نووسین:سەرتیپ جەوهەر ئەم خۆپێشاندانەی ئەمڕۆ دەریخست جگە لە دەسەڵات، ئۆپۆزسیۆنیش لەقەیرانێكی جددی و بنیاتی دایە. دەریخست ئەم میللەتە لەچ نائومێدیەكدا دەژیت بەجۆرێك حزبێك، گروپێك یاخود ئاراستەیەك شك نابات تا لەدەوری كۆببنەوەو لەو رێگەیەوە رووبەرووی ئەم ستەمكاریی و ناهەقیانەی دەسەڵات و دەسەڵاتداران ببێتەوە. دەبینین لەپاڵ دوو حزبی دەسەڵاتدارو حوكمڕان، ژمارەیەك حزب و لایەنی سیاسی بەشێوەیەكی تەقلیدیی ناویان لەخۆناوە ئۆپۆزسیۆن، تەنانەت هەندێجار بەشداری حكومەتیشیان كردووە، بەڵام دەتوانین بڵێین نەخشەڕێ و ئەجێندایەكی ستراتیژیی یاخود تێگەیشتنێكی دووربینیان بۆ داهاتوو نەبووە، ئەوەی هەیانە زیاتر ناڕەزایەتی بووە لەمیدیاكانیان و لەسەر تۆڕی كۆمەڵایەتیی. سەرەتای دروستبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی كاراو كاریگەر دەگەڕێتەوە بۆ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان لە 2009 بە ڕێبەرایەتی كاك نەوشیروان مستەفا بەگوتارێكی زۆر توندی لەمیدیاو لەناو پەرلەمان كە هەندێجار رەفتاری پۆپۆلیستیشیان لێ دەبینرا، بەڵام دوای ماوەیەك دەركەوت ئەو بزوتنەوە ناڕەزایەتیەی هەیە پرۆژەیەكی خۆڕسكی ناڕەزایەتی خەڵك نییە، لەدایكبووی شەقام نییە، یاخود پرۆژەیەكی چاكسازیی و ریفۆرمخوازیی لەحوكمڕانیی كوردستان نییە، بەڵكو ئەوەی هەبووە كاردانەوەی شەخسیی و لێكەوتەی ململانێی ناوخۆی یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان بووەو دواتر بەرگی چاكسازیی لەحكومڕانیی و لەشێوازی كاری حزبیی بەبەردا كرا بە رەفتارو فەرهەنگێكی توندی میدیایی. مخابن ئەم بزوتنەوەیە گیانی ئۆپۆزسیۆن بوونی بۆماوەیەكی درێژ كوشت و هەم حزبەكە بووە حزبی پشتاوپشت و میراتگریی و هەمیش لەحكومەتدا هەمان ئەزموونی پارتی و یەكێتیان دووبارەكردەوە. بۆیە لەماوەیەكی زۆر كورتی دوای وەفاتی كاك نەوشیروان لە 25 كورسی پەرلەمان ئێستا یەك كورسی هەیە. جگە لەبزوتنەوەی گۆڕان، حزبەكانی دیكەش نەیانتوانیوە ببنە ئاوێنەی شەقام و لەپێناوی خواستی خەڵك شەقام هانبدەن و رێبەرانیان پێشخەڵك بكەون، ئەمە سەرباری ئەو دابەشبوونە روونەی لایەنەكان چ لەنێوان یەكێتیی و پارتی یاخود بەسەر وڵاتانی دەرو دراوسێ، بۆیە دەبینین لەماوەیەكی كورتداو لەدوای هەڵبژاردنی كوردستان، كاربەدەستێكی تورك چاوپێكەوتنی لەگەڵ ژمارەیەك بەرپرسی حزبەكانی باشوری كوردستان بڵاوكردەوە!! لەدونیا ئۆپۆزسیۆن بەدیلی دەسەڵاتە بۆ گۆڕانكاریی، جگە لەپەرلەمان لەشەقام رۆڵێكی كاراو كاریگەر دەبینن. ئۆپۆزسیۆن خۆپێشاندان و ناڕەزایەتی وەك رێكارێكی زۆر كاریگەری فشار بۆسەر دەسەڵات دەگرێتەبەر، ئۆپۆزسیۆن كۆكەرەوەی ناڕەزایەتیەكانی خەڵكە، هەر ئۆپۆزسیۆنە خۆپێشاندانەكان رێكدەخات و سەركردەو و سەرۆكی حزبەكان لەپێشی پێشەوەی خەڵك دەڕۆن و هاواردەكەن، بەڵام لەكوردستان بەپێچەوانەوەیە، خەڵك لەتاو ئازاری ستەمكاریی هەوڵی خۆپێشاندان و ناڕەزایەتی دەدات، بەڵام لەكورتە شەرمیی و ئیحراجیی یاخود بۆموزایەدە بەشداریی تێدادەكەن چونكە ئەوان ناتوانن خەڵك بێننە شەقام ئەو دەنگەی دەیشیهێنن دەنگی خەڵكی بێچارەیە! واتە لەكوردستان ئۆپۆزسیۆن خۆپێشاندان رێكناخات، بەڵكو وەك میوان و تەنها چەند كاربەدەستێكی رەنگە بۆ چەند وێنەیەكی تۆڕی كۆمەڵایەتیی بەشداریی تێدابكەن! بۆیە دەبینین بەرلەچەند رۆژێك مامۆستاو فەرمانبەرانی ناڕازیی وادەی خۆپێشاندانیان راگەیاند، ئینجا حزبە بەناو ئۆپۆزسیۆنەكان بەلێدوان و بەیاننامە یەك یەك بەشداریكردنیان لەخۆپێشاندانەكان رایانگەیاند! وەك ئەوەی داوەتی بۆ بۆنەیەكی دیاریكراو كرابن. ئەو دیمەنەی دەیبینن، هەقیقەت و واقعی تاڵی كوردستانە. لەلایەك دەسەڵاتدارێتیەكی زۆر خراپ كە دیموكراسیی و دامەزراوەكانی حوكمڕانی بێبەها كردووەو هەموو شتێك پوچ بووە، لەلایەكی دیكە ئۆپۆزسیۆنێك كە وەك پێویست نەیتوانیوە ببێتە جێگەی ئومێدی گۆڕانی ژیانی خەڵك، بەڵكو بۆتە هەندێجار بۆتە هۆكارو سەرچاوەی بێئومیدكردنی خەڵك و هەندێك كاتیش ئۆپۆزسیۆن بۆتە هۆكاری بەتاڵكردنەوەی توڕەیی و ناڕەزایەتی خەڵك بێئەوەی هیچ شتێك بكات.
سەرچاوە: میدیای پەنجەرە لەگەڵ نزیکبوونەوەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، گۆڕەپانی سیاسیی شیعەکان بووەتە شانۆی ململانێیەکی توندی نێوان سەرکردە دیارەکان، بەڵام هاوکێشە ئاڵۆزەکانی ناوخۆ و دەرەوە ئاماژە بەوە دەکەن کە براوەی کۆتایی لەوانەیە کەسایەتییەکی چاوەڕواننەکراو بێت. هاوکات لەگەڵ جوڵەی لایەنە سیاسییەکان بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، جەنگی ڕانەگەیەندراوی نێو ماڵی شیعە بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆک وەزیران، چڕتر دەبێتەوە. محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی ئێستا، هەوڵ دەدات لە ڕێگەی هاوپەیمانێتییەکی نوێوە و بە سوودوەرگرتن لە پێگەی حکومی، زۆرترین کورسی بەدەست بهێنێت و بۆ خولێکی دیکە لە پۆستەکەیدا بمێنێتەوە. لە بەرامبەریشدا، نوری مالکی، سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا و یەکێک لە بەهێزترین کارەکتەرەکانی گۆڕەپانەکە، بە ڕکابەرێکی سەرەکیی سودانی دادەنرێت و هیچ کاتێک خواستی خۆی بۆ گەڕانەوە بۆ دەسەڵات نەشاردووەتەوە. مێژووی "سەرۆک وەزیرانی تەوافوقی" سەرەڕای ئەم ڕکابەرییە گەرمە، چاودێرانی سیاسی پێیانوایە کە بەهۆی قووڵیی ناکۆکییەکانی نێوان باڵە جیاوازەکانی "چوارچێوەی هەماهەنگی" (هاوپەیمانیی سەرەکیی لایەنە شیعەکان)، دانانی یەکێک لەم دوو سەرکردە بەهێزە وەک سەرۆک وەزیران، بژاردەیەکی دوورەدەستە. ئەم دۆخە سیناریۆی ساڵانی ڕابردوو دووبارە دەکاتەوە، کاتێک ململانێی توند لەنێوان کوتلە گەورەکاندا ڕێگەی بۆ "کاندیدی سازان" یان "کاندیدی ناوەند" خۆش دەکرد. کەسایەتییەکانی وەک حەیدەر عەبادی، عادل عەبدولمەهدی، مستەفا کازمی و تەنانەت خودی محەمەد شیاع سودانیش، لە کاتی هەڵبژاردنیاندا خاوەنی گەورەترین کوتلەی پەرلەمانی نەبوون، بەڵکو وەک چارەسەرێک بۆ کۆتاییهێنان بە بنبەستی سیاسی و ڕاگرتنی هاوسەنگیی نێوان لایەنەکان دەستنیشان کران. چارەنووسی سەرۆک وەزیرانەکانی پێشوو ئەزموونی سەرۆک وەزیرانەکانی پێشووتر نیشان دەدات کە مانەوە لە گۆڕەپانەکەدا دوای جێهێشتنی پۆست، کارێکی ئاسان نییە. عادل عەبدولمەهدی، دوای ناچارکردنی بە دەستلەکارکێشانەوە بەهۆی خۆپیشاندانەکانی تشرینی یەکەمی 2019، بەتەواوی لە شانۆی سیاسی کشایەوە. مستەفا کازمی، هەرچەندە هەوڵیدا ڕۆڵێکی سیاسیی هەبێت، بەڵام بەهۆی فشاری لایەنەکانی چوارچێوەی هەماهەنگییەوە، ناچارکرا عێراق جێبهێڵێت. حەیدەر عەبادی، هەوڵیدا لە ڕێگەی "هاوپەیمانیی نەسر"ـەوە پێگەی خۆی بپارێزێت، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو. ئێستاش هاوپەیمانییەکەی بڕیاری بایکۆتکردنی هەڵبژاردنی داهاتووی داوە. دکتۆر سەلام زوبەیدی، وتەبێژی هاوپەیمانیی نەسر، لە لێدوانێکدا بۆ په‌نجه‌ره ڕایگەیاند: "کاتێک پارە و دەسەڵات ئەنجامی هەڵبژاردن یەکلایی دەکەنەوە، بەشداریکردن لە پرۆسەکەدا بێمانایە." تەنها نوری مالکی توانیویەتی دوای 11ساڵ لە جێهێشتنی پۆستەکەی، وەک یاریزانێکی سەرەکی و کاریگەر بمێنێتەوە، ئەمەش بەهۆی ئەو تۆڕە بەهێزەی کە لە ماوەی هەشت ساڵی سەرۆکایەتیی وەزیرانیدا لەناو جومگەکانی دەوڵەتدا دایمەزراند. سودانیش هەمان ڕێچکەی گرتووەتەبەر و هەوڵدەدات پۆستەکەی بۆ پتەوکردنی پێگەی سیاسیی خۆی بۆ داهاتوو بەکاربهێنێت. هاوکێشەی دەرەکی و کاندیدی سێبەر یەکلاییکردنەوەی پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق تەنها پەیوەست نییە بە ڕێککەوتنی لایەنە شیعەکانەوە، بەڵکو ڕەزامەندیی هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکانیشی دەوێت، بەتایبەت ئێران و ئەمریکا. ئێران بەدوای سەرۆک وەزیرانێکدا دەگەڕێت کە توانای دروستکردنی هاوسەنگیی هەبێت و بتوانێت پەیوەندییەکی کارا لەگەڵ واشنتۆن دابمەزرێنێت. تاران نایەوێت کەسێک دەستنیشان بکرێت کە ببێتە هۆی گەمارۆی ئابووری یان تێکچوونی دۆخی عێراق، چونکە ئەمە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر بەرژەوەندییەکانی خۆی و هێزە نزیکەکانی دەبێت. ئەمریکاش خوازیاری سەرۆک وەزیرانێکە کە بتوانێت ئاسایش و سەقامگیری بپارێزێت، هەژموونی میلیشیاکان سنوردار بکات و عێراق لە کاریگەریی دەرەکیی ڕزگار بکات. زانیارییە نافەرمییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە واشنتۆن نیگەرانە لە سودانی بەهۆی ئەوەی نەیتوانیوە هێرشی میلیشیاکان بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا ڕابگرێت. لە نێوان ئەم دوو خواستە دژبەیەکەدا، ناوی چەند کەسایەتییەک وەک "کاندیدی سێبەر" دێتە ئاراوە، لەوانە عەدنان زورفی و قاسم ئەعرەجی، کە بەوە ناسراون توانای دروستکردنی پەیوەندییان لەگەڵ هەردوو بەرەدا هەیە. ویستی میلیشیاکان: سەرۆک وەزیرانێکی بەڕواڵەت بەهێز یەکێک لە ئاڵۆزترین بەشەکانی هاوکێشەکە، هەڵوێستی گرووپە چەکدارە شیعەکانە. هەرچەندە ئەم گرووپانە بە ڕواڵەت دژایەتیی ئەمریکا دەکەن، بەڵام لە پشتی پەردەوە خوازیاری سەرۆک وەزیرانێکن کە پەیوەندییەکانی لەگەڵ واشنتۆن ئاسایی بێت. هۆکارەکەشی ڕوونە: ئابووریی عێراق و پارەی نەوتەکەی بەستراوەتەوە بە سیستەمی بانکیی ئەمریکاوە. هەر جۆرە پچڕانێکی پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا، دەبێتە هۆی کارەساتی ئابووری بۆ عێراق و مووچە و بودجەی ئەم هێزانەش دەخاتە مەترسییەوە. بۆیە ئەوان بەدوای سەرۆک وەزیرانێکدا دەگەڕێن کە لاواز بێت و نەتوانێت دەسەڵاتیان کەم بکاتەوە، بەڵام لە هەمان کاتدا لە ئاستی نێودەوڵەتیدا قبوڵکراو بێت تاوەکو چەرخی ئابووریی وڵاتەکە نەوەستێت. بەمشێوەیە ململانێکە لەسەر کەسێک نییە کە بەهێزترینە، بەڵکو لەسەر کەسێکە کە دەتوانێت ببێتە خاڵی یەکتربڕینی بەرژەوەندییە ناکۆکەکانی ناوخۆ و دەرەوەدا.
نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ڕاپۆرتێک لەبارەی ئەگەری ڕێککەوتنی ئاشتیی و کۆتاییهاتنی جەنگی ڕوسیا- ئۆکرانیا لەگەڵمان بن: ڕۆژی دووشەممە ١٨ی ئابی ٢٠٢٥، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە کۆشکی سپی پێشوازی لە ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکرانیا و کۆمەڵێک لە سەرکردە ئەوروپییەکان کرد بۆ دانوستانەکانی ئاشتی بە ئامانجی کۆتاییهێنان بە جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیا. ئەم کۆبوونەوەیە دوای لوتکەی ئەم دواییەی ترەمپ هات لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا لە ئالاسکا، کە بەبێ ڕێککەوتنێکی فەرمی کۆتایی هات بەڵام ئاماژەیە بۆ بەرەو پێشەوە چوونی ڕەوتی دانوستانەکان. ترەمپ کە خۆی وەکو ئاشتیخوازێکی جیهانی پیشاندەدات، پێی وایە پەیوەندییە کەسییەکانی لەگەڵ پوتین دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بەدیهێنانی پێشکەوتن لە ڕێککەوتنی نێوان هەردوو وڵات. کۆبوونەوەی واشنتۆن بە ئامادەبوونی کەسایەتییە سەرەکییەکانی ئەوروپا وەک ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، فریدریش مێرز، ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، کیر ستارمەر، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا، جۆرجیا مێلۆنی، سەرۆکوەزیرانی ئیتاڵیا، ئەلێکساندەر ستوب، سەرۆکی فینلاند، ئۆرسولا ڤۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا و مارک ڕوت، سکرتێری گشتی ناتۆ بوو. ئامادەبوونی ئەو کۆمەڵە سەرکردە ئەوروپییە بۆ پشتگیریی لە زیلینسکیی و داواکارییەکانی ئۆکرانیا بوو بە ڕەچاوکردنی ئامانجەکانی خۆشیانەوە وەکو ووڵاتانی ئەوروپا لە پەیوەند بە ڕووسیا و جەنگەکەوە. ئەوەی لە میدیاکانەوە بڵاوبووەوە، ئەتەکێتی کۆبوونەوەکە و شێوازی دانیشتنەکە بەشێوەیەک بوو کە ترەمپ لە پشتی مێزەکەیەوە و سەرکردە ئەوروپییەکانیش بە دەوری مێزەکەدا وەکو ئەوەی گوێ لە ڕێنمایی و فەرمانەکانی بگرن. هەر وەکو کۆبوونەوەی سەرۆکی ناوەندێک یان دەزگایەک لەگەڵ کارمەندەکانی بۆ ئەوەی ڕێنمایی و فەرمانەکانیان پێ ڕابگەیەنێت. لە کاتێکدا پێشوازی ترەمپ لە پوتین لەسەر فەرشی سوور و بە شێوەیەکی شاهانە، ئەوپەڕی ڕێز و گرنگیپێدان بوو بە سەرۆکێکی هاوتا و خاوەن هێز. مێنتاڵیتی ترەمپ و شێوازی کارکردن و هەڵوێستەکانی لە ڕوانگەی هێزەوە سەرچاوە دەگرن، لە هێزی کەسێتیی و کاریزماتیکی سەرۆکەوە بۆ هێزی پارە و ئابووریی تا دەگات بە هێزی سەربازیی و .. هتد. لۆژیکی هێز، لۆژیکی بیرکردنەوە و کارکردنی ترەمپە. ئەو دوو جۆرە پێشوازیی و پڕۆتۆکۆڵە دیپلۆماسییەی ترەمپ لە مامەڵەیدا لەگەڵ پوتین لەلایەک و زیلینسکی و سەرکردە ئەوروپییەکان لەلایەکی تر، ئاماژەی باڵادەستیی و هەژموونی ڕووسیایە لە جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیا و ئەمەش زەمینەی جێبەجێکردنی داواکارییەکانی پوتینە ئەگەر هەموو داواکاریی و مەرجەکانیش نەبن، ئەوا زۆرینەیان. لە ئەنجامی کۆبوونەوەکەیدا،ترەمپ ایگەیاند کە گەیشتوونەتە ئەنجامی باش و کۆبوونەوەی داهاتوو لە نێوان پوتین و زیلینسکی بە ئامادەبوونی خۆی دەبێت. لە بەرامبەردا، زیلینسکی تەنها ڕازیبوونی ناچارەکی بۆ ماوەتەوە بە دەستهەڵگرتن لە زۆرترین داواکارییەکانی. هەروەها سەرکردە ئەوروپییەکان تووشی شۆک و دابەشبوونێکی قووڵی دەروونیی-سیاسی هاتوون لە ئاست هەڵوێستی ئەمریکا و ترەمپ. ئەمریکا کە پێشەنگی وەستانەوە لە دژی داگیرکاریی ڕووسیا بوو بۆ ئۆکرانیا. زۆرترین کاردانەوە توندە سیاسیەکانی ئەمریکا لە دژی ڕووسیا وای لە سەرکردە ئەوروپییەکان کرد هاوکاری مادیی و سەربازیی گەورە پێشکەش بە ئۆکرانیا بکەن و بە هەموو توانایانەوە لە پشتی بوەستن و لەلایەکی تریشەوە دەستیان لە بەرژەوەندییەکان و پەیوەندییە بازرگانیی و ئابوورییەکانی خۆیان هەڵگرت لەگەڵ ڕووسیا کە دەرئەنجام هەڵئاوسانی نرخی خواردەمەنیی و کاڵاکانی لێکەوتەوە لە تەواوی ووڵاتانی ئەوروپیی و قەیرانی ووزەیان بۆ دروستبوو. ئەمە سەرباری ترسێکی ناوەکیی قووڵ لە فراوانخوازییەکانی ڕووسیا. داواکارییەکانی ڕوسیا - لەسەر ئاستی خاک: کۆنترۆڵی تەواوی هەردوو هەرێمی دونێتسک و لۆهانسک واتا دونباس هەروەها ددانپێدانانی فەرمی بە لکاندنی دوورگەی کریمیا بە ڕووسیاوە. - بەستنی هێڵی پێشەوە: ڕووسیا هێرشەکانی لە خێرسۆن و زاپۆریژیا ڕادەگرێت ئەگەر ئۆکرانیا لە دۆنباس بکشێتەوە. دونباس هەردوو پارێزگا یان هەردوو هەرێمی لوهانسک و دونێتسک دەگرێتەوە. - بێلایەنی: پێویستە ئۆکرانیا دەستبەرداری خواست و هەوڵەکانی ببێت بۆ چوونە ناو ناتۆ و بێلایەنی هەمیشەیی ڕابگەیەنێت - مافەکانی زمان و ئایین: پێگەی فەرمی بۆ زمانی ڕووسی و ئازادی بۆ کەنیسەی ئۆرتۆدۆکسی ڕووسی لە ئۆکرانیا - کەمکردنەوەی سزاکان: هەڵگرتنی بەشێکی سزاکانی ڕۆژئاوا لەسەر ڕووسیا - ئاشتی و ڕێککەوتنی تەواو نەوەکو ئاگربەست: پوتین ئاگربەستی کاتی ڕەتدەکاتەوە. پێش ئەوەی جەنگ بوەستێت، ڕێککەوتنی ئاشتی تەواو ئەنجام بدرێت. داواکارییەکانی ئۆکرانیا زیلینسکی پێداگری لەسەر سەروەری و ئاسایش دەکات، سازان و وازهێنان لە خاک ڕەتدەکاتەوە: - ئاڵوگۆڕی زەوی: ئۆکرانیا ڕەتیدەکاتەوە دەستبەرداری هیچ خاکێک بێت، لەنێویاندا دۆنباس و کریمیا. - ئاگربەستی دەستبەجێ: ئاگربەستی تەواو و بێ مەرجی پێشوەختە بۆ دانوستانەکانی ئاشتی. - گەرەنتی ئاسایش: گەرەنتی بە پشتگیریکردنی ڕۆژئاواوە بۆ ڕێگریکردن لە دەستدرێژی ڕووسیا لە داهاتوودا. - ڕێڕەوی ناتۆ: ئۆکرانیا ئامانجی دەستووری خۆی دەپارێزێت کە پەیوەستە بە ناتۆوە - ڕەتکردنەوەی سنوردارکردنی سەربازیی: ئۆکرانیا سنووردارکردنی قەبارەی سەربازی یان بوونی سەربازی بیانی ڕەتدەکاتەوە - قەرەبووکردنەوە و لێپرسینەوە: کیێڤ داوای قەرەبووکردنەوەی زیانەکانی جەنگ و لێپرسینەوە لە کردەوەکانی ڕووسیا دەکات ئامانجەکانی سەرکردەکانی ئەوروپا سەرکردە ئەوروپییەکان، ئامانجیان لە پشتگیریکردنی ئۆکرانیا، هاوسەنگیی هێزە لەگەڵ سەقامگیری ناوچەکە: - گەرەنتی ئاسایش: گەرەنتی بەهێز و بۆ بەرگریکردن لە ئۆکرانیا، تەنانەت لە دەرەوەی ناتۆش. - نەگۆڕینی سنوورەکان و خاک: هەڵوێستی پتەو لە دژی گۆڕانکارییەکانی خاک لە ڕێگەی دەستدرێژی سەربازییەوە - بەرەی یەکگرتوو: پێشکەشکردنی هەڵوێستێکی هەماهەنگ لەگەڵ ئۆکرانیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڵوێستی هێرشبەرانە و دەستدرێژیکارانەی ڕووسیا. - پەسەندکردنی ئاگربەست: زۆرێک لە سەرکردەکانی ئەوروپا هێشتا لەگەڵ ئاگربەستدان پێش دانوستانەکانی ئاشتی. -بەردەوامی گەمارۆکان: بەردەوامیی سزاکان و گوشارەکان لەسەر ڕوسیا تا کۆتایی هاتنی تەواوەتی جەنگەکە. ئەوەی لە ئاماژەکانی کۆبوونەوەکانەوە تا ئێستا دەرکەوتووە کە هەندێک لە شیکەرەوەکان باسیان کردووە. ئەوەیە: بەشێکی زۆر لە داواکارییەکانی پوتین جێبەجێدەکرێن و کەمترین داواکاریی زیلینسکیی و سەرکردە ئەوروپییەکان جێبەجێدەکرێن. کۆبوونەوەی پوتین و زیلینسکی بە ئامادەبوونی ترەمپ لە ئایندەیەکی نزیکدا ڕێڕەوی جەنگ و ئاشتیی دیاریدەکات و هەروەها پێگەی هەردوو دەوڵەتەکە لە نێو هاوکێشە جیهانییەکانی هێز و دیپلۆماسییەت بە تایبەت لە پەیوەند بە ئەوروپاوە دیاریدەکات.
خەبات کوردە کە زۆر لە کەشوهەوای سیاسیی و سەربازییانەی ئێستای سوریا دەکوڵیتەوە و لێی وردەبیتەوە، دەگەیتە ئەو بڕوایەی کە وەزیری دەرەوەی تورکیا، هاکان فیدان و ئیبڕاهیم کاڵنی سەرۆکی دەزگا جاسوسیەکەی میتی تورکیا حاکمی فیعلی دیمەشقن و ئەحمە شەرع و دارو دەستەکەشی لە بوکەڵەیەک زیاتر نین، بە دەستی ئەو دوو بەرپرسە باڵایەی تورکیاوە . هەر لە شەڕ و ئاڵۆزیەکانی دەوروبەری بەنداوی تشرین و پردی قەرەقۆزاق کە زیاتر لە چوار مانگی خایاند بەرامبەر بە هێزەکانی هەسەدە، کە لە دوای ڕوخانی ڕژێمەکەی ئەسەدەوە سەریهەڵدا بۆ زیاتر لە چوار مانگ. تورکیا گروپە چەتەکانی خۆی لە هەمزات و عەمشات و سوڵتان موراد و چەندین ناوی تریش زیاتر نەیتوانی ئەو گروپانە بەشداری پێبکات کە لە ژێر ناوی هاوپەیمانی هەتەشە و بەرەی نوسرەدا بوون . لە کۆمەڵکوژی عەلەوییەکانی سەر کەناراوەکانی سوریا کە بە ناو ژمارەیان لە دوو هەزار عەلەوی کوژراو تێپەڕی کرد، تا ئێستاش دەستی تاوان بۆ هەمان ئەو گروپانە درێژ دەکرێت کە ئەو قەتلوعامەیان ئەنجام داوە . لە پەلامارە خوێناویەکەی سوەیدای دروز نشینیشدا کە بەدەوییە گەڕۆکەکانی بادیەی شامی تێدا تاوانبار کرا، لە ڕاستیدا هەمان ئەو گروپانە بوون و بە پاسی گەشتوگوزاری تورکی و بارهەڵگرە ساردکەرەوەکان گواسترانەوە و کێیان دەستگیر کردبا درێغیان نەدەکرد لە کوشتنیدا. تا ئێستا ژمارەیان لە ١٦٠٠ کەس تێپەڕی کردوە . ئێستا لە داخی ئەوەی کە هێزەکانی هەسەدە ملکەچی ڕادەستکردنی چەکەکانیان بە دیمەشق نابن و لە گەڵیان ڕێکناکەون هاکان فیدانی سەرۆکە شاراوەکەی سوریا و هاوکارە جاسوسەکەی ئیبراهیم کاڵن دەیانەوێ بە ناوی عەشایەرە عەڕەبەکانی بادیەی شام لە هەر دوو شاری دێرزور و ڕەققە بە پارەیەکی زۆر فریویان بدەن و لە کاتی پەلاماردانی هێزەکانی دیمەشق لە هەسەدە یاخی ببن و هەر دوو شارەکە ڕادەستی مرۆڤ کوژەکانی حەمزات و عەمشات بکرێ و لەناوەڕاستی ئەو دوو شارەشدا قەسابخانەیەک ئەنجام بدەن . شایانی باسە کۆی دانیشتوانی ئەو دوو شارە گەورەیە عەڕەبی سوننەن و کەمێک کورد و مەسیحیشی تێدا هەیە . لە هەمووشی گرنگتر زۆربەی ئەو عەڕەبانەی کە لە ناو ڕیزەکانی هەسەدەش دایە خەڵکی ئەو ناوچانەن . ئێستا هەواڵەکان وا ڕادەگەیەنن کە دیمەشق لە ئامادەکاری دایە لە ناوچەی تەدموری نزیک لە شاری دێرزور هێزێکی پڕ چەکی پەنجا هەزار سەربازی کۆبکاتەوە و بە پاڵپشتی عەشایەرەکان پەلاماری هێزەکانی هەسەدە لەو دوو شارەوە بدات . بەو مەرجەی کە تورکیا بتوانێ گەرەنتی لە هێزەکانی هاوپەیمانان بە سەرۆکایەتی جەنەڕاڵەکانی ئەمەریکا و سوپای ئیسڕائیل بە دەست بهێنێ کە لە کاتی هێرشەکەدا هاریکاری هێزەکانی هەسەدە نەکەن لە ئاسمانەوە . بۆ ئەو مەبەستەش دوای بڵاوبونەوەی هەواڵی ئەو هێرشانە، دیارە هێزەکانی هەسەدە لە دەست پێشخەرییدان و هەر لە ئێستاوە هێزێکی بەرگری گەورە ڕۆژانە دەهێننە ئەو ناوچەیە و خۆیان زیاتر قایم دەکەن. لە بەرامبەریشدا هێزەکانی هاوپەیمانان بۆ هەمان مەبەست هەر لە ئێستاوە چەندەها تۆپی دورهاوێژی مەیدانی و ساڕوخی دژە تانکی ئەمەریکیان لە نوێترین کردەیاندا پێشکەشی هێزەکانی هەسەدە کرد . لە هەمووشی گرنگتر ئەوەیە کە ئەمەریکیەکان بە یاوەری مەزڵوم عەبدی لە شاری ڕەققە کۆنفڕانسێکیان لە گەڵ ئەو سەرۆک عەشیرەتە عەڕەبانە گرێدا کە لەو دوو پارێزگایە دان و لە ژێر سێبەری هەسەدە بە ئارامی ژیان دەکەن . دەکرێ بڵێین لەو کۆنگرەیەدا ئەمەریکیەکان ویستویانە بە تەواوی سەرۆک عەشیرەتەکان بڵێن: تکایە دانیشن و ڕێگە مەدەن تورک هەڵتان بخەڵەتێنن . دوا خاڵیش کە نابێ لە بیری بکەین دوو لێدوانی زۆر گرنگی ئەمەریکیەکانە کە وەکو شاخێک دەردەکەون کە هەسەدە پاڵی پێداون ، یەکەمیان لێدوانەکەی بنتاگۆنە کە دەڵێ : هێزەکانی هەسەدە لە ناوچەکە قەڵغانی ئەمنی قەومی سەربازانی ئەمەریکان لە ناوچەکە و قەتیش ناتوانین دەستبەرداریان بین . تا کۆتایش بەرگریان لێدەکەین . دوەمیشیان لێدوانەکەی بەرپرسی سەربازی باڵای ئەمەریکیەکانە لە سوریا کە دەڵێ : کەس چاوەڕێی ئەوە نەکات هەر کاتێ هێرش بکرێتە سەر هێزەکانی هەسەدە ئێمەش دەستە وەستان دانیشین و بەرگریان لێنەکەین .! ئەو دوو لێدوانە پاڵپشتیە گەورە سەربازیەی ئەمەریکا بۆ هێزەکانی هەسەدە دوور نیە خەیاڵی پەلامارەکانی هاکان فیدان پوچەڵ نەکاتەوە و توانای ئەوەیان نەمێنێ کە پەلامارەکە بە ئەنجام بگات و نەتوانن ئەو ژمارە زۆرە چەکدارە لەو ناوچەیە کۆبکەنەوە .! یان تورکیا دەیەوێ زۆرترین ژمارەی ئەو گروپە توندڕەوە ئیسلامیە سوننە مەزهەبانە لەو ڕێگایەوە بە کوشت بدات و لە دواییدا کۆمەڵێ پلەداری سەربازی جیا بووەوەی کە ساڵانی پێشوو لە سوپاکەی بەشار ئەسەد جیاببونەوە هەڵگەڕانەوەیەکی سەربازیی واتا کودەتایان لە دیمەشق پێ ئەنجام بدات و توندڕەوەکانی بەرەی نوسرەی سەر بە شەڕع لە دەسەڵات لاببات .! ئەوەش پلانێکە کە تورکیا ماوەیەکە دەیەوێ پێشانی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بدات کە تازە ئەو گروپە توندەڕەوانە توانای بەڕێوەبردنی سوریایان نەماوە و دەمانەوێ لە داهاتودا سوریا دوور بخەینەوە لە دابەش بوون و پارچە پارچە بوون
نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ماوەیەکە دوو زاراوەی جیاواز لە نێو شیکارییە جیۆپۆلەتیکیی و بازرگانییەکان، کە زۆر بەکاردەهێنرێن و مانای جیاواز و لێکدانەوەی جیاوازیان بۆ دەکرێت لە ڕوانگەی بەرژەوەندیی هێزە ناکۆک و جیاوازەکانی ناوچەکە و جیهانەوە، هەردوو چەمکی ڕێڕەوی زەنگێزور و ڕێڕەوی داودن. هەرچەندە دوو ڕێڕەوەکە لە دوو ناوچەی جیاواز و پەیوەندیدار بە دوو کۆمەڵە وڵاتی جیاوازەوەن بەڵام پەیوەندیی و ڕەهەندی هاوبەشیان هەیە کە ئەم ڕاپۆرتە ئەو دوو زاراوەیە یان ئەو دوو ڕێڕەوە دەکات بە بابەتی ڕوونکردنەوە و قسەلێکردن. کە ئەوانیش کۆردیدۆر یان ڕێڕەوی داود و زەنگێزورن. با سەرەتا لە ڕێڕەوی داودەوە دەستپێبکەین: کۆریدۆری داود یان ڕێڕەوی داود جییە؟ ڕێڕەوی داود ڕێڕەوێکی جیۆپۆلەتیکی پێشنیارکراوە لەلایەن ئیسرائیلەوە کە ئیسرائیل بە ناوچەکانی سوریا و عێراقەوە دەبەستێتەوە- ڕێرەوەکە لە بەرزاییەکانی جۆلانەوە بە باشووری سوریا و ناوچەی تەنەفدا تێپەڕ دەبێت، تا دەگاتە بەشەکانی ڕۆژئاوای عێراق و هەرێمی کوردستانی عێراق ئەم ڕێڕەوە ڕەهەندی جیاوازی ستراتیژی هەیە، لە ڕەهەندە بازرگانییەکەیەوە بۆ ئاسایش و سەربازیی و تەنانەت هاوپەیمانێتیی و هەواڵگرییش، بەڵام تاوەکو ئێستا نەبووەتە بابەتێکی فەرمی لە پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی ووڵاتانی پەیوەندیدار و ناوچەکەدا. وڵاتان و ناوچە پەیوەندیدارەکان بە ڕێڕەوەکەوە ئەمانەن: - ئیسرائیل، کە دامەزرێنەرەکەیە. - پارێزگاکانی دەرعا و سوێدا لە باشووری سوریا - تەنەف لە سێکوچکەی سەرسنووریی سوریا و ئەردەن و عێراق. - هەردوو پارێزگای سوننە نشینی ئەنبار و نەینەوا لە عێراق. - هەرێمی کوردستانی عێراق. بەشێوازێکی ناراستەوخۆ و نیمچە فەرمی پێشوازی لە دامەزراندنی ڕێڕەوەکە کراوە لەلایەن هەندێک لە دەوڵەتانی کەنداو و هەندێک لە پێکهاتەکانی سوریا وەکو دروزەکان و کوردەکان و دواتریش دەسەڵاتداران لە هەرێمی کوردستانی عێراق. ناکۆکی و نیگەرانییەکان: - ئەم کۆریدۆرە وەک پێشێلکردن و تێکدانی سەروەری سوریا و عێراق لێکدەدرێتەوە و بە پێچەوانەی یەکپارچەیی خاکی ئەو دەوڵەتانە دادەنرێت. - دیدگای ستراتیژیی ناوچەیی ئیسرائیل بەرجەستە دەکات کە هەندێک لە شرۆڤەکاران پەیوەستی دەکەن بە دەستەواژەی "ئیسرائیلی گەورە" یان دەستەواژەی "نیل تا فورات"ی ئینجیلی. سوود و بەرژەوەندییەکان: - دەستڕاگەیشتنێکی ستراتیژی قووڵتر و فراوانتری لۆجستیکی بە ئیسرائیل دەبەخشێت لە ناوچەکەدا کە بە تایبەت وەکو هەڕەشەیەک لەسەر ئێران لێکدەدرێتەوە. - جووڵەی وشکانی سەربازیی و پشتیوانی هەواڵگریی بەبێ بەربەست بۆ ئیسرائیل دابین دەکات. - دەتوانێت نەوتی ناوچە کوردییەکان بە هێڵی بۆری نەوتی بگەیەنێت بە بەندەرەکانی ئیسرائیل. ئێستا باس لە کۆریدۆر یان ڕێڕەوی زەنگێزور دەکەین: کۆریدۆری زەنگێزور یان ڕێڕەوی زەنگێزور چییە؟ ڕێگایەکی گواستنەوەی بەپڕۆژەکراوی ناوچەی سیونیکی ئەرمینیایە، کە ناوە مێژوویی و کۆنەکەی بریتییە لە زەنگێزور، کە زەوی وڵاتی ئازەربایجان بەشێکی سەرەکیی ڕێڕەوەکەی پێدا تێپەڕ دەبێت و بە ناوچەی نەخچیڤانەوەی دەبەستێتەوە کە بەشێکی ڕێڕەوەکە بە خاکی ئەرمینیادا تێپەڕ دەبێت. ڕێڕەوەکە بە تریپپ TRIPP ناودەبرێت کە بە واتای ڕێڕەوی ترەمپ بۆ ئاشتیی و گەشانەوەی نێودەوڵەتی. ڕێڕەوەکە نیگەرانیی ئێرانی لێکەوتووەتەوە بەو هۆیەی دەبێتە گەمارۆدان و لەقاڵبدانی لە باکوری وڵاتەکەیەوە و کۆنترۆڵی ئەمریکا بەسەر ئەو ناوچەیەدا. ئازەربایجان و تورکیا ڕەزامەند و سوودمەندی ڕێڕەوەکەن. هەروەها ڕێڕەوەکە کۆنترۆڵی هەمەلایەنەی ئەمریکا بەسەر ناوچەکە و دەستڕاگەیشتنی بە ئاسیای ناوەند دەستەبەر دەکات. لەلایەکیترەوە هێز و تواناکانی ڕوسیا لەو ناوچەیە سنووردار و لاواز دەکات. لە ڕێگەی ڕێککەوتنی ئەم دواییەی TRIPP، مافە تایبەتەکانی گەشەپێدان بۆ ماوەی 99 ساڵ پێگە و کاریگەری لە باشووری قەوقاز پێشکەش دەکەن. سەروەری ئەرمەنستان بەپێی یاسا دەپارێزێت بەڵام کۆنترۆڵی دەگوازێتەوە بۆ بەرژەوەندییە بازرگانییەکانی ئەمریکا. پەیوەندی نێوان دوو کۆریدۆرەکە و ڕەهەندە هاوبەشەکانیان هەرچەندە لە ڕووی جوگرافییەوە جیاوازن، بەڵام هەردوو ڕێڕەوەکە لە دەوری یەک ئامانجی ستراتیژیدا کۆدەبنەوە: کە بە نزیکەیی گەمارۆدانی ئێران و دووبارە داڕشتنەوەی پەیوەندییە ناوچەیی و جیهانییەکانن. ڕێڕەوی داود دەبێتە هێڵی بەربەست لەبەردەم ئێراندا بە دەستڕاگەیشتنی ناوچەکانی شام هەروەها دەرفەتپێدان بە ئیسرائیل بۆ بونیادنانی پێگەیەکی ستراتیژیی لە سوریا و عێراق. ڕێڕەوی زەنگێزور ڕێگاکانی ترانزێتی باکووری ئێران دەبڕێت و ڕێڕەوی داودیش لە خۆرئاواوە ڕێگە بەسەر ئێراندا دادەخات. هیچ کام لەم دوو کۆریدۆرە تەنیا بازرگانی نین بەڵکو ڕێکخستنە جیۆپۆلەتیکییەکان پێناسە دەکەنەوە، هەژموونی سەربازیی و هەواڵگریی بۆ ئیسرائیل و ئەمریکا وەکو دوو هاوپەیمانی هەمیشەیی دەهێننە ئاراوە. ئەنجام هەردوو کۆریدۆرەکە ڕەنگدانەوەی دیزاینکردنەوەی جیۆپۆلەتیکی نوێی ڕێگاکانن کە نەک تەنها لە نێوان شوێنەکاندا و بە ڕەهەندی بازرگانیی بەڵکو بەڕووی هەژموون و داینامیکییەتی دەسەڵاتدا کراوە دەبن. ڕێڕەوی داود کە بە هێمنی لە ناوچە جێناکۆکەکان و نائارامەکاندا پەرەدەستێنێت، خزمەت بە باڵادەستیی سەربازیی و وزەی ئیسرائیل-ڕۆژئاوا دەکات. ڕێڕەوی زەنگێزور، کە ئێستا لە ژێر چاودێری بازرگانی ئەمریکادا کراوە بە فەرمیی، ئازەربایجان و تورکیا بەیەکەوە دەبەستێتەوە، لە هەمان کاتدا دەستی ئێران و ڕووسیا لە قەفقازدا کورت دەکاتەوە. واتا ئەم دوو کۆریدۆرە، پێکەوە، نەخشەی بازرگانی نوێ و هەڵوێستی سیاسیی، سەربازیی و هەواڵگریی نوێ دادەڕێژن
سەرچاوە: میدیای په‌نجه‌ره چارەنووسی کورد لە سوریا، لە قۆناغێکی هەستیار و پڕ لە مەترسیدایە. هاوکات لەگەڵ ئاڵۆزییەکانی دیمەنی سیاسیی ناوخۆیی و گۆڕانکارییە چاوەڕوانکراوەکان لە دەسەڵاتی دیمەشق، کورد خۆی لەنێو گەمەیەکی ئاڵۆزی بەرژەوەندییەکانی هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکاندا دەبینێتەوە. هەرچەندە ئەم دۆخە پڕە لە هەڕەشە، بەڵام هاوکات دەرفەتی ئەوەی بۆ ڕەخساندووە کە ببێتە یاریزانێکی سەرەکی کە هیچ لایەنێک ناتوانێت بە ئاسانی فەرامۆشی بکات. ململانێی تورکیا، ئیسرائیل و کەنداو: سێگۆشەی بەرژەوەندییە دژبەیەکەکان گۆڕەپانی سوریا بووەتە شانۆی ململانێیەکی قووڵی نێوان تورکیا و ئیسرائیل، کە هەریەکەیان دیدگایەکی تەواو جیاوازیان بۆ داهاتووی ئەو وڵاتە هەیە. تورکیا، کە خاوەنی درێژترین سنوورە لەگەڵ سوریادا، بوونی هەر قەوارەیەکی کوردیی خۆبەڕێوەبەر و چەکدار لە باشووری سنوورەکانی بە "هێڵی سوور" و هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی دەزانێت. ئەنقەرە بەردەوام ترسی لەوە هەبووە کە ئەزموونی ڕۆژئاوای کوردستان ببێتە ئیلهامبەخش بۆ کوردەکانی باکوور و پێگەی پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK) بەهێز بکات. لەم ڕوانگەیەوە، تورکیا پاڵپشتی لە دروستبوونی حکومەتێکی ناوەندیی سوننەی بەهێز لە دیمەشق دەکات، کە بتوانێت کۆنترۆڵی تەواوی خاکەکەی بکاتەوە و کۆتایی بە دەسەڵاتی کورد بهێنێت. لەم هەوڵەیدا، وڵاتانی کەنداو، بەتایبەت سعودیە و قەتەر، هاوڕان لەگەڵیدا و پشتیوانی لەو هێزە عەرەبییە عەشایەرییانە دەکەن کە دژایەتیی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) دەکەن و کار بۆ دەرکردنیان لە ناوچە عەرەبنشینەکانی وەک دێرەزوور و ڕەققە دەکەن. لەسەنگەری بەرامبەردا، ئیسرائیل بە تەواوی پێچەوانەی تورکیا بیردەکاتەوە. لە دیدی تەلئەبیبەوە، دروستبوونی حکومەتێکی ناوەندیی بەهێز و یەکگرتوو لە سوریا، بەتایبەت ئەگەر بکەوێتە ژێر هەژموونی ئیسلامیی سوننە یان بمێنێتەوە لە بەرەی ئێراندا، مەترسییەکی ستراتیژیی گەورەیە. ئیسرائیل شەڕ لەسەر کورد ناکات، به‌ڵكو سوریایەکی بەهێزی ناوێت. ئیسرائیل سوریایەکی لاواز و پارچەپارچەکراوی پێ باشترە. هەر بۆیە، بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ پاڵپشتیی لە مانەوەی هێزە لۆکاڵییەکانی وەک درووزەکان لە باشوور دەکات و نایەوێت هێزە ئیسلامییەکان بگەنە سنوورەکانی. لێرەدایە کە بەرژەوەندیی کورد و ئیسرائیل، بەبێ ئەوەی هاوپەیمانییەکی ڕاستەوخۆ لە ئارادا بێت، یەکدەگرێتەوە. وەک دکتۆر سەردار عەزیز، لێکۆڵەری نێودەوڵەتی، ئاماژەی پێدەدات: "ئیسرائیل شەڕ لەسەر کورد ناکات و کێشەی ئەو ئەوە نییە باوەڕی بە دۆزی کورد هەبێت، بەڵکو مەسەلەکە ئەوەیە سوریایەکی بەهێزی ناوێت و کورد گەر مافی هەبێت، لە بەرژەوەندیی ئەودایە." فەرەنسا و پارێزگاریکردن لە پێگەی مێژوویی فەرەنسا، کە دوای جەنگی جیهانیی یەکەم و ڕێککەوتننامەی سایکس-پیکۆ وەک "دروستکەری" سوریای مۆدێرن سەیر دەکرێت، نایەوێت بە ئاسانی دەستبەرداری پێگە و نفوزی مێژوویی خۆی لەو وڵاتە ببێت. پاریس هەست دەکات کە لە گۆڕەپانی سوریا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا خەریکە پەراوێز دەخرێت، بۆیە هەوڵ دەدات لە ڕێگەی دوو کارتی گرنگەوە لە گەمەکەدا بمێنێتەوە: کورد لە سوریا و مەسیحییەکان لە لوبنان. پەیوەندییەکانی فەرەنسا لەگەڵ هەسەدە و باڵی سیاسییەکەی (مەسەدە) لە ئاستێکی باشدایە. پاریس چەندین جار میوانداریی شاندە کوردییەکانی کردووە و هەوڵی داوە ڕۆڵی نێوەندگیری لەنێوان کورد و لایەنەکانی دیکەدا ببینێت. هەوڵی سازکردنی کۆبوونەوە لەنێوان نوێنەرانی کورد و حکومەتی سوریا لە پاریس، کە بەهۆی فشاری توندی تورکیاوە شکستی هێنا، باشترین بەڵگەی ئەم ڕۆڵەیە. تورکیا نەک هەر لەبەرئەوەی بانگهێشت نەکرابوو دژی کۆبوونەوەکە وەستایەوە، بەڵکو لەوەش دڵنیا بوو کە فەرەنسا بە ئاشکرا پشتیوانی لە مافەکانی کورد دەکات. ئەمریکا و هاوپەیمانێتییەکی ناڕوون لە ساڵی 2014ـەوە، ئەمریکا وەک هاوپەیمانی سەرەکیی هەسەدە لە شەڕی دژی داعشدا دەرکەوت. ئەم هاوپەیمانییە بووە هۆی ئەوەی کورد ناوچەیەکی بەرفراوانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریای لەژێر دەستدا بێت، بەڵام سیاسەتی واشنتۆن بەرامبەر بە هاوپەیمانە کوردەکانی هەمیشە ناجێگیر و پڕ لە هەڵبەز و دابەز بووە. وه‌كو كورد هاوبەشیمان لەگەڵ ئەمریکادا هەیە و هاوکارییەکان بەردەوامن سەردەمی دۆناڵد ترەمپ، بە سیاسەتە چاوەڕواننەکراو و بازرگانییەکانییەوە، گەورەترین گورزی لە متمانەی کورد دا، کاتێک لە ساڵی 2019ـدا ڕێگەی بە تورکیا دا هێرش بکاتە سەر سەرێ کانی و گرێ سپی. هەرچەندە ئیدارەی ئێستای ئەمریکا تا ڕادەیەک سیاسەتێکی جێگیرتری هەیە، بەڵام هێشتا ستراتیژێکی ڕوونی بۆ داهاتووی کورد و چارەسەری سیاسی لە سوریا نییە. واشنتۆن لەنێوان ڕازیکردنی تورکیای هاوپەیمانی لە ناتۆ و پاراستنی هەسەدە وەک هێزێکی کاریگەر بۆ ڕێگریکردن لە سەرهەڵدانەوەی داعش و بەرەنگاربوونەوەی نفوزی ئێراندا، بەسەر دوو بەرەدا دابەش بووە. ساڵح موسلیم، سەرکردەی دیاری کورد لە سوریا، له لێدوانێكیدا پێش دوو ڕۆژ بۆ په‌نجه‌ره، جەخت لەوە دەکاتەوە کە: "هاوبەشیمان لەگەڵ ئەمریکادا هەیە و هاوکارییەکان بەردەوامن،" بەڵام هاوکات ئاماژە بەوەش دەکات کە "ئامادەن بۆ هەموو ئەگەر و پێشهاتێک،" کە ئەمەش ره‌نگه نیشانەی ئەوە بێت كه کورد ناتوانێت بە تەواوی پشت بە بەڵێنەکانی ئەمریکا ببەستێت. ڕوسیا و گەمەی مانەوە ڕوسیا کە گەورەترین پاڵپشتی ڕژێمی ئەسەد بوو و بگره له دواى 2012ـدا ڕۆڵی یەکلاکەرەوەی لە مانەوەیدا گێڕا، ئێستا بە شێوازێکی پراگماتیانە مامەڵە لەگەڵ دۆخە نوێیەکەدا دەکات. مۆسکۆ دەزانێت کە بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی لە سوریا گرنگترن لە مانەوەی تاکە کەسێک. ئامانجی سەرەکیی ڕوسیا پاراستنی دوو بنکە سەربازییە گرنگەکەیەتی لەسەر دەریای ناوەڕاست: بنکەی دەریایی تەرتوس و بنکەی ئاسمانیی حمێمیم. قەرزێکی زۆری سوریا لەسەر ڕوسیایە و ده‌ستبه‌رداربوونى ئاسان نییه هەر حکومەتێکی نوێ لە دیمەشق بێتە سەرکار، ناتوانێت بە ئاسانی ڕوسیا فەرامۆش بکات، چونکە چەندین کارتی فشاری بەدەستەوەیە: ڤیتۆی ئەنجومەنی ئاسایش: ڕوسیا دەتوانێت ڕێگر بێت لە دەرکردنی هەر بڕیارێکی نێودەوڵەتی دژی سوریا. پڕچەککردن: زۆربەی سیستمی سەربازیی سوپای سوریا ڕوسییە و پێویستی بە چاککردنەوە و ڕاهێنانی ڕوسی هەیە. قەرز و ئابووری: قەرزێکی زۆری سوریا لەسەر ڕوسیایە و پاڵپشتێكى زۆری ئه‌و وڵاته بووه به درێژایی ده‌یان ساڵ، بۆیه ده‌ستلێبه‌ردانى ڕه‌نگه هه‌روا ئاسان نه‌بێت. ئاڵنگاریی و ئاسۆ کورد لە سوریا لەبەردەم هەستیارترین وەرچەرخانی مێژوویی خۆیدایە. لە لایەکەوە لەژێر هەڕەشەی بەردەوامی تورکیا و سیاسەتی ناڕوونی ئەمریکادایە. لە لایەکی دیکەشەوە دژایەتیی ئیسرائیل بۆ سوریایەکی بەهێز و هەوڵەکانی فەرەنسا بۆ مانەوە لە گۆڕەپانەکە و سیاسەتی پراگماتیانەی ڕوسیا، دەرفەتی مانۆڕی سیاسی بۆ کورد ڕەخساندووە. سەرکەوتنی کورد لەم قۆناغەدا تەنها بەند نییە بە هێزی سەربازییەوە، بەڵکو زیاتر پەیوەستە بە توانای دیپلۆماسی و خوێندنەوەی وردی هاوکێشەکان و یاریکردن لەسەر ناکۆکیی نێوان زلهێزەکان. وه‌ك هه‌میشه چارەنووسی كورد لەسەر مێزی قوماری گەورەکاندایە، بەڵام جیاوازییه‌كه ئه‌وه‌یه ئەمجارە کوردیش کارتی گرنگی بەدەستەوەیە.
خەبات کوردە لە ٤٦ ساڵەی دەوڵەتی ئایەتوڵڵاکانی ئێراندا قەت نەبووە ئەوەندە لەڕ و لاواز بێ . ئەوەش لە دەرەنجامی لێدان و کوشتنی پلە سەربازیەکانی حەڕەس خومەینی و سوپای پاسداران و سوپا لاوازەکەی و زاناکانیەوە سەرچاوە دەگرێ کە لە شەڕی ١٢ ڕۆژەی ئێران ئیسڕائیلدا کوژران . لەو شەڕەدا نەک هەر زەرەری مادی بەڵکو مەعنەویشی لە دەستداوە بەڕێژەیەک کۆمەڵێ دەم و چاو خەریکە دێنە پێشەوە ، لاواز و نەزان و بێ شەخسیات لە هەموو بوارەکانی سەربازی و سیاسی و بازرگانیدا خەریکە ووڵات بەرەو داڕوخانێکی بەرچاوی لە سەرەخۆ لە وڵاتەکەیان ڕوودەدا . سەردەمانێک ڕەفسەنجانی لە جێی عەلی لاریجانی بوو ، خامەنەئیشی خستبوە ژێر باڵی خۆیەوە ، لاتان سەیر نەبوو کاتێ لاریجانی گەیشتە بەیروت چۆن تەواوی ئەندامانی حیزبەکان و کاربەدەستە باڵاکانی لوبنان شەرمەزاریان کرد، لاریجانی لە شەرمان جوڵەی پێنەکرا و لە بەرچاوی ئەو، لوبنانیەکان یاسای چەکداماڵینی ئەندامانی حیزبوللایان تێپەڕاند . ئێستا لە عێڕاقیش هەرایەکی گەورە دروست بووە کە لاریجانی و سودانی ڕێککەتنی ئەمنیان تازە کردۆتەوە، لە ترسی ئەمەریکا خێرا بەغدا هاتۆتە دەنگ و دەڵێ ئەو ڕێککەوتنە دەربارەی چەکداماڵینی هێزە کوردیەکانی ئێران بووە و پێش شەڕەکە ئامادە کراوە و تازە ئیمزای لە سەر کرا . مەسعود پزیشکیان بەدبەخترین سەرۆکی ٤٦ ساڵەی کۆماری ئیسلامی ئێران خەریکە دادەڕزێ و توشی چەندین نەخۆشی بەدەنی دەبێ لە تاوی ئەو نالەباریەی کە بەرۆکی وڵاتەکەی گرتووە و ڕۆژانە بە بەرچاوی میدیاکانەوە دەگریا بۆ برسیەتی گەلەکەی و بێ پارەیی و بێ ئاوی . بەجۆرێ دادەبەزێتە سەر ئایەتوڵڵاکان خەریکە شەڕەفیان لە تورەگەی دەکا . لە سەرپۆشی ژنانەوە هەتا دەگاتە بەرزترین پلە و پۆستی عەمامە بەسەرەکان لە ناو تەواوی فەرمانگەکانی حکومەتدا. چ جای دەست تێوەردانی جەنەڕاڵەکانی سوپا و پاسدارانیش، بە ئاشکرا لە بنی دەهۆڵەکەی دەدا . ئێرانی ئێستا وا داڕماوە خەریکە مۆم ئاسا لە جێی خۆی دەتوێتەوە و بەرپرسانیش هیچ دەسەڵاتێکیان نیە بۆ چارەسەر کردنیشی، زۆر بە دووریشی مەزانن کە ڕۆژێ بینیتان ئەندامە ئاوارەکانی موچاهدین خەلق و پاشماوەکانی کوڕەکەی شا و تەواوی ئەندامانی حیزبە کوردوستانی و بلوچەکانیش بچنە ناو خیابانە چۆڵەکانی تاران خۆپێشاندان بکەن پڕ بە دەمی خۆیان لە جیاتی مەرگ بەر ئیسڕائیل بڵێن مەرگ بەر خامەنەئی و کەسیش ئاوڕیان لێنەداتەوە . ئاخر ژیان ئاوایە ئەزیزم کاتێ سەرۆک دەبینی توانای دابینکردنی ئاوی نیە بۆ گەلەکەی و دەستوپێ سپیە بەرامبەری. بەڵێ کاتێ دەوڵەتێک خاوەنی چەندین سەرۆک بوو و خەڵکیش سەرلێشێواو و سەرگەردان دەسوڕێتەوە و لێی تێکدەچێ گوێ بۆ کامیان بگرێ و بە قسەی کامیان بکات . بەڵێ کاتێ سەرۆک دێتە بەردەمی میدیاکان و باسی دانوستان دەکات و دەڵێ نابێ بترسین و ئەمڕۆ یا سبەی هەر دەبێ ڕێگای دانوستان بگرینە بەر. ئەوە نیشانەی ئەوەیە کە سەرۆکی زۆر لەو سەرۆکە لەڕ و لاواز و بێدەسەڵاتە گەورەتر هەیە و لە ژورە تاریکەکان یان لە ژێر زەمینە قوڵ و تاریکەکان حوکم دەکات و ئێرانێکی داڕوخاو بەڕێوە دەبات خۆ ئێستا لە ناکاو جاڕدانی مردنی خامەنەئی ڕابگەیەندرێ ، لە تەواوی ئێران دەوایەک نادۆزیتەوە کە حکومەت شەو ڕۆژێک بە پێوە ڕاوەستێ و دەوڵەتداری بکات. تەواوی ئێران یا دەبێ لە سەر سەر بگەڕێن یان دەبێ کوێر ئاسا دەوڵەت بەڕێوە ببەن، چونکە نە سەرکردەیەکی سەربازی بە توانای ماوە، نا زانایەکی بیر تیژی ماوە. ئەوەی کە ماوە خوا خوایەتی دوو تومەنی بە دۆلار دەستبکەوێ بۆی بقوچێنێ . ئەو ساڵ لە چل ڕۆژەی ئیمام حوسەین دا، کەمترین زیارەتکاری ئێرانی گەیشتونەتە نەجەف و کەربەلا لە چاو ساڵانی پێشوو بەومەرجەی یەک تومەنیش لە گیرفانیان نایەتە دەرێ. هەر لە سەر سنورەکانەوە تا ئەو چرکەیەی کە دەگەڕێنەوە پارەی دیاری کڕینیشیان بۆ دابین دەکەن. ئینجا بۆ چەند ساتێک لە گەڵ شین و قوڕ پێوان دڵیان پڕ بووە و هاواریان لێهەستاوە و بە یەکەوە هاواریان کردوە مەرگ بەر ئەمەریکا، مەرگ بەر ئیسڕائیل و ئاڵای کۆماری پەت و سێدارەیان بەرز کردۆتەوە ، هەر خێرا پۆلیس پێچاویاننەوە و پێیان ڕاگەیاندون کە دەمی خۆیان داخەن خێرتان دەگا با نێوماڵی ئێمەش کاول نەبێ. ئەو پاڕانەوە یەکەم جارە ڕووبدا و نابێ زۆر بە سادەیی وەربگیرێ چونکە هەموو چرکەیەک دەیان هەزار چەکداری شیعە مەزهەب لە حاڵەتی ترس و تۆقان دان و چاک دەزانن ئەمڕۆ یا سبەی ئەگەر چەکەکانیان دانەنێن دوچاری کوشتن دەبنەوە و کلیلەکەی بە هەشتیان لە ملی دەکەن .
خەبات کوردە بە پێی ئەوەی ئەرمینیا لە ڕۆژئاواوە دەوڵەتی ئازەربایجانی کردوە بە دوو پارچە و لە کۆندا تەواوی خاکی ئەو دوو دەوڵەتە کورد نشین بوون بە پێویستمان زانی کوردانی خۆشمان زانیاری زیاتریان هەبێ لە سەر ئەو ڕێککەوتنەی کە هەفتەی پێشوو لە واشنتۆن بە نێوەندگیری دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکا و سەرۆکی ئەو دوو دەوڵەتە باوەشیان بە یەکدا کرد و ناخۆشی ٣٥ ساڵەی خۆیان کۆتایی پێهێنا . بەڵێ ئەو دوو دەوڵەتە لە ئێستا بەدواوە پارێزراوی ئەمەریکیەکانن و لە ڕێی ڕێککەوتنێکەوە لەمەو بەدوا ئەمەریکیەکان پارێزگاری ( ڕێڕەوی بازرگانی زەنگەزور ) ئەو ڕێگایە دەکەن بۆ ماوەی سەدەیەک ، دوور دەخرێنەوە لە ژێر چەپۆکی ڕوسیا و تورکیادا . کردنەوەی ڕێگایەکی بازرگانی لە خواروی هەر دوو وڵات و هاوسنوری دەوڵەتی ئێران بە درێژی ٤٥ کیلۆمەتر ، هەر دوو پارچەکەی ئازەربایجان بە یەک دەگەیەنێتەوە و بوژانەوەیەکی ئابوری بەرچاو بە هەر دوو وڵات دەگەیەنێ و بە سەرکەوتن و دەستکەوتێکی بە هێزیش بۆ ئەمەریکا دادەنرێت لە ناوچەکە . شایانی باسە و نابێ لە بیری بکەین لە ٣٥ ساڵی ڕابردوو دوو شەڕی گەورە و خوێناوی بە فیتی تورکیا لە سەر ناوچەی ( ناگۆڕنۆ قەرەباغ )ی کە نیشتیمانی یەکەم دەوڵەتی کوردی بە ناوی ( کوردوستانی سور ) بووە و زۆرینەی هەرە زۆری کورد نشین و ئازەری بوون ڕویداوە. ئەو ڕێگایەی کە باسمان کرد و کۆمپانیا ئەمەریکیەکان دروستی دەکەن و دەیپارێزن بۆ سەدەیەک پێکدێت لە ڕێگایەکی وشکایی مۆدێرنی نێودەوڵەتی و هێڵی شەمەندەفەر و بۆڕی گواستنەوەی نەوت و غازی ئازەری لە سەردەریای خەزەر ( قەزوین )وە تا ئەو ٤٥ کیلۆمەترەی کە بە ناو خاکی ئەرمینیادا گوزەر دەکات لەو شوێنەی ئەرمینیا هاوسنورە لە گەڵ ئێران و بەشی ڕۆژئاوای ئازەربایجان و تورکیا .! ڕێککەوتنەکە بۆ گرینگە .! * گەڕانەوەی ئەمەریکایە بۆ ناوچەکە بە تایبەتیش دژ بە ڕوسیا و ئێران ، * بڕینی دەستی ڕوسیا و ئێران و تورکیایە لە کاروباری هەر دوو دەوڵەتەکە بە تایبەتی و ناوچەکەش بە گشتی . * نزیکبونەوەی ئەمەریکاشە لە ئێران و دەوڵەتانی ئاسیای ناوەڕاست . بە درێژایی سنوری هەر دوو دەوڵەت لە گەڵ ئێران ، ئەمەریکا وەکو چاودێر زاڵبونی خۆی لە سەر ئێران و ناوچەکە فەرز دەکات . ناوچەکە دەبێتە هاوسنوری کوردانی ڕۆژهەڵات و باکوریش بە گشتی لە داهاتوو . کەواتە دەبێ ڕوسەکان باش بزانن کە بوونی ئەمەریکیەکان لەو دوو دەوڵەتە نزیکبونەوەیانە لە گۆڕانکاری گەورە لەناو ئەو دەوڵەتانەی کە مۆسکۆ وەکو پەرژینێنک بۆ خواروی ڕوسیا سەیریان دەکات . لە هەمووشی گرنگتر گەورەترین ترس دەدات بە تورکیا و کەم جوڵە تری دەکات و ناهێڵێ زیاتر سەرە ڕۆیی بکات و کارتەکانی لە ئاسیای ناوەڕاست دەسوتێنێ و زیاتر پەیوەستی دەکات وەکو داردەستێکی ترسنۆک و خزمەتکار بۆ ئەمەریکا لە ناوچەکە دەرکەوێ .! کەواتە دەبێ ڕوسیا و تورکیا و هەموو دەوڵەتانی جیهانیش تێبگەن ، بۆ پێش گەیشتنی تڕەمپ و پۆتین لە ئالاسکا ئەو ڕێککەوتنە کرا و ئەو پەلهاویشتنەی ئەمەریکا لەو کاتەدا چ پەیامێک بوو و بۆ لەو کاتەدا ئەو تیرە تیژەیان ئاراستەی سەر دڵی پۆتینی سەرۆکی ڕوسیا کرد . شایانی باسە دەبێ لە بیرمان نەچێ لە سەدەی بیستەم ، هەر ڕوسەکان بوون کۆماری کوردوستانی سور یان ڕوخاند و هۆکارێکی سەرەکیش بوون بۆ ڕوخانی کۆماری مهاباد و هەر لەو ناوچانەشەوە بوو لە جەنگی جیهانی یەکەم ڕووەو کوردوستانی باشوور کشان و دار و بەردیان دەسوتاند لە گەڵ خۆیاندا .
نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ئێران لە قەیرنێکی سەختدا پێنج ساڵ لەسەریەک وشکەساڵی وڵاتەکەی گەیاندووەتە ئەو قۆناغەی کە ئاسایشی ئاو هەڕەشەی جدی بکەوێتە سەر. بارانبارین بە شێوەیەکی نائومێدکەر کەمیکردووە. لە چەند مانگی ڕابردووەوە لە سەدای ٤٠ ی کۆگاکانی ئاو، بە تایبەت ئەوانەی خزمەت بە تارانی پایتەخت دەکەن، نزیکبوونەتەوە لە بەتاڵبوونەوە. هۆکارە بنەڕەتییەکان لە پشت ئەم قەیرانەوە تێکەڵەیەکی ئاڵۆز لە هۆکارە ژینگەییەکان و هۆکارە ئینسانییەکان هەیە. گۆڕانی کەشوهەوا وشکەساڵی چڕتر کردووەتەوە. لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن کە گەرمبوونی جیهانی بەهۆی مرۆڤەوە ئەگەری وشکەساڵی ئێستای ناوچەکەی تا ١٦ هێندە زیاتر کردووە. لەم نێوەندەدا، کشتوکاڵی ئێران زیاتر لە سەدا ٩٠ ی ئاوی وڵاتەکە بەکاردەهێنێت، بەشێکی زۆری بەهۆی شێوازە بەسەرچووەکانی ئاودێریی و ڕواندنی ئەو درەختانەی ئاویان زۆر پێویستە لە ناوچە وشکەکاندا لەدەستچووە. کەمبوونەوەی خێرای ئاوی ژێر زەوی، کە هەزاران بیر وشکیان کردووە، دۆخەکەی خراپتر کردووە. سیستمی خراپی بەڕێوەبردنی ئاو، دۆخەکەی قورستر کردووە. تۆڕە نافەرمیەکانی ئاو، کە ناویان لێنراوە مافیای ئاو، بەبێ چاودێری ژینگەیی، بوونەتە هۆی کەمبوونەوەی ئاو و هەروەها دۆخی ئیکۆسیستەمەکانی وەک دەریاچەی ورمێ و چەندین دەریاچەی بچووکی دەستکردیان قورستر کردووە. دەرکەوتنی دەرئەنجامە کارەستبارەکان کەم ئاویی کاریگەرییەکانی بەرفراوانن. تاران ڕووبەڕووی سیناریۆی سەختی پێشکەشکردنی ئاو دەبێتەوە. حکومەت بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی ئاو و کارەبا پشووی فەرمی ڕاگەیاند، داواش لە هاووڵاتیان دەکات بە ڕێژەی لە سەدا ٢٠ بەکارهێنان کەم بکەنەوە، چونکە بەنداوەکان گەیشتوونەتە نزیک نزمترین ئاستی ئاو کە لە مێژوودا وێنەی نەبووە. قەیرانەکە تەنها لە شارەکان نییە، بەڵکو لە شارۆچکە و گوندەکانیشە. واتا دانیشتوانی شار و گوندەکان بە هەمان شێوە زیانیان پێدەگات. زیانەکان لەسەر هەموو ئاستەکانن، زیانە کشتوکاڵییەکان، ئسایشی خۆراک لە ژێر هەڕەشەدا، کۆچی ناچاریی لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکیتر یان لە گوندەوە بۆ شار و بە پێچەوانەشەوە. تەنانەت پێشنیار هەیە بۆ گواستنەوەی پایتەخت بەهۆی بارودۆخی سەختی کەمئاویی شارەکەوە. چاودێران پێشبینی دەکەن ئەم قەیرانە کاریگەریی هەبێت لەسەر ناڕەزایەتییەکان، بە تایبەتی لە نێوان جووتیاران و پێکهاتە پەراوێزخراوەکانی پارێزگاکانی وەک خوزستان و ئیسفەهان. بێمتمانەیی خەڵک بە دەسەڵاتداران و سیستمە کارگێڕییەکە زیاتر دەبێت. هەندێک لە شیکەرەوەکان هۆشداری دەدەن لە کاریگەریی ئەو ناڕەزایەتییانە لەسەر جێگیریی دۆخی گشتیی و سەقامگیری نیشتمانی. داهاتوویەکی سەختتر بە گوێرەی مۆدێلە جیاوازەکانی پێشبینییە زانستییەکان، وشکەساڵی درێژتر و توندتر لە ڕێگادایە. پێشبینی دەکرێت پلەی گەرما بە ڕێژەی ٢.٤- ٥.٨ پلەی سەدی بەرز ببیتەوە و هەروەها کەمبوونەوەی ڕێژەی باران بارینیش لە ساڵانی داهاتوودا. بە گوێرەی ڕاپۆرتە شیکارییەکان، ئەوەی دەتوانێت کەمێک لە سەختی قەیرانەکە کەم بکاتەوە، چاکسازییەکی بەرفراوانە لە شێوازی کارگێڕیی ئاوی شارەکان و کارگێڕیی سەرچاوە ئاوییەکان، سەرباری داڕشتنەوەی سیستمی ئاودێریی باخداریی و کشتوکاڵیی بەشێوەیەکی تر کە ڕێژەیەکی کەمتری ئاوی پێویست بێت و هەروەها داواکردن لە هاوڵاتییان کە بەفیڕۆدانی ئاو لە بەکارهێنانی ڕۆژانەییدا نزیک بکەنەوە لە سفر. بەبی ئەمانە مایەپووچبوونی ئاوی ئێران پێسبینیکراوە و ئەمەش دەبێتە هەڕەشەیەکی گەورەی وجودیی لە سەرانسەری ووڵاتدا. لەبارەی گۆڕانی کەشوهەوا و وشکەساڵیی، بۆچوون و پێشبینی تۆ چییە؟
ديداره‌كه‌ی پاریسی نێوان (مەزڵوم عەبدیی و ئەحمەد شه‌رعی هه‌ڵوه‌شانده‌وه د. گه‌نجۆ خه‌سره‌و محمد رۆژی هەینی (8/8/2025) بە بەشداریی زیاتر لە (400) کەسایەتی سیاسی و سەربازی و ئاینی، کە نوێنەرایەتی سەرجەم پێکهاتەکانی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا دەکەن، لە ژێر درووشمی پێکەوە لە پێناو دیموكراتی فرەیی و یەکڕیزیی و ناناوه‌ندێتیی، بە هاوبەشی داهاتوو بونیات دەنێین، لە ناوەندی رۆشنبیریی شاری حەسەکەی هەرێمی جزیرە، کۆنفرانسەکە دەستی پێکرد. جگە لە کەسایەتییەکان، نوێنەرانی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی، هێزەکانی سوریای دیموکرات، ئەنجومەنی سوریای دیموکرات، پارتە سیاسییەکان، رێکخستنەکانی ژنان، مەترانی جزیرە و فورات، یەکێتی سریانی، بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیموکراتی، ئەنجومەنی نیشتیمانی کورد و ژمارەیەکی زۆر کەسایەتی ئاینی و نوێنەری پێکهاتەکان بەشدار بوون. شێخ حیکمەت هیجری رابەری روحی دروزییەکان و شێخ غەزال غەزالی نوێنەری عەلەوییەکان بە ڤیدیۆ کۆنفرانس و شێخ مورشید خه‌زنه‌وی به ئاماده‌بوون بەشدارییان کرد. ئه‌مه له كاتێكدا کە بڕیاربوو له ناوه‌ڕاستی ئه‌م مانگه له كۆنگره‌یه‌كی پڕ ئومێدی نێوان (حكومه‌تی ڕاگوزه‌ری سوریا – هه‌سه‌ده) ئاینده‌ی سوریا به گشتی و ناوچه‌كانی خۆرهه‌ڵاتی فورات به تایبه‌تی و پرسی ڕیكه‌وتنی نێوانیان له به‌ڕیوه‌بردن و تێكه‌ڵكردنه‌وه‌ی هێزه‌كان بخرێته ڕوو به تایبه‌ت دوای ئاڵۆزی و شه‌ری ناوچه‌كانی باشور (دروز) كه سوریا كەو‌تبووه ژێرگوشارێكی گه‌وره‌ی نێوده‌وڵه‌تی. به‌ڵام هه‌ر هه‌مان ڕۆژ به شێوه‌یه‌كی له ناکاو و پێشتر ڕانه‌گه‌یندراو (هاكان فیدان) گه‌یشته كۆشكی گه‌ل و داوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی كۆنگره‌ی پاریسی كرد و مه‌ترسیه‌كانی كۆنگره‌ی حه‌سه‌كه‌ی خسته ڕوو وه به پلانی (ئیسرائیلی – ئه‌مریكی – فه‌ره‌نسی) وه‌سفی كرد و به هه‌نگاوی سه‌ره‌تایی ڕووخانی ده‌سه‌ڵاتی كاتی سوریا و جێگرتنه‌وه‌ی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات وه‌ك هێزی نیشتمانی سوریا ناساند، به‌مه‌ش كات و شوێنی كۆنگره‌كه گۆڕانی به‌سه‌ر داهات و له ئێستادا عومانی پایته‌ختی ئوردن باسده‌كرێت، له سیاسه‌تدا شوێنی كۆبونه‌وه و كۆنگره‌كان ڕۆڵێكی باڵا ده‌گێڕن له ده‌رئه‌نجامه‌كان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له ئێستادا فه‌ڕه‌نسا له كورد نزیكه توركیا ترسی له ده‌رئه‌نجامه‌كانی كۆنگره‌كه هه‌بوو كه به قازانجی كورد بشكێته‌وه بۆیه له ئێستادا داوای عومان ده‌كات كه له سیاسه‌ته‌كانی توركیا و سعودیه و سوریا نزیكه. گۆڕانه جیۆپۆڵەتیكیه‌كان زۆر خێرا هه‌نگاوده‌نێن هه‌ر له‌شه‌ڕی (ڕوسیا – ئوكرانیا) و ئه‌گه‌ری ڕێكه‌وتنی (15) ئه‌م مانگه‌ی ئه‌ڵاسكای نێوان (پۆتین – تره‌مپ) و داننان به ناوچه‌كانی خۆرهه‌ڵاتی ئۆكراین وه‌ك به‌شێك له خاكی ڕوسیا له‌لایه‌ك ڕیكه‌وتنامه‌ی (ئازه‌ربایجان - ئه‌رمینیا) و كه‌وتنه ژێڕ كۆنتڕۆڵی كۆریدۆری زه‌نگه‌زوور بۆ ماوه‌ی (99) ساڵ بۆ ئه‌مریكا و دوورخستنه‌وه‌ی ئێران له ئه‌رمینیا و ڕووسیا له ئێران كۆمه‌ڵێك ئاماژه‌ی ڕیكه‌وتنی پێشوه‌خته‌ی ئاڵوگۆری به‌رژه‌وه‌ندی زلهێزه‌كانن كه پێشبینی ده‌كرێـت درێژەی هەبیت بۆ نێو سوریا، به‌ڵام پێده‌چێت گۆڕانكارییه‌كان به چه‌ك یه‌كلابكرێنه‌وه له بری دبلۆماسیه‌ت وه‌ك: - ئه‌گه‌ری كشانه‌وه‌ی سه‌ربازیی توركیا له سوریا و دروستكردنی زیاتر له (129) گروپی میلیشیای سوریی له ژێر هه‌ژموونی توركیا. - وه‌رگه‌ڕانی ئاڕاسته‌ی هێزه‌كانی ئه‌حمه‌د شه‌رع له باشوره‌وه بۆ باكوری خۆرهه‌ڵات كه ڕۆژی (11/8) زیاتر له (5000) سه‌رباز به چه‌كی قورسه‌وه ڕوه‌و باشوری دێره‌زۆر و باكوری حه‌ما پێشڕه‌ویان كرد. - جوڵه‌ی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات گوماناوین و ئۆپه‌راسۆنه‌كانیان به‌ره‌و قوڵای خاكی سوریا و بیابانی تەدموره به جۆرێك شه‌وی (9/8) نزیك بونه‌وه تا (15كم) رۆژهه‌ڵاتی دیمه‌شق و گه‌ڕانه‌وه. - جۆڵه‌ی سه‌ربازه درووزیه‌كان به پاڵپشتی ئیسرائیل هاوشان له‌گه‌ڵ سنوره‌كانی ئوردن به ئامانجی گه‌یشتن به ته‌نه‌ف (سێكوچه‌كه‌ی سنوری عێراق – سوریا - ئوردن) له‌به‌رامبه‌ردا هاتنه خواره‌وه‌ی هێزه‌كانی (هه‌سه‌ده) له به‌شی باكوری خۆرهه‌ڵات و گه‌یشتنیان به ته‌نه‌ف له پێناو كردنه‌وه‌ی كۆریدۆری داود كه ئیسرائیل ئامانجیه‌تی و له‌لایه‌كی تر كورد له خنكان ڕزگار ده‌كات. - گه‌ڕانه‌وه‌ی ڕووسیا بۆ سوریا و چالاکكردنه‌وه‌ی فڕۆكه‌خانه‌ی سه‌ربازی حمیمیم له لازقیه و فرۆكه‌خانه‌ی تەڕتوس و جێگیركردنی ڕادار و زیادكردنی سه‌رباز و چه‌ك و ته‌كنه‌لۆژیای سه‌ربازی پێمان ده‌ڵێن ڕووسیا داوای به‌شه كێكی خۆی ده‌كات به تایبه‌ت له ناوچه‌كانی كه‌نار. - ئه‌گه‌ری گه‌ڕانه‌وه‌ی ئێران بۆ سوریا ئه‌گه‌رچی دووره به‌ڵام ئێران له ئێستادا له هه‌وڵدایه به تایبه‌ت له ئه‌گه‌ری كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له ڕۆژئاڤای كوردستان، جێهێشتنی كورد له‌به‌رده‌م ره‌می كه‌ڵبەی تیژكراوی شه‌رع و توركیا، ده‌رفه‌ت ده‌داته ئێران بۆ گه‌ڕانه‌وه بۆ سوریا له ڕێگه‌ی كورده‌وه. - له قاڵبدانی ده‌سه‌ڵاته‌كانی تڕه‌مپ له‌لایه‌ن كۆنگرێسه‌وه به‌مه‌ش تره‌مپ ناتوانێ به ته‌نیا و به‌بێ گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ كۆنگرێس بڕیار له به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی ئه‌مریكا بدات له سوریا كه ئه‌مه‌ش بۆ كورد خاڵی به‌هێز و ئه‌رێنیه. - یه‌كێكی تر له كێشه‌كانی سوریا نه‌بونی یه‌كده‌نگیه له نێوان گروپه جیهادییه‌كان، چونكه به‌شێك له‌و گروپانه له سیاسه‌ته‌كانی ئه‌حمد شەرع نارازین و بگره به كوفری ده‌زانن به تایبه‌ت دوای هه‌وڵه‌كانی بۆ نزیك بونه‌وه‌ی سوریا له ئه‌مریكا و ئیسرائیل. - كۆنتڕۆڵ كردنی ئاسمانی سوریا له‌لایه‌ن ئیسرائیل و به‌كارهێنانی له بۆردومانه‌كانی كاتێك به‌رژه‌وه‌ندی ئیسرائیل بكه‌وێته مه‌ترسییەوە، ئه‌مه‌ش حكومه‌تی جۆلانی ته‌واو گەمارۆ داوە. ئه‌م خاڵانه ئاماژه‌ن بۆ ئه‌گه‌ری ده‌ستپێكردنی شه‌پۆڵی دووه‌می گۆڕانكاری له سوریا به‌مه‌ش چاره‌نوسی ئه‌حمه‌د شه‌رع له چاره‌نوسی به‌شار ئەسەد باشتر نابێت به تایبه‌ت دوای كۆمه‌ڵكوژیی عه‌له‌ویه‌كانی كه‌نار و دروزییه‌كانی باشور، له‌لایه‌كی تر په‌سه‌ند كردنی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات وه‌ك هێزێكی دیموكراتییخواز له سوریا به تایبه‌ت دوای داواكردنی هاوكاری دروزه‌كان و عه‌له‌وییه‌كان له (هه‌سه‌ده) بۆ پاراستنیان له شه‌بیحه‌كانی جۆلانی و پاراستنی نێوده‌وڵه‌تی بۆ كه‌مینه‌كان گلۆره‌ی ده‌سه‌ڵاتی شه‌رع كه‌وتووەتە لێژیی و كۆنفرانسی حه‌سه‌كه و یه‌كده‌نگیی و كۆده‌نگیی پێكهاته‌كان له ڕه‌تكردنه‌وه‌ی سیاسه‌تەكانی شه‌رع و په‌سەندكردنی سیاسه‌ته‌كانی (هه‌سه‌ده) ئه‌مه‌ی سه‌لماند.
نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ میکانیزم و قۆناغەکان لە پەیوەندییە سیاسییەکان و هاوکیشە جیهانییەکانی هێز و دیپلۆماسییەتدا، ئەمریکا و ئیسرائیل دوانەیەکی لێکدانەبڕاون. بۆ دەیان ساڵە ئیسرائیل کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر بڕیاردانی سیاسی ئەمریکا هەبووە، ڕەگ و ڕیشەی دینامیکییەتی کاریگەریی ئیسرائیل لە نێوەندی سیاسیی بڕیاردانی ئەمریکییدا، پێکهاتووە لە تێکەڵەیەک لە هاوپەیمانییە ستراتیژییەکان، هێزی لۆبییکردن و حیکایەتی سیاسیی هاوبەشدایە. ئەم کاریگەرییە یەکپارچە و بە یەکجار نییە بەڵکو قۆناغ بە قۆناغ پەرەی سەندووە. کاریگەرییەکە سەرباری هۆکاری ڕووداوە مێژووییەکان، هەروەها لە ڕیگای چوارچێوە دامەزراوەییەکان و پڕۆژە ئامانجدارەکانەوە لە قاڵب دراوە. قۆناغی یەکەم: پێکهێنانی هاوپەیمانی ستراتیژی ١٩٤٨-١٩٧٣ دامەزراندنی ئیسرائیل لە ساڵی ١٩٤٨ هاوکات بوو لەگەڵ دووجەمسەریی جیهان و جەنگی سارد. ئیسرائیل بەربەستێک بوو لەبەردەم فراوانخوازییەکانی بلۆکی سۆڤیێتی کە لەو سەردەمەدا چەند وڵاتێک لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کەوتبوونە ژێر سیاسەت و ئایدیۆلۆژیای یەکێتی سۆڤیێتەوە. دوای جەنگی شەش ڕۆژەی ساڵی ١٩٦٧، کاتێک سەرکەوتنی سەربازی ئیسرائیل وەک بەربەستێک لە دژی کاریگەریی سۆڤیەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە تەواوی جێگای گرت، ئەمە وایکرد ئەمریکا پشتیوانییەکانی خۆی بۆ ئیسرائیل زیاتر و تۆکمەتر بکات.. لە ساڵی ١٩٧٣ لە جەنگی ئۆکتۆبەر “یان جەنگی یۆم کیپور” کە بە جەنگی چوارەمی عەرەب-ئیسرائیلیش ناسراوە، سەرۆکی ئەمریکا، ڕیچارد نیکسۆن ڕێگەیدا بە گواستنەوەی چەک بە فڕۆکە بۆ ئیسرائیل بەشێوەیەکی بەرفراوان. لە دوای ئەمەوە، بیرۆکەی ئیسرائیل وەک هاوبەشێکی ستراتیژی و سەرەکی لە پێکهاتەی سیاسیی و بڕیاردانی بونیادی دەزگایی ئەمریکادا چەسپا و جێگیربوو، کە ئەمەش کاریگەری لەسەر سیاسەتەکانی داهاتووی هاوکاری سەربازیی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل هەبوو. قۆناغی دووەم: بەدامەزراوەییکردنی کاریگەری (هەشتاکان-نەوەدەکان) لە سەردەمی ڕۆناڵد ڕیگان، هاوکارییەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل بەرفراوانتر بوون بۆ هاوبەشییکردن و پەیوەندیی هەواڵگریی، پەرەپێدانی چەکی هاوبەش و سیاسەتی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر. گروپەکانی لۆبییکردن، بە تایبەت لیژنەی کاروباری گشتی ئیسرائیل-ئەمریکی ناسراو بە ئایپاک (AIPAC) بوون بە هێزی گەورە و سەرەکی لە واشنتۆن. لە ساڵانی نەوەدەکان، یارمەتییە ساڵانەییەکانی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل کە زۆربەیان لە هاوکارییە سەربازییەکاندا خۆیان دەبینییەوە وەکو ڕێککەوتنی چەندین ساڵە جێگەیان گرت، کە پشتگیریی چاوەڕوانکراو مسۆگەر دەکات بەبێ لەبەرچاوگرتنی گۆڕانی کەسەکان و ئیدارەکانی پێکهێنانی حکومەت. یاسای باڵیۆزخانەی قودس لە ساڵی ١٩٩٥ کە لە ڕێگەی کۆنگرێسەوە پاڵپشتی کرا، نیشانیدا هاوتەریبی کۆنگرێس لەگەڵ لۆبیکردن بۆ لایەنگریی لە ئیسرائیل بەهێز و فراوانە. قۆناغی سێیەم: هاوئاهەنگیی سیاسیی دوای هێرشەکانی ١١ی سێپتەمبەر، ئەمریکا و ئیسرائیل لە چوارچێوەی جەنگی دژی تیرۆردا، هاوبەشیی لە لێکدانەوە و تێگەیشتندا سەبارەت بە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر یارمەتیدەر بوو بۆ ڕەوایەتیدان بە پشتگیری ئەمریکا بۆ ڕێوشوێنە ئەمنییەکانی ئیسرائیل، لەوانەش بەربەستی جیاکردنەوەی کەناری ڕۆژئاوا و گەمارۆکانی غەززە. لە ساڵی ٢٠٠٧ ئیدارەی جۆرج بوشی کوڕ، پاکێجێکی هاوکاری سەربازیی بە بڕی ٣٠ ملیار دۆلار و بۆ ماوەی ١٠ ساڵ بۆ ئیسرائیل پەسەند کرد. لە ساڵی ٢٠١٦دا، ئیدارەی ئۆباما یاداشتێکی لێکتێگەیشتنی بە بڕی ٣٨ ملیار دۆلار واژۆ کرد کە گەورەترین گرێبەستی یارمەتی سەربازییە لە مێژووی ئەمریکادا. قۆناغی چوارەم: پڕۆژە سیاسی و ئابوورییە یەکگرتووەکان (ساڵانی ٢٠١٠-ئێستا) لە نزیکەی کۆتایی ساڵانی دوو هەزارەوە کاریگەریی ئیسرائیل بواری سیاسیی و سەربازیی تێپەڕاند و گەیشتە ناو بوارەکانی ئابووریی و تەکنۆلۆژیی و دیپلۆماسیی. پڕۆژە هاوبەشەکانی وەک سیستەمی بەرگری موشەکی ئایرۆن دۆم کە لە ساڵی ٢٠١١ەوە لەلایەن ئەمریکاوە هاوبەشی دارایی دەکرێت، لەلایەن هەردوو حکومەتەوە بە شێوەیەکی کاریگەر، وەکو هێمای بەرژەوەندییە ئەمنییەکانی هاوبەشەکان پێشخراوە. هەروەها ئیسرائیل ڕۆڵی هەیە لە داڕشتنی هەڵوێستەکانی ئەمریکا سەبارەت بە ئێران؛ بۆ نموونە، وتارەکەی سەرۆکوەزیرانی ئەمریکا بنیامین ناتانیاهۆ لە ساڵی ٢٠١٥ بۆ کۆنگرێسی ئەمریکا، ڕۆڵی سەرەکی هەبوو لە کاریگەریی و پێکهێنانی کۆدەنگیی لە دژایەتییکردندا بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی ئێران. میکانیزمەکانی کاریگەری تۆڕەکانی لۆبیکردن ئایپاک و ڕێکخراوە هاوپەیمانەکانی، کاریگەریی بەرچاو دادەنێن لە ئاڕاستەکردنی هەڵمەتەکانی هەڵبژاردن، کە پشتگیری دوولایەنە بۆ یاسای لایەنگرییکردنی ئیسرائیل، مسۆگەر دەکەن. میدیا و ناوەندەکانی توێژینەوە و بەرهەمهێنانی فیکر دامەزراوەکانی وەک پەیمانگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی نزیک و چەندین ناوەندی دیکەی توێژینەوە و بەرهەمهێنانی فیکر لەلایەک و ڕووماڵکردنی میدیایی هاوسۆزانە و لایەنگیرانە بۆ ئیسرائیل یارمەتیدەرن لە داڕشتنی ڕای گشتی و ئاڕاستەکردنی سیاسەت. پەیوەندییە ئابووری و تەکنەلۆژییەکان هاوکاری لە ئاسایشی ئەلیکترۆنی، تەکنۆلۆژیای بەرگری و ژیری دەستکرد (AI) بە ڕەچاوکردنی بەرژەوەندی تایبەتیەکانیش بۆ بەڵێندەرانی بەرگریی و داڕێژەرانی سیاسەتی ئەمریکا، فەراهەم دەبێت. هێڵی دیپلۆماسی پێگەی ئیسرائیل وەک هاوپەیمانێکی سەرەکیی هەواڵگریی بۆ ئەمریکا لە ناوچەیەکی ناجێگیردا، ئۆفەرێکی بەهێزە بۆ ناوەندی سەرەکیی هەواڵگریی و ناوەندی بڕیاردانی سیاسیی ئەمریکا، ئەمەش یەکێک لە کاریگەرییە بەهێزەکانە. ئەنجام پەیوەندی نێوان ئەمریکا و ئیسرائیل بە کۆمەڵێک قۆناغی جیاوازی مێژووییدا تێپەڕیوە، لە پێویستی ستراتیژی سەرەتاییەوە تا دەگاتە یەکخستنی قووڵی سیاسیی و دامەزراوەیی، کە دەنگی ئیسرائیلی بە شێوەیەکی نائاسایی لە واشنتۆن بەهێز کردووە. لە ڕێگەی تێکەڵەیەک لە لۆبییکردن و هاوبەشی سەربازیی و پڕۆژەی ستراتیژییەوە، ئیسرائیل دڵنیایی بەدەستهێناوە کە دیدگاکان و ستراتیژەکانی، لە چەقی بڕیارە سیاسییەکانی ئەمریکادا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەمێننەوە. لەبارەی ئەم بابەتەوە، ئەی تۆ چۆن بیردەکەیتەوە؟
خەبات کوردە ١١١ ساڵ بەر لە ئێستا هێزەکانی بەریتانیا لە بەسڕەوە هاتنە ناو عێڕاق . هۆزە کوردیەکانی ئەو سەردەمە بەشداریەکی بەرچاویان هەبوو لە ڕێگری کردن و بەرپەرچدانەوەی داگیرکاریەکە ، لەگەڵ شێخ مەحمودی نەمر دانویان پێکەوە نە دەکوڵا و شێخ مەحمود ڕازی نەبوو عەقدی دامەزراندن و دەرهێنانی شاخە ئاسنینەکانی پێنجوین لە گەڵ ئینگلیزەکان ئیمزا بکات ، شۆڕشەکەی شێخیان تواندەوە و بە برینداری و بە دیلی ڕەوانەی هیندستانیان کرد . بەریتانیەکان دوای گەیشتنیان بە کەرکوک و هەر لە یەکەم شەودا (هاوشێوەی هیندیە سورەکانی ئەمەریکا) بە چواردەورەی ئاگرەکەی بابەگوڕگوڕ دا سوڕانەوە و گۆرانیان دەچڕی و ئاهەنگیان گێڕا و ویسکی سکۆتلەندی و شەڕابیان دەخواردەوە لە خۆشیان . زەمەن گوزەری کرد و ٤٥ ساڵی تەواو و بگرە زیاتریش بە نرخی زبڵ نەوتی کەرکوکیان بۆ خۆیان برد. هەتا ساڵی ١٩٧٢ ئەحمەد حەسەن بەکر کۆمپانیا بیانیە نەوتیەکانی عێڕاقی خۆماڵی (تآمیم) کرد . تا ڕوخانی دیکتاتۆرەکەی عۆجە کەس چڕوچاوی یەک بەریتانیشی لە عێڕاق نەدیتەوە، لە شەڕی ڕوخانی دیکتاتۆرەکەشدا، بەریتانیەکان پێش ئەمەریکیەکان تەواوی بەسڕە و بیرە نەوتیەکانی ئەو ناوچانەیان کۆنتڕۆڵ کرد و لە ڕێی کیسە بۆڕی پلاستیکەوە بە ناو ئاوی شەتول عەڕەب دەستیان کردەوە بە نەوت دزین . هەموو کاتێکیش چاوەڕێی هەلێک بوون بگەڕێنەوە سەر کێڵگە نەوتیەکانی کەرکوک و تا بەهاری ئەمساڵ ئاواتەکەیان هاتە دی و بە ڕێککەتنێکی ناشەفافانە لە گەڵ سودانی سەرۆک وەزیرانی ئێستای عێڕاق بە ناوی بوژانەوەی بیرە نەوتیەکانی هەر چوار کێڵگە بەناوبانگەکەی کەرکوک بە نیاز و مەرامی خۆیان گەیشتنەوە . ئێستا دەست بەکارن و پێویستیان بە نۆژنکردنەوەی کۆنە هێڵە نەوتیەکانی خۆیانە و نایانەوێ هیچ وڵاتێکی ناوچەکە بکەنە شەریکی ئەو تاڵانیە و هەر خۆیان سوڵتان بن بە سەر ئەو خێر و بەرەکەتەوە . لە ڕابردوو، هێڵێکیان ڕاکێشا بوو بۆ بەندەری حەیفا و لە دوای ساڵی ١٩٤٨ بە هۆی شەڕی عەڕەب و جولەکە لە کارکەوت . دوای چەند ساڵێک ڕێڕەوی هێڵەکەیان گۆڕی و ڕووی بۆڕیەکانیان لە بەندەری بانیاسی سوریا کرد و ئەویش دوای تێکچونی نێوانی هەر دوو دیکتاتۆرەکەی عێڕاق و سوریا (سەدام حوسەین و حافز ئەسەد) بە یەکجاری ڕاوەستا .! ئێستا و لەو کاتە ناسکەی سوریا و ناوچەکە بە گشتی بەریتانیەکان بە سیاسەتێکی دژە کوردەوە دەیانەوێ دڵی عەڕەب بە گشتی بۆ لای خۆیان ڕاکێشن و پێگەیەک بۆ خۆیان جێگیر بکەن لە ناوچەکە و کوردیش بکەنە قۆچی قوربانی. هەر چەندە لە ڕواڵەتدا بەریتانیای عوزما بۆتە دەوڵەتێکی لەڕ و لاواز لە ئابوریدا بەڵام لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا ئێستاش باڵا دەستە و خودی ئەمەریکا، بوخچە ئاسا دەخاتە ژێر هەنگڵی خۆیەوە . بەڵێ لە شەڕی بردنی خێر و بێری سوریا وەکو ڕێویەکی فێڵباز خەریکن خۆیان دەگەڕێننەوە سەردەمی جەنگی جیهانی یەکەم و ئەوەی فەڕەنسیەکان بۆیان مەیسەر نابێ ئەوان دەیانەوێ بۆ خۆیانی بقۆزنەوە . ئەوەتا ئێستا دوای تەنها دوو شەو و دوو ڕۆژ کە تورکیا ڕێگری کرد لە فەڕەنسا دانیشتنێک بکرێ بۆ چارەسەری کەمە نەتەوەییەکانی سوریا ، خێرا بەریتانیەکان هاتنە ناو بابەتەکە و پێشنیاریان کرد کە ئەو دانیشتنە لە وڵاتی ئوردون و نەوەی ئەلحوسەینی خزمەتکاریان ئەنجام بدرێ . لە هەشت مانگی دوای ڕوخانی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەد دا تورکەکان ویستویانە بە هەر شێوەیەک بێ ئەردەن بخەنە ناو هاوکێشە سیاسییەکانی سوریاوە و چیان بوێ پێیان بکەن . بەڵام لە ترسی باڵادەستی ئیسڕائیل و ئەمەریکا مەلیکی ئەردەن بە عاقڵی خۆی پاراستوە و نایەوێ خۆی و گەلەکەی سەرگەردان بکات . لە ئێستادا ئەمەریکا سەرقاڵی چاوپێکەوتنەکەی سەرۆکی ڕوسیایە و خەریکە لەو ئالاسکایەی کە بە نرخی خۆڵ لە ڕوسیایان کڕی کێشەی شەڕی ئۆکڕانیای لێ چارەسەر بکات . ئیسڕائیلیش لە هەمانکاتدا خەریکی پاکتاو کردنی چەکدارەکانی حەماسە و بەو هیوایەیە چەند دیلێکی بە زیندویی دەستبکەوێتەوە . بەڵام باڵا دەستی سیاسیی و سەربازیی ئەمەریکا و ئیسڕائیل لە ناوچەکە و چاوکراوەییان وادەکات، بە ڕاستی زەحمەت بێت هیچ کام لە تورکیا و فەڕەنسا و بەریتانیەکانیش بتوانن بۆ چەند کاتژمێرێکیش بێت لە ترسی ئەمەریکا و ئیسڕائیل خۆیان فەرز بکەن . جا تورک دەیانەوێ کێ بە مێرد بدەن و بەریتانیەکان کێ دەکەنە قوربانی هەمووی وەکو میزەڵدانێکی فوو تێکراو بە دەستی ئەو دوو دەوڵەتە خێرا بە دەرزیەک فش دەکرێتەوە .! بە دڵنیاییەوە هەر ئەوە دەرەنجامەکە دەبێ و نە کوردانی ڕۆژئاڤا و نە دروزەکانی جیرانەکەی ئەردەن و نە عەلەویەکانی سەر دەریاش ناگەنە پایتەختی ئەردەن و هاکان فیدان و ئەردۆگانیش هەر دەبێ بەو هیوایە بتلێنەوە و لە ورگی خۆیان بدەن . بۆیە دەبێ کوردانی ڕۆژئاڤا زیاتر چاوکراوە بن و نەهێڵن فرت و فێڵەکانی ڕێویە لەڕ و لاوازەکەی ئینگلیز لە خشتەیان بەرن .
سەرچاوە: میدیای پەنجەرە بەپێی نوێترین داتای ڕێکخراوێکی ئەمەریکیی باوەڕپێکراو، هەردوو وڵاتی تورکیا و ئێران بە شێوەیەکی بەرچاو ئامادەیی سەربازیی خۆیان لەناو خاکی هەرێمی کوردستاندا چڕکردووەتەوە و پێکەوە خاوەنی 290 بنکە و بارەگای سەربازیین. ڕێکخراوی CPT، ڕێکخراوێکی ناحکومیی نێودەوڵەتییە و لە ساڵی 1984 لە ئەمەریکا دامەزراوە. ئەم ڕێکخراوە بە کاری مەیدانی و بەڵگەیی لە ناوچە کێشە لەسەرەکاندا ناسراوە و ڕاپۆرتەکانی لەلایەن ناوەندە دیپلۆماسی و نێودەوڵەتییەکان و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤەوە بایەخی پێدەدرێت و وەک سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراو پشتی پێدەبەسترێت. نوێترین داتاى رێكخراوه‌كه كه تایبه‌ت بۆ په‌نجه‌ره نێردراوه، قه‌باره‌ى ئاماده‌یی بنكه و باره‌گا سه‌ربازییه‌كانى هه‌ردوو وڵاتى توركیا و ئێران له هه‌رێم پیشان ده‌دات. تورکیا: 139 بنکە و فراوانخوازیی بەردەوام بەگوێرەی ڕاپۆرتەکە، کە کۆپییەکی دەست پەنجەرە کەوتووە، تورکیا تا ئێستا 139 بنکە و بارەگای سەربازیی لە ناوچە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان دامەزراندووە. ئەم ژمارەیە پێکدێت لە: 86 بارەگای سەربازیی سەرەکی: پێشتر ژمارەیان 85 بنكه بوو، بەڵام لە ڕێکەوتی 29ـى مانگی ڕابردوودا، سوپای تورکیا بارەگایەکی نوێی لە ناحیەی باتیفا لە سنووری پارێزگای دهۆک دامەزراند. 53 بنکەی بچووکتر و خاڵی سەربازیی: کە بۆ چاودێریی و ئۆپەراسیۆنی سنووردار بەکاردەهێنرێن. ئامادەیی سەربازیی تورکیا لە هەرێمی کوردستان مێژوویەکی درێژی هەیە و دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی نەوەدەکان. تورکیا بیانووی سەرەکیی ئەم ئۆپەراسیۆن و بنکە سەربازییانەی بە بوونی چەکدارانی پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK) لە ناوچە شاخاوییەکانی هەرێم پاساو دەدات و بەردەوام ئۆپەراسیۆنی زەمینی و ئاسمانی ئەنجام دەدات، کە زۆرجار زیانی گیانی و ماڵی بە هاووڵاتییانی سڤیلی ناوچەکە گەیاندووە. ئێران: 151 بنکە و پێشڕەوی بە قووڵایی 10 کیلۆمەتر لەلایەکی دیکەوە، ڕاپۆرتەکە جەخت لەوە دەکاتەوە کە کۆماری ئیسلامیی ئێران لە دوای ساڵی 2012ـه‌وه 151 بنکە و بارەگای سەربازیی لە ناوچە سنوورییەکانی هەرێم، بەتایبەت لە سنووری پارێزگاکانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی سۆران، دروستکردووە. جگە لە دامەزراندنی بنکە، ڕێکخراوەکە ئاشکرای کردووە کە هێزەکانی ئێران بە درێژایی سنوورەکان نزیکەی 10 کیلۆمەتر هاتوونەتە پێشەوە و چوونتە ناو قووڵایی خاکی هەرێمی کوردستانەوە. ئێرانیش هاوشێوەی تورکیا، بوونی هێزە ئۆپۆزسیۆنە کوردییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان (وەک حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران، کۆمەڵە و پژاک) لە خاکی هەرێمدا بە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانیی خۆی دەزانێت. لەو چوارچێوەیەدا، جگە لە دروستکردنی بنکەی سەربازی، چەندینجار بە مووشەک و درۆنی خۆکوژ هێرشی کردووەتە سەر بارەگای ئەو حیزبانە و ناوچە مەدەنییەکانی نزیک لە سنوور.
سەرتیپ جەوهەر بڕیاربوو ناوەڕاستی ئەم مانگە كۆنگرەیەك لەپاریس بەچاودێری فەرەنساو ئەمریكا لەنێوان دەسەڵاتدارانی نوێی دیمەشق و هەسەدە بەڕێوەبچێت، بەڵام دەستوەردان و فشاری دەرەكی ئەم هەوڵەی لەباربرد بەتایبەت توركیا بۆیە دوێنێ دەسەڵاتدارانی دیمەشق بەڕەسمی بەشدارینەكردنیان لەكۆنگرەكە راگەیاند، ئەمەش بەبیانوی بەڕێوەچوونی كۆنگرەی (یەكخستنی هەڵوێست) لەحەسەكە كەلەلایەن هێزەكانی سوریای دیموكرات بۆ پێكهاتەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا رێكخرابوو. كۆنگرەكەی لەحەسەكە كە نزیكەی 400 كەس بەشداریان تێداكرد، جگە لەپێكهاتەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا، هەریەكە لەنوێنەرانی عەلەویی و درووزەكان پەیامی خۆیان خوێندەوەو پشتیوانیان لەكۆنگرەكەو پەیامەكەی كرد، بەڵام ئەوەی جێی سەرنج بوو كۆنگرەی نیشتیمانی كورد لەسوریا (ئەنەكەسە) كە پێكهاتەیەكی سیاسی كوردەو پارتی دیموكراتی كوردستان (لەباشور) پشتیوانیان دەكات بەشداریان لەكۆنگرەكە نەكردو هیچ سەرنجێكی رەسمیشیان نەبوو. ئەو كۆنگرەیەی حەسەكە جگە لەدیمەشق، جێی نیگەرانی توركیاش بوو، ئەوەی گرنگە پێویستە رێڤەبەرانی رۆژئاوای كوردستان كار بۆ ئەوەبكەن كە ئەوان دەتوانن پێكهاتە سیاسی و تایفییەكان لەسوریا كۆبكەنەوەو پشتیوانیان بەدەستبێنن، بەڵام دەسەڵاتدارانی دیمەشق نەك ناتوانن پێكهاتەكانی سوریا كۆبكەنەوە، بەڵكو ئامادەنین بەشداریان پێبكەن لەهیچ بڕیارو كایەیەكی سیاسی و بەڕێوەبردن! بگرە لەماوەی 8 مانگی رابردوو دووجار كۆمەڵكوژییان لەناوچەی عەلەوییەكان و دروزەكان كردووە. بەپێی هەموو لێكدانەوەكان بەشدارینەكردنی حوكمڕانانی دیمەشق لەكۆنگرەكەی پاریس لەژێر فشاری توركیابووە، بەتایبەت بەر لەدوو رۆژ هاكان فیدان بەسەردانێكی رانەگەیەنراو و بەپەلە گەیشتە دیمەشق و دژایەتی خۆی بۆ كۆنگرەی پاریس بەدیمەشق گەیاند. ئێستاش هیچ ئاسۆیەك بۆ دۆخی سوریا دیار نییەو پێشبینی ناكرێت بەمزوانە سەقامگیر ببێت. ئەنقەرە نایەوێ رێككەوتنێك لەنێوان دیمەشق و رێڤەبەری باكوری خۆرهەڵاتی فوراتدا بكرێت، بەڵكو دەیەوێت دانوستانەكان كورتبكاتەوە لەسەر تەنها پرسی كورد لەسوریا بەپێدانی چەند مافێكی سەرەتایی و هاوكات نایەوێت پرسی رێڤەبەری باكوری رۆژهەڵاتی فورات وەك هەرێمێك یان ناوچەیەكی خۆبەڕێوبەر ببێتە واقع و هەسەدە لەبارەی چارەنوسی ئەو ناوچەیە گفتوگۆ لەگەڵ دیمەشق بكات. ماوەیەكە گرژی و ئاڵۆزییەكی زۆری ئەمنی لەسنورەكانی نێوان هێزەكانی هەسەدەو هێزەكانی رژێمی نوێی سوریا هەستی پێدەكرێت. هەردوولا تۆپبارانی یەكتر دەكەن، ئەمریكاو فەرەنسا لەو گرژیەدا لەدیمەشق نیگەرانن، لایەنگری هێزەكانی سوریای دیموكرات دەكەن، بەڵام پێدەچێت ئەم گرژیە دەستی توركیاو چەند گروپێكی نزیك ئەحمەد شەرعی لەپشت بێت. بەپێی هەموو لێكدانەوەكان، هێزەكانی سوریای دیموكرات توانای سەربازیی و ئەمنی زۆر باشترە بەراورد بەهێزی سەربازیی دیمەشق، بۆیە ئەگەر ئەو پێكدانانە لەوە زیاتر پەرە بستێنێ، ئەوا هێزەكانی سوریای دیموكرات توانای كۆنترۆڵكردنی بەشێك لەناوچەكانی بەری رۆژئاوای فوراتیان هەیە بەتایبەتیش منبەج و ناوچەكانی نزیك حەلەب. دواخستن یاخود سەرنەگرتنی كۆنگرەی پاریس چاوەڕوانكراو بوو، ئێستا جگە لەتوركیا بەریتانیاش هاتۆتە ناو یاریەكە. دوای كردنەوەی باڵیۆزخانەو راگەیاندنی لایەنگیریان بۆ ئەحمەد شەرع، ئەوانیش دەیانەوێ رۆڵیان هەبێت لەپرسی گفتوگۆی نێوان دیمەشق و هەسەدە. نایانەوێ فەرەنسا بەتەنها ئەو رۆڵە میحوەرییە بگێڕێت بۆیە پێشبینی دەكرێت كۆبونەوە یاخود كۆنگرەكەی پاریس كە دەمێكە ئامادەكاریی بۆ دەكرێت ببرێتە وڵاتێكی دیكەو لەكاتێكی دیكە دا بكرێت، بەڵام جگە لەفەرەنساو ئەمریكا، بەریتانیەكانیش لەكۆنگرەكە ئامادەبن و رۆڵ بگێڕن لەدووبارە داڕشتنەوەی نەخشەڕێی قۆناغی راگوزەرو پرسی نوسینەوەی دەستورو چۆنیەتی بەیەكەوە ژیانی پێكهاتەكان. پێشبینی دەكرێت كۆنگرەكەی پاریس ببرێتە عەممانی پایتەختی ئوردن، رەنگە ئەمە خواستی ئەو وڵاتانەش بێت كەپشتیوانی ئەحمەد شەرع دەكەن بەتایبەت سعودیەو ئیمارات. جێی سەرنجە بەریتانیا وەك چۆن لەدوای ریفراندۆمی 2017ی كوردستان و پرسی راگرتنی نەوتی هەرێمی كوردستان رۆڵێكی ئێجگار خراپی دژی كورد گێڕا، ئێستاش دوای زیاتر لە 8 مانگ لەرووخانی ئەسەد هاتۆتە گۆڕەپانەكەو هەمان رۆڵی خراپ و دژ بەكورد لەسوریا دەگێڕێت و لایەنگری حوكمڕانانی نوێی دیمەشقە لەدژی ماف و بەركەوتەی گەلی كورد. ماوەی چەند هەفتەیەكە هەست بەگۆڕانكارییەكی ئیجابی دەكرێت لەهەلوێستی ئەمریكا بەرامبەر كورد، پێشتر (تۆم باراك) نوێنەرەكەی سەرۆكی ئەمریكا بۆ گفتوگۆی نێوان هەسەدەو دیمەشق چەند لێدوانێكی بێسەروبەرو خراپی دژی كوردو پرسی فیدراڵی لەسوریادا، ئەمەش ناڕەزایەتی لەلایەن هەسەدەو كورد لێكەوتەوە، بەڵام لەو گرژیانەی چەند رۆژەی نێوان هێزەكانی هەسەدەو گروپە چەكدارەكانی شەرع مەیلی كوردیان زیاترەو ناڕازین لەهەڵسوكەوتی شەرع.
ئامادەکردن: هاوڵاتی نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ بۆ ڕاپۆرتێک لەبارەی لایەنەکانی پڕۆژەکە و ئەگەرەکانی بەردەمی، لەگەڵمان بن: دوای ئەوەی وەزیری ووزەی سوریا، محەممەد بەشیر، ڕایگەیاند کە لە ئایندەیەکی نزیکدا لە سەردانێکیدا بۆ عێراق، گفتوگۆ لەبارەی سەرلەنوێ ژیانەوەی هێڵی بۆری نەوتی کەرکوک-بانیاس دەکەن، بابەتەکە بووەتە جێی سەرنجی شیکەرەوەکانی بواری ووزە و ئابووریی. هێڵی بوڕی نەوتی کەرکوک-بانیاس، پڕۆژەیەکی گرنگی ووزە و ڕێگەی گەیاندنی لێشاوی زێڕی ڕەشی عێراقە لە کەر کوکەوە بە بەندەری بانیاس لەسەر دەریای ناوەڕاست و لەوێوە ووڵاتانی ئەوروپا و بازاڕەکانی جیهانەوە. درێژی هێڵەکە ٨٠٠ کیلۆمەتر دەبێت. هێڵی بۆڕی نەوتی کەرکوک-بانیاس لە ساڵی ١٩٥٠ دەستکراوە بە بونیادنانی و لە ساڵی ١٩٥٢ تەواو بووە و ڕاستەوخۆ کاریکردووە و توانای گواستنەوەی ٣٠٠ هەزار بەرمیلی هەبووە لە ڕۆژێکدا. لە ساڵی ١٩٨٢ هێڵەکە ڕاگێرا بەهۆی ناکۆکییە سیاسییەکانی نێوان هەردوو وڵاتەوە لە سەردەمی حافز ئەسەد و صەدام حسێندا. لە نۆژەنکردنەوە و فراوانکردن و گەورەکردنیدا، پێدەچێت توانای گوستنەوەی بگاتە یەک ملیۆن و نیو بەرمیل لە ڕۆژێکدا. سوریا دەیەوێت لەم دۆخە ئابوورییە دژوارەیدا سوود لە زیندووکردنەوەی هێڵەکە ببینێت و وەکو سەرچاوەیەکی بەردەوامی داهات بەکاریبهێنێت لە بووژانەوەی ئابووری وڵاتەکەدا. هەروەها پەیوەندی ووزەی ببێتە پردێک و بنەمایەک بۆ ئەوەی پەیوەندیی ئابووریی و سیاسیی خۆی لەگەڵ عێراق بەهێز بکات. لەم دۆخەدا سوریا زۆر پێویستی بە بونیادنانەوەی پەیوەندییەکانی هەیە لەگەڵ ووڵاتان بە گشتی و بەتایبەتی ووڵاتانی دراوسێ. هەڵوێستی تورکیا لەبارەی پڕۆژەکەوە دوای ئەوەی سەرۆکی تورکیا، ئەردۆگان، ڕایگەیاند ئەو ڕێککەوتنەی کە لە ساڵی ١٩٧٣ ەوە کاری پێدەکرێت لەگەڵ عێراق بۆ گواستنەوەی نەوتی عێراق بۆ بەندەری جەیهان لە ڕێگەی هێڵی بۆری نەوتی کەرکوک – جەیهان، لە هاوینی ساڵی ٢٠٢٦ کۆتایی دێت و ئامادە نییە بۆ نوێکردنەوەی ڕێککەوتنەکە. ئەمەش بەهۆکاری ئەو سزا یەک ملیار دۆلارییەی سەپێنرا بەسەریدا لەئەنجامی سکاڵایەکی عێراقدا لە داگای پاریسدا کە نەوتی هەرێمی کوردستانی ڕاگرت کە بەبێ ڕەزامەندیی عێراق نەوتەکەی فرۆشراوە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە لە ڕێگەی هێڵی بۆری نەوتی کەرکوک-جەیهانەوە. پەیوەندی پڕۆژەکە بە هەرێمی کوردستنەوە بەوپێیەی ڕێککەوتنەکە لە نێوان دیمەشق و بەغدا دەبێت، کۆنترۆڵی تەواوی هەناردەی نەوتی کەرکوک و هەرێمی کوردستان دەچیێە ژێر دەستی بەغدا. هەرێم بەهێچ شیوەیەک ناتوانێت بەبێ ڕەزامەندیی بەغدا و بەبێ ڕێککەوتن لەگەڵی، نەوتەکەی بفرۆشێت. کە ئەمەش ناوەندگەراییەکی زیاتر و دەسەڵاتدارێتییەکی زیاتر بە بەغدا دەبەخشێت و بۆ هەرێمیش وابەستەییەکی زیاتر بە بەغداوە. بەربەست و ئاڵنگارییەکان بۆرییەکە لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە لە خزمەتگوزاریی بەردەوام بێبەش بووە جگە لە ماوەیەکی کەم و بەشێوەیەکی کاتی لە سەرەتای ساڵی ٢٠٠٠ کە بۆ جیبەجێکردنی بڕیاری نەوت بەرانبەر بە خۆراک لە دوای چەندین ساڵی گەمارۆی نێودەوڵەتی لەسەر عێراق. هەروەها هێڵەکە لە کاتی ململانێکانی دواتردا زیانێکی زۆری پێگەیشتووە. هەروەها ئەگەرێکی بەهێز هەیە تورکیا بێتە ناو پرسەکەوە و فشار لەسەر دیمەشق دابنێت تا لە ڕێککەوتنەکە پاشەکشە بکات، چونکە هێڵی کەرکوک-بانیاس بە تەواوی دەبێتە جێگرەوە بۆ هێڵی کەرکوک-جەیهان. نۆژەنکردنەوەی هێڵەکە تێچوویەکی زۆری پێویستە. پڕۆژەکە ڕووبەڕووی مەترسی هەندێک سزا، لەلایەک و ئاسایشی هێڵەکە لە ناوخۆی سوریا لەلایەکی تر دەبێتەوە. هەروەها سیاسەتی ئاڵۆزی دابەشکردنی داهات لە نێوان بەغدا و هەولێردا یەکیکی تر لە ئاڵنگارییەکان دەبێت. تەنانەت ئەگەر لە ڕووی سیاسییەوە ڕێککەوتنیش بکرێت، دووبارە دروستکردنەوەی وێستگەکانی پەمپکردن، چاککردنەوە یان گۆڕینی بۆری و نوێکردنەوەی بەندەری بانیاس کاتێکی زۆری دەوێت. دەرئەنجام زیندووکردنەوەی هێڵی بۆری نەوتی کەرکوک – بانیاس لە ڕووی ستراتیژییەوە بە گرنگ و لە ڕووی ڕەمزییەوە بە بەهێز دادەنرێت. هێڵەکە دەروازەیەکی بەدیل لە دەریای ناوەڕاستدا پێشکەش بە عێراق دەکات و داهاتی ترانزێت بە سوریا دەبەخشێت - بەڵام وەک پڕۆژەیەک بە تێچوویەکی زۆرەوە و بە هەستیاریی دەمێنێتەوە لە پارستنی ئاسایشەکەیدا. لە ئەگەری ڕێککەوتن و سەرکەوتنی پڕۆژەکەدا، ئەوەی تیایدا زیانمەند دەبێت بە پلەی یەکەم هەرێمی کوردستانە کە بەتەواوی وابەستە دەبێتەوە بە بەغداوە چونکە توانای فرۆشتنی سەربەخۆیانەی نەوت لەلایەن هەرێمەوە بە تەواوی بەبنبەست دەگات و هەروەها تورکیاش زیانمەند دەبێت. بەڵام بەغدا و دیمەشق جگە لەوەی سوودمەندە گەورە ئابوورییەکە دەبن هەروەها پێگەی دیپلۆماسییەتی ووزە و سیاسەتیان بەهێز دەبێتەوە. بۆچوونی تۆ لەبارەی پڕۆژەیەکی وەها گرنگ لەنێوان بەغدا و دیمەشق چییە؟
