بڕیار نامەی 2758: بەردی بناغەی یەک چین

  دانا هەمزە  ١-  ئێران ئێران، رێژەی هەوێنکردنی یۆرانیۆمی U235 گەیاندۆتە زتاتر لە 60%. بەپێی زانیاریەکانی موساد، ئێران تەنها چەند هەفتەیەکی دەوێت بۆ دروستکردنی نۆ بۆمبی ئەتۆم. ئێران یەك ویستگەی کارەبای هەیە کە بە وزەی ئەتۆم کاربکات، ئەویش ویستگەی بوشەهر ە لەسەر دەریای خەلیج، بەپێی یاسای نێودەوڵەتی ئەم جۆرە ویستگەیە پارێزراو و سەلامەتە و نابێت لە هیچ دۆخێکدا بوردومانبکرێت.  دوو گرنگترین ویستگەی بەرهەمهێنانی یۆرانیۆم ی U235 لە ئێران، هەردوو ویستگەی "نەتەنز" لە نزیك قوم و ویستگەی "فوردۆ" یە لە نێوان ئەراك و قوم. ئیسرائیل ویستگەی نەتەنز ی بۆردومان کردوە و بەتەواوی پەکی خستوە، هەندێك تیشکی ئەلفای کوشندە لە قاتی سەرەوەی ویستگەکە بڵاوبۆتەوە بەڵام بەپێی ئاژانسی نێودەولەتی وزەی ئەتۆم، بەئاسانی کۆنترۆڵ دەکرێت.  ویستگەی ئەتۆمی فوردۆ، لە شوێنێکی سەختی ژێر شاخ دایە، ئەم ویستگەیە بوردومان نەکراوە، چونکە بۆردومانکردنی ئەم شوێنە، قورسە و تەنها بە موشەکی ستراتیجی و تەنها بە ئەمریکا دەکرێت! با چاوەڕێ بین بزانین ترەمپ دەڵێت چی؟! ئێران، هیچ پڕۆژەیەکی بۆ بەرهەمهێنانی وزەی هایدرۆجین نیە، کە زۆر لە یۆرانیۆم ئاڵۆزتر و کاریگەرترە.  ٢-  یۆرانیۆم یۆرانیۆم، ڕەگەزێکی کیمیایی زۆر گرنگە، وەك سوتەمەنی بۆ دروستکردنی وزەی کارەبا و چەکی ئەتۆمیش بەکاردێت. نزیکەی لە 10% ی وەزەی کارەبای جیهان سوتەمەنیەکەی یۆرانیۆمە، هاوکات زۆربەی بۆمبە ئەتۆمیەکانیش لە یۆرانیۆم دروست دەکرێن و هەندێکیشیان لە هایدرۆجین! یۆرانیۆم کانزایەکی قورسە، چڕییەکەی کەمێك لە خوار چڕی ئاڵتونەوەیە، بە جۆرێک بارستایی (قورسایی) یەك مەتر سێجا لە یۆرانیۆم، زیاتر لە 19 تەنە، لە کاتێکدا قورسایی هەمان قەبارە لە ئاسن تەنها 7 تەن و 780 کیلۆ گرامە. ڕەنگی یۆرانیۆمی سروشتی، خۆڵەمێشیە و لە زۆربەی شوێنەکانی سەرزەوی هەیە بە کوردوستانیشەوە. یۆرانیۆمی سروشتی، بە شێوەی سێ فۆرم یان سێ ئایزەتۆپ هەیە، یۆرانیۆم U234 ،U235 ،U238.  زیاتر لە 99% ی یۆرانیۆمی سروشتی لە جۆری (U238)ە لە کاتێکدا تەنها لە 0.7% ی (U235) و ڕێژەیەکی زۆر کەمیشی لە جۆری (U234)ە. یۆرانیۆم، یەکێکە لە هەرە بارستە ئەتۆمیە بەرزە ناجێگیرە تیشکدەرەوەکان، ئەم خەسڵەتەشی وایکردوە بەپێی هاوکێشەی گۆڕینی بارستایی بۆ وزە (E=mc²) لە ڕێگەی پەرتکردنی ناوکی گەردیلەکانیەوە بایەخدار بێت بۆ دروستکردنی وزەی بەرز!  هەموو جۆرەکانی یۆرانیۆم، تیشکدەرەوەن، بەڵام ئەوەی لە بەرهەمهێنانی وزەدا بەکاردێت، یۆرانیۆم ی U235 ە کە بەڕێژەیەکی زۆر کەم لە U238 سوکترە. گەردیلەی ئەم جۆرەی یۆرانیۆم کە 92 (ئەلکترۆن= پرۆتۆن) و 143 نیوترۆنی تێدایە، بە ئاسانی لەت دەبێت و  لە ڕێگەی زیادکردنی یەك پرۆتۆنەوە دەگۆڕێت بۆ یۆرانیۆم U236 و پاشان پەرت دەبێت و دەگۆڕێت بۆ مادەی (باریۆم و کریپتۆن) لەگەڵ جیابونەوەی سێ پرۆتۆن، یان دەگۆڕێت بۆ (زینۆن و سترۆنتیۆم) لەگەڵ جیابونەوەی دوو پرۆتۆن، هەر پرۆتۆنێکی جیابۆوەش پەلاماری گەردیلەکانی دیکەی U235 دەدات و کارلێک دەکات و پاشان زنجیرەیەکی هێشویی کارلێک دروست دەبێت و لەگەڵ هەر کارلێکێکشدا وزەیەکی گەورە بەرهەم دێت.  پرۆژەی بەرهەمهێنانی وزەی یۆرانیۆم، پرۆسەیەکی ئاڵۆز و هێواشە، بریتیە لە بەرهەمهێنانی یۆرانیۆم ی U235 لە ڕێگەی هەوێنکردنی یۆرانیۆم ی U238 وە. پرۆسەی هەوێنکردن لە ڕێگەی هەزاران سەنتەفیوژەوە بۆ دەرهێنان و جیاکردنەوەی U235 لە U238 ئەنجام دەدرێت. بۆ دروستکردنی وزەی پێویست بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا، تەنها ڕێژەی لە3% بۆ لە 20% جیاکردنەوە یان بەرهەمهێنانی یۆرانیۆم ی U235  لە یۆرانیۆم ی U238  پێویستە. بەڵام بۆ دروستکردنی چەکی ئەتۆم، بەرهەمهێنانی لە 90% ی یۆرانیۆم ی U235 پێویستە.

🔻 پەرلەمانێكی 150 كەسی دادەمەزرێت بێ‌ بەشداری هیچ پێكهاتەیەك 🔻 لیژنەیەكی 11 كەسی پێكهێنراوە بۆ دامەزراندنی پەرلەمانی ئینتیقالی، تەنها یەك كوردی ئیخوان-ی تێدا 🔻 رێككەوتنەكەی نێوان عەبدێ‌ و شەرع تەنها وەك بەیاننامەیەك بوو، هیچ پێشكەوتنێك لەوبارەیەوە نییە 🔻 كوردو دیمەشق و ئەمریكا، پەلەی دانوستاندنیان نییە، چونكە زەمینە لەبار نییە. ✍️ سەرتیپ جەوهەر – بەشی یەكەم تائێستا هیچ پێشكەوتن و دۆخێكی نوێ‌ لەپەیوەندی نێوان كورد و دیمەشقدا نییە. ئەوەی هەیە تەنها رێككەوتنێكی نێوان مەزلوم عەبدێ‌ و ئەحمەد شەرع بوو كە لەسەرەتای بەهاری رابردوو كرا، بێئەوەی هیچ پێشكەوتنێكی نوێ‌ بەخۆیەوە ببینێت.  رێككەوتنەكە لەسەر كاغەز مایەوەو رێككەوتنەكەش تەنها وەك بەیاننامەیەك تەماشا دەكرێت نەك نەخشەڕێیەك بۆ یەكلاییكردنەوەی پرسی كوردو بەشداری لەحوكمڕانی نوێی دیمەشق. لەماوەی چەند هەفتەی رابردوو وەفدێكی رۆژئاوای كوردستان سەردانی دیمەشقی كرد، بەڵام زیاتر بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنەكەی حەلەب و گەڕەكە كوردییەكان (ئەشرفیەو شێخ مەقسود) بوو، كە بووەهۆی گۆڕینەوەی هەندێك گیراو و جێبەجێكردنی چەند كاروبارێكی گەڕەكەكان.  چەند رۆژێكیشە كۆبونەوەی لایەنی پەیوەندیدار لە پەروەردەی دیمەشق و ئیدارەی رێڤەبەری خۆسەر دەكرێت بۆ چارەسەركردنی پرسی تاقیكردنەوەی خوێندكارانی پۆلە كۆتاییەكانی خوێندنگاكانی دەوڵەت كە ژمارەیان دەگاتە 70 هەزار خوێندكار. ئەوەی ئێستا دەیبینین پێناچێت هەردوولا (كورد و دیمەشق) لەم كاتەدا پەلەی رێككەوتنیان بێت، حەماسی دان و ستاندنیان نییە، چونكە زەمینە بۆ قبوڵكردنی واقعی نوێ‌ لەبار نییە، بەتایبەتیش لەلایەن دیمەشقەوە كە هەموو شێوازێكی لامەركەزیی رەتدەكاتەوە.  هاوكات ئەمریكاش هەڵوێستی روون نییە و ئیدارەی ترەمپیش جێگەی متمانە نییە، رەنگە ئەمریكاش پەلەی هەڵدانەوەی دۆسیەی كوردو دیمەشقی نەبێت تا پرس و دۆسیە گرنگەكانی دیكەی یەكلایی نەبنەوە بەتایبەتیش پرسی ئێران لەناوچەكە، بۆیە پێدەچێت دۆخی ئێستای كورد لەسوریا بەبێ‌ یەكلایی بوونەوە بۆ كاتێكی درێژ بەردەوام بێت.  هاوكات لەگەڵ ناڕۆشنیی داهاتووی سوریا، ئەحمەد شەرع سەرۆكی ئیدارەی دیمەشق بەردەوامە لەهەنگاوەكانی بەرەو تاكڕەویی و بەناوەندیكردنی دەسەڵات و پەراوێزخستنی پێكهاتەكان. دەبینین لەماوەی چەند رۆژی رابردوو بەپێی مەرسومێكی كۆماریی لیژنەیەكی 11 كەسی پێكهێناوە كە بەپێی ماددەی 24ی ئەو دەستورەی كاتیەی رایگەیاند كاریان دەستنیشانكردنی ئەندامانی پەرلەمانی كاتی سوریایە كە لەمەرسومەكەدا هاتووە 150 ئەندام دەبێت و لە 30% شەرع بەخۆی دەستنیشانیان دەكات. لەو لیژنە 11 كەسیە تەنها یەك كوردی تێدا بەناوی (محەمەد خزر وەلی) كەخەڵكی شاری عامودایەو لەئیخوانەكانی سوریایە، زیاتر لە 10 ساڵە رۆژئاوای كوردستانی نەبینیوە.  بەپێی مەرسومەكە ئەو 150 ئەندامە بەسەر پارێزگاكان دابەشكراوەو رۆژئاوای كوردستان بەهەرسێ‌ پارێزگای (حەسەكە، رەققە، دێرزۆر) تەنها 15 ئەندامی بەردەكەوێت، كە دەكاتە لە 10%ی ئەندامان، ئەمە لەكاتێكدا تەواوی ئەو ئەندامانە لەلایەن ئەحمەد شەرع و لیژنەكە دەستنیشان دەكرێن بەبێ‌ گەڕانەوە بۆ ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان. واتە پەرلەمانێك بۆ قۆناغی گواستنەوە دادەمەزرێنرێت تەواوی ئەندامەكانی لەلایەن خودی ئەحمەد شەرع و گروپەكەی دەستنیشان دەكرێن بەبێ‌ گەڕانەوە بۆ هیچ بنەمایەكی دیموكراسی و بێ‌ نوێنەرایەتی و بەشداری پێكهاتە گرنگەكانی وەك كوردو عەلەویی و دروز و مەسیحییەكان.  هەروەك چۆن لەنوسینەوەی دەستورو هەنگاوەكانی دیكەی دوای رووخانی رژێمی ئەسەد هیچ گروپێكی سیاسی و هیچ پێكهاتەیەك بەشدارنەبووە. لەماوەی 8 مانگی دوای گۆڕانی رژێم لەسوریا، دەبوو بەرچاوروونیەك لەبارەی داهاتووی سوریا دروست ببێت، بەڵام ئەوەی ئەو هەنگاوانەی دەیبینین تەنها گۆڕانی رژێمێكی دیكتاتۆرە بەرژێمێكی دیكە كە لەهێڵە گشتییەكان جیاوازییەكی ئەوتۆیان نییە. بۆ نمونە لەبارەی چارەسەركردنی خواستی پێكهاتەكان بۆ بەیەكەوە ژیان بەشداریكردنیان لەحوكمڕانیی نوێی ئەو وڵاتە، هەمان تێروانینی رژێمی بەعسیان هەیە كە بریتیە حوكمڕانیەكی مەركەزیی دوور لە هاوبەشبوون و بێ هیچ بەشدارییەك لەحوكمڕانیی. سەبارەت بەپرۆسەی گواستنەوەی دەسەڵاتیش، دەبینین هەنگاوەكانی ئەحمەد شەرع بەدەرە لە بنەماكانی دیموكراسیی، بگرە هەنگاوەكان برتییە لەگواستنەوەی لەدەسەڵاتدارێتیەكی دیكتاتۆری شۆڤینی قەومیی كەبریتی بوو لەرژێمی بەعس بۆ دەسەڵاتدارێتیەكی دیكتاتۆری قەومیی ئاینیی. ئەوەتا هەشت مانگ بەسەر رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد تێدەپەڕێت كەچی تائێستا هیچ مەرجەعیەتێكی شەرعیی و دەستەجەمعیی بەبەشداری پێكهاتە قەومیی و مەزهەبیی و سیاسی لەدیمەشق دروستنەكراوە، بەڵكو ئەوەی دیارە تەنها ئەحمەد شەرع وەك حاكمی ئێستای سوریا بەپێی بەرژەوەندی خۆی و گروپەكەی نەخشەڕێی چەسپاندنی دەسەڵاتدارێتی بڕیار دەدات، نە حزبێكی سیاسی و نەگروپێك و نەهیچ پێكهاتەیەك لەبڕیاردانی سوریای نوێ‌ بەشدار نین.

  بەپێى وتەى چەند سەرچاوەیەک ئیسرائیل چەند مانگێکە بە قاچاخ و بەشێوەى پارچە پارچە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراوى گەیاندوەتە ناو ئێران لە ڕێگەی جانتا و بارهەڵگر و کۆنتێنەرو کەشتیەوە. بەشێکى ئەو کەلوپەلانە وەک کاڵاى بازرگانى مامەڵەی پێوەکراوەو ئەوانەى بارەکانیان گواستوەتەوە ئاگاداری ئەوەنەبوون ئەو بارانە پارچەى درۆنن و دەبرێنە ناو ئەو وڵاتەوە. ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ"ی ئەمریکی، ڕاپۆرتێکى بڵاوکردوەتەوە کە تیایداچەند وردەکارییەکى ئاشکرا کردوە کە چۆن ئیسرائیل و دەزگاى مۆساد فرۆکە و بۆم و هەواڵگرەکانیان گەیاندوەتە ناو ئێرانەوەو دواتر لە هەینى ڕابردوو هێرشەکانیان پێ ئەنجامداوە. ڕۆژی دووشەممە ڕۆژنامەى ناوبراو بە پشتبەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان لە ئۆپەراسیۆنی مۆساد بڵاویکردەوە، ئیسرائیل بە بەکارهێنانی چەندین ڕێگەی جیاواز فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێرشبەری بە قاچاخەوە بردووەتە ناو ئێرانەوە. ئەو سەرچاوانەى کە ئامادەنەبوون ناوى خۆیان ئاشکرا بکەن بە ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ"ی ئەمریکیان ڕاگەیاندووە، چەند سەرچاوەیەک ئیسرائیل چەند مانگێکە بە قاچاخ و بەشێوەى پارچە پارچە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراوى گەیاندوەتە ناو ئێران لە ڕێگەی جانتا و بارهەڵگر و کۆنتێنەرو کەشتیەوە. دواتربریکارەکانی مۆساد لە ناوخۆی ئێران ئەو ئامێرانەیان کۆکردەوەتەوەو بەسەر ئەو تیمانەدا دابەشیان کردوە کە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیان بۆ بەکارهێنان ئامادەکردبوو. هەر بەپێى ناوەڕۆکى ڕاپۆتى ڕۆژنامەکە سەرکردەکانی تیمەکان لە دەرەوەی ئێران مەشق و ڕاهێنانیان پێکراوە و گەیەندراونەتە ئێران بۆ ئەوەی لێهاتوویی و شارەزاییەکانى بگوازنەوە بۆ تیمەکانی سەر زەوی کە کارەکان ئەنجامدەدەن. سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوەشکردووە، کاتێک هێرشە ئاسمانییەکان دەستیپێکردووە، تیمەکان ئەو چەکانەیان بەکارهێناوە بۆ دەرهێنانی سیستەمی بەرگری ئاسمانی لە هەمان کاتدا لە کاتی دەرچوونیان لە پەناگەکاندا بەر موشەک هەڵگرەکانی سەرزەوی بۆ سەرزەوییان داوە و لە تۆڵەسەندنەوەیەکدا لە ئیسرائیل تەقەیان لێدەکرا. کاتێک ئیسرائیل بەرەبەیانی ئەمڕۆ هەینی هەڵمەتی هێرشى شۆکهێنەرى لە ئێران دەستپێکرد، هەروەها فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی کوادکۆپتەری هەڵگری تەقەمەنی و موشەک و کەرەستەی ئاڵۆزی جەنگى دیکەی بەکارهێنا کە لە ناوخۆی ئێراندا دانرابوون پێشتر، کەتوانیان هێرشی ورد بکەنە سەر زانایانی ئەتۆمی ئێران، سەرکردە سەربازییەکان، تانکى دژە فڕۆکە و مووشەکی زەوى بە زەوى. پێشتر باس لەوە کرابوو کە ئیسرائیل ساڵانێکە دەستى بە ئامادەکاری بۆ ئۆپەراسیۆنی دژی بەرنامە ئەتۆمی و مووشەکییەکانی ئێران کردوە، لەوانە دروستکردنی بنکەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە ناوخۆی ئێران و قاچاخکردنی سیستەمی چەکی ورد و کۆماندۆ بۆ ناو وڵاتەکە.

  🔻  حكومەتی هەرێم مافی مانەوەیان ناداتێ‌، رێگەی هاتنیان نادات 🔻  سێ‌ لەبەڕێوبەرانی كامپی مەخمور لەبەغدا دەستگیركراون 🔻 دوو مانگە حكومەتی عیراق هەموو مامەڵەیەكی لەگەڵ كامپی مەخمور راگرتووە 🔻 1200 منداڵ هیچ تۆمارو بەڵگەنامەیەكی رەسمییان نییە 🔻 زیاتر لە هەزار نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە، لەهیچ شوێنێك هاوكاریی چارەسەر ناكرێن 🔻 پێشتر لەلایەن گەریلاكانی پەكەكە دەپارێزرا، ئێستا لەلایەن پۆلیس و سەربازی عیراقیی 🔻 هەزاران منداڵی كامپەكە بێ خوێندن ماونەتەوەو هیچ بەڵگەنامەیەكیان نییە 🔻 هیچ تۆمارێكی رەسمیی لەبارەی لەدایكبوان و خێزانداریی و مردووانی كەمپەكە بەردەست نییە . ✍️ سەرتیپ جەوهەر زیاتر لە 30 ساڵە هەموو بەیانییەك بەئومێدی گەڕانەوە رۆژ دەكەنەوە، 30 ساڵە لەگەڵ هەموو خۆرئاوابونێك چاو لەڕێگەی گەڕانەوەن، هەموو ئێوارەیەك ئومێدی دیدارێكی نیشتیمان بەدیار روو لەنیشتیمان رادەمێنن. هەندێكیان خەمی دوریی و غوربەت پیری كردن و لێرە سەریان نایەوە، هەندێكیشیان لەدووریە لەدایكبون و بەڵام نە زەوی لەخۆیان دەگرێت و نەئاسمان! لەم ئاوارەیی و غەریبیە بێ‌ ناونیشان ژیان بەسەر دەبەن! ئەمانە، خەیاڵی گەڕانەوە بۆ زێدی باپیرانیان كردووە بەسرودو گۆرانیی و لەگەڵ گزنگی دەم بەیان تا ئاوابوونی خۆرەتاو بەردەوام دەیڵێنەوە. لە 1994 سیاسەتی سەركوتكردن و راگوێزان و ستەمكاریی رژیمی ئەوكاتەی توركیا، زیاتر لە 10 هەزار كوردی باكوری ئاواری هەرێمی كوردستان كرد، سەرەتا لە نزیك دهۆك لەناوچەی ئەتروش لەژێر خێوەت چادرگە لەژیانێكی پڕ مەرگەسات نیشتەجێكران. دوای ماوەیەكی كورت گوێزرانەوە بۆ نزیك شێخان. لەوێش بەرۆكیان بەرنەدان و جارێكی دیكە بەكۆمەڵ لەساڵی 1998 وەك ئەوەی رۆژی حەشربێت خرانە پشتی بارهەڵگرو بەقافڵە بەرەو مەخمور راگوێزران. لەدەشتێكی كاكی بەكاكی و وشك، بێ‌ ئاو و ئاوەدانیی جێیانهێشتن تا چەند مانگێك جگە لەزەوییەكی رووت و ئاسمانێكی بێ‌ هەور شتێكی دیكەیان لێ‌ دیار نەبوو. لەو دەشتاییە بەبێ‌ ئاو و نان، بێ‌ لانەو بەرگ نەمرو نەژی ژیانیان دەستپێكردەوە. تا 2003 سەرباری خراپی بژێوی ژیان، هاوكات لەژێر بارێكی ئەمنی زۆر توندی دامودەزگا ئەمنییەكانی بەعس دا بوون. ئەوەی لەرۆژی ئاوارەبوون تەمەنی یەك رۆژ بووبێت، ئەمڕۆ تەمەنی 31 ساڵەو وڵاتی خۆی و زێدی باپیرانی خۆی نەبینیوە. لەهەولێرەوە 68 كیلۆمەتر بەرەو باشور بەتەنیشت شاری مەخمورەوە شارێكی دیكە دەبینی كە لەقەبارەو ژمارەی دانیشتوان لەمەخمور كەمترو بچوكتر نەبێت. ئەو لەمیدیای كوردستان پێی دەڵێن كامپی ئاوارەكانی مەخمور، بەڵام لەمیدیای نزیك پەكەكە پێی دەگوترێت كامپی شەهید جودی. ژمارەی ئێستای دانیشتوانی كەمپەكە لەنێوان 12 بۆ 13 هەزار كەس دەبێت. هەرچەندە كەمپی مەخمور خەریكە تێكەڵ بەشارەكە ببێت، بەڵام ئەوەی كەمپەكە لەناوەندی قەزاكە جیادەكاتەوە بوونی ئەو هەموو سەوزایی و دارەرو درەختەیە كە لەكەمپەكە هەیە، ئەمەش پەیوەندی بەكلتوری ژیانی خەڵكەكەوە هەیە، هاوكات شێوەی دابەشبونی كۆڵانەكان و ئاوەڕۆو شارەداری كەمپەكە زۆر جیاوازە لە شارەوانیی مەخمور، ئەمەش جیاوازیی كەمپەكەیە لەگەڵ ناوەندی قەزای مەخمور دەردەخات. تا 2011  ئاژانسەكانی سەربەنەتەوەیەكگرتوەكان و رێكخراوە بیانییەكان هاوكاری كامپەكەیان دەكرد، دواتر ئەو یارمەتیان بەتەواوی نەما، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش ماوەیەك هاوكارییەكی كەمی بۆ پەروەردەو تەندروستیی و بڕێك پارەی مانگانە شتێكی دیكەی بۆ دابینندەكردن. پێشتر نزیكەی 300 فەرمانبەرو مامۆستای كامپ بەگرێبەست لەسەر میلاكی پەروەردەو تەندروستی هەرێم دامەزرابوون و مانگانە 300 بۆ 400 هەزاریان وەردەگرت، بەڵام لەدوای 2014 و بەهۆی ئەو قەیرانە دارایی و زۆربەیان دەستبەرداری كاركردن بوون. پێشتر مانگانە نزیكەی 15 ملیۆن دینار بۆ شارەوانیی و پاككردنەوەی كامپ لەلایەن حكومەتی هەرێم دابیندەكرا، بەڵام ئێستا كەمكراوەتەوە بۆ نزیكەی 5 ملیۆن دینار، ئێستا حكومەتی هەرێم هیچ هاوكارییەك پێشكەشی ئەو كامپە ناكات. لەدوو قۆناغی جیاواز دانیشتوانی كەمپی مەخمور رۆڵی زۆر گرنگیان بینیوە، یەكەمیان لە راپەڕینی بەهاری 2003 لەرۆژانی رووخانی رژێمی سەدام بەشدارییەكی چالاكانەیان كرد لەرزگاركردنی شاری مەخمورو دەوروبەریی،  لەشوێن بەر لەگەیشتنی هێزی پێشمەرگە ئەوان دامودەزگاكانی رژێمی بەعسیان ئازادكرد. هاوكات لەرۆژانی هاتنی داعش لە بەهاری 2016 بۆ داگیركردنی مەخمور بەرگرییەكی كەم وێنەیان كردو رۆژانی رزگاركردنیشی لەدەست ئەو گروپە دیسان رۆڵێكی زۆر دیاریان گێڕا، چەند شەهیدو بریندارێكیشیان پێشكەشكرد. بێگومان گرفتەكانی كەمپی ئاوارەكانی مەخمور زۆرە، دەكرێت بەمشێوەیە بیخەینە روو: • گرفتی مافی مانەوەو كاركردن: گرفتی مافی مانەوەو كاركردن یەكێكە لەگرفتە هەرە سەرەكییەكانی دانیشتوانی كامپەكە، هۆكاری زۆربەی كێشەكانی دیكەیانە. لە 2011 حكومەتی هەرێم لەگەڵ ئاژانسی UNHCR ی سەربەنەتەوە یەكگرتوەكان و بەئاگاداری بەغدا سەرژمێری كەمپەكە كراو مافی مانەوە(ئیقامە)ی 3 ساڵ درا تەواوی خەڵكەكە، بەڵام لە كۆتایی 2014 كۆتایی هات. دواتر دووجاری دیكە مافی مانەوەیان بۆ درێژكراوەتەوە، بەڵام چەند ساڵێكە فشاری سەر كامپەكە زۆر زیاتر بووە. لەدوای هاتنی داعش، ئاژانسی كاروباری پەنابەرانی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان UNHCR  كەتایبەتە بەپەنابەران لەسەرتاسەری جیهان لەژێر فشاری توركیا هەموو هاوكاریی و هەماهەنگییەك و هاوكارییەكی لەگەڵ كامپەكە راگرت و ئەو نوسینگەیەی لەوێ‌ هەیانبوو هەڵیانگرت و هیچ حكومەت و ئاژانسێكی مرۆییش هاوكاری كامپەكە ناكات. ماوەیەك بوو حكومەتی عیراق مانگانە هەندێك خۆراكی پێشكەشی كامپەكە دەكرد، ئەویش دەمێكە نەماوە. سێ‌ ساڵە مافی مانەوەیان پێنادرێت تابتوانن هاتووچۆی شارەكانی دیكەی عیراق بكەن و كاربكەن. هاوكات حكومەتی هەرێمی كوردستان رێگەیان نادات بێنە هەولێرو شارەكانی دیكە. ئەوانەیشی لەهەولێربوون بۆ كاركردن هەموویان یان خۆیان هاتنەوە یاخود دەستگیركران و گەڕێنرانەوە كامپەكە. پێشتر بەڕێگەی كەركوك گەنجەكانیان دەچوونە سلێمانیی بۆ كاركردن، بەڵام ماوەیەكە ئەو رێگەیەشیان لێ داخراوەو ناتوانن بچنە سلێمانیش. بەپێی زانیاریی لە 10ی نیسانی 2025، واتە بەر لە دوو مانگ حكومەتی عیراق هەموو كارو مامەڵەیەكی لەگەڵ دانیشتوانیی كامپەكە راگرتووەو ئێستا خەڵكەكە لەدۆخێكی ئێجگار خراپی مرۆیین. چونكە لەلایەك گەنجەكانیان ناتوانن لەهیچ شوێنێكی عیراق كاربكەن و بژێویی پەیدا بكەن.  ئێستا دانیشتوانی كامپەكە هیچ بەڵگەیەكی رەسمیی دانپێدانراویان نییە تابتوانن لەكامپەكە بێنە دەرەوە یان كاری پێبكەن، هەندێجار گەنجەكانیان بەقاچاخ و دەچنە شارەكانی دیكەی عیراق، بەڵام زۆرجار لەبازگەكان دەستگیردەكرێن و بەقسەی خۆیان مامەڵەی نامرۆییانەو زۆر نەشیاویان لەگەڵ دەكرێت و دوای هێشتنەوەیان لەبەندیخانەكان بۆ ماوەیەك دەگەڕێنرێنەوە بۆ كامپەكە. یەكێكی دیكە لەگرفتە سەرەكییەكانی پەیوەست بەمافی مانەوە، تۆماركردنی نەوەی نوێی دانیشتوانی كامپەكەیە كە ماوەی زیاتر لە 31 ساڵە لەخاكی عیراقن. واتە ئەو منداڵانەی تازە لەدایكدەبن نەك مافی مانەوەیان نییە، بەڵكو خاوەنی هیچ ناسنامەو دیكۆمێنتێكی رەسمیی نین. بەپێی قسەی سەرچاوەیەك لەكامپەكە ئێستا 1200 منداڵی كامپەكە هیچ بەڵگەنامەیەك یان پەڕاوێكی رەسمیی لەعیراق نییەو مافی هیچ شتێكی نییە. هاوكات پرسێكی دیكە گرێدراوە بەنەبوونی هیچ دیكۆمێنتێك ئەویش مامەڵەی رەسمیی كاروباری مەدەنییە بۆنمونە پرسی ژنهێنان و مارەبڕینی گەنجانی كامپەكەیە. ئەوانەی ژن دەهێنن یان مارەدەكرێن، ئەوان هەوڵیانداوە بەپێی نەریت و دەستوری عیراق ئەو كارەبكەن و خۆیان تۆماربكەن، بەڵام هیچ بەڵگەنامەیەكی رەسمیی و هیچ تۆمارێكیان نییە. بەمانایەكی دیكە هیچ تۆمارێكی رەسمیی لەبارەی لەدایكبوان و خێزانداریی و مردووانی كەمپەكە بەردەست نییە، ئێستا خەڵكی كەمپەكە لەهەموو مافێكی ژیان بێبەشن و هیچ ناونیشانێكیان نییە! بەر لەچەند هەفتەیەك سێ‌ لەبەڕێوبەرانی سەر بەدانیشتوانیی كامپەكە سەردانی بەغدایانكرد بۆ چارەسەری ئەو گرفتانەی رووبەرووی دەبنەوە، لەڕێی پەیوەندی تایبەت چەند كاربەدەستێكی عیراقیان بینی، بەڵام لەڕێگەی گەڕانەوەیان لەلایەن پۆلیسی عیراقەوە دەستگیركران و تائێستاش لەزیندانن، ئەوانیش: بێوار ئەمین، بەرپرسی كاروباری دەرەوەی كامپا. ئەحمەد شەهباز نێرەوهی، هاوسەرۆكی ئەنجومەنی كامپ  ئەدبان (عدبان) عەبدوڵلا یەڵماز؛ هاوسیەرۆكی شارەوانیی كامپ • پاراستنی كامپەكە: پێشتر ئەو كامپە لەلایەن ژمارەیەكی زۆر چەكداری پەكەكە دەپارێزرا، ئەو گەریلایانەی پەكەكە رۆڵی گرنگیان گێڕا لەپاراستنی كامپەكە لەكاتی پەلاماردانی داعش، بەڵام لەدوای رووداوەكانی 16 ئۆكتۆبەرو لەژێر فشاری توركیا پەكەكە هێزەكەی خۆی لەوێ‌ كیشایەوە. ئێستا كامپەكە لەلایەن پۆلیس و سەربازی عیراقەوە دەپارێزرێت. جگە لەبنكەیەكی پۆلیس لەناو كامپەكە هاوكات بازگەیەكیان لەدەروازەی شارەكە چەند خاڵێكی چاودێریشیان لەدەوری كامپەكە هەیە. ئەو پۆلیسانە هەندێكیان كوردن و هەندێكیشان عەرەب. پێشتر رێگە دەدرا كەسوكارو خزمی نیشتەجێبوانی كامپەكە لەدەرەوە بێن سەردانی كەسوكاریان لەكامپەكە بكەن، بەڵام بەپێی زانیاریی ئێستا پۆلیسی عیراقیی رێگەنادات مەگەر بۆ كاتێكی زۆر سنوردار واتە چەند كاتژمێرێك. • گرفتی چارەسەركردنی نەخۆش: یەكێك لەگرفتە هەرە سەختەكانی دانیشتوانی كامپەكە پرسی چاسەرەركردنی نەخۆشە. بۆ چارەسەری نەخۆشیی و پێداویستی پزیشكیش هەموو رێگەیەكیان لێ داخراوەو بێچارە ماونەتەوە بەتایبەت بۆ چارەسەری نەخۆشە سەخت و درێژخایەنەكان، بۆ نەشتەرگەریی و كڕین و دابینكردنی داودەرمان. ئەمە سەرباری هەرێمی كوردستانیش رێگەیان نادات، مەگەر بۆ بارودۆخی زۆر تایبەت لەڕێی قایمقامی مەخمور كە سەربەپارتی دیموكراتی كوردستانە، ئەویش زۆر سنوردارە. كاتێكیش دەیانەوێ‌ بچنە شارو ناوچە نزیكەكانی مەخمور بۆنمونە موسڵ، گرفتی تێگەیشتنی زمانیان هەیە. بەپێی زانیاریی كامپەكە، ئێستا زیاتر لە هەزار كەس نەخۆشی كوشندەو درێژخایەنیان هەیە، بەڵام توانای دابینكردنی دەرمانیان نییە. • پەروەردەو فێركردن: یەكێكی دیكە لەگرفتە بەرچاوەكانی كامپەكە، پرسی خوێندنە. پێشتر خوێندنگەو قوتابخانەیان لەلایەن حكومەتی هەرێم بۆ دابینكرابوو، هاوكات بەشێكیان زانكۆو پەیمانگاكانی هەرێمیان تەواوكرد و خوێندیان، بەڵام نزیكەی 8 ساڵێكە بەتایبەتیش دوای رووداوەكانی ریفراندۆم و 16ی ئۆكتۆبەر، هیچیان نەماوە. چەند خوێندنگەیەكیان لەكامپەكە هەیە و جگە لەشێوە نوسینی كە لەهەرێم هەیە هاوكات پیتی لاتینیش دەخوێنن، بەڵام سەر بەكامپەو لەلایەن حكومەتی عیراق یان هەرێم دانپێدانراو نییە، تەنانەت خوێندكار هەبووە بەپێی سیستمی هەرێم خوێندوویەتی، بەڵام بڕوانامەكەی لەهەرێم لێ‌ وەرنەگیراوەو رێگەی خوێندنی لەهەولێر نەدراوە. ئێستا هەزاران خوێندكارو قوتابی لەكامپەكە هەن دەخوێنن تا ئامادەیی، بەڵام هیچ نوسراوێكی دانپێدانان و بڕوانامەیەكیان نییە بۆ دانپێدانان و هیچ لایەنێكی رەسمیی مامەڵەیان لەگەڵ ناكات. ئەو خوێندكارانە بێچارەو چارەنوس ماونەتەوەو گرفتی گەورەیان هەیە. دانیشتوانی كەمپەكە بەجەماوەری نزیك پەكەكە هەژمار دەكرێن، بەوهۆیەوە فشارێكی ئێجگار زۆری توركیایان لەسەرە، ماوە ماوە فرۆكەكانی توركیا بۆمبارانی كامپەكە دەكەن. رۆژانە فرۆكەی بێفرۆكەوانە لەسەر مەخمور دەبینرێت و چاودێری ناوچەكە دەكەن.  بەڕێوبەرانی كەمپەكە چەند دامودەزگایەكی خۆسەریی یاخود خۆبەڕێوبەریان دروستكردووە، بۆنمونە شارەوانیی، ئەنجومەنی گەل، دەزگای شەهیدان، كاروباری دەرەوە، پەروەردە، ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی كامپ ..تد ئەمانە لەلایەن خەڵكی كامپەكەوە بەڕێوەدەبرێن، بەڵام هیچ توانایەكی داراییان بەردەست نییە بۆ هیچ پرۆژەیەك.  تائێستا چارەنوسی دانیشتوانی كامپی مەخمور دیار نییە، 31 ساڵە لەهەرێمی كوردستانن بەڵام هیچ تروسكاییەكیان لێ دیار نییە بۆ گەڕانەوە بۆ زێدی خۆیان. ئێستا وا خەریكە ئومێدێك پەیدا دەبێت بەهۆی پرۆسەی ئاشتیی نێوان دەوڵەتی تورك و كورد. واتە نێوان حوكمڕانانی ئێستای توركیاو گەریلاكانی پەكەكە. ئەگەر ئەو پرۆسەیە سەربگرێت بەدڵنیاییەوە دانیشتوانی كامپەكە ئومێدی گەڕانەوەیان بۆ دروستدەبێت، بەڵام مخابن دوای 31 ساڵ دابڕان و گۆڕستانێكی گەورە لەدانیشتوانی كامپەكە كە بەئومێدی گەڕانەوەو رزگاربوون لەم مەینەتە لەمەخمور سەریان نایەوە.

لە ئەلسلاموعەلەیکومەوە بۆ شەبات شەلۆم ئیدریس مستەفا لێرەدا هەرگیز مەبەستم گاڵتە پێکردن نیە بە ئەحمەد ئەلشەرع بەڵکو قسە لەسەر ئەو چەند قۆناغە دەکەم کە ئەحمەد ئەلشەرع پێیدا تێپەڕی لە ماوەی ژیانی سیاسی خۆیدا; لەوانە بارهەڵگرتن بۆ ناو داعش و ئینجا گیرسانەوە لە هەیئەی تەحریر شام و ئیستاش سەرۆکی وڵاتێکی وەک سوریا و ئینجا مامەڵەکردنی لەگەڵ مەسەلەی ئیسرائیلدا کە لای من سیاسەتێکی ریالیستیانە و عاقڵانەیە.  ئەوەی لێرەدا مەبەستمە بیڵێم عەقڵی سیاسی ئەحمەد ئەلشەرعە لەوەی چۆن لە هاوکێشە سیاسی و هاوسەنگیە ناوچەییەکان تێدەگات یاخود پێی گوتراوە کە دەبێ بە ئاگابیت لە گەمە سیاسەی گەورەکانی ناوچەکە بەتایبەت ئیسرائیل؛ ئەگەرنا لەو شوێنەدا نەک هەر نامێنیتەوە و بەڵکو تیاش دەچیت.  لێرەدا ئەم خاڵە وەک واقعێکی سیاسی دەڵێم کە پێشمەرجی دەرگا کردنەوەی بۆ ئەحمەد ئەلشەرع و سوریای نوێ رازی بوونیەتی بە دانپێدانان بە ئیسرائیل و ئاسایی کردنەوەی پەیوەندیەکانە لەگەڵیدا. رەگەزێکی سەرەکی سیاسەت ئەوەیە کە واز لە دروشم و ئاخاوتنی سۆزداریانەوە بهێنیت و چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو کێشانەدا دەکەیت کە دەزانی بەهێزن و هەن و قورسایی خۆیانیان هەیە و بگرە چارەنوسی سیاسی خۆت و وڵاتەکەشی پێوە بەستراوە. دواترین و گرنگترین قۆناغی گۆڕین لە ژیانی سیاسی ئەودا ئیسرائیلە. ئەو لە چەندان بۆنەدا، دواترینیان لەگەڵ سیناتۆری ئەمریکی کۆری میڵز، رایگەیاندووە کە دەیەوێ پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئیسرائیلدا ئاسایی و باش بێت و وەک هەر دەوڵەتێکی تری دراوسێی سوریا ئیسرائیل دەبینێت.  لەم رووەوە جووە رەسەنەکانی سوریا سەردانی دیمەشق و شارەکانی تری سوریایان کردووە؛ گفتوگۆی بەردەوام هەیە لە نێوان هەردوولادا؛ رادەست کردنەوەی تەرمی ئەیلی کۆهین لەگەڵ هەموو فایلەکانیدا؛ و دواترینیان زیادکردنی زمانی عیبری رەسمی ئیسرائیل بۆ دەزگای هەواڵ و دەنگوباسی سوریا بە ناوی سانا لەگەڵ زمانەکانی ئینگلیزی و عەرەبی.  ئەحمەد ئەلشەرع کاتێک هاتە ناو شار زانیتی موحەمەد ئەلجۆلانی ناوی دەورەیەک بوو ئیستاش دەورەیەکی ترە بۆیە هەم ناوەکە و هەم جلوبەرگەکەشی گۆڕی کە ئاماژەیەک بوون بۆ قۆناغێکی نوێ لە ژیانی سیاسی خۆیدا. ئیستاش ئەلسەلاموعەلەیکوم هەر بە تەنها بەس نیە و دەبێ شابات شەلۆمیشی بۆ زیاد بکرێ.  شابات شەلۆم ئیسرائیلیە و ماناکەی کەمێک نزیکە لە سەلامی عەرەبیەکەوە واتە رۆژێکی پڕشادی و خۆشی. گرنگە ئاماژەی پێ بدەین کە وشەی سەلامی عەرەبی لە شەلۆمی جووەکانەوە هاتووە.  ئەحمەد ئەلشەرع وەک بەشار ئەسەد نیە و دەیەوێ بێتەوە ناو مەداری دنیای عەرەبی زیاتر نەک تورکی. هەنگاوە سیاسیەکانی ئەمە بە ئاشکرا دەڵێن. پەیوەندیە نزیکەکان و هاوکارییەکانی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی بە تایبەت کەنداو لەوانە ئیمارات و سعودیە و خودی دیدەنیەکەی بۆ ترامپ و پەیماندانی دۆناڵد ترامپ بە هەڵگرتنی بەشێکی زۆری سزا ئابوریەکان کە هەمووی بەهۆی سعودیەوە بوو بەڵگەنەویستی ئەلشەرعە بۆ گەڕانەوەی سوریا بۆ باوەشی دنیای عەرەبی.  دنیای عەرەبیش، یەکێک لە خاڵەکانی مانەوەی حاکمدارەکانیان پەیوەندی توندوتۆڵیانە لەگەڵ ئەمریکا و لێرەشەوە واتە لەگەڵ ئیسرائیلدا. ئاسایی کردنەوەی پەیوەندیەکانی میسر و ئوردن لەگەڵ ئیسرائیلدا لە چارەکی کۆتاییەکانی سەدەی رابردوودا و پەیمانی ئیبراهیمی چەند ساڵی رابردووش لە نێوان وڵاتانی کەنداو و تەنانەت سودانیش و سعودیەش وا لە رێگەیە پەیمانی ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیلدا مۆر بکات؛ ئەمانە هەموو ئەوە دەخوازن کە ئەحمە ئەلشەرع دەبێ جار ناجارێ ئەلسەلاموعەلەیکومەکەی بکات بە شەلۆم شابات. دواین پەرەگراف... کورد و ئیسرائیل دیارە من لەگەڵ ئەوەدام ئەحمەد ئەلشەرع پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئیسرائیلدا ئاسیی ببێت و ئیسرائیل وەک هەر دەوڵەتێکی تری ناوچەکە ببینێت؛ بەڵام گەر کورد لە سوریا ئەمەیان بکردایە عەرەب چ لە سوریا و چ لە وڵتەکانی تریان چیان بە کورد نەدەکرد. رۆژاڤا پانزە ساڵە بوونی هەیە بەڵام دەسەڵاتدارێتیەکەی ئەحمەد ئەلشەرع دوس سێ پانزە رۆژان لە حوکمی دیمەشقی رایگەیاند کە هیچ هەڕەشەیەک بۆ سەر ئیسرائیل دروست ناکەن و دەیانەوێ دراوسێیەکی باش بن لەگەڵ ئیسرائیلدا و بگرە ئامادەییان تێدایە لەگەڵ ئیسرائیلدا پەیوەندیان هەبێ وەک ئیستا دەیبینین.  هێشتا ئەحمەد ئەلشەرع ئاوها بە ئاشکرا نیەتەکانی خۆی راینەگەیاندبوو سەبارەت بە ئیسرائیل؛ هەموان لە یادمانە دوو سێ مانگ پێش ئێستا کاتێک وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل، جەدعۆن ساعر، تەنها بە تەلەفۆن پەیوەندی بە ئیلهام ئەحمەدی بەرپرسی پەیوەندیەکانی دەرەوەی رۆژاڤا کرد، کەچی کەناڵی میدیایی سوری و عەرەبی نەما نەیکەن بە هەراوهەڵا لەسەر کورد تا رادەی تاوانباریان کردنیان بە ناپاکی لە سوریادا. لەسەر گوتە کوردیەکەی خۆمان ئێمەش دەڵێێن بۆ عەرەب عادەتە پەیوەندیان لەگەڵ ئیسرائیلدا هەبێ بەڵام بۆ کورد عیبرەتە گەر پەیوەندیان هەبێ لەگەڵ ئیسرائیلدا.

كاوە ڕەش/ بەریتانیا ‎دوو پیاوی كورد لەبەریتانیا، بەتاوانی کوشتنی هەرزەکارێک سزا دران ،دوای ئەوەی بەئۆتۆمبێلەکەیان لەپاسکیل سوارێكی هەرزەكار دەدەن و دەكەوێتە خوارەوە. لەجیاتی پەیوەندیی بەفریاگوزاری تەندروستییەوە بكەن، چاوەڕێ دەكەن تاگیان لەدەست دەات. ‎ ش س، تەمەن ٢٤ ساڵ و ئ م، تەمەن ٣٤ ساڵ،  دوای ئەوەی بەئۆتۆمبیل بەدوای هەرزەكارێكی تەمەن ١٩ ساڵان بەناوی (بێن پڕۆكتەر) دەكەون، بەهۆی ئەوەی پێشتر ئەو هەرزەكارە گوایە ئۆتۆمبیلەكەیانی شكاندووە لە ١٥ی ئەیلوولی ساڵ ڕابردوو. لەشەقامی ویلنگتۆن لەشاری پیتەربۆرۆ پاش ئەوەی بەئۆتۆمبێل لەسەر پاسكیل دەیكەنە خوارەوە، لە كاتژمێر نزیکەی  ١٠.٢٠ی شەو، هەریەكە لەش و ئ، بەبێهۆشی ئەو هەرزەكارە دەخەنە ناو سندوقی ئۆتۆمبیلەوە، لەكاتێكدا هێشتا لە ژیاندا ماوە، بەڵام ئەوان دەچن فڕێی دەدەنە و ژێر بەرژینێكەوە. ‎دواتریش هەردوو تاوانبار لەجیاتی ئەوەی پەیوەندی بەهێڵی فریاگوزارییەکانەوە بكەن، شوێنەكە جێ دەهێڵن و  ڕۆیشتون، تاچاویان بەدوو هاوڕێی تریان بكەوێ، بەناوی ز م تەمەن ٤٧ ساڵ و ه  م، تەمەن ٤٠ ساڵ،  تابتوانن هاوکاریان بن، بۆ پەردەپۆشکردنی تاوانەکەو لەناوبردنی بەڵگەکان. دوای كاتژمیرو نیوێك، دەگەڕێنەوە شوێنی ڕووداوەكەو م پەیوەندی بەژمارە ٩٩٩هێڵی فریاگوزاریەوە دەكات، لەكاتێكدا پێیوابووە كە (بێن) مردووە، بەڵام پزیشكانی فریاكەوتنی شاری پیتەربۆرۆ کاتژمێر ١٢:٣٦ خولەکی بەیانی ڕۆژی دواتر هەواڵی بەمردووی ئەو هەرزەكارە ڕادەگەیەنن. ش، لەدوای گەڕانەوەیان بۆ شوێنی ڕووداوەکە لەوێ دەمێنێتەوە بۆ ئەوەی بتوانێی تاوانەكەیان پەردەپۆش بکات. ئەو بەدرۆ  بەپۆلیسی ڕاگەیاندووە، دوای ئەوەی چەند ئاگادارییەكی لەڕێگای كامێراكانی چاودێری پێگەیشتووە و بینیویەتی (دز) چونەتە ئەوگەراجانەی كەبەكرێی گرتووە بۆ هەڵگرتنی ئۆتۆمبێلەکانی، لەڕێگاداو لەکاتی گەیشتنیدا، بینیویەتی هەرزەکارەکە لەسەر زەوی كەوتوەو داوای ئاو دەکات، ئەو چووە چووە ئاوی بۆ بهێنێت، بەڵام لەگەڕانەوەیدا بەئیدیعای خۆی قوربانییەكە وەڵامی نەداوەتەوە، پاشان پەیوەندی بە ژمارە ٩٩٩ ی فریاكەوتنەوە کردووە. بەڵام كاتێك یەکەم ئەفسەر دەگاتە شوێنی ڕووداوەکە تێبینی کردووە کە(بێن) تەنها یەک تاكەپێڵاوی لەبەردا بووە و چەندین برینی  پێوەبووە، کەئەمەش لەگەڵ کەوتنێكی ئاسایی یەک ناگرێتەوە. ‎ دوای پشکنینی پزیشكی دەركەوتوە هۆكاری مردنی ئەو هەرزەكارە، بەهۆی سەختی برینەکانی ناوەوەی بووە لەكاتی لێدان و بەربونەوەی لەسەر پاسكیلەكەی بەهۆی پێكانیەوە لەلایەن ئۆتۆمبیلەكەوە. هاوكات لەگەڵ كۆكردنەوەی بەڵگەكانی لێکۆڵینەوەکان لەڕێگای كامێراكانی چاودێری ناوچەكە تاهۆكاری  بارودۆخی ڕاستەقینەی مردنەكەی دەربخات . ‎ لە میانی دادگاییکردنێکی هەشت هەفتەییدا، دەستەی دادوەران  گوێیان لەوە بوو، کە ئ چۆن تەلەفۆنی بۆ ش ی هاوڕێکەی کردووە، کەبەپەلە بگاتە شوێنی ڕووداوەکە، پاشان بەئۆتۆمبێلێكی سووری کیا، هەرزەكارەكە دەخەنە ناو سندوقەكەوە، هەرچەندە گرتە ڤیدیۆییەکانی سی سی تی ڤی، ساتەوەختی پێکدادانەکەیان نەگرتووەلەگەڵ پاسكیلەكە، بەڵام دەرکەوتووە کەکیا سورەكە بەرەو لای پەرژینەكە ڕۆیشتوەو گەڕاوەتەوە لەو كاتەیدا كەهەرچوار پیاوەکان، تەرمی (بێنیان) خستۆتە ناو سندوقەكەوە، لەگەڵ ئەوەش نیشانی دەدات كەدەعمی  پێشەوەی  ئۆتۆمبیلەكە تێکچوو. ‎ ڕۆژی (دووشەممە، ٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥)لە دادگای تاجی کامبریج، دوای ٢٤ کاتژمێر و ١٩ خولەک لە وردبینی، دەستەی دادوەران بەكۆی دەنگ، ش  س ی نیشتەجێی شەقامی هۆڵدیچ، پیتەربۆرۆ، تاوانباركرد (بەكوشتن) و ساختەو پیلانگێڕی بۆ شێواندنی ڕەوتی دادپەروەرانەی كەیسەكە. ‎ هاوكات هاوشانی ئەوێش، ئ م، نیشتەجێی ئۆندل ڕۆد، پیتەربۆرۆ، ئەویش بەبڕیاری زۆرینەی دەنگ تاوانبار كرا بەکوشتنی بەئەنقەست و ساختەكاری لەشاردنەوەی تاوانەكەدا. ‎ لەگەڵ ئەوەی دوو كەسی یەكەمیان بەبكوژ ناسێندراون، هەردوو هاوڕێكەی دیكەشیان بەناوی ه  م و ز م كەئەوانیش نیشتەجێی لینکۆڵن ڕۆد، نیو ئینگلاند، پیتەربۆرۆ، هەردووکیان بەتاوانباركراون بەساختەكاریی و پیلانگێڕی بۆشێواندنی ڕێڕەوی لێكۆڵینەوەی دادپەروەری دادگایی كردنەكە. ‎ سەرباری سزادانی ئەو چوار كوردە، دووانیان وەك بكوژ و دووانی دیكەش وەك هاوكارو بەلاڕێدابردنی ڕێڕەوی لێكۆڵینەوەكان، دادگا هێشتا ئاشكرای نەكردووە ماوەی سزاكەیان چەند دەبێت، بڕیارە بەو زووانە ماوەی زیندانی كردنیان ڕابگەیەندرێت. ئەفسەرێكی لێكۆڵینەوەكان لەكەیسەكە ڕایگەیاندوە; لەبری ئەوەی داوای یارمەتی بکەن بۆئەو هەرزەكارە، بەڵام بەبرینداری بەجێیان هێشتووە بۆ ئەوەی بمرێت و تاوانەکە پەردەپۆش بکەن  تادڵنیابن کەقسە لەگەڵ پۆلیس ناکات. ئاماژەی بەوەشکردووە، لێکۆڵینەوەكانمان زۆر جدی بوون، بۆ دۆزینەوەی بكوژو هاوكارەكانیان، وەک شۆفێری ئۆتۆمبێلەکەو ئەو دوو کەسەی دیکە کەیارمەتیدەر بوون لە هەوڵی پەردەپۆشکردنەکەدا.

وەرگێڕانی: هەڵۆ حەسەن لە هۆڵەکانی مۆزەخانەی شەنگەهای، زیاتر لە 70 هەزار پێشانگا چیرۆکی پیاوێک دەگێڕنەوە — پیاوێک کە لە چین بە “زانای خەڵک” ناسراوە و باوکی دامەزرێنەری بەرنامە بۆشایی و مووشەکییەکانی چینە. ناوی کیان شویسن،بەڵام لە ئەمریکادا، ئەو وڵاتەی کە بۆ یەکەمجار کیان شویسن تێیدا گەشەیسەند، ناوی “کیان” کاڵ بووەتەوە لەگەڵ ئەوەشدا، میراتە زانستیەکەی لە دوو وڵاتدا هەست پێدەکرێت – یەکێکیان زۆر درەنگ لە باوەشی گرت و یەکێکیان زۆر زوو دەربەدەری كرد لە شەنگەهایەوە بۆ ئەستێرەکان کیان شویسن لە ساڵی 1911 لە شاری هانگژۆی چین لەدایکبووە و خوێندکارێکی زیرەک و لە زانکۆی “شەنگەهای جیاو تۆنگ” لە بەپلەی یەكەم دەرچووە. سکۆلەرشیپێکی دەگمەنی بەدەستهێنا بۆ خوێندن لە ئەمریکا، لێکۆڵینەوەکانی لە بواری ئایرۆداینامیکدا بە خێرایی سەرنجی ئەمەریكیەكانی ڕاکێشا،هەر لە کالتێک بوو کە کیان بوو بە بەشێک لە گروپێکی بوێری زانای گەنج کە تاقیکردنەوەی موشەکسازی سەرەتایییان کرد. ئەوان ناویان لێنرا “كۆمەڵەی خۆکوژی- لەبەر ئەوەی تاقیکردنەوە تەقینەوەکانیان زۆرجار بە تۆپی ئاگرین و ترس و دڵەڕاوکێ کۆتاییان دەهات، تاقیکردنەوەکانیان بوونە بناغەی تاقیگەی پاڵنەری جێت ، کە تا ئێستاش وەک بەردی بناغەی گەڕان بەدوای بۆشایی ئاسمانی ئەمریکیدا ماوەتەوە،لە کاتی جەنگی جیهانی دووەمدا، کیان شویسن پەیوەندی بە “پرۆژەی مانهاتن” کرد، بەشداری کرد لە پەرەپێدانی سیستەمی مووشەکی کە توانای گەیاندنی سەری ئەتۆمی هەبێت. ئەو کار لەسەر مووشەکی کۆرپۆرال کردووە – یەکەم مووشەکی ئەمریکی کە بۆ گەیاندنی ئەتۆمی دیزاین کراوە – و بە یەکێک لە پسپۆڕە پێشەنگەکان دادەنرا لە بواری پاڵنانی فڕۆکە و ڕێنماییکردنی مووشەک،ئەو ئەوەندە گرنگ بوو کە لە ساڵی 1945 لەگەڵ فیزیازانێکی پێشەنگ تیۆدۆر ڤۆن کارمان ڕەوانەی ئەڵمانیای دوای جەنگ کرا بۆ لێکۆڵینەوە لە زانایانی موشەکی نازی، لەنێویاندا وێرنهێر ڤۆن براون. ئامانجی ئەرکەکە: دڵنیابوون لەوەی ئەمریکا لێواری زانستی ئەڵمانیای بە میرات گرتووە،کیان شویسن بە هەموو پێوەرێک کەسایەتییەکی سەرەکی بوو لە سەرهەڵدانی ئەمریکا وەک زلهێزێکی تەکنەلۆژی،بەڵام لەگەڵ شەڕی سارددا دۆخەكە گۆڕا. دوای شۆڕشی پارتی كۆمۆنیستی چین لە ساڵی 1949، کەشوهەوای سیاسی واشنتۆن گومانی لە هەر کەسێک کرد کە پەیوەندی بە چینەوە هەبێت. کیان شویسن سەرەڕای ئەوەی هیچ بەڵگەیەک لەسەر سیخوڕیکردنی بۆ چین نەبوو، بوو بە ئامانج. بە تۆمەتی هاوسۆزی کۆمۆنیستەکان، مۆڵەتی ئەمنی لێسەندرایەوە و خرایە ژێر دەستبەسەری و زیندانیكردنی ماڵەوە،بۆ ماوەی پێنج ساڵ ، یەکێک لە درەوشاوەترین عەقڵەکانی کۆمەڵگەی زانستی ئەمریکا بێدەنگ کرا – بەهرەکانی نەک بەهۆی نەبوونی لێهاتووییەوە، بەڵکو بەهۆی ترس و سیاسەتەوە بەفیڕۆچوو،لە ساڵی 1955 لە ژێر فشارێکی پەرەسەندوو و سەرەڕای ناڕەزایەتی هاوکارەکانی، سەرۆک دوایت ئایزنهاوەر دیپۆرتکردنەوەی کیان شویسنی بۆ چین پەسەند کرد،کیان شویسن لە کاتی گەڕانەوەی بۆ چین سەرکردایەتی چین درکیان بەوە کرد کە چییان دەستکەوتووە: زانایەکی ئاستی جیهانی کە لەلایەن باشترین دامەزراوەکانی ڕۆژئاواوە ڕاهێنراوە،لە ماوەی پانزە ساڵدا، کیان شویسن سەرکردایەتی کرد بۆ ئەوەی یەکەم مانگی دەستکردی خۆی بەناوی “دۆنگ فانگ هۆنگ 1” لە ساڵی 1970 بۆ بۆشایی ئاسمان هەڵبدات، تەواوی نەوەیەکی ئەندازیار و زانای چینی ڕاهێنا. کارەکانی بناغەکانی سیستەمی مووشەکی چینیان دانا — لەوانە ئەوانەی کە دواتر لە جەنگی کەنداوی 1991دا بەکارهێنران، کاتێک هێزەکانی ئەمریکا ڕووبەڕووی ئەو تەکنەلۆژیایە بوونەتەوە کە یارمەتی پەرەپێدانی دا. وە دواترینیان ئەو مووشەكانەی حوسییەکانی یەمەن دژی كەشتیە بازرگانیەكانی ئەمەریكا لە دەریای سوور و ئیسرائیل بەكاریان هێنا،دوای چەند ساڵێک، دان کیمبۆڵ، وەزیری پێشووی هێزی دەریایی ئەمریکا و سەرۆکی کۆمپانیای موشەکی ئایرۆجێت، بە پەشیمانیەوە بیری لە ڕۆیشتنی زۆرەملێی کیان کردەوە ووتی: ئەوە گەمژەترین بڕیار بوو کە ئەمریکا داوویەتی،ئەمڕۆ کە واشنتۆن جارێکی دیکە بیر لە سنووردارکردنی خوێندکاران و زانایانی چینی دەکاتەوە، چیرۆکی کیان بیر ئەمەریكیەكان دێنێتەوە،کیان شویسن یارمەتی دا لە داڕشتنی بەرنامەکانی بۆشایی ئاسمانی دوو زلهێزی جیهانی ئەمەریكا و چین. بەڵام تەنها یەکێکیان وەك پاڵەوانێک هەڵیبژارد. سەرچاوە: How China Entered the Space Race https://www.wired.com/2015/04/how-china-entered-the-space-race/?utm_source=chatgpt.com The Two Lives of Qian Xuesen https://www.newyorker.com/news/evan-osnos/the-two-lives-of-qian-xuesen?utm_source=chatgpt.com  

  خەبات کوردە  مێژوو پێمان دەڵێت هەر دوو ئەندازیاری ئینگلیزی و فەڕەنسی نەک هەر لە سەر نەخشە بەڵکو بە کرداریش نەخشە داڕێژەر و جێبەجێکاری دابەشکردنی کوردوستان بوون .! لە دوای ئازاد کردنی کوەیت سەرۆک وەزیرانی ئینگلیز زۆربە ڕاشکاوانە دانی نابە هەڵەی دابەشکردنی کوردوستان و داوای لێبوردنیشی لە گەلی کورد نەکرد .! دوا بەدوای ئەویش وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا و جەنەڕاڵ شوارتزکۆفیش ڕایان گەیاند کە ئەمەریکا لە دابەشکردن و پارچە پارچە کردنی دەوڵەتی عوسمانی بەشداریان نەکردوە و بە مافی خۆیانی دەزانن کە لەمەودوا دەست بەکار دەبن بۆ سەر لەنوێ دابەشکردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست .! ئێستا پێنج مانگ تێدەپەڕێ بەسەر دەست بەکاربونەوەی گەڕی دووەمی حکومەتەکەی دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکادا و خەریکە دوو ناو لە ئەمەریکیەکان دەچنە ناو مێژووەوە لە ناوچەکە ، ئەوانیش ( ستیڤ ویتکۆڤ و تۆماس باراک ) ن .! ویتکۆڤ نێردەی تایبەتی تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکایە بۆ ڕاگرتنی شەڕەکانی غەززە و ئێران و یەمەن و عێڕاق و ئۆکڕانیا .! ئەوەندە چالاکە خەریکە گرەو لە مارکۆ ڕۆبیۆی وەزیری دەرەوەی ئەمەریکاش دەباتەوە ، بە مەرجێ ڕۆبیۆ جێبەجێکاری سیاسەتەکانی ئەمەریکایە لە دەرەوە .! هەر چی تۆماس باراکیشە بە ناو سەفیری ئەمەریکایە لە ئەنقەرە بەڵام هەردەم وەکو چەکوش بەدەستێ دەردەکەوێ لە سەر سەری ئەردۆگانی سەرۆکی تورکیا و ئەحمەد شەڕعی سەرۆکە کاتیەکەی سوریا .! دوێنێ لە دیداری تەلەفزیۆنێکی تورکیدا چەندی پێشکەشکارەکە ویستی بە پرسیار دەربارەی هەسەدە هەڵەی پێبکات ، بەڵام وەکو شاخێکی سەرکەش هەسەدەی وێنا دەکرد لە بەهێزیاندا .! پێدەچێ باراک ئەوەندە پارێزبەندی لە لایەن دۆناڵد تڕەمپ و ڕۆبیۆی وەزیری دەرەوە پێ درابێ هەر کە ئەردۆگان و ئەلشەڕع لە پڕخەی خەویشدا جوڵەیەک بە دڵی ئەمەریکا نەبێ لە ناوچەکە خێرا باراک بە وەشاندنی چەکوشەکەی جوڵەکانیان پەکدەخا .!  لە دوو هەفتەی پێشوو کاتێ کە لە ناکاو ئەحمەد شەڕع لە ئەستەمبوڵ لە گەڵ ئەردۆگان و هاکان فیدان و ئیبڕاهیم کاڵنی سەرۆکی دەزگای میت دانیشتنێکی داخراویان ئەنجامدا ، تەنها کاتژمێرێک دوای ئەوە جەنابی سەفیر بە دوو قۆڵی یەخەی شەڕعی گرت و هەموو پلانەکانی ئەردۆگانی لە سوریا فەشەل پێ هێنا .! دوابەدوای ئەوە ئاڵای ئەمەریکای لە حەوشەی باڵیۆزخانەی ئەمەریکا لە دیمەشق بەرز کردەوە و پلانی دەرکردنی چەکدارە بیانیەکانی هەڵوەشاندەوە و دەستکرایەوە بە دانوستان لە گەڵ هەسەدە .! ئەمڕۆش لە کردەیەکی چاوەڕوان نەکراودا حیزبێکی ئیسلامی توندڕەوی تورکمانستانی هەڵوەشانەوەی خۆیان لە سوریا ڕاگەیاند و لە بەرامبەریشدا جاشەکانی سەر بە ئەردۆگان ڕەزامەندیان دەربڕی بە درێژەدان بە ئاڵوگۆڕی بەندکراوەکانی هەر دوولا .! ئەوەی جێی سەرنجە ئەوەیە کە تا ئێستا جەنابی سەفیر بە ئاشکرا هیچ لێدوانێک دەربارەی هەوڵەکانی ئاشتی و خۆهەڵوەشاندنەوەی پەکەکە نادات ، بەڵام هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوە ڕێدەکەن کە لە ژێرە و دوور لە چاوی میدیاکان دەوری کاریگەری هەبێ بۆ سەرگرتنی ئەو پڕۆژەیە .! هەر وەکو ئاماژەمان پێدا کە ئەو دوو نێردە ئەمەریکیە ( ویتکۆڤ و باراک ) تا ئێستا زۆر بە توانا دەردەکەون و هیچ دەوڵەت و کەسایەتیەکی ناوچەکە نەیان توانیوە ڕێگری لە جوڵەکانیاندا بکەن و کار بەوشێوەیە بڕوا و سەرکەوتن بەدەست بهێنن ، ئەوا هاوشێوەی ( سایکس و پیکۆ ) ناویان دەچێتە ناو مێژووەوە و ئەو دەردە سەریانەی کە لە ماوەی سەد ساڵی ڕابردوو ناوچەکە پێوەی ناڵاندوە ، ئەو دوو ئەمەریکیە دەبنە هۆکاری ڕاستکردنەوە گۆڕانکاریە گەورەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست .! سودمەندی یەکەمیش کورد دەبێت .!

  ئەمڕۆ چوارشەممە لە ستۆکهۆڵم دادگاییکردنی کەسێک بەناوى ئوسامە کەریم چەکدار کە بە تاوانی هێرشەکانی پاریس و برۆکسل لە ساڵی ٢٠١٥ و ٢٠١٦دا سزا درابوو، دەستیپێکرد.  کەریم بە تۆمەتی "تاوانی جەنگ و تیرۆر" تۆمەتبار کراوە بەهۆی ڕۆڵی لە کوشتنی دڕندانەی فڕۆکەوانی ئوردنی مەعاز کەساس کە لە سوریا لەلایەن داعشەوە بە زیندووی سووتێنرا. ئەمە یەکەم دادگاییکردنی تۆمەتبارێکە لە کوشتنی دڕندانەی فڕۆکەوانە ئوردنییەکە لە ساڵی ٢٠١٥ کە بووە هۆی شەرمەزارکردنی سەرتاسەری جیهان، بەگوێرەی دەزگای داواکاری گشتی سوید. کوژرانی ئەو فڕۆکەوانە ئوردنی تووشی شۆک کرد، کە بەشداری لە هێرشە ئاسمانییەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەرکردایەتی ئەمریکا بۆ سەر پێگەکانی داعش لە سووریا دەکرد. داواکاری گشتی ڕێنا دەڤگون لە کاتی دەستپێکردنی دادگاییکردنەکە لە ستۆکهۆڵم وتی: ئوسامە کەریم بە هەماهەنگی و ڕێککەوتن لەگەڵ تاوانبارانی دیکە، ئەندامانی داعش، مەعازکەساسیان کوشت.  لەم چوارچێوەیەدا ئوسامە لەشوێنى سزادانەکە ئامادەبووەو جل و بەرگى داعشى لەبەردابووەو چەکێکی هەڵگرتبوو، پاسەوانی قوربانییەکە کردوەو بردویەتیەییە ناو قەفەسە کانزاییەکە و دواتر لەوێ دەستبەسەرکرا، دواتر یەکێک لە تاوانباران ئاگری لە مەعازبەردا، کە هیچ ئامرازێکی نەبوو بۆ بەرگریکردن لە خۆی یان داوای هاوکاری بکات. لە ئوردنه‌وه‌ باوکی فڕۆکەوانەکە سافی کەساس بە ئاژانسی فرانس پرێسی ڕاگەیاندوە "هیوادارین ئەم تاوانبارە توندترین سزا وەربگرێت، هاوتا لەگەڵ گەورەیی تاوانەکە. ئەمە ئەوەیە کە چاوەڕێی یاسایەکی ڕێزدار و دادپەروەرانە دەکەین، دادگاییکردنەکە لە هۆڵێکدا بەڕێوەچووە کە ڕێوشوێنی ئەمنی توندی تێدا گیراوەتەبەر. داواکاری گشتی کە لەدادگاییەکەدا ئامادەبووە ڕایگەیاند، سەرەتا ئوسامە کەریم بەهۆی پەڵەیەکەوە لە ئاستی برۆیدابووە ناسراوەتەوە کە بووەتە هۆی کردنەوەی دۆسیەیەکى لێکۆڵینەوە لەسەرى. بەڵگەکانی دیکە بریتین لە پەیامەکانی فەیسبووکى کە تۆمەتبارەکە لە خزمێکی دەپرسێت ئایا ڤیدیۆیەکی نوێی بینیوە "کە تێیدا پیاوێک دەسوتێنرێت"، بەپێی لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان کە ئاژانسی فرانس پرێس بینیویەتی.  کەریم لە پەیامەکەدا نووسیویەتی "لە ڤیدیۆکەدا دەردەکەوم"و کاتی دیمەنەکەی ڕوونکردووەتەوە و تیشکی خستۆتە سەر ڕووخساری ئامۆزاکەی لە وەڵامدا دەڵێت بەڵێ برۆکەتم بینی. پارێزەری تۆمەتبارەکە بە ئاژانسی فرانس پرێسی ڕاگەیاندووە، موەکیلەکەی دانی بەوەداناوە کە لە شوێنی ڕووداوەکە بووە لەکاتى سوتانى ئەو فرۆکەوانەدا، بەڵام سەرجەم  تۆمەتەکانى سەرى ڕەتدەکاتەوە. ئوسامە کەریم، تەمەن ٣٢ ساڵ، دوای لێکۆڵینەوەی لەلایەن دادگای سویدەوە، دەرکەوتووە تێوەگلاوە لە تاوانی سوتاندنی فرۆکەوانە ئوردونییەکە. باسیان لەوەشکردووە، ئوسامە کەریم بە تۆمەتی تێوەگلان لە هێرشەکانی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی ٢٠١٥ و ئەنجامدانی تاوانی جەنگ لە سوریا و بەشداریکردن لە هێرشەکانی مانگی ئازاری ٢٠١٦ی بەلجیکا لێکۆلێنەوەی لەگەڵکراوە. ماڵپەڕی لومۆندی فەڕەنسی بڵاویکردەوە، ئوسامە کەریم لە خێزانێکی فەڵەستینی لەدایكبووە و گەورەبووە و لەساڵی ٢٠١٤ روویکردوەتەوە سوریا و دوای ماوەیەك وەکو پەنابەر گەڕاوەتەوە ئەوروپا و لەساڵی ٢٠١٦ لە بەلجیکا دەستبەسەرکراوە. مەعاز یوسف کەساسبە، پلە سەربازییەکەی ملازمی یەکەمە و تەمەنی تەنیا 26 ساڵ بووە ئەوکاتەى دەستگیرکرا، ماوەی شەش ساڵ وەک فڕۆکەوانی جەنگی پەیوەندی بە هێزى سوپاوە کردبوو. فڕۆکەوانە ئوردنیەکە لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ٢٠١٤ دوای ئەوەی فڕۆکەکەی بەسەر شاری ڕەقە لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا کەوتە خوارەوە، لەلایەن داعشەوە دەستگیرکرا، داعش لە ٣ی شوباتی ٢٠١٥ لە گرتەیەکی ڤیدیۆییدا کە لە ڕێگەی ئۆنلاینەوە بڵاویکردەوە، لە سێدارەدانیدا بە سووتاندنی و کوشتنی ڕاگەیاند. لە سێدارەدانەکە وێنەگیراوە و دواتر لە ٣ی شوباتی ٢٠١٥ لە ڤیدیۆ کلیپێکی ٢٢ خولەکیدا و لەگەڵ سروودێکی تایبەتدا بڵاوکرایەوە.

  لە یەکەم بەڵگەنامەدا وردەکارییەکانی چارەنووسی ڕۆژنامەنووسی ئەمریکی ئۆستن تایس کە ساڵانێک لەمەوبەر لە سوریا ڕفێندرا دەردەکەوێت، بەپێى ئەو بەڵگەنامە هەواڵگریانە کەزۆر نهێنین سوریا ئاشکرای دەکەن کە ئەو گەنجە لە مانگی ئابی ٢٠١٢ لە نزیک دیمەشقی پایتەخت بێسەروشوێن بووە، دوای ئەوەی لە ژێرزەمینەکانی ڕژێمی بەشار ئەسەد، سەرۆکی پێشووی سوریا ڕاگیراوە. هەروەها ژمارەیەک لە بەرپرسانی پێشووی سوریا پشتڕاستیان کردەوە کە تیس لەناو دامەزراوەیەکی ئەمنی لە دیمەشق ڕاگیراوە، بەپێی لێکۆڵینەوەیەکی بی بی سی کە نزیکەی ساڵێکی خایاندووە بۆ تەواوکردنی. ئۆستین تایس، ڕۆژنامەنووسی ئەمریکی لە 2012وە لە سووریا لەلایەن سەربازانی ڕژێمی پێشووی سووریا دەستگیرکراو بێ سەروشوێنیان کرد. ئێستا باس لەوە دەکرێت ڕەنگە پێش ڕووخانی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەد گواسترابێتەوە بۆ ئێران یان عێراق. بەڵام ئەمە بە تەواوەتی پشت ڕاست نەبووەتەوە. ئۆستن تایسی کوڕی کە ئێستا 43 ساڵە، لە مانگی هەشتی ساڵی 2012 ەوە دەستبەسەرکراوە، لە کاتێکدا کە بە گەڕەکی دەرایای دیمەشقدا ڕۆیشتووە دەستگیرکراوە. پێشتر حکومەتی ئەمریکا ئاماژەی بەوەدابوو کە پێیان وایە ئەو لەلایەن ڕژێمی پێشووەوە دەستبەسەر کراوە، بەڵام بەرپرسانی ئەسەد چەندین جار ئەمەیان ڕەتکردەوە و هیچ وردەکارییەکی دەستبەسەرکردنیشی نەزانرا. بەڵام فایلە هەواڵگرییەکان لەگەڵ ئیفادەی چەند بەرپرسێکی پێشووی ڕێژیم، وردەکارییەکانی ئەو ڕۆژنامەنووسە دوای ڕفاندنی ئەو ڕۆژنامەنووسەیان ئاشکرا کردووە. تایس لە مانگی ئابی ساڵی ٢٠١٢ لە نزیک دیمەشق دیار نەما، کە چەند ڕۆژێک دوای ٣١ ساڵەی لەدایکبوونی بوو. پاشان دوای نزیکەی حەوت هەفتە، لە گرتەیەکی ڤیدیۆییدا دەرکەوت کە بە شێوەی ئۆنلاین بڵاوکرایەوە، چاوی بەستراو و دەستبەندی بەسترابوو، کۆمەڵێک چەکدار لە پشتیەوە بوون و ناچاریان کرد بەیاننامەیەکی کورت بخوێنێتەوە. بەڵام ئەو تێڕوانینەی کە لەو کاتەدا زاڵ بوو کە ئەو گەنجە تەمەن سییەکانی تەمەنی لە لایەن گرووپێکی توندڕەوەوە ڕفێندرابوو، هەر زوو کەوتە ژێر گومانەوە. شرۆڤەکاران و بەرپرسانی ئەمریکی پێیانوابوو دیمەنەکە "ڕەنگە نمایشکرابێت". بە تایبەت کە هیچ گروپ و ڕێکخراو و تەنانەت حکومەتێکی چەکدار بەرپرسیارێتی بێسەروشوێنبوونی نەگرتۆتە ئەستۆ و لەو کاتەوە هیچ هەواڵێکی لەبارەیەوە نەبیستراوە، ئەمەش قسە و باسی بەرفراوانی لەسەر شوێنی مانەوەی لێکەوتەوە. هاوکات بەڵگەنامەکان بەناونیشانی "ئۆستین تایس" پەیوەندییەکانی لقە جیاجیاکانی هەواڵگری سوریا دەربارەی ئەو کەسە ئاشکرا دەکەن. هەروەها ئەفسەرێکی باڵای پێشووی هەواڵگری سوریا ئاشکرای کرد کە لە دیمەشق لەلایەن گروپێکی نیمچە سەربازییەوە (کە پێی دەوترێت هێزەکانی پاراستنی نیشتمانی)، لە نزیک گەڕەکی دارایا لە دیمەشق دەستبەسەر کراوە. بەرپرسێکی دیکەی سوریا پشتڕاستی کردەوە کە ئەو ڕۆژنامەنووسە لانیکەم تا مانگی شوباتی ٢٠١٣ لەوێ ماوەتەوە. بەڵام لەو کاتەدا تووشی کێشەی گەدە بووە و لانیکەم دوو جار لەلایەن پزیشکەوە چارەسەری بۆ کراوە. لە کاتێکدا دەوترێت پشکنینی خوێن دەرکەوتووە کە تایس لەو کاتەدا تووشی هەوکردنی ڤایرۆسی بووە. پیاوێک کە سەردانی ئەو سەنتەرەی کردووە کە تێیدا ڕاگیراوە و بینیویەتی، ڕایگەیاندووە کە ڕۆژنامەنووسە ئەمریکییەکە لە دەستگیرکراوەکانی دیکەی سوریا باشتر مامەڵەی لەگەڵ کراوە، بەڵام "خەمبار دەرکەوتووە، خۆشییەکەش لە ڕووخساریدا نەماوە". هەروەها چەندین شایەتحاڵی ئاماژەیان بەوە کردووە کە تایس هەوڵی داوە لە پەنجەرەی ژوورەکەیەوە لە زیندان هەڵبێت، بەڵام دواتر دووبارە دەستگیرکرایەوە و چەندین جار لەلایەن ئەفسەرانی هەواڵگری سوریاوە لێپرسینەوەی لەگەڵدا کراوە. بەڵام ئەو سەردەمەی کە بەدوایدا هات، تا ئێستاش بە نهێنی پۆشراوە. دوابەدوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد لە کانوونی دووەمی ٢٠٢٤، کوتلە چەکدارە تازە پێکهاتەکان هەموو زیندان و بارەگا ئەمنییەکانیان چۆڵ کرد. ڕۆژنامەنووسێكی ئەمه‌ریکی کە لە ساڵی 2012 لە سووریا ڕفێنرا، ڕوفاته‌كه‌ی له‌نێو گۆڕێكی به‌ كۆمه‌ڵ له‌ باكووری ئه‌و وڵاته‌ دۆزرایه‌وه‌. یه‌كشه‌ممه‌، 11ـی ئایاری 2025، ڕۆژنامه‌ی "میره‌ر"ـی به‌ریتانی بڵاوی كرده‌وه‌، ڕوفاتی ئۆستن تایس، ڕۆژنامه‌نووسی ئه‌مه‌ریكی له‌گه‌ڵ ڕوفاتی دوو كه‌سی دیكه‌ له‌‌ گۆڕێكی به‌ كۆمه‌ڵدا له‌ باكووری سووریا دۆزرایه‌وه‌. ڕۆژنامه‌ی میره‌ری به‌ریتانی ڕوونیشی كردووه‌ته‌وه‌، ئۆستن تایس له‌ لایه‌ن چه‌كدارانی ڕێكخراوی داعش له‌ ناوچه‌ی دابق له‌ ڕیفی باكووری حه‌له‌ب كوژراوه. هاوكات چه‌ند كه‌ناڵێكی ته‌له‌فزیۆنی ئاماژه‌یان به‌وه‌ كردووه‌، تیمێكی پسپۆری قه‌ته‌ری به‌ هه‌ماهه‌نگیی له‌گه‌ڵ تیمێكی ئه‌مه‌ریكی و هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی سووریا توانیویانه‌ ڕوفاتی ئه‌و سێ كه‌سه كه‌ یه‌كێكیان ئۆستن تایسه‌‌ له‌ گۆڕه‌ به‌ كۆمه‌ڵه‌كه‌دا بدۆزنه‌وه‌.‌ سه‌رچاوه‌یه‌كی سووری له‌م باره‌وه‌ گوتوویه‌تی، ئه‌ندامێكی پێشووی داعش ڕێبه‌ری تیمه‌ قه‌ته‌ری و ئه‌مه‌ریكی و سوورییه‌كه‌ی كردووه‌ و شوێنی ناشتنی ته‌رمی تایس و ژماره‌یه‌ك قوربانی دیكه‌ی پێ نیشانداون. تایس كه‌ له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌ناڵێكی هه‌واڵ كاری كردووه‌ له‌وانه‌ش تۆڕی هه‌واڵی (بی بی ئێس)ـی ئه‌مه‌ریكی و ئاژانسی فرانس پرێس و ڕۆژنامه‌ی واشنتن پۆست، له‌ ئابی 2012ـدا له‌لایه‌ن لایه‌نگرانی ڕژێمی به‌شار ئه‌سه‌د له‌ ده‌وروبه‌ری دیمه‌شق ڕفێنرا و له‌و كاته‌وه‌ دیار نه‌مابوو. هەینی، 7ـی كانوونی یه‌كه‌می 2024، دێبرا تایس، دایکی ڕۆژنامەنووسی ئەمریکی ئۆستن تایس لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنووسیدا  پشتڕاستی کردەوە کوڕەکەی باشە، بەبێ ئەوەی وردەکاریی زیاتر بدات. دێبرا تایس گوتیشی، دەمانەوێت زۆر وریا بین لەوەی کە هاوبەشی دەکەین، چونکە  ئۆستن چاودێریی دەکرێت. باسی له‌وه‌ش كردبوو، ئۆستن بە ڕێگه‌ی دیپلۆماتی ئازاد دەبێت نەک بە بۆمب و بە چەک. دۆناڵد ترەمپ، سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا لە ساڵی 2020  نامەیەکی تایبەتی له‌ باره‌ی ڕۆژنامەنووسەکە بۆ بەشار ئەسەد، سەرۆکی پێشووی سووریا نارد. خێزانی تایس هیوایەکی زۆریان پێی هەبوو ، بەڵام بەشار ئەسەد گوتی، نازانێت تایس هێشتا زیندووە یان نا.

شوان حەمە  گەندەڵی و خۆدەوڵەمەدنکردن بە ناوی ئیسلام و درووستکردنی مزگەوت لە چەند شارێکی بەریتانیا، گەیشتووەتە ئاستی شەڕی ناوخۆی گرووپە سەلەفییە کوردەکان. تا ئێستا چەندین کەس بریندار بوون و چەند کەسێکیش لە لایەن پۆلیسی بەریتانیاوە دەستگیر کراون!  ڕێژەی گەندەڵی لە پارەی کۆکراوە بۆ مزگەوتەکان، بە سەدان هەزار دۆلار دەخەمڵێنرێت.  بە گوێرەی لێدوانی ڤیدیۆیی کەسانی ئاگادار، ڕێژەی گەندەڵی لە ماوەیەکی کورت و بۆ چەند کارێکی خێڕخوازی، ملیۆنێک و سێسەد هەزار پاوەنی تێپەڕاندووە.  لە یەکێک لە هەڵمەتەکانی پارەکۆکردنەوە کە بە ڤیدیۆ تۆمار کراوە، یەکێک لە بانگخوازەکانی هاوار دەکات "بە ئەڵا یەک شت فریاتان ناکەوێت، ئەم سەتڵە نەبێت کە تێی ئەکەن"  لە ئێستادا ناوی چوار تا شەش بانگخواز دەهێنڕێت کە لە گەندەڵییەوە تێوەگلاون.  بەشێک لەو بانگخوازانە، کۆمپانیای بازرگانیان بە ناوی خۆیانەوە دامەزراندووە. بە پێی یاسا، پێشمەرجی دامەزراندنی بەشێک لەو کۆمپانیایانەیە سەدان هەزار پاوەنە.  لە چەند ساڵی رابردوودا ڕەوتی سەلەفی لە ناو بەشێک لە کوردانی بەریتانیا بڵاو بووەتەوە، زۆرینەی ڕەهای ئەو سەلەفیانە خەڵکی باشووری کوردستانن. سەلەفییە کوردەکانی بەریتانیا، تا ئاستێکی دیاریکراو، کۆمەڵگەیەکی سەربەخۆیان لە چەند شارێکی بەریتانیا درووست کردووە.  میکانیزمی کارکردن لەو کۆمەڵگەیەدا، تێکەڵێکە لە مزگەوت و ئاینداری، بازرگانی و بەرژەوەندی ئابووری و پەیوەندی کۆمەڵایەتی. هۆکاری کۆبوونەوەی سەلەفییەکان لە بەریتانیا، پەیوەندی بە دوو هاندەری سەرەکییەوە هەیە.   هاندەری یەکەم: لە بەریتانیا سەلەفییەکان دەتوانن منداڵەکانیان بۆ قوتابخانەی ئاینی بنێرن. لەو قوتابخانانە منداڵەکان نەک تەنیا فێری نوێژ و خوداپەرستی دەکرێن، بەڵکو وانەی عەقیدە وەردەگرن لەگەڵ گەورەبوونیاندا شارەزای بوارە عەقیدەییەکانیش دەبن.  هاندەری دووەم: کاری ڕەش و خۆدەوڵەمەندکردن بە دزی یاساوە!  سەلەفییە کوردەکانی بەریتانیا تەنها پەنابەر و هاوڵاتی ئەو وڵاتە نین،  بەڵکو بەشێکی بەرچاویان، لە پازدە ساڵی ڕابردوودا، لە سکەندناڤیا و وڵاتانی ترەوە، بۆ بەریتانیا کۆچیان کردووە.

  بابەکر دڕەیی کتێبی« مەشخەڵی ژیانەوە : مانیفێستی گەیشتن بە  کەسیتی باش، بزاوتی باش، حوکمرانی باش» لە نوسینی بەرێز کاک عەبدوڵای مەلا نوری یە، ٣٣٥ لاپەرەیە، لە نۆزدە بەش پیکهاتوە. «مەشخەڵی ژیانەوە» وەک بە ناونیشانەکەیدا دیارە، هەوڵدانی مرۆڤێکی تیکۆشەرە کە دەیەوێ بە زمانێکی روون و رەق راستیەکانی کۆمەلگا سەرلەنوێ بۆ هەموان شیبکاتەوە، ناڵەو توڕەیی کەسێکی دلسۆزی ماندوە کە بە هەمو زمانێک و بەدەنگی بەرز هاوار دەکات : ئەی میللەت ئەمەیە حاڵ و ژیانتان، ئەمەیە دۆخی ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسیتان تاکەی ناجوڵێن. «مەشخەڵی ژیانەوە» سەرەتا لە «تاک» ەوە دەسپیدەکات و پێی وایە گەر تاک « باش» بو، بزاڤیکی « باش» دێنیتە ئاراوەو گەر بزاڤی باشیش کەوتە سەرخەت حوکمڕانیەکی باش دێتەبەرهەم و ئەوسا مرۆڤەکان چ وەک تاک و چ وەک کۆ دەگەن بە خۆشبەختی و ژیانیکی کامەران.  نوسەری ژیانەوە کەسیکی ئاکادیمیست نیە کە لە دوتوێی لێکۆلینەوە فەلسەفی و هزریەکاندا راستیەکانی دۆزیبیتەوە، ئەو خۆی لە جەرگەو کرۆکی چینە بیبەشەکانی کۆمەڵەوە پیی ناوەتە ناو ژیانی گشتیەوەو ساڵەها وەک نوێنەری دلشکاوترین ناوچەکانی کوردستان لە ناو ئەنجومەنی نوێنەرانیشدا لە هەوڵدا بوە تا دەنگی هەق و راستی و بیبەشی گەلەکەی بگەیەنەێت و دەسەڵاتداران گوێیان بۆ نەگرت. « مەشخەڵی ژیانەوە» نوسراوێکی تورەی کەسێکی توڕەیە: توڕەیە لە دۆخی مەوجود، توڕەیە لە فەزای خنکێنەری بێدەنگی چینە چەوساوەکان، نارازیە لە هەردو بەرە: دەسەڵاتداران و بێدەسەلاتان..  بەدەسەڵات دەڵێ ئیوە وڵاتتان وێران کردو ئازادی و عەدالەتتان کردە خەونێکی بەدینەهاتو، بە سەر میللەت و گەلیشدا هاوار دەکات: ئێوە بۆ خەوتون..  « ئەوەی جیگەی هەڵوەستەکردنە، دەیان هەزار موچەخۆرو فەرمانبەر، لە ئاست زەوتکردنی مافەکانیان سەرکزی و بێدەنگی هەلدەبژێرن.  دەی ئەمە ناراستەوخۆ چوونە پاڵ دەسەڵاتداران و بەشداریکردنە لە لاوازکردنی بەرەی خەڵکانی ستەملیکراو و برسیکردن و شکاندنی کەرامەتیان. پێبزانی یان نەزانی بێهەڵویستی تۆ لە ناو سیستمێکی گەندەڵدا، لە یەک کاتدا، ڕۆلی ستەمکارو ستەملیکراویشت پێدەبەخشێت، کە ئەم جۆرە  ڕۆڵگێرانە  هێندە ئاستی نزمە، تەنیا شانی مرۆڤی هەلپەرست و ترسنۆک هەڵیدەگرێت، تەنانەت خودی ستەمکاریش لە ناخدا قێزی لێدەکاتەوە...»( ل ١٣٤) تورەیی و نارەزایەتی نوسەر لە خۆڕا نیە. بەڵگەی گرنگ و بەهێزی هێناوەتە سەر روپەری کتێب و بە زمانی کەسانی ناوداری مێژوو راستیە هەرە سادە و قوڵەکان ئەخاتەوە بەرچاوو  وەبیری هەمو  ئەوانەی لە مافخورانیان بیدەنگن دەهێنێتەوە کە « ژیان کورتە و ناهێنێت لەم ژیانە کورتەدا ستەم قبوڵ بکەن و وابزانن هەزار ساڵ دەژین»  گوێ لە هاواری کاک عەبدوڵا بگرین:  « دەسا ژینی پڕوپوچ و هەرزان ئیتر بەسە، ئێستا کاتی ڕابونە، کاتی ئەوەیە ئاوڕێک لە خۆمان بدەینەوە، چاوەکانمان بسڕین و ساتێک تەماشای روح و جەستەی ماندوی خۆمان بکەین.  بەدەنگی بەرز  پەیام و ئامۆژگاریەکەی مارکۆس ئۆرلیوس بە گوێی خۆماندا بدەینەوە، کە لە دەوروبەری دوهەزار ساڵ پێش ئیستا گوتویەتی: ئەی هاوڕێیان بێباک مەبن و بە شێوەیەک مەژین وەک ئەوەی هەزاران ساڵ تەمەنتان بێت، مەرگ زۆر نزیکە لێتانەوە، هەولدەن تا زیندوون و گوڕوتینتان تێدایە، هێزی چاکبون و تیمارکردن لە نێو خۆتاندا پەرەپێبدەن. کەواتە با چیتر دواینەخەین»( ل ٤٢) کاک عەبدوڵا مەلا نوری رای وایە نابێ هیزی گۆڕانکاری، هێزی بەرەنگاری، هێزی لەشکاننەهاتوی گەل چیتر دوا بکەوێت.. ئەو لەسەر ئەو باوەرەیە کە دەسەڵات خۆشحاڵە بە بێدەنگی چەوساوەکان، «قێز» لەم قبوڵکردنە دەکاتەوە کە مافخوراوان و موچەخۆران وا بەسەرکزی تیایدا کەوتونەتە حاڵەتی خەواڵوییەوە.. ئەو لایەنگرو وتەبێژو هاندەری گۆڕانە.. گۆڕان بەرەو ئازادی. گۆڕان بەرەو عەدالەت و یەکسانی.. هەلبەت کتیبی« مەشخەڵی ژیانەوە» بەهیچ کلۆجێک لایەنگری فەوزا نیە، لایەنگری تیکدانی ژیانی کۆمەل و داوودەزگاکان نیە، ریک بە پێچەوانەوە « مەشخەڵ» بانگەوازێکی رادیکالە بۆ جوڵانەوەیەکی قوڵ و ریشەداری هوشیاری، هوشیاریەک کە لە تاکی بەئاگاهاتوەوە وەرچەرخێت بۆ « کۆ» ی هوشیار، لە کۆی هوشیار و خاوەن بەرنامەوە بەرزبێتەوە بۆ ئاستی حوکمڕانیەکی باش و یاسایی و پێشکەوتنخواز و عادل. کتیبی« مەشخەڵی ژیانەوە» کتیبیکی جیاوازە، کتیبی سەرگەرمی و خەولیکەوتن نیە، کتێبیک نیە لە رەفەی کتیبخانەدا دابنرێت تا دوای ساڵێک بێتەوە سەری: کتیبیکە بۆ هوشیاری، بۆ جوڵاندنی میشک، بۆ شۆرش و بەرەنگاری دژ زوڵم و ستەمێک کە دنیاو سیستمی سەرمایەداری پۆست لیبرال لە کوردستانی ئیمەشدا لە ڕێگەی نوێنەرە لۆکاڵیەکانیەوە سەپاندویەتی و بەردەوام ( وەک خودی سیستمە جیهانیەکە) لە قەیرانێکەوە دەچێتە ناو قەیرانیکی تری سیاسی و ئابوریەوە. کتیبی « مەشخەڵ» کتیبیکی جدیە. جدی و راشکاوە سەبارەت بە هۆکارەکانی بەدبەختی گەل، راشکاوو رەقە دەربارەی چۆنیەتی بەرەنگاربونەوەی ئەنجامەکان و نادادیەکان. ئەم کتیبە کە دەکرێ وەک خاوەنەکەی بە« زێڕی نێو قوڕاو» ناوزەدی بکەین، وەک کتیبەکانی نیتشە لە ساڵانی داهاتودا دەیان قاتی ئیستە خوێنەر پەیدادەکات و رەنگە سەدان کەس بڕگەو پەرەگرافە توند و زەقەکانی بۆ یەکدی بنێرن و ببێتە کتێبی بەردەستی گەنجان و نارازیان و ژیاندۆستان و گۆڕانخوازان.

  ئارام ڕەفعەت بەشی عاڕەبی رۆژنامەی ئیندیپێندێنتی بەریتانی، ناسنامەی ئەو خاتونە و ئەو رێکخراوە بەریتانیە ئاشکرا دەکات کە راهێنانیان بە جۆلانی کردووە و ئامادەیان کردووە تا سوریای دوای ئەسەدی تەسلیم بکەن  و بیکەنە سەرۆکی ئەو وڵاتە.  نهێنی راهێنان و ئامادەکردنی جۆلانی لەلایەن رێکخراوێکی بەریتانییەوە بۆ یەکەم جار لەلایەن رۆبەرت فۆرد،  باڵوێزی پێشووی ئەمریکا لە دیمەشق ئاشکرا کرا. بەڵام ئەوەی فۆرد بە نهێنی هێشتییەوە، ئیندیپێندێنتی بەریتانی ئاشکرای دەکات.  بە گوێرەی رۆژنامەکە، رێکخراوە بەریتانیەکە ناوی ئینتەمیدەیتە و  دامەزرێنەرەکەشی ناوی جۆناسان پاوڵە کە لە ئێستادا  راوێژکاری ئاساییشی نەتەوەیی بەریتانییە.   ئەم خاتونەش کە لەلایەن رێکخراوی ئینتەمیدەیت ئەرکی راهێنان و ئامادەکردنی جۆلانی پێ سپێردرابوو ناوی گلێر ئەلحاجە.  باوکی کلیر ئەلحاج بەرەچەڵەک فەلەستینیە و دایکیشی جووە. هەڵبەت لە وڵاتێکی وەک بەریتانیا جۆناسان لەپڕێکدا نابێتە کوڕێک و پۆستی راوێژکاری ئاساییشی نەتەویی پێناسپێردريت، ئەگەر دەیان ساڵ لەبواری ئاساییش  و سیخوڕیدا ئەزموونی نەبووبێت. رێکخراوەکەی جۆناسان پاوڵ زیاتر قاوغێک یان دیکۆرێکە و رۆڵی چاو بەستن و شاردنەوە و بەلارێدابردنی ئەرک و ناسنامە ئەسلییەکەی ئەو رێکخراوە دەبینێت. وێنەکە لەوە رۆشنتر نابێت… خاتونێکی دایک جوو دەبێتە سەرۆکی رێکخراوێکی بەریتانی کە خاوەنەکەی راوێژکاری ئاساییشی نیشتیمانی بەریتانیە.   ئەم خاتونە و رێکخراوەکەی دێنە تالیبستانی سوریا، واتە ئیدلیب و  بۆ چەند ساڵێک  ئەرکی راهێنان و ئامادەکردنی جۆلانی دەگرنە ئەستۆ. گومان دەکرا کە جۆلانی جانیسەری تورکەکان بێت فەرمانێکی سوڵتانی لە سوریای خرابێتە سەر شان، بەڵام بەهەڵەدا چووین، جۆلانی لەسەر شەرعی جوو و بە حیلەی ئینگلیز کراوەتە  ئەلشەرع.  

  هەڵۆ حەسەن  گەشتی سەرۆکی چین شی جینپینگ لە گەنجێکی ئەشکەوتی نیشتەجێ لە گوندەکانی چینەوە بۆ سەرکردایەتیکردنی پڕ دانیشتووترین نەتەوەی جیهان تەنها گەشتێکی تاکەکەسی نییە،بەڵکو ڕەنگدانەوەی هەڵکشانی چینی مۆدێرنە. شی لە ساڵی 1953 لە بنەماڵەیەکی شۆڕشگێڕ لەدایک بووە و لە تەمەنی 15 ساڵیدا ڕەوانەی (لیانگجیاهێ) دەکرێت، گوندێکی هەژارنشین لە پارێزگای شانشی. لەوێ لە ئەشکەوتدا دەژیا و شانبەشانی جووتیاران کاری دەکرد. ئەم حەوت ساڵە لە لادێدا، زۆرجار بەبێ کارەبا لە ژیانی گوندنشینیدا زەمینەسازی کرد كە ژیانی تەواوی چینی گۆری،دوای گەڕانەوەی لە لیانگجیاهێ، شی لە ڕێگەی ڕیزەکانی پارتی کۆمۆنیستی چینەوە بە شێوەیەکی بەردەوام بەرزبووەوە. لە ساڵی 2013دا بە سکرتێری گشتی پارتی كۆمۆنیستی چین و سەرۆکی چین هەڵبژێردرا  نەهێشتنی هەژاری و گەشەی ئابووری  لە ژێر سەرکردایەتی شی جینپینگ ، زیاتر لە 98.99 ملیۆن کەس لە نێوان ساڵانی 2012 بۆ 2020 لە هەژاری دەرهێنران. نزیکەی 832 پارێزگای هەژار و 128,000 گوند لە لیستی هەژاری دەرهێنران کە گەورەترین هەڵمەتی دژە هەژارییە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا  لە دەیەی ڕابردوودا بەرهەمی ناوخۆیی چین لە 8.5 تریلیۆن دۆلارەوە لە ساڵی 2012 بۆ زیاتر لە 17.5 تریلیۆن دۆلار لە ساڵی 2024 گەشەی کردووە، بەمەش دەبێتە دووەم گەورەترین ئابووری لە جیهاندا. داهاتی سەرتاسەری دانیشتوانی گوندەکان زیاتر لە دوو هێندە زیادی کردووە، لە 1,165 دۆلار لە ساڵی 2012 بۆ 2,778 دۆلار لە ساڵی 2024. سەرەڕای ئاستەنگە ئابوورییە جیهانییەکان، چین تێکڕای ڕێژەی گەشەی بەرهەمی ناوخۆیی ساڵانەی بە نزیکەی 6.2% لە ماوەی سەرۆکایەتی شیدا پاراستووە، کە لە زۆربەی ئابوورییە گەورەکان زیاتر بووە هەڵمەتی دژە گەندەڵی: لە ساڵی 2012ەوە، هەڵمەتە بەرفراوانەکەی شی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لێکۆڵینەوەی لە زیاتر لە 4.7 ملیۆن بەرپرس کردووە، لەنێویاندا زیاتر لە 500 بەرپرسی پلەباڵا. ئەم هەوڵە یەکێک بووە لە بەرفراوانترین هەوڵەکانی مێژووی سیاسی مۆدێرن. لەژێر سەرکردایەتی شیدا چین بۆتە هێزێکی تەکنەلۆژی جیهانی. ئێستا چین پێشەنگی جیهانە لە دانانی 5جی ، لەژێر سەرکردایەتی شیدا، چین بووەتە گەورەترین بازاڕی ئۆتۆمبێلی کارەبایی لە جیهاندا، لە ساڵی 2022دا زیاتر لە 6.8 ملیۆن ئۆتۆمبێلی کارەبایی بەرهەمهێناوە، کە دەکاتە 60%ی بەرهەمی جیهانی،لەژێر ڕێنمایی ئەودا چین بووەتە گەورەترین بەرهەمهێنەری وزەی خۆر و با لە جیهاندا. لە ساڵی 2023 چین زیاتر لە 100 گیگاوات توانای وزەی خۆری داناوە، کە زیاترە لە وڵاتانی جیهان بەیەکەوە. چین پابەند بووە بە بەدەستهێنانی بێلایەنی کاربۆن تا ساڵی 2060 لە ژێر سەرکردایەتی شی، لەگەڵ ئەوەی ئێستا وزەی نوێبووەوە زیاتر لە 50%ی کۆی توانای کارەبای دامەزراو لە وڵاتەکەدا پێکدەهێنێت،لەژێر سەرکردایەتی شیدا، چین دەستکەوتە سەرنجڕاکێشەکانی لە گەڕانی بۆشاییدا بەدەست هێناوە، لەنێویاندا سەرکەوتووانە نیشتنەوەی ڕۆبۆتی مەریخ (تیانوین)، چەندین ئەرکی مانگی، و تەواوکردنی وێستگەی بۆشایی تیانگۆنگ لە ساڵی 2022، کە چین کردووە بە سێیەم وڵات کە بە سەربەخۆیی وێستگەیەکی بۆشایی هەمیشەیی دروست بکات و بەڕێوەی ببات قسەیەكی شی جینپینگ هەیە كە دەڵێ: "من خۆنەویست دەبم و لە ئاست گەلدا دەژیم"، تەنها دروشم نیە ڕەنگدانەوەی پابەندبوونی تەواوی ژیانی بە خزمەتکردنی گشتیەوەیە. ئەمڕۆ وێنەی شی تەنها وێنەی سەرکردەیەکی بەهێز نییە بەڵکو وێنەی پیاوێکە کە لەناو جووتیاراندا و لە زانکۆی تسینگهوا فەلسەفەی خوێندووە و خەونی چینێکی سۆسیالیستی مۆدێرن دەبینێت  شێوازی سەرکردایەتی شی جەخت لەسەر "خۆشگوزەرانی هاوبەش" دەکاتەوە بۆ کەمکردنەوەی نایەکسانی لە هەمان کاتدا پاراستنی گەشەی ئابووری. ئەم ڕێبازە بووەتە هۆی ئەوەی کە ڕێسای نوێ لەسەر کۆمپانیاکانی تەکنەلۆژیا، خانووبەرە و کەرتەکانی پەروەردە دابنرێت بۆ چارەسەرکردنی بۆشایی سامان و نیگەرانییە کۆمەڵایەتییەکان،بۆ گەلی کورد و ئەوانی دیکە لە سەرانسەری جیهاندا، چیرۆکی شی جینپینگ نموونەیەکی بەهێزە بۆ ئەوەی کە چۆن سەرکردایەتی کە ڕەگ و ڕیشەی لە خەڵکدا هەیە دەتوانێت گۆڕانکارییەکی دراماتیکی نەتەوەیی بباتە پێشەوە. ماوەی سەرۆکایەتییەکەی نوێنەرایەتی یەکێک لە گرنگترین قۆناغەکانی گۆڕانکاری دەکات لە مێژووی مۆدێرنی چیندا، کە کاریگەرییەکانی زۆر لە سنوورەکانی چین زیاتر درێژدەبنەوە لە جیهانێکدا کە تادێت بەیەکەوە گرێدراوە سەرچاوەكان:  Early Life in Liangjiahe https://www.bbc.com/news/magazine-34549744?utm_source=chatgpt.com How President Xi Jinping is transforming China at home and abroad https://www.pbs.org/newshour/show/how-president-xi-jinping-is-transforming-china-at-home-and-abroad?utm_source=chatgpt.com  

  خەبات کوردە چاوەڕێ دەکرا هەفتەی ڕابردوو جەنەڕاڵە بێ داڵەکەی کوردان بە هەوڵی ئەمەریکیەکان بگاتە ئەنقەرە و دیدارێ لە گەڵ ئەردۆگانی سەرۆکی تورکیا ڕەجەب تەیب ئەردۆگان وەکو نیاز پاکیەک ئەنجام بدات .! بەڵام لە پڕ هەموو ڕێوڕەسمەکان هەڵگەڕانەوە و ئەحمەد ئەلشەڕع لە ئەستەنبوڵ باوەشی بە ئەردۆگاندا کرد و بە کۆبونەوەیەکی نهێنی هەموو هەوڵەکان گەڕانەوە سەر خاڵی سفر .! دوا بە دوای دیدارەکە ئەلشەڕع و سەفیری ئەمەریکا لە تورکیا کە نێردەی تایبەتی دۆناڵد تڕەمپە و سەرپەرشتی هەوڵەکانی ئەمەریکا دەکات بۆ ئاشتی ناو سوریا ، جەنابی سەفیر شەکرێکی شکاند و ڕایگەیاند : ئەمەریکا لە ناوچەکە هەڵەکانی پەیماننامەی سیڤەر دوبارە ناکاتەوە .! هەر چەندە ئەو لێدوانە دوو لایەنەیە و سیاسیانەیە ، بەڵام ئەوەی کە ئێستا لە سوریا ڕوودەدات ئەوە پشتڕاست دەکاتەوە کە تورکیا سەر لەنوێ لە سوریا کەوتۆتەوە جوڵە و داشەکانی دەجوڵێنێ .! لە لایەکی تریشەوە دەوڵەتانی ئەوروپا و ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانیان بڕیاری لادانی سزا سەپێندراوەکانیان لە سەر سوریا و سەرکردە باڵاکانیان دا بۆ ماوەیەکی کاتی و کۆمپانیا جیهانیەکان ئامادەیی خۆیان دەربڕی ئەگەر باری ئارامی و ئاسایشی سوریا لە بار بێ لە زوترین کاتدا دەستبە ئاوەدانکردنەوە دەکەن و بارەگاکانیان لە سوریا دەکەنەوە .! دوای سەردانەکەی شەڕع بۆ ئەستەمبوڵ جوڵەکانی داعش لە بادیەی دێرزور و لە هەر دوو بەری ڕوباری فوڕات چالاکیەکانیان لە زیاد بووندایە و ڕۆژانە پەلاماری هێزەکانی ئاسایش و هەسەدە دەدەن .! لە بەرامبەریشدا بە هاوکاری هاوپەیمانان هێزەکانی هەسەدەش گورزی کەمەر شکێنیان تێدەسرەوێنن .! لە ئێستادا هەڵمەتێکی گەورە دژی هەسەدە و مەسەدە لە میدیاکان ڕووی لە زیاد بون دایە و بە ئاشکرا دیارە کە دەستی دەستی چ دەزگایەکی جاسوسی لە پشتە .! لە سەر دەریا پەلاماری بنکەی ڕوسەکان درا و دوو سەربازیان کوژرا .!  لە بەرامبەریشدا ڕوسەکان پەلاماردەرەکانیان کوشت و بە فڕۆکەکانیشیان لە ئیدلیب گورزێکی کاریگەریان لە سەربازگەیەکی چەکدارە توندڕەوە بیانیەکان دا و لە قامیشلۆش بنەکە سەربازیەکەیان لە ناو فڕۆکەخانەکەی شارەکە بە گەڕ خستەوە .! لە خواروی سوریاش هێرش کرایە سەر پارێزگاری قونەیتەڕە و هێزەکانی ئیسڕائیل بە جوڵە کەوتن و چونە ناو بارەگای پارێزگارەوە .! لە ڕۆژهەڵاتی حەڵەب چەند پلەدارێکی سوپای تورک سەردانی فڕۆکەخانەی ( مینغ ) یان کرد و دەنگگۆی پێدانی ٤٠٠ زرێپۆشی تورکی بۆ حکومەتەکەی دەمەشق دەهۆڵی بۆ کوترا .! لە ڕۆژئاوای بەنداوی تشرین و پردی قەرەقۆزاق هێزە ئەمنەکانی ئەلشەڕع و سوپا شڕەکەی گورزێکی کەمەر شکێنیان بەرکەوت و ئەبو قەسڕەی وەزیری بەرگریش کەوتە هەڕەشە کردن .! ئیلهام ئەحمەدیش لە ئیتاڵیاوە هاواری لێهەڵسا و ڕایگەیاند کە حکومەتە جاسوسیەکەی دیمەشق ئامادە نیە دان  بە مافی دروز و عەلەوی و کوردا بنێت و تەنها وشەی ( العربیە ) ش لە سەر ناوی دەوڵەتە کاتیەکەی سوریاش لا بدەن .! لە بەرامبەریشدا هەتەشە ڕایگەیاند کە ئێستا هێزەکانی هەسەدە ١٠٠ هەزاری سەربازی ڕاهێنراو و چالاک و بە هێزیان هەیە و لە سەربازگەکانی ڕاهێنانش ٢٠٠ هەزار کچ و کوڕ ڕاهێنانی سەربازی لە سەر نوێترین چەکی ئەمەریکی دەکەن .! لە هەمان کاتدا وەفدێکی ئەمنی لە سەردانێکیاندا بۆ هەر دوو کەمپی هۆڵ و ڕۆژی ئاوارەکانی داعش بە بێ ڕێککەوتن ویستبویان بچنە ناو کەمپەکەوە و ئاژاوە بنێنەوە ، لە بەرامبەردا هەتا گەیشتنەوە دێرزور چەکەکانیان ڕادەست نەکردنەوە .! ئەمڕۆش لە حەڵەب هێزە ئاسایشەکانی  هەر دوو لا کەوتنە ئازاد کردنی هەندێ دیل و بڕیارە هەتا دوایین بەندکراو پڕۆسەکە ڕۆژانە بەردەوام بێ و بە گەڕانەوەی تەواوی ئاوارە کوردەکانیش دەرگای هەر دوو کەمپەکەی داعش بۆ خێزان و ماڵ و منداڵی ئاوارە سوریەکان بکرێتەوە و بگەڕێنەوە شار و شارۆچکەکانی خۆیان .! ئەوەی زۆر گرنکە و کە پێویستە لە ئێستادا جێبەجێ بکرێ گۆڕینی دەستورە کاتیەکەیە و داننانە بە مافی کورد و دروز و عەلەویەکان ، بەڵام پێدەچێ لە ئێستادا زەختەکانی ئەردۆگان و سوپاکەی و دەزگا بەدناوە جاسوسیەکەی نەیانەوێ ئارامی باڵ بکێشێ بە سەر سوریادا و وڵاتە کاولبوەکەیان ئاوەدان بکەنەوە .! لە بەرامبەریشدا هیچ جوڵەکی هاوپەیمانان و بە دیاریکراویش ئەمەریکا نابیندرێ کە بۆ گەرموگوڕ کردنەوە و زەختکردن لە دیمەشق پێشکەوتنێک بەدی بکرێ .!