له‌و دوو ئه‌زموونه شتێکی ڕەها نییه. ئه‌و پشتیوانییه له ئه‌زموونی خۆرئاوای کوردستان هێشتا له‌رزۆکه و به کۆمه‌ڵێك پێوانەی ته‌ناهییه‌وه به‌ستراوه‌ته‌وه، که ده‌كرێ گۆڕانیان به ‌سه‌ردا بێ. له باشووریش ئه‌و پشتیوانییه بۆ هه‌موو شتێک نییه و له بەرانبەردا ئه‌وانیش چاوه‌ڕوانیی یه‌کێتی و حوکمڕانیی دروستیان له کوردی باشوور هه‌یه. ناتوانین هیچ کام له‌و دوو ئه‌زموونه‌ش نه به جێبه‌جێکردنی په‌‌یمانی سیڤەر و نه به کۆتایی هێنان به په‌یمانی لۆزان له قه‌ڵه‌م بده‌ین. به‌ڵکوو ده‌كرێ بڵێین، که به‌ فەرمی ناسین و جێکه‌وتنی ئه‌و دوو ئه‌زموونه تا ڕاده‌یه‌ک جێبه‌جێنه‌کردنی "سیڤەر" قه‌ره‌بوو ده‌کاته‌وه یا له ده‌ره‌نجامه‌کانی "لۆزان" که‌م ده‌کاته‌وه.  ئێستا ئایا بۆچی ئه‌زموونی له‌و جۆره‌مان تا ئێستا له باکووری کوردستان و له خۆرهەڵاتی کوردستان نه‌دیتوه، هۆیه‌که‌ی بۆ ئه‌و شته ده‌گه‌ڕێته‌وه، که دوکتور قاسملوو به واقعییه‌تی ئۆبژێکتیڤ ناوی ده‌برد. به‌ داخه‌وه دابه‌شبوونی کوردستان واقعیه‌تێکی ئۆبژێکتیڤ یان باشتره بڵێم چوار واقعیه‌تی ئۆبژێکتیڤی دروست کردوه. واته هه‌ر چه‌ندێک تایبه‌تمه‌ندی و ویست و ئاره‌زووی هه‌‌موو نه‌ته‌وه‌ی کورد یه‌كانگیر و لێک نزیک بێت، ئه‌و نه‌ته‌وه‌یه له ناو جه‌غزی لانیکه‌م چوار دانه چوارچێوه‌ی سیاسی- یاسا و چوار دانه پانتاییی مێژوویی-کولتوری و چوار به‌ستێنی ژیۆپۆلیتیک و کار و کاردانه‌وه‌ی نێوده‌وڵه‌تیدا مه‌ڵاس دراوه. هه‌ڵکه‌وت و هه‌لومه‌رجی باکوور و خۆرهەڵاتی کوردستان، هه‌‌م له‌ نێوان خۆیاندا و هه‌م له‌‌‌گه‌ڵ باشوور و خۆرئاوای کوردستان جیاوازن. کورد له هه‌ر کام له‌و ده‌وڵه‌تانه‌دا، که به‌ سه‌ریدا دابه‌ش بووه له‌ ڕووی گرێدراویی مێژوویی و هاوکێشه‌ی دێموگرافیی نێوان خۆی و باقیی خه‌ڵکی وڵات و له‌ ڕووی پاشخان و کولتووری سیاسی و پێوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تییه‌کانی سیستمی دەسەڵاتدار له‌ وڵاته‌که‌دا له دۆخێکی جیاوازدایه، ته‌نانه‌ت هیچ هاوشێوه‌یییه‌ک له‌و باره‌وه له‌ نێوان خۆرئاوا و باشووریشدا نییه. هه‌ر به‌شێک‌ی کوردستان له شتێکدا تایبەتمەندیی تایبه‌ت به خۆی هه‌یه‌. بۆ نموونه کوردی خۆرئاوا کێشه‌ی وای هەیە، که کوردی هیچ پارچه‌یه‌کی تر نییه‌تی، بۆ نموونه بێ ‌ناسنامه‌یی و ناپه‌یوه‌سته‌یی جوگرافیایی. کوردی خۆرهەڵات له‌گه‌ڵ ئه‌وەی که دووهه‌مین پارچه‌ی گه‌وره‌ی کوردستانه، که‌چی له‌و بارهیە‌وه دۆخی له کوردی پارچه‌کانی تر سه‌ختتره که ئه‌و دوالیزم (دوانه‌یی)یه‌ی له‌ نێوان کورد و تورک له تورکیا یان له‌ نێوان کورد و عه‌ره‌ب له عیراق و سوریا هه‌یه و وای کردوه شێوەی بابەتەکە له‌و وڵاتانه‌دا ساده‌تر بێت، له ئێران له‌ نێوان کورد و فارسدا نییه و مۆزایکه‌که له ئێراندا زۆر ئاڵۆزتره و ده‌وڵه‌تی ئێرانیش پشت  به پاشخانێکی پته‌وتر و به ‌ڕابردووتری ده‌وڵه‌تداریی پشتبه‌ستوو به ناسنامه‌ی ئێتنیکی-مه‌زهه‌بی ده‌به‌ستێ. بۆ باشووری کوردستان ده‌توانین باسی ئه‌و پاشخانه ئیستعمارییه‌ی عیراق و ئه‌و هه‌موو هه‌ل و ده‌رفه‌ته سیاسییه یه‌ک له ‌دوای یه‌کانه‌ بکه‌ین، که له‌و وڵاته‌دا بۆ کورد هاتوەته‌ پێش. هه‌ر چی باکووری کوردستانیشه، ناتوانین حاشا له‌‌وه بکه‌ین، که سیستمی نیمچه کراوه‌ی تورکیا و تێکه‌ڵاوییه نیهادییه‌کانی له‌گه‌ڵ خۆرئاوا و ئەرووپا  هه‌میشه کۆمه‌ڵێك زه‌رفیه‌تیشی بۆ کوردی باکوور دروست کردوه. که‌وابوو ئه‌وەی که ئه‌زموونی باشوور و خۆرئاوا له خۆرهەڵات و باکوور دروست نه‌بوون، پێوه‌ندیی به‌و تایبه‌تمه‌ندییه ناوخۆیی و ژیۆپۆلەتیکانه‌ و به‌و ده‌رفه‌تانه‌وه هه‌یه، که له کات و ‌ساتێکدا بۆ پارچه‌یه‌کی کوردستان دێنه پێش. ئێوه چاو لێ بکه‌ن،‌ هه‌تا "به‌هاری عه‌ره‌بی" کورده‌کانی خۆرئاوا له ‌ڕووی خه‌بات و ڕێکخستنه‌وه له هه‌موو پارچه‌کانی کوردستان له ‌دواتر بوون و ئێستاش نه‌بوونەتە خاوه‌نی کارزارێکی خه‌باتگێڕی، که پاشکۆی هێزی پارچه‌یه‌کی تری کوردستان نه‌بێت، که‌چی له ‌پڕ ده‌رفه‌تێکی ناوخۆیی به‌ نێونه‌ته‌وه‌ییکراو (لە پێشدا شه‌ڕی ناوخۆییی سوریا و ئینجا "داعش")یان بۆ هاته پێش، که قۆستیانه‌وه و له سایه‌ی ئازایه‌تیی خۆیان و هانابه‌خشبوونی هه‌لومه‌رجه‌که توانیان مۆدێلێکی تایبه‌ت له خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دابمه‌زرێنن و سه‌رنجی کۆمەڵگەی نێوده‌وڵه‌تی بۆ لای خۆیان ڕابکێشن. له بەرانبەردا باکوور ئه‌و پارچه‌یه‌ی کوردستانه، که له سی ساڵی ڕابردوودا خاوه‌نی گه‌وره‌ترین هێزی دیاسپۆرا و له ‌ڕووی سه‌ربازییه‌وه هه‌ڵسووڕێنەرترین لایه‌نه (په‌که‌که)، ئه‌وه جیا له خه‌باتی مەدەنی، که ئه‌و بواره‌ی بۆ کوردی باکوور هه‌بووه، کوردی هیچ پارچه‌یه‌کی تر نه‌یبووه. له‌و لاشه‌وه، خۆرهەڵات ئه‌و پارچه‌یه‌ی کوردستانه، که زۆرترین هێمای بۆ هه‌موو نه‌ته‌وه‌ی کورد داهێناوه و له هه‌ر پارچه‌یه‌کی تریش کوردستانیش زیاتر یه‌کانگیری و گرێدراویی له‌ نێوان خه‌ڵک و حیزبه‌کاندا تێدا ده‌بینرێت. که‌چی هه‌م تورکیا و هه‌م ئێران، هه‌ر کامه‌یان به شێوه‌ی خۆی، جیا له‌وەی که هه‌ر دووکیان پاڵیان بە پاشخانی سه‌دان ساڵه‌ی ده‌وڵه‌تداریی عوسمانی و سه‌فه‌وییەوە داوه، له ته‌واوی ئه‌و ماوه‌یه‌دا نه‌یانهێشتوه هەژموونی سه‌ربازییان به‌ سه‌ر کۆی وڵات به‌ تایبه‌تی به ‌سه‌ر کوردستاندا له‌ ناو بچێت. هۆیه‌که‌‌شی بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه، که حوکوومەته‌کانی هیچ کام له‌و دوو ده‌وڵه‌ته ڕیسک و موغامه‌ره‌ی له چه‌شنی داگیرکردنی کوه‌یت له ‌لایه‌ن سه‌دام حوسێنیان نه‌کردوه هه‌تا هه‌موو دنیا له خۆیان بکه‌نه دژمن و به‌م جۆره کاردانه‌وه نێوده‌وڵه‌تییه‌که ده‌رفه‌ت بۆ کوردیش بڕه‌خسێنێ. ئه‌گه‌ر شتی له‌و بابه‌ته‌شیان کردبێت په‌رشوبڵاو و که‌متر به‌رچاو بووه و له سه‌رده‌مێکیشدا بووه، که ئیتر دنیای یه‌کجه‌مسه‌ریی پاش کۆتایی شه‌ڕی سارد کۆتایی هاتوه و بوار بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی (وه‌ک ئه‌وه‌ی له دژی ڕژێمی سه‌دام کرا) نه‌ماوه. ئه‌وه‌ش زیاد بکه‌م، که له ته‌واوی ئه‌و سەردەمانەدا، که بەڕێزت مه‌به‌ستته نه له ئێران و نه له تورکیا شۆڕش، کوده‌تا یان ئاڵوگۆڕێکی بنه‌ڕه‌تی له سیستمی سیاسیدا ڕووی نه‌داوه هه‌تا کوردی باکوور و خۆرهەڵات به قازانجی خۆیان بیقۆزنه‌وه. ئه‌وه جیا له هه‌‌موو ئه‌و ئاڵوگۆڕانه‌ی که له سێ ده‌یه‌ی ڕابردوودا له ناوچهکە و جیهاندا ڕوویان داوه و به‌ تایبه‌تی له خۆرهەڵات زۆربه‌ی به زیانی کوردی ئه‌و پارچه‌یه ته‌واو بووه. ئه‌‌و قسانه بۆ پاکانه‌کردن بۆ که‌موکوڕی و که‌مته‌رخه‌مییه‌کانی خۆمان نییه، به‌ڵکوو ده‌مه‌وێ بڵێم، کاتێک نه‌ته‌وه‌یه‌ک پارچه پارچه کرا، هه‌میشه هۆکاری ژیۆپۆلەتیک و هه‌لومه‌رج، که له ده‌ره‌وه‌ی ویستی ئەودایە قسه‌ی یه‌که‌م ده‌کا.   * بە دواى كۆمارى كوردستان (1946-كۆمارى قازى محەمەد) لە خۆرهەڵات، بەردەوام خەباتى ئەم پارچەيە ڕووبەڕووى شكست و هەڵدێران بووەتەوە (جيا لە سەردەمی شۆڕشى گەلانى ئێران- (1979) دەسەڵاتى ناوخۆییی حيزبى ديموكرات و كۆمەڵە) لە كوێ دەكرا، هەلەكان بقۆزرێتەوە بۆ ديفاكتۆى خۆرهەڵات و نەكرا، نەدەكرا (1979-خۆبەڕێوەبەرى خۆرهەڵات) لە دەست نەچێ؟ - ناکرێ جگه له‌و دوو سەردەمەی ئاماژه‌ت پێ کردوه، خه‌باتی هه‌شت ده‌یه‌ی ڕابردووی کوردی خۆرهەڵات ته‌نیا له شکست و هه‌ڵدێراندا کورت بکه‌ینه‌وه. ڕاسته، که بزوتنه‌وه‌ی کورد له خۆرهەڵات به ئامانجه سه‌ره‌کییه‌کانی خۆی نه‌گه‌ییشتوه و له به‌شی زۆری ئه‌و ماوه‌یه‌دا زۆر هۆکار چوونەتە پاڵ یەک هه‌تا مه‌یدانی مانۆڕی ئه‌و بزوتنه‌وه‌یه هه‌ر چەند دەکرێت به‌رته‌سکتر ببێته‌وه. به‌ڵام ده‌بێت ئه‌وه‌شمان له‌ به‌رچاو بێت، که له‌و لاشه‌وه نه ڕژێمی کۆماری ئیسلامی به ئامانجی خۆی بۆ هێنانه‌ سه‌ر چۆکی خۆرهه‌ڵاتی کوردستان گه‌ییشتوه و نه ئه‌و لایه‌نانه‌ی ده‌یانه‌وێت خۆرهەڵاتی کوردستان په‌راوێز بخه‌ن یان بیکه‌نه پاشکۆی ئەجێندای خۆیان له‌و هه‌وڵه‌یاندا سه‌رکه‌وتووبوون. به ‌پێچه‌وانه‌وه، گوڕوتین و ڕووبه‌ری جوگرافیاییی هۆشیاریی سیاسی و هۆگریی نه‌ته‌وایه‌تیی نه‌وه له دوای نه‌وه‌ی کوردی خۆرهەڵات هه‌ر هاتوه و زیاتر بووه. هه‌م کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی و هه‌م پارته سیاسییه‌کانیشی به ئاستێکی باش له پوختبوونه‌وه‌ی گوتاری و ئیعتباری سیاسی و پۆتانسیه‌لی خه‌باتگێڕی گه‌ییشتوون. ‌من هه‌موو ئه‌مانه به ده‌ستکه‌وت یان بنیاته‌کانی سه‌رکه‌وتنی گه‌وره‌تر ده‌زانم. خۆ سه‌رکه‌وتن هه‌ر "هارد پاوه‌ر" نییه، ده‌بێ "سۆفت پاوه‌ر"یش ببینین. ئێستا ئایا بۆچی پاش شۆڕشی (1979) دیفاکتۆی خۆرهەڵات دروست نه‌بوو یان به وتەی بەڕێزت بۆچی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی خۆرهەڵات خۆی نه‌گرت، له‌ پێشدا پێویسته بڵێین، که له ‌دوای شۆڕش ئه‌گه‌ر چی حیزبه‌ سیاسییه‌کانی خۆرهەڵات به‌ تایبه‌تی حیزبی دیموکرات ده‌ستیان دایه زۆر کار، که ئه‌رکی حوکوومەتێك بوون و هه‌وڵیاندا بنه‌ماکانی خۆبه‌ڕێوه‌به‌رییه‌ک له خۆرهەڵات دابمه‌زرێنن (دیاره ئەو کاتە پێیان نه‌ده‌گوت خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری و به ئه‌ده‌بیاتی ئەو کاتە خودگه‌ردانی ئه‌و شته بوو، که کورد پێی ڕازی نه‌بوو!)، به‌ڵام کوردی خۆرهەڵات پێ ڕانه‌گه‌ییشت وه‌ها خۆبه‌ڕێوه‌به‌رییه‌ك دروست بکات و ڕایبگه‌یه‌نێت، چونکه جارێ ده‌بوو مامەڵە له‌گه‌ڵ پشێوی و بۆشاییی ده‌سه‌ڵات بکات و له‌وه‌ش خراپتر زۆر زوو پیلانگێڕی و هێرشی تاران له‌ دژی کوردستان ده‌ستی پێ کرده‌وه‌. هه‌ر بۆیه دروستتره له‌ جیاتی پێکنه‌هاتنی قه‌واره، باسی له‌ ده‌ستدانه‌وه‌ی کۆنتڕۆڵی خاک له‌و کاته‌دا بکه‌ین. هەندێک هۆکاری پێکهاته‌یی هه‌ن، که له وڵامی پرسیاری پێشوودا باسم کردن. هەندێک هۆکاری قۆناغییش هه‌ن، که شیاوی ئاماژه‌ پێکردنن. پێش هه‌موو شتێک به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌زموونی ڕزگاریی باشووری کوردستان له ساڵی (1991)، که پاش دوو بڕگه‌ی دوورودرێژی خه‌بات و مه‌یدانداریی هێزه‌کانی ئه‌و پارچه‌یه و ململانێی سیاسی و چه‌کداری و مشتومڕیان له‌گه‌ڵ حوکوومەت و له‌گه‌ڵ دنیای ده‌ره‌وه‌ هاتبووه پێش، پێش شۆڕشی (1357) له‌گه‌ڵ ئه‌وەی‌ که حیزبی دیموکراتی کوردستان له دوای رووخانی کۆماری کوردستانه‌وه هه‌رگیز وازی له خه‌بات و خۆڕاگری نه‌هێنابوو، به‌ڵام له هیچ کام له‌ به‌ستێن و مه‌یدانه‌کانی خه‌باتدا خاوه‌نی ئه‌و که‌ره‌سته مادی و مینۆکییانە، ئه‌و پۆتانسێڵە سیاسی و خه‌باتگێڕییه و ئه‌و بوار و ئه‌زموونه له تێکۆشان نه‌بوو، که له ‌دوای شۆڕشەوە بۆی ڕه‌خسا. کوردی خۆرهەڵات له کاتی شۆڕشی (1357)دا ئه‌گه‌ر چی زۆر ئازایانه به‌شداریی گۆڕانه‌که‌ی کرد، به‌ڵام خۆی بۆ ئامادە نه‌کردبوو و به گوزارشتی ڕێبه‌رانی ئه‌و کاتەی حیزبی دیموکرات ڕژێمی شایان به ‌سه‌ردا ڕووخا. ئه‌و توێژه‌ش له نه‌یارانی ڕژێم، که باشتر خۆیان بۆ ئه‌و ده‌رفه‌ته ئاماده کردبوو و ده‌رفه‌ته‌که‌یان بۆ خۆیان قۆسته‌وه واته خومه‌ینی و هه‌ڤاڵانی به زۆر هۆکار، که ‌ده‌یزانین له ناو کۆمه‌ڵگای ئێراندا جێگهوپێگه‌یه‌کی وان به نسیب بوو، که زۆربه‌ی نزیک به ته‌واوی کۆمه‌ڵگای ئێران ناچار بوو پشتیوانیی خۆی له‌ ناوبراو ڕابگه‌یه‌نێت. هەژموونی ڕێبه‌ری نوێی ئێران له بواری ئایدیۆلۆژی و به ئیسلامی کراوی ئه‌وسادا به جۆرێک بوو، که ته‌نانه‌ت کورده‌کانیش له سه‌ره‌تادا ناچار بوون هەندێک ئاماژەی نیه‌تباشانه‌ی بۆ بنێرن. ده‌شزانین، که کاربه‌ده‌ستانی تازه‌ی تاران چه‌نده نادیموکرات و دژه کورد بوون و ته‌نانه‌ت به‌شێکی به‌رچاوی بیروڕای گشتیی ئێرانیشان له‌و کاته‌دا لە دژی کورد هاندا. له‌وه‌ش خراپتر، له‌و شوێنه‌دا، که به ‌هۆی سنوورداریی مه‌یدانی، سه‌ربازی و ده‌ستڕانه‌گه‌ییشتن به‌ دنیای ده‌ره‌وه کوردی خۆرهەڵات ده‌ره‌قه‌تی شاڵاوی ڕژێمی نوێ نه‌ده‌هات و له‌ ڕووی سیاسیشه‌وه خه‌ریکبوو له کایه‌ی سیاسیی ئێراندا به ته‌نیا ده‌مایه‌وه (ئه‌گه‌ر لایه‌نگه‌لێکی ئۆپۆزیسیۆنیش هاوسۆزییان له‌گه‌ڵ نیشان دابێت، ئه‌و لایه‌نانه‌ بۆ خۆیان ئاواره‌ی کوردستان ببوون)، ڕاست له‌و کاته‌دا فره‌یی له کۆمه‌ڵگای سیاسیی خۆرهەڵاتدا سه‌ری هه‌ڵدا و ئه‌و فره‌یییه له‌ جیاتی ئه‌وه‌ی ببێ به ده‌رفه‌تێک بۆ فراوانکردنه‌وه‌ی ڕووبه‌ری خه‌بات و قوڵکردنه‌وه‌ی که‌ره‌سته‌کانی خۆڕاگری، بوو به به‌ستێنێک بۆ ڕوانین و ئاقاری جیاواز و نارێکی و ته‌نانه‌ت شه‌ڕی براکوژی. هۆکارێکی گرینگی تر کشوماتییه‌ک بوو، که به‌ سه‌ر دنیای دوو جه‌مسه‌ریی ئه‌و کاتەدا زاڵ بوو که وای ده‌کرد، که ئه‌گه‌ر کێشه‌یه‌ک له ‌لای یه‌کێک له‌و دوو جه‌مسه‌رانه کڕیاری نه‌بووایە، ده‌نگی نه‌ده‌گه‌ییشته هیچ کوێ و کۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌یی بۆی گرینگ نه‌بوو. له‌وه‌ش بگه‌ڕێین، که ده‌ستپێکردنی شه‌ڕی ئێران و عێراق به ماوه‌یه‌کی که‌م پاش شۆڕشی ئێران ئه‌گه‌ر چی بواری بۆ جوڵانەوەی بزوتنه‌وه‌ی کورد له خۆرهەڵاتیش و له باشووریش دروست کرد، به‌ڵام هاوکات هه‌‌موو شتێکیشی هه‌م له ئاستی ناوخۆیی و هه‌م له ئاستی ده‌ره‌وه‌دا خسته ‌ژێر باڵی خۆی. * شۆڕشى (ژينا-2022) وا چاوى لێ كرا، كە ڕەنگە بتوانێ ئەزموونى سێيەم لە خۆرهەڵاتى كوردستان بكاتە ديفاكتۆ، بەڵام نەكرا؟ نەبوو؟ بە بۆچوونى تۆ بریکاری بنەڕەتی هۆکاری ناوخۆيى ئامادە نەبوو يان دەرەكى پشتيوان نەبوو؟ يان هێزە سياسييەكان وەڵامگۆی ئەو ڕووداوە گەورەيە نەبوون، بۆچى بە ئاكام نەگەیيشت؟ - شۆڕشی ژینا ئه‌گه‌ر چی ئێستا له فازی داکشان و دامرکانه‌وه‌دایه، به‌ڵام کۆتایی نه‌هاتوه و ده‌كرێت له ده‌رفه‌ت و زه‌مینه‌یه‌کی تردا به گوڕوتینی زیاتریشه‌وه سه‌ر هه‌ڵدەداته‌وه و کوردی خۆرهەڵاتیش به ئه‌زموون وه‌رگرتن له‌ که‌مایه‌سییه‌کانی قۆناغی پێشوو بیکاته هه‌لێک بۆ دروستکردنی ئه‌و دیفاکتۆیه‌ی باسی ده‌که‌یت. کێشه‌که ئه‌وه‌یه کاتێك تۆ ده‌ڵێی دیفاکتۆ، مانای ئه‌وه‌یه دۆخێکی واقع دروست ده‌که‌ین، که له ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه‌ی "یاسا"دایه و نه ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی و نه کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی به‌ فەرمی دانی پێدا نانێن. به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی دیفاکتۆت هه‌بێت، دوای ئه‌وه‌ی دۆخی ئاراییی (ستاتوکۆس)ت گۆڕی، ده‌بێت یان بۆ خۆت له ‌سه‌ر عه‌رزی واقیعی تازه ئه‌وه‌نده به ‌هێز بیت، یان ده‌وڵه‌تی ناوەندی ئه‌وه‌نده فاشل و لاواز بێت یان کۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌یی لانی که‌م زلهێزێك ئه‌وه‌نده پشتت بگرێ، که پێش به‌‌ په‌لاماردانه‌وه‌‌ی خاکه‌كه‌ت و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی دیفاکتۆیه‌که بگیرێ. بۆ نموونه ئه‌گه‌ر چاو له دیفاکتۆی باشووری کوردستان له (1991 تا 2003) بکه‌ین، ڕاسته قه‌واره‌ی باشوور نه له‌ لایه‌ن حوکوومەتی سه‌دام و نه له‌ لایه‌ن کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تییه‌وه به فەرمی نه‌ناسرابوو، به‌ڵام به‌شێك له هاوپه‌یمانانی شه‌ڕی دوه‌می که‌نداو (ئه‌مریکا و بەریتانیا) له ‌سه‌ر بنه‌مای بڕیارنامه‌یه‌کی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه یه‌کگرتوه‌کان، که تازه باسی شتی واشی نه‌کردبوو، ناوچه‌ی دژه فڕینیان بۆ کورد له عێراق دروست کردبوو و ئه‌وه ده‌رفه‌تی به کوردی باشووردا، که هه‌ر چۆنێک بێ قه‌واره‌‌یه‌ک بۆ خۆی بنیات بنێت و ورده ورده بچێته ناو مامەڵەی نێوده‌وڵه‌تیشه‌وه. کێشه‌که له خۆرهەڵاتی کوردستان و به‌ تایبه‌تی له‌م شۆڕشه‌ی ژینادا ئه‌وه‌ بوو، که به هه‌موو گوڕوتین و ئیراده‌یه‌که‌وه، که له خه‌ڵكدا ده‌بینرا و به هه‌موو دۆشداماوییه‌ك، که له سه‌ره‌تاکانی ئه‌و شۆڕشه‌دا ڕژێمدا به‌دی ده‌کرا، پێویستییه هەنووکەیییەکانی گۆڕانی دۆخی ئارایی و هیچ کام له‌و سێ مه‌رجه‌ی سه‌ره‌وه بۆ پاراستنی دیفاکتۆ له ‌به‌رده‌ستدا نه‌بوون یا لانی که‌م نادیار بوون. بۆ دیارکردنی ئه‌و سیناریۆیەیە حیزبه‌کانی خۆرهەڵات ده‌بوو ڕیسکی جوڵه‌ی سه‌ربازی بکه‌ن، که نه‌یانکرد. هۆیه‌که‌شی ئه‌وه بوو، که ئه‌وان له سه‌ره‌تاکانی ئه‌و شۆڕشه‌دا به‌ره‌و ڕووی دیله‌ما (هه‌ڵبژاردنێكی سه‌خت) ببوونه‌وه، که ده‌بوو به پێوه‌ری به‌ها و لێپرسینەوە، وەڵامی بده‌نه‌وه. دیله‌ماکه‌ش ئه‌وه بوو، که له‌ کاتێكدا به ‌شێوه‌یه‌کی بێ ‌وێنه نه‌ک هه‌ر له‌ ناو خه‌ڵکی کوردستاندا (که ئه‌وه هه‌میشه که‌م و زۆر هه‌بووه)، به‌ڵکوو له سه‌رتاسه‌ری ئێرانیشدا بۆ ماوه‌یه‌ک جێگەوپێگه‌یه‌کی سیاسییان بۆ دروست بوو و قسه‌یان له ناو خه‌ڵکدا ده‌ڕۆیشت، چاوه‌ڕوانیی جوڵه‌ی چه‌کدارانه‌شیان له‌ سه‌ر دروست بوو. به‌ڵام ئه‌وان ‌له ‌کاتێكدا له سه‌ره‌تادا ده‌یانتوانی جوڵه‌ی وا بکه‌ن، که ئاکامه‌که‌ی ئازادکردنی هەندێک به‌شی خۆرهەڵات بێت، ئه‌و کاره‌یان نه‌کرد. هۆیه‌كه‌شی به‌ده‌ر له‌ په‌ڕوباڵ به‌سترانی حیزبه‌کانمان له باشوور ئه‌وه بوو، که حیزبه‌کانی خۆرهەڵات ده‌رگیری دوو مه‌یدان ببوون به دوو چاوه‌ڕوانیی دژیه‌که‌وه. ئه‌و جێگەوپێگه سیاسییه‌ی له ئاستی ئێراندا (که بژارده باڵاده‌سته‌كه‌ی لایه‌نگری شه‌ڕ و له ‌به‌ریه‌ک هه‌ڵوه‌شانی وڵات نییه) بۆ حیزبه‌کانمان دروست ببوو به‌شێكی ڕاست له‌به‌ر به وتەی هه‌ڵوێستی به‌رپرسیارانه‌یان له‌ ئاست دۆخه‌كه‌دا و خۆبواردنیان له هه‌نگاوی چه‌كدارانه بوو، به‌ڵام له کوردستان، که چل و چه‌ند ساڵه ڕژێم شه‌ڕی پێ ده‌فرۆشێی و میلله‌ته‌كه  بیر له چاره‌نووسی جیاوازی خۆی ده‌كاته‌‌وه، لانی که‌م به‌شێک له خه‌ڵک چاوه‌ڕوانیی جوڵه‌ی سەربازی و کرده‌وه‌ی شۆڕشگێڕیی له حیزبه‌كان ده‌كرد. له کۆتاییدا حیزبه‌كانمان له‌ پێناو به‌رده‌وامیی له‌ مه‌یداندا مانه‌وه‌ی خه‌ڵک و پاراستنی یه‌كگرتوویی نێوان خه‌ڵکی ئێران و کوردستان و ده‌رفه‌ت نه‌دان به ڕژێم بۆ قه‌ڵاچۆی به‌ربڵاو و دابڕاندن و ته‌ریک کردنه‌وه‌ی کوردستان هه‌ر له به‌ستێنه سیاسییه‌كه‌دا مانه‌وه و ده‌ستیان نه‌دایه وه‌ها جوڵه‌یه‌ک. هۆیه‌کی تریشی ئه‌وه بوو، که به‌هۆی یه‌كده‌ست نه‌بوونی سیاسه‌ت و هه‌ڵوێستی دنیای ده‌ره‌وه (ته‌نانه‌ت له‌ ناو خۆرئاوایییه‌كاندا) و شێلگیر نه‌بوونی کردارییان له بەرانبەر سه‌رکوتی خه‌ڵك له‌ لایه‌ن کۆماری ئیسلامیدا هیچ تروسکایییه‌ک نه‌ده‌بینرا بۆ ئه‌وه‌ی بڵێین، که ئه‌وه‌ی خۆرئاوا له پاش هه‌ستانی به‌هاری (1991) ی باشووری کوردستان به‌ دژی ڕژێمی به‌عس بۆ کوردی کرد، له ئه‌گه‌ری هه‌ستانی خه‌ڵک له خۆرهەڵات و دووباره‌بوونه‌وه‌ی سیناریۆی شاڵاوی ڕژێم و کاره‌ساتی مرۆیی و کۆڕه‌و بۆ کوردی خۆرهەڵاتیشی بکات. ئه‌وه به‌ده‌ر له‌و واقعییه‌ته تاڵه، که هێزه‌کانی خۆرهەڵات نه له‌ ڕووی گوتاری و سیاسییه‌وه و نه له ‌ڕووی مه‌یدانییه‌وه ئه‌و کاتیش هه‌ر وه‌ک ئێستا ئه‌وه‌نده تۆکمه و یه‌كگرتوو نه‌بوون، که بۆ سیناریۆیه‌كی ئاوا پێویسته.   * زۆر باس لە يەكگرتوویی هێزە كوردییەكانى خۆرهەڵات دەكرا و دەكرێت، بەڵام هەرگيز نەچووە بوارى عەمەلييەوە، بە تايبەتى لە بارودۆخێکی بابەتى (مەوزوعى)، وەكوو شۆڕشى (ژينا)، كە دەكرا هاوكێشەكەى بە قازانجى كورد بگۆڕدرايە، هۆکاری ئەم نا يەكگرتوویييە چييە؟ بۆچى (بەرەيەكى كوردستانى، پلاتفۆڕمێكى هاوبەش و سوپايەكى نيشتمانى) دروست ناكەن؟ -دیاره یه‌كگرتوویی یان باشتره بڵێم ته‌بایی نێوان هێزه‌کانی خۆرهەڵات ئه‌مڕۆ زۆر له ڕابردوو باشتره. ئێستا به‌ خۆشییه‌وه هه‌م لاپه‌ڕه ڕه‌شه‌کانی ڕابردووی نێوان ئه‌و هێزانه هه‌ڵدراونه‌وه (هه‌ر چه‌ندە ئه‌وه‌ی له‌م ڕۆژانه‌دا له ناو کۆمه‌ڵه‌دا ڕووی دا به‌ من ده‌ڵێ، که ئه‌گه‌ر زیانناسی و فه‌رهه‌نگسازی نه‌كه‌ین و میکانیزمی چاوهدێری و گه‌ره‌نتیمان نه‌بێت، ده‌کرێ هه‌موو هه‌ڵه‌یه‌ک دووباره دەبێته‌وه)، هه‌‌م کۆدەنگییەکی سیاسیی به‌رفراوانتر له‌باری لە پێشینەیی پرسی نه‌ته‌‌وایه‌تی له ناو هێزه‌ سیاسییه‌کانی خۆرهەڵاتدا هه‌یه، هه‌‌م هەندێک ئامرازی کار یا لانی که‌م سیاسه‌تی هاوبه‌شیشمان وه‌ک ناوه‌ندی هاوکاریی حیزبه‌کانی کوردستانی ئێران هه‌یه. به‌ڵام با له‌گه‌ڵ خۆمان ڕاستگۆ بین. ئه‌و بڕه له ته‌بایی حیزبه‌كانمان له‌چاو چاوه‌ڕوانیی خه‌ڵک، ده‌رفه‌ت، مه‌ترسی و ئاڵه‌نگارییه‌کانی هه‌لومه‌رجه‌که هه‌ر به‌ ڕاستی که‌مه، ئه‌گه‌ر نه‌ڵێم هیچ نییه. ئێستا ئایا بۆچی یه‌كگرتووییی هێزه‌کانمان له‌و ئاسته‌دا نییه، که ده‌بێت ببێت، ئه‌مه‌ش زۆر هۆی هه‌یه. به باوه‌ڕی من گرینگترین هۆ نه‌بوونی جیهانبینی و ڕوانگەیەکی سیاسیی پوخت و هاوبه‌شه، به‌و مانایه، که ئێمه هێشتا نه‌مانتوانیوه پێکه‌وه پێداچوونه‌وه‌یه‌کی ڕابردوو و خانه‌ته‌کانییه‌كانی به‌ها، ئاواته‌کان و لە پێشیینەیییەکی ئامانج و ئایدیاڵەکان و سه‌نتێزێکی کارای مێتۆده‌کانی خه‌بات بکه‌ین. ئه‌گه‌ر هه‌وڵیشمان بۆ دابێت، که زۆر که‌م ئه‌و هه‌وڵه دراوه، ئه‌و بڕه له تێگه‌ییشتنی هاوبه‌ش، که پێی گه‌ییشتبین نه ته‌دوین کراوه و نه وەرگێڕدراوە بۆ ڕێكار و که‌ره‌سته‌ی هاوبه‌شی خه‌بات له هه‌موو به‌ستێنه‌کانی سیاسی، ستراتیژی، جه‌ماوه‌ری، دیپلۆماسی، پێشمه‌رگه، میدیایی و ..هتددا. هۆکارێکی تر عەقڵییەتی ڕکابه‌ری و تاکڕه‌وی نه‌ک هه‌ر له‌ نێوان حیزبه‌کاندا، به‌ڵكوو له‌ نێوان که‌سه‌کان و سه‌رکرده‌کانیشدایه. ئه‌مه‌ش زۆر جار نه‌ك ته‌نیا ده‌سپێشخه‌ریی به ‌جیا و تاکڕه‌وانه و لاواز بوونی کۆدەنگیی هاوبه‌ش، به‌ڵکوو به‌ستراوه‌یی و دابه‌شبوون به‌ سه‌ر جه‌مسه‌ربه‌ندییه‌كانی ناو بزوتنه‌وه‌ی کورد و پاشکۆیه‌تیی ئێرانییه‌کانیشی لێ ده‌که‌وێته‌وه. پاشان له‌ جیاتی ئه‌وه‌ی به ‌شێوه‌ی پلانمه‌ند و بیر لێ کراوه و ئه‌مڕۆیی کار له ‌سه‌ر فۆرمووله کردنی گوتاری سیاسی، یه‌كخستن و تۆکمه‌كردنی که‌ره‌سته‌‌ی فره‌چه‌شنی خه‌بات بکه‌ین و تۆڕێكی به‌‌هێز و کارا له هێزی جه‌ماوه‌ر، که‌سانی پسپۆڕ بۆ هه‌موو بواره‌کان له ناوخۆی وڵات و له هه‌موو دنیادا دروست بکه‌ین، زۆربه‌ی جار به‌ شێوه‌ی هه‌ڕه‌مه‌کی و کاتی، ته‌نیا به‌شی پێویستیی پێشهاته‌کانی ڕۆژ و ڕاگەیەندراوی حیزبی هه‌نگاو هه‌ڵدێنینه‌وه.     * ناوەندى كارى هاوبەشى حيزبەكانى خۆرهەڵات (ديموكرات و كۆمەڵە) خۆيان وەكوو جێگرەوەی بەرەى كوردستانى يان ناوەندێكى خۆرهەڵاتى بنەڕەتی سەير دەكەن، بەڵام ڕكابەرەكانيان (كۆمەڵەی حيزبى كۆمۆنيست، پژاك و خەبات) ئەمان بە فەرمی ناناسن، کەواتە چۆن دەتوانن هەموويان لە ناوەندێكى يەكگرتووى خۆرهەڵاتى كۆببنەوە؟ -دیاره دروستتره بڵێین، که به‌ره‌ی کوردستانی جێگرەوەی ناوه‌ندی هاوکارییه، به‌ڵام له نه‌بوونی توانای دروستکردنی به‌ره‌ی کوردستانیدا، ناوه‌ندی هاوکاریمان دروست کردوه. ئه‌و سێ هێزه‌ی ده‌ره‌وه‌‌ی ناوه‌ندی هاوکاری (هێزی تریش هه‌ن) بۆ خۆیان جه‌مسه‌رێکی یه‌کگرتوو نین و واش نییه، که ناوه‌ندی هاوکاری به فەرمی نه‌ناسن، به‌ڵکوو نه‌هاتوونەتە ناو ناوه‌ند یان ئه‌گه‌ر تێیدا بووبن لێی هاتوونه ده‌ر. پێویسته بزانین که له‌ دوای شۆڕشی ژیناوه‌ گفتوگۆ و دانیشتنه‌کانی نێوان هێزه‌کانی ناوه‌ندی هاوکاری به‌ تایبه‌تی حیزبی دیموکرات له‌گه‌ڵ ئه‌و هێزانه‌ی ناوت هێناون له‌ پێناو لێکتێگه‌ییشتنێکی باشتر و نزیکایه‌تییه‌كی کاراتر زیادی کردوه. ‌ ته‌نانه‌ت بۆ یه‌که‌م جار هەندێک ده‌رکه‌وتن و به‌شداریی هاوبه‌شیش له کۆڕ و کۆمه‌ڵی ده‌ره‌کیدا له‌ نێوان حیزبی دیموکرات و ئه‌و هێزانه‌ی ئاماژەت پێ کردوون ڕووی داوه‌. به‌ڵام ‌من پێم وایه ئه‌و هه‌وڵانه به‌رهه‌می زۆر گه‌وره و پایه‌داریان لێ ناکه‌وێته‌وه ئه‌گه‌ر به دیدێکی فراوانه‌وه بۆ کۆی وێنه‌که نه‌ڕوانین و به ‌شێوه‌ی ڕیشه‌یی ڕووبه‌ڕووی کۆسپه‌کانی سه‌ر ڕێگای یه‌كێتیی گشتگیر و ڕاسته‌قینه‌ی هێزه‌کانی خۆرهەڵات نه‌بینه‌وه. بۆ بە‌دیهێنانی وه‌ها یه‌کێتییه‌ك، ده‌کرێت ناوه‌ندی هاوکاری به‌هێز بکه‌‌ین، شتێك، که ته‌‌نیا به مانای فراوانکردنه‌وه‌ی نییه. به‌ڵکوو له‌وه‌ش گرینگتر پێویسته بنه‌مای پته‌وتر و که‌ره‌سته‌ی کاراتری پێ ببه‌خشین. ده‌شکرێت به هه‌وێن وه‌رگرتن له ئه‌زموونی ناوه‌ندی هاوکاری، به ده‌ستپێشخه‌ریی هێزه‌ به‌ ڕابردووتره‌کان، به‌ڵام به به‌شداریی هه‌موو لایه‌‌ک بۆ دروستکردنی زه‌رفێکی تازه، که جێگای ناوه‌ند بگرێته‌وه تێبکۆشین. به‌ڵام هیچ کام له‌وانه ناکرێت ئه‌گه‌ر بۆ گه‌ییشتن به سه‌نتێزێکی خۆرهەڵاتی، که هه‌م سیاسی بێ و هه‌م کارا، هه‌وڵ نه‌ده‌ین. وه‌ها سه‌نتێزێك پێویسته هه‌ڵگری گوتارێکی ڕوون و توندی نه‌ته‌وه‌یی بێت، که هه‌موو فره‌چه‌شنییه‌کانی ناو کۆمه‌ڵگای سیاسی و مه‌ده‌نیی خۆرهەڵات خۆی تێدا ببیننه‌وه؛ مه‌سایلی ئایدۆلۆژیک به ‌ته‌واوی له‌ پرسی نه‌ته‌وایه‌تی دابماڵێت و له‌گه‌ڵ له‌ به‌رچاوبوونی هه‌موو پرسه‌کانی نێو کۆمه‌ڵگا به‌ تایبه‌ت پرسی یه‌كسانی و دادپەروەریی کۆمه‌ڵایه‌تی بابەتی نه‌ته‌وایه‌تی له پێشیینەیی دابنێت؛ هه‌تا ڕووخانی کۆماری ئیسلامی و ڕه‌خسانی ده‌رفه‌تی ئه‌وەی که گه‌له‌که‌مان له خۆرهەڵات له‌ سه‌ر چاره‌نووسی خۆی قسه بکات (چونکه هه‌موو لایه‌نه‌کان باسی مافی دیاریکردنی چاره‌نووس ده‌که‌ن) خودموختاریخواز، فیدرالیزاخواز و سه‌ربه‌خۆییخواز پێکه‌وه کۆ بکاته‌وه؛ ئاجێندای خه‌باتی خۆرهەڵات نه‌‌كاته پاشکۆی هیچ ئەجێندایه‌کی ئێرانی (به موجاهیدین و شاپه‌رستیشه‌وه)، یان هی پارچه‌یه‌کی تری کوردستان؛ وا بکات، که له بڕیاری قورس و گه‌وره‌دا هیچ لایه‌نێک به‌ ته‌نیا نه‌جوڵێته‌وه؛ سەرنج بخاته سه‌ر هێزی خه‌ڵك و سروستی قائیم به خودی پرسی کورد، به‌ڵام به‌ شێوه‌ی ئایدیۆلۆژیک مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ هۆکاری نێوده‌وڵه‌تی نه‌کات؛ سه‌رئه‌نجام یه‌کخستنی هێز و که‌ره‌سته‌ی خه‌باتگێڕیی هه‌موو لایه‌نه‌کان له هه‌موو به‌ستێنه‌کان و به‌شداریی دادپەروەرانەی هه‌موو لایه‌نه‌کان به‌ پێی قورسایییان له پڕۆسه‌ی بڕیار، جێبه‌جێکردن و چاوه‌دێریی ده‌روه‌ستییه‌كانیدا لێ بکه‌وێته‌وه.   * لە دواين ڕۆژەكانى (شۆڕشى ژينا)، (عەبدولڵا موهتەد‌ى، دەبيرى كۆمەڵەى شۆڕشگێڕ)، وەكوو لايەنێكى بنەڕەتی ناوەند لەگەڵ (ڕەزا پەهلەوى) و خەڵكانى ترى )مەنشور( هاوپەيمانێتيان واژۆ كرد. بەڵام حيزبى ديموكرات پشتگیری نەكردوە، ئەمە گرفت بۆ ناوەند دروست ناكات، بە بۆچوونى تۆ ئەم پشتڕاستى ئەو بۆچوونە ناكاتەوە، كە دەستخستنە ناو دەستى كوڕى شا، كە تاوانی زۆرى بەرانبەر بە كۆمار و گەلى كوردستان ئەنجامداوە، هەڵەيەكى مێژوویيى سياسييە؟ - ئێمه هه‌میشه گوتوومانه، که گفتوگۆ له‌گه‌ڵ هیچ لایه‌نێکی ئۆپۆزیسیۆن نابێ قه‌ده‌غه و تابوو بێت و به‌شداری له هه‌ر جۆره کۆڕه و کۆبوونه‌وه‌یه‌کی ئێرانیدا بۆ ڕوونکردنه‌وه‌ی ویستی کورد نه‌ک هه‌ر خراپ نییه، زۆریش پێویسته. به‌ڵام چوونی به‌ جیای لایه‌نێک و له‌وه‌ش خراپتر که‌سێک بۆ ناو هه‌ر جۆره هاوپه‌یمانییه‌کی ئێرانی به‌ تایبه‌ت ئه‌گه‌ر هاوپه‌یمانییه‌که سه‌ری زمان و بنی زمانی دژایه‌تی له‌گه‌ڵ فره‌نه‌ته‌وایه‌تی بێت و بۆ جێخستنی هەژموونی که‌سێك دروست کرابێت، که ئامادە نییه که‌مترین ڕه‌خنه‌ له‌و میراته سیاسییه بگرێ، که پشتی پێ ده‌به‌ستێ، هه‌ڵه‌یه‌کی کوشنده‌یه. چوونی عەبدولڵای موهتەدیش بۆ ناو هاوپه‌یمانییه‌ک به‌و ناوه‌ڕۆکه‌وه به‌و په‌له‌پڕووزه و به‌و مێتۆده‌وه بێ گومان کارێکی نه‌گونجاو بوو، که زیانی نه‌ک هه‌ر به یه‌کڕیزیی بزوتنه‌وه‌ی سیاسیی کورد له خۆرهەڵات گه‌یاند، به‌ڵکوو به زه‌ره‌ری خودی خۆی و حیزبه‌که‌شی بوو و بێ گومان بووه هۆی لاواز بوونی ناوه‌ندی هاوکارییش. هه‌ر له بنیدا ئه‌نجامدانی یه‌کلایه‌نه‌ی هه‌ر هه‌نگاوێکی گه‌وره ئه‌گه‌ر ته‌نانه‌ت دروستیش بێ -به‌ بێ ئه‌وه‌ی کۆده‌نگیی کۆمه‌ڵگای سیاسیی خۆمانی له‌ سه‌ر بێ- هه‌ڵه و دژه‌به‌رهه‌مه.   به ‌گشتی ‌من پێم وایه ئه‌و فیکره، که کورد له ئێران ده‌توانێت ڕێبه‌رایه‌تیی کۆی پڕۆسه‌ی گۆڕان له ئێراندا بکات قسه‌یه‌کی تازه‌ی ئێرانییه‌كانه، که بۆ فریودان و ده‌سته‌مۆکردنی زیاتری ئێمه کردوویانه و له خۆشخه‌یاڵییه‌ک، که ده‌مانکاته ئاردی نێو دڕوان زیاتر نییه. دیاره کورد ده‌توانێت پرسی خۆی به ئێرانی بکات، ده‌توانێت بۆ باقیی ئێران ببێته سه‌رمه‌شق، ده‌توانێت جه‌مسه‌رێکی نزیک له خه‌ون و مه‌رامه‌کانی خۆی له ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانیدا دروست بکات، به‌ڵام ده‌بێ هه‌موو کار، هه‌وڵ و توانای خۆی ته‌نیا بخاته سه‌ر یه‌کگرتوویی و هێز و قورسایی خۆی و دروستکردنی بنه‌ماکانی ئه‌و دیفاکتۆیه‌ی پێشتر باسمان کرد. ئێمه ئه‌گه‌ر له‌ کوردستانه‌که‌ی خۆمان، که یه‌ک دنیا کاری نه‌کراو و ته‌واو نه‌کراومان له‌ پێشه سه‌رکه‌وتوو نه‌بین، چۆن ده‌بێت فریوی ئه‌وه بخۆین، که شیاوی ڕێبه‌ری کردنی هه‌موو ئێرانیین!   * ماوەى يەك ساڵە، ئێران بەردەوام بە هۆى (درۆن) و فڕۆكەى سەربازى بۆردومانى بنكە و بارەگاكانى (ديموكرات و كۆمەڵە) دەكات، بەوەشەوە نەوەستاوە، بەردەوام دوا لە حوکوومەتى هەرێم و عێراق دەكات، كامپ و ئۆردوگاكان دابخات؟ لە چەك دايانماڵێت، ئەم پڕۆسە مەترسيدارە بە كوێ دەگات و جێگرەوەی ئێوە چييە لە ئەگەرى دووبارەبوونەوەى سيناريۆى ڕاگواستنتان، وەكوو ڕێکخراوی (موجاهدينى خەڵق) بۆ ئەلبانيا؟ پێت وايە حوکوومەتى هەرێمى كوردستان سازشتان لە سەر بکات و چەكتان بكات و فشارى زۆرتان بخاتە سەر؟ - ئاشکرایه له ‌دوای شۆڕشی ژیناوه هه‌ڕه‌شه‌ی کۆماری ئیسلامی بۆ سه‌ر که‌مپ و باره‌گاکانی پارته‌کانی خۆرهەڵات له باشوور و فشاره‌کانی له‌و پێوه‌ندییه‌دا بۆ سه‌ر به‌غداد و حوکوومەتی هه‌رێم ‌زۆر زیاتری کردوه و ئامانجیشی له‌و فشارانه ڕاست ئه‌‌و شتانه‌یه، که باست کردوه. ‌من نازانم کۆماری ئیسلامی تا کوێ له‌و کاره‌یدا سه‌رکه‌وتوو ده‌بێت. ته‌نیا ده‌توانم بڵێم نه حیزبه‌کانی خۆرهەڵات (موجاهیدینی خه‌ڵقن) و نه حوکوومەتی هه‌رێمیش، حوکوومەتی مالیکییه. خۆزگه هێزه سه‌ره‌کییه‌کانی باشوور له به‌‌غدا یه‌کگرتووتر ده‌بوون بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ره‌قه‌تی ئه‌م فشارانه بێین. به ‌هه‌رحاڵ پێویسته حوکوومەتی هه‌رێم دوو شتی له ‌به‌رچاو بێت: یه‌که‌م: ڕاسته، که له ‌دوای شۆڕشی ژیناوه کۆماری ئیسلامی زیاتر له جاران له هێزی خه‌ڵک له کوردستان و هەژموونی حیزبه‌کانی خۆرهەڵات نیگه‌رانه، به‌ڵام ئامانج له‌‌و فشارانه ته‌نیا حیزبه‌کانی خۆرهەڵات نییه، به‌ڵکوو لاوازکردن و بچووککردنه‌وه‌ی هه‌ر چی زیاتری حوکوومەتی هه‌رێمیشه. ویستێك، که ماوه‌یه‌که له به‌غدادیش به‌هێز بووه و هه‌ر ڕۆژه به شێوه‌یه‌ک و له ده‌رفه‌تێکدا، که هیچ پێوه‌ندیشیان به پارته‌کانی خۆرهەڵاته‌وه نییه خۆی نیشان ده‌دا.   دوه‌م: جیا له‌وه، که بیانووه‌کانی کۆماری ئیسلامی بۆ ئه‌و فشار و داوا بێبنه‌ما و پاساو هه‌‌ڵنه‌گره، ملدان بۆ ئه‌و فشار و داوایانه‌ش کۆتایی به ده‌ست تێوه‌ردان و هێرشه‌کانی کۆماری ئیسلامی لە ‌دژی تێکۆشه‌‌ران و په‌نابه‌رانی کوردی خۆرهەڵات له باشووری کوردستان ناهێنێت. بۆ نموونه کۆماری ئیسلامی داوای چه‌ککردنی پارته‌کانی خۆرهەڵات ده‌کات و هه‌ڕه‌شه‌ی هێرشی زیاتری سه‌ربازی (ته‌نانه‌ت به‌ شێوه‌ی زه‌مینی) بۆ سه‌ریان ده‌کات له ‌حاڵێکدا، که ڕژێمیش و هه‌موو دنیاش ده‌زانێت، که نه‌ له ساڵانی دواییدا و نه‌ به‌ تایبه‌تی له دوای شه‌هیدکردنی ژینا و هه‌ستانی خه‌ڵکی ئێرانه‌وه، هێزه‌کانی خۆرهەڵات که‌مترین کرده‌وه‌ی سه‌ربازییان لە دژی ئێران ئه‌نجام نه‌داوه. ئه‌وه‌ی کۆماری ئیسلامی لێی ده‌ترسێ ده‌نگ و گوتاری حیزبه‌کانی خۆرهەڵات و ئه‌و ڕه‌گوریشه‌یه‌یە، که ئه‌وان له‌ ناو خه‌ڵکدا هه‌یانه. ده‌ی باشه کێ ده‌توانێت چاوه‌ڕوانیی ئه‌وه‌ی هه‌بێت، که نه‌ك هه‌ر بزوتنه‌وه‌یه‌كی سیاسیی مێژوویی وه‌ك بزوتنه‌وه‌ی کورد له خۆرهەڵات، به‌ڵکوو کۆمه‌ڵێک په‌نابه‌ری سیاسییش ته‌نانه‌ت قسه‌ش نه‌که‌ن و کێ ده‌توانێت ده‌نگی میلله‌تێک کپ بکات. مادام ئه‌و ده‌نگه ڕه‌وایه هه‌ر ده‌مێنێت، بیانووگیرییه‌كانی ڕژێمی ئێرانیش کۆتایی نایەت. هه‌ر بۆیه حوکوومەتی هه‌رێم و ده‌وڵه‌تی عیراق نابێت مل بۆ ئه‌و داوایانه بدات، نه‌ک هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ناڕه‌وا و بێ‌ بنه‌مان، به‌ڵکوو به‌ تایبه‌تی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی وه‌ها ملدانێک ‌هیچ شتێک له بابەتەکە ناگۆڕێ و هه‌ر ده‌ستی ئێران بۆ خه‌وشدارکردنی سه‌روه‌ریی عیراق و لێدان له سه‌قامگیریی حوکوومەتی هه‌رێم درێژتر ده‌كاته‌وه.   * پار ساڵ يەكگرتنەوەى (حدك) و (حدكا) بە بێ كۆنگرە ڕاگەيەندرا، ئێوە چۆن سەيرى ئەو يەكگرتنە دەكەن"، كە بەشێك لە چاودێران دەڵێن: "ديموكرات بە واقيعى و کرداری يەكى نەگرتوەتەوە، چونكە بەشێك لە ڕێبەرى ئەو حيزبە ناڕازيين و پێچەوانەی سياسەتى پيادەكراوى حاڵن؟ - ئه‌و یه‌کگرتنه‌وه‌یه کارێکی پیرۆز و پێویست و به‌وه‌خت بوو، ئه‌گه‌ر نه‌ڵێم دره‌نگ بوو (خۆشحالم، که پێش شۆڕشی ژینا به ئاکام گه‌ییشت). حاشای لێ ناکرێ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا، که دیموکرات یه‌كی گرتوەته‌وه و پڕۆسه‌که کۆتایی هاتوه، هێشتا ماوه‌یه‌کی ده‌وێت هه‌تا هه‌موو ئه‌و کارانه‌ بکرێن، که بۆ یه‌کخستنه‌وه‌ی دوو حیزب، که پازده ساڵ به جیا کاریان کردوه پێویسته و لوتکه‌ی ئه‌و کارانه‌ش گرتنی کۆنگره‌ی هاوبه‌شه. ئێمه ئه‌گه‌ر له دۆخێكی ئاساییشدا بوواین ته‌واوبوونی کامڵی ئه‌و پرۆسه‌یه‌ هەندێک کاتی هه‌ر ده‌برد، چ بگات به‌‌و دۆخه نائاسایییه‌ی له‌ پاش شۆڕشی ژیناوه به‌ هۆی هێرش و هه‌ڕه‌شه‌کانی کۆماری ئیسلامی بۆ سه‌ر حیزبی دیموکرات و حیزبه‌کانی تری خۆرهەڵات له باشووری کوردستان دروست بووه.  سه‌باره‌ت به‌وه‌ش، که گوایە ئێستا به‌شێک له ڕێبه‌ری حیزب ناڕازین، باوه‌ڕ بکه ئه‌وه یه‌که‌م جاره ئه‌و قسه‌یه ده‌بیستم. شتێکی سروشتییه، که له‌ ناو حیزبێکدا هه‌میشه تێبینی و ڕه‌خنه له ‌سه‌ر ڕه‌هه‌ندێکی سیاسه‌ت و ژیانی ڕێکخراوه‌یی ئه‌و حیزبه هه‌بێت، به‌ڵام به به‌رپرسایه‌تییه‌وه ده‌ڵێم له ‌پاش یه‌كگرتنه‌وه‌مان تا ئێستا هیچ جۆره ناکۆکی و ناڕه‌زایه‌تییه‌كی له‌و جۆره‌ی ئاماژه‌ی پێ ده‌كه‌ی به‌دی ناکه‌م. به ‌پێچه‌وانه‌وه ئه‌و سیاسه‌ته‌ی ئێستا (حدکا) ده‌یباته پێش سیاسه‌تێکه، که زۆرترین کۆدەنگی هه‌موو لایه‌کمانی له‌ سه‌ره و ڕاست ئه‌و سه‌‌نتێزه‌یه، که ‌من ئه‌و کاته، که دوو حیزب بووین هاوارم بۆ ده‌کرد.   * خۆشت (ئاسۆ حەسەن زادە)، كە پێشتر جێگرى سكرتێر بووى، پاش ئەو يەكگرتنەوەيە پاشەكشەت كرد و گەڕايتەوە پاريس، ئەمە ماناى ئەوە نييە تۆ وەكوو ڕێبەرى لەگەڵ ئەو يەكگرتنەوەيە نييت؟ - ئه‌من نه‌ک هه‌ر له‌گه‌ڵ ئه‌و یه‌كگرتنه‌وه‌یه بووم، به‌ڵکوو یه‌كێک له کاره‌کته‌ره‌کانی به‌ ئه‌نجام گه‌یاندنیشی بووم. هه‌م پێش وه‌رگرتنی به‌رپرسایه‌تیی باڵای حیزبی چوار پێنج ساڵ ئه‌ندامی گروپی یه‌کگرتنه‌وه بووم، هه‌م له ماوه‌ی سێ ساڵ جێگری سکرتێری و وته‌بێژیی 'حدک'یشدا به‌رده‌وام یارمه‌تیی ئه‌و پڕۆسه‌یه‌ و ده‌رچوون له بونبه‌سته‌كانم دا و ته‌نانه‌ت له‌ دوای کشانه‌وه‌شم له به‌رپرسیارێتی یه‌کێک له‌و که‌سانه بووم، که به زۆر کار و هه‌ڵوێست نه‌خشمان له وه‌گه‌ڕکه‌وتنه‌وه‌ی دانیشتنه‌کان و خۆشکردنی زه‌مینه‌‌ی سه‌رخستنیاندا هه‌بوو. گه‌ڕانه‌وه‌ی من بۆ فه‌ڕەنسا ساڵێک پێش یه‌كگرتنه‌وه‌ی دێموکرات بوو. پاشه‌كشه‌شم له به‌رپرسایه‌تیی حیزبی بۆ سێ ساڵ پێش یه‌كگرتنه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه و پێوه‌ندیی به هەندێک هۆکاری تایبه‌ت به خۆم و ناو "حدک"ه‌وه هه‌بوو، نه‌ك به‌ پرسی یه‌كگرتنه‌وه. ئه‌گه‌ر له‌مه‌ولاش خۆم بۆ ڕێبه‌ریی حیزب کاندید نه‌که‌م، ئه‌وه به هیچ جۆر به مانای ئه‌وه نابێت، که خۆم له‌ دیموکراتی یه‌كگرتوودا نابینمه‌وه.   * بەم خيلافانەوە، ئيمكان و ئەگەرى جیاببوونەوە دەبينى لە ناو حيزبى ديموكراتدا، ئەو مێژوە زۆرەى بەردوام پەرتبوونەی لە ناو حيزبى كوردى و بە تايبەتى ديموكرات دەبينين، پێمان دەڵێت، كە جیاوازییەکان و ناكۆكييەكان ڕەنگە سەربكێشێت بۆ جيابوونەوە و پەرتبوونێکی نوێ؟ - وه‌ک پێشتر ئاماژه‌م بۆ کرد له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌، که هه‌موو لایه‌ک ده‌توانن چ ئیستا و چ له داهاتوودا تێبینییان له ‌سه‌ر گۆشه‌یه‌ک یان ڕه‌هه‌ندێکی بەڕێوەبردن و سیاسه‌تی حیزبی یه‌کگرتووی دیموکرات هه‌بێت، به‌ڵام له‌ پاش ئه‌و یه‌كگرتنه‌وه‌یه هیچ جۆره ناکۆکییه‌ک نابینم ئه‌و نیگه‌رانییه پاساو بدات، که بەڕێزت باست کردوه. وه‌ک بۆ خۆشت ئاماژه‌ت پێدا، حیزبی دیموکرات و حیزبه‌کانی تری خۆرهەڵات و به‌ گشتی گه‌له‌که‌مان زیانی زۆریان له‌م ناکۆکی و پارچه پارچه بوونانه دیتوه. هۆکاره‌کانی لێکجیابوونه‌وه‌ی دوو دیموکراتی پێشوو و مه‌ودای ئەو کاتەی نێوانمان و ورده‌کارییه‌کانی یه‌کگرتنه‌‌وه‌ی دیموکرات هه‌ر چییه‌ک بن، هیوادارم و پێشم وایه، که تێکۆشه‌ران و ڕێبه‌رانی حیزبی دیموکرات وانەیان له ڕابردوو وه‌رگرتوه و ئه‌و گیانی یه‌كێتییه‌ی ئێستا له ڕیزه‌کانی حیزبدا ده‌بینرێت و بنه‌ماکانی یه‌كبوونه‌وه‌مان به هێزی خۆی ده‌پارێزن و له هه‌‌موو کار و به‌رنامه و هه‌نگاوێکیاندا ئه‌وه ده‌سه‌لمێنن.