.jpeg)
نۆڤلێتی ئەو منداڵەکەی کوشت؟ لە نووسینی نووسەری ناسراوی نەمساوی شتێڤان تسڤایگ، لەلایەن ئەردەڵان عەبدوڵڵاوە لە ئەڵمانییەوە کراوە بە کوردی، لەلایەن ناوەندی رۆمان لە سلێمانی چاپکراوە.. کتێبەکە قەبارە مامناوەندە و خۆی لە دووتوێی 100 لاپەڕە دەبینێتەوە. شتێڤان تسڤایگ یەکێکە لە نووسەرە ناسراوەکانی نەمسا، لە ساڵی 1881 لەدایکبووە و لە ساڵی 1942 کۆچی دواییکردووە. کەسێکی فرە بەهرە بووە، لەیەککاتدا رۆماننوس، چیرۆکنووس، مێژوونووس، رەخنەگرێکی ئەدەبیش بووە، لە بواری رۆماندا کۆمەڵێک بەرهەمی جوانی هەیە لەوانە (شەترەنج، ئەمۆکلاو، نهێنییە ئاگرینییەکان) ئەم نۆڤلێتەش یەكێكە لە بەرهەمە جوانەکانی نووسەر. ئەم نۆڤلێتە باسی دوو بنەماڵە دەکات، کە قەدەر دەیانکات بە دراوسێی یەکتر، خێزانی یەکەم ( بێنستی) لە کۆتایی تەمەنیانن، هاتوون بۆئەوەی لە گوندێکدا بژین کە دەکەوێتە نزیک شاری باتی ئینگلتەرا، تاکۆتایی ژیانیان بەسەر بەرن و ژیانێکی ئارامیان هەبێت. گەرچی بنەماڵەی دووەمە( بنەماڵەی لیمپلی) کە ئەوان گەنجترن، ئەوانیش بە دوای ئارامییدا دەگەڕێن و خۆیان لە ژاوەژاوی شار بەدوور دەگرن. پاش ناسینی هەردوو بنەماڵەکە، خێزانی یەکەم بە رێکەوت سەگێکی بچووکیان پێشکەش دەکەن، تاوەکو کاتی بەتاڵی خۆیانی پێ بەسەر بەرن، بەڵام دواتر ئەم سەگە دەبێتە بەڵایەکی گەورە بۆ بنەماڵەی لیمپلی. سەرەتا لیمپلی زۆر هۆگری سەگە دەبێت و هێندەی گرنگیی و بایەخی پێدەدات، بەشێوەیەک دەبێتە کۆیلەی سەگەکە، بەڵام پاشتر ژنەکەی منداڵێکی جوانی دەبێت، ئەمەش وادەکات کە لیمپلی هەموو ژیانی خۆی بۆ کچە بچووکەکەی تەرخان بکات و سەگەکەی پشتگوێ بخات. ئەمەش دەبێتە هۆی تووڕەبوون و دڕندەبوونی ئەو سەگەکەی کە ماوەیەکی زۆرە بەخێویی کردووە. دواجار سەگەکە تۆڵەی ئەم پشتگوێخستنە لە منداڵەکە دەکاتەوەو دەیکوژێت. لەم نۆڤلێتەدا نووسەر هەوڵیداوە، جگە لە باسکردنی هەست و سۆزی مرۆڤ، ئاوڕێکیش لە جیهانی ئاژەڵەکان بداتەوە بەتایبەتی سەگ. باسی هەڵسووکەوت، لەهەمانکاتیشدا هەست و سۆزی ئەوانیش دەربخات. ئەم نزیکردنەوەیەی دوو جیهانی دژ بە یەکیش، خۆی لە خۆیدا داهێنانێکی گەورەیە.
ـ ئەم حوكمڕانانە لەهەموو لایەكەوە دەست بۆ گیرفانی خەڵك دەبەن، بوونەتە شەریكی گیرفانی ئەم میللەتە ـ خەڵك بۆتە كرێچیی ئەم حوكمڕانیە، مانگانە چی دەستدەكەوێت دەبێت بێداتە كۆمپانیاكان ـ حوكمڕانان 9 قات نرخی كارەبایان زیادكردووە، كەچی یەك حزبی ئۆپۆزسیۆن دەنگی لێوەنەهاتووە ـ ئەو ئۆپۆزسیۆنەی هەیە زۆربەی موچەخۆری مانگانەی دەسەڵاتە بۆیە دەسەڵات خراپتر دەكات نوسینى: سەرتیپ جەوهەر ئەوەی حوكمڕانان بەم حوكمڕانیە و خەڵكی كوردستانی دەكەن، لە مێژووی هیچ حوكمڕانیەك لەمێژوودا نەبووە! حكومەت و حوكمڕانیی بووە بە (دیل)ی دەستی كەمینەیەك كە لە تاریكیدا لە دەرەوەی قانون و لە ژوری بچوك و تاریكدا گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیاكاندا دەكەن گوایە بۆ چاككردنی خزمەتگوزارییە، وەك ئاو و كارەبا و نەخۆشخانە و پۆستە و تاپۆ و فەرمانگە دادییەكان و ..تد وایلێهاتووە هەموومان وەك كرێچی، مانگانە هەرچی دەستماندەكەوێت لە دەستی ئەو كۆمپانیا ملۆزمانەی بكەین كە حوكمڕانان لەژێر ناوی جیاوازەوە بەسەریاندا سەپاندوین. ئاخر لە كوێی دونیا هەبووە حكومەت لە ڕێی كۆمپانیاوە بە كونفەیەكونێك نرخی كارەبا 9 قات لەسەر هاوڵاتیانی زیادبكات، لە كوێی دونیا هەبووە حكومەت لە فەرمانگەی دادنوسیدا كۆمپانیایەك بەسەر هاوڵاتیاندا بسەپێنێت لەبری عەریزەیەكی تەنها 1 هەزار دیناریی 20 هەزار لە هاوڵاتیان وەرگرێت؟! رۆژانە بەناوی ژینگەوە لە چەندین شوێنی جیاواز لە حكومەت، پارە لە هاوڵاتیان وەربگیرێت و یەك دیناریش بۆ سندوقی چاككردنی ژینگە تەرخان نەكرێت؟! ئەی لە كوێ هەبووە حكومەت لە ئەنجومەنی وەزیران لە باتی وەزارەتی داد لەدەرەوەی یاسا گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیا بكات بۆ تۆماری فەرمانگەكانی تاپۆ و ملیارەها دینار بدات بە كۆمپانیا؟ ئەی لێوەرگرتنی پارەی تابلۆ؟ ئەی زیادكردنی نادەستوریی رەسم و باج لەسەر هاوڵاتیان؟ ئەی كۆمپانیایەكیان هێناوە بەزۆر بڕی 55 هەزار دینار لە خەڵك وەردەگرێت گوایە مامەڵەكانیان بۆ دەگەیەننە ماڵەوە! ...تد ئەم حوكمڕانیە بەئاراستەیەك هەنگاو دەنێت، هەناسەی بۆ خەڵك نەهێشتۆتەوە. لەلایەك هەرچی نەوت و سامانی ژێر زەوی هەیە رۆژانە بەبەرچاوی هەموومانەوە بە تانكەر بەڕێی قاچاخ دەیفرۆشن و كەس نازانێت داهاتەكەی چی بەسەردێت، لەلایەكی دیكە خەریكن هەموو سێكتەرەكانی خزمەتگوزاریی و پێداویستیە بنەڕەتیەكانی ژیان لەم هەرێمە رادەستی كەرتی تایبەت و كۆمپانیاكان دەكەن و لە هەموو لایەكەوە دەست بۆ گیرفانی خەڵك دەبەن و بوونەتە شەریكی داهات و گیرفانی ئەم میللەتە هەشبەسەرە. ئەم تەجاوزەی حوكمڕانان بەسەر قانون مافی خەڵك لەخراپیی و مردۆخیی ئۆپۆزسیۆنەوە سەرچاوەی گرتووە. ئەو پێشێلكارییەی دەسەڵاتداران بەسەر ماف و ژیانی خەڵكدا لە ئەنجامی نەبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی كارا و راستەقینەیە بەجۆرێك بتوانێت بەر لە كارە ناقانونیی و زیادەڕۆییەكانی حكومڕانان بگرێت. خراپی ئۆپۆزسیۆنە؛ دەسەڵات خراپتر دەكات. ئەو ئۆپۆزسیۆنەی هەیە (زۆربەی) یان ئەجێندایەكی روونی ئۆپۆزسیۆنبوونی راستەقینەی نییە تا ببێتە چاودێر بەسەر حوكمڕانییەوە، یاخود موچەخۆری مانگانەی دەسەڵاتە یاخود چاوەڕێی تەشكیلەی حكومەتە و ئەویش دەیەوێت دەستی لە لچكێكی حوكمڕانیی گیرببێت و بەشێك لەو شیرینیەی دەسەڵاتیی بەربكەوێت كە هەرچوار ساڵ وەك غەنیمە بەسەر لایەنە سیاسیەكاندا دابەشدەكرێت. كاتێكیش دێتە حكومەت، لەبری نمونەیەكی باش پێشكەش بكات، لە پارتی و یەكێتیی خراپتر دەكات! ئەو ئۆپۆزسیۆنەی هەیشە، رەنگدانەوەی دۆخی خراپیی حوكمڕانییە، بۆیە دەبینین حكومەت نرخی كارەبا 9 قات زیاد دەكات، كەچی یەك لایەنی ئۆپۆزسیۆن یان حزبێكی سیاسی نەك نایەتە شەقام و خۆپێشاندان ناكات، بەڵكو جورئەتی بەیاننامەیەكیشی نییە! بۆیە ئەم خەڵكە نازانێ روو لە كێ بكات؟
بەرخۆدانی سێ مانگی رابردووی شەڕڤانانی هەسەدە لە بەنداوی تشرین و پردی قەرەقۆزاخ و خستنەخوارەوەی چوار فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بەیرەقداری تورکیا، زیانی گەورەی بە بازاڕی چەک و تەقەمەنی تورکیا گەیاندووە و خواستی لەسەر فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی تورکیا کەمکردووە. لە دوا روخانی رژێمی بەشار ئەسەد لە 8ـی کانوونی یەکەمی 2024، تورکیا و گروپە چەکدارە سورییەکانی سەر بەو وڵاتە هێرشەکانیان بۆ سەر بەنداوی تشرین و پردی قەرەقۆزاخ و دەوروبەری کۆبانێ چڕکردوەتەوە، تورکیا بە هێرشی ئاسمانی و موشەکی پاڵپشتیی ئەو گروپانە دەکات و بە چڕی بۆردومانی ناوچەکە دەکات، لەبەرامبەردا شەڕڤانانی هەسەدە بەرەنگاری هێرشەکان بونەتەوە و نەیانهێشتووە پێشڕەویی بۆ ناوچەکە بکەن. بەپێی راگەیەندراوی هێزەکانی سوریای دیموکرات، کە مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتی ئەو هێزانە لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا پشتڕاستی کردەوە، تائێستا چوار فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی جۆری بەیرەقداری تورکیایان خستوەتە خوارەوە، سەرەڕای تێکشکاندنی ژمارەیەک سیستمی رادار و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی دیکەی چاودێری و هێرشکار. نرخی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانەی تورکیا نزیکەی 25 ملیۆن دۆلارە، بەوەش تەنها لە خستنەخوارەوەیان زیاتی 100 ملیۆن دۆلار لە تورکیا کەوتوە و لەسەر ئاستی جیهانیش کە زۆرترین خواستی لەسەر بووە، بازاڕی بە تەواوەتی شکاوە. کۆمپانیای بایکار، کە فڕۆکەی (بەیرەقدار تی بی 3) دروست دەکات، شەشەم کۆمپانیای تەکنەلۆجی بەرهەمهێنەری ئەو فڕۆکانەیە لەسەر ئاستی جیهان. فڕۆکەکە، درێژییەکەی هەشت مەترە، بەرزی دو مەتر و درێژی هەر باڵێکی 14 مەترە. ئیسلام سەعدی، ئەفسەری خانەنشینی هێزی ئاسمانی سەربازی عێراقی و شارەزای بواری فڕۆکەوانی سەربازی رایگەیاند: کێشی بەیرەقدار 1600 کیلۆگرامە، توانای فڕۆینی یەک رۆژی تەواوی هەیە، زۆرترین ماوەی خۆڕاگرتنی هەیە لە ئاسماندا. بەپێی چەند سەرچاوەیەکی هەواڵ، بەهۆی شەڕی بەنداوی تشرین و پردی قەرەقۆزاخ و خستنەخوارەوەی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەوە، ئەو وڵاتانەی کە کڕیاری سەرەکیی بەیرەقدار بوون، پێداچونەوە بە گرێبەستەکانی پێشوویان دەکەن، لەکاتێکدا پێشتر لە شەڕی ئۆکراینا و روسیا، ئازەربایجان، عێراق، لیبیا و سوریا، ئەو فڕۆکانە رۆڵی گەورەیان هەبووە و خواستی زۆریان لەسەر بووە، بەڵام شەڕڤانانی کورد بە تەکنیکی سەرەتایی و ناوخۆیی توانیان شکۆی ئەو ئەفسانەیە بشکێنن و لە چەند رۆژێکی کەمدا چوار دانەیان لێ بخەنە خوارەوە ئەو پڕۆسەیە، تەنها کاریگەریی لەسەر بازاڕی بەیرەقدار دروست نەکردووە، بەڵکو کاریگەریی لەسەر هەناردەی چەک و کەرەستەی سەربازیی تورکیاش دروستکردوە، بەپێی چەند سەرچاوەیەکی تورکی، خواست لەسەر فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و چەک و تەقەمەنی تورکیا لە ماوەی چوار ساڵی رابردوودا بۆ نزیکەی نیوە دابەزیووە. ئامارە فەرمییەکان دەری دەخەن، ساڵی 2020 تورکیا بە بەهای 11 ملیار دۆلار چەک و کەرەستەی سەربازیی فڕۆشتووە، بەڵام ساڵی 2023 بۆ کەمتر لە 6 ملیار دۆلار دابەزیووە، ساڵی رابردووش رێژەکە بەشێوەیەکی بەرچاو کەمیکردووە، بەڵام هێشتا ژمارەی کۆتایی رانەگەیەندراوە.
مەزڵوم عەبدی دەڵێت: پرسی یەکگرتنەوەی هێزەکانی سووریای دیموکرات لەگەڵ سووپای سووریا لانیکەم دوو ساڵی پێویستە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی سەرباری دڵنیاییەکانی ئەسعەد شیبانی وەزیری دەرەوەی دەسەڵاتی کاتی سووریا دەرحەق بە زامنکردنی مافەکانی نەتەوەی کورد لە دەستووری داهاتووی سووریادا، بەڵام جەختیش دەکاتەوە کە هیچ پاساوێک بۆ مانەوەی هێزەکانی سووریای دیموکرات نەماوە. هاوکات مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتی هێزەکانی سووریای دیموکرات رایگەیاند تا ئێستا هەڵوێستی دەسەڵاتی نوێی سووریا سەبارەت بە نەتەوەی کورد و ناوچەکانی باکور و باکوری رۆژهەڵاتی سووریا روون نییە و دەشڵێت: لێدوانەکانی بەرپرسانی دیمەشق ئەرێنین بەڵام کەوتونەتە ژێر گوشاری تورکیاوە بۆ گرتنەبەری رێوشوێن لە دژی ئەو ناوچانەی لە ژێر کۆنترۆڵی هێزەکانی سووریای دیموکراتدان. مەزڵوم عەبدی لە میانی میوانداریکردنی لە بەرنامەی "بلا قیود" ی کەناڵی بی بی سی وتیشی: تا ئێستا تەنها یەک جار ئەحمەد شەرعی سەرۆکی دەسەڵاتی کاتی سووریای لە دیمەشق بینیوە، دەشڵێت هەر یەک لە ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپا و عەرەبی نێوەندگیری دەکەن لە نێوان ئێمە و دیمەشقدا. ئەوەش لە کاتێکدایە تا ئێستا دانوستانەکانی نێوان هێزەکانی سووریای دیموکرات لەگەڵ بەرپرسانی دەسەڵاتی کاتی لە دیمەشق هیچ ئەنجامێکی ئەوتۆی نەبووە، بە تایبەت لە پرسی یەکگرتنەوەی هێزکانیان لەگەڵ سوپای نوێی سووریادا، هەرچی تورکیایە بە نیازە لەو رێیەوە کۆتایی بە هێزەکانی سووریای دیموکرات بهێنێت تا تەواوی هەژمونی خۆی و بەکرێگیراوانی لەو ناوچانە بسەپێنێت. لەوبارەیەوە مەزڵوم عەبدی بەکەناڵی بی بی سی راگەیاندووە، دانوستانەکان لەگەڵ بەرپرسانی دیمەشق کاتی زۆری دەوێت، بۆ نمونە پرسی یەکگرتنەوەی هێزەکانی سووریای دیموکرات لەگەڵ سوپای سووریا لانی کەم دوو ساڵی پێویستە، چونکە پرسێکی گرنگ و ترسناکە و پێویستی بە دانوستانی زۆر هەیە. لەلایەکی ترەوە ئیدارەی ئەمریکا ئاشکرایکردووە واشنتۆن رێخۆشکەر بووە لەبەردەم دانوستانەکانی نێوان هێزەکانی سووریای دیوکرات و حکومەتی کاتی سووریادا لەرێی ئەو ئەفسەرە ئەمریکییانەی بەم دواییە سەردانی دیمەشقیان کردبوو، هەروەها بەشداری کۆبوونەوەکانی نێوان هەردوولایان کردووە. کۆبوونەوەی لەو جۆرەش، ئاستێک بۆ پیلانگێرییەکانی تورکیا دەرحەق بە رۆژئاوای کوردستان دادەنێت کە دەیەوێت بە هەر نرخێک بێت سوپای نوێی سووریا ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی هێزەکانی سووریای دیموکرات کۆنترۆڵ بکاتەوە، بەڵام رادەستکردنەوەی نەوت لەلایەن بەڕیوەبەرایەتی خۆسەر کە بڕیاریدا نەوتی کێڵگەکانی دێرەزوور و حەسەکە رادەستی حکومەتی دیمەشق بکاتەوە، هێندەی تر مەترسی پیلانگێرییەکانی تورکیای کەمتر کردەوە. لەوبارەیەوە میدیای فەرمی سووریا دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی خاوی لە کێڵگەکانی دێرەزوور و حەسەکە بۆ حکومەت لە رێگەی تانکەرەوە راگەیاندوە، لە کاتێکدا لە کۆتایی ساڵی رابردووەوە راگیرابوو، لە ئاکامی ئەو گۆڕانکارییە سیاسییانەی بەسەر وڵاتەکەدا هاتبوو. دانوستانەکانی رۆژئاوای کوردستان لەگەڵ بەرپرسانی نوێی دیمەشق دوو لایەن کاریگەری راستەوخۆی لەسەریان داناوە، هەرچی تورکیایە نایەوێت دانوستانەکان بەرهەمداربێت و پێکهاتەی کورد لەو وڵاتە هیچ مافێک بەدەستبهێنێت، لەبەرامبەردا ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپا و وڵاتانی عەرەبی هاندەری سەرەکی سەرکەوتنی دانووستانەکانن و دەیانەوێت لەو رێیەوە نەتەوەی کورد پێکهێنەری سەرەکی دەسەڵاتی داهاتووی سووریابێت، ئێستاش چاوەکان لەسەر بەرپرسانی نوێی دیمەشقە لەو دوو بژاردەیە کامیان هەڵدەبژێرێت.
دەستەواژەی بەرژەوەندی هاوڵاتیان تەنها لە بەیاننامەکانی یەکێتی و پارتی بەدیدەکرێت، بەڵام لە واقیعدا تەنها بەرژەوەندی حزبی هەوڵ و خەمی یەکەمیانە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی سەرباری گوشارە سیاسی و جەماوەرییەکان بۆ پەلەکردن لە پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێم، بەڵام هەریەک لە یەکێتی و پارتی نەیانتوانیوە سازان لەسەر میکانیزمی پێکەوەکارکردن بکەن لە چوارچێوەی کابینەیەکدا کە گومانەکانی هەریەکەیان بەرامبەر ئەوی تر بڕەوێنێتەوە. پێشتر پەکێتی و پارتی لیژنەیەکی تەکنیکیان پێکهێنابوو بۆ شێوازی بەڕێوەبردنی کابینەی نوێی حکومەت. لیژنەکەش دوای پێنج کۆبوونەوە، رەشنووسێکیان ئامادەکرد بۆ پێکهێنانی کابینەی دەیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان. لە دوا کۆبوونەوەی ئەو دوو حزبەش کە لە شاری سلێمانی بەرێوەچوو وەک هەموو جارەکانی تر لە بەیاننامەیەکی هاوبەشدا دەڵێن کۆبوونەوەکە "ئەرێنی" بووە و بڕیاریشیانداوە درێژە بە کۆبوونەوەکانی نێوانیان بدەن "بۆ زیاتر لێکتێگەیشتن و داڕشتنی بەرنامەیەکی هاوبەشی پەسندکراو لەپێناو بەرژەوەندیی هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان. ناوهێنانی بەرژەوەندی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە بەیاننامە هاوبەشەکانی یەکێتی و پارتیدا پانتاییەکی گەورەی هەیە و هەموو کات دەدەنەوە بەگوێی هاوڵاتیاندا، بەڵام لە واقیعدا ئەو دوو حزبە ناکۆکی سەرەکیان لەسەر دابەشکردنی پۆستە باڵاکانە و هەریەکەیان دەیەوێت زۆرترین پۆست بۆ خۆی مسۆگەر بکات تا ناکۆکی ناوخۆیی حزبەکانیان تەشەنە نەکات و رێگری لە لێکترازانی گەورە لە ڕیزەکانیان بگرن. تا ئێستا گوشارە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەکان پاڵنەری سەرەکی بوون لە پێکهێنانی کابینە یەک لەدوایەکەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەڵام بۆ پێکهێنانی کابینەی دەیەم کە ماوەی زیاتر لە چوار مانگ بەسەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا تێپەڕیوە، هەتا ئێستا گوشارە دەرەکییەکان سست و لاوازن، هەر یەک لە تورکیا و ئێران سەرقاڵی کێشەی ناوخۆیی خۆیانن و هەرچی ئەمریکاشە سەرقاڵی قەیرانی سوریایە، هەربۆیە چاوەڕوان دەکرێت پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێم کاتی زۆر زیاتری بوێت. دوای دوو ساڵ لە دواکەوتنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، لە ساڵی رابردوودا بە فشاری دەرەکی و دوای ئەوەی دادگای فیدراڵی عێراق بریاری درێژکردنەوەی پەرلەمانی کوردستانی هەڵوەشاندەوە و بە نایاسایی لەقەڵەمیدا هەریەک لە پارتی و یەکێتی هاتنە ژێرباری ئەوەی هەڵبژاردن بکەن. بە جۆرێکی تر چاودێران پێیان وایە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان تەنها بە فشاری دەرەکی هەڵبژاردن دەکات و بە فشاری دەرەکیش کابینەی حکومەت پێکدەهێنێت، ئەگەر هەندێجار جۆرە چاکسازییەکیشی ئەنجامدابێت ئەوا هەر بە فشاری دەرەکی بووە، هەر بۆیە ڕۆژ بەرۆژ متمانەی ناوخۆیی و جەماوەری لەدەستدەدات، ئەوەش هێندەی تر لە کایە ئیقلیمی و نێودەوڵەیەکاندا لاوازیکردووە. پەلەکردن لە پێکهێنانی حکومەت و دارشتنی کارنامەیەکی تۆکمە کە هەموان پێوەی پابەندبن و کارکردنی جدی بۆ پاراستنی بەرژەوەندی هاوڵاتیان و دەستبەرکردنی مووچە و شایستە داراییەکانی مووچەخۆران، زامنی پاراستنی چوارچێوە و کیانی هەرێمی کوردستان و مانەوەیەتی، بەردەوامبوونیش لە سەر حکومڕانی رابردوو، مەترسی گەورە بۆ سەر کۆی دەستکەوتەکان لە باشووری کوردستان دروستدەکات و چارەنووسی ئەم میللەتە بە ئایندەیەکی تاریک دەسپێرێت.
دەستەواژەی بەرژەوەندی هاوڵاتیان تەنها لە بەیاننامەکانی یەکێتی و پارتی بەدیدەکرێت، بەڵام لە واقیعدا تەنها بەرژەوەندی حزبی هەوڵ و خەمی یەکەمیانە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی سەرباری گوشارە سیاسی و جەماوەرییەکان بۆ پەلەکردن لە پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێم، بەڵام هەریەک لە یەکێتی و پارتی نەیانتوانیوە سازان لەسەر میکانیزمی پێکەوەکارکردن بکەن لە چوارچێوەی کابینەیەکدا کە گومانەکانی هەریەکەیان بەرامبەر ئەوی تر بڕەوێنێتەوە. پێشتر پەکێتی و پارتی لیژنەیەکی تەکنیکیان پێکهێنابوو بۆ شێوازی بەڕێوەبردنی کابینەی نوێی حکومەت. لیژنەکەش دوای پێنج کۆبوونەوە، رەشنووسێکیان ئامادەکرد بۆ پێکهێنانی کابینەی دەیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان. لە دوا کۆبوونەوەی ئەو دوو حزبەش کە لە شاری سلێمانی بەرێوەچوو وەک هەموو جارەکانی تر لە بەیاننامەیەکی هاوبەشدا دەڵێن کۆبوونەوەکە "ئەرێنی" بووە و بڕیاریشیانداوە درێژە بە کۆبوونەوەکانی نێوانیان بدەن "بۆ زیاتر لێکتێگەیشتن و داڕشتنی بەرنامەیەکی هاوبەشی پەسندکراو لەپێناو بەرژەوەندیی هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان. ناوهێنانی بەرژەوەندی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە بەیاننامە هاوبەشەکانی یەکێتی و پارتیدا پانتاییەکی گەورەی هەیە و هەموو کات دەدەنەوە بەگوێی هاوڵاتیاندا، بەڵام لە واقیعدا ئەو دوو حزبە ناکۆکی سەرەکیان لەسەر دابەشکردنی پۆستە باڵاکانە و هەریەکەیان دەیەوێت زۆرترین پۆست بۆ خۆی مسۆگەر بکات تا ناکۆکی ناوخۆیی حزبەکانیان تەشەنە نەکات و رێگری لە لێکترازانی گەورە لە ڕیزەکانیان بگرن. تا ئێستا گوشارە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەکان پاڵنەری سەرەکی بوون لە پێکهێنانی کابینە یەک لەدوایەکەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەڵام بۆ پێکهێنانی کابینەی دەیەم کە ماوەی زیاتر لە چوار مانگ بەسەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا تێپەڕیوە، هەتا ئێستا گوشارە دەرەکییەکان سست و لاوازن، هەر یەک لە تورکیا و ئێران سەرقاڵی کێشەی ناوخۆیی خۆیانن و هەرچی ئەمریکاشە سەرقاڵی قەیرانی سوریایە، هەربۆیە چاوەڕوان دەکرێت پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێم کاتی زۆر زیاتری بوێت. دوای دوو ساڵ لە دواکەوتنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، لە ساڵی رابردوودا بە فشاری دەرەکی و دوای ئەوەی دادگای فیدراڵی عێراق بریاری درێژکردنەوەی پەرلەمانی کوردستانی هەڵوەشاندەوە و بە نایاسایی لەقەڵەمیدا هەریەک لە پارتی و یەکێتی هاتنە ژێرباری ئەوەی هەڵبژاردن بکەن. بە جۆرێکی تر چاودێران پێیان وایە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان تەنها بە فشاری دەرەکی هەڵبژاردن دەکات و بە فشاری دەرەکیش کابینەی حکومەت پێکدەهێنێت، ئەگەر هەندێجار جۆرە چاکسازییەکیشی ئەنجامدابێت ئەوا هەر بە فشاری دەرەکی بووە، هەر بۆیە ڕۆژ بەرۆژ متمانەی ناوخۆیی و جەماوەری لەدەستدەدات، ئەوەش هێندەی تر لە کایە ئیقلیمی و نێودەوڵەیەکاندا لاوازیکردووە. پەلەکردن لە پێکهێنانی حکومەت و دارشتنی کارنامەیەکی تۆکمە کە هەموان پێوەی پابەندبن و کارکردنی جدی بۆ پاراستنی بەرژەوەندی هاوڵاتیان و دەستبەرکردنی مووچە و شایستە داراییەکانی مووچەخۆران، زامنی پاراستنی چوارچێوە و کیانی هەرێمی کوردستان و مانەوەیەتی، بەردەوامبوونیش لە سەر حکومڕانی رابردوو، مەترسی گەورە بۆ سەر کۆی دەستکەوتەکان لە باشووری کوردستان دروستدەکات و چارەنووسی ئەم میللەتە بە ئایندەیەکی تاریک دەسپێرێت.
ئەمریکا بە نیازە بە هەناردەکردنەوەی نەوت لە ڕێی تورکیاوە رێگە لە بەقاچاغبردنی بۆ ئێران بگرێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی داواکارییەکەی ئەمریکا سەبارەت بە پەلەکردنی حکومەتی عێراق لە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازارەکانی جیهان، گوڕێکی تر بە رێکەوتنەکەی نێوان هەولێر و بەغداد دەدات دەرحەق بە دەرهێنان و بە بازاڕکردنی نەوتی هەرێم، بە تایبەت دوای ئەوەی واشنتۆن هەڕەشەی توندی لە حکومەتی عێراق کرد. لەوباریەوە ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە ئیدارەی ترەمپ دوو بژاردەی خستوەتە بەردەم حکومەتەکەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق ئەوانیش بریتین لە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم بە زوترین کات بۆ بازارەکانی جیهان یان رووبەرووی سزا دەبنەوە. ئاژانسی رۆیتەرز دەشڵێت ئیدارەی ئەمریکا پێیوایە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم یارمەتیدەر دەبێت لە دابەزاندنی نرخی نەوت لە جیهاندا. لە پەیامەکەی ئیدارەی ئەمریکا ئەوەش لێکدەدرێتەوە کە واشنتۆن بە نیازە هەناردەکردنی نەوتی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ دەرەوە بە تەواوی بنبڕبکات، ئەوەش لە چوارچێوەی فشارە توندەکانی ئیدارەی ئەمریکایە بۆ سەر بەرپرسانی تاران تا دەستبەرداری بەرنامە ئەتۆمییەکەی ببێت کە لە ئێستادا پیتاندنی یۆرانیۆمی گەیاندووتە ئاستێکی زۆر بەرز و لەبەرهەمهێنانی چەکی ئەتۆمی نزیکبووەتەوە. لە دوای راگرتنی هەناردەی نەوتیش لە ڕێی تورکیاوە بە قاچاغبردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێی ئێرانەوە زیادی کرد، لەوبارەیەوە پێشتر ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاندبوو رۆژانە نزیکەی ٢٠٠ هەزار بەمیل نەوتی هەرێم بە تانکەر بۆ ئێران دەگوازرێتەوە و بە نرخێکی هەرزان دەفرۆشرێت. تا ئێستاش حکومەتی هەرێم ئەگەر بەشێوەیەکی روکەشیش بێت ئامادەیی خۆی نیشانداوە بۆ هەناردەکردنەوەی نەوت، کە ماوەی ٢ ساڵە راگیراوە و شارەزایانی بواری ئابووریش دەڵێن راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار زیانی بە ئابووری عێراق گەیاندووە. سەرباری هەموارکردنەوەی یاسای گشتی بودجەی عێراق و زیادکردنی بڕەپارەی تەرخانکراو بۆ دەرهێنانی نەوت لەلایەن ئەو کۆمپانیایانەی لە کەرتی نەوتی هەرێمی کوردستان کاردەکەن بۆ ١٦ دۆلار کە ئەوە بەرزترین ئاستی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتە لەسەر ئاستی عێراق و زۆربەی وڵاتانی جیهان بەڵام رۆژنامەی شەرقلئەوسەت دەڵێت تا ئێستا هەردوو حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان لەسەر وردەکاری و میکانیزمی هەرناردەکردنەوەی نەوت ناکۆکییان هەیە. عێراق لەسەر ئاستی جیهان دووەم گەورە بەرهەمهێنەری نەوتە نزیکەی %85 ی نەوتەکەی لە رێی بەندەرەکانی باشووری عێراقەوە هەناردەی دەرەوە دەکات، ئەو نەوتەش کە بەنیازە لە رێی بۆرییەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیای بگوازێتەوە، تەنها % 0.5 ی نەوتەکەی پێکدەهێنێت، ئەو بڕە نەوتەش کە دەبێت حکومەتی هەرێم لەرێی کۆمپانیای سۆمۆوە رادەستی بکات رۆژانە بە ٣٠٠ هەزار بەرمیل نەوت خەمڵێنراوە. لە دوای بڕیارەکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەرحەق بە فرۆشتنی نەوت و راگەیاندنی ئابووری سەربەخۆ، هەوڵاتیانی هەرێمی کوردستان بە تایبەت مووچەخۆران دوچاری دۆخێکی ناهەموار بونەتەوە لە نەدان و دواکەوتنی مووچەکانیان، ئێستاش لەگەڵ هەموارکردنەوەی یاسای بودجە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و هەڕەشەی جدی ئیدارەکەی ترەمپ بۆ سەر حکومەتەکەی محەمەد شیاع سودانی تا پەلەبکات لە هەناردە کردنەوەی نەوتی هەرێم، ئومێدەکان زیاتربوون بۆ کۆتاییهێنان بە و قۆناغە و دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێ و دەستبەرکردنی داهاتی تەواو بۆ مووچە لە کاتی خۆیدا و دەستپێکردنەوەی پرۆژە خزمەتگوزارییەکان، بە مەرجێک حکومەتی هەرێم بە شێوەیەکی شەفاف داهاتەکان بەکاربێنێت و رێگە بە دوبارەبوونەوەی هەڵەکانی رابردوو نەدات.
له دوای ڕووخانی رژێمی ئه‌سه‌د تا ئێستا زیاتر له یه‌ك ملیۆن هاوڵاتی سووریا گه‌ڕاونه‌ته‌وه وڵاته‌كه‌یان. ئامادەکردنی: هاوڵاتی پرسی یه‌كگرتنه‌وه‌ی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات له‌گه‌ڵ سوپای نوێی سووریادا، مشتومڕی زۆری به‌دوای خۆیدا هێناوه، به‌جۆرێك لێكده‌درێته‌وه كه بووه‌ته گه‌وره‌ترین به‌ربه‌ستی به‌رده‌م حكومه‌تی كاتی سووریا له هه‌وڵه‌كانی بۆ كۆنترۆڵكردنه‌وه‌ی ته‌واوی خاكی سووریا كه له‌سه‌رده‌می ده‌سه‌ڵاتی به‌شار ئه‌سه‌ددا ئه‌و وڵاته ته‌واو له‌به‌ر‌یه‌ك هه‌ڵوه‌شا و هه‌ربه‌شه‌ی لایه‌نێك حكومڕانی ده‌كرد. تا ئێستاش هێزه‌كانی سووریای دیموكرات به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌تایی ڕه‌زامه‌ندی نیشانداوه له‌سه‌ر یه‌كگرتنه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ سوپای سووریادا، به‌ڵام ورده‌كاریی یه‌كگرتنه‌وه‌یان یه‌كلایی نه‌كراوه‌ته‌وه و پێویستی به دانوستانی زیاتر هه‌یه. سه‌رباری چه‌ندین لێدوانیش سه‌باره‌ت به دانوستانه‌كانی تایبه‌ت به به‌یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئه‌و دوو هێزه، سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیك له هێزه‌كانی سووریای دیموكرات ئاشكرایكردووه، تا ئێستا جۆره سازانێك له نێوان هه‌ردوو لا هه‌یه؛ نه‌ك رێكه‌وتنی كۆتایی. بڕیاریشیانداوه چه‌ندین لیژنه‌ی هاوبه‌ش پێكبهێنن بۆ كۆتاییهێنان به خاڵه جیاوازه‌كانیان. سه‌باره‌ت به چه‌ندین دۆسییه‌ی تریش وه‌ك شێوازی حكومڕانی داهاتوو له‌گه‌ڵ نوسینه‌وه‌ی ده‌ستووری هه‌میشه‌یی وڵات، چاودێران ده‌ڵێن ئه‌و پرسه كاتی زۆری پێویسته بۆ یه‌كلایی كردنه‌وه‌یان، به پێی لێدوانی به‌رپرسانی سووریاش له‌نێویاندا ئه‌حمه‌د شه‌رع، ڕێكه‌وتنی كۆتایی له‌سه‌ر ئه‌و پرسانه چه‌ندین ساڵی ده‌وێت. هاوكات سه‌رچاوه‌یه‌كی حكومه‌تی كاتی سووریا ئاشكرایكردووه ڕێكه‌وتن كراوه كه له زووترین كاتدا فه‌رمانگه‌كانی تۆماری خانووبه‌ره و تۆماری مه‌ده‌نی بگه‌ڕێنه‌وه بۆ ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات، له‌گه‌ڵ وه‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی فرۆكه‌خانه‌ی قامیشلۆ. لای خۆیه‌وه ئیلهام ئه‌حمه‌د هاوسەرۆكی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەری باكور و ڕۆژهه‌ڵاتی سووریا به ڕۆژنامه‌ی "شه‌رقلئه‌وسه‌ت"ی ڕاگه‌یاندووه: نه‌ته‌وه‌ی كورد قوربانی زۆریداوه له پێناو پاراستنی گه‌لی سووریا و یه‌كپارچه‌یی خاكه‌كه‌ی، ئێستاش كاتی زامنكردنی مافی سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانی سووریایه، ڕوونیشیكردووه‌ته‌وه به‌دیهێنانی ئاشتی و سه‌قامگیری له نێوان ئیداره‌ی خۆسه‌ری و حكومه‌تی كاتی سووریا به‌دینایه‌ت تا هه‌موو لایه‌ك پابه‌ندی ڕێگه‌چاره‌ی سیاسی نه‌بن، له‌گه‌ڵ زامنكردنی گه‌ڕانه‌وه‌ی ته‌واوی ئاواره‌كان بۆ سه‌ر ماڵ و حاڵی خۆیان و ڕێزگرتن له مافی مرۆڤ و سه‌روه‌ری یاسا له سووریادا. هاوكات نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان له نوێترین ئاماریدا ئاشكرای كردووه، له دوای ڕووخانی ڕژێمی ئه‌سه‌د، تا ئێستا زیاتر له یه‌ك ملیۆن هاوڵاتی سووریی له نێویاندا 800 هه‌زار ئاواره له‌گه‌ڵ 280 هه‌زار په‌نابه‌ر گه‌ڕاونه‌ته‌وه ناوچه جیاجیاكانی سووریا. نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ده‌شڵێت: ئه‌گه‌ر هاوكاری سووریا نه‌كرێت تا جارێكی تر له‌سه‌ر پێی خۆی بووه‌ستێته‌وه و ئاوه‌دانی و سه‌قامگیری ڕوو له‌و وڵاته نەكاتەوە، پێده‌چێت جارێكی تر ژماره‌یه‌كی زۆری هاوڵاتیان ناچار بن وڵاته‌كه‌یان جێبهێڵنه‌وه. شه‌ڕ و پێكدادانه‌كانی سووریا كه ماوه‌ی 14 ساڵه به‌رده‌وامه، تا ئێستا بەو هۆیەوە نزیكه‌ی 500 هه‌زار كه‌س له‌و وڵاته كوژراون له‌گه‌ڵ ئاواره‌بوونی چه‌ندین ملیۆن كه‌س كه ناچاربوون ماڵ و حاڵی خۆیان جێبهێڵن.
بارگرانییه‌كی زۆر بۆ سه‌ر بودجه‌ی گشتی عێراق دروستبووه و دوچاری كورتهێنانێكی گه‌وره بووه‌ته‌وه. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای نوسراوه‌كه‌ی ته‌یف سامی وه‌زیری دارایی عێراق كه ئاراسته‌ی نوسینگه‌ی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراقی كردبوو كه ڕایگه‌یاندبوو: گه‌نجینه به‌ده‌ست كورتهێنانێكی گه‌وره‌وه ده‌ناڵێنێت له دابینكردنكردنی پاره بۆ مووچه، له دوای چه‌ند كاتژمێرێك له بڵاوبوونه‌وه‌ی ئه‌و نوسراوه، وه‌زاره‌تی دارایی ره‌تیكرده‌وه كه كێشه‌ی نه‌ختینه‌ی هه‌بێت و نه‌توانێت پاره‌ی پێویست بۆ مووچه دابین بكات. له‌وباره‌یه‌وه شاره‌زایانی بواری دارایی ده‌ڵێن: سزاكانی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر بانكه‌كان و زۆربوونی قه‌رزه‌كانی سه‌ر عێراق و به‌رزبوونه‌وه‌ی قه‌باره‌ی پاره‌ی ته‌رخانكراو بۆ مووچه، قه‌یرانه‌كه‌ی قوڵتر كردوه‌ته‌وه و وڵاتی دووچاری كورتهێنانی گه‌وره له بودجه‌دا كردوه‌ته‌وه. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا وه‌زاره‌تی دارایی عێراق له به‌یاننامه‌یه‌كدا رایگه‌یاندووه پابه‌ند ده‌بن به خه‌رجكردنی ته‌واوی شایسته داراییه‌كانی مووچه‌خۆران به پێی خشته‌ی دیاركراو و به‌بێ هیچ دواكه‌وتنێك، هه‌ر له‌وبه‌یاننامه‌یه‌دا وه‌زاره‌تی دارایی عێراق جارێكی تر ره‌تیكردوه‌ته‌وه كورتهێنان كاریگه‌ری بۆ سه‌ر مووچه دروستبكات و جه‌ختده‌كاته‌وه به‌رده‌وام ده‌بن له هه‌وڵه‌كانیان بۆ زامنكردنی سه‌قامگیری دارایی و ده‌ستەبه‌ركردنی ته‌واوی شایسته داراییەكانی مووچه‌خۆران، ئه‌و نوسراوه‌ش كه ته‌یف سامی ئاراسته‌ی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراقی كردووه و تێیدا باسی له كورتهێنانی گه‌وره كردووه، وه‌ك وه‌ڵامێك بووه بۆ داوایه‌كی سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت سه‌باره‌ت به به‌هه‌میشه‌ییكردنی كارمه‌ندانی گرێبه‌ستی وه‌زاره‌تی كاره‌با، له‌وباره‌یه‌وه وه‌زاره‌تی دارایی وتویه‌تی ناتوانین ئه‌و كاره بكه‌ن چونكه بارگرانی زیاتر له‌سه‌ر بودجه‌ی گشتی وڵات دروستده‌كات. له‌لایه‌كی تره‌وه لیژنه‌ی دارایی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق دڵنیایی داوه كه بودجه‌ی پێویست بۆ كۆی مووچه‌ی ساڵی 2025ی ته‌واوی فه‌رمانبه‌رانی عێراق دابینكراوه و هیچ مه‌ترسییه‌ك بۆ سه‌ر مووچه دروستنابێت. له‌وباره‌یه‌وه جه‌مال كۆچه‌ر ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ده‌ڵێت: مووچه‌ی ته‌واوی فه‌رمانبه‌ران و خانه‌نشینان و چاودێری كۆمه‌ڵایه‌تی به ته‌واوی له‌مساڵدا دابینكراوه. وه‌زاره‌تی دارایی عێراق وه‌ك كۆی كایه سیاسییه‌كانی تری وڵات دوچاری سه‌رلێشێوان بووته‌وه، له‌لایه‌ك له نوسراوی فه‌رمیدا به واژۆی وه‌زیره‌كه‌ی ده‌ڵێت دوچاری كورتهێنانی گه‌وره‌بووته‌وه، له‌لایه‌كیش ده‌ڵێت هیچ كێشه‌یه‌كی نه‌ختینه‌ی نییه و كۆی ئه‌و هه‌واڵانه ره‌تده‌كاته‌وه كه باس له‌قه‌یرانی دارایی و نه‌بوونی پاره‌ی پێویست ده‌كه‌ن بۆ دابینكردنی مووچه له ساڵی 2025دا. هاوكات رۆژنامه‌ی (مه‌دا) له‌زاری سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادارەوە بڵاویكرده‌وه له دوای سه‌ركه‌وتنی دۆناڵد تره‌مپ بۆ پۆستی سه‌رۆكی ئه‌مریكا، واشنتۆن به وردی چاودێری دارایی عێراق ده‌كات و هۆشداریش ده‌درێت له سه‌پاندنی سزای ئابووری كه پێده‌چێت ئابووری وڵات دوچاری داروخان بكاته‌وه، له‌وباره‌یه‌وه ئه‌مریكا به‌وردی چاودێره به‌سه‌ر ئه‌گه‌ری ناردنی پاره له‌لایه‌ن عێراقه‌وه ده‌كات بۆ حزبوڵای لوبنانی كه له ئێستادا ناتوانێت مووچه‌ی چه‌كداره‌كانی دابینبكات. پێشتریش بانكی ناوه‌ندی عێراق ئه‌و هه‌واڵانه‌ی ره‌تكرده‌وه سه‌باره‌ت به سه‌پاندنی سزا به‌سه‌ر پێنج بانكی عێراقی كه تۆمه‌تباركرابوون به ناردنی دۆلار به شێوه‌ی قاچاغ بۆ هه‌ریه‌ك له ئێران و لوبنان. لای خۆیه‌وه مسته‌فا كرعاوی ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ده‌ڵێت: سه‌پاندنی هه‌ر جۆره سزایه‌ك به‌سه‌ر بانكه‌كانی عێراق به‌هۆی به‌قاچاغبردنی دۆلار، جوڵه‌ی ئابووری له ناوخۆی وڵات راده‌گرێت. شاره‌زایانی بواری ئابووریش ده‌ڵێن: به‌رده‌وامی كورتهێنانی له بودجه‌ی گشتی عێراقدا، وڵات دوچاری قه‌یرانێكی گه‌وره‌ی ئابووری ده‌كاته‌وه، له كاتێكدا له‌رێی فرۆشتنی نه‌وته‌وه داهاتێكی زۆرو زه‌وه‌ند دێته ناو وڵاته‌‌وه، به‌ڵام به‌هۆی بوونی خه‌رجی جۆر به تایبه‌ت مووچه‌ی پله باڵاكان بارگرانی زۆری بۆ سه‌ر بودجه‌ی وڵات دروستكردوه، ئه‌گه‌ر رێگه‌چاره‌ی ریشه‌یی بۆ نه‌دۆزرێته‌وه ئه‌وا له داهاتوودا عێراق دوچاری داروخانێكی گه‌وره‌ی ئابووری ده‌بێته‌وه.
🔻كۆنگرەی پاریس شكستیهێنا، ئەمریكا بەیانی كۆتایی ئیمزا نەكرد 🔻بەپێی ئەو ئاماژانەی هەن، سەركەوتنی ئاشتی لەباكور لاوازە 🔻میدیای پەكەكە بەیەك دێڕ باسی سەردانی وەفدی ئیمرالی كرد بۆ هەولێر 🔻ئاشتی باكور چەندە پێویستی بەبڕیاری ئۆجالان هەیە، ئەوەندەش پێویستی بەبەشداری راستەوخۆی قەندیل هەیە ✍️ سەرتیپ جەوهەر كۆنگرەی پاریس سەبارەت بە دووبارە بنیاتنانەوەی حوكمڕانی سوریا و پشتیوانیكردنی ئەو وڵاتە ئەنجامێكی ئەوتۆی نەبوو. هاوكات بڕیاری كۆنگرەی بەناو گفتوگۆی نیشتیمانیش كە ئەحمەد شەرع رایگەیاندووە گوایە بۆ رێكخستنەوەی سوریایە، رووبەرووی ئاستەنگی گەورەبۆتەوە و پێدەچێت هیچی لێ شین نەبێت. ئەو بڕیارەی شەرع بووە هۆی لەباربردنی هەوڵی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ هاوكاریكردنی سوریا. چونكە هیچ كام لەپێكهاتەكانی سوریا بە كورد و عەلەویی و دروز و مەسیحییەوە ئەندام نین لە لیژنەی ئامادەكاریی بۆ ئەو كۆنگرەیە. لە كۆنگرەی پاریس كە 13ی ئەم مانگە رێكخرا، نوێنەری ئەمریكا ئیمزای لەسەر بەیانی كۆتایی كۆنگرەكە نەكرد و وڵاتانی ئەوروپا و عەرەبیش لەسەر بنەمای رێوشوێن و ئالیەتی (Snapback) سنەپباک، ئیمزایان كرد، واتە ئیمزاكردنی مەرجدار. لەكۆنگرەی پاریسدا ئەمریكا سوربوو لەسەر جێبەجێكردنی نەخشەڕێی بڕیاری نێودەوڵەتی 2254 كە بریتیە لەگواستنەوەی قۆناغبەندیی دیموكراتیانەی دەسەڵات و نوسینەوەی دەستورێكی نوێ بە بەشداری هەموو پێكهاتە جیاوازەكانی ئەو وڵاتە. نوێنەری ئەمریكا لەو كۆنگرەیە دڕدۆنگیی و بێمتمانەیی خۆی بەرامبەر دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا نەشاردەوە، بەتایبەتیش كە ئەحمەد شەرع لە 11ی شوبات واتە دوو رۆژ بەر لەكۆنگرەی پاریس بڕیاری كۆنگرەیەكیدا بۆ گفتوگۆی نیشتیمانیی، بەڵام بێ بەشداریپێكردنی پێكهاتەكانی ئەو وڵاتە لە لیژنەی ئامادەكارییدا، ئەمەش پێچەوانەی ناوەرۆكی بڕیاری نێودەوڵەتییە سەبارەت بە سوریا. . خۆكێشانەوەی ئەمریكا لە ئیمزای كۆنگرەی پاریس، ئاماژەیەكی ڕوونە كە ئەمریكا بەئاسانی پشتیوانی لە دەسەڵاتدارێتی نوێی دیمەشق ناكات، بەڵكو هاوكاریكردن و هەڵگرتنی سزاكانی سەر سوریای بەستۆتەوە بەجێبەجێكردنی نەخشەڕێی بڕیاری 2254ی ئەنجومەنی ئاسایش و مەرجەكانی هەڵگرتنی سزای قانونی قەیسەر كە ئەمریكا لە 2019وە بەسەر سوریایدا سەپاندووە. پێدەچێت بەشداریپێنەكردنی پێكهاتەكانی سوریا بەتایبەتیش كورد لە لیژنەی ئامادەكاریی بۆ كۆنگرەی نیشتیمانیی بۆ گفتوگۆ لەسەر داوای توركیا بووبێت. دەسەڵاتدارانی نوێی دیمەشق لەیەككاتدا دەیانەوێ ئاماژە بدەنە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كە دەیانەوێ بارودۆخی ناوخۆی سوریا ڕێكبخەنەوە، بەو هیوایەی دەرگای دەرەوە بەتایبەتیش دونیای عەرەبیان لێبكرێتەوە، هاوكات ترسیان هەیەو دەیانەوێ كۆریدۆرێك بۆ تەنگانە و پشتیوانێكی ستراتیژیی بۆ مانەوەی خۆیان دابینبكەن ئەویش توركیایە، بەڵام ناكۆكیی و دژبەرییەكی روون لە نێوان خواستی توركیا و مەرجی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەبارەی دووبارە بنیاتنەوەی حكومڕانیی سوریاوە هەیە، بۆیە ئاسان نییە هاوسەنگی راگرتن لەنێوان ئەو دوو ئەجێندایەدا. هەر بۆیە دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا لەنێو کێشمەکێشی ئەمریكا و ئەوروپا و كەنداو لە لایەك و توركیا لەلایەكی دیكەدان. ئەوەی ئەمریكا و ئەوروپا داوای دەكەن، پێچەوانەی ئەوەیە كە توركیا دەیەوێت لە سوریا جێبەجێی بكات! بەهۆی ئەو گۆڕانكاریانەی سوریا و پشتیوانیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەتایبەت ئەمریكا و ئەوروپا لە هێزەكانی سوریای دیموكرات، توركیا بەتەواوی شپرزە بووە. بە هەرچی توانای هەیە كار بۆ لەباربردنی قەوارەی رۆژئاوای كوردستان دەكات، بەڵام تا ئێستا سەركەوتوو نەبووە. لەلایەك هەوڵدەدات بۆ فراوانكردنی كاریگەریی و نفوزی خۆی دەسەڵاتدارێتی دیمەشق كەمۆ* یاخود كەوی* بكات، لەلایەكی دیكە هەست بەترسێكی زۆری تەوژمی گۆڕانكاریی لە ناوچەكە دەكات، بۆیە دەیەوێت لە ڕێی دانوستان لەگەڵ عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان (PKK) كە ماوەی 26 ساڵە لەزیندانیی ئیمرالیدا بەندكراوە، بزوتنەوەی چەكداریی كورد لە باكور هێوربكاتەوە. واتە لە یەككاتدا بە هەموو توانایەك دژایەتی كورد دەكات لە رۆژئاوای كوردستان و دەسەڵاتدارانی كورد تۆمەتبار دەكات بە پەكەكە، لە هەمانكاتدا پرۆژەیەكی بەناوی ئاشتیی لەگەڵ عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری كورد لە باكور راگەیاندووە، بەڵام پێدەچێت ئەو هەوڵەی توركیا رووبەرووی ئاستەنگی گەورە بووبێتەوە، چونکە ئاماژەكانی ئێستا بەردەستن پێمان دەڵێت ئەگەری سەركەوتنی ئەو هەوڵەی ئێستا زۆر لاوازە و ئەو پرۆسەیە وا ئاسان نییە كە لەمیدیاكان باسی لێوەدەكرێت، چونكە پرۆسەكە چەندە پێویستی بە بڕیاری ئۆجالانە، ئەوەندەش پێویستی بە بەشداری راستەوخۆی سەركردایەتی قەندیل-ی پەكەكە هەیە لە گفتوگۆكاندا. ئەوەی تێبینی دەكرێت چەند رۆژێكە هەست بە گۆڕانكاریی لە گوتاری میدیایی پەكەكە بەرامبەر توركیا دەكرێت. لە یادی دەستگیركردنی رێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان (PKK)لە 15ی شوبات لە زۆربەی شارەكانی رۆژئاوای كوردستان وێنەی عەبدوڵلا ئۆجالان بەرزكرایەوە لە كاتێكدا پێشتر بەبڕیارێكی رانەگەیانراو وێنە و دروشمەكانی پەكەكە لە رۆژئاوا زۆر كەمكرابویەوە یان نەهێڵرابوو. هاوكات لەسەردانی وەفدی دەم پارتی بۆ باشور و كۆبونەوەیان لەگەڵ بەرپرسانی پارتی دیموكراتی كوردستان بە تایبەتیش كاك مەسعود بارزانیی، میدیای پەكەكە تەنها بەیەك دیڕ هەواڵەكەی بڵاوكردەوە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ دڕدۆنگی و بێمتمانەیی یاخود رازینەبوونی بەرپرسانی قەندیل لەپرۆسەی ئاشتیی. ئەمریكا بەجۆرێك لەدڕدۆنگیی و قەلەقییەوە دەڕوانێتە حوكمڕانیی نوێی سوریا. لەلایەك كەمێك دەرگای لێكردوونەتەوە هەناسەیەك بدات، لەبەرامبەردا بەردەوام هێزی سەربازیی دەنێرێتە رۆژهەڵاتی فورات و پێگەی سەربازیی خۆی لەوێ بەهێزتر دەكات، ئەمەش ئاماژەیەكی روونە كە چارەنوسی ئەو ناوچەیە لانیكەم لەم قۆناغەدا لە دەرەوەی ئیرادەی دیمەشقە.
ژمارەیەک مامۆستا و فەرمانبەر لە بایکۆت بەردەوامن و داوای مووچەی مانگی ١٢ دەکەن. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای پەسەندکردنی هەمواری یاسای گشتی بودجەی عێراق لە لایەن سەرۆککۆمارەوە، جموجۆڵەکان بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازارەکانی جیهان دەستیپێکرد، لەوبارەیەوە، وەزیری نەوتی عێراق دەڵێت هەفتەی داهاتوو هەناردەکردنی نەوتی هەرێم دەستپێدەکاتەوە، "هەیان عەبدولغەنی" وەزیری نەوتی عێراق دەشڵێت رۆژانە ٣٠٠ هەزار بەمیل نەوت لە هەرێم وەردەگرن و هەناردەی دەرەوەی دەکەن. بە بڕیاری دادگای پاریس لە مانگی ٣ی ساڵی ٢٠٢٣ هەناردەکردنی نەوتی هەرێم راگیرا کە ئەوکات حکومەتی هەرێم بە شێوەیەکی سەربەخۆ نەوتی دەردەهێنا و هەناردەی بازارەکانی جیهانی دەکرد. تا ئێستاش روون نییە ئایا هەناردەکردنەوەی نەوت کۆتایی بە قەیرانی مووچەی مامۆستایان و فەرمانبەران دەهێنێت یان هاوشێوەی ساڵانی ڕابردوو کە حکومەتی هەرێم بە شێوەیەکی سەربەخۆ نەوتەکەی دەفرۆشت بەردەوام دەبێت. هەناردەکردنەوەی نەوتیش لە کاتێکدایە تا ئێستا مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم مووچەی مانگی ١٢ی ساڵی رابردوویان وەرنەگرتووە و هەریەک لە وەزارەتی دارایی عێراق و وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم خۆیان ناکەن بە ساحێبی و دوای دەرکردنی چەندین بەیاننامەی دژ بەیەک هیچ ئەنجامێکی نەبووە، تەنانەت ئەو لیژنەیەش کە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە بۆ یەکلایی کردنەوەی ئەو پرسە پێکهێنرا تا ئێستا نەیتوانیوە کێشەکە چارەسەر بکات. لەوبارەیەوە جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەران دەڵێت لیژنەکە چەند کۆبوونەوەیەکی ئەنجامداوە بەڵام لە دوا کۆبوونەوەیدا هیچ ئەنجامێکی لەسەر چارەنووسی مووچەی مانگی ١٢ ی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم بەدەست نەهێناوە. نەدان و دواکەوتنی مووچە پرۆسەی خوێندن و دەوامی ژمارەیەک فەرمانگەی حکومەتی دووچاری شەلەل کردووە، بە تایبەت لە سنوری پارێزگای سلێمانی کە بۆ ماوەی نزیکەی ١٥ ڕۆژ ژمایەک مامۆستا و فەرمانبەر لەبەردەم بارەگای نەتەوەیەکگرتووەکان لە سلێمانی مانیان لە خواردن گرت، بەڵام بێ هیچ ئەنجامێکی ئەوتۆ مانگرتنەکە کۆتاییهات، ئێستاش ئەنجومەنی مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی جەختدەکەنەوە کە بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندن و نارەزایەتییەکان بەردەوام دەبن تا مووچەی مانگی ١٢ وەردەگرن لەگەڵ دەستپێکردنەوەی پلەبەرزکردنەوە و تەوتینکردنی مووچەکانیان لە بانکە حکومییەکانی عێراق. ماوەی زیاتر لە ١٠ ساڵە قەیرانی نەدان و دواکەوتنی مووچە لە هەرێمی کوردستان بەردەوامە، تا ئێستاش نە حکومەتی هەرێم توانیویەتی چارەسەری بکات، نە حکومەتی عێراقیش جدی بووە لە دۆزینەوەی رێگەچارەیەکی ریشەیی بۆ ئەو پرسە، بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمیش بۆ بازارەکانی جیهان پێدەچێت قەیرانەکە کۆتایی نەیەت و قۆناغێکی نوێ لە ناکۆکی زیاتر لە نێوان هەولێر و بەغدا دەستپێبکات.
تورکیا لە ڕێی ڕێکەوتنی چوارقۆڵییەوە بە نیازە ئەمریکا لە ڕۆژئاوا بکشێتەوە و هاوکارییە سەربازییەکانی بۆ هەسەدە ڕابگرێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای ڕێکەوتنی چوارقۆڵی نێوان تورکیا و سووریا و عێراق و ئوردن کە ئەنقەرە پلاندەرێژەریەتی، تورکیا بەنیازە لە ڕێگەی ئەو رێکەوتنەوە کە بە رووکەش دژی تیرۆریستانی داعشە، ئەمریکا قایلبکات تا هێزە سەربازیبەکانی لە ڕۆژئاوای کوردستان بکشێنێتەوە و هاوکارییەکانی بۆ هێزەکانی سووریای دیموکرات رابگرێت، چونکە لە ڕاستیدا ئەوە ئامانجی سەرەکی و مەبەستی ڕاستەقینەی تورکیایە نەک دژایەتیکردنی چەکدارانی داعش. لەوبارەیەوە ڕۆژنامەی شەرقلئەوسەت لە زاری سەرچاوەیەکی دیبلۆماسی تورکیاوە ئاشکرایکرد، گوایە ڕێکەوتنی چوارقۆڵی لەسەر ئاستی وەزیرانی دەرەوە و بەرگری و سەرۆکی دەزگاکانی هەواڵگری ئەو چوار وڵاتە؛ دەبێتە میکانیزمی بەرەنگاربوونەوەی هاوبەشی نێوان تورکیا و سووریا و عێراق و ئوردن دژ بە تیرۆریستانی داعش. رۆژنامەی شەرقلئەوسەت ئاشکراشی کردووە بڕیارە لەم مانگەدا بۆ زیاتر هەماهەنگی لە عومانی پایتەختی ئوردن بەرپرسانی باڵای ئەو چوار وڵاتە کۆببنەوە. پیلانەکەی تورکیاش بریتییە لە پاراستنی ئاسایشی سنورەکان و ئاڵوگۆری زانیاری هەواڵگری و ئەنجامدانی پرۆسەی سەربازی هاوبەش گوایە بۆ بەرگرتن لە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعش لە ناوچەکە. لای خۆیەوە نوح یەڵماز جێگری وەزیری دەرەوەی تورکیا لە میانی بەشداریکردنی لە کۆنفراسی نێودەوڵەتی سەبارەت بە ئایندەی سووریا کە لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا بەرێوەچوو ئاشکرایکردووە ئەنقەرە کاردەکات بۆ پێکهێنانی هاوپەیمانی چوارقۆڵی، مەبەستی سەرەکیشی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکایە لە ناوچەکە، لەوباریەوە وڵاتەکەی چەندین پێشنیاری پێشکەشی واشنتۆن کردووە لە نێوشیاندا گرتنەدەستی ئیدارەی ئەو زیندانانەی کە لە رۆژئاوای کوردستان تیرۆریستانی داعشی تێدا زیندانی کراون. کۆی پیلانگێرییەکانی تورکیا هاوکاتە لەگەڵ هەوڵەکان بۆ سەرکەوتنی پرۆسەی ئاشتی لەتورکیا و جموجۆڵ و سەردانەکەی شاندی ئیمراڵی بۆ باشووری کوردستان و گەیاندنی ناوەرۆکی پەیامەکەی عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیکراوی پەکەکە بە بەرپرسە باڵاکانی هەرێمی کوردستان. لە دوای رووخانی رژێمی ئەسەد لە سووریا، چاوی تورکیا لەسەر کێڵگە نەوتی و غازییەکانی ڕۆژئاوای کوردستانە، هەردەم پاساوی بوونی هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکەشی کردۆتە بیانوو تا لە ڕێیەوە بە مەرامە سیاسی و سەربازییەکانی بگات. لەبەرامبەردا تا ئێستا بەرپرسانی باڵای ئەمریکا نەچوونەتە ژێرباری پیلان و داواکارییەکانی تورکیا و هیچ ئاماژەیەک لە ئارادانییە تا هێزەکانیان لە سووریا بکشێننەوە و هاوکارییە سەربازییەکان بۆ هێزەکانی سووریای دیموکرات رابگرن، جگە لە ئەمریکاش فەرەنسا وەک یاریکەرێکی کاریگەر لە گۆڕەپانی سووریا دەرکەوتووە، بە تایبەت دوای بەستنی کۆنفراسی نێودەوڵەتی سەبارەت بە ئایندەی سووریا کە لە پاریسی پایتەختی ئەو وڵاتە بەرێوەچوو، لەو کۆنفراسەشدا سەرۆکی فەرەنسا بەرگری سەرسەختی لە پێکهاتەی کوردی سووریا کردووە و رایگەیاندووە پاریس ئامادەیە هەموو هاوکاریەکی سووریا بکات، بەڵام بە مەرجێک کورد کارەکتەری سەرەکی بنیاتنانەوەی سوریا بێت.
حکومەتی کاتی سووریا بە نیازە بەرەو دەسەڵاتێکی تاکڕەوی هەنگاوبنێت کوردانی رۆژئاواش دەسەڵاتێکی لەو جۆرە رەتدەکەنەوە ئامەدەکردنی: هاوڵاتی دەسەڵاتی کاتی سووریا کە تا ئێستا شەرعییەتی لە ژێر پرسیاردایە، جگە لە سەردانی بەرپرسانی چەند وڵاتێکی ئەوروپی و عەرەبی بۆ دیمەشق و بە پێچەوانەوە سەردانەکەی ئەحمەد شەرع بۆ هەر یەک لە سعودیە و تورکیا، نەیتوانیوە هەنگاوی جدی بنێت، تا دەسەڵاتە کاتییەکە کە ئێستا شەرعییەتی ناوخۆی سووریای نییە، هیچ نەبێ شەرعییەتی دەرەکی وەرگرێت و وڵاتانی ئەوروپا وەک دەسەڵاتێکی یاسایی مامەڵەی لەگەڵ بکەن. وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا بۆ داننان بە دەسەڵاتی نوێی سووریا چەندین جار دوپاتیان کردوەتەوە کە یەکێک لە مەرجەکانیان ئەوەیە دەبێت هیچ پێکهاتەیەکی ئەو وڵاتە فەرامۆش نەکرێت و سەرجەمیان لەدەسەڵاتی داهاتووی سووریادا بەشداربن. سەرباری ئەو داواکارییەی وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، بەڵام ئیدارەی کاتی سووریا بە سەرۆکایەتی ئەحمەد شەرع لە دیاریکردنی لیژنەی ئامادەکاری بۆ دیالۆکی نیشتمانی سووریا کە لە حەوت ئەندام پێکهاتووە، کوردی بێبەش کردووە، بە وتەی ئەندامانی لیژنەکەش هێزەکانی سووریای دیموکرات و بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری بانگهێشتی دیالۆگی نیشتمانی سووریا ناکەن و دەڵێن خۆیان چەند کوردێک لەسەر ئاستی تاکەکەس بانگهێشت دەکەن، بەوپێیەش دەسەڵاتە کاتیەکەی ئەحمەد شەرع بە فیت و پیلانی تورکیا بە نیازە دوای ئەو هەموو قوربانییە بەشداری کوردانی رۆژئاوا لە دەسەڵاتی داهاتووی سووریا بەشدارییەکی کارتۆنی بێت و چەند عەڵقە لەگوێیەکی خۆیان وەک نوێنەری کورد ببەنە دیمەشق و پارە و پۆستیان پێبدەن. لەبەرامبەردا ساڵح موسلیم، ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتی پارتی یەکێتیی دیموکرات بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند: ئەو گروپانەی هێرش دەکەنە سەر ناوچەکانی ڕۆژائای كوردستان هاوبەشی ئەحمەد شەرعن، بۆیە ئەویش لێیان بەرپرسیارە، دەشڵێت: کوردانی رۆژئاوا داوای سیستمێکی فیدڕاڵی هاوشێوەی بەریتانیا دەکەن، ساڵح موسلیم دوپاتیشی کردەوە ئەگەر کورد بەشداری دیالۆکی نیشتمانی سووریا نەبێت، ئەوا پابەندی هیچکام لە بڕیارەکانیشی نابێت. لای خۆیەوە زانا عومەر نوسەر و رۆژنامەنووس لە شاری قامیشلۆ بە کەناڵی سکای نیوزی راگەیاند: پەیرەوکردنی سیستمی فیدراڵی هەرگیز بە واتای دابەشبوونی سووریا نایەت، وتیشی ئێستا هاوڵاتیانی حەلەب لیرەی تورکی بەکاردەهێنن لە کاتێکدا هاوڵاتیانی قامیشلۆ لیرەی سووری بەکاردێنن و ئاڵای فەرمی سووریایان بەرزکردوەتەوە، ئەم دوو حاڵەتە کامیان مەترسییە بۆسەر یەکێتی خاکی سووریا. لە سووریای دوای رژێمی ئەسەد کێشە و ناکۆکییەکان بەرەو ئاڵۆزی زیاتر هەنگاودەنێت، تورکیاش کە بوەتە جێگرەوەی ئێران لە سووریا و خۆی خزاندوەتە کۆی کایە سیاسی و ئابووریەکانی ئەو وڵاتەوە، دەسەڵاتە کاتیەکەی سووریا بە سەرۆکایەتی ئەحمەد شەرع وەک بوکەڵەیەک بە کاردێنێ و سیاسەت و ئەجندای خۆی بەسەردا دەسەپێنێت، بەم جۆرەش هەرگیز ئەو وڵاتە ئاشتی و ئارامی بەخۆیەوە نابینێ و پێویستە وڵاتانی عەرەبی بە تایبەت میسر و سعودیە هەوڵی جدی بدەن تا سووریا لە چنگی تورکیا و بەکرێگیراوانی رزگاربکەن.
ترەمپ دەیەوێت بە شێوازێکی تر دۆسیەی ئەتۆمی ئێران چارەسەر بکات، بەڵام ڕێگەچارەی سەربازیش بەدوور نازانێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی هەواڵگری ئەمریکا پێشبینی کردووە بەم نزیکانە ئیسرائیل بۆردوومانی دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران بکات، ئەوەش وەک هەوڵێک بۆ پەکخستنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئەو وڵاتە، ئەو هەنگاوەیەی ئیسرائیلیش جارێکی تر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕووبەڕووی قەیرانێکی دیکە دەکاتەوە. لەوبارەیەوە ڕۆژنامەی "واشنتۆن پۆست" لە زاری چەند بەرپرسێکی ئاگادار لە ڕاپۆرتە هەواڵگرییەکانەوە، کە لە ڕۆژانی کۆتایی دەسەڵاتی جۆبایدنی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا و سەرەتای دەستبەکاربوونی دۆناڵد ترەمپەوە ئامادەکراوە، بڵاویکردەوە، ئیسرائیل ئامادەکاری دەکات بۆ وەشاندنی گورزێکی گەورە لە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران، هەر بەپێی راپۆرتەکە ئیسرائیل بە نیازە لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٥ بۆردوومانی هەر یەک لە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی فۆردۆ و ناتانزی ئێران بکات، ئەوەش دوای تێکشکاندن و لاوازکردنی توانای بەرگری ئاسمانی ئێران دێت لە هێرشەکەی رۆژی ٢٦ ی تشرینی یەکەمی ئیسرائیل بۆ سەر بنکە سەربازییەکانی ئەو وڵاتە. ئەو پلانەی ئیسرائیلیش هاوکاتە لەگەڵ هۆشدارییەکانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم دەرحەق بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران. لەوباریەوە رافائیل گرۆسی بەرێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم ڕۆژی هەینی هۆشداریدا لە زیادبوونی بەرچاوی ڕێژەی یۆرانیۆمی پێتێنراو لەلایەن ئێرانەوە. رافائیل لە پەراوێزی کۆنفراسی ئاسایشی میونشن، بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند: کات بۆ زیندوکردنەوەی رێکەوتنی ئەتۆمی نێوان ئێران و ئەمریکا خەریکە تەواو دەبێت. وتیشی مانگانە بەرهەمهێنانی یۆرانیۆمی پیتێنراو بە رێژەی %٦٠ و حەوت هێندە زیادیکردووە، بەپێی پێوەرەکانی ئاژانسەکەش ئەو بڕە یۆرانیۆمە بەسە بۆ بەرهەمهێنانی شەش بۆمبی ئەتۆمی. ئەوەش لە کاتێکدایە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا پێشتر فەرمانێکی واژۆ کردووە بۆ دەستپێکردنەوەی زۆرترین گوشار بۆ سەر کۆماری ئیسلامی ئێران. بە شێوەیەکی گشتی وەشاندنی گورزی سەربازی لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆ سەر ئێران تاقیکردنەوەیەکی ترە بۆ بەڵێنەکانی ترەمپ کە پێشتر ڕایگەیاندبوو کاردەکات بۆ گەڕانەوەی ئاشتی و کەمکردنەوەی ناکۆکییە سەربازییەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا. لای خۆیەوە براین هیوز وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایش لە کۆشکی سپی دەڵێت ترەمپ بە روونی دەڵێت رێگە بە ئێران نادات چەکی ئەتۆمی بەرهەم بهێنێت، بەڵام پێی باشە ئەو کارە لە ڕێی دانوستانەوە ئەنجامبدات. سەرۆکی ئەمریکاش لەوبارەیەوە دەڵێت دوو رێگە چارە هەیە بۆ کۆتاییهێنان بە قەیرانی ئەتۆمی ئێران؛ ئەوانیش یان بە ڕێگەچارەی سەربازی و بەکارهێنانی بۆمب دەبێت یان بە چەند وەرەقەیەکی واژۆکراوی نێوان هەردوولا دەبێت بەبێ ئەنجامدانی بۆردوومان.
♦️ترەمپ سوورە لەسەر راگواستنی دانیشتوانی غەززە، میسر و ئوردنیش ئەو داوایە رەتدەکەنەوە. ♦️پێشنیار کراوە ئەزموونی ژاپۆن بۆ ئاوەدانکردنەوەی غەززە بەکاربهێنرێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای راگەیاندنی ئاگربەست لە کەرتی غەززە، پێشنیارەکەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا تەواوی جیهانی هەژاند، کاتێک رایگەیاند پلانیان هەیە دانیشتوانی غەززە بۆ هەریەک لە میسر و ئوردن بگوازنەوە. ترەمپ کە ماوەی تەنها ٢٦ رۆژە سەرۆکایەتی ئەمریکای وەرگرتووە، تا ئێستا چەندین جار ئەو داوایەی دوپاتکردوەتەوە، دواجاریش لە میانی پێشوازیکردنی لە شا عەبدوڵای دووەم شای ئوردن، ترەمپ رایگەیاند، ئەمە شتێکی قورس و ئاڵۆز نییە. ئەگەر ئەمریکا کۆنترۆڵی ئەو ناوچەیە بە شێوەیەکی دادپەروەرانە بکات، ئەوا بۆ یەکەمجار سەقامگیری روو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکات. ئەوەش بەو واتایە دێت ترەمپ سەقامگیری رۆژهەڵاتی ناوەراستی بەستوەتەوە بە چۆڵکردنی غەززەوە. لەبەرامبەردا هەر یەک لە عەبدولفەتاح سیسی سەرۆکی میسر و شا عەبدوڵای دووەم شای ئوردن جەختدەکەنەوە لەسەر گرنگی دەستبەجێ دەستکردن بە ئاوەدانکردنەوەی غەززە بە بێ راگواستنی دانیشتوانەکەی. پێشتریش شای ئوردن رایگەیاندبوو، پێویستە ئەمریکا بزانێت کە وڵاتەکەی و وڵاتانی دیکەی عەرەبیش پلان و بەرنامەی خۆیان بۆ داهاتووی کەرتی غەززە هەیە. ئەوەش لە کاتێکدایە بەپێی خەمڵاندنێکی نەتەوەیەکگرتووەکان، ئاوەدانکردنەوەی غەززە بڕی ٥٣ ملیار دۆلاری پێویستە. نەتەوە یەکگرتووەکان پێشتر چەندین جار رایگەیاندبوو، ئاوەدانکردنەوەی غەززە پێویستی بە هاوئاهەنگی نێودەوڵەتی هەیە و ئاماژەی بەوەش کردبوو، تەنیا پاککردنەوەی داروپەردووی غەززە لانیکەم 15 ساڵی پێویستە. تا ئێستاش چەندین پێشنیار بۆ ئاوەدانکردنەوەی غەززە خراونەتەروو یەکێک لەو پێشنیارانە سوود وەرگرتنە لە ئەزموونی ژاپۆن لە ئاوەدانکردنەوەی وڵاتەکەیان لە دوای جەنگی جیهانی دووەم بە تایبەت هەردوو شاری هێرۆشیما و ناکازاکی کە بەهۆی شەڕەکە و بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی تەواو داروخابوون، ژاپۆنییەکانیش بۆ ئاوەدانکردنەوەیان کۆی داروپەردووی پاشماوەی شەڕەکەیان فرێدایە ناو دەریای چواردەوری وڵاتەکەیان کە ملیۆنان تۆن داروپەردووبوو، لەو رێیەوە رووبەری وشکانیان لە ژاپۆن بە رێژەی %0.5 زیاد کرد، بەناوباگترین ئەو ناوچانەش ژاپۆنییەکان لەم رێگەیەوە دروستیان کردن ناوچەی ئودیبایە لە کەنداوی تۆکیۆ و فرۆکەخانەی کانسای نێودەوڵەتی لە کەنداوی ئۆساکا. بۆ ئاوەدانکردنەوەی کەرتی غەززەش دکتۆر محەمەد سەید عەلی کە ئەندازیارێکی میسرییە و لە ژاپۆن نیشتەجێیە پێشنیاری کردووە داروپەردوی شاری غەززە کە بە هەزاران تۆن مەزەندە دەکرێت فرێبدرێنە کەناراوەکانی ئەو شارە تا لەرێیەوە بتوانرێت سنووری وشکانی پێزیادبکەن و سود لەو ئەزموونەی ژاپۆنییەکان وەرگرن. ئەو پێشنیارەش لە کاتێکدایە ترەمپ سوورە لەسەر پلانەکەی بۆ راگواستنی دانیشتوانی غەززە بۆ میسر و ئوردن، وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیش دژی پێشنیارەی سەرۆکی ئەمریکا وەستاونەتەوە، بۆ تێچووی ئاوەدانکردنەوەشی کە وەک نەتەوەیەکگرتووەکان دەڵێت ٥٣ ملیار دۆلاری پێویستە، تا ئێستا کەس خۆی نەکردووە بە ساحێبی و روونیە ئایا کێ دەچێتە ژێرباری هاوکاریکردنی فەلەستینییەکان لە کاتێکدا ئەگەر رێگەیان پێبدرێت ئەو شارە ئاوەدانبکەنەوە.
.png)
.jpeg)
