چاوپێکەوتنی دەزگای میدیایی هاوڵاتی لەگەڵ "ابراهيم سومەیدەعی" ڕاوێژکاری سیاسیی "محمد شیاع سودانی" سەرۆکوەزیرانی عێراق.

سازدانی: سەركۆ جەمال جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان، كەهاوكات سەركردەیەكی دیاری بزوتنەوەی گۆڕانە، ئاماژە بەوەدەدات زەحمەتە لەوكاتەی دیاریكراوە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامبدرێت، دەشڵێت:» دۆخی هەرێمی كوردستان بەرگەی ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن و ململانێی زیاتر ناگرێت». مستەفا سەید قادر، جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت» پێویستە كاك مەسعود فراوانتر بیر بكاتەوە و هەوڵی جددی تر بدات بۆ ئەوەی كۆدەنگی دروستبێت بۆ رێككەوتنی لایەنەكان و كۆتاییهێنان بەكێشەكانی نێوانیان». جێگری سەرۆكی هەرێم پێشیوابوو كە لەسەرۆكایەتی هەرێم و وەكو حزبیش، گۆڕان رۆڵی هەبووە لەنزیكبوونەوەی پارتی و یەكێتی بۆ رێككەوتن لەسەر چارەسەركردنی كێشەكانیان. هەروەها لەبارەی هەڵبژاردنی رێكخەری گشتی گۆڕان باسی لەوەكرد كەچاوەڕێی ئاشتكردنەوەی ناڕازییەكانن، وتیشی:» لەگەڵ ناڕازییەكانی گۆڕان خەریكین ئاشتیان بكەینەوە، ئەگەر گۆڕانیش نەكەینەوە بەهێزەكەی جاران دەتوانین بزوتنەوەكە بیكەین بەهێزێكی كاریگەر». هاوڵاتی: لەدوای تێپەڕبوونی شەش ساڵ بەسەر كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا چیت هەیە؟ مستەفا سەید قادر: كاك نەوشیروان سەركردەیەكی دەگمەن و مەزنە لەو رووەوە كەشارەزایی لەزۆر بواردا هەبوو، كەم لەسەركردەكان لەهەموو بوارەكاندا ئەو شارەزایی و وردبینیەی ئەویان هەبوو، پێشبینی ئەو بۆ رووداوەكان بەهێزبوو، رۆژانە ئاگاداری گۆڕانكاریەكانی ناوچەكەو دنیا بوو، بێجگە لەوە چ لەشاخ وەكو سەركردەیەك چی لەشار دوای راپەڕین بەرنامەكانی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهێز بووە. هاوڵاتی: ئەمە پرسیاری زۆرێك لەخەڵكە ئەگەر یەكێتی و پارتی رێكبكەون هەڵبژاردن دەكرێت ئەگەر رێكیش نەكەون ئەوا ناكرێت؟ مستەفا سەید قادر: هەروابووە تائێستا، وەكو بزوتنەوەی گۆڕان لەكۆنەوە پێمان وابووە كەئێمە دەبێت هەموومان پێكەوە بین، كاك نەوشیروان پرۆژەو بەرنامەی زۆری هەبووە بۆ ئەوەی قەوارەی هەرێمی كوردستان پارێزراو بێت و ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ یەكێك لەپرۆژەكانی، ئەوەبوو كەدەبێت حزب لەحكومەت جیابكرێتەوە، حزب ململانێی سیاسی دەكات ژیانی دیموكراسی وایە، بەڵام كە چووە حكومەتەوە دەبێت حكومەتداری  بكات، ئەگەر لایەنێكیش زۆرینەی هێنا با خۆی حكومەت پێكبهێنێت. لەهەرێمی كوردستان بەهۆی ئەو دۆخە نالەبارەی كەهەبووە لەسەرەتاوە، یەكێتی و پارتی لەیەكەم خولی هەڵبژاردن كە پەنجا بەپەنجا دەنگیان هێنا، بەڵام ئەگەر لایەنێك لەدەسەڵات بوایەو لایەنێك ئۆپۆزسیۆن رەنگە دۆخەكە ئێستا بەمشێوەیە نەبوایە، دیارە هەرێمی كوردستان دۆخەكەی وابووە بەرگەی نەگرتووە لایەنێكیان ببنە ئۆپۆزسیۆن. ئێستاش هەڵبژاردن پێویستە بكرێت و لەكاتی خۆشیدا بێت، ئەو ململانێیەشی كەهەیە پێویستە لەچوارچێوەی خزمەتكردنی خەڵكدا بێت بۆ ئەوەبێت كام لایەن دەیەوێت خزمەتی زیاتر بكات، بەداخەوە ئێستا ململانێكان وای لێهاتووە، ئەگەر سەرنجتان دابێت هەڵبژاردنەكانی پێشووتر سەدا 70ی خەڵك دەچووە دەنگدان، بەڵام ئەم دەنگدانەی كۆتایی بەپێچەوانەوە سەدا 70ی خەڵك نەچووە دەنگدان، ئەمەش ئەنجامی بێ متمانەیی خەڵكە. خەڵك چاوەڕوانیان ئەوە بووە كەئەو هەموو ساڵە خزمەتی زیاتر بكرێن، مووچە لەكاتی خۆیدا بێت وڵاتەكەمان زیاتر ببووژێتەوەو كێشەكان چارەسەربكرێت، بێگومان لەگەڵ ئەوەشدا هەموومان تەبابین دەتوانین ئامانجەكان زیاتر بەدیبهێنین. هاوڵاتی: پێتانوایە ئەمساڵ هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا دەكرێت؟ مستەفا سەید قادر: دۆخێك هاتووەتە پێشەوە لەهەرێمی كوردستان كە لەوە زیاتر بەرگە نەگرێت، هەڵبژاردن دەكرێت، ماوەتەوە سەر مانگ و رۆژەكەی، رەنگە زۆر دوانەكەوێت، ناڵێم لەوكاتەی كە سەرۆكی هەرێم دیاریكردووە لە 18ی 11ی ئەمساڵ دەكرێت، چونكە لایەنە هونەریەكانی رەنگە كاتی زیاتری بوێت، بەڵام پێشموایە لەم ماوەیەدا لایەنە سیاسییەكان دەگەنە رێككەوتنێك كاتێك دیاریبكەن و لەوكاتەدا بكرێت، چونكە فشاری نێودەوڵەتی هەیەو دۆخی عێراق و هەرێمیش وادەخوازێت كەئێمە دەبێت هەڵبژاردن هەر بكەین. هاوڵاتی: گرفتی سەرەكی چییە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن؟ مستەفا سەید قادر: گرفتی سەرەكی یەكێتی و پارتین ئەگەر ئەوان لەسەر هەڵبژاردن رێكبكەون، ئەگینا وەكو گۆڕان هیچ گرفتێكمان نیەو هەوڵیشمان داوە نزیكبوونەوە لەنێوان ئەو دوو لایەنە بێت، بەڵام نزیكبوونەوەیان لەسەر حسابی لایەنە سیاسییەكان  و خەڵك نەبێت. هاوڵاتی: ئەگەر هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا نەكرێت چ مەترسییەك لەسەر هەرێمی كوردستان دروستدەبێت؟ مستەفا سەید قادر: ئەگەر رێككەوتن ببێت لەنێوان لایەنەكان هیچ مەترسییەك روونادات بەتایبەت یەكێتی و پارتی كەڕۆژی هەڵبژاردن دیاریكراو بێت، گۆڕانیش هەم وەكو تیمی حكومەت لەناو ئەنجومەنی وەزیران رۆڵی هەبووە لەنزیكبوونەوەی پارتی و یەكێتی هەم لەسەرۆكایەتی هەرێم رۆڵی هەبووە وەكو لایەنی سیاسیش هەوڵی هەبووە بۆ رێككەوتنی لایەنەكان، لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی دیكەش پرۆژەی هەبووە بۆ ئەوەی بگەینە ئەنجام و پێكەوە كاربكەین بۆ پاراستنی قەوارەی سیاسی هەرێم و خزمەتكردنی هاووڵاتیان. هاوڵاتی: سەبارەت بەدەستپێشخەرییەكەی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بۆ رێككەوتنی پارتی و یەكێتی و لایەنەكان چی دەڵێیت؟ مستەفا سەید قادر: دەستپێشخەرییەكی باش بوو دەبوایە زووتریش ئەمە بكرایە، زۆر دەمێكە وەكو بزوتنەوەی گۆڕان ئەو پێشنیارانەمان كردووە كەدەستپێشخەری بكرێت. هیوادارم هەموومان سووربین لەسەر ئەو كۆبوونەوانەی ئێستا هەیە بۆ ئەوەی ململانێكان لەوە زیاتر قوڵتر نەبنەوە، چونكە هەرێمەكەمان و خەڵكەكەشمان بەرگەی لەوەزیاتر ناگرێت، پێش هەموو شتێكیش ئەركی سەرشانی پارتی دیموكراتی كوردستانە چونكە كاك مەسعود سەرۆكی پارتییە و جەنابی مام جەلال و كاك نەوشیروانیش لەژیاندا نەماون، بۆیە دەبێت ماندووتر بن و باشتر بێنە پێشەوەو پێویستە كاك مەسعود بارزانی فراوانتر بیربكاتەوەو هەوڵی جددی تر بدەن بۆ ئەوەی كۆدەنگی دروستبێت بۆ رێككەوتنی لایەنەكان و كۆتایی هێنان بەكێشەكانی نێوانیان. هاوڵاتی: بەهۆی كەمبوونەوەی دەنگەكانی بزوتنەوەی گۆڕان ژمارەیەكی زۆر لەلایەنگرانی نیگەران بوون و دووركەوتنەوە، ئێوە چی دەكەن بۆ ئاشتكردنەوەیان؟ مستەفا سەید قادر: لەم ماوەیەدا هەم پەیامێك و بانگەوازێكمان هەبووە بۆ ئاشتبوونەوە هەم لەگەڵ هاوڕێكانمان لەگفتوگۆداین بۆ ئەوەی بەیەكەوە ئاشت ببینەوە، چونكە ئەو ناكۆكیانەی لەنێوانماندان ئەوەندە قووڵ نین شتی ستراتیژی و نەتەوایەتی نین، دەكرێت جارێكی دیكە پێكەوە كاربكەین، وەكو وەفایەكیش بۆ كاك نەوشیروان بتوانین ئەگەر گۆڕانیش نەكەینەوە بەهێزەكەی جاران بیكەینە هێزێكی كاریگەر. هاوڵاتی: مەسەلەی پۆستی رێكخەری گشتی لەناو گۆڕاندا بۆچی تائێستا یەكلایی نەبووەتەوە؟ مستەفا سەید قادر: رێكخەری گشتی بەهەڵبژاردن دەبێت، ئێمە دەستورێكمان هەیە تا ئەوكاتەی كۆنفرانس دەبەستین ئەو دەستورە هەر هەموارێكی تێدابكرێت یاخود نەكرێت، رێكخەر بەهەڵبژاردن یەكلایی دەكرێتەوە، بۆ ئەوەش چاوەڕوانی پرۆسەی ئاشتكردنەوەی هاوڕێكانمان دەكەین بزانین چەند دەتوانین ئاشت ببینەوە ئەوكاتە پێویستمان بەوە دەبێت هەم كۆنفرانس ببەستین و هەمواری دەستورەكەمان بكەینەوە ، ئەوكاتیش هەڵبژاردنێك دەكرێت لەخوارەوە بۆ سەرەوە تاڕێكخەری گشتی گۆڕان.

سازدانی: سەركۆ جەمال ئەندامێكی پارتی دیموكراتی گەلان(هەدەپە) ئاشكرای دەكات لەباشوری كوردستانەوە رێگری لەپێنج هەزار دەنگدەری كورد كراوە بگەڕێنەوە و دەشڵێت:» لەفڕۆكەخانەكانی توركیا بەشێك لەو گەشتانەی بۆ باكوری كوردستان بوون رێگرییان لێكراوە بۆ دەنگدان بگەڕێنەوە». حەسەن ئوزگونەش پەرلەمانتاری هەدەپەی شڕناخ كە لەهەڵبژاردنی 14 ی ئایاری 2023 پارتەكەیان لەژێر ناوی پارتی چەپی سەوز بەشداری هەڵبژاردنی كرد، لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتی باس لەهۆكاری دەنگدانیان بەكاندیدی جەهەپە بۆ سەرۆكایەتی كۆماری توركیاو كەمبوونەوەی دەنگەكانیان دەكات. هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد ئەو ئامانجەی دەیانویست بەدینەهات و نەیانتوانیوە لیستەكەیان بناسێنن. هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كەئۆپۆزسیۆنی توركیا بەگشتی شەش مانگ زیاترە فشاری لەسەرەو چاوەڕوانی ئەو ئەنجامەش نەبوون.   : پرۆسەی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی گشتی لەتوركیا چۆن بەڕێوەچوو؟ حەسەن ئوزگونەش: دەمانویست لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، كەمال كلچدار ئۆغلۆ سەربكەوێت، هەم لەهەڵبژاردنی پەرلەماندا ئامانجمان ئەوەبوو زیاتر لە 75 كاندیدمان دەربچێت و تەنانەت خەڵك و سیاسەتمەدارانی ئێمە ئامانجیان زۆر لەوە زیاتر بوو دەیانویست سەد پەرلەمانتاری پارتی چەپی سەوز بچێتە پەرلەمانی توركیا، بەڵام ئێستا 65 كاندید دەرچوون. هەروەها هاوپەیمانی كۆمار(ئەكەپە، مەهەپە) زیاتر لە 320 پەرلەمانتاریان دەبێت، لەبەرئەوە ئامانجەكانی ئۆپۆزسیۆن بەدەست نەهاتووە، بەشێكی هۆكارەكەش ئەوەیە فشارێكی زۆر لەسەر سندوقەكان لەلایەن دەسەڵاتدارانی توركیاوە پەیڕەو كراوەو ساختەكاری زۆریش ئەنجامدراوە و هێزی دەوڵەت و میدیاكانی توركیا خرانە خزمەتی ئاكپارتی و مەهەپەوە. تەنانەت لەكاتی هەڵبژاردنەكان وەزیرو دەسەڵاتدارانی دەوڵەت بێلایەن نەمانەوە و هەموو توانایەكی دەوڵەتیان بەكارهێنا بۆ ساختەكاری و فشار لەسەر خەڵك. : ساختەكاری و فشارەكان بەو قەبارەیە بوون ئەنجامەكان بگۆڕێت؟ حەسەن ئوزگونەش: لەزۆر جێگەدا دەركەوتووە كە لیژنەكانی سەر سندوق لایەندارییان بۆ ئاكپارتی و رەجەب تەیب ئەردۆغان كردووە تەنانەت لەئەوروپاش، جگە لەوەی لەهەندێك ناوچە بەئاشكرا ساختەكارییان لەبەرژەوەندی دەسەڵات ئەنجامدا، ئۆپۆزسیۆنی توركیا بەگشتی شەش مانگ زیاترە فشاری لەسەرەو ئەوانیش چاوەڕوانی ئەو ئەنجامە نەبوون، لەئەنجامی ساختەكارییەكانیش هیچ لێپرسینەوەیەك لەدامودەزگاكان نەكراوە، بۆیە كلچدار ئۆغلۆ وتی» روسیا دەیەوێت ساختەكاری بكات لەبەرژەوەندی ئاكپارتی و مەهەپە بۆیە ئەوە قبوڵ ناكەن»، ئەمەش دەرئەنجامی ئاشكرابوونی ساختەكاریەكانە هەرچەندە تائێستا قەبارەی ساختەكارییەكان روون نییە چەندێكە، بەڵام هەر روون دەبێتەوە. : بەدەرچوونەوەی ئەردۆغان بۆ سەرۆك كۆماری توركیا فشارەكان لەسەر پارتی چەپی سەوزو كورد زیاتر دەبێت؟ حەسەن ئوزگونەش: زیاتر لە 30 ساڵە كە سیاسەت دەكەین فشارمان لەسەربووەو ئەمە 11 یەمین جارە پارتی دیكە دروستدەكەین و هەزاران كەسمان خراوەتە زیندان و دەیان سەرۆك شارەوانیش پۆستەكانیان لێوەرگیراوەتەوەو قەیووم لەجێگەیان دانراوە.  وەزیرێكی ئاكپارتی خۆی بەئێمەی وت كاتێك هەدەپە بەشێك لەشارەوانیەكانی بردەوە ئەردۆغان وتبووی كە لەوان توڕەین و بۆیە بڕیارماندا 59 شارەوانی لەدەستی هەدەپە دەربهێنین، دەیان بەرپرس و نوێنەری ئێمە هەڵاتن بۆ ئەوروپا لەژێر فشاردا و دەیانی دیكەش لەزیندانەكاندان. ئێمە كە دەنگماندا بە كلچدار ئۆغلۆ لەپێناو ئەوەی ئەگەر دەربچێت دۆخێكی نوێ بێتە ئاراوە هەم بۆ گەلی كورد و هەم بۆ توركیا، بۆیە تائێستا چی فشارێك هەبووە بەدەرچوونەوەی ئاكپارتی و مەهەپە ئەو فشارانە بەردەوام دەبن و زیاتریش دەبن. : ئەردۆغان لە بانگەشەی هەڵبژاردن وتی ئەگەر دەربچێتەوە ڕێگەنادات سەڵاحەدین دەمیرتاش لەزیندان ئازاد ببێت، ئێوە چی دەكەن بۆ ئازادكردنی؟ حەسەن ئوزگونەش: سەڵاحەدین دەمیرتاش لە 2016 ەوە لەزیندانە، بەڵام ئەو بەتەنیا نییە لەزیندان، نزیكەی حەوت هەزار كادرو بەرپرسی هەدەپە و سیاسەتمەدار و رۆژنامەوان لەزیندانەكانی دەوڵەتدان. بەردەوام كار بۆ ئازادكردنی ئەوان و كەمكردنەوەی فشاری سەر ئیمراڵی دەكەین، تێكۆشانەكانمان بۆ ئازادكردنی چالاكوان و سیاسەتمەدارانی هەدەپەو كورد بەردەوام دەبێت. : لەكۆی 600 كورسی پەرلەمان زیاتر لە 120 كورسی بەر ناوچە كوردیەكان دەكەوێت، ئێستا روون بووەتەوە كورد چەند كورسی لەناوچە كوردییەكان بەدەستهێناوە؟ حەسەن ئوزگونەش: نازانین لەنێوان لایەنەكانی دیكە بەوردی چەند كورد هەیە، بەڵام ئەوەی جێگەی نیگەرانییە لەناوچەكانی وەك كەهرەمان مەرەش، دیلۆك، سەمسور، مەلاتیە، رحا، كە ناوچەی كوردستانین تەنانەت ئەرزڕۆم و هێڵی سنوری رۆژئاوای كوردستان دەنگی كورد وەك پێویست نییە، هۆكارەكەش ئەوەیە بەشێك لەدانیشتوانی ئەو ناوچانە بەشێوەیەكی تایبەت كاریان لەسەركراوە و بەدەوڵەتەوە پەیوەست كراون و هەستی وڵاتپارێزی تێیاندا نەهێڵدراوە. زیاتر لە 15 شاری باكوری كوردستان %ی دەنگەكانی بۆ پارتی چەپی سەوز بووە، ئەوەی جێگەی داخە دەوڵەتی توركیا لەدروستبوونیەوە كاری لەسەر شارە گەورەكان كردووە و هەستی وڵاتپارێزی تێیدا بەبەرنامە لاواز كردووە و زۆرێكیان لەبەر ماڵی دنیاو بەرژەوەندی تایبەت هەستی وڵاتپارێزییان وەلاناوە. : دەتوانین بڵێین لەناوچە كوردیەكان چەند پەرلەمانتار چووەتە پەرلەمانی توركیا؟ حەسەن ئوزگونەش: ناتوانین بەپێی ئامارێكی ورد ئەوە بخەینەڕوو، هەرچییەكیش بڵێین تەنها هەڵسەنگاندنە، تائێستاش روون نییە ژمارەی كورد لەتوركیا چەندە، هەرچەندە ئامارە فەرمیەكان دەڵێن 15 ملیۆن كورد لەتوركیا هەیە، دەتوانین بڵێین ئەوانەی كوردن و دەچنە پەرلەمانی توركیا زیاتر لە 55 كەسن. : زیادبوونی دەنگی پارتی نەتەوەپەرستی توركیا هیچ مەترسییەكی بۆ ئایندەی پرسی كوردو چارەسەرەكەی هەیە؟ حەسەن ئوزگونەش: ئەوە راستییەكە لەوكاتەوەی ئێمە سیاسەت دەكەین لەتوركیا، دەوڵەتی توركیا بەمەبەست نەژادپەرستی پێشدەخات و نزیكەی 100 ساڵە نەژادپەرستی و ئاینپەرستی پەرەی پێدەدرێت و بووەتە سیاسەتی دەوڵەت و ئەوانەی بەشداری دەوڵەت دەكەن جگە لەمەهەپە چەندین پارتی دیكە هەن كە نەژادپەرستن ئێستا لەسەر ناوی ئاین ئاكپارتیش بووەتە نەتەوەپەرست. دەتوانین بڵێین 60٪ زیاتری پارتەكان نەتەوەپەرستن بەرامبەر كورد، بەڵام مەهەپە پێشڕەوییان دەكات، بۆیە بۆ ئایندەی چارەسەری پرسی كورد كێشەیەكی گەورەن و بۆ دیموكراسیش لەتوركیا كێشەیەكی گەورەن، لەسەر ئاستی دەرەوەش وێنای توركیا ناشرین دەكەن، بەڵام ئێمە سیاسەت بۆ ئەوە دەكەین نەتەوەپەرستی و ئاینپەرستی لەتوركیا نەهێڵین و ئەو دیوارەی دروستیان كردووە كەم بكەینەوە، تێكۆشانی ئێمە بۆ چارەسەری پرسی كورد لەتوركیا بەردەوامی دەبێت و كۆڵ نادەین. : بەشێكی زۆر لەچاودێران دەڵێن بەراورد بەهەڵبژاردنی ڕابردوو دەنگەكانی كوردو هەدەپە كەمیكردووە، ئایا هۆكارەكە جیاواز لەو فشارانەی باست كردن لەگەڵ داخستنی هەدەپە چ هۆكارێكی دیكەی هەیە؟ حەسەن ئوزگونەش: ڕاستی فشارەكان هۆكاری سەرەكی بوون، لەوانەش داخستنی شارەوانیەكانمان و دانانی قەیووم بۆیە ئەوان نەیانتوانی وەك پێویست كاربكەن، جگە لەوەی 10 ساڵە هەدەپە هەیە، بەڵام نەیانهێشت بەو ناوەی ناسراوە بەشداری هەڵبژاردن بكەین، لەكاتی هەڵبژاردنیشدا فێڵ لەبەشێك لەهاووڵاتیانی دەنگدەری ئێمە كراوە بەتایبەت ئەو بەساڵاچوانەی خوێندن و نووسین نازانن پێیان نەوتوون لیستی هەدەپە كامەیە، بەو كاتە كەمەش نەمانتوانیی لیستەكەمان بەگەلی خۆمان بناسێنین و دەنگدەری ئێمە هەبووە دەنگی داوە بەچەند پارتێك لەیەك كاتدا، جگە لەوەی لەدیوی باشوری كوردستانەوە رێگری لەپێنج هەزار دەنگدەری كورد كراوە بگەڕێنەوە، لەفڕۆكەخانەكانی توركیاش بەشێك لەو گەشتانەی بۆ باكوری كوردستان بوون رێگرییان لێكراوە بۆ دەنگدان بگەڕێنەوە، هەموو هەوڵەكان بۆ ئەوەبووە كە رێگری بكەن لەوەی ئێمە دەنگی پێویست بهێنین، جگە لەوەش هۆكارەكانی كەمبوونەوەی دەنگەكان پێویستی بەلێكۆڵینەوەو بەخۆداچوونەوە هەیە. : هوداپار پارتێكی ئیسلامی نوێ نییە لەتوركیا و باكوری كوردستان، چی بەرژەوەندییەكیان هەیە لەگەڵ ئاكپارتی وا پشتیوانیان دەكەن؟ حەسەن ئوزگونەش: ئەو پارتە لەهێڵی حزبوڵای توركیا و دەستی هەیە لە كوشتاری كوردانی باكور، كاتێك ئێمە مامۆستا بووین لەسەندیكای ئێمە 24 كەس بەدەستی ئەوان كوژرا جگە لەوەش نزیكەی 17 هەزارو 500 كەسی مەدەنی لەباكوری كوردستان لەلایەن ئەو حزبەو حزبوڵا و ژیتەم كوژراون.  دەوڵەت هیچی نەكرد بۆ بەسزاگەیاندنیان ئەوان دژی كوردانی وڵاتپارێز وەستانەوە و بۆ ئەوەش هاوپەیمانییان لەگەڵ ئاكپارتی و مەهەپە كردووەو لەكاتی شەڕی عەفرین و كۆبانێ پشتیوانی نەژادپەرستانیان دەكردو بانگەشەی داعشیان بڵاودەكردەوە. كوردبوونی ئەوان وەكو زەمانی ساڵانی هەشتاكانی باشوری كوردستانە كە مام جەلال وتی ئێمە پێنج هەزار پێشمەرگەمان هەیە، بەڵام زیاتر لە 170 هەزار كوردی جاش هەیە، كوردێك خۆی نەناسێت كەی كوردە با جلوبەرگیشی كوردی بێت یاخود لەكوردستان بێت.  

سازدانی: سەركۆ جەمال سەعید كاكەیی ئەندامی پێشووی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق و شارەزای بواری هەڵبژاردن، ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە لیستی دەنگدەرانی عێراق لەوەی هەرێم پاكترو دروسترەو دەشڵێت:" دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان تەمەنی هەرێم كورتتر دەكاتەوە". سەعید كاكەیی لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتی دەڵێت:" هەڵبژاردنی هەرێم بەفرەبازنەیی بكرێت باشترە"، دەشڵێت:" بەچەند ڕێگایەك دەتوانرێت رێگری لەساختەكاری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بكرێت". هاوكات ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە "خەڵك كەمتر بچێت بۆ دەنگدان نرخی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان كەمدەبێتەوە و كەسی ناشایستە دەگاتە پەرلەمان". هاوڵاتی: پێتانوایە لە 18-11-2023 دەتوانرێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجام بدرێت؟ سەعید كاكەیی: وەكو پێداویستیەكی سەرەكی و هەرە گرنگ پێویستە دەبێت لەو وادەیە تێنەپەڕێت، بەڵام بەپێی چ سیستەم و یاساو رێسایەك جارێ كۆمسیۆن خۆی كارا نەكراوەتەوە، یاساكەش تانەی لێدراوە لەگەڵ تازەكردنەوەی پەرلەمان و حكومەت، بۆیە ئەنجامی تانەكان كات و شێوازی هەڵبژاردنەكە دەستنیشان دەكات، بۆیە ئەستەمە تا تانەكان یەكلایی نەبنەوە بڵێین لەكاتی خۆیدا ئەنجامدەدرێت. هاوڵاتی: پێتوایە پارتی و یەكێتی سازان دەكەن لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردن و كۆمسیۆن؟ سەعید كاكەیی: ئەگەر لەحاڵەتێكدا تانەكان لەدادگای فیدراڵی رەتكرایەوە، بەڵێ بێگومان دەبێت لەوكاتەی دیاریكراوە دەبێت هەڵبژاردن ئەنجامبدەن، بەڵام ئەگەر ئەو تانانەی دژی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و حكومەت و كۆمسیۆن كراون تێپەڕێندرێن ئەگەرێكی زۆرە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنی عێراق خۆی سەرپەرشتی هەڵبژاردنی هەرێم بكات. هاوڵاتی: ئایا كۆمسیۆنی بەغدا دەتوانێت بەو ئاسانییە سەرپەرشتی هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان بكات؟ سەعید كاكەیی: زۆر بەئاسانی دەتوانن ئەو كارە بكەن، ئەوان لە 16 پارێزگا كادرو پسپۆڕو كەسی هونەرییان هەیە كەدەتوانن پرۆسەی هەڵبژاردن لەهەرێم دەستەبەر بكەن. داوا دەکەم لەگەڵ کارتی نیشتیمانی کارتی بایۆمەتری بەکاربهێنرێت بۆ دەنگدان ئەگەر بێت و كۆمسیۆن و كارمەندانی هەرێم دووربخرێنەوە ئەوان دەتوانن جێگەیان بگرنەوە، لەوانەشە كەسانێك هەبن رەخنە لەم قسەیەم بگرن، بەڵام هەرێمی كوردستان قەوارەیەكە لەچوارچێوەی عێراقدا بۆیە ئەوەی لەسەر هاووڵاتیەكی بەسرە جێبەجێ دەكرێت لەسەر هاووڵاتییەكی دهۆكیش جێبەجێدەكرێت، ئەگەر كۆمسیۆنی بەغدا سەرپەرشتی هەڵبژاردنی هەرێم بكات دەبێت ببێتە وانەیەك بۆ كۆمسیۆنی هەرێم كە بەخۆیاندا بچنەوەو گۆڕانكاری بكەن. هاوڵاتی: پێتوایە لیستی تۆماری دەنگدەرانی عێراق تا چ رادەیەك لەوەی هەرێم پاكترە؟ سەعید كاكەیی: ئەوەی عێراق لەئێستادا پاكترین و دروستترین داتایە، بۆیە خۆشم داكۆكی لەوە دەكەم كەئەوەی عێراق بەكاربهێندرێت نەك لیستی دەنگدەرانی هەرێم، چونكە ئەوەی هەرێم زیادەڕەوی زۆری تێدایەو لەهەمان كاتیشدا داوا دەكەم لەگەڵ كارتی نیشتیمانی كارتی بایۆمەتریش بەكاربهێندرێت بۆ دەنگدان، كارتی نیشتیمانی مەبەست لێی رێگریكردنە لەساختەكاری كەپێشتر رەگەزنامەو ناسنامەی باری شارستانی بۆ ئاوارەكان دەركراوە، كارتی نیشتیمانی وابەستەیە بەسەرژمێری گشتی،  بەڵام رەگەزنامەو ناسنامەی باری شارستانی بنەڕەتی نییە. هاوڵاتی: بۆ خەڵك هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەچوار بازنە یاخود یەك بازنە بكرێت باشترە؟ سەعید كاكەیی: پێمباشە هەر بەپێی دەستوری عێراق كە لەماددەی 49 و بڕگەی ئەلف دەستنیشان كراوە بۆهەر 100 هەزار هاووڵاتییەك نوێنەرێك هەبێت و بەپێی دانیشتوانی پارێزگاكان بازنە دەستنیشان بكرێت، واتە لەگەڵ فرە بازنەییدام، ئەگەر فرە بازنەییش نەكرێت، لانیكەم لەگەڵ هەشت بازنەییدام، واتە چوار پارێزگاكەی هەرێم و چوار ئیدارە سەربەخۆكەی هەرێم، واتا هاوشێوەی پارێزگاكانی سلێمانی و هەولێرو دهۆك و هەڵەبجە ( ئیدارەی (گەرمیان، راپەرین، سۆران، زاخۆ) بازنەی تایبەت بەخۆیان هەبێت، بۆ ئەوەی نوێنەری پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆكان بگەنە پەرلەمان و نوێنەرایەتی راستەقینەی ناوچەكانی خۆیان بكەن.  پێشتر ڕەگەزنامەو ناسنامەی باری شارستانی بۆ ئەو ئاوارانەی لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێن دەرکراوە هاوڵاتی: بەردەوام لایەنەكانی دەرەوەی یەكێتی و پارتی گلەیی لەئەنجامدانی ساختەكاری هەڵبژاردن دەكەن، پێتانوایە بەچ رێگایەك رێگری لەساختەكاریەكان دەكرێت؟ سەعید كاكەیی: یەكەم رێگا ئەوەیە كەداتاكانی كۆمسیۆنی عێراق بەكاربهێندرێت، دووەم رێگاش ئەوەیە كارتی نیشتیمانی و بایۆمەتری بەكاربهێندرێت، سێیەم رێگا فرەبازنەیی بێت، چوارەمیش پرسی بایكۆت لەمێشكی دەنگدەردا نەمێنێت، چونكە لەعێراق نە یاسایەك نە رێسایەك هەیە رێژەیەك دەستنیشان بكات بۆ بەشەرعیبوونی هەڵبژاردنەكان، واتا ئەگەر بێت و لەسەدا یەكی خەڵكیش بەشداری هەڵبژاردن بكەن لەعێراق بەپێی یاسای هەڵبژاردن ئەو ئەنجامە قبوڵە.  بۆیە باشترین رێگا بەشداری كارای خەڵكە لەهەڵبژاردن، خۆ هەموو حزب و كاندیدەكان گەندەڵ نین و دەتوانرێت ئەگەر حزبەكەشی بەدڵ نەبێت دەنگدەرەكە كاندیدێكی ناوچەكەی خۆی هەڵبژێرێت، بەوەش بەدوو رێگا رێگری لەساختەكاری دەكرێت یەكەم كەلێن دروست ناكەیت تاحزبەكان ساختەكاری بكەن، هەروەها ئەگەر خەڵك كەمتر بچێت بۆ دەنگدان نرخی كورسییەكان كەمدەبێتەوەو كەسی ناشایستە دەگاتە پەرلەمان. هاوڵاتی: یەكێتی دەڵێت سلێمانی و هەڵەبجە بەپێی تۆماری دەنگدەرانی بەغداو بەچوار بازنەیی 45 كورسییان بەردەكەوێت، بەڵام ئەگەر یەك بازنە بێت 38 كورسییان بەردەكەوێت ئەم قسەیە تاچەند دروستە؟ سەعید كاكەیی: بەپێی یاسا بەرقەرارەكان شتی وانییە، هەرێمی كوردستان بریتییە لەچوار پارێزگا كەواتە بەپێی دانیشتوان كورسیەكان بەسەر دەنگدەران و دانیشتواندا دابەشدەكرێت. هاوڵاتی: ئەگەر هەڵبژاردن دواخرا پێتانوایە ئەمریكاو وڵاتانی رۆژئاوا تێڕوانینیان بەرامبەر هەرێمی كوردستان دەگۆڕێت؟ سەعید كاكەیی: كەسایەتی مەعنەوی هەرێم لەدەرەوە لێی دراوە، ئەم دەسەڵاتە گەندەڵە پێگەی هەرێمی خستووەتە ژێر گومانەوە، بۆ ئەوەی ئەو كەسایەتی و پێگەیە بگەڕێتەوە ئەركەكە دەكەوێتە سەرشانی دەنگدەران و داكۆكی لەوەبكەن هەڵبژاردن بەزووترین كات بكرێت و بەشداری كارایان تێیدا هەبێت، یەك رۆژ دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان پێگەی ئەم هەرێمە كەمترو تەمەنی كورتتر دەكاتەوە.  

سازدانی: سەركۆ جەمال ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكێتی دەڵێت:» تائێستا سەرۆكی هەرێم هەوڵیداوە كێشەكان  چارەسەر بكات، بەڵام لەڕاستیدا بەتەنیا لەسەرۆكایەتی هەرێم نییە، بەڵكو دەبێت یەكێتی و پارتی خۆیان پێكەوە كێشەكان چارەسەر بكەن». ستران عەبدوڵا ئەندامی مەكتەبی سیاسی و لێپرسراوی مەكتەبی راگەیاندنی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» رێڕەوی ئەم حكومەتە دەبێت راست بكرێتەوە، ئەو حكومەتەی ئێستا بەو كێشانەوە كەهەیەتی هەمان ئەو حكومەتە نییە كەئێمە لەسەری رێككەوتین». هاوكات، جەختلەوەشدەكاتەوە كە» یەكێتی پێیوایە ئێستاش بۆ چارەسەری كێشەكان پێویستە لەگەڵ پارتیدا كاربكات، بەڵام دەبێت ویستێكی هاوبەش هەبێت».   هاوڵاتی: دۆخی هەرێمی كورستان لەئێستادا چۆن دەبینن بەگشتی؟ ستران عەبدوڵا: دۆخی هەرێمی كوردستان لەكێشەدایە، بەهۆی پەیوەندیەكانمان لەگەڵ بەغدا، تائێستا نەمانتوانیوە رێكیبخەینەوە، نەمانتوانیوە هەم باگراوندێكی دەستوری هەم باگراوندێكی وای بدەینێ كە بۆ مافەكانی گەلی كورد هەموو جارێك ناچار نەبین بچینە ناو دانوستانەوە. لەكوردستان كێشەی هەرە زەق ژیان و گوزەرانی خەڵكە و بابەتی دۆخی سیاسی لەشوێنی خۆیەتی، عادەتەن تەنگژە سیاسییەكان كە لەهەر وڵاتێك دەگەنە بنبەست لەهەر وڵاتێكی ئاسایی چارەسەرەكەی بەهەڵبژاردن دەبێت لەڕێگەی دیموكراسییەوە، بەڵام ئەمە لەكوردستان كێشەی زۆری تێدایە، چونكە یاساكانی هەڵبژاردن و رێوشوێنەكانی وادەكات هەڵبژاردنێكی شەفاف و دیموكراسی لەكوردستان مەیسەر ببێت، بەڵام بابەتی هەڵبژاردن و ئەپدەیتكردنەوەی دیموكراسی لەكوردستان لەجیاتی ئەوەی دەرچە بێت بۆ چارەسەری كێشەكان خۆشی بووەتە بەشێك لەكێشەكان. هاوڵاتی: مەسعود بارزانی پەیامێكی بڵاوكردۆتەوەو داوا دەكات هەڵبژاردن لە 18 ی 11 بەڕێوەبچێت، بەم دۆخەوە یەكێتی ئامادەیە بچێتە ناو هەڵبژاردنەوە؟ ستران عەبدوڵا: قسە لەسەر قسەی كاك مەسعود ناكەم، ئارەزووی هەموومانە هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا بكرێت، بەڵام هەڵبژاردن خۆی عادەتەن كەدەكرێت لەكوردستان و عێراق و وڵاتانیش خەرجیی و كەمپینی زۆری دەوێت، ئەم كەمپینە دەبێت جۆرێك لەگۆڕانكاری دروست بكات لەپرۆسەی سیاسی، بەم هەلومەرجەی كەئێستا هەیە من هەموو جارێك دەڵێم ناوبژیوانەكانی هەڵبژاردن كە بریتین لەكۆمسیۆن و یاسای هەڵبژاردنەكان.  هەروەها ئەوەی وادەكات هەڵبژاردنێك شەفاف بێت لەئارادا نییە، لەبەرئەوە قسە لەسەر مەسەلە مەبدەئییەكە نییە كەهەم یەكێتی و هەموو هێزێكی سیاسی دەربەست لەكوردستاندا لەگەڵ ئەوەدایە كەهەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا بكرێت، خۆزگە ساڵی رابردوو بكرایە كەهەلومەرجی خۆی بوو، بەڵام كە نەكرا دیارە ئەو كێشانە هەر ماونەتەوەو چارەسەر نەكراون. هاوڵاتی: تیمی یەكێتی چەند داواكارییەكیان داوە بەحكومەت، پێتانوایە سەرۆكی حكومەت دەتوانێت جێبەجێی بكات؟ ستران عەبدوڵا: دەبێت لەتیمی حكومەت و پارتی بپرسن، بەڵام یەكێتی و تیمەكەی ناوەڕۆكی ئەو داخوازیانەی هەیانە نە ناكۆكە لەگەڵ بەرنامەی حكومەتی هەرێم كەڕایگەیاندووەو سەرۆكی حكومەتیش لەپەرلەمان باسی كرد، نە ناكۆكە لەگەڵ ئەو رێككەوتنەی لەنێوان یەكێتی و پارتی بۆ هاتنە ناو حكومەت لەكابینەی نۆ واژۆیان كردو لەسەر بنەمای ئەوەش حكومەت پێكهات، هەروەها ناكۆكیش نییە لەگەڵ بەرژەوەندیەكانی خەڵكی كوردستان، لابردنی ئەو گەمارۆ و نادادپەروەریەی لەبەرانبەر سلێمانی هەیە بەشێكە لەداواكاریەكانی خەڵكی كوردستان و خەڵكی سلێمانیش، باوەڕناكەم خەڵكی هەولێرو دهۆك لێیان بپرسی بڵێی حەزدەكەن نادادپەروەری هەبێت لەبەرامبەر سلێمانی بڵێن بەڵێ، ئاشكرایە نادادپەروەرییەكە هۆكارێكی سیاسییە بەداخەوە خراپ ئیدارەدانی حكومەتە. هاوڵاتی: تیمی یەكێتی لەحكومەت ئەگەر داواكارییەكان جێبەجێ نەكرێ چ رێگایەكی دیكە دەگرنەبەر؟ ستران عەبدوڵا: ناتوانم لەبری حكومەت قسە بكەم چونكە كاك قوباد لەمەكتەبی سیاسی نوێنەرایەتی ئێمە دەكات بەهەموو پشتیوانییەك بۆ تیمەكەی، بەڵام وەكو مەسەلەی مەبدەئی ئەو داخوازیانەی تیمی یەكێتی رایگەیاندووە مەكتەبی سیاسی و یەكێتی پشتیوانی دەكات. هاوڵاتی: نیگەرانی یەكێتی بەرامبەر پارتی تەنها ئابڵوقەی داراییە، یان شتی دیكەیە؟ ستران عەبدوڵا: با ئەوە باس بكەم پەیوەست بوون بەدارایی پەیوەست نییە بەدارایی یەكێتییەوە، پەیوەستە بەژیان و گوزەرانی خەڵكەوە، دیوێكی دیكەشیان لەڕاستیدا هەر پەیوەست نییە بەبواری دارایی، بەڵكو ئەمنییشە. یەكێتی ئەو بانگەشە ئەمنیانەی كە باسدەكرێت لەسەر كەیسی شەهید هاوكار جاف و كەیسەكانی دیكە پێیوایە لەگرێكوێرەكەوە  كەیسی هاوكار جاف پێویست دەكات لیژنەیەكی هاوبەشی پارتی و یەكێتی بەئاگاداری هاوپەیمانان ئەو كێشەیە چارەسەر بكەن. ستران عەبدوڵا: "كەیسی هاوكار جاف پێویست دەكات لیژنەیەكی هاوبەشی پارتی و یەكێتی بەئاگاداری هاوپەیمانان ئەو كێشەیە چارەسەر بكەن" پێمانوانیە ئەو داواكارییە پێچەوانەی ویستە ئەمنیەكانی خەڵكی كوردستان بێت یاخود پێچەوانەی یاسا بێت، بەشێكی دیكەی كە باسی نادادپەروەری دەكەیت لەڕووی ئیداری و داراییەوە ئێ خۆ ئەمە سەردەكێشێت بۆ زۆر كێشەی سیاسی و ئەمنیی و ژیانی خەڵكیش، چونكە كەژیانی خەڵك باش نەبێت و نادادپەروەری هەبێت ناكۆكی دروستدەكات وەك ئەوەی مەسەلەن موچەی خانەنشینانی یەكێتی بڕدراوە لەبەرامبەری كەیسێكی دیكە دروستدەكرێت، مانای وایە كێشە كێشە لەگەڵ خۆی دەهێنێت. مەسەلەكە دارایی نییە، خۆ كێشەكانی هەرێمیش لەگەڵ بەغدا باکگراوندێكی دارایی هەیە بەس خۆ كەس نەیوتووە تەنها مەسەلە پارەیە، بەڵكو مەسەلە ئەوەیە كە چارەسەری كێشە داراییەكان رێگا بۆ چارەسەری كێشەكانی دیكەش دەكاتەوە، وەك كوردەواری دەڵێت كاسەی پڕ ئاشتی ماڵە. هاوڵاتی: بڕینی بودجەی دژەتیرۆری یەكێتی لەلایەن پارتی و ئەنجومەنی ئاسایشەوە تا چەند رۆڵی هەبووە لەقوڵبوونەوەی ململانێی پارتی و یەكێتی؟ ستران عەبدوڵا: دەزگایەكی ئەمنیی كەڕۆڵی هەیە لەپاراستنی ئەمنیەتی كوردستان و رۆڵی هەیە لەبەرەنگاربوونەوەی تیرۆرو بەشێكە لەهاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر دەیان چالاكی هاوبەشی هەیە لەگەڵ هاوپەیمانان و دژەتیرۆری عێراق، دەیان جاریش بەهانای دژەتیرۆری پارتییەوە چووە لەچارەسەری زۆر كێشەی ئەمنیی، بۆیە ئەم دەزگایە حەق نییە بێ بودجە بكرێت، دەبێت هۆكارێك هەبێت هەر ئەوە نییە پارەیەكەو بڕدراوە بەڵكو دەزگای ئەمنیی كوردستان دەكەیتە دوو كەرتەوە كەئەمەش مەترسییەكی زۆر گەورەیە. هاوڵاتی: پێتانوایە پارتی رۆڵی هەبووە لەداخستنی ئاسمانی توركیا بەڕووی فڕۆكەخانەی سلێمانی؟ ستران عەبدوڵا: تیمی حكومەتی پارتی ئیدارەی ئەو دۆسیەیە بەباشی ناكات، زۆرجاریش ئەوەمان وتووە كە قسە لەسەر ئەوە دەكەین و دەڵێین گروپێك لەپارتی ئەوەدەكات مانای ئەوە نییە، ئێمە بمانەوێت ناكۆكی دروستبكەین، بەپێچەوانەوە باسكردنی ئەوەی كە گروپێكە لەناو پارتی مانای ئەوەیە كە كێشەكە بۆی هەیە چارەسەر ببێت، دەكەوێتە سەرشانی پارتی كەئەم گروپە تێبگەیەنێت كە بەمشێوەیە ئیدارەی پەیوەندیەكی باش لەگەڵ حزبێكی رەسەن و سەرەكی لەحوكمڕانی كوردستان وەكو یەكێتی ناكرێت. هاوڵاتی: كێشەكانی یەكێتی و پارتی چۆن چارەسەر دەكرێت؟ ستران عەبدوڵا: چارەسەر جێبەجێكردنی ئەو رێككەوتنەیە كە لەنێوان یەكێتی و پارتی لەساڵی 2018 كراوە، دوو خاڵی جەوهەری تێدایە زۆر گرنگە، دوو رێككەوتن لەخۆدەگرێت یەكێكیان لەسەر بەشداریكردنی یەكێتییە لەحكومەتی هەرێمی كوردستان و یەك شتی تیانیە سەروو ئیستحقاقی یەكێتی بێت، مەسەلەن چەندی بەركەوتووە لەبەركەوتەی دامودەزگاكان ئەوەندەی وەرگرتووەو كەسیش منەت بەسەر یەكێتییەوە نەكات، چونكە ئیستحقاقی دەنگەكانی خۆیەتی، بەشی دووەمی رێككەوتنەكەش پەیوەندی بەئیدارەی هەرێمی كوردستان و پەیوەندیەكانی هەرێم و بەغداوە هەیە. هەروەها پەیوەندی بەناوچە دابڕاوەكانی هەرێمەوە هەیە، مەسەلەن تائێستاش بەداخەوە ئەوە جێبەجێ نەكراوە كەپارێزگارێكی كورد بۆ كەركوك دابنرێت كەئەوەش یەكێك لەمەرجەكانی بەشداریكردنی یەكێتی بووە لەحكومەت، بەڵام پارتی جێبەجێی نەكردووە و تائێستا پارێزگارێكی عەرەب لەكەركوك هەیە كەهەموو رۆژێك چەلەحانێی ئەوەیە كە كێ دۆستیەتی و كێ دووژمنیەتی. مەسەلەكە نە دۆستە و نە دووژمن، ئەگەر رێككەوتنەكە جێبەجێ بكرایە ئێستا پارێزگارێكی كورد لەكەركوك حوكمی دەكرد، رێگاشی بۆ ئەوە خۆشدەكرد كەپرۆسەی سیاسی لەكەركوك ئەپدەیت بكرێتەوە و خەڵك تێبگات كە ئەو شارە شارێكی كوردستانییە. ئەگەر بمانەوێت پەیوەندییەكە رێكبخەینەوە و بچینە سەر ئەو بنەمایەی كە یەكێتی داواكارییەكی زیاتری نیە لەوەی لەسەری رێككەوتنی كردووە، رێككەوتنی 2018 رێككەوتنێكە كە سەركردایەتی یەكێتی پێش كۆنگرە ئەنجامیداوەو لەلایەنی یەكێتی كاك كۆسرەت كە ئەوكات جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی بوو، لەلایەنی پارتیش كاك نێچیرڤان بارزانی بوو كەئێستا سەرۆكی هەرێمی واژۆیان كردووە، دەبێت یان ئەو رێككەوتنە جێبەجێ بكرێت یاخود رێككەوتنێكی دیكەی هاوشێوە بەهەمان ناوەڕۆك جێبەجێبكرێت.  داواكاری یەكێتی ئەوە نییە پەنجا بەپەنجا بێت وەك هەندێك جار بانگەشەی بۆ دەكرێت بەڵكو ئەوەیە كە بابەتی ئیستحقاقی هەڵبژاردن لەشوێنی خۆی، بەڵام بابەتی بەرپرسیارێتی هەڵگرتن و هاوبەشی و بەشداریكردن لەحوكمڕانی دەبێت رەچاو بكرێت هاوڵاتی: سەرۆكی هەرێم دەتوانێت رۆڵی هەبێت لەچارەسەركردنی كێشەكانی نێوان پارتی و یەكێتی؟ ستران عەبدوڵا: تائێستا سەرۆكی هەرێم هەوڵیداوە كێشەكان چارەسەر بكات، بەڵام كێشەكان لەڕاستیدا بەتەنیا لەسەرۆكایەتی هەرێم نییە، بەڵكو ئەوەیە كەدەبێت یەكێتی و پارتی خۆیان پێكەوە كێشەكان چارەسەر بكەن، بەڵام بەداخەوە تائێستا پارتی وەڵامدانەوەی نەبووە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، وەكو سەرۆكی یەكێتی هەڤاڵ بافڵ جەلال تاڵەبانی وتی چەند جارێك یەكێتی هەوڵیداوە كۆبوونەوە ببێت سەیر دەكەیت شتێكی لابەلا پڕۆسەكە پەكدەخات. شەرت نییە هەر مەسەلەی هاوكار جاف بێت هەر رۆژەی بەناوی كێشەیەكەوە ئەو پڕۆسەیە پەكدەخرێت، پێمانوایە ئەگەر پێكەوە بەیەك پاكێج چارەسەریش ناكرێت با شتە زەحمەتەكان دەستپێبكەین بۆ نموونە یەكێتی مەكتەبی هەڵبژاردنی راسپارد كە لەگەڵ برادەرانی پارتی بگەنە رێككەوتن و یەكێتی لەگەڵ یەكگرتوو و كۆمەڵ و بزوتنەوەی گۆڕانیش دانیشتن پێكەوەو هەرچوار لامان هەر ئەو داواكاریانەمان هەبووە بۆ پرۆسەی دیموكراسی و هەڵبژاردن، بەڵام پارتی هەموو ئەو پێشنیارانەی پەسەندیش كران لێی پەشیمان بووەتەوە. ئەو پێشنیارانەی نەتەوەیەكگرتووەكانیش كردوویەتی جگە لەپێشنیاری هەر چوار لایەنەكە، كە تەنگەتاو دەبن رازی دەبن لەسەری، بەڵام دواتر خۆیانی لێ دەدزنەوە، پێمانوایە پارتی لەبری ئەوەی لەڕاگەیاندنەكانەوە باسی ئەنجامدانی هەڵبژاردن بكات بێتە سەر ئەوەی رێوشوێنەكانی هەڵبژاردنێكی شەفاف دابین بكرێت. هاوڵاتی: سەرۆكی حكومەت بەمەبەست سزای سلێمانی و هەڵەبجەو گەرمیان و راپەڕین دەدات؟ ستران عەبدوڵا: ئیدارەی كابینەی نۆ وەفادار نەبوو بۆ ئەو بەڵێنانەی لەسوێندخواردنەكەیدا پێشكەشی جەماوەری خەڵكی كوردستانی كردووە، خۆشگوزەرانی نەهات، چاكسازی نەكرا. ئیتر حكومەتێك بەكۆمەڵێك ناونیشانەوە دەناسرێتەوە ئەگەر ئەو داواكاریانەی خەڵك هەیەتی جێبەجێی نەكات، ناتوانێت بڵێت سەركەوتوو بووم، ناشتوانێت بیخاتە ئەستۆی كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی یان بیخاتە ئەستۆی كێشە ناوخۆییەكانی پارتی. پارتی كۆنگرەی كرد سەرۆكی حكومەت بووەتە جێگری دووەمی سەرۆكی پارتی پێویست بوو ئەوە پاڵپشتییەكی پتەو بێت بۆ باشتركردنی رۆڵی سەرۆكی حكومەت لەچارەسەركردنی كێشەكان و كابینەی نۆ، لەبەرئەوە مەیخەنە ئەستۆی كێشەكانی یەكێتی بەڵكو بیخەنە ئەستۆی ئەو پاڵپشتیەی كۆنگرەی پارتی كردی بۆ مەسرور بارزانی، بەڵام تائێستا دەرئەنجامێكمان نەبینیوە. هاوڵاتی: رێككەوتنی نێوان عێراق و هەرێم دەبێتە دەروازەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان پارتی و یەكێتی؟ ستران عەبدوڵا: رێككەوتنی نێوان حكومەتی فیدراڵی و هەرێمی كوردستان رێگە خۆشدەكات بۆ چارەسەركردنی زۆرێك لەو كێشانەی كە پەیوەندییان بەلایەنی ئابورییەوە هەیە، چونكە زۆرێك لەكێشەكان بەهۆی ئابوری سەربەخۆوە بوون بەبێ ئەوەی ئەو سیاسەتە چوارچێوەیەكی باشی دەستوری هەبێت.  بێگومان ئەم رێككەوتنە كاریگەری دەبێت بۆ چارەسەری كێشەكان، ئەوەی كە روونە پارتییە ئیدارەی دۆسیەی پەیوەندیەكان دەكات لەگەڵ بەغدا كەئەو كێشانەش نەتوانێت چارەسەربكات بەڕاستی لەئەستۆی ئەوانە، چونكە یەكێتی لەو ماوەیەی كەبایكۆتی ئەنجومەنی وەزیرانی كردووە رێككەوتنی نێوان هەرێم و عێراق كرا سەرەڕای ئەوەش دەستخۆشی كردو نەیوت لەبەر ئەوەی یەكێتی تێدا نییە باهەڵبوەشێتەوە. پێمانوایە رێككەوتنەكە داواكارییەكی كۆنی یەكێتییە با لەساتی رێككەوتنەكەشدا یەكێتی بەشدار نەبووبێت گرنگ ئەوەیە كێشەكانی خەڵك چارەسەرببێت و ژیان و گوزەرانی خەڵك باش ببێت. هاوڵاتی: یەكێتی بەشدارە لەحكومەتی سودانی، چ رۆڵێكتان هەبوو لەڕێكەوتنی هەرێم و عێراق كەبەردەوام یەكێتی داوای كردوە، رێكەوتن لەگەڵ بەغدا كێشەكان چارەسەر دەكات؟ ستران عەبدوڵا: داخوازیەكانی یەكێتی دەستوری بوون و  هاندانیشە چونكە بەشێكی سەرەكیین لەحوكمڕانی كوردستان هەموو كات بەو ئاڕاستەیە كارمان كردووە، مەسەلەن كاك قوباد كەسەرۆكی تیمی یەكێتی بووە لەحكومەتی هەرێم چەند جارێك دانوستانی دژوارو بەسەبری لەگەڵ لایەنی عێراقی كردووە، كە باسی رێككەوتنیش دەكەین لەگەڵ بەغدا پێمان وانییە هەموو شتێك لەبەغدا رێكوپێك و ساغە، بەڵام پێمان وایە بەرژەوەندییەكانی خەڵكی كوردستان ئەوە دەهێنێت كە ماندوو بین پێوەی و دانوستانێكی رێكوپێك بكەین، نەك وەفدێك بڕوات و بەخێرایی بگەڕێتەوە. یەكێتی بەشێكە لەهاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەتی عێراق، وەكو پارتی بەشێكە لەو حكومەتەو بەشی هەیە، لەڕێگەی ئەو هاوپەیمانییەوە كە كۆبوونەوەی خۆی دەكات كێشەكان چارەسەر دەكرێن و هەر لەو هاوپەیمانێتیەشدا باس لەپێویستی رێككەوتنی هەرێم و عێراق كرا. ئەو قسانەشی كەڕەنگە حكومەت نەیگەیەنێتە بەغدا یەكێتی لەڕێگەی ئەو هاوپەیمانێتیەوەو سەرۆك بافڵ جەلاڵ تاڵەبانی بەبەشداریكردن لەكۆبوونەوەكانیان راستەوخۆ دەیگەیەنێت، بۆ ئەوەی ئیدارەیەكی باشتری حوكمڕانی هەبێت لەكوردستان و عێراقیشدا. هاوڵاتی: ئایا فشار هەیە بۆ رێككەوتنتان لەگەڵ پارتی؟ كەداواكاری زۆرێك لەوڵاتانی نێودەوڵەتی و كەسایەتی ناوخۆییە؟ ستران عەبدوڵا: ئێمە ناوی نانێین فشار، بەڵام داخوازی دۆستەكانی كوردستانەو مەنتیقییە كە ئەو كێشانە چارەسەر بكرێن، بەڵام خۆ چارەسەر ناونیشانەكەی روونە، دەبێت ئەو كێشانە چارەسەر بكرێت كە هەلومەرجی سیاسی ئاڵۆز كردووە، بەجۆرێك نە لەگەڵ بەغدا پەیوەندی خراپ بێت نە لەگەڵ دەوروبەر نە لەگەڵ میللەتەكەی خۆشمان. هاوڵاتی: ئایا پارتی و یەكێتی پێویستیان بەنێوەندگیر هەیە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان؟ ستران عەبدوڵا: ئەگەر پێویست بێت یەكێتی و پارتی خۆیان دەتوانن راستەوخۆ قسە بكەن، بێگومان هەر كەسێك دەستپێشخەری بكات یەكێتی رەتیناكاتەوە، چونكە مەبەستی چارەسەركردنی كێشەكانە، ئێمە ناوی نانێین كێشەكانی نێوان یەكێتی و پارتی حەزدەكەم تەئكید لەمە بكەمەوە ئێمە ناوی دەنێین ئەو كێشانەی خەڵكی كوردستان لەگەڵ حوكمڕانیدا هەیەتی و ئێمە پشتیوانی دەكەین، چونكە پێمانوایە گرنگترە لەوەی كەچەند وەزارەتمان هەیە لەحوكمڕانیكردندا، زۆر گرنگە خەڵكی كوردستان ئەو كێشانە بەچارەسەركراوی ببینن، بۆیە لەڕاستیدا كێشەی ئێمە نییە بەڵكو كێشەی خەڵكی كوردستانە. باوەڕم وانییە خەڵكی هەولێرو دهۆكیش لەم شێوە حوكمڕانییە رازی بن، راستە فشارە گەورەكە لەسەر ئیدارەی سلێمانییە ئەویش بێگومان مەبەستی سیاسی لەپشتە، بەڵام خەڵكی كوردستان هەمووی باجی ئەو كێشانە دەدات كە هەیە، ئەگەر ناوچە دابڕاوەكانی لێ دەربكەی ئەگەر كێشەكان چارەسەر ببن، لایەنە سیاسیەكان و حكومەتی هەرێمیش دەپەرژنە سەر چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچە دابڕێندراوەكان، بەڵام ئەگەر لێرە دەردو نەخۆشی هەبێت ناتوانین كێشەی ئەو ناوچانەش چارەسەر بكەین. لابردنی ئەو گەمارۆو ناداتپەروەرییەی لە بەرانبەر سلێمانی هەیە بەشێکە لە داواکارییەکانی خەڵکی کوردستان هاوڵاتی: ئەگەر مەسعود بارزانی، سەرۆكی پارتی داوای كۆبوونەوەتان لێبكات بۆ چارەسەركردنی كێشەكان یەكێتی ئامادەیە هەنگاو بنێت لەپێناو حەل كردنی كێشەكان؟ ستران عەبدوڵا: كاك بافڵ چەند جارێك خۆی  چووە سەڵاحەدین ویستی پەیوەندییەكی باش رێكبخات بۆ ئەوەی بتوانین كێشەكان چارەسەر بكەین، قەت یەكێتی دەرگای هیچ گفتوگۆیەكی دانەخستووە لەكاك مەسعود. هاوڵاتی: باس لەوەدەكرێت یەكێتی مەسەلەی غازی وەك فشارێك بەكارهێناوە بەرامبەر پارتی ئەمە وایە؟ ستران عەبدوڵا: وەكو سیاسەتی فەرمی یەكێتی داهاتی خەڵكی كوردستان غاز و نەوت و هەمووی شایەنی ئەوەیە ئیدارەیەكی باش بكرێت لەپێناوی بەرژەوەندیەكانی خەڵكی كوردستان و عێراقیشدا، بەڵام وردەكارییەكەی خەڵكانی تایبەتمەند دەیزانن، بەڵام ئیدارەی دۆسیەی نەوت تائێستا بەباشی نەكراوە ئەوەتا خەڵك و میدیاكانیش باسی دەكەن كە بەقەرزەوە لێی دەردەچین، نامانەوێت لەغازەكەشدا هەمان ئەو دەردە تووشی خەڵكی كوردستان ببێت، پرسیارەكە ئەوەیە بۆ رای گشتی و لایەنەكان ئەم تێڕوانینانەی یەكێتی هەڵەیە كەدەڵێت ئەو ئیدارە هەڵەیەی لەبواری دەرهێنانی نەوت و فرۆشتنیدا كراوە لەدۆسیەی غازدا دووبارە نەبێتەوە؟ ئەمە راستییەكەیەو دەبێت ئیدارەیەكی باشتر بكرێت بەنیسبەت یەكێتییەوە مەسەلەیەكی مەبدەئییە و لەگەڵ دەستوری عێراق یەكدەگرێتەوە، ئێمە نابێت وا سەیری دەستوری عێراق بكەین كە دەستوری عەرەبەكانە یاخود مالیكی و شیعەكانە، كورد بەشداربووە تێیدا دامەزرێنەرەكانی دیموكراسی لەكوردستان و عێراق جەنابی مام جەلال و كاك نەوشیروان و كاك مەسعودو هێزە سیاسییەكانی دیكەش مەسەلەن مامۆستا سەڵاحەدین بەهادین و مامۆستا عەلی باپیرو كاك قادر عەزیز كەئەوكات سەرۆكی حزبی زەحمەتكێشان بوو بەشدارییان كردووە لەدامەزراندنی ئەم دەستورەدا، زۆر ئاسانە بەزمانی كوردی بڵێین ئەوە عێراقە یاخود هێزە سیاسیەكانیەتی دەستوریان جێبەجێ نەكردووە، بەڵام ئەگەر ئەوانیش هەوڵبدەن بیقرتێنن و بەشێكی جێبەجێ نەكەن دەبێت ئێمە هەوڵبدەین نەهێڵین ئەوە بكەن، چونكە كێشەكەمان لەبەغدایە لەگەڵ ئەو هێزە سیاسییانەیە كەپێویست دەكات ئیستیحقاقی خۆمان بۆ دابین بكەن، كەس وانەزانێت یەكێتی پێی وایە كە بەغدا شامی شەریفە ئێستا شامیش شەریف نەماوە، بەڵام پێمان وایە بەغدا سەنگەرێكی پتەوی داكۆكیكردنە لەویستەكانی خەڵكی كوردستان، جاران لەبەرئەوەی بەغدامان لەبەردەم حەرام كرابوو شاخەكانی كوردستان بەدیل بوون، بەڵام ئێستا بەغدا دەڵێن وەرن لەوێ كێشەكان چارەسەر بكەن پێمان وایە ئەوە پێویستترە. هاوڵاتی: پێتانوایە ئێستا مەترسی لەسەر دۆخی هەرێم هەیە بەهۆی ناكۆكییەكانی یەكێتی و پارتییەوە؟ ستران  عەبدوڵا: نابێت وا لەناكۆكی سیاسی بڕوانین كەخەڵكی پێ بترسێنین، پارتی و یەكێتی لەكاتی تەباییدا دەستكەوتی زۆر گرنگیان بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان بەدیهێناوە، وەكو یەكێتی هیچ پەشیمان نین لەو دەستكەوتانە، دروستبوونی ئۆپۆزسیۆن لەسایەی رێككەوتنی یەكێتی و پارتی هاتەكایەوە. ئەو دەستكەوتانەی لەعێراق كورد بەدەستیهێناوە بەرهەمی رێككەوتنی پارتی و یەكێتی و لایەنەكانی هەرێم بوو، لەوە پەشیمان نین لەسەر ئەوە نرخیشمان داوە، لەوەی كە جەنابی مام جەلال دەچووە هەموو كۆبوونەوەكان لەپێناو دەستكەوتەكانی گەلەكەمان، هەتا ئەوەی یەكێتی لەزۆر ئیستحقاقی خۆی خۆش بووە بۆ ئەوەی ئاشتی لەكوردستان بەرقەرار بێت و پرۆسەی سیاسین ئەو پاشەكشەیەی لەپرۆسەی سیاسی هەرێم و عێراق روویانداوە مەترسیدارەو پێویستە یەكێتی و لایەنەكانی دیكەش هەڵوێست لەبەرامبەریدا وەربگرن. كەڕەخنە لەم حكومەتە دەگرین بۆ ئەوە نییە بڵێین ئەم حكومەتە رۆڵی تەواو بووەو دەبێت بڕوخێت، بەڵكو پێمان وایە رێڕەوی ئەم حكومەتە دەبێت راست بكرێتەوە، یەكێتی چۆن پەرۆشی رێككەوتنە ئاواش پەرۆشی ئەوەیە لەپێناو خەڵكی كوردستان رەخنە بگرێت و قسەی هەبێت، ئەو حكومەتەی ئێستا بەو كێشانەوە كە هەیەتی هەمان ئەو حكومەتە نییە كە ئێمە لەسەری رێككەوتین، مانای وانییە كابینەكانی پێشووی حكومەت كێشەی نەبووبێت، بەڵام ویستی چارەسەركردن هەبوو پێشتر، ئێستا ویستی چارەسەركردن لەسەرۆكی حكومەتەوە لەئارادا نییە. لە کابینەی پێشوی حکومەت کێشە هەبووە،بەڵام ویستی چارەسەرکردنیش هەبووە یەكێتی پێیوایە ئێستاش بۆ چارەسەری كێشەكان پێویستە لەگەڵ پارتیدا كاربكات، بەڵام دەبێت ویستێكی هاوبەش هەبێت، دیموكراسی هەرێمی كوردستان پێویستی بەچاككردنەوەیە، هەر ئێمە نین رێكخراوەكانی نێودەوڵەتیش وادەڵێن، راپۆرتی وڵاتان وادەڵێن، پێش هەموو شتێك میللەتەكەمان خۆی وادەڵێت، با واز لەوەبێنین راپۆرتەكان بەزمانی دیكە چی دەڵێن بەكوردی دەیڵێین كە كێشەمان هەیە خەڵك لەبادینان دەستگیركراوە، خەڵك لەهەولێر سەری دەتاشرێت ئەمانە كێشەی گەورەن، كە كێشەیەك لەسلێمانی روودەدات گەورەی دەكەن ئەو كێشانە ناشارێتەوە كە لەهەولێرو بادینان هەیە، ئەو كێشانە دەتوانرێت چارەسەربكرێن، مەسەلە ئەوەیە ناكۆكی بەدوو كەس دەكرێت، بەڵام چارەسەر هەموو لایەنەكانی تێدایە.

سازدانی: هاوڵاتی ئەندامێكی كۆمیتەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كەجەكە ئاماژە بەوە دەدات ئەردۆغان و هاوكارەكانی لەم هەڵبژاردنەدا شكستدەهێنن و دەشڵێت:»(هەدەپە) هاوپەیمانی رەنج و ئازادیی دەتوانێت شكستی گەورە بەپارتی ئەكەپەو ئەردۆغان بهێنێت». هەدەپە بەهۆی ئەوەی ئەگەری داخستنی لەسەر بووە  لەڕێگەی پارتی چەپی سەوزەوە هاوپەیمانێتییەكی بەناوی( رەنج و ئازادی) بۆ بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا پێكهێناوە، بۆیە بەدەستهێنانی كورسیەكی زۆر بۆ كورد بەگرنگ دادەنرێت. رۆنی سەردەم، ئەندامی كۆمیتەی پەیوەندیەكانی دەرەوەی كەجەكە لەم چاوپێكەوتنەیدا  لەگەڵ هاوڵاتی دەڵێت:» ئەردۆغان هەم پۆستی سەرۆكایەتی و هەم زۆرینەی كورسی پەرلەمان لەدەستدەدات». هەروەها دەشڵێت:» بۆ كوردو هێزە دیموكراتەكان، هەڵبژاردنی پەرلەمانی لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی گرنگترە،  كە بەپێی زانیاریەكانمان لەپەرلەماندا هاوپەیمانی گەل و هاوپەیمانی كۆمار ناتوانن زۆرینەی كورسیەكان بەدەستبهێنن».   هاوڵاتی: هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان و سەرۆكایەتی توركیا نزیك دەبنەوە، ئایا پێتانوایە لەم هەڵبژاردنەدا پارتەكەی ئەردۆغان لەبەرامبەر شەش لایەنی ئۆپۆزسیۆن شكستدەهێنێت؟ رۆنی سەردەم: كۆماری توركیا لەمساڵەوە دەكەوێتە دووەمین سەدەی دامەزراندنیەوە، دەوڵەت سەدەیەكی تێپەڕاند. ئەردۆغان لەدووەمین سەدەی كۆماردا دەیەوێت سیستم و رژێم لەتوركیا بگۆڕێت. بەو هۆیەوەشە لەچارەكی كۆتایی سەدەی رابردووی كۆماردا، هەنگاوی جددی ناوە. ئەردۆغان بەبەردەوامی بەشاراوەیی هەوڵی ئەجێنداكانی خۆیداوە لەسەدەی نوێدا، بەڵام لەم چەند ساڵەی دواییدا، بەئاشكرایی باسی لەئەجنداكەی كردووە. لەم قۆناغەدا لەگەڵ نەتەوەپەرستە توندڕەوەكان هاوپەیمانی دروستكرد. بەهاوكاری لایەنە ئایینیەكان و نەتەوەپەرستەكان دەستی بەبنیاتنانی رژێمەكەی لەسەدەی نوێدا كرد. ئەم دۆخەش نیگەرانی لەلای رژێمی پێشوو و ئەو كەسانە دروستكرد كەگومانیان لەئەردۆغان هەیە. بەتایبەتی كەمالیست و لایەنە سكۆلەرەكان لەبەرامبەر هەنگاوی ئیسلامییەكانی ئەردۆغان نیگەرانی خۆیان بەشێوەیەكی ئاشكرا دەربڕی. لەلایەكی دیكەوە هەندێك لایەنی موحافزكار (بنئاژۆخواز) و نەتەوەپەرستەكانیش لەبەرامبەر ئەم هەنگاوانەی ئەردۆغان كە سیاسەتێكی تاریكی بەڕێوە بردووە، نیگەرانییەكانیان دەربڕی. ئەو لایەنانە ماوەیەكی درێژ لەگەڵ ئەردۆغان سیاسەتیان دەكرد. شەش لایەنەكە بەو هۆیەوەو لەهەندێك لەو لایەنانە پێكهێنرا. بەواتایەكی دیكە ئەو لایەنانەش ئەكتەری سەرەكی دەسەڵاتن لەسەدەی نوێی كۆماردا. سەرەتا دەتوانین بڵێین كە ئەو لایەنانە لەو كەسانە پێكدێت كە لە ٨ ساڵی رابردوودا هاوبەشی سیاسەتی ئەردۆغان بوون. ئەگەر دۆخەكە بەم شێوەیە بێت، باشە ئێستا بۆچی لەدژی دەوەستنەوە؟ ئەمە گرنگترین پرسە كەپێویستە لێی تێبگەین. دەوڵەتی توركیا سەرەتا لەسەر رەتكردنەوەی سێ پێكهاتەو تووێژ دامەزرا. لایەنی یەكەم گەلی كوردە. دووەمیان تووێژی ئیسلامیە دەسەڵاتخوازەكان و سێیەمیش لایەنە چەپ و سۆسیالیستەكان بوو. لەسەدەی یەكەمدا ئەم سێ پێكهاتەو تووێژە بەبەردەوامی لەدژی رژێمی توركیا لەنێو شەڕو تێكۆشاندا بوون. رژێم لەكودەتای ١٢ی ئەیلولی ساڵی ١٩٨٠دا، هەوڵیدا ئیسلامیەكان تێكەڵ بەخۆی بكات. رژێم ئەم هەنگاوەی لەگەڵ ئەربەكان هەڵگرت و لەگەڵ ئەردۆغان گەیاندیە لوتكەو بگرە لەبەرامبەر لەناوبردنی كورد، رژێمی رادەستی ئیسلامیەكان كرد. لەلایەكی دیكەوە تووێژی چەپ و سۆسیالیستی ئیتر هەڕەشە نەبوو بۆ سەر رژێم و لەنیوەی دووەمی نەوەدەكاندا بێكاریگەر كرا، ئەمەش وەك درێژەپێدەری ئەو كودەتا شۆككەرە بەڕێوەبەرا، كە ١٢ی ئەیلوولی ١٩٨٠ ئەنجامدرا . دوای ئەوە تەنیا تێكۆشانی پەكەكە بەسەرۆكایەتی رێبەر ئاپۆ مایەوە كە رۆژ بەڕۆژ خەباتەكەی گەورەتر دەبێت. لێرەدا ئەردۆغان داوای پاڵپشتی تەواوی دەوڵەتی كردو رەزامەندی هەموو چین و تووێژە سیاسییەكانی توركی بەدەستهێناو بەڵێنیدا كۆتایی بەبەرخۆدانی كورد بهێنێت، كەدەوڵەت و رژێمەكەی سەرەڕای هەموو هەوڵەكانیان نەیانتوانی تێكۆشانی كورد لەناوببەن و پاشەكشێی پێبكەن. ئەو بانگەشەو بەڵێنانەی بۆ لەناوبردنی بەرخۆدانی كوردو قڕكردنی كورد وایكرد كەهەوڵی سوڵتانبوون بدات و رژێمێكی تاكەكەسی خۆی بنیات بنێت. بۆیەش لەچارەكی سەدەی رابردوودا، هەموو كەسێك خۆی رادەستی ئەردۆغان كرد، یاخود لەناوچوو. تاڕادەیەك كەجگە لەبزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردو رێبەر ئاپۆ، هیچ كەسێك نەمایەوە كەبەرخۆدان بكات. كاتێك كەئەردۆغان لەبەڵێنەكانی بۆ تەسفیەكردنی بزوتنەوەی كورد لەسەدەی دووەمی كۆماردا شكستی هێنا، لایەنەكانی دیكە هەرچەندە لاوازیش بوون دەستیان بەكاردانەوە كردو هەوڵیاندا رژێمێكی نوێ بنیات بنێن. بەكورتی ئەو لایەنانە كەگەشەیان كردووە، قەرزاری رێبەر ئاپۆو پەكەكەن. ئەگەر رێبەر ئاپۆو پەكەكە لەبەرامبەر ئەردۆغان شكستیان بهێنایە و لاوازبوونایە، ئەوا ئەردۆغان دەبووە ئەتاتوركی سەدەی دووەم و كەسیش نەیدەتوانی لەدژی بوەستێتەوە. بەرخۆدانی پەكەكە ئەم پلانەی پووچەڵكردەوە و بۆیەش لایەنەكانی دیكە لەدژی ئەردۆغان دەستیان بەجووڵە كردو لەدەوری یەكدی كۆبوونەوە. بەگوێرەی بۆچوونی ئێمە هاوپەیمانی شەش لایەنەكە بەم شێوەیە دروستبوو. واتە ئەوانەی دوێنێ لەگەڵ ئەردۆغان كاریان دەكرد، یاخود بەهەموو شێوەیەك هاوكاریان دەكرد، ئەمڕۆ بەهۆی شكستەكەی لەبەرامبەر بەرخۆدانی گەلی كورد كە لاواز بووە، دەستیان بەدژایەتیكردنی كرد. ئەردۆغان بەم شێوەیە ئیسلامیەكان و نەتەوەپەرستەكانی كۆكردەوە و هاوپەیمانی كۆماری پێكهێناو لەبەرامبەریشدا لایەنی دیكەی سیستمیش هاوپەیمانی گەلیان پێكهێنا، هەرچەندە كێبڕكێی هەڵبژاردن لەنێوان ئەو دوو لایەنەدا دەبینرێت، بەڵام لایەنی سێیەم هەیە كەدەتوانێت شكست بەئەردۆغان بهێنێت. هاوڵاتی: لایەنی سێیەم كەهاوپەیمانی رەنج و ئازادیە دەتوانێت شكستی گەورە بەپارتی ئەكەپەو ئەردۆغان بهێنێت؟ هاوپەیمانی رەنج و ئازادیی بەرگری لەبەها دیموكراتەكان، كورد، عەلەوی و ئەو ئێتنیك، باوەڕی و لایەنانە دەكات كەسەد ساڵە مافیان رەتدەكرێتەوە و ئەم لایەنەیە كەئەنجامی هەڵبژاردنەكان یەكلایی دەكاتەوە. ئەم بەرەیە كەبەرگری لەمافی ژنان و دیموكراسی و پاراستنی سروشت دەكات، رۆڵی كلیل لەهەڵبژاردنەكاندا دەگێڕێت. لەگەڵ ئەوەی نزیكەی ١٠ هەزار كەس لەئەندامان، پەرلەمانتار، سەرۆك شارەوانی و بەڕێوەبەری ئەم بەرەیە لەزیندانەكاندان، بەڵام خۆی رادەست نەكردو هەدەپەو هاوبەشە چەپ، سۆسیالیست و دیموكراتەكانی تێكۆشانیان كرد. بەگوێرەی بۆچوونی ئێمە، ئەوەی كەئەردۆغان لەم هەڵبژاردنەدا شكست دەدات، هاوپەیمانی گەل نییە، بەڵكو هاوپەیمانی رەنج و ئازادیە. لەهەمان كاتدا، لەڕێگەی بەدەستهێنانی كورسیەكی زۆری پەرلەمان، لەپێكهێنانی حكومەتدا رۆڵێكی كاریگەر دەگێڕێت. بۆیەش بۆ ئەوەی وەڵامی پرسیارەكەتان بەبەڵێ و نە بدەینەوە، پێویستە بوو بەم شێوەیە شیكردنەوەیەك بۆ دۆخەكە بكەین. وەك ئەوەی وتم، نەك هاوپەیمانی گەل، بەڵكو هاوپەیمانی رەنج و ئازادی دەتوانێت شكست بەئەردۆغان بهێنێت. دوای ئەوەی شكست بەفاشیزمی ئەردۆغان هێنرا، وەك ئەوەی دەبینرێت، هاوپەیمانی رەنج و ئازادی جارێكی دیكە رۆڵێكی یەكلاییكەرەوە لەپێكهێنانی حكومەتدا دەگێڕێت. بۆیەش دوای هەڵبژاردنەكان ئەوەی لەگەڵ پارتی چەپی سەوز دانوستان بكات دەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت. ئێمە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بەم شێوەیە دەبینین. ئەمە یەكلاییبووەتەوە: ئەردۆغان هەم پۆستی سەرۆكایەتی و هەم زۆرینەی كورسی پەرلەمان لەدەستدەدات. ئەمەش یەكلایی بووەتەوە كەئەردۆغان لەمێژووی توركیادا، گەورەترین دوژمنی كوردە و ئەم دوژمنایەتیەی لەلوتكەدا ئەنجامداوە. دوای ئەو هەر لایەن و كەسێك بێتە سەر دەسەڵات بەم ئەندازەیە دوژمنایەتی كورد ناكات و ناتوانێت بەم شێوەیە دوژمنایەتی بەڕێوەببات. لەبەرئەوەی ئەم دوژمنایەتیە لەلوتكەدا تێكشكێندرا. هاوڵاتی: سەرۆكانی گەورە شارەوانییەكانی ئەستەنبوڵ و ئەنقەرەو  لەئاستێكی بەرزدا كوردیش پشتگیری خۆیان بۆ كلچدار ئۆغلۆ ئاشكراكرد. لەم رووەوە بۆچوونی ئێوە چییە؟ رۆنی سەردەم:  بۆ ئێمە گرنگ نییە كێ پشتگیری لەكلچدار ئۆغلۆ دەكات یان پشتگیری ناكات. گرنگ ئەوەیە فاشیزمی ئەردۆغان بڕووخێنرێت. لەبەرئەوەی ئەردۆغان بەڵێنی چارەسەری پرسی كورددیدا و بۆیەش سەركەوت. بەڵام لە ٢١ ساڵی دەسەڵاتیدا دەركەوت كەدەیەوێت سیاسەتی قڕكردنی كورد بگەیەنێتە بەرزترین ئاست. لەدەسەڵاتەكانی دیكەشدا زۆر كەس دوژمنایەتی كوردیان كردووە. ئەوانەی دوژمنایەتی كوردیان كردووە لەڕابردوودا كەم نین. بەڵام هیچ كەسێكیان بەئەندازە و فراوانی ئەردۆغان دوژمنایەتییان نەكرد. بۆیەش پێمانوایە، لەم هەڵبژاردنەدا كوردەكان پشتگیری لەگونجاوترین كاندیدی سەرۆكایەتی لەدژی ئەردۆغان دەكەن. بۆیەش پێویست نییە ئێمە یان كەسێكی دیكە داوا لەگەلی كورد بكات كەدەنگ بەكەسێك بدەن. لەبەرئەوەی تاوەكو سەر مۆخی ئێسقان ئەزموونیان لەگەڵ ئەردۆغان هەیە كەدوژمنایەتی كورد دەكات و بەسیستمە ئایین و نەتەوەپەرستیەكەی دوژمنایەتی ژنان دەكات. نەك تەنیا گەلەكەمان لەباكوری كوردستان، بەڵكو گەلەكەمان لەڕۆژئاوا، باشور، رۆژهەڵات و لەئەوروپاش ئەمەی بینی و تامی كرد.  رژێمی ئەردۆغان تاوەكو چ رادەیەك لەدژی گەلەكەمان دوژمنایەتی كردبێت، بەو ئەندازەیەش گەلەكەمان لەدژی سیاسەتی قڕكردنی ئەردۆغان بەرخۆدانی گشتی ئەنجامدا. بێگومان ئەردۆغان گروپێك هاوكاری لەدەوری خۆی كۆكردەوە. ئەوانەش كەسانێكی جاشن كەهاوكاری ئەردۆغان دەكەن. بەتایبەتی پارتی (پەدەكە) و هاوكارەكانی، لەگەڵ ئەم هەموو فاشیزمەی ئەردۆغان، هاوكاری رژێمەكەی دەكەن. ئێمە ئەو لایەنانە لەدەرەوەی بەرخۆدانی گەلەكەمان دەبینین. بۆیەش گەلەكەمان و لایەنە دیموكراتەكانی توركیا ئاساییە كە لەبەرامبەر فاشیزمی ئەردۆغان، كەمال كلچدار ئۆغلۆ وەك كاندیدێكی گونجاو ببینن. هاوڵاتی: ئایا پێتانوایە كورد دەتوانێت لەهەڵبژاردنەكانی پەرلەماندا ١٠٠ كورسی پەرلەمان بەدەستبهێنێت؟ رۆنی سەردەم:  بۆ كوردو هێزە دیموكراتەكان، هەڵبژاردنی پەرلەمانی لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی گرنگترە،  بەگوێرەی زانیاریەكانمان لەپەرلەماندا هاوپەیمانی گەل و هاوپەیمانی كۆمار ناتوانن زۆرینەی كورسیەكان بەدەستبهێنن. پێكهێنانی حكومەتی نوێ پەیوەندی بەهەڵوێستی پارتی چەپی سەوزەوە دەبێت. ئێوە دەزانن هەدەپە بەهۆی ئەوەی ئەگەری داخستنی لەسەرە، لەڕێگەی پارتی چەپی سەوزەوە بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا كرد. بۆیەش بەدەستهێنانی كورسیەك زۆر گرنگە. پارتی چەپی سەوز بەتەنیا لەكورد پێكنایەت. بناغەی سەرەكی پارتەكە كوردە، بەڵام هەموو گەلان، باوەڕیەكان، كەسایەتییەكان و ژێردەستەكان توركیا جێگەی خۆیان تێیدا گرتووە. لەچەپەكان، سۆسیالیستەكان و كەسایەتیەكانی دیموكرات پێكهاتووە. لەبەرئەوە ئەگەر تەنیا باسی كورد بكەین، هەڵە دەبێت. ئەگەر ساختەكاریەكی گەورەو زەق روونەدات، پارتی چەپی سەوز نزیكەی ١٠٠ كورسی بەدەستدەهێنێت. هەموو زانیاریەكانمان ئەم ئەنجامەمان پێدەڵێن. بگرە ئەگەر كورسی زیاتریش بەدەستبهێنێت، سوپرایز نابێت. هاوڵاتی: ئەردۆغان لەهێرشكردنەسەر باشوری كوردستان و بۆردومانكردنی هێزەكانی گەریلا بەردەوامە، یاخود دوای بانگەوازەكەی كەجەكە لەچوارچێوەی بومەلەرزەكەدا هێرشەكانی كەمیكردووە؟ رۆنی سەردەم:  وەك دەزانن لەچوارچێوەی بەرپرسیاری مرۆیی و ئەخلاقیەوە، بەڕێوەبەریەكەمان بۆ ئەوەی گەلەكەمان لەباكوری كوردستان برینی خۆیان ساڕێژبكەن كە بەهۆی بومەلەرزەوە كارەسات دروستبوو، بێچالاكی راگەیاند. دەوڵەتی داگیركەرو قڕكەری تورك، هێشتا بەدەیان هەزار كەس لەگەلەكەمان لەژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەكاندا بوون، كەدەستی بەئۆپراسیۆنی نوێ كرد. بەهۆی ئەوەی سەربازی بۆ رزگاركردنی قوربانیانی بومەلەرزە نەنارد كە سەدان هەزار سەربازی هەیە، رەخنەیەكی زۆری لێگیرا. خولوسی ئاكار وەزیری بەرگری و دوژمنی كورد وتی، ‹ ناتوانین سەرباز بۆ ناوچەی زیانلێكەوتووانی بومەلەرزە بنێرین، لەبەرئەوەی لەسنورەكانمان و لەدەرەوەی سنورەكانمان ئۆپراسیۆن هەیە›. بەم شێوەیە ئاشكرایكرد كەئۆپراسیۆنەكانیان لەدژی كورد راناگرن. لەكاتێكدا كەزیانلێكەوتووانی بومەلەرزەكە تائێستاش بەهۆی نەبوونی چادرو سوپاو پێداویستی دیكەوە دەناڵێنن و لەدۆخێكی خراپدان، بەڵام لەزاپ و ئاڤاشین و مەتینا گەریلاكانمان دەستیان بەسەر ئەو پێداویستیانەدا گرت كەنەدراون بەزیانلێكەوتووان و لەئۆپراسیۆنەكاندا بۆ سەربازەكانیان بەكاریانهێناون. ئەم دیمەنانە لەماڵپەڕەكانی گەریلا تی ڤی دا دەتوانرێت ببینرێن. شكستی ئەردۆغان لەم هەڵبژاردنەدا تەنیا بەدادگاییكردن كۆتایی نایەت، بەڵكو پرسی هەبوون و نەبوونە بۆ ئەو. لەبەرئەوەی هەموو دەوڵەمەندی و كایەكانی دەوڵەت لەدەستی ئەردۆغاندان. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا نەیتوانی پەكەكە لەناوببات و سەركەوتوو نەبووە. ئەوە سەرنەكەوێت دادگایی دەكرێت، لەوانەشە باجەكەی بەماڵ و گیانی خۆی بدات. ئەردۆغان ئەمە زۆر باش دەزانێت. لەبەرئەوەی لەساڵی ٢٠٠٨دا هەموو فەرماندە سەربازیەكانی دادگایی كرد كەنەیانتوانی لەشەڕی زاپدا سەربكەون، سزای چەندین ساڵ زیندانیان بەسەردا سەپاندو هەندێكیان لەزینداندا مردن. دەزانێت كە لەوە زیاتر بەسەریدا دێت. ئابوری وڵاتی لەشەڕی دژی كورددا تەواو كرد، لەشەڕی دژی كورددا هەموو یاساكانی پێشێل كرد، سیاسەتی دەرەوەی بەهەموو شێوەیەك لەدژی كورد بەكارهێنا، توركیای بەتەنیا هێشتەوە. بەو هۆیەوە ئەگەر دەسەڵاتی ئەردۆغان كۆتایی بێت، بەڵایەكی گەورەی بەسەردا دێت. ئەردۆغان پێشتر بانگەشەی لەناوبردنی پەكەكەی دەكردو بەو هۆیەوە لەهەڵبژاردنەكاندا سەركەوت. بەڵام ئەردۆغان نەیتوانی پەكەكە شكست پێبهێنێت، لەناوببات و سەربكەوێت. ئەردۆغان لەبەرامبەر پەكەكە پێویستی بەسەركەوتنی ‹ساختە›یە. لەبەرئەوەی دەیەوێت بەم سەركەوتنە ساختەیە هەستی نەژادپەرستەكان بجووڵێنێت و لەهەڵبژاردنەكاندا سەربكەویت. بۆیەش بەهیچ شێوەیەك كۆتایی بەئۆپراسیۆن و هێرشەكانی نەهێناو كەمی نەكردەوە. گەریلاكانمان لەچوارچێوەی هەڵوێستی بێچالاكیدا، بەرگری رەوا لەخۆیان دەكەن. ئەردۆغان لەبەرئەوەی لەبەرامبەر گەریلاكان ئەنجامی پێویستی بەدەستنەهێناو بۆ ئەوەی سەركەوتنی ساختە رابگەیەنێت، هێرشی هاوشێوەی، فڕۆكەخانەی سلێمانی بەشێوەیەكی ترسنوكانە ئەنجامدا. ئەگەر لەو هێرشەدا، لەبەرامبەر هەڤاڵ مەزڵوم كۆبانێ ئەنجامی بەدەستبهێنایە، ئەگەری هەبوو دەنگی زۆربەی نەتەوەپەرستەكان بەدەستبهێنێت و جارێكی دیكە سەربكەوێت. بۆیە پێمانوایە، دەكرێت، هێرشی هاوشێوە تاوەكو هەڵبژاردنەكان بەردەوام بن. بەڕێوەبەری ئێمەش، دۆخەكەی بەباشی هەڵسەنگاندو تاوەكو ١٤ی ئایار رۆژی هەڵبژاردنەكان، ئەو بێچالاكیەی كە بەهۆی بومەلەرزەوە رایگەیاندبوو، درێژكردەوە. لەئێستاشدا لەزۆر شوێنی كوردستان ئۆپەراسیۆن و هێرش ئەنجامدەدات. وەك ئاماژەمان پێكرد، ئەردۆغان دوژمنی هەموو كوردو كوردستانە. لەڕۆژئاوا، شەنگال، مەخمورو باشورو لەهەموو شوێنێك كوردێك هەبێت كەخۆی تەسلیم نەكردبێت، هێرش دەكات. ئەمڕۆ هۆكاری قەیرانی ئابوری، سەربازی، سیاسیی و كۆمەڵایەتی لەباشوری كوردستان، ئەردۆغان و هاوكارە كوردەكانیەتی. شكستی ئەردۆغان نەك تەنیا لەتوركیاو باكوری كوردستان، بەڵكو لەباشورو رۆژئاوای كوردستانیش ئارامی و ئاسایشی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت. لەڕاستیدا دەبێتە هۆكاری ئاسایش و ئارامی هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. هۆكاری نائارامی كوردستان و ناوچەكە ئەردۆغان و ئەو هێزانەن كەهاوكاری دەكەن. بۆیەش شكستی ئەردۆغان لەهەمان كاتدا شكستی ئەو هێزانەیە كەهاوكاری دەكەن. ئەگەر بەئاشكرا قسە بكەین، شكستی ئەردۆغان بەواتای گشتی پارتی (پەدەكە) دێت كە لەهەموو بوارێكدا هاوكاری دەكات. ئەگەر پەدەكە لاواز بكرێت و شكستبهێنێت، متمانەتان هەبێت كەئاشتی و ئارامی لەباشوری كوردستان بەرقەرار دەبێت. لەبەرئەوەی پارتی (پەدەكە) لەماوەی ٨ ساڵی رابردوودا هاوپەیمانییەكی قەدەری لەگەڵ ئەردۆغان بەستووەو لەسیاسەتی باشوری كوردستاندا، لاسایی دەكاتەوە. مەسعود بارزانی هەموو رۆژێك هۆزە جاشەكانی باكوری كوردستان بانگهێشتی هەولێر دەكات و داوایان لێدەكات هاوكاری ئەردۆغان بكەن. بگرە جاشەكانی باكوری كوردستانیش لەدوژمنایەتیكردنی ئەردۆغان بۆ كورد بێزار بوون، بەڵام مەسعود بارزانی دەیەوێت رازییان بكات. ئەمەش پیشانی دەدات كە تاچ رادەیەك لەنێو هاوكارییەكی قوڵدان. لەبەرئەوەش بۆ هەموو كوردەكان گرنگە كە لەهەڵبژاردنەكانی ١٤ی ئایاردا، پارتەكانی باشوری كوردستان، هۆزو خانەوادەو كەسایەتیەكان، لەدژی ئەردۆغان، لەسەر هێڵی وڵاتپارێزی باكوری كوردستان، بۆ هەدەپە – پارتی چەپی سەوز كاربكەن. هەر كوردێك لەهەر جێگەیەك بێت، پێویستە لەدژی ئەردۆغان كەگەورەترین دوژمنی كوردە هەرچیەك لەدەستی بێت، بیكات. لەبەرئەوەی ئەم پرسە تەنیا پەیوەندی بەپارچەیەكی كوردستانەوە نییە، بەڵكو پەیوەندی بەهەموو كوردەوە هەیە. هاوڵاتی: زیاتر لەساڵێك بەسەر ئۆپەراسیۆنی (چنگ – كلیل)ی سوپاكەی ئەردۆغان و باخچەلی تێدەپەڕێت. هیچ ئامارێكی شەڕو پێكدادانەكان لەدەستی ئێوەدا هەیە؟ رۆنی سەردەم:  هەپەگە لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢٣دا راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە: لەڕاگەیەندراوەكەدا ئاماری شەڕو پێكدادانەكانی لە ١٣ی نیسانی ٢٠٢٢ تاوەكو ١٤ی نیسانی ٢٠٢٣ لەهەرێمەكانی پاراستنی میدیا ئاشكراكرد كە بەم شێوەیە بوو: ٢٥٩ هەڤاڵی گەریلامان شەهید بوون. دوو هەزارو ٨٣٣ داگیركەر سزادراون ٣٨٧ داگیركەر برینداركراون. سێ هەزار و ٧٣٠ جار چەكی قەدەغەكراوی (فسفۆڕ، تێرموباریك و تاكتیكی ئەتۆمی) لەهێرشەكاندا لەدژی هێزەكانی گەریلا بەكارهێنراون. چوار هەزارو ٢٣٣ جار هێرشی ئاسمانی لەڕێگەی فڕۆكەوە ئەنجامدراوە. پێنج هەزارو ٦٢٨ جار بەهەلیكۆپتەری جەنگی هێرش ئەنجامدراوە. هاوڵاتی: گەلی كورد لەباكوری كوردستان بۆ هەموو گەلانی توركیاو گەلی تورك داوای دیموكراسی دەكات. ئەمەی بەسەدان جار لەپەرلەمان و لەنێو گەلدا دەربڕیوە. ئەم هەڵوێستە لەهەڵبژاردنەكانی توركیادا لەنێو گەلاندا تاوەكو چ رادەیەك جێی خۆی دەگرێت و تاوەكو چ رادەیەك ئەم سیاسەتە كاریگەر دەبێت؟ رۆنی سەردەم:  گەلەكەمان لەباكوری كوردستان باوەڕی بەهێڵی نەتەوەیی دیموكراتی هەیە كە لەلایەن رێبەر ئاپووە خوڵقێنراوەو لەسەر ئەو بنەمایە خەبات بۆ چارەسەری سیاسی دەكات. هەدەپە پارتێكە كەبەم روانگەیەوە دامەزراو سەركەوتنی سیاسی جددی بەدەستهێناوە. لەڕێگەی رێنماییەكانی رێبەر ئاپۆ، گەلان، باوەڕیەكان، دیموكراتەكان، سۆسیالسیت و چەپەكان، ژنان و گەنجان كۆنگرەی دیموكراتی گەلانیان پێكهێنا. لەم رێگەیەوە پێكەوە هەوڵدەدەن سەرەتا ئازادی گەلی كورد بەدەستبهێندرێت و هەموو كێشەكانی گەلان، باوەڕییەكان، ژنان و كۆمەڵگا چارەسەر بكرێت. لەم قۆناغەدا پارادایمی نەتەوەیی دیموكراتی جێبەجێ كرا كەهاوكات بوو لەگەڵ شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان. جێبەجێكردنی ئەم پارادایمە لەڕۆژئاوای كوردستان بەشێوەیەكی سەركەوتووانە بووە هیواو ئۆمێد بۆ هەموو گەلانی توركیا. لەو كاتەدا لەچوارچێوەی كۆنگرەی دیموكراتی گەلاندا، هەدەپە لەسەر هزری رێبەر ئاپۆ وەك پێویستیەك دامەزرێنرا. ئەمە تەنها بۆ داواكردنی دیموكراسی نەبوو، بەڵكو بۆ دەستپێكردنی پرۆسەی بنیاتنانی ئایندەیەكی دیموكراسی بۆ هەموو توركیا بوو. ئەم رێنمایی و پارادایمە وەڵامێكی سیاسی بەهێزی بەخۆیەوە بینی، لەلایەن كۆمەڵگاوە قبوڵكراو ئەمەمان لەهەڵبژاردنەكانی ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٥دا بەئاشكرا بینی. دواتر هەم كوردەكان و هەم لایەنە دیموكراتەكانی كورد زیاتر متمانەیان بەم پارادایم و سیاسەت و رێنماییانە كرد. لەسەر ئەم بناغەیە لەهەشت ساڵی رابردوودا سەرەڕای هەوڵە بەردەوامەكانی دەسەڵاتی فاشیستی ئەردۆغان – باخچەلی بۆ گۆشەگیركردنی كورد، ژمارەیەكی زۆر لەكەسایەتی، رێكخراو و هێزی دیموكراسی توركیا، شانبەشانی كورد بەردەوام بوون لەتێكۆشاندا. لەئێستاشدا زۆر كەس پێشەنگایەتی كورد لەخەباتی دیموكراسیكردنی كورد قبوڵ دەكات و پشتگیری لێدەكات. راستە ئاسان نییە كە بە تەواوەتی بەسەر ئەو هەست و هزرە قووڵە ناسیۆنالیستییەدا زاڵ بین كەكۆماری فاشیستی تورك لەسەر بناغەی رەتكردنەوەی كورد دایمەزراندووە. بەڵام گۆڕانكاری لەبەشێكی بەرچاوی رۆشنبیران و نووسەران و هونەرمەندانی توركیادا بەدیدەكرێت. توێژێك لەتوركیا پەیدا بووە كەباوەڕی بەخەباتی ئازادیخوازی كورد هەیەو پێشەنگایەتی كورد لەخەباتی دیموكراسی توركیادا قبوڵ دەكات. بۆیە دەتوانین بڵێین لێرەدا وەڵامی پرسیارەكەتان بدەمەوەو بڵێین كەبەڵێ پشتگیری لەتێكۆشانی دیموكراسی و ئازادی كورد رۆژ بەڕۆژ زیاد دەبێت.

سازدانی: هاوڵاتی كەسایەتییەكی سیاسی دیاری هەرێمی كوردستان كەمێژوویەكی لەخەباتی شاخ و شاردا هەبووە داوا لەمەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت دەكات بچێتە لای قوباد تاڵەبانی و چایەكی لەگەڵ بخواتەوەو بیباتەوە كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران. د.مەحمود عوسمان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» ئومێدەواربووم كاك مەسعود رۆڵی هەبوایە، چونكە ئەو لەهەموویان بەئەزموونترەو كێشەكانی چارەسەربكردایە، دەتوانێت دەوری هەبێت ئەویش نایكات و خۆی دوورخستووەتەوە». هەروەها پێشیوایە كەئەو پەرلەمانەی ئێمە هەمانە «هەبێت و نەبێت وەكو یەكە، چونكە هیچ بەرپرسێكی تێدا نییە». هاوكات، باس لەدۆخی هەرێمی كوردستان و رێككەوتنی هەرێمی كوردستان و عێراق و پەیوەندیەكانی پارتی و یەكێتی و ئایندەی هەرێمی كوردستان لەئاستی نێودەوڵەتیدا دەكات. هاوڵاتی: مامەڵەی ئێستای هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەغدا پاش رێككەوتن لەسەر بودجە چۆن خوێندنەوەی بۆ دەكەن؟ د.مەحمود عوسمان: رێكەوتنێكی باشە بەڕای من و چارەیەكی دیكەشیان نەبوو، دەبوو هەر ئەو رێككەوتنە بكەن، چونكە دادگای باڵای عێراق بڕیاریدا كەدۆسیەی نەوت ناوەندی بێت، بێگومان بۆچوونێك هەبوو كەئەم بڕیارە سیاسییە و ئەو دادگایە دادگایەكی دەستووری نییە كەبڕیار بدات، بەڵام ئێستا كەدادگای نێودەوڵەتی پاریس بڕیاریدا ناتوانرێت هیچ بووترێت و دەبێت ئەمجارە قبوڵ بكرێت، لەبەرئەوەی رێگەی تر نەماوە، پێم خۆشبوو پێش چوار پێنج ساڵ رێككەوتن بكرایە، چونكە روون بوو كە بەو نەوتەی ئێمە لەڕێی توركیاوە دەیفرۆشین بەوە سەربەخۆیی ئابووری ئێمە دروستنابێت، هیچ نەبێت توركیا ناهێڵێت سەربەخۆیی ئابووری بەدەستبهێنین، لەبەرئەوەی سەربەخۆیی ئابووری سەربەخۆی سیاسییەو توركیا دژەو دوژمنە ناهێڵێت ئەو شتانە بكرێت، لەبەرئەوە ئێستا رێككەوتن كراوە من پێم باشەو پێشم خۆشبوو زووتر بكرایە. هاوڵاتی: ئەگەر 10 ساڵ پێش ئێستا ئەم رێككەوتنە بكرایە پێتوایە دۆخی هەرێمی كوردستان باشتر دەبوو؟ د.مەحمود عوسمان: ئەو نەوتەی كەفرۆشراوە بەهەرزان فرۆشراوە، هەروەها ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ كۆمپانیاكان كراوە نیواو نیوەو پارەیەكی زۆر خەرجكراوە لەچۆنیەتی دەرهێنان و توركیاش پشكی خۆی بردووەو بەشێكی كەمی ماوەتەوە كە 40%ە، بۆیە ئەمە زووتر بكرایەو كاتی خۆشی رای من وابوو كەنەوتی خۆمان دەرنەهێندرێت و نەفرۆشرێت  17% ی خۆمان لەبەغدا وەربگرین و پێویست بەوە ناكات نەوتی خۆمان بفرۆشین، بۆچوونێك هەبوو كەفرۆشتنی ئەم نەوتە دەبێتەهۆی ئەوەی كەسیاسەتی دەوڵەتەكان بەرامبەرمان بگۆڕێت، بۆچوونم وابوو كەئەمە وانییەو سیاسەتی دەوڵەتەكان لەسەر بنەمای بەرژەوەندی خۆیان بنیاتنراوەو بەهاتن یان نەهاتنی كۆمپانیایەك ناگۆڕێت بینیشمان كە نەگۆڕا. هاوڵاتی: سەرۆكی هەرێم رۆژی هەڵبژاردنی دیاریكردووە، پێتانوایە بەم دۆخەوە هەڵبژاردن دەكرێت لەكاتێكدا كەفشاری نێودەوڵەتیش بۆ ئەنجامدانی هەیە؟ د.مەحمود عوسمان: رەنگە هەڵبژاردن بكرێت چونكە فشار زۆرە لەسەریان، بەڵام لەسەر هەڵبژاردن لەكوردستاندا لەكۆنەوە بۆچوونێكم هەیە كەئەو پەرلەمانەی ئێمە هەمانە هەبێت و نەبێت وەكو یەكە، چونكە هیچ بەرپرسێكی تێدا نییە هیچ سەرۆك حزبێك ناچێتە پەرلەمان هیچ كاربەدەست و ئەندامی مەكتەب سیاسییەكان و لقەكانیش ناچنە پەرلەمان، لەبەرئەوە هەبێت یان نەبێت جیاوازییەكی وای نییە لەگەڵ رێزم بۆ هەموویان، چونكە ئەوانە كادیری پلە سێ و چوارن و هەر دەبێت مۆبایلەكانیان بەگوێوە بێت و گوێ لەحزبەكانیان بگرن. لەبەرئەوە پەرلەمانی وا گرنگییەكی ئەو تۆی نییەو هەڵبژاردنەكەش گرنگییەكی وای نییە، هەرچەندە پەرلەمانی كوردستان لەسەرەتادا گرنگی خۆی هەبوو، بەڵام وردە وردە هاتە دواوەو ئێستا كەسی تێدا نییە بڕیار بەدەست بێت و گرنگی نییەو پێویستە ئەو سیستەمە بگۆڕدرێت و پێویستە سیستەم پەرلەمانی بێت و سیستەمی پەرلەمانیش دەبێت ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێزی تێدا بێت، ئێستا ئۆپۆزسیۆنیشی تێدا نییە نەوەی نوێ هەیە، نەوەی نوێش لەئۆپۆزسیۆن ناچێت دژی هەموو شتێكەو لەگەڵ كەسیش دانانیشێت، لەدنیادا ئۆپۆزسیۆنی وا نەبووە. هاوڵاتی: بەشدارینەكردنی تیمی یەكێتی لەكابینەی نۆیەم مانای پچڕاندنی زۆنی سەوزو زەرد ناگەیەنێت بەتەواوی؟ یان تاكتیكێكە لەپێناو ئەوەی كەهەڵبژاردن نەكرێت یان دۆخی سلێمانی خراپ بكرێت؟ ئایا پارتی لەگەڵ ئەوەدایە كەدۆخی سلێمانی خراپ بێت؟ د.مەحمود عوسمان: پێیان خۆشە یەكتری بشكێنن، یەكێتی پێی خۆشە پارتی بشكێت و پارتیش پێی خۆشە یەكێتی بشكێت ئەمانە بوونەتە دوژمن، زۆر لام سەیرە حزبایەتی تەسك دەكەن و حسابی كوردایەتی و بەرژەوەندی میللەت لایان دەرەجە دووە، هەریەكە دەیەوێت ئەوی تر بشكێت ئەوە سەیرە كە زیاتر لە 15 ساڵە نێوانی یەكێتی و پارتی بەو شێوەیە نەبووە، چونكە مام جەلال هەبوو، مام جەلال و كاك مەسعود پەیوەندییەكی تایبەتیان هەبوو، هەموو جارێك بەتەلەفۆنێك یان دانیشتنێك هەر كێشەیەك هەبووایە چارەسەریان دەكرد، ئێستا ئەوە نەماوە كەبێگومان كاریگەری هەیە. ئێستا بمانەوێت نەمانەوێت دوو زۆن هەیە، زۆنی زەردو زۆنی سەوز كەدوو شتی جیاوازن، دوو یاسای جیاوازن و هەریەكە بەكەیفی خۆی واتە لەدێگەڵە تێدەپەڕی وڵاتێكی ترە لەوبەر شتێكەو لەمبەر شتێكە، بێگومان ئێستا دانانیشن لەئەنجومەنی وەزیران ئەوە خراپتری كردووە، ئومێدەوارم بتوانن دانیشن هیچ نەبێت وەك بڵێیت پەیوەندییەك بمێنێتەوە لەنێوانیان باشترە، چونكە ئەو دوو هێزە ئیدارەی كوردستان دەكەن دەبێت هاوكاربن لەگەڵ یەك. هاوڵاتی: زۆرێك لەسەركردەكانی یەكێتی بەتایبەت قوباد تاڵەبانی دەڵێن سلێمانی سزا دەدرێت، پێت وایە پارتی دەیەوێت سلێمانی سزابدات یان یەكێتی خۆیەتی ئەم قسەیە دەكات بۆ ئەوەی فشار بخاتەسەر پارتی؟ د.مەحمود عوسمان: ئێمە وردەكاری نازانین و نازانین چی لەنێوانیاندایە، بەڵام بەدڵنیاییەوە كێشە هەیە لەنێوان یەكێتی و پارتیداو كێشەی بچووك گەورە دەكەن و زۆر لەگەڵ یەك رێك نین، بۆ نموونە ئێستا قوباد تاڵەبانی و تیمەكەی شەش مانگە نەچوونەتە كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران، كێشە چی دەبێت مەسرور بارزانی بچێتە لای و چایەك بخواتەوە بیباتەوە ئەنجومەنی وەزیران ئەمە عەیبە؟ بەڵام نەیانكردووە، مەعقولە نیوە تۆ بیت و نیوە ئەو بێت ئامادە نەبیت بچیت لەماڵەكەی چایەك بخۆیتەوە كە بەچا خواردنەوەیەك چارەسەر دەبوو. لەئێستادا سلێمانی كێشەی هەیە پارتی پێی خۆشە، پارتی كێشەی هەیە سلێمانی پێی خۆشە كە بەداخەوە ئەو بارودۆخە جێی نیگەرانییە، ئومێدەواربووم كاك مەسعود رۆڵی هەبووایە و ئەو خەڵكە كۆبكاتەوە، چونكە ئەو لەهەموویان بەئەزموونترەو دەتوانێت دەوری هەبێت ئەویش نایكات و خۆی دوورخستووەتەوە. هاوڵاتی: پێتوایە هەرێمی كوردستان ئەو سەنگە نێودەوڵەتییەی جارانی ماوە كەهەیبوو؟ د.مەحمود عوسمان: نەخێر نەیماوە، چونكە یەكگرتوو نین سەنگیان كەمتر بووە هەم هەرێمی كوردستان و هەمیش عێراق، عێراق گرنگی كەمبووەتەوەو هەرێمی كوردستانیش گرنگییەكەی كەمتر بووەتەوەو ئەو گرنگییەش ئێستا دەدرێت لەلایەن وڵاتانەوە لەبەر شەڕی داعشە. هاوڵاتی: پێشتر چەند جارێك ئەمریكا نیگەرانی خۆی گەیاندووەتە هەرێمی كوردستان كەئەم دۆخە وابڕوات پشتیوانیان ناكەن، ئایا ئێستا ئەو مەترسییە هەیە ئەمریكا هەرێمی كوردستان و عێراق هاوشێوەی ئەفغانستان بەتەواوی چۆڵ بكات؟ د.مەحمود عوسمان: لەو باوەڕەدانیم جێی بهێڵن، چونكە بەرژەوەندیان لەوەدایەو ئێران لەوبەرەوەیە، بەڵام ئاگاداریشیان كردوون بۆ نموونە دەیانەوێت یەكخستنی پێشمەرگە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە لەگەڵ چەند كێشەیەكی دیكە لەگەڵ عێراق و لەگەڵ شیعەكان، بەردەوام ئاگاداركردنەوە دەكەن، بەڵام بەجێی ناهێڵن، چونكە وەك دەوڵەت بەرژەوەندیان هەیە كە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بن و نایانەوێت چۆڵی بكەن و روسیاو چین جێگەیان بگرێتەوە.

شەنای فاتیح سەرۆكی لقی سلێمانی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان دەڵێت: لەسەدا 99ی خەڵكی كوردستان دڵخۆشن بە رێكەوتنی هەرێم و بەغدادو بە نسبەت كەرتی تایبەتیشەوە جەژنێكی گەورەیە. مەلا یاسین- سەرۆكی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان – لقی سلێمانی لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی رایگەیاند: ئێمە وەك یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان پێشوازییەكی گەرم دەكەین لەم رێككەوتنەی حكومەتی ناوەند لەگەڵ هەرێمی كوردستان، وتیشی: لەساڵی ٢٠١٤ەوە تائێستا زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار زیان بەر كەرتی وەبەرهێنان كەوتووەو زیاتر لە ٢٠٠ هەزار هەلی كارمان لەپڕۆژەكاندا لەدەستداوە. ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: ئەو هۆكارەی تیمی یەكێتی كە لەسەری بایكۆتی كۆبوونەوەكانی كردبوو بەغداد چارەسەری كرد. دەقی چاوپێكەوتنی مەلا یاسین- سەرۆكی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان - لقی سلێمانی لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی:   هاوڵاتی: وەكو یەكێتی وەبەرهێنەران راتان چیە لەسەر ئەو پێشهاتانەی لەسەر دۆسیەی نەوتی هەرێم هاتووەتەكایەوە؟ مەلا یاسین: بەڕاستی مایەی دڵخۆشییەو ئێمە وەك یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان پێشوازییەكی گەرم دەكەین لەم رێككەوتنەی حكومەتی ناوەند لەگەڵ هەرێمی كوردستان و ئەمە سەرەتایەكی باش دەبێت بۆ بوژانەوەی ئابووری هەرێمی كوردستان بەگشتی و دەستپێكردنەوەی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان بەتایبەتی، ئێمە لەماوەی چەندساڵی رابردوودا بەدیاریكراوی و دوای دەستپێكی قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستان ساڵی ٢٠١٤و دوای شەڕی داعش و هاتنی ڤایرۆسی كۆرۆنا زیاتر لەپێنج هەزار پڕۆژەی وەستاومان هەیە، لەهەرێمی كوردستاندا كە نزیكەی هەزارو ٨٠٠ پڕۆژەیان لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەن، زیاتر لە ٢٠٠ هەزار هەلی كارمان لەپڕۆژەكاندا لەدەستداوەو پاشەكشێی گەورەمان هەیەو ئەم چەند ساڵە هەرچەند بوژانەوەیەكی كەم هەبوو بەتایبەت سلێمانی توانی ساڵی ٢٠٢٢ پلەی یەكەم بەدەستبهێنێت لەوەبەرهێنانداو هەرێمی كوردستانیش تاڕادەیەك پڕۆژەكان تیایدا دەستیان پێكردووەتەوە، بەڵام بیرمان نەچێت ئەم كێشمەكێشەی سیاسیی هەرێم و دووركەوتنەوەمان و رێكنەكەوتنمان لەگەڵ بەغدا كاریگەری نەرێنی راستەوخۆی دروستكردبوو لەسەر پڕۆژەكانی وەبەرهێنان بۆیە ئەنجامدان و جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنە لەبەرژەوەندی هەرێمی كوردستاندایە بەگشتی و بەتایبەت كەرتی وەبەرهێنان. هاوڵاتی: بە رێككەوتنی هەرێم و بەغداد لەسەر دۆسیەی نەوتی كوردستان، بوژانەوەی ئابوری روودەدات لەهەرێم؟ مەلا یاسین: ئێمە لەساڵی ٢٠١٣ لەقیمەی هاتنی میزانیەدا بووین لەعێراق و هەرێمی كوردستان ١٧٪ی بودجە و میزانیەی خۆی وەردەگرت و ئابووری هەرێمی كوردستان بوژانەوەی گەورەی بەخۆیەوە بینیبوو تا ئەو ئاستەی هەرێمی كوردستان بووبووە خاوەنی چەندین پڕۆژەی گەورەو ستراتیژیی، تەنانەت پارێزگای سلێمانی ساڵی ٢٠١٣ بووە خاوەنی ٣٠٪ هەموو پیشەسازی عێراق، ئەوە پەیوەندی بەوەوە هەبوو كەئێمە سەقامگیری سیاسیمان هەبوو و ئەمن و ئاسایش باشبوو و كێشەكان لەگەڵ بەغداد زۆر كەمبوو و هەرێمی كوردستان حكومەتەكەی وەك رەئس مالی نیشان دەدا، دوای ئەوەی ساڵی ٢٠١٤ بودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن عێراقەوە بڕدراو هەرێمی كوردستان رووبەڕووی نەمانی نەختینە بووەوەو لەئێستادا زیاتر لەدوو ترلیۆن پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەران لای حكومەتەو هەروەها بەهۆی قەیرانەكانی پاش ٢٠١٤وە پاشەكشێی گەورەمان هەبوو لەپڕۆژەكانی وەبەرهێنانداو سەدان پڕۆژەی وەبەرهێنان وەستان كەئەمە وایكرد هەرێمی كوردستان زەربەیەكی گەورە بخوات و لەبەرامبەریشدا چەندین ملیار دۆلار قەرزو قۆڵەی لەسەر خۆی كۆكردەوە كە لەئێستادا قەرزەكانی هەرێمی كوردستان مەزەندە دەكرێن بە ٣٠ ملیار دۆلار، ئەم رێككەوتنە بەدڵنیاییەوە لەئایندەیەكی نزیكدا هەرێمی كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٢٠١٣ واتە رەوشی ئابووری هەرێمی كوردستان بەمەرجێك، ئێمە دەزانین بودجەی هەرێمی كوردستان لەمیزانیەی ئێستای عێراقدا چەندە ئەو میزانیەیە كەئێستا مەزەندە دەكرێت بە نزیكەی زیاتر لە ١٠٠ ملیار دۆلار و نێردراوە بۆ پەرلەمان پشكی هەرێمی كوردستانی تێدا دیاریكراوە بەنزیكەی ١٠ ملیار دۆلار خۆی بەنزیكەی  ١٤ بۆ ١٦ ترلیۆن دینار بودجەی هەرێمی كوردستانە بەڵام هەر ١٠ ملیار دۆلار حساب بكەین، هەرێمی كوردستان ساڵانە پێویستی بەنزیكەی ١٠ ترلیۆن دینار هەیە بۆ موچەو ئەو سێ چوار ترلیۆنەی دەمێنێتەوە پاش دەركردنی هەندێ خەرجی كەپێویستیە بۆ وەزارەتەكان بەلایەنی كەمەوە ئێمە ساڵانە ملیارێك دۆلارمان دەبێت بۆ پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان وەبەرهێنان بخەینەوەگەڕ لەوەزارەتە پەیوەندیدارەكانی حكومەت و بەمشێوەیە بەدڵناییەوە پڕۆژە وەستاوەكان دەخرێنەوە بواری جێبەجێكردن و ئینجا راكێشانی سەرمایەی دەرەكی بۆ هەرێم دەستپێدەكاتەوە، بۆیە ئەگەر هەرێمی كوردستان ئەم بودجە باشەی بۆ بێت پێویستی بەوە نییە لەڕێی باج و زەریبەوە عەزێتی كەرتی تایبەت بدات، بۆیە پێویستە پێشوازی لەم رێككەوتنە بكەین و خۆمان بەهەندێ بابەتی لاوەكییەوە خەریك نەكەین و هەموو كار بۆ ئەوە بكەین كەهەرێمی كوردستان رێككەوتنێكی سیاسی ناوخۆیی ئەنجامبدات و تیمی یەكێتی بچێتەوە كۆبوونەوەكان و ئەو هۆكارەی كەتیمی یەكێتی كە لەسەری بایكۆتی كۆبوونەوەكانی كردبوو بەغدا چارەسەری كرد. دواكەوتنی موچەی هەرێم راستەوخۆ بازاڕی پەكخستبوو و كۆمپانیاكانیش پەكیان دەكەوت لەبەر ئەوەی ٥٦٪ی موچەی هەرێمی كوردستان دێتە ناو بازاڕەوە و بە دیاریكراوی دێتەوە ئەو كۆمپانیایانەی كەخەڵك شتی لێكڕیوە لەخانوو و بەرهەمی كارەبایی ...هتد، بۆیە ئەم رێككەوتنە بەنسبەت كەرتی تایبەتەوە جەژنێكی گەورەیە. هاوڵاتی: ئایا گریمانەی ئەوە دەكرێت وەبەرهێنەران قەرزەكانیان لەحكومەتی هەرێم وەربگرنەوە؟ مەلا یاسین: حكومەتی هەرێمی كوردستان قەرزاری وەبەرهێنەران و بەڵێندەرانیشە پێموابێت هەموو قەرزی حكومەتی هەرێمی كوردستان خۆی دەبینێتەوە لەیەك ملیار دۆلار كەپێویستە بیگەڕێنێتەوە بۆ كۆمپانیاكانی وەبەرهێنەران یاخود لەبانكەكاندا ئەم پارەیە وجودی هەیە و چەكەو ئەم چەكە خەرجناكرێت، وەبەرهێنەرەكان پارەیان هەیەو لەبەر نەمانی نەختینە بۆیان خەرجناكرێت، ئەگەر ئێمە بارودۆخی ئابووریمان باشبێت جگە لەمیزانیەی نەختی داهاتی ناوخۆیمان هەیەو بەپێی رێككەوتنی حكومەتی عێراق و هەرێم دەتوانێت سودمەند بێت لە نیوەی داهاتی ناوخۆیەكەی و بەكاریبهێنێتەوە. پاش ئەم رێككەوتنە حكومەتی هەرێم قەرزی وەبەرهێنەران و بەڵێندەران نەداتەوە پرسیاری گەورە دروستدەبێت و ئەو كاتە دەبێتە نیشانەیەكی سەرسوڕمانی گەورەو پێویستە حكومەت خۆی بەرنامە بۆ دانەوەی قەرزەكانی دابنێت، نیەتمان باشە سەبارەت بە حكومەتی خۆمان و ئومێدمان هەیە كەقەرزی كۆمپانیاكان بداتەوە، كۆمپانیا هەیە ٥٠٠ ملیۆنی لای حكومەتە و كۆمپانیای واهەیە سێ ملیاری لای حكومەتە باشتر وایەو چاوەڕێدەكەین سەرەتا قەرزی كۆمپانیا بچووكەكان و كۆمپانیا ناوخۆییەكان بداتەوە بۆ ئەوەی جوڵەی بازاڕ دروستبكاتەوە، پاشان لێبڕین و پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و پاشان دانەوەی قەرزی كۆمپانیاكانی دیكەو ئومێدەوارین تاساڵی ٢٠٣٠ حكومەتی هەرێمی كوردستان قەرزی لەسەر نەمێنێت. هاوڵاتی: لەماوەی ئەو چەند ساڵەی بودجە لەبەغداوە نەهاتوە، زیانەكانی بۆ كەرتی وەبەرهێنان بە چەند دەخەمڵێنرێت؟ مەلا یاسین: هەرێمی كوردستان لەئێستادا خاوەنی زیاتر لە ٧٠ ملیار دۆلار وەبەرهێنانەو ئەم وەبەرهێنانە لە١٣ سێكتەری جیاوازدا بووەو دابەشبووە بەسەر پارێزگاكانی هەرێمی كوردستانداو هەولێر زۆرترین وەبەرهێنانی تێدا كراوە پاشان سلێمانی و دواتر دهۆك و ئیدارە سەربەخۆكان و پارێزگای هەڵەبجەش بەئەندازەیەك وەبەرهێنانی تێداكراوە، بەڵام ئەوەی جێگای داخە بەهۆی قەیرانی دارایی و شەڕی داعش و هاتنی ڤایرۆسی كۆرۆناوە ئێمە لەهەرێمی كوردستاندا زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار زەرەرو زیانمان بەركەوتووە و قەیرانی دارایی گەورەترین زیانی لەئێمە دا كە پارەی نەختینە نەماو پارەی وەبەرهێنەران كەوتە لای حكومەت و هاووڵاتیان، لەساڵی ٢٠١٤ەوە تائێستا زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار زیان بەر كەرتی وەبەرهێنان كەوتووە. هاوڵاتی: بەشێك لەهێزە سیاسییەكان پێیانوایە لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە سنوری سلێمانی سزا دراوەو جیاوازی دەكرێت، ئایا لەحاڵەتی هاتنی بودجە لەبەغداوە پێشبینی دەكرێت ئەو جیاوازییە هەر بمێنێت وەك بەشێك لەهێزە سیاسییەكان باسی دەكەن؟ مەلا یاسین: ئەگەر ئەم رێككەوتنەی لەگەڵ حكومەتی عێراقدا واژۆكراوە كەهەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەستیپێكردەوە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە حكومەتی هەرێم بەرپرسیار نابێت لەدابەشكردنی موچەو بودجەی پارێزگاكان بەڵكو بەرپرسیاری یەكەم حكومەتی عێراق دەبێت ئەگەر هەرێمی كوردستان رێككەوتنێكی سیاسی ناوخۆیی بكات و حزبە سیاسییەكان رێككەوتن بكەن بەدڵنیاییەوە هیچ جیاوازییەك نامێنێت لەنێوان پارێزگای سلێمانی و پارێزگای دهۆكدا. لەماوەی رابردوودا گوێبیستی هەردوو لایەنی سیاسی پێكهێنەری حكومەت بووین كە یەكێتی و پارتین كە بۆچی لەسلێمانی مووچە نادرێت و بۆچی لەدهۆك دەدرێت ئەمانە لای ئێمە و میدیاكاران و هاووڵاتیانیش خوێندنەوەی جیاوازی هەیە ئەمە كۆتایی هات و چاوەڕیی ئەوەدەكەین ئەو میزانییەی لەعێراقەوە دێت چۆن عێراق ١٢٪ بۆ هەرێم دانا هەرێمیش ئەم رێژەیە بەپێی ژمارەی دانیشتووان دابەشدەكات و خۆشی داهاتی هەیە، هیوادارین مافی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و بەڵێندەران و وەبەرهێنەرانی كوردستان جارێكی تر نەكرێتەوە بەكارتێكی سیاسی و لایەنە سیاسییەكان یاری پێنەكەن چونكە بازاڕ ماندوو و هیلاكە پار ئەم كاتانە بازاڕی ئابووری كوردستان رۆژانە خۆی دەبینییەوە لەزیاتر لە ١٠٠ ملیۆن دۆلار بەڵام ئێستا جوڵەی ئابووری هەرێم خۆی نابینێ لە ١٠ ملیۆن دۆلار . من ناتوانم وشەی سزا پشتڕاستبكەمەوە چونكە لایەنە پێكهێنەرەكانی حكومەت لەناو ئیشەكەدان و ئەوان باشتری لێدەزانن، ٩٩٪ی خەڵكی كوردستان دڵخۆشن بەم رێككەوتنە چونكە خەڵك ماندووەو تەحەمولی ئەم بارودۆخە ناكات رێژەی هەژاری و بێكاری لەهەرێمی كوردستاندا گەیشتووەتە ئاستێكی ترسناك و كەناڵەكانی راگەیاندن رۆژانە خێزان و هاووڵاتی پیشاندەدەن كە لەچ بارودۆخێكدان و نەخۆشخانەی هیوا لەئێستادا كەمپینێكی راگەیاندووە كەدەرمان لەنەخۆشخانەكەدا نەماوەو نەخۆشخانەكانی سلێمانی ٥٠٪ دەرمانیان تیا نەماوە، ئەم رێككەوتنە بۆ هەموو عێراقەو رێككەوتنێكە لەنێوان هەرێمێكی فیدڕاڵی و حكومەتێكی فیدڕاڵی كەواتە بۆ هەموو عێراقە و پێویستە هەموومان پێشوازی لێبكەین.

ڤانە حەمە عەمید سروە ئیسماعیل كەریم فەرماندەی باڵی خولەكان لەفێرگەی مەشقی باكور لەوەزارەتی ناوخۆی عێراق لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی باس لەقۆناغەكانی ژیانی لەبواری سەربازی و ئەو گرفتانەی روبەڕووی بووەتەوە دەكات. ئەو ئێستا فەرماندەی باڵی خولەكانە ئەركیان وانەوتنەوەو مەشقكردنی سەرجەم ئەو ئەفسەرو كارمەندانەیە كە سەر بەپاسەوانی سنوری عێراقن لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی گومرگ، خولەكانیش بریتیە لەگەشەپێدان و پێشكەوتنی ئەفسەران و پۆلیس لەگەڵ خولی تایبەت بەپلەبەرزكردنەوەی ئەفسەران و كارمەندان. ئەو دەڵێت: ساڵی ٢٠٠١ بۆ یەكەمینجار لەهەموو عێراقدا لەسەر بڕیاری «خوالێخۆشبوو مام جەلال» لەگەڵ ١٠ هاوڕێی دیكەمدا چوومە كۆلێژی سەربازی قەڵاچوالان و تەخەرجومان كرد، بۆ من وەك ژنێك و وەك كوردێك تاڕادەیەك قورس بووە كە لەو بوارەو لەو پێگەیە كاربكەم، وتیشی: كاتێك وەك ژنێك لەساڵی ٢٠٢١ بەپلەی عەمید دەستبەكاربووم هیچ گرنگییەكی ئەوتۆیان پێنەداین، نە لەلایەن حكومەتی هەرێم و نە حكومەتی عێراق. دەقی چاوپێكەوتنی هاوڵاتی لەگەڵ عەمید سروە ئیسماعیل   هاوڵاتی: چۆن ئەم پیشەیەت هەڵبژاردو چوویتە ناو ئەم كارە؟ عەمید سروە: هەموو كەسێك كەپیشەیەك هەڵدەبژێرێت حەتمەن لەبەرئەوەیە كەحەزی لێیەتی، منیش بەخواست و حەزی خۆم هەڵمبژارد، لەساڵی ١٩٩٦ بۆ یەكەمجار كەهێزی پێشمەرگەی ژنان دامەزرا بوومە پێشمەرگە لەوێ و كۆمەڵێك پلەی سەربازی جیاوازم وەرگرت و تادواتر بوومە فەرماندەی فەوجی هێزی پێشمەرگەی ژنان، لەدوای پڕۆسەی رزگاری عێراق و دروستبوونی پاسەوانی سنور لەساڵی ٢٠٠٣ چوومە ناو هێزەكانی پاسەوانی سنور.  بەڵام پێش ئەوە ساڵی ٢٠٠١ بۆ یەكەمینجار لەهەموو عێراقدا لەسەر بڕیاری «خوالێخۆشبوو مام جەلال» لەگەڵ ١٠ هاوڕێی دیكەمدا چوومە كۆلێژی سەربازی قەڵاچوالان و تەخەرجومان كرد. لەدوای ئەو كاتەشەوە، من لەسەرەتاداو بەئێستاشەوە حەزێكی زۆرم بۆ كارەكەم هەیە. هاوڵاتی: كەی  بەپلەی عەمید دەستبەكاربوویت؟ عەمید سروە: هەموو كەسێك كەمەرسومی بۆ دەرئەچێت و دەبێت بە ئەفسەرو بەكالۆریۆس وەردەگرێت لەبواری سەربازیدا، ئیتر بەپێی خزمەتەكەی و ئەو یاسایەی لەوەزارەتی ناوخۆی عێراقیدا هەیە «یاسای پلەبەرزكردنەوە»، من هەموو قۆناغەكان و پلەكانم بڕیوە بۆیە وەك عەمید پلەكەم بەرزكرایەوە، هەروەها دەمەوێت ئەوەش بڵێم من یەكەم ژنیشم كە ئەو پلەیەم هەیە لەوەزارەتی ناوخۆی عێراقدا. هاوڵاتی: لەماوەی پێشوودا چەند كەسێك لە وەزارەتی ناوخۆی عێراق خەڵاتكران و رێزلێنانیان پێشكەشكرا، بەڕێزتان تاوەكو ئێستا لەلایەن حكومەتی هەرێم یاخود حكومەتی عێراقیەوە تاچەند هەم وەك كوردێك و هەم وەك ژنێك خەڵات و پێزانینتان پێشكەشكراوە؟ عەمید سروە: راستییەكەی من نازانم بۆچی بەمنیان نەوتووە لەبارەی خەڵاتكردنی چەند كەسێكی دیكەوە لەوەزارەتی ناوخۆی عێراق لەلایەن حكومەتی عێراقیەوە  بابەتێكی لەوجۆرە، جا نازانم  رەنگە بەحوكمی بابەتە نەتەوەییەكە یان هەرشتێكی دیكە بێت؛ ئەمەش لەكاتێكدا كەكەسانێكی وایان خەڵاتكردبوو كەوا پلەكەیان زۆر لەمنیش نزمتر بوو؛ لەگەڵ ئەوەشدا كاتێك وەك ژنێك لەساڵی ٢٠٢١ بەپلەی عەمید دەستبەكاربووم هیچ گرنگییەكی ئەوتۆیان پێنەداین، نە لەلایەن حكومەتی هەرێم و نە حكومەتی عێراق. هاوڵاتی: باست لەوەكرد لەسەرەتای دەستبەكاربوونیشتەوە وەك عەمید، لەلایەن هیچ كام لەحكومەتی هەرێم و حكومەتی ناوەندی گرنگییەكی ئەوتۆتان پێنەدراوە، هۆكاری ئەمە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟ عەمید سروە: ئێستا من تەنها لەو پلەیەدا نیم و چەند هەڤاڵی دیكەشمان لەگەڵە لەو پلەیەدا، هەندێكیان لەناو هێزی پێشمەرگەی كوردستاندان، هەندێكیشیان لەناو دامودەزگاكانی ناوخۆی هەریمی كوردستاندان، ئەوانیش وەك من هەمان حاڵیان هەیە، پێم وایە رەنگە ئەمە پەیوەندی بەهۆكارە رەگەزیەكەوە هەبێت كە ژنین، ئەگینا ئەو دەورانەی ئێمە بینیومانن و تەواومان كردوون قۆناغێكی  زۆر قورسبوون لەو سەردەمەدا لە ساڵانی ٢٠٠١ دا، تەنانەت هەر جێگای گاڵتەپێكردن بوون لەوكاتەدا و كەم ژنیش خۆی لەو بوارە داوەو كاری تێداكردووە، لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا هەروەك ئێستا دەیبینیت ئەو بایەخەی پێنەدراوە. هاوڵاتی: باسی بابەتی رەگەزیت كرد كەجیاكاری دەكرێت، دۆخی ژن چۆن دەبینیت؟ عەمید سرووە: بەڕای من لەڕووی بوونی وەك ژن و لە رووی ئازادییەوە تا رادەیەك قۆناغێكی باشی بڕیوە بەراورد بەساڵانی رابردوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەڕووە كلتوری و كۆمەڵایەتیەكەوە  نەوەڵا هێشتا نەگەیشتووەتە ئاستێكی وا كەپێویستە بەڵام تاڕادەیەك باشترە. هاوڵاتی: لەگەڵ ئەم كارەدا چۆن هاوسەنگیت راگرتووە؟ عەمید سروە، من تائێستا پڕۆسەی هاوسەرگیریم ئەنجامنەداوە، وەك هەر پیشەیەكی تر پیشەكەم كاریگەری كردووەتە سەر ژیانی كۆمەڵایەتیم بەڵام رەنگە زیاتر هۆكارەكە ئەوەبێت كەخۆم بەوجۆرە پێم باشتربووبێت، ئەم پیشەیەی من كەمێك لەچاو پیشەكانی تردا داخراوەو دەكرێت ئەمەش هۆكاربووبێت». هاوڵاتی: ئایا لەلایەن خێزانەكەتەوە تووشی هیچ بەربەست و ئاڵنگاریەك نەبوویتەوە كەچوویتە ناو ئەم كارە؟ عەمید سرووە: من زۆربەی خێزانەكەم لەبواری سەربازیدا كاردەكەن، دوو برام ئەفسەرن و یەكێكیان لەگەڵ خۆم لەهەمان دەزگا كاردەكات، بەڵام خۆم لەهەموویان پلەم بەرزترە، خوشكەكانیشم وەك هەر كەسێكی دیكەی ئاسایی ژیانی هاوسەرگیریان پێكهێناوە و لەناو خێزانی خۆیاندان. هاوڵاتی: چ شتێكی كارەكەت وادەكات بەردەوام بیت وحەزت لەكارەكەت بێت؟ عەمید سروە: بەدڵنیایی ئەو شوێنەی من كاری لێدەكەم، بنكەی مەشقە لەهەموو شوێنەكانی عێراقەو لەهەرێمی كوردستانە، لەهەموو بیروبۆچوون و كلتوری جیاوازەكانەوە خەڵكی هەمەجۆری بۆدێت و پەیوەندی و بەركەوتنم لەگەڵیان هەیە، ئەمەش بۆ من چێژی لێدەبینم. هاوڵاتی: پێت وایە گەیشتوویت بەوەی كەدەتویست بەدەستیبهێنیت؟ عەمید سروە: تاڕادەیەك بەڵێ، بەڵام هێشتا بەوجۆرە نا كەهەموو ئەوەی دەمویست بەدەستیبهێنم، چونكە وەك خۆت دەزانیت دامەزراوەی سەربازی دامەزراوەیەكی ئیلتیزامییەو یاساو رێكخستنی زۆرە، وەك شوێنێكی مەدەنی دیكە نییە، ئەو كەسەی بەڕێوەی دەبات و سەپەرشتی دەكات  یاساكانی ئەو دەزگایە بەو جۆرە رێگەی پێنادات تاڕادەیەك ئاستەنگ دروستدەكات، بتەوێت و نەتەوێت. هاوڵاتی: ئەو كاتەی ئەم پیشەیەت دەستپێكرد، رێگری و زەحمەتییەكانی چیبوون لەبەردەمتدا، وەك خۆت وتت پیشەكە تاڕادەیەك مۆركێكی پیاوانەی پێدراوە؟ عەمید سروە: تاكە رێگر لەبەردەم ئەم كارەدا تەنها مەسەلەی ژنبوونەكەیە، ئەگینا نە پەیوەندی بەتواناو نە پەیوەندی بەئاستی رۆشنبیری و كۆمەڵایەتیەوە هەیە؛ تەنها ئەوەیە وەك خۆت دەزانی ئەم كارەی ئێمە كارێكە لەناو دامودەزگایەكی داخراوەو بابەتی كۆمەڵایەتی و كلتور كاریگەری زۆری هەیە، بەڵام من وەك خۆم هیچ گوێم بەو شتانە نەداوە. هاوڵاتی: چیت هەیە بیڵێیت، من لەپرسیارەكانمدا ئاراستەی تۆم نەكردبێت؟ عەمید سروە، نەخێر، تەنها گلەییم هەیە لەشوێنی كارەكەم و لەوەزارەتی ناوخۆی عێراق، یانی حەق وایە بەچاوێكی یەكسانی سەیری هەموومان بكات لەناو دامودەزگاكاندا، جیاوازی ئێمە و كچێكی عەرەب چیە، جیاوازییەكەمان چییە، هیج جیاوازییەكمان نییە،  بەپێچەوانەوە رەنگە ئێمە دەرچووی شوێنێكی ئەكادیمیش بین، لەوانەیە  كەسی تر هەبێت ئەوەشی نەبێت. لەگەڵ ئەوەشدا وەك ژنیش جیاكاری دەكرێت، ئەسڵەن زۆرجار كە لیژنە دێت لەبەغداوە پێیان سەیرە كەژنێك دەبینن، هەر نەیان دیووەو نەیانبیستووە نازانن، هەتاوەكو من و هاوڕێكانم نەبینن نازانن كەژنی لێیە. بەڵام لەبارەی بابەتی ژنەوە، بەتایبەت وەك كورد، رەنگە هۆكارەكە ئەوەبێت كەنوێنەرمان كەمە، نوێنەری كورد لەبەغدا.

شەنای فاتح رێكخەرانی خۆپیشاندانی شاری هەڵەبجە بایكۆتی ئەو یادە تەقلیدیانە دەكەن كە ساڵانە بۆ یادی كیمیابارانی هەڵەبجە رێكدەخرێت و بۆ جێبەجێكردنی داواكراییەكانیشیان تا دوای جەژنی رەمەزان مۆڵەت دەدەنە حكومەتی هەرێم. لوقمان عەبدولقادر سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی دەڵێت: بایكۆتی ئەو یادە تەقلیدیانە دەكەین كە ساڵانە دەكرێتەوەو وتیشی: بەركەوتووانی چەكی كیمیایی لە بارودۆخێكی تەندروستی سەختدان و لە نەخۆشخانەی بەركەوتوانی چەكی كیمیایی لە هەڵەبجەش چارەسەری پێویستی بەركەوتوان ناكرێت. دەقی چاوپێكەوتنی رۆژنامەی هاوڵاتی لەگەڵ لوقمان عەبدولقادر؛   : ئەو هاووڵاتیانەی بەركەوتووی چەكی كیمیایین چەندیان لەژیاندا ماون و بارودۆخی تەندروستییان چۆنە؟ لوقمان عەبدولقادر: ئەوەی كە لەبەردەستدایە و بەفەرمی لە هەموو هەرێمی كوردستاندا ٨٣٥ بەركەوتە هەیە و لەو ژمارەیەش ٣٣١ بەركەوتەیان لە هەڵەبجە و سلێمانی-ین،  ژمارەیتەك لەوانە وەك بەركەوتە بەركەوتە نین، بەڵام بەهەر هۆكارێك بێت ناویان خراوەتە ئەو لیستەوە و خەڵكێكیش هەیە بەركەوتەیە و لەو لیستەدا تۆمار نەكراوە. ئەتوانم بڵێم سەرجەم بەركەوتوان بارودۆخیان سەختە و بەپێی ئەو زانیاریانەی كە پزیشكان بە ئێمەیان داوە بەركەوتووی كیمیاباران چاك نابێتەوە كە ئەوەش سەختە بە نەخۆشێك بوترێت تۆ چاك نابیتەوە،  ئەو نەخۆشانە پێویستیان بەچارەسەری بەردەوام هەیە و ماوەیەكی زۆرە چارەسەرەكان راگیراوە بۆیە هەموویان بارودۆخیان زۆر لە مەترسیدایە. : ئایا لەنەخۆشخانەی بەركەوتووانی چەكی كیمیایی لەهەڵەبجە چارەسەری پێویست بۆ ئەو بەركەوتووانە دەكەن، ئایا دەرمانی پێویست هەیە بۆ بەركەوتووان؟ لوقمان عەبدولقادر: نەخێر چارەسەرێكیش ئەگەر بكرێت بەپێی خواستی نەخۆشەكە نییە و ئەگەر نەخۆشێك بچێتە ئەو نەخۆشخانەیە و پێویستی بەپێنج چارەسەر هەبێت  دوو چارەسەری  هەیە و سیانی نییە یان بەپێچەوانەوە، و ئەو نەخۆشخانەیە لەو رێڕەوەی كە ئێمە داخوازیمان دەكرد و ئومێدمان پێیبوو لەتموحی ئێمەدا نەبوو بەداخەوە، ئەو نەخۆشخانەیە وەك دەوامێكی حكومی لێهاتووە و رۆژانی هەینی و شەمە دەوامی تێدا ناكرێت، ئێ نەخۆشخانەیەك هی بەركەوتووانی چەكی كیمیایی بێت چۆن دەبێت وەك دەوامی حكومی بێت، چونكە هەندێكجار نەخۆش نیوەی شەو پێویستی بە چارەسەر هەیە، بۆیە ئەو نەخۆشخانەیە بۆ ئێمەی قوربانیان لەبری خێر ئەتوانم بڵێم بووبە نەگبەتی بۆمان و نەخۆشخانەكە وەك پێویست نییە، پێشتر حكومەت هەوڵی ئەدا و بۆ دەرەوەی ئەناردین، بەڵام ئەوەش نەماوە و بەركەوتوان لەسەر تێچووی خۆیان دەچنە دەرەوەی وڵات بۆ وەرگرتنی چارەسەر و لەئێستادا چوار بەركەوتە لەسەر تێچووی خۆیان نەشتەرگەری چاندنی گلێنەی چاویان ئەنجامداوە. : ئایا حكومەتی هەرێم هاوكاری‌و یارمەتیی بەركەوتووانی چەكی كیمیایی دەكات؟ لوقمان عەبدولقادر: حكومەتی هەرێمی كوردستان مینحەیەكی مانگانەی بۆ ئەو بەركەوتووانە بڕیوەتەوە ئێستا بە داخەوە لەم پڕۆسەی چاكسازییەدا لەبری ئەوەی مینحەی خەڵكانێك ببڕێت كەموچەیەكی خەیاڵیان هەیە، هاتوون هەر بەركەوتەیەك كە فەرمانبەری حكومەت بووبێت بەپێی ئەو بڕیارەی بۆ چاكسازی دراوە مینحەكەی بڕدراوە. : بڕیاری بەپارێزگابوونی هەڵەبجە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە چۆن هەڵدەسەنگێنن، ئایا چ بڕگەیەكی تێدایە لەخزمەت بەركەوتووانی چەكی كیمیاییدایە؟ لوقمان عەبدولقادر: بەدڵنیاییەوە هەر بڕیارێك دەربچێت بۆ هەڵەبجە گرنگی خۆی هەیە بەتایبەت ئەگەر لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بڕە بودجەیەك تەرخانبكرێت بۆ ئاوەدانكردنەوەی ئەم شارە و ئەو كاتەش حكومەتی هەرێمی كوردستانیش مامەڵە لەگەڵ پارێزگای هەڵەبجەدا دەكات. هاوكات دەشكرێ حكومەتی خۆجێی هەڵەبجە بەخۆیدا بچێتەوە و ئەو گلەیی و گازاندانەی هاوڵاتیانی ئەم شارە هەیانە لە سێكتەرە جیاوازەكان دەبێت پێداچوونەوەی پێدا بكرێت و خزمەتگوزاریەكان فەراهەم بكرێن. : بۆچی خەڵكی هەڵەبجە دەستیان بەخۆپیشاندان كردووەو داواكارییان چییە، تا كەی بەردەوام دەبن؟ لوقمان عەبدولقادر: ئێمە وەك كۆمەڵەی قوربانیان یەكێك بووین لە رێكخەرانی خۆپیشاندانەكە و بەشداری خۆپیشاندانەكە بووین و پاڵپشتی داواكاری كۆمەڵەی قوربانیان و سەرجەم هاوڵاتیانی هەڵەبجە و بایكۆتكردنی ئەو یادە تەقلیدیانە كە ساڵانە دەكرێنەوە دەكەین، خۆپیشاندانەكە ئەمڕۆ سێشەممە تەواو بووە و مۆڵەتێك دراوە بە لایەنی حكومی كە وەڵامی هەبێت تا دوای جەژنی رەمەزان ئەگەر حكومەت گۆڕانكاری لەم داواكاریانەدا نەكات هاوڵاتیان دێنە سەر شەقام و داواكارییەكانیان چەندبارە دەكەنەوە.

  ئیمان زەندى   ئیحسان عەبدولڕەحمان بابان، بەڕێوەبەری گشتی چاكسازی كۆمەڵایەتی هەرێمی كوردستان لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی رایگەیاند: گرنگترین ئەو كێشانەی هەمانە بریتین لەگرفتی نەبوونی بینایەی گونجاو، رێژەی لەخۆگرتنی بیناكان بەراورد بەژمارەی سزادراوان كەخۆی لەبنەڕەتدا بۆ (900) كەس دروستكراون بەڵام لەئێستادا زیاتر لە (1500) تاكو  (1700) سزادراویان تێدایە وتیشی: گرفتی دەرمانی دەروونی و شەكرەو زەخت (پەستانی خوێن)مان هەیە. ئاشكراشیكرد: تاوانەكانی (ماددەی هۆشبەرو كوشتن و دزیكردن) ژمارەیان زۆرەو لەزیادبووندایە،  نزیكەی هەزار سزادراو بەكێشان و بازرگانی بەماددەی هۆشبەرەوە بەندن لەچاكسازییەكان. بەڕێوەبەری گشتی چاكسازی كۆمەڵایەتی هەرێمی كوردستان دەڵێت: نزیكەی پێنج هەزارو ٥٠٠ كەس بەندن بەڕاگیراوو سزادراوەوە، كە  (٥٠٠) یان ژنن و (170) یان منداڵن. دەمەوێت ئەوەش بڵێم لەسەر بەندكراوی سێدارە كە (444) سزادراوە، تیرۆر كەدوو هەزار كەسن، داوامان كردووە لەئێمە جیابكرێنەوە. دەقی چاوپێكەوتنی هاوڵاتی لەگەڵ بەڕێوەبەری گشتی چاكسازی كۆمەڵایەتی هەرێمی كوردستان؛   : بەگشتی كێشەو گرفتەكانی چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان چین؟ ئیحسان بابان: پەیكەری كارگێڕی بەڕێوەبەرایەتی گشتی چاكسازی كۆمەڵایەتی هەرێمی كوردستان پێكدێت لەدیوانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی و شەش بەڕێوبەرایەتی چاكسازی لەهەرسێ پارێزگای (هەولێر – سلێمانی – دهۆك) كە سیانیان چاكسازی گەوران واتا (پیاوان)ەو سیانیشیان چاكسازی ژنان و منداڵانە، بەڕێوەبەرایەتیە گشتییەكەمان سەر بەوەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستانە. سەبارەت بەژمارەی كارمەندان لەئێستادا زیاتر لە (1800) هەزارو هەشتسەد كارمەندی مەدەنی و سەربازییمان هەیە. گرنگترین ئەو كێشانەی هەمانە بریتین لەگرفتی نەبوونی بینایەی گونجاو، سەرەڕای ئەوەی كە بینای هەرسێ چاكسازی گەوران بەراورد بەچاكسازییەكانی ژنان و منداڵان نوێترن و لە چەندساڵی رابردوو دروستكراون، بەڵام رێژەی لەخۆگرتنی بیناكان بەراورد بەژمارەی سزادراوان كە خۆی لەبنەڕەتدا بۆ (900) كەس دروستكراون بەڵام لەئێستادا زیادتر لە (1500) هەزارو پێنجسەد تاكو  (1700) هەزارو حەوتسەد سزادراویان تێدایە، چاكسازییەكانی ژنان و منداڵان بیناكانیان زۆر كۆنن و گرفتی شوێنیان هەیە، ئەمە وایكردووە كۆسپ و تەگەرە بۆ ئێمە دروستبكات بەتایبەتی لەڕووی پۆلێنكردن و جیاكردنەوەی سزادراوان لەیەكترو پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریەكانیان بەپێی پێویست، بەڵام ئەو ئاستەنگانە واینەكردووە كەدەستەوەستان بین، بەڵكو سەرەڕای هەموو ئەو كەموكوڕی و گرفتانەی كەدێنە پێش توانیومانە لەڕێگای بەخۆڕاگری كارمەندەكانمان و هاوكاری خێرخوازان و حكومەت و رێكخراوە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەكان كارەكانمان بەردەوامی پێبدەین . : تاچەند چاكسازییەكان گرفتی كەمی تووێژەریان هەیە، تووێژەرەكان ژمارەیان چەندە؟ ئیحسان بابان:  هەر بەڕێوبەرایەتیەكی چاكسازی تووێژەری كۆمەڵایەتی و دەروونی هەیە، تووێژەرەكان رۆژانە ئەركەكانیان لەناو راڕەوەكانی چاكسازی و هۆڵەكانی سزادراوان ئەنجامدەدەن و گرفتەكانی سزادراوان چارەسەر دەكەن، ئەم تووێژەرانە بەردەوام لەپەیوەندیدان لەگەڵ سزادراوان، هاوكاریانن و ئارامیان دەكەنەوە لەكاتی بوونی هەر كێشەو گرفتێك كەببێتە هۆی تێكچوونی باری دەروونی سزادراوان و بەردەوام بەدوای چارەسەری گرفتەكانیانن چ ئەو گرفتانە لەناو چاكسازییەكان بن یاخود لەناو خێزان و خانەوادەكانیان بێت. سەبارەت بەژمارەی تووێژەران، گرفتی كەمی تووێژەرمان لەسەرجەم چاكسازییەكان هەیە، بۆ نموونە لەچاكسازی گەورانی سلێمانی تەنها (10) تووێژەرمان هەیە، لەچاكسازی ژنان و منداڵانیش بەهەمان شێوەیە ژمارەكەیان بەپێی پێویست نیە كەئەوانیش نزیكەی (10) تووێژەر دەبن، واتە بەهەردوو چاكسازییەكە نزیكەی (20) تووێژەر دەبن، كەئەم رێژە كەمەی تووێژەران ناتوانن گرفتی دوو هەزار سزادراو رۆژانە چارەسەربكەن، هەربۆیە زۆربەی گرفتمان لەو بابەتە بۆ دروستدەبێت، بۆ ئەمەش داواكارییەكانم لەبەڕێوەبەرایەتیەكان وەرگرتووە و نووسراوم بەرزكردووەتەوە و چووەتە بەردەم نووسینگەی سەرۆكی حكومەت و لەئێستادا چاوەڕوانی وەڵامین و بەهیواین بەزووترین كات سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران وەڵاممان بدەنەوە، بۆ ئەوەی بتوانین دامەزراندن و كێشەی خزمەتگوزارییەكان چارەسەربكەین، بەمەش فەرمانگەی هەماهەنگی كە سەر بەئەنجومەنی وەزیرانە، چاودێری و بەدواداچوون دەكەن و لەڕێگای نووسینگەی راسپاردە نێودەوڵەتیەكان كەسەرۆكەكەی كاك د.دیندار زێباریە هەموویمان ناردووە بۆ شوێنی مەبەست هەتا وەكو وەڵامی پێویست وەرگرینەوە. : گرفتی دواكەوتن و درەنگ وەڵامدانەوەی داواكارییەكانتان هەیە؟ ئیحسان بابان: زیاتر گرفتی بیناو ئۆتۆمبێلمان هەیە، نووسراوەكان بەزووترین كات دەگاتە شوێنی مەبەست، كێشەی بودجەو دامەزراندن و كەلوپەلمان هەیە، ئەو گرفتەش گشتییەو لەهەموو وەزارەتەكانی حكومەتی هەرێم بەو جۆرەیە، ئەو داواكاریە زۆرەی لەوەزارەتەكانەوە ئاڕاستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران دەكرێت رەنگە نەتوانن هەمووی بەیەكجار جێبەجێ بكەن، ئەوكاتەی دەستبەكاربووم داوام لەسەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران كرد بۆ هەرسێ چاكسازیەكە (20) پاسەوانمان بۆ دابمەزرێنن، بەو هۆیەوە زیاتر لەشەش هەزار كەس فۆڕمی پڕكردەوە، خۆشبەختانە رەزامەندی ٦٠ كەسم بۆ هاتووەتەوە و ناوەكانیشم ئاڕاستەكردوون هەتا وەكو فەرمانیان بۆ دەربچێت تاوەكو بەگرێبەست دەستبەكاربن، بەوهۆیەوە خەریكە كێشەی پاسەوانەكان و هێزی جێبەجێكار بەتەواوی كۆتایی پێدێت، نكوڵی لەوە ناكەین كەگرفت هەیەو زۆربەی بودجەی پێویستە، كەڕەنگە لەتوانای حكومەتدا نەبێت، بۆیە پەنامان بردووەتەبەر رێكخراوە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەكان، بۆ نموونە لەڕێگای رێكخراوی یونسێفەوە تووێژەرمان دابینكردووە، هەروەها لەئێستادا رێكخراوی (وچان) لەسلێمانی و رێكخراوی (هاریكار) لەدهۆك یاخود (جژور)ـی جیهانی خول دەكەنەوە بۆ هێزی جێبەجێكارو تووێژەرە كۆمەڵایەتی و دەروونییەكان. : هۆكاری درەنگ وەڵامدانەوەكان بۆچی دەگەڕێننەوە؟ ئیحسان بابان: هۆكارەكەی ئەوەیە هەموو وەزارەتەكان بەیەكجار داواكاریان پێشكەشكردوە، رەنگە لەتوانای حكومەتدا نەبێت، بەڵام تائێستا داواكاریەكمان نەبووە و رەتكرابێتەوە و بڵێن ناكرێ! بەسوپاسەوە هەندێكیان كراون و هەندێكیشیان ماون و لەجێبەجێكردندان، بۆ ئۆتۆمبێل نزیكەی (50) دانەمان نووسیوە ئەمەش پێویستی بە بودجەیە، پێدەچێت كێشەی دۆلار هۆكار بێت،  هەندێكجار رۆتین دروستدەبێ و دەبێتە هۆی ئەم دواكەوتنە، بەڵام كۆڵمان نەداوەو هەوڵدەدەین كێشەی بینا لەمساڵدا چارەسەر بكەین، بۆ نموونە سێ مانگە بینای ژنان و منداڵانی هەولێر كاری تێدادەكرێت، لیژنەمان داناوەو چاودێری دەكات، بینای ژنان و منداڵانی دهۆك و سلێمانیش زەوی بۆ تەرخانكراوەو چاوەڕێین ئەنجومەن ئەوانیش بخاتەكار. : بۆچی چاكسازی سلێمانی پزیشكی پسپۆڕی نیە، تاچەند راستە پزیشكەكان ئامادەنین چارەسەری زیندانیان بكەن؟ ئیحسان بابان: سەبارەت بەكێشەی بنكە تەندروستییەكان لەهەموو چاكسازییەكان گرفتمان هەبووە بەتایبەت هەولێرو سلێمانی، خۆشبەختانە زیاتر لەهەفتەیەكە بەڕێز د.سەباح هەورامی بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی لەسەر هێڵەو  گرفتی كەمی دەرمان و پزیشكی بۆ چارەسەركردووین،  پزیشكی گشتی و دەروونی و چاوو پێست و ددان و هەناویشی بۆ دابینكردووین و دەكرێ بڵێین هیچ گرفتێك نەماوە لەسلێمانی، لەڕاستیدا ئەو پزیشكانەی دێنە ناو چاكسازییەكان (مەترسی) بۆ سەر ژیانیان دروستدەبێت داوامانكردووە حكومەت دەرماڵەی مەترسییان بۆ خەرج بكات هاوشێوەی هەر كارمەندێكی چاكسازی سەر بەوەزارەتەكەمان كەبڕی ٤٥٠ هەزار دینار دەرماڵەی مەترسی هەیە، بۆیە پزیشكەكانیش داوایانكردووە بۆیان خەرجبكرێت، بەڵام گرفتی دەرمانی دەروونی و شەكرەو زەخت (پەستانی خوێن)مان هەیە، هەوڵمداوە لەڕێگای رێكخراوی (ئێم.دی.ئێم)ی فەڕەنسیەوە كەكۆگاكەیان لەدهۆكە بۆ هەر شەش چاكسازییەكە دابینی بكەین. : خۆراكی زیندانیان چۆنە، هەرچەندە دەوترێت باشە، تاچەند ئازووقە و سەبەتەی خۆراكی تر پێویستە كە دابین نەكراوە؟ ئیحسان بابان: حكومەت ساڵانە لەپارێزگاكان تەندەریان هەیەو رایدەگەیەنین و كۆمپانیاكان وەریدەگرن، ئێستا ئەو خواردنەی لەچاكسازییەكان هەیە رەنگە لەدەرەوە یان لەهوتێلێكی پێنج ئەستێرەیی نەبێت، خواردنێكی زۆر باش هەیە، بەڵكو زۆر زیادیشە، لەم ماوەیە لەعەممان لەكۆنگرەیەكی جیهانیدا كە بەشداریمان كرد دوای پێشكەشكردنی راپۆرتمان، دەركەوت چاكسازییەكانی كوردستان لەڕووی خزمەتگوزارییەوە لەسەر ئاستی وڵاتە عەرەبیەكان باشترین بووە بەتایبەتی لە رووی (خواردن، پەیوەندی تەلەفۆنی، خوێندن لەقوتابخانەكانی چاكسازی و زانكۆكان، خەلوەی شەرعی كە ژن و پیاوەكان دەتوانن دوای (15) رۆژ لەدوا سەردانیان یەكتر ببینن بۆ ماوەی دوو بۆ سێ كاتژمێر، لەگەڵ مۆڵەتی چوونە ماڵ بۆ ئەوانەی كە سێ مانگ حوكمەكەیان تەواو كردبێت و هەفتەیەك ئەچێتەوە ناو ماڵ و منداڵی خۆی) كە ئەم خزمەتگوزاریە لەهیچ یەكێك لەچاكسازیەكانی وڵاتانی عەرەبی بوونی نەبووە، هەروەها لەئێستادا ٥٠٠ خوێندكارمان هەیە بەكچ و كوڕەوە كە ٤٠ كەسیان لەزانكۆو پەیمانگا ئەهلییەكان دەخوێنن بەشێوەی ئۆنلاین، دوای داواكردنمان لەبەڕێز وەزیری خوێندنی باڵا هەموو كورسییەكانی سزادراوانی كردە خۆڕایی و بێبەرامبەر تەنانەت پێشی راگەیاندین؛ چەند كورسی دیكەتان بوێت بێبەرامبەرە. : كێشەی ئازادكردنی بەمەرج چۆنە، بە نموونە هەندێك لەزیندانیان حكومی یاساییان تەواوكردووە بەڵام ئازاد ناكرێن ؟ ئیحسان بابان: ئەو بڕیارە لەئەنجومەنی دادوەرییەوە دەردەچێت و سەر بەدادگاكانن پەیوەندی بەوانەوەیەو لای ئێمە نیەو تەداخولیش ناكەین، تەنانەت تەداخولی قەزاش ناكەین كاتێ كەحوكم دەدرێن و بڕیاریان بۆ دەردەچێت دواتر دێنە لای ئێمە، ئازادكردنی بەمەرج لەڕێگای داواكاری گشتییەوە دەدرێت كە لەناو چاكسازییەكان فەرمانگەیان هەیە یاخود لەڕێگەی بەشی یاسایی خۆمان رۆژانە چەند كەس ئازادكردن بەمەرجی هەبێت بۆ دادگای بەرزدەكەینەوە، هەربۆیە هیچ گرفتێكمان نیە لەسەر ئەو بابەتە. : سەردانی زیندانیان تەنها كەسی یەكەم واتە دایك و باوك و خوشك و برا دەتوانن زیندانیان ببینن، بەڵام كەسی تر بۆی نیە سەردانی زیندانیان بكات، ئەمە چۆنە؟ ئیحسان بابان: نەخێر شتێكی لەم جۆرە نیە، زانیاریەكان بەهەڵە گەیشتووە بەئێوە، جگە لەسەردانی مواجەهە (رووبەڕوو) كەهەفتانە رۆژانی یەكشەممەو چوارشەممانە، سەردانی (تایبەت)مان هەیە، واتە خزم و هاوڕێ بۆیان دەبێت بێنە سەردانی و دەتوانن چاویان پێیان بكەوێت، ئەم سەردانانە لەدەسەڵاتی مندایەو رێگەم داوە بۆ سەرجەم چاكسازییەكانی هەرسێ پارێزگاكە، بۆیە لەئێستادا هیچ كێشەیەكمان نیە لەم بارەیەوە، بەڵام رێنماییمان ناردووە بۆ بەڕێوەبەری چاكسازییەكان هەركەسێك لەخزمی پلە دوو بێت هاوشێوەی پلە یەكەكان نیە كەڕۆژەكەیان دیاریكراوە، بەڵكو دەتوانن رۆژانی دیكە بێن، كە بۆ ئەمەش دەبێت سزادراو داواكاری پێشكەش بەبەڕێوەبەر بكات و داوای بینینی ئەو كەسە بكات، دواتر بەڕێوەبەر رەزامەندی دەدات بەئەنجامدانی سەردانیەكە. : بڕی تەرخانكراو بۆ چاكسازییەكانی هەرێم چەندە؟ ئیحسان بابان: بەداخەوە لەهەرێمی كوردستان ئەوە چەندساڵە بودجە پەسندنەكراوەو ئێمەش هەمان گرفتی وەزارەتەكانی ترمان هەیە، بەڵام ئێمە لای خۆمانەوە هەوڵی زیادكردنی پێشینەی مانگانەمان داوە، بەسوپاسەوە وەزارەتی دارایی رەزامەندی دەربڕی پێشینەكانمان زیادكراو  لەئێستادا چاكسازییەكانی گەوران، مانگانە پێشینەكەیان نزیكەی ١٥ ملیۆن دینارە، جگە لەگازو خواردن و جلوبەرگیان كەئەمانە بڕەكەی زۆرترەو لە رێگای وەزارەتی دارایی خەرجدەكرێت، یاریگای وەرزشی (تارتان) و بۆكسێن و بالەو یارییە وەرزشیەكانی دیكە، كە ئەمانەش پێویستی جلوبەرگ و پارەیە بۆمان دابینكردوون، و بۆ زانیاریتان رۆژانە یەك سزادراو بڕی ١٥ بۆ ١٧ دۆلار خەرجی دەكەوێتە لە سەرمان كەئەمە لەهیچ چاكسازیەكی ڵاتانی دەروربەر نەبوو. وەڵامی ئەو پرسیارەشتان بدەمەوە سەبارەت بەنۆژەنكردنەوەی بینای چاكسازی ژنان و منداڵان بەڵێ، لەپارو ئەمساڵیش ئەو بینایانەمان نۆژەنكردووەتەوە، حكومەت پارەی بۆ تەرخانكردووە، بەڵام ئەو بینایانە زۆر كۆنن گەر نۆژەنیش بكرێنەوە بەكەڵكی بەكارهێنان نایەت. داواكاریەكی دیكەمان لەئەنجومەنی وەزیران ئەوە بووە، كە سەنتەری شیاندنەوەی ئاڵوودەبووان بكرێتەوە بۆ ئەو كەسانەی ماددەی هۆشبەر بەكاردێنن، خۆشبەختانە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران رەزامەندی دەربڕیوە كەبینا بگرین بەكرێ، ستافمان بۆ دابینكردوون و چاوەڕەێی لیژنەكانین تاوەكو كارەكان تەواو، بكەن چونكە نزیكەی هەزار سزادراو بەكێشان و بازرگانی بەماددەی هۆشبەرەوە بەندن لەچاكسازییەكان، داواشمان كردووە لەناوخۆو سنوورەكان و فڕۆكەخانەكان و ئەو شوێنانەی كەماددەی هۆشبەری پێدا دێتە ژورەوە زیاتر كۆنتڕۆڵ بكرێت. ئەوەشم بیر نەچێت هۆبەی چاودێری پاشینەمان هەیە بۆ ئەو مێردمنداڵانەی كە دوو مانگی كۆتایی حوكمەكەی بمێنێت دەچنە ئەو هۆبەیەوەو راهێنانیان پێدەكرێت و لەڕێگەی رێكخراوی یونسێفەوە پارەیان پێدەدرێت كەبڕەكەی 1000$ هەزار دۆلار دەبێت، تاوەكو هەلی كاریان بۆ بدۆزنەوەو نەبنەوە گرفت بۆ خێزان و كۆمەڵگە. : ئەم پرسیارەمان دوو بەشە، ئایا چی تاوانێك بەپلەی یەك تۆماركراوە لەچاكسازییەكان، ئایا فەرمانگەتان هەیە لەبینای كرێدا بێت؟ ئیحسان بابان: تاوانەكانی (ماددەی هۆشبەرو كوشتن و دزیكردن) ژمارەیان زۆرەو لەزیادبووندایە، بینای ئێمە وەكو دیوانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی لەكرێدایە،  دوامان كردووە بینای نوێمان بۆ دروست بكرێت كەزەویمان پێدراوەو پشت بەخودا لەمساڵدا بینامان بۆ دروست دەكرێت و  هیچ چاكسازیەكیشمان قەرزاری خەڵك و حكومەت نیە. : ئامارەكان بۆ ساڵی ٢٠٢٢ چۆنە؟ ئیحسان بابان: نزیكەی پێنج هەزارو ٥٠٠ كەس بەندن بەڕاگیراوو سزادراوەوە، كە  (٥٠٠)یان ژنن و (170)یان منداڵن، بۆ رێكخستنی ئەم ئامارانەش بەهاوكاری وەزارەتی دارایی سێرڤەرێكی گەورەم خستوەتەكار بە بەهای شەش ملیۆن دینار كە هەر شەش چاكسازیەكە بەخۆمانەوە بەستراوەتەوە، لەڕێگای داتابەیسەوە خولەك بەخولەك ئامارەكانی سزادان و ئازادبوونی رۆژانە  بەدەستمان دەگات. دەمەوێت ئەوەش بڵێم لەسەر بەندكراوی سێدارە كە (444) سزادراوە، و تیرۆر كەدوو هەزار كەسن، داوامان كردوە لەئێمە جیابكرێنەوە چونكە چاكسازی لەكەیسی سێدارە ناكرێت و هیچ بەرنامەیەكمان نیە بۆیان، جگە لەوەی پۆلێنمان كردوون و لەهۆڵی جیا دانراون.

بزوتنەوەی هیوا وەكو هێزێكی سیاسی نوێ‌ خەبات بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات و ماوەی چوارساڵە دامەزراوە، وتەبێژی بزوتنەوەكە دەڵێت: «بزووتنەوەی هیوا رێكخستنەكانی بەسێ بەش دابەشكردووە، كە بەشێكی زۆری لەڕۆژهەڵاتی كوردستانەو بەشێكی لەباشووری كوردستانەو بەشێكیشی لەدەرەوەی وڵاتە». سەربەرز ( رەحمان بەربەری ) وتەبێژی بزوتنەوەی هیوا لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ رۆژنامەی  دەڵێت: بزووتنەوەی هیوا لەلایەن كۆمەڵێك چالاكی سیاسیی رۆژهەڵاتی كوردستان لەساڵی  2019 دامەزراوە. راشیگەیاند: راستە حزب و رێكخراوەی سیاسیی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بوونی هەیە، بەڵام گوتاری سەربەخۆییخوازانە لەناو بزووتنەوەی سیاسیی رۆژهەڵاتدا غائیب بوو. : بزوتنەوەی هیوا هەیكەل و رێكخستنەكەی چۆنەو بۆچی لەژێر ناوی بزوتنەوەدا سیاسەت دەكەن؟ سەربەرز: سەرەتا زۆر سوپاستان دەكەم بۆ ئامادەكردنی ئەم وتووێژە، بزووتنەوەی هیوا لەلایەن كۆمەڵێك چالاكی سیاسیی رۆژهەڵاتی كوردستان لەكانوونی یەكەمی 2019 (23ی سەرماوەزی 2719) كوردی دامەزرا،  بزووتنەوەی هیوا وەكو بزاڤێكی سەردەمیانە بەشێوەی ئەنجومەن بەڕێوەدەچێت و لەجێگای رێبەریی، وتەبێژیی هەیە. بزووتنەوەو شۆڕش زۆر خاڵی هاوبەشیان هەیە كە لەگەڵ حزب جیاوازیان دەكات، بزووتنەوەی سیاسیی توانای هەڵگریساندنی شۆڕشی هەیە، كەحزب ئەو زەرفیەتەی نییە. كوردستان وەكوو خاك و نیشتمانی داگیركراو، یان كورد وەكوو نەتەوەیەكی ژێردەست، پێویستی بەبزووتنەوە هەیە تا حزب، چونكە هەروەكو عەرزمكردن بزووتنەوە توانای هەڵگیرسانی شۆڕش و گۆڕانكاریی بنەڕەتی هەیەو خاوەن هێزو داینامۆی خۆیەتی كە بەردەوام لەبەرەوپێشچوونە. : ئەم پرسیارەم دوو بەشە، یەكەم، بارەگاو ناوەندی سەركردایەتی بزوتنەوەی هیوا لەكوێیە، دووەم، لەم قۆناغەدا كە لەتاراوگەن میكانیزمی ئێوە بۆ سیاسەتكردن و خەباتكردن چۆنە، روونتر بڵێم چالاكییەكانتان لەم قۆناغەدا چیە؟ سەربەرز: هەروەكو ئاگادارن رژێمی ئێرانی لەعێراق و باشووری كوردستان هەم هەژموونی خۆی هەیەو هەم لایەنی پرۆكسی، هەربۆیە بزووتنەوەی هیوا بۆ ئەوەی كە سەرئێشە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان دروستنەكات و سەروەری سیاسیی خۆشی بپارێزێت و نەكەویتە ژێر گوشار، بارگای لەباشووری كوردستان نییە، بەڵام ئەوە بەو مانایە نییە، كە بزووتنەوە خەڵكی خۆی لەباشووری كوردستان نەبێت. بزووتنەوەی هیوا لەیەك دوو وڵات بە نافرمی بارەگای هەیە، كە وەكو باری ئەمنی لەناوهێنانی ئەم وڵاتانە خۆم دەپارێزم. بزووتنەوەی هیوا رێكخستنەكانی بەسێ بەش دابەشكردووە، كە بەشێكی زۆری لەڕۆژهەڵاتی كوردستان، بەشێكی لەباشووری كوردستان و بەشێكی لەدەرەوەی كوردستانە، بزووتنەوەی هیوا توانیویەتی زۆر بەباشی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ناوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان رێكبخات و هەرسێ بەش لەڕێكخستنەكانمان بەیەكەوە گرێدراون و لە دەرەوەی كوردستانیش بەشی دیپلۆماسی كاری خۆی دەكات. : لەڕۆژهەڵاتی كوردستاندا چەندین حزب و هێزی سیاسی بوونیان هەیە، ئێوە بەدروستكردنی بزوتنەوەی هیوا دەتانەوێت چی سەرباربكەن بۆ خەباتی گەلی كورد لەڕۆژهەڵات و پێتانوایە چی بۆشاییەك هەیە دەتانەوێت پڕی بكەنەوە؟ سەربەرز: راستە حزب و رێكخراوەی سیاسیی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بوونی هەیە، بەڵام گوتاری سەربەخۆییخوازانە لەناو بزووتنەوەی سیاسیی رۆژهەڵاتی كوردستان غایب بوو، گوتارێك كەهەڵگری باری مەعریفەی سیاسیی بێت و بەشێوەیەكی سەردەمیانە بتوانێت ئەو هێزو داینامۆیە بێت كە بتوانێت ئاتمۆسفێرێك بخوڵقێنێت تاشەقامی كوردی بەجووڵە بخات و دەوڵەتی دیموكراتیكی كوردستان وەكو پارادایمێك پێشكەشی بكات و ببێتە ستراتیژی. : وەك لەبەرنامەی سیاسی بزوتنەوەكەدا ئاماژەتان پێكردوە باوەڕتان بەهێزی چەكدار نیە، بۆچی، ئایا میللەتێك لەقۆناغی رزگاری نیشتمانیدا بێت و لەدژی دەسەڵاتێكی ستەمكار خەبات بكات، پێتانوانیە پێویستە هێزی چەكداری هەبێت؟ سەربەرز: ئێمە وەكو بزووتنەوەی هیوا باوەڕمان بەچەكداری حزبی نییە كە بووەتە بەشێك لەكێشەو ململانێی دەسەڵات و هەمیشە مەترسی هەڵگیرساندنی شەڕی براكوژییان لەسەر  بووە،  ئامانجی ئێمە بۆ پاراستنی خاكی كوردستان دامەزراندنی هێزێكی نیشتمانییە، نەك پێكهێنانی هێزی چەكداری حزبی بۆ بەرژەوندی تەسكی حزبی، تەنانەت لەشۆڕشی ژن ژیان ئازادی ئەو لایانانەی كەچەكداری حزبیشیان هەبوو نەیانتوانی هیچ رۆڵێكیان هەبێت. : پەیوەندیتان لەگەڵ هێزە سیاسییەكانی تری رۆژهەڵاتی كوردستان چۆنەو تائێستا هیچ كۆبوونەوەو دانیشتنێكتان هەبووە لەگەڵ هێزێك یاخود بەرەیەك لەهێزە سیاسییەكانی رۆژهەڵات، ئایا كام لەهێزە سیاسییەكانی رۆژهەڵات لە روئیاو ستراتیژی ئێوەوە نزیكە؟ سەربەرز: ئەوەی راستی بێت وەكو پەیوەندیی تەنیا لەگەڵ لایانە سەربەخۆیی خوازەكان پەیوندیمان هەیەو رەنگە لەداهاتووشدا بتوانین لەگەڵ لایانەكانی دیكە نزیكتر ببین، ئەڵبەتە ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كەئەوانیش تاچ رادەیەك بۆ لێكنزیكبوونەوە هاوكاردەبن. : لەناڕەزایی و خۆپیشاندانەكانی چەند مانگی رابردووی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێراندا، رۆڵ و چالاكی ئێوە چی بووە؟ سەربەرز: بەخۆشحاڵییەوە شۆڕشی ژن ژیان ئازادی بەحزبی نەكراوە، ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ باری وشیاری نەتەوایەتی، دەنا ئێمەش حزورمان هەبووە، تەنانەت هەزینەو بەهاشمان بۆ داوە، ئەگەریش زۆر دەرنەكەوتووین لەڕاگەیاندنەكان دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی میدیاو لۆبی گری كە لەمیدیاكان نەمان بووە یاڕێگامان لێبەستراوە. ئێمە رێكخستنەكانمان بەهێزە بەڵام میدیای بەهێزمان نییە. شۆڕشی ژن ژیان ئازادی ئازموونێكی گەورە بوو بۆ بزووتنەوەی هیوا، چونكە توانیمان هەم خاڵە بەهێزەكانمان ببینین، هەم خاڵە لاوازەكانمان دەركەون، كەدەكرێت لەو سۆنگەیەوە خۆمان زیاتر بەهێز بكەین. هەرچەند كەموكوڕی هەیە بەڵام بەشانازییەوە بزووتنەوەی هیوا لەشۆڕشی ژن ژیان ئازادی سەربەڵند هاتەدەر، هەرچەندە ئەوە ناكاتە ئەو واتایە كەتێكۆشان بەهێزتر نەكەین. بزووتنەوەی هیوا هەر لەسەرەتای دامەزرانی هەڵگری ئەم دروشمە بوو سەربەخۆیی بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان لەئیلام و لوڕستان تادەگاتە ماكۆ (دەوڵەتی دیمۆكراتیكی كوردستان) لەیەكەم رۆژی دامەزراندنی بەفەرمی ناسینی ئاڵای كۆماری كوردستان و دانانی نەخشەی رۆژهەڵاتی كوردستان وەكو ستراتیژی بزووتنەوەكە. هەروەكو ئاگادارن نەتەوەی ئێمە لەمەیدانی پراکتیكدا توانی كەشوهەوای سەربەخۆیی خوازانە بخوڵقێنن چۆن لەشەقامەكانی رۆژهەڵات دەگوتراوە، كوردستان كوردستان گۆڕستانی فاشیستان، هەتا كوردێك بمێنێت كوردستانیش دەمێنێت، كوردستان ئێران نییە. شۆڕشی ژن ژیان ئازادی هەڵگریی شوناسی سەربەخۆیی خوازانەیە، كەئەوەش هەڵقوڵاوی بیری نەتەوەییە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و  بزووتنەوەی هیواش وەكو لایەنێكی سەربەخۆیی خواز رۆڵی خۆی هەبووە. : ببورە كەئەم سەرنج و تێگەیشتنەم هەیە، بەڵام لەناڕەزاییەكانی چەندمانگی رابردووی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێراندا، چالاكی ئێوەمان نەبینی، تەنانەت بە بەیاننامەو راگەیەنراویش، ئایا میدیا بایەخی پێنەداون یان هۆكارێكی تری هەیە، ئێوە ئەمە بۆچی دەگەڕێننەوەو وەڵامی بەڕێزت چیە؟ سەربەرز: بزووتنەوەی هیوا هەم بۆ مانگرتنەكان راگەیاندنی بڵاوكردەوەو هەم بەهەموو شێوەیەك پشتگیریی و پشتیوانی لەشۆڕش كرد، بەڵام هەر وەكو پێشتریش عەرزم كردن میدیای بەهێز لەپشتی بزووتنەوەكە نەبوو. : رۆڵی بزوتنەوەكەتان و ئایندەی پرسی كورد لەڕۆژهەڵاتی كوردستان چۆن دەبینن ؟ سەربەرز: شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی، خاڵێكی وەرچەرخان بوو لەخەباتی رزگاریخوازی گەلەكەمان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان، كە نەك هەر لەكوردستان و گەلانی ژێردەست، بەڵكو لەئاستی ناوچەكەو جیهانیش بەشۆڕشێكی جەوهەریی و دیمۆكراتیك پێناسە دەكرێت، رەنگە رژێمی داگیركەری كۆماری ئیسلامی بۆ ماویەك بەزەبری هێز بتوانێت شۆڕش كپ بكات، بەڵام ئەوە بەمانای كۆتایی شۆڕش نییە، هەموو شۆڕشەكان پێویستیان بەكات و زەمەن هەیە تا بتوانێت سەربكەوێت. بەڵام پێویستە ئەوەش بزانین كەویست و داخوازیەكانی میللەتی كوردو گەلانی ژێردەست لەگەڵ فارسەكان لێك جیاوازە و تەنانەت روانینی ئۆپۆزسیۆنی فارسیش لەدەرەوە نیسبەت بەنەتەوە ژێردەستەكان دیموكراتیك نییەو رێگرن لەبەردەم شۆڕش و دەخوازن بۆ خۆیان جڵەوی شۆڕشەكە بەدەست بگرن. ئەوەی راستی بێت ئێمە وەكو بزووتنەوەی هیوا، كەبزووتنەوەیەكی كوردستانین، ئێران بەوڵاتێكی داگیركار دەزانین و لەجێگای پاڕانەوەو لاڵانەوە بۆ مافی گەلەكەمان سەربەخۆیی بەمافی خۆمان دەزانین و خەبات و تێكۆشانیشی بۆ دەكەین، چونكە بەڕاستی ویستی میللەتی كوردیش لەڕۆژهەڵاتی كوردستان سەربەخۆییە، ئینجا كورد لەئێرانی جەعلی كەمینە نییەو لەدوای توركەكان زیاترین دانیشتوویان هەیە. با كڵاو لەسەر خۆمان نەنێین، چونكە فارسەكان بە شاخوازو كۆماریی، بەئیسلامی و سیكۆلار، ئامادەنین كە بەهیچ شێوەیەك سەرەتاییترین ماف بەكوردەكان بدەن، هەربۆیە بەجێگای ئەوەی كە بەدوای ئەواندا وێڵ بین باشتروایە كار لەسەر پتەوكردنی هێزەكانی خۆمان بكەین و بەرەیەكی كوردستانی پێكبێنین و باوەڕمان بەهێز و ئیرادەی میللەتەكەمان بێت، كە بەدڵنیایی سەردەكەوین.      

هاوڵاتی ئاراس حەسۆ میرخان - ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان دەڵێت: ئەم هەفتەیە یاخود هەفتەی داهاتوو كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەكرێت‌و سەبارەت بەهەموو ئەو كێشەو گرفتانەی لەنێوان ئێمەو یەكێتیدا هەیە گفتوگۆ دەكرێت. وتیشی: لەبەرنامەدا هەیەو لەبەینی هەردوولاش باس كراوەو قسەش كراوە كەكۆبوونەوە بكرێت. ئاراس حەسۆ میرخان لەلێدوانێكدا بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی، سەبارەت بەگرفتی بەردەم كۆبوونەوەی یەكێتی‌و پارتی، رایگەیاند: بەقەناعەتی من گرێی گەورە ئەوەیە لەگەڵ یەك كۆنابینەوە ئەگەر كۆببینەوە ئەگەین بەچارەسەر. هەروەها لەبارەی نیگەرانییەكانی یەكێتی كەپێیانوایە پارتی لەیەكلاییكردنەوەی كێشەی هاوسەرۆكانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستاندا دەستوەردانی كردووەو ئەمەش وەكو گرفتی بەردەم كۆبوونەوەكانی هەردوولا لێكدەدرێتەوە، ئاراس حەسۆ میرخان، وتی: «لەسەر ئەو بابەتە ئێمە بەڕەسمی بەیەكێتیمان وتووە كەهیچ تەداخولێكی ئێمەی تێدا نەبووە، نەتەداخولمان كردووەو نەبەشداربووین‌و نەڕای ئێمەشی لەسەر بووە». لەوەڵامی ئەو پرسیارەشدا كەیەكێتی لەبەغداد داوای كردبێت لەپرۆژە یاسای  بودجەی ئەمساڵی عێراقدا پشكی سلێمانی جیا بكرێتەوە، ئەو ئەندامەی كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان رایگەیاند: «من نەمزانیوەو باوەڕیش ناكەم بەڕەسمی هیچ شتێكی وا كرابێت، بەغداد هیچ بۆ هەرێمی كوردستان نانێرێت تا بودجەی سلێمانی لەهەولێر جیابكاتەوە». هاوكات سەبارەت بەوەی لەمساڵدا هەڵبژاردنی پەرلەمان لەهەرێمی كوردستان  دەكرێت یاخود نا؟ وتی: «بێگومان دەبێت بكرێت‌و لەم یەك دوو رۆژەشدا باسكراوەو ئێستا هەوڵی ئەوە هەیە كۆبوونەوەیەكی هەموو لایەنەكان رێكبخرێت‌و رەنگە لەو ماوەیەشدا سەرۆكی هەرێم كۆبوونەوەیەك لەگەڵ لایەنەكان رێكبخات‌و هیوادارین لەوێ بگەنە رێككەوتنێك‌و رۆژی هەڵبژاردن دیاری بكەن، ئێمە وەكو پارتی بڕوامان وایە دەبێت هەڵبژاردن بكرێت‌و هەموو دەستپێشخەرییەكیشمان كردووە، پێشمان وایە ئەم هەڵبژاردنە دەكرێت‌و دەبێت لەمساڵیشدا بكرێت». لەبارەی گرفتی گەورەی لەبەردەم ئەنجامدانی هەڵبژاردنیش، رایگەیاند: «گرفت زۆرە، بەڵام بەشێكی زۆریان چارەسەربوون‌و ئەم كۆبوونەوەیەی بڕیارە لەم هەفتەیەی داهاتوودا بكرێت دەبێت دیاری بكرێت چ خاڵێكی كێشە لەسەر دەمێنێت یان نامێنێت، پێشتر كێشە لەسەر ئەوەبوو كە بەیەك بازنە بێت یان چوار بازنە بێت لەسەر ئەمەش رێككەوتووین». وتیشی: ئێمە نامانەوێت كەس تۆمەتبار بكەین كەكێ‌ لەگەڵ هەڵبژاردندایە یان كێ‌ لەگەڵیدا نییە، بەڵام هەموو لایەنەكان دەزانن كە كێ كێشە دروست دەكات، بەڵام ئەو بابەتانە وای لێبێت لایەنێك یان دوو لایەن حەز نەكەن، نابێت بەحەزی ئەوان هەڵبژاردن دوابخرێت. هەر لەو لێدوانەیدا بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی ئاراس حەسۆ میرخان، لەبارەی بڵاوكردنەوەی راپۆرتێك لەڕۆژنامەی سەباحی نیمچە فەرمیی حكومەتی عێراق سەبارەت بەپرسی قەوارەی هەرێمی كوردستان، وتی: رای ئێمە وازحەو ئێمە پێمان وایە ئەو راپرسییە هیچ بنەمایەكی زانستی نییەو دیار نییە كەی كراوەو چۆن كراوەو ئیعتیراف بەو راپرسیانە ناكەین‌و پێمان وایە گەلی كوردستان زۆرجار لەڕاپرسی ئاشكرادا رای خۆی داوە سەبارەت بەهەرێمی كوردستان،  هەرێمی كوردستان قەوارەیەكی سیاسی یاساییەو نە بەخەڵكێكی دژ بەكوردستان دروستبووەو نە بە قسەی ئەوانیش لەناو دەچێت». راشیگەیاند: »ئێمە ئەو بابەتە بەڕای حكومەتی عێراق وەرناگرین‌و سەرنووسەرەكەش لەسەر ئەو بابەتە بەڕەسمی داوای لێبووردنی كردووە، بۆیە باوەڕناكەم ئەمە هیچ گرفتێك بۆ ئێمەو بەغداد دروستبكات».  

هاوڵاتی سكرتێری كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران دەڵێت: من كۆتاییەكانی رژێمی كۆماری ئیسلامی ئێران لەئاسۆدا دەبینم. عەبدوڵا موهتەدی - سكرتێری كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی رایگەیاند: خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی ئێران بەرەو كۆتایی نەڕۆیشتووە، بەڵام هەموو خەباتێك هەڵسوكەوتێكی هەیەو پێویستی بەپشوو هەیەو  خەڵكیش پێویستیان بەپشوودان هەیە. سەبارەت بەمەترسی هێرشەكانی ئێرانیش، وتی: من ناتوانم وردەكاریتان بدەمێ بەڵام رێوشوێنی پێویستمان گرتووەتەبەر بۆ ئەوەی لەهێرشی موشەكی و هێرشی درۆنی باشتر خۆمان بپارێزین، بەڵام ناتوانم بڵێم كەچۆڵمان كردووە شتی وانیە. ئاشكراشیكرد: ناوەندی هاوكاری حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەگەڵ پارتی ژیانی ئازادی كوردستان-پژاك لەهەرێمی كوردستان كۆبوونەتەوە. هاوكات لەبارەی رۆڵیان لەخۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی خۆرهەڵاتی كوردستان، وتی: ئێمە لەناو دڵی خۆپیشاندانەكان بووین، ئەوانەی شەهیدبوون زۆربەیان شەهیدی ئێمەن، ئێمە پێمان خۆش نیە ناوەكانیان رابگەیەنین. هاوكات سەبارەت بەكاریگەریی ناكۆكیەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر حزبەكانی رۆژهەڵات، سكرتێری كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران دەڵێت: ناكۆكیەكانی پارتی و یەكێتی كاریگەری بۆ سەر هەموو كەس دەبێت و بۆ سەر خۆیانیش دەبێت و بۆ سەر ئێمەش دەبێت. دەقی چاوپێكەوتنی عەبدوڵا موهتەدی؛   هاوڵاتی: بەبڕوای تۆ دەستكەوتی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی چوار مانگی رابردووی خۆرهەڵاتی كوردستان و ئێران چی بووە؟ عەبدوڵا موهتەدی: ئەم خۆپیشاندانانە لەگرتن و كوشتنی كچێكی كوردی سەقزی بەناوی ژینا یان مەهسا ئەمینی دەستیپێكرد، وەك ئاماژەشتان پێكرد چوار مانگە درێژەی هەیەو پێم وایە سەرەڕای هەموو عەزیەت و ناڕەحەتی و گرتن و برینداركردن و شەهیدكردنی زیاتر لە 500 كەس، بەڵام من وادەزانم ئەم شۆڕشە دەستكەوتی زۆر زۆر گەورەی هەبووە، یەكەمینیان ئەوەیە جێگە و پێگەی كوردی لەئێران، بەبڕوای من لەدونیادا كوردی رۆژهەڵاتی زۆر بردە سەرەوە، ئەم شۆڕشە كوردی رۆژهەڵاتی بەهەموو دونیا ناساندو جێگەو پێگەیەكی دا بەكوردی رۆژهەڵات لەئێران كە بەدڵنیاییەوە لە 44 ساڵی لەوەوپێش نەبووەو رەنگە پێشتریش نەبووبێ‌، كوردی كرد بەخۆشەویستی هەموولایەك و كردنی بەدەستپێشخەرو بەبنكەی مقاوەمەت و خۆڕاگری، هەر وابووە بەڵام ئاوا ناسرا، دووەم ئەوەیە هاوپشتی و هاوخەباتیەكی گەورە لەناو كوردو هەموو بەشەكان و نەتەوەكان لەئێران هێنایە ئاراوە، سێیەم ئەوەیە كەئەو هاوپشتی و هاوخەباتیە كەمەرجێكی سەرەكی و پێویستە بۆ سەركەوتن بەسەر كۆماری ئیسلامی ئێران، هاوخەباتی نێوخۆیی و هاوپشتی یەكگرتووی نێوخۆی  كوردی رۆژهەڵاتی زۆر لەجاران زیادكرد، ناوەندی هاوكاری حزبە كوردەكان، وەكو مەركەزێك و ناوەندێك بۆ ئەو راپەڕینە خۆی دەرخست، لەمێژ ساڵە كۆماری ئیسلامی بەتەمابوو حزبەكان بێ كاریگەری پیشان بدات، جێگیربوو پێچەوانەكەیەتی. هاوڵاتی: دەسەڵات لەئێران دەستی بەسەركوتی بەرفراوان و گەورەی ناڕەزاییەكان كردووە، ئێمە دەبینین خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی خۆرهەڵاتی كوردستان و ئێرانیش لاوازبووە، بەبڕوای بەڕێزت بۆچی خۆپیشاندانەكان نەیتواتی بەرفراوانتر بێت، رەنگە تێبینی ئەوەش بكرێت خۆپیشاندانەكان بەرەو كۆتایی دەڕوات؟ عەبدوڵا موهتەدی: نەخێر پێم وانیە بەرەو كۆتایی رۆشتبێت بەو ئاسانیە من ئەو ئەنجامە ناگرم، بەڵام هەموو خەباتێك، هەموو خۆپیشاندانێك، هەموو شەڕو جەنگێكی مەیدانی و شۆڕشیش هەڵسوكەوتێكی هەیەو پێویستی بەپشوو هەیەو  خەڵكیش پێویستیان بەپشوودان هەیە، سێ مانگی بەردەوام ئەم خۆپیشاندانانە درێژەی هەبووە لەشارەكانی كوردستان لە (سنە، مهاباد، بۆكان، سەقز، جوانڕۆ، كامیاران، مەریوان، شنۆو پیرانشارو لەكرماشان) سێ مانگی بەردەوام خۆپیشاندان كەم نیە ئەویش لەگەڵ دوژمنێكی دڕندەی وەكو هێزە سەركوتكەرەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران، من بەڕاستی ستایشی ئەو مقاوەمەت و خۆڕاگری و پشوودرێژیەی گەلی كورد دەكەم و پێموایە ئەمە بەتەواوبوونی شۆڕشی دانانێم و بەپشوویەكی دادەنێم و شۆڕش شكڵ و خەبات و جۆر بەجۆری هەیەو دوای خۆپیشاندانە بەردەوامەكان ئێستا دەبینین لەچلەی شەهیدەكاندا ئەو خۆپیشاندانانەو ئەو گردبوونەوانە هەیە، دڵنیام ئەم شۆڕشە بەو ئاسانیە ناشكێت. هاوڵاتی: بۆچونێك هەیە پێی وایە هۆكاری سەرنەكەوتنی خۆپیشاندانەكانی ئێران بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە هێشتا سیاسەتی هەرێمی و نێودەوڵەتی لەگەڵ رووخانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران نیە، رای بەڕێزت چیە؟ عەبدوڵا موهتەدی: من لەم 44 ساڵە هەرگیز بەقەد ئەم سێ بۆ چوار مانگە نەمبینیوە كەكۆمەڵگای نێونەتەوەیی و ئەمریكاو وڵاتە ئەوروپاییەكان و وڵاتە رۆژئاواییەكان تا ئەو رادەیە دژ وەستابنەوە بەرامبەر بەكۆماری ئیسلامی ئێران من ناڵێم سیاسەتی ئەكتیڤی ئەوان ئێستا رووخاندنی رژێمە، ئەسڵەن رووخاندنی رژێم كاری هێزی دەرەكیش نیە، كاری خەڵكی ئێرانە، كاری جەماوەری راپەڕیوی خەڵكی ئێرانە (كوردە - فارسە - عەرەبە- توركە) ئەم ئاڵۆگۆڕی نێوخۆی لەئێران دەبێت بەدەست خەڵكی ئێران ئەنجامبگرێت و هەر واش دەبێت، بەڵام پشتیوانی نێونەتەوەیی و پشتیوانی كۆمەڵگای نەتەوەیی لەم خەبات و راپەڕینەی ئێران هەرگیز وێنەی نەبووە، بڕوا بكە پشتیوانیان لەئۆكراین كەمتر نیەو بگرە زیاتریشە، بەڵام ئیتر ئەمەش بۆ خۆی لەزیادبوونیشەو لە كەمبوون نیە، ئەم شۆڕشە وجهە نەزەری كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی بەرامبەر بەكۆماری ئیسلامی ئێران گۆڕی. هاوڵاتی: ئێران بەردەوام هەڕەشە لەحزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات، زانیاری ئەوە هەیە كەئێران لەڕێگەی حكومەتی هەرێم و هەم لەڕێگەی حكومەتی عێراقیشەوە داواتان لێدەكات بارەگاو كەمپەكانتان چۆڵ بكەن، ئایا پێتان ناڵێن بۆ كوێ بڕۆن؟ عەبدوڵا موهتەدی: ئێران فشاری لەسەرمان زیادیكردووە لەم ساڵانەی دواییداو بەتایبەتی لەم مانگانەی داوایدا لەوەش زیاتریكردووەو فشاری بۆ بەغداد هێناوەو فشاری بۆ حكومەتی هەرێمیش هێناوە، بەڵام من بەئاسانی نابینم كەئێران سەركەوتوو بێت لەو فشارانەیدا. هاوڵاتی: فشارەكانی ئێران چین؟ عەبدوڵا موهتەدی: فشارەكان هەر ئەوەیە دەڵێت بڕۆن و كوردستانی عێراق چۆڵ بكەن و هەرێم چۆڵ بكەن و چەك بكرێن و رادەست بكرێنەوە، سەرانی حزبەكان و كەسایەتییەكان رادەستبكرێنەوە، لەم جۆرە داخوازییانە كەبڕوای من بەئاسانی قابیلی ئەنجام نیە. هاوڵاتی: بڕیارە حكومەتی عێراق هێزێك لەسەر سنووری ئێران جێگیر بكات، پێتان وایە بۆچی ئەو هێزە دەهێنرێتە سەر سنوور؟ عەبدوڵا موهتەدی: وەڵاهی ئەوە زۆرتر پرسیارێكە دەبێت حكومەتی هەرێم و بەغداد بەتایبەتی حكومەتی هەرێم وەڵامی بدەنەوە، ئەوە پرسیارێك نیە رووی لەئێمە بێت، ئەم ئاڵوگۆڕە ناگەڕێتەوە سەر ناوخۆیی ئێران، بەڵكو دەگەڕێتەوە سەر عێراق و هەرێمی كوردستان حەقە ئەو پرسیارە ئەوان وەڵامی بدەنەوە. هاوڵاتی: بۆچی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان تائێستا ناكۆكن و یەك گوتاری هاوبەشتان نیە، لەكاتێكدا ئەگەری ئەوە هەیە بەیەكگرتوویی رۆڵێكی باشترتان هەبێت؟ عەبدوڵا موهتەدی: نەخێر یەكگرتووی ناو ئێمە هەرگیز ئاوا زۆر نەبووەو قەت ئەوەندە یەكگرتووییەكەمان پتەو نەبووە، وەكو باسمكرد لە 2017 ناوەندی هاوكاری حزبە سیاسییەكانی كوردستانی ئێران «ئەمە ناوە كامڵەكەیەتی» ئەم ناوەندە پێكهات و ئەم ناوەندە دەوری سەرەكی هەبوو، ئەو رۆژەی كە ژینا ئەمینی گیانی لەدەستداو ئەسپەردەكرا لەسەقز، رۆژی دواتر ئێمە راگەیاندنمان هەبوو و لەسەر بنەمای ئەم راگەیاندنە هەم مانگرتنی گشتی لەكوردستان بەڕێوەچوو  سەركەوتووانەو هەمیش خۆپیشاندانی گشتی لەكوردستان و لەشارەكانی كوردستان و لێرەشەوە تەشەنەی كرد بۆ زانكۆی تاران و لەوێشەوە بۆ هەموو ئێران لەبەرئەوە من ئەو یەكگرتووییە ناڵێم تەواوەو هیچی دی نابێت، بەڵام لەچاو جاراندا ئەو یەكگرتووییە بەپتەوتر دەزانم جا ئەم ناوەندی هاوكاریە لەگەڵ حزب و گروپ و لایەنەكانی دیكەش دانە دانە دانیشتنی كردووەو دەیكات و هەماهەنگی دەكات، من یەكگرتووی كورد هەتا زۆر بێت هەر كەمە، پێم وایە زۆر قۆناغمان ماوە بیبڕین، ئەوە هیچ گومان لەوەدا نیە، بەڵام ئەو ناكۆكییە نابینم كە جەنابت باسی دەكەیت. هاوڵاتی: وەكو ناوەندی هاوكاری لەگەڵ پارتی ژیانی ئازادی كوردستان-پژاك دانیشتوون و كۆبوونەوەتان هەبووە؟ عەبدوڵا موهتەدی: بەڵێ. هاوڵاتی: كەی و  لەكوێ دانیشتوون؟ عەبدوڵا موهتەدی: لەهەرێمی كوردستان دانیشتووین و لەدوو سێ هەفتەی رابردوودا دانیشتووین. هاوڵاتی: باسی چیتان كردووە؟ عەبدوڵا موهتەدی: من لەشاندەكەدا نەبووم، بەڵام هەردوولا قسەی خۆیانیان كردووە، باسی ئەوەیانكردووە كەچۆن هەم نەهێڵن كە گرژی لەنێوانیاندا رووبدات و هەمیش لەو جێیانەی پێویستە دەتوانن هەماهەنگی لەنێوان خۆیاندا بەڕێوەبەرن. هاوڵاتی: سەبارەت بەو ئاڵایەی پژاك بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان پەسەندی كرد، راتان چیەو ئێوە چ ئاڵایەكتان پێ باشە بۆ ئەم قۆناغ و ئەم سەردەمە؟ عەبدوڵا موهتەدی: ئێمە دەمێك ساڵە ئاڵای كوردستانمان هەڵبژاردوەو لەكۆنگرەكەشماندا پەسەندمان كردووە، دیارە هەر گروپ و حزبێت بۆخۆی چی پێ مەسڵەحەتە بەسیاسەتی خۆی وادەكات، ئێمەی ئاڵای خۆمان كەهەمان ئاڵای كوردستانە هەیە. هاوڵاتی: مەبەستان لەو ئاڵایەیە كە لەهەرێمی كوردستان هەڵدەكرێت؟ عەبدوڵا موهتەدی: بەڵێ، بەڵام با ئەوەش بڵێم رۆژی خۆی ئەگەر ئێران ئازادبوو و لەكوردستانێكی ئازاد ژیاین، كەهیوادارم ئەو رۆژە زوو بێت پەرلەمانی كوردستانی رۆژهەڵات بۆ خۆی ئەو مەرجەعە دەبێت كەبڕیار بدات چ ئاڵایەك وەكو ئاڵای خۆی هەڵدەبژێرێت. هاوڵاتی: لەكاتێكدا كە خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكان زۆربەی شارەكانی رۆژهەڵاتی بەشێوەیەكی بەرفراوان گرتبووەوە ئێوە وەكو هێزەكانی رۆژهەڵات جگە لەلێدوان و بەیاننامە، تێبینی ئەوەكرا هیچ جۆرە پشتیوانییەكی خۆپیشاندانەكانتان نەكرد، ئایا بۆچی رۆڵی زیاترتان نەبووە؟ عەبدوڵا موهتەدی: رێك بەپێچەوانەوە، ئێمە لەناو دڵی خۆپیشاندانەكان بووین، ئەی ئەو هەموو گەنجە، ئەوان دوور لەحزبەكان نین، ناڵێم هەموو كەس حزبیە، بەڵام لەنێو ئەو گشتە چالاكە گەنجەدا، لەنێو ئەو خەڵكە بەرینەدا كە بەپانایی و درێژایی هەموو كوردستانی رۆژهەڵات خۆپیشاندانیان دەكرد، چالاكانی حزبی ئێمە رۆڵی گەورەو بەرچاویان هەبوو، با پێت بڵێم ئەم خۆپیشاندانانە و ئەم شۆڕشەی كە ئەم سێ چوار مانگە لەئێران روویداوە، دەورو نەخش و جێگەو پێگەی حزبەكانی ئەوەندەی دیكە پتەوو قایمكردووە لەكوردستان، ئێمە لەجەرگەی شۆڕشەكەدا بووین، مەگەر مەبەستی جەنابت ئەوە بێت بۆ تیمی پێشمەرگەمان نەناردووە، ئەگینا لەناو خەڵكەكەدا ئەی ئەو شەهیدانە كێن، ئێمە پێمان خۆش نیە ناوەكان رابگەیەنین، بەڵام زۆری  شەهیدی ئێمەن. هاوڵاتی: نێوانی یەكێتی و پارتی ئاڵۆزە، كۆمێنتی تۆ لەسەر ناكۆكییەكانی ئەو دوو حزبە چیەو  تاچەند كاریگەری لەسەر حزبەكانی رۆژهەڵات دەبێت؟  عەبدو موهتەدی: من تەمەنا دەكەم كەئەو دوو حزبە بكەونە دەورەیەكی وەكو جاری جاران، بكەونە ناو دەورەیەكی هاوكاری و هاوخەباتی، پێش هەموو شتێك بۆ هەرێمی كوردستان پێویستە، بۆ جێگەو پێگەی كورد لەهەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستە و بێگومان بەقازانجی ئێمەش بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان تەواودەبێت. هاوڵاتی: ئەم ناكۆكییانە زیاتر بەرەو هەڵكشان بڕوات كاریگەری خراپی بۆ سەر ئێوەش دەبێت؟ عەبدوڵا موهتەدی: بۆ سەر هەموو كەس دەبێت، بۆ سەر خۆیانیش دەبێت، بۆ سەر ئێمەش دەبێت. هاوڵاتی:  ئێستا ئێوە بارەگاكانتان چۆڵكردووە؟ عەبدوڵا موهتەدی: من ناتوانم وردەكاریتان بدەمێ، بەڵام رێوشوێنی پێویستمان گرتووەتەبەر بۆ ئەوەی لەهێرشی موشەكی و هێرشی درۆنی باشتر خۆمان بپارێزین، بەڵام ناتوانم بڵێم كە چۆڵمان كردووە شتی وانیە. هاوڵاتی: وەكو دوا پرسیار .. پێتوایە ناڕەزایی و خۆپیشاندانەكانی ئێران، بەرەو كوێ‌ دەڕوات؟ عەبدوڵا موهتەدی: هیچ كەس بەدیقەت بۆی پێشبینی ناكرێت، كە لەداهاتوودا بەچی ئاقارێكدا دەڕوات ئەم خەباتە، نەك ئێرە لەهیچ كوێی دونیا كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بەئاسانی پێشبینی ناكرێت، ئەمە تاقیگەیەك نیە دڵنیابیت لەئەنجامەكەی، بەڵام بەبڕوای من كێشەی دەسەڵات و خەڵك وەها قوڵبووەتەوەو لێك دووركەوتونەتەوە، وەها شیرازەی دەسەڵات بەرەو داڕمان رۆیشتووە،  وا لەباری ئابورییەوە داتەپیوەو كێشەی نێوخۆیان زۆربووە، وەها كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتی لەڕژێم كردووە، كە من پێموانیە بەئاسانی بتوانێت بەردەوام بێت، ئێستا بێت یان شەش مانگی دیكە یان هەر كاتێك بێت، من كۆتاییەكانی ئەم رژێمە لەئاسۆدا دەبینم.

هاوڵاتی ٢٣ی ئەم مانگە پیاوێکی تەمەن ٦٩ ساڵی  بە ڕەگەز فەڕەنسی بەناوی ویلیام، بە چەکەوە هێرشی کردە سەر ناوەندی کلتوری ئەحمەد کایا و سەرتاشخانەیەک وڕێستۆرانتیکی کوردی لە زۆنی دەیەمی پاریس، بەهۆیەوە ٣ هاوڵاتی کورد  کە هونەرمەند میر پەروەر و عەبدول رەحمان کزل کە چالاکوانێکی لاوی کرد بوو، لەگەڵ ئەندامێکی کەجەکە بەناوی ئەڤین گۆیی " ئەمینە کارا" شەهیدبوون. دوابەدوای ڕووداوەکە ناڕەزایی وخۆپیشاندانی ڕەوەندی کوردی لە پاریس درووست بوو، هەرزوو پەنجەی تۆمەت بۆ تورکیا ڕاکێشرا بەوەی کە تورکیا دەستی هەیە لە ڕووداوە تیرۆریستیەکە، سەرەڕایی بوونی مێژووی تاوانی کەسی تۆمەتبار بە کردەوەی ڕەگەزپەرستی و نەبوونی بەڵگەی پێویست، لەگەڵ ئەوەشدا کە لێکۆڵینەوەکان لەسەرەتادا بوون و تۆمەتبارهیچی لەبارەی هۆکاری پشت هێرشەکەوە نەدرکاندبوو. لە چاوپیکەوتنێکی هاوڵاتیدا، لەسەر ڕووداوەکە  ڕێباز مەجید ڕۆژنامەنوس وخوێندکاری ماستەر لە لێکۆڵینەوە لە زانستەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانکۆی ئازادی بەرلین،  دیوێکی تری هێرشەکەی سەر ناوەندی کلتوری ئەحمەد کایای لە پاریس خستە ڕوو. دەقی چاوپێکەوتنەکە: هاوڵاتی:ئایا هێرشەکە بە هێرشێکی تیرۆریستی دەبینن یاخود کردەیەکی تیرۆریستی دژی کورد؟ ڕێباز مەجید: لە ڕاستیدا بۆ ئەوەی بڵێین هێرشەکە تیرۆریستیە یاخود ڕەگەزپەرستیە کەمێک قورسە بڕیار لەسەر ئەوە بدەیت ، بەڵام بەهۆی ئەوەی کە مێژووی هەیە لە کردە ڕەگەزپەرستیەکانی دەکرێت پەیوەندی بە ڕەگەزپەرستیەوە هەبێت، یەکێک لە هۆکارە گرنگەکان کە  بەکردەیەکی تیرۆر دژی کورد دائەنرێت  ئەوەیە کە هەموو ئەو شوێنانەی هێرشەکەی بۆسەر ئەنجامدراوە شوێنی کوردەکان بوون. هاوڵاتی: بۆچی سەرەڕای نەبوونی بەڵگە، ڕاستەوخۆ تۆمەتەکان ئاڕاستەی تورکیا کرا لەسەر هێرشەکەی پاریس؟ ڕێباز مەجید: هۆکاری پشت ئەوەی کە بۆچی ڕاستەوخۆ پەنجەی تۆمەت بۆ تورکیا ڕاکێشرا وتۆمەتبار کرا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە وادەی هێرشەکە ماوەیەکی کەمی فەرق بوو لەگەڵ یادی هێرشەکەی ساڵی ٢٠١٣ دا کە لە مانگی کانوونی دووەم دا ڕوویدا وبەهۆیەوە سێ ژنە چالاکوانی کورد تیرۆرکران کە یەکێک لەوانە ساکینە جانسز بوو. یەکێکی تر لە هۆکارەکان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە لە وڕۆژەی ئەم هێرشە روویدا باس لەوە کراوە کە ڕێکخستنێک هەبووە  لە ناوەندی کلتوری ئەحمەد کایا بۆ ئامادەکاری بۆ یادکردنەوەی ڕووداوە تیرۆریستیەکەی ساڵی ٢٠١٣، ئەمەش زیاتر گومانەکانی خستە سەر تورکیا، هەروەها ئەمەش یەکەمین هێرشی تیرۆریستی نیە بۆ سەر کوردەکان لە پاریس؛ هەرچەندە تورکیا سەبارەت بە هێرشەکەی ١٠ ساڵ لەمەوبەر بە فەرمی ئەو کارە تیرۆریستیەی نەگرتە ئەستۆ، بەڵام لە میدیاکانی سەر بە حوکمەتی تورکیا ئاماژە بەوە کرا کە هێرشەکە تورکیای لە پشتەوە بووە. هاوڵاتی: ئایا تاچەند هێرشەکە پلان بۆداڕێژراو وتیرۆریستی بووە؟ ڕێباز مەجید: ئەگەر باس لەوە بکەین کە ئایا ئەمە تاچەند هێرشێکی تیرۆریستی بووە، بەپێی ئەو زانیاریانەی تا ئێستا هەیە هۆکاری یەکەم بۆ ئەوەی کە هێرشەکە بە هێرشێکی تیرۆریستی بناسێنین ئەوەیە کە هێرشەبەرەکە پێش ڕووداوەکە  بە ئۆتۆمبێلێک گەێندراوەتە شوینی ڕووداوەکە وکەسێکی لەگەڵدا بووە، واتە کەسێک هاوکاری کردووە ئەمەش  دەری ئەخات کە پلان بۆ داڕێژراو بووە وکەسێک هاوکاری کردووە، دووەم هۆکار بۆ ئەو گومانانە بۆ ئەوە ئەگەڕێتەوە کە لەو کاتەدا بڕیاربووە  نزیکەی ٥٠ ژنی چالاکوانی کورد کۆببنەوە و چالاکیەک ئەنجام، بدەن، بەڵام  کۆبونەوەکە بۆ ماوەی کاتژمێرێک دواخراوە، بۆیە ئەگەر کۆبونەوەکە دوانەخرایە ئەوا دەکرا ئەو هێرشە قوربانیەکی زۆرتری لێبکەوتایەتەوە. ئەمانەش زیاتر گومانەکان چڕتردەکەنەوە لەسەر ئەوەی کە هێرشیکی پلان بۆ داڕێژراو بووە دژی کورد. هاوڵاتی: بۆچی هێرشەکان بۆسەر کوردەکان زۆربەی لە وڵاتێکی وەک فەڕەنسا ئەنجام ئەدرێت، لەگەڵ ئەوەی کوردەکان لە زۆربەی وڵاتەکانی ئەوروپا پەنابەرن؟ ڕێباز مەجید: ئەمە یەکەم هێرشی سەر کورد نیە لە وڵاتانی ئەوروپا، لە وڵاتەکانی دیکەش هێرش کراوەتە سەرکورد، بەڵام هۆکاری ئەوەی کە بۆچی زیاتر ئەم هێرشانە دەکرێتە سەرکورد لە وڵاتی فەڕەنسا بۆ ئەگەڕێتەوە کە هێزە سیاسیە کوردەکان لە فەڕەنسا ئازادیەکی زیاتریان هەیە بۆ کارو چالاکیەکانیان بەبەراورد بە وڵاتانی دیکەی ئەوروپا بۆ نمونە ئەڵمانیا، ئەوەس وادەکات ببنە جێی ئامانجی هێرشە تیرۆریستیەکانی وڵاتێکی وەک تورکیا. هاوڵاتی: ئایا پێت وایە تا چەند کورد پارێزراوە لەو وڵاتە ئەوروپیانەی کە کۆچیان بۆکردووە؟ ڕێباز مەجید: بە دڵنیای کاتێک کورد وەک هەر پەنابەرێکی دیکەی ڕۆژەهەڵاتی ناوەڕاست کاتێک کۆچ دەکات بۆ وڵاتە ئەوروپیەکان ڕووبەڕووی سەختی ودژواری و هەڕەشە دەبێتەوە، وە بەتایبەتی هەموو پەنابەرەکان کە پێستیان ڕەشە یان قاوەییە بە سەر ڕەش ناوەبرێن، بەدڵنیای لەلایەن گروپە ڕاستڕەوەکانی وڵاتە ئەوروپیەکانەوە توشی ڕەگەزپەرستی وجیاکاری دەبنەوە. ئەم جیکاریە ڕەگەزی  و کردە ڕەگەزپەرستیانە دژی پەنابەرەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەم ١٠ ساڵەی دواییدا زۆر زیادی کردووە، ئەمەش بەهۆی زیادبوونی لێشاوی کۆچی پەنابەران و بەریەککەوتنی زیاترهەروەها گۆڕانکاریەکان زۆر خێرا ڕوودەدەن؛ ئەمەش بووەتە هۆکارێک بۆ بەهێزتربوونی هێزە سپی پێستە ڕاستڕەوەکان، هەروەها وایکردووە لە پەرلەمانی ئەوروپا ئەو هێزانە دەنگێکی زیاتر بێنن کە دژی کۆچی پەنابەرانن. هاوکات بۆ کورد جگە لەم  مەترسی وجیاکاریە لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاوە، مەترسیەکی دیکەش لەلایەن نەتەوە سەردەستەکانی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ سەر کورد هەیە وەک تورک و فارس، هەربۆیە بۆ کورد مەترسیەکە دوو جار زیاترە، بەڵام ئەمەش بەپێی بونیادی سیاسی و کۆمەڵایەتی وئابوری لە وڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی تری ئەوروپا جیاوازی هەیە، بۆیه کوردەکان ڕووبەڕووی سەختی زیاتر ئەبنەوە.

سازدانی: هیوا ناسیح  پێشەكییەكی پێویست، ئەم چاوپێكەوتنە ساڵی ٢٠٠٢دا رێك بیست ساڵێك لەمەوبەر و لە شاری سەتگالنی وڵاتی سویسرا لە‌و شوقەیەی مامۆستا خالید دلێری نەمر تیایدا دەژیا، بە چەند جارێك و بە شێوەی دەستنوس ئەنجام دراوە. ئەو كات من پەناخواز بووم لەو وڵاتە، هێشتا جێگیر نەبووبووم و نەمدەزانی شەپۆلەكانی ژیان بەرەو كام كەناری ئاوارەیی پاڵم پێوە دە‌نێت و لە كوێ لەنگەر دەگرم و چارەنوسم چی لێ دێت، بۆیە دواتر پەڕە كاغەزەكانی چاوپێكەوتنە‌كە لە نێو كتێب و كاغەز و ئەرشیفی خۆمدا وون بوون، پێش چەند ساڵێك چەند دانەیەك لە‌و پەڕانەم دۆزیەوە، بەو هیوایەی كە لە داهاتوودا ئەوانی تریش بدۆزمەوە، ئەمساڵ كاتێك خەریكی رێكخستنەوەی كتێبخانەكەم بووم، بە ڕێكەوت سەرجەم پەڕە‌كانی تریشم دۆزیەوە، بۆیە دواكەوتنی بڵاوبوونەوەی لەدەست خۆمدا نەبووە و داوای لێبوردن لە خوێنەر دەكە‌م. پیشەكیەكەش هەر هی ئەوكاتەیە‌. دیارە ڕووداوەكان و گۆڕانكارییە‌كان لە بیست ساڵی ڕابردوودا زۆرن و شتی نوێ و ڕووداوی تر هاتونەتە ئاراوە، بەڵام من نەمویستوە، وەك ئەمانەتێكی مێژوویی، دەستكاری ناوەڕۆكی چاوپێكەوتنەكە بكەم. بۆیە مرۆڤ دەبێت بە پێی بارودۆخ و هەلومەرجی ئەوكات هەڵسەنگاندن بۆ بیروڕا و بۆچوون و پرسیار و وڵامەكان بكات. بەداخەوە مامۆستای ناوبراو دوای ئەوەی گەڕایەوە كوردستان  و لە ١٦/١٢/٢٠١١ لە كۆیە كۆچی دوایی كرد و هەر لە كۆیە بەخاكسپێردرا.   لە نهۆمی دووەمی باڵەخانەیەكی ناوەندی شاری سەتگالنی سویسرادا مامۆستایەكی سەرسپی بە ئەزموون و دنیادیدەی شاعیر، هونەرمەند، نوسەر و سیاسەتمەدار، قاڵبوی جیهانی ئەدەب، سیاسەت و كوردایەتی، بە تەنیا و بێ هاودەم و كەس و كەنەفتی نەخۆشی و پیری و (دەردە ‌كورد) بێدەنگ و دڵ پڕ لە هیوا و كەسەر ژیان بەسەر دەبات. كێ بێت لە ئێمە رۆژێك لە رۆژانی خەباتی شاخ گوێچكەی بە سرودی (پێشمەرگەی بە هەڵمەتین/ پاڵەوانی میللەتین) زاخاو نەدابێت، كە ببوە مارسلیزی كوردایەتی... ئەی كێ بێت گەر بۆ تەنها رۆژێكیش ئەڤینی لە گەڵ (حەبیبە)یەكدا كردبێت و گوێی لە گۆرانی (وەی وەی، گیانە خوا بتكا بێوەی) بوو بێت، هەستی نەكردبێت ئەم دەقە بۆ دولبەرەكەی ئەو وتراوە... كێ بێت هەر تۆزێك حەزی بە خوێندنەوە كرد بێت، رۆژێك لە ڕۆژان لە یەكێ لە ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردییەكاندا وتارێكی پڕ لە هەڵوێستی چاونەترسی و بوێرانە و دژ بە خیانەت و كۆنەپەرستی ئەم مامۆستا بەڕێزەی نەخوێندبێتەوە. ئەم دەروێشەی ڕێگای پێشكەوتوخوازی و كوردایەتییە، كە خەرمانی بەرهەمەكانی بریتین لە دە كتێب و دە دەستنوسی چاپنەكراو. با پێكەوە لە نزیكەوە (خەرمان بەرە‌كەت)ێك لە‌م مرۆڤە تێكۆشەر و ماندوە بكەین و گوێ لە ڕاز و نیاز و وتە بەنرخەكانی بگرین و دەرگای دڵی بكەینەوە تا بزانین ئایا (دەردی دووری و وشیاری و سەبوری) وزە و هەست و بیری لاواز نەكردوە؟ ئەی نامۆیی و نەخۆشی لێگەڕاوە ئە‌م مرۆڤە مەزنە لە داهێنان بەردەوام بێت؟ دەقی چاوپێكەوتنی مامۆستا خالید دلێر؛ پرسیار: پێشەكی حەز دەكەین (خالید دلێر) لە دەمی خۆیەوە بناسین؟ خالید دلێر: من لە ٢٠ ئابی ساڵی ١٩٣٣دا لە گەڕەكی بەفری قەندی كۆیە لە دایكبووم، كوڕی پیاوێكی سۆڵدروە بووم، باو و باپیرم لە كۆیە ژیاون و گەورەبوون و مردون، دایكم ناوی ئامینە چاوشین بوو، ژنێكی هێمن و لەسەرخۆی جوان، دڵسۆز، كەیبانوی ماڵ و مناڵی خۆی بوو. خالد ناوی خۆمە، دلێر نازناوی شاعیرێتییە، حوجرەی مەلایان خوێندوومە، سەرەتایی و ناوەندیم لە كۆیە تەواوكردوە. ئامادەیی بەشی ئەدەبی-یم لە ‌بەغدا و كەركوك بەشەو تەواو كردوە. هەر لە مناڵییەوە لە ساڵی ١٩٦٤ ەوە لە رێكخستنی قوتابیان كە سەر بە پارتی دیموكراتی كورد بوو بەشداریم كردوە، ناوی رێكخستنەكە كۆمەڵەی پێشكەوتنی خوێندەواریی (KPX)بوو. هەر لە ڕێبازی كوردایە‌تی و پێشكەوتوخوازایانە و چەپدا ژیاوم و خەباتم كردوە و تا ئێستاش لەو رێگایە‌دام. خوێندنی باڵام بۆ ڕێككەوت بەڵام دەرچوونی ناوم بۆ دەسگیركردن ساڵی ١٩٦١ ماوەی نە‌دا لەو خوێندنە بەشدارم. بە درێژایی تەمە‌نم لە پلەكانی سەركردایەتی پارتیدا خەباتم كردوە، بە نوسین و بەرێكخستن و هۆشیاركردنەوەی ئەندامانی پارتی و جەماوەرەكەی ڕۆڵم هەبووە، ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان بووم/ باڵی مەكتەبی سیاسی. هەر كە ئەو پارتە هەڵوەشایەوە هەندێ لە سەركردەكانی چوونەوە‌ لای سەرۆكی پارتی مەلا ماستەفا، هەندێكیان بە هەر رێگایەك بێت پاكانەیان بۆی كرد، هەندێكی تریان وڵاتیان جێهێشت و چوونە هەندەران، من تاكە ئەندامێكی كۆمیتەی ناوەندی بووم، كە هیچ پەیوەندییەكم بە مەلا مستەفاوە نەكردەوە. لەوساوەش لە هیچ رێكخستنێكی سیاسییدا بەشدارم نەكردوە، ئەوە نەبێت ماوەیەك ئەندامی لیژنەی هاریكاریی چەپە كوردستانییەكان بووم، كە ساڵی ١٩٩٣ پێك هات لە سێ حزب و رێكخراوێكی چەپی كوردستانی، پاش ماوەیەك بە بنبەست گەیشت. بەڵام خالد دلێر لە كوردایەتی و بڵاوكردنەوەی بیروباوەڕی چە‌پ و ئەدەب و هونەرێكی شۆڕشگێرانە درێغی نەكرد، بەڵكو لە جاران زیاتر لەم بوارەدا قوڵتر بۆمەوە. لە بارەی ئەدەبەوە هە‌ر لە پۆلی چواری سەرەتاییەوە دەستم لە دانانی هۆنراوەدا هە‌بوو، تا نیسانی ١٩٤٥ یەكەمین شیعرم لە رۆژنامەی (هەولێر)دا بڵاوكراوەتەوە بەناوی (بەهاری ساڵی تازە) كە ئەوساكە تەمەنم هەژدە ساڵی تەواو نەكربوو.‌ تا ئێستا بیست كتێبم لە سیاسەت و فۆلكلۆر و هونەر و شیعر نوسیوە، لەبەر ئەوەی دەوروبەری ماڵەوەمان تاڕادەیە‌ك نزیك بە هونەری گۆرانی بوو بە گۆرانی ئاشنا بووم. باوك و مام و ئامۆزا و پورزایەكیشم كە تایەر تۆفیقە گۆرانیبێژ بوون، خالید دلێر لە مناڵییەوە ئارەزووی گۆرانی گوتنی لە مێشك و دەرووندا جێگیر بوو. هەتا ئێستا (٣٠) دانە سرود و گۆرانی بەشیعر و ئاوەزی خۆم داناوە. هەندێكیان لە ئیزگەكان و هەندێكیان بە دەنگی هونەرمەندەكان بڵاوكراونەتەوە. بەم جۆرە لە مندا سیاسەت و هونەر و وێژە یەكتریان تەواو كردوە و یەكتریان جێنەهێشتوە، لەلای ئەم پیاوە پێكەوە هەنگاویان ناوە و بەرەو پێشەوە چوون. بە لای ئەم پیاوەوە هەڵوێستی سیاسی و نیشتمانپەروەری و پێشكەوتووخوازیانە لەگە‌ڵ هونەر و وێژە نابێت جیابكرێنەوە، بە پێویستی دەزانێ شاعیر و هونەرمە‌ند بەلای كەمیەوە نیشتمانپەروەر بن. ئەگەر ئەم خەسڵەتانە لە هونەرمەند و شاعیردا نەبێت ئەوا شاعیر و هونەرمەند نین.  لە مانگی مایسی ساڵی ١٩٥٤ دا یەكەمین كەس بوون داوای دامەزراندنی یەكێتی نوسەرانی كورد و كۆڕی زانیاری بۆ كورد كردوە، ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری یەكێتی نوسەرانی كورد بووم لە هەردوو دەورەكەیدا لە ١٩٦٨ و ١٩٩١.  ئەندامی دەستەی نوسەرانی رۆژنامەی (نور) بووم، ئەم رۆژنامەیە ئۆرگان و زمانحاڵی پارتی دیموكراتی كوردستان / باڵی مەكتەبی سیاسی بوو. ئێستا ئەندامی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان (KNK ) م. لە ئێستادا بە تاكوتەنیا لە هەندەران دەژیم لە ژێر باڵی كۆمەڵێ نەخۆشی گرانەوە، لە وڵاتی سویسرا لە شاری سەتگالن لە ١٩٩٨ەوە، خەمی دوورە وڵاتی پرزەی لێ بڕیوم. پرسیار: مامۆستا یەكێك لە ئەندامانی خێزانەكەتان پاشناوی (بابان)ی بۆ خۆی داناوە، ئایا ئێوە دەچنەوە سەر بابانەكان؟ خالید دلێر: خێزانی ئێمە لە باپیرانی كەسوكاری باوكم و دایكم لە كۆیە ژیاون لە گەڕەكی بە‌فری قەندی ئێستاش خانوە‌كەیان ماوە، باپیرم باوكی دایكم هەروەك لە پێشدا گوتم ناوی ئەمین چاوشین بووە و هیچ نازناوی دیكەی نەبووە. هەتا لە باوكیشمەوە هەتا باوكی باوكم كەسیان نازناویان نەبووە، باوكیشم لە پێشدا نازناوی سۆڵدروی پیشەكەی خۆی هەبوو، دوایی بووبە كوێخای گەڕەك، نازناوی بووە واحیدی موختار، ئەمن لەبەر ئەوەی پیشەكە‌ی لام پیشەیەكی كرێكاری پیرۆزە و ڕەنجی شانی لەگەڵدایە، ئەو نازناوەم بۆ هەڵبژاردوە، ئیدی ئێمە هیچ نازناوی دیكەمان نەبووە، و هیچ پەیوەندییەكی خزمایەتیمان بە (بابانییەكان)ی نیشتمانپەروەرەوە نەبووە و نییە. من لەگە‌ڵ زۆر كەسی ناوداری خێڵی بابان پەیوەندی برایانە و دۆستانەم هەیە و شانازی پێوە دەكەم، وەك كاك تەها بابانی پارێزەر و ئەكتەر، دكتۆر فوئاد ئەحمەد بابان، كاك عەبدوڵا بابان سیاسەتمەداری خەڵكی سنە و هی تریش. پرسیار: ئایا مامۆستا دلێر چۆن هونەر و سیاسەت و شیعری كۆكردۆتەوە؟ خالید دلێر: ئەمن بە منداڵی لە (قوتابخانەی سەرەتایی یەكەمی كۆیە)‌ لەگەل سرود راهاتم، مامۆستاكانمان سرودی نیشتمانیان فێردەكردین، ئیزگەی كۆماری مەهابادیش سرودی ئەی رەقیب و خوایە وەتەن ئاواكەی زۆر بڵاودەكردەوە، لەبەر ئە‌وەی لە رێكخراوێكی سیاسی سەر بە ڕێبازی كوردایەتیدا ئیشم دەكرد لە‌ ساڵی ١٩٤٦دا حەزم لەو سرودانە بوو، زوو فێریان دەبووم، لە تیپەكانی سرودی قوتابخانە دەستی باڵام هەبوو، لە ڕیزی پێشەوەی قوتابییەكان، مومارەسەی سرود و گۆرانی گوتن دەنگیان كردمەوە، دەنگم خۆش دەرچوو. پرسیار: مامۆستا چەند سرودتان هەیە و یەكەم سرودتان كەی و لە كوێ چڕیوە؟ خالید دلێر: لەبەر ئەوە‌ی كاتی خۆی سرود نەمابوو فێری نەبم حەزم دەكرد سرود دابنێم، بەڵام سەرنەكەوتم تا ساڵی ١٩٥٦ لەو ساڵەدا یە‌كەم سرودم دانا، كە دەڵێ: كە ئێمە كوڕی شاخ و كێو و كەژین    وڵات فێری كردوین بە مەردی بژین بەدەرسێ كە هەوڵ و خەباتە لە ژین    قەڵای سەختی دوژمن دەخەینە هەژین ئەم سرودەم ساڵی ١٩٥٦ دا لە كەركوك دانا، كە ماڵمان لە گەڕەكی ئیمام قاسم بوو، یەكەمجار سرودەكەم بۆ كاك عەبدولرەحمانە ڕووتە خوێندەوە، ئیتر مایەوە و بڵاونەكرایەوە تا شۆڕشی ١٩٥٨ لە عێراق بە سەرۆكایەتی عەبدولكە‌ریم قاسم ڕویدا، بە پێی گۆڕانی ئەو وەختە، هەندێك دەسكاریم لە شیعرەكەدا كرد، لەگەڵ سرودی سەربازانی ئازادی كە دوای شۆڕش داماننا، لە ئیزگەی بەغدا بەشی كوردی بڵاومكردەوە، ئێستا لەو ئیزگەیە‌ سڕاوەتەوە و نەماوە، لە هیچ جێگەی دیكەش تۆمار نەكراوە، بە هەمووی نزیكەی پانزە سرود و گۆرانی سیاسیم هەیە‌. یەكێك لە برادەر‌ە نزیكەكانم ناوی لێناوم (باوكی سرودی كوردی) جا نازانم شایەنی ئەو نازناوەم یان نا، لە بارەی سرودەوە هەندێك قسەی دیم هەیە، ئەویش ئەوەیە كە من سرود و گۆرانییە سیاسییەكانم  بە شیعر و ئاوازەوە بۆخۆم داناون، لەبەر ئەوە وا پێدەچێت، كە من چاكترین دانەری سرود و گۆرانی كوردی سیاسی كوردی بم، لێكۆڵینەوە‌م لەوبارەوە نە‌كردوە، دەزانم دانەری شیعری سرود زۆرن وەك بێكەس و بەختیار زێوەر بەڵام شیعر و ئاوازدانان بەیەكەوە لە لایەن یەككەسەوە زۆر كەمە. وابزانم كەس ناگاتە ئەو ژمارە‌یەی من دامناوە. پرسیار: بیرەوریتان لەگەڵ دامەزراندنی یەكێتی نوسەرانی كورددا چییە، ئەی پێشتنیازتان بۆ داهاتووی ڕێكخراوەكە چییە؟ خالید دلێر: پێشەكی ئاماژەمدا، كە یەكەم كەس بووم داوای دامەزراندنی یەكێتی نوسەرانی كوردم كردوە و ئەندامی دەستەی دامەزرێنەریشی بووم لە هەردوو دەورەكەیدا، پێشنیازم ئەوەیە كە یەكێتی نوسەران بكرێ بە ڕێكخراوێكی پیشەیی، لەوەی كە نیشتمانپەروەر بێ و خزمەتی مەسەلەی كورد بكات زیاتر سەر بە هیچ حزبێك نەبێت، نوسەری هەموو لایەنەكان لە نێو یەكێتییەكەدا خزمەتی بیروبڕوای خۆیان بكەن، شاعیر و نوسەر لە نێو یەكێتییەكەدا سەربەستی تەواویان هەبێت، یەكێتی هەوڵدا ژیانی نوسەر و وێژەوانی كورد دابین بكات. پرسیار: ئەم وشانە لای مامۆستا چی دەگەیەنێت؛  (كوردستان، ئازادی، غوربەت، هونەر، مرۆڤی رۆشنبیر، ئەنفال، كەركوك)؟ خالید دلێر: كوردستان؛ بێشكەی باووباپیر و دایكان و كەسوكار و برادەر و خۆشەویستەكانم، گۆڕەپانی زۆرانی سەخت و خەباتی چینەكانی كوردستانە لەلایەك بەرامبەر داگیركەران. باخچە‌ی گوڵ و گوڵزار و گیابۆنخۆشەكان.  ئازادی؛ یەكەمین هۆی ژیانی مرۆڤی تێكۆشەر،  غوربەت (ئاوارەیی)؛ هەڵكێشانی داری تەمەن لە جێگەی خۆی و هەوڵدانی چاندنەوەی لە ئاووهە‌وایەكی نامۆدا. هونەر؛ یە‌كێ لە خۆراكە پێویستیەكانی گیانی مرۆڤی هەستیار. مرۆڤی ڕۆشەنبیر؛ چرای رێگای ئازادی و دیموكراسییەت و بەختیاری مرۆڤ. ئەنفال؛ تاوانی هەرە گەورەی بەعس لە سەدەی بیستدا.  كەركوك؛ ئەو دارخورمایەی كورد چاندویەتی و خزمەتی دەكا و هەتا ئێستاش د‌ەنكێكی لێ نەخواردوە.  پرسیار: مامۆستا خۆشترین و ناخۆشترین ڕۆژی ژیانتان؟ خالید دلێر: خۆشترین رۆژی ژیانم رۆژی رودانی شۆڕشی ١٤ی تەموزی ١٩٥٨ بوو، ئەو روداوە روینەدایە، هەر ئەو رۆژە لەسەر پاكانە ‌نەكردن لە شویعیەت لە شەریكەی نە‌وت دەردەكرام، ماڵۆكەمان لێ تێكدەچوو، منیش دەكرامە سەرباز، ئیتر نازانم چیم بەسەر دەهات. ناخۆشترین رۆژی ژیانم، بە درێژایی ژیانم هەر لە ناخۆشیدا ژیاوم، بەڵام ناخۆشترینیان رۆژی جاڕدانی ئاشبەتاڵ لە شەوی ١٩/٢٠ ی ئاداری ١٩٧٥ بوو. پرسیار: وەك نوسەر و سیاسەتمەدارێك چ وتەیەكتان بۆ سەركردەكانی كورد هەیە؟ خالید دلێر: بەرژەوەندی پێشكەوتنی كوردایەتی و كۆمەڵایەتی بخەنە پێش بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان و بنەماڵەكەیانەوە، ئەمە‌یە ڕێگەی هەمیشە مان و نەمردن.  پرسیار: سەرەڕای ئە‌وەی مێرگی گوڵاڵە سورەی شەهیدانی كورد هەر سور بووە، كەچی كورد نەگەیشتوە بە ئاواتەكانی، بەڕای مامۆستا هۆی سەرەكی ئەمە چییە؟ خالید دلێر: هۆی سەرە‌كی كە میللەتەكەمان تا ئێستا بە ئاواتی خۆی نەگەیشتوە زۆرن، لەوانە، دەوڵەمەندی كوردستان و شوێنە ستراتیژییەكەی كە وایكردوە هێزەكانی سەردەمە جیاجیاكان چاویان تێبڕیوە و داگیریانكردوە، ئێستاش هەر ئەنجامی ئەو هۆیانە لە نێوان چوار پێنج داگیركەر دابەشكراوە، هەر ئەو هۆیە وایكردوە رژێمی دەرەبەگایەتی و هۆز و بنەماڵە و تیرەپەرستی لە كوردستان تا ئێستاش درێژەی كێشاوە، نەیانهێشتوە میللەتەكە یەكبگرێت، میللەتی كوردیان دوور لە شارستانی و ڕۆشنگەری سەردەم گرتوە، هۆشیاریی سیاسی نێوان ریزەكانی نەگەیشتۆتە رادەی پێویست، چینی كرێكار نەشونمای نەكردوە. پرسیار: بەڕێزتان كە ئەندامی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان (ك ن ك)ن، بۆچی ئەم دەزگایە نەیتوانیوە سەرجەم پارتەكانی هەموو پارچەكانی كوردستان بگرێتە‌خۆ و وەك پێویست ئەركە نیشتمانی و نەتەوایەتییەكی باشتر جێبەجێ بكات؟ خالید دلێر: دابەشكراوی كوردستان وایكردوە كە حزبە كوردییەكان هەریەكە بە جۆرێ پەیوەندی تایبەتییان بەو داگیركەرانە‌و‌ە هەبێت، چ لە پەیوەندییە هەرێمایەتییەكان و چ لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، ئەمە كار دەكاتە سەر ئەو پەیوەندییانەوە بە كۆنگرەی نەتەوەیی، كە دەیەوێت بە راستی و بەواقعی نوێنەرایەتی هەموو میللەتی كورد بگرێتە خۆیەوە، لەم بوارەشدا هەندێ هەنگاوی ناوە و سەركەوتنی بەدەستهێناوە، كۆنگرە ئێستا گەورەترین كۆبونەوە‌ی سیاسیی كوردە، كە تا ئێستا لە مێژووی كورددا رویدا بێت. پرسیار: هەر یە‌ك لە‌م شاعیرانە (نالی، حاجی قادری كۆیی، شێركۆ بێكەس، پەشێو، مەهاباد قەرەداغی، كەژاڵ ئەحمەد) لای مامۆستا چی دەگەیەنێت، چۆن پێناسەیان دەكەی؟ خالید دلێر: نالی، هێندە گەورەیە نازانم چۆن باسی بكەم، پیاوێكی وا گەورە بە رستەیەك و دوو رستە باسی ناكرێت، مامۆستای ئەدەبی كوردییە، عاشقترین شاعیر بووە. حاجی قادری كۆیی، یەكەمین شاعیری شۆڕشگێری كوردە، من لە حەفتاكاندا ئەمەم گوتوە و ئێساش هەر وا دە‌ڵێم. شێركۆ بێكەس، شاعیری وشەی جوان و وێنەی جوان. پەشێو، شاعیرێكە رەخنەی زۆرە، بەڵام ئەلتەرناتیڤێكی پێ نییە بەرامبەر رەخنەكانی بیداتە خەڵك. مەهاباد قەرەداخی؛ شاعیرێكی پێشكەوتوخوازە.  كەژاڵ ئەحمەد؛ شاعیرێكی چاكە. پرسیار: مامۆستا دوا ئاواتت چییە لە ژیاندا؟ خالید دلێر: كوردستانێكی ئازاد و سۆسیالیست، كە هەر كەس هەقی خۆی پێ بگات. پرسیار: داهاتوی میللەتی كورد چۆن دەبینن، گەشبینن یان ڕەشبینن پێی؟ خالید دلێر: داهاتوی كورد ڕوناك دەبینم، بەرەو ئاسۆیە‌كی فراوان هەنگاو دەنێین، هۆشیاری نەتەوایەتی و شۆڕشگێڕی لەنێو ڕیزەكانی میللەتدا لە گەشەكردندایە، ڕیزەكانی كۆمەڵ خێراتر لە جاران بەرەو یەكگرتن دەڕۆن، ئەمانەن دەستەبەركەری پاشەڕۆژێكی ڕوناكتر بۆ میللەتی كورد. پرسیار: لە ژیانی حزبی و سیاسییدا تا چ پلەوپۆستێك ڕۆیشتون؟ خالید دلێر: لە پارتی دیموكراتی كوردستاندا، مەبەستم باڵی مەكتەبی سیاسییە، بە پلەی ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی گەیشتم. لەم دواییەشدا (نەوەدەكان) ئەندامی لیژنەی هاریكاریی چەپە كوردستانییەكان بووم و وەك حزبێك قبوڵكرابووم، مافی من وەك مافی هەر حزب و رێكخراوێكی ئەندامی لیژنەی هاریكاریی چەپە ‌كوردستانییە‌كان وا بوو. ئێستاش ئەندامی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستانم. پرسیار: مامۆستا وەك هونەرمەند و ئاوازدانەرێك ئەم هونەرمەندانە (شیڤان پەروەر، بەهجەت یەحیا، مەرزیە رەزازی، عەزیز شاروخی، محەمەد رەوف كەركوكی، شەهرەبان كوردی) بە كورتی چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ خالید دلێر:  شڤان، هونەرمەندێكی بەتوانایە، بەڵام لە ‌سیاسەتدا توشی سەرلێشێوان بووە. بەهجەت یەحیا، هونەرمەندێكی تازەیە، زوو وڵاتی بەجێهێشت، ناسیاریشم لەگەڵیدا نییە، هەڵەیەكی لەبارەی منەوە لە چاوپێكەوتنێكدا بڵاوكردۆتەوە، وەكو بۆمیان گێڕایەوە، دیارە بۆخۆم چاوپێكەوتنەكەم نەدیوە، لە بارەی خەڵاتی كچمەوە گویا گوتویەتی" چاكترین دەنگی ئافرەتی كوردی هەیە، بەڵام مامۆستای نییە" لەبارەی هەڵنانی كچەكەمەوە هەڵنانەكە ڕاست بێت یان هەڵە، سوپاسی دەكەم، بەڵام لەبارەی ئەوەوە، كە مامۆستای نییە، ئەوە گلەییەكە ئاڕاستەی من كراوە، من بە گلەییلێكردن دڵگران نیم، كاك بەهجەت هەقی خۆیەتی چۆن تێدەگات یان باسم بكات و منیش مافی خۆمە، گەر بە هەڵە باسم بكەن، هە‌ڵەكانیان بۆ ڕاست بكەمەوە، بۆیە دەڵێم كچەكەم بە هۆی ئەوەی شوی كرد، مێردەكەی گۆرانی گوتنی لێ قەدەغە كرد، دەنا من حەزم دەكرد بەردەوام بێت، چۆنیش توانای هونەرییەكەیم بەدەرخست، ئەگەر وردە وردەش بوایە، دەمتوانی پێشی بخەم و مومارەسەش یارمەتی دەدات، بۆ پێش خستنی.  مەرزیە ڕەزازی، هونەرمەندێكی ئازایە، لەگەرمەی بەندوباوی كۆنەپەرستیدا پەردەی گۆرانی وتنی دڕی، هاتە كۆڕی هونەری كوردییەوە، دەنگی خۆشە، گۆرانی دەربڕینەكانیشی جوانە داوای سەركەوتنی زیاتری بۆ دەكەم. عەزیز شاروخی، بولبولی كوردستانە، من ئەو بە حەزرەتی داود بانگ دە‌كەم، تایەربەگی جاف دەڵێت: ( حەڵقەیی زوڵفت لەگەڵ حەڵقەی زرێ نابێ بدەی/ لەحنی داودی چ دەخلێكی بە دەنگ و سەوتەوە) بەڵام هەندێك لەخۆباییبوونی تێدا بەدی دەكەم، هیوادارم بەسەریدا زاڵ ببێ و نەیهێڵێت، گرنگی زیاتریش بە ڕۆشەنبیری گشتی خۆی بدا.  محەمەد ڕەوف كەركوكی،  كوڕێكی باشە، لە دوكانەكەی چایەكم خواردۆتەوە، هونەرمە‌ندێكی باشە، دەركەوتنێكی باش بەدەركەوت، حەزم دەكرد ئاوازێكی خۆمی بدەمێ، بەڵام بارودۆخ ماوەی نەدام، هیوادارم سەركەوتنێكی باش سەركەوێ.  شەهرەبان كوردی، بەلای منەوە ئێستا چاكترین گۆرانیبێژی ئافرەتی كوردە، بەدڵ و دەرون و دڵنیایی و توانایەكی تەواوەوە گۆرانی دەچڕێ، سرود و گۆرانییەكانی كۆڕی خەباتی نەتەوایەتی بەتایبەت لە باكور جۆش دەدەن. پرسیار: زۆر بە كورتی بۆچی هاتنە دەرەوە كوردستان و وڵاتتان جێهێشت؟ خالید دلێر: زۆر هەوڵمدا وڵاتەكەم جێنەهێڵم بەڵام نەخۆشی و هەندێ هۆی تر ناچاریان كردم، كە بەداخ و خەفەتێكی زۆرەوە وڵاتەكەم جێبهێڵم. پرسیار: چ ئامۆژگاری یان رێنوێنییەكتان هەیە بۆ خەباتگێڕان و تێكۆشەرانی كورد؟ خالید دلێر: با هەموومان وەكو كورد ڕەفتار بكەین، نەك وەكو ئەندامی ئەو حزب و ڕێكخراوانەی تێیاندا ئەندامین، وەك كورد داوای مافی كورد بكەین، هەر شتێ جیاوازی دەخاتە نێوانمانەوە بۆخۆمان هەڵیگرین، حزبایەتی بۆ حزبەكان بەكاربهێنین، لە سنوری كوردایەتیدا نەتەوەیی بین، بەدڵ و بەگیان و‌ەكو كورد بۆ كورد ئیش بكەین، بۆ یەكتر باوك و برا و كەس بین. پرسیار: چ یادگارییەكتان لەگەڵ مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەددا هەیە؟ خالید دلێر: یادگارییەكانم لەگەڵ م. برایم كۆتاییان نایەت، لەشیعرەكانی، وتارەكانی، لەو كردەوانەی بەكردەوە لێم دیون، وزە و تینی خەباتكردنم وەرگرتوە، خۆم بە قەرزاری دەزانم.  پرسیار: ‌ڕوداوی ساڵی ١٩٧٥ی شۆڕشی كورد چی ناودەنێن، نوشست، نسكۆ یان ئاشبەتاڵ، وە بۆچی؟ خالید دلێر: لەبارەی كارەساتی ئاداری ١٩٧٥ دوو بۆچوونی لەیەكجیام هەی، یەكێكیان؛ بزوتنەوەی كوردایەتی چەند ساڵ بوو بە هۆی بوونی سەركردایەتی مەلا مستەفاوە توشی هەڵدێر و بنبەستی گەورە ببوو، هەتا مەلا مستەفا لەسەركردایەتی بزوتنەوەكە بمایە، ئەو هەڵدێر و بنبەستانە كۆتاییان نەدەهات، هەر قوربانیدان و خوێنڕشتن و ئارەق ڕشتنە تا كۆتایی بەردەوام دەبوو، لەبەر ئەوە رزگاربوونی بزوتنەوە لەسە‌ركردایەتی ئەو سە‌ركەوتنێكی گەورەی كوردایەتی بوو. بزوتنەوەی كوردایەتی بە هۆی سەركردایەتییەكە‌‌یەوە وەكو لاشەیەكی مردوی لێهاتبوو، نەهەڵد‌ەستایە سەرپێ و نەدەشنێژرا، كورد بەدیاریەوە دەستەوئەژنۆ دانیشتبوو، چاوەڕوانی ئەوە بوو بنێژرێت. بە ‌ڕزگاربوونی بزوتنەوەكە لە سەركردایەتیەكەی، جۆش و خرۆشێكی دیكەی تێگەڕا، میللەتی كورد لە ناخەوە هەژا، دۆست و دوژمنی زیاتر بۆ دەركە‌وت، ڕاپەڕینە پیرۆزەكانی ساڵی ١٩٩١ زادەی ئەو هەژان و ئەزمونە بوو. دووەمیان؛ گەورەترین ئاشبەتاڵی مێژوویی بوو لە مێژووی كوردایەتی، ئاشبەتاڵ لە مێژووی كوردایەتی زۆربووە، لەوانە، بزوتنەوەی بارزان ساڵی ١٩٤٥ كە بە یارمەتی حزبی هیوا و مەلا بەڕێوەدەچوو، دوایی باشوریان بەجێ هێشت و چوون بۆ كۆماری مەهاباد، پاشان ئاشبەتاڵی هەڵوەشاندنەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان، مەبەستم ئەو باڵەیە، كە بە باڵی مەكتەبی سیاسی ناسرابوو، دیارە ئەمە ئاشبەتاڵێكی ئەوەندە گەورە نەبوو خەڵك هەستی پێ بكات، بەڵام لە لایەنی سیاسییەوە كاریگەریەكی قوڵی خستە سەر كۆمە‌ڵگە و پاشەڕۆژی بزوتنەوەی كوردایەتی. بزوتنەوەی كوردایەتی كە دەبوو بە سەركردایەتی كۆمەڵ بەڕێوە ببرێت، مەلا مستەفای كردە تاكە سەرچاوەی بڕیار، لەبارەی مەسەلە چارەنوسسازەكانی میللەتی كوردەوە. ئەوەبوو بارزانی توانی رۆژی ١٩/٢٠ی مانگی سێی ١٩٧٥ ئەو ئاشبەتاڵە گەورەیە بە بزوتنەوەی كوردایەتی و شۆڕشی ئەیلول بكات، بە حزبەكەی خۆشیەوە، بەبێ ئەوەی تەنانەت هەر بۆ ڕواڵەتیش بێت كۆنفرانسێكی بچكۆلە ببەستێ و ئەو بڕیارەی ئاشبەتاڵەی بەسەردا بسەپێنێ. لەبیرمان نەچێت بڵێین ئاشبەتاڵی ١٩٧٥ گەورەترین ئاشبەتاڵ بوو لە مێژووی میللەتی كورددا، كە بوو بە هۆی وێرانبوونی كوردستان و لەناوچوونی سەدان هەزار كورد. پرسیار: تیرۆر لای ئێوە مانای چی دەگەیەنێت، بە كێ دەكرێت بڵێین تیرۆریست؟ خالید دلێر: تیرۆر بەلایەنی منەوە، یانی كوشتنی كەسانێك، كە خاوەن مەسەلەی ڕەوان یان خەڵكی بێتاوانن، یان بێبەشكردنی میللەتێكی چەوساوە و زۆرلێكراو لە ‌بەكارهێنانی هۆیەكان و شێوازەكانی خەباتكردن بە ناهەق. پرسیار: ئێستا دەبینین لە باشور دوو حكومەتی نایەكگرتومان هەیە، ئەگەر ئێستا هەردوو حكومەتەكەی باشور یەكبخرێن و بەرێزت بكەنە سەرۆكی هەرێم، ئایا یەكەم كارێك پێی هەڵدەستن چی دەبێت؟ خالید دلێر: هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، هەڵبژاردنێكی دیموكراتییانە‌، هەڵبەت دوای هەڵسان بە ئامارێكی خەڵكی هەرێمی كوردستان. پرسیار: پاشەڕۆژی سۆسیالیزم چۆن دەبینن، ئایا پێتان وایە كۆمۆنیزم رابوونێكی نوێ بە خۆیەوە دەبینێ و جارێكی تر جەمسەرێكی دژ بە سەرمایەداری دروست دەبێتەوە، بەتایبەت پاش دەركەوتنی سەرەتای ڕۆچوونی ئیسلامی سیاسی؟ دلێر: ئەمن پاشەڕۆژی سۆسیالیزم ڕوناك دەبینم، هەموو كردەوەیەك كە دادپەروەری تێدا بێت بەشێكە لە سۆسیالیزم، حزبە سۆسیالدیموكراتەكان پێشكەوتووخوازییەكەیان لە بەشە سۆسیالیستییەكەیاندایە، زۆر و كە‌می بوونی سۆسیالیزم لە ناویاندا رێژەی دادپەروەری كۆمەڵایەتی‌ تیایاندا دیاری دەكات. دادپەروەریی كۆمەڵایەتی خاسیەتێكی مرۆڤانەی ڕەسە‌نە، رۆژ بەرۆژ لە ناو ریزەكانی مرۆڤایەتی زیاتر جێگیر دەبێت، هەمووشیان بەرەو بنەمای (هەر كەس بە پێی پێویستی و  هەر كەس بە پێی جۆری كاری) ئەڕوا، جا حەز بكەن یان نا، كە ئەمەش جەوهەری سۆشیالیزمی زانستییە.