هەڵوەرینی سیستماتیکییانەی ماف لە هەرێمی کوردستان

کامەران ئیبراهیم شێروانی -  ئایا کەشتییگەلە تارماییەکان چین؟  -  کەشتییگەلە تارماییەکان چی دەکەن و بۆچی بە مەترسی بەرز هەژمار کراون؟ -  نوسراوەکە زەنگی ئاگادارکردنەوەیەکی ڕاستەقینەیە یان کارتی فشار؟ زانیاری وورد لەم ڕاپۆرتەدایە و لەگەڵمان بن: لە ژێر ئاسمانی شینی کەنداودا، لەو شوێنەی خوێنبەری ئابووریی عێراق لێیەوە بۆ جیهان دەکرێتەوە، جەنگێکی نهێنی و تەکنەلۆژیی سەردەم بە بێدەنگی بەڕێوەدەچێت. ئەمجارە، بێدەنگییەکە لەلایەن خودی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)ـەوە شکێندرا، ئەویش لە ڕێگەی نووسراوێکی فەرمیی " نهێنی و زۆر بەپەلە" کە ئاراستەی دەزگای ئاسایشی نیشتمانی کراوە. ئەم بەڵگەنامەیە، کە واژۆی بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیاکەی لەسەرە، وەک بۆمبێک تەقییەوە و پەردەی لەسەر شانۆیەکی مەترسیداری تاڵانکاریی ڕێکخراو هەڵدایەوە. نووسراوەکە چیرۆکی "کەشتیگەلە تارماییەکان" دەگێڕێتەوە؛ کەشتیگەلێک کە بە فێڵی دیجیتاڵی و چاونەترسییەوە، سامانی نیشتمانیی عێراق لەبەرچاوی جیهان تاڵان دەکەن. بەڵام پرسیارە ستراتیژییەکە ئەوە نییە کە چی ڕوودەدات، بەڵکو ئەوەیە: بۆچی سۆمۆ لەم کاتەدا بڕیاریدا ئەم نهێنییە گەورەیە ئاشکرا بکات؟ بەپێی ناوەڕۆکی نووسراوەکە، سۆمۆ لە ڕێگەی پلاتفۆرمە جیهانییەکانی چاودێرییەوە جووڵەی ژمارەیەک کەشتیی گوماناویی لە بەندەرەکانی ئوم قەسر و خۆر زوبێر تۆمار کردووە. ئەم کەشتییانە بە دوو شێوازی پێشکەوتوو کاردەکەن کە لە بەڵگەنامەکەدا بە "مەترسیی بەرز" پۆلێن کراون. یەکەم، لە ڕێگەی "فێڵی دیجیتاڵی" سیستەمی ناسینەوەی خۆکاری کەشتییەکان دەخەڵەتێنن تا شوێنی ڕاستەقینەی خۆیان بشارنەوە. دووەم، لە ڕێگەی "مامەڵەی نهێنی و گواستنەوەی بار لە کەشتییەکەوە بۆ یەکێکی تر"، لە تاریکیدا و بە کوژاندنەوەی سیستەمەکانیان، نەوتە دزراوەکە دەگوازنەوە بۆ کەشتیی دیکە کە ناسنامەی یاسایی ساختەیان هەیە. بەڵام ئاشکراکردنی ئەم زانیارییانە لەلایەن سۆمۆوە، کە بە دڵی کەرتی نەوتی عێراق دادەنرێت، تەنها ڕاپۆرتێکی تەکنیکی نییە. دەرکەوتنی ئەم بەڵگەنامەیە و ئاراستەکردنی بۆ باڵاترین دەزگای ئەمنی لە وڵاتدا، لەگەڵ ناردنی کۆپییەک بۆ دەزگای هەواڵگری، نووسینگەی ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی، وەزارەتی بەرگری، و فەرماندەیی هێزی دەریایی، ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە بابەتەکە لە دزییەکی ئاسایی گەورەترە. ئایا "پەرداخەکە پڕ بووە" و سۆمۆ وەک دامەزراوەیەک هەستی بە بێدەسەڵاتی کردووە لە بەرامبەر قەبارەی تاڵانییەکە و ئەو هێزانەی پشتیوانی دەکەن؟ یان ئایا ئەمە جووڵەیەکی حیساب بۆ کراوە لەناو ململانێی هێزەکاندا؟ گۆڕانکاری لە هاوکێشە سیاسییەکاندا لەوانەیە بووبێتە هۆی کردنەوەی ئەم دۆسیەیە وەک "کارتێکی فشار" دژی ئەو هێز و لایەنە سیاسییە ناوخۆییانەی کە گومان دەکرێت سوودمەند بن لەم تاڵانییە و پشتیوانی لۆجستی و ئەمنی بۆ دابین دەکەن. ئەم کردارە نزیک لە مەحاڵە، کە بەبێ پشتیوانیی ناوخۆیی ئەنجام بدرێت. کلیلە ونبووەکەی ئەم تاوانە ڕەنگە لەسەر وشکانی و لەناو خودی دامەزراوەکانی عێراقدابێت. هەر لێرەدایە کە ڕستە یەکلاکەرەوەکەی ناو نووسراوەکەی سۆمۆ مانایەکی قووڵتر وەردەگرێت، کاتێک بە ڕوونی دەڵێت: "دەمانەوێت دووپاتی بکەینەوە کە هەموو ئەم کەشتییانە لەناو خشتە فەرمییەکانی بارکردندا نین کە لەلایەن کۆمپانیاکەمانەوە ئامادە کراون". ئەم ڕستەیە نەک هەر مۆری کۆتایی لەسەر تاوانەکە دادەنێت، بەڵکو ئاماژەیەکی ناڕاستەوخۆیە بۆ ئەوەی کە دەسەڵاتێک لە سەرووی سۆمۆوە ئەم کارە ڕێکدەخات. زیانەکانی ئەم تاوانە، کە ساڵانە بە سەدان ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێن، تەنها ژمارە نین، بەڵکو دزینی داهاتووی وڵاتێکن. سۆمۆ بەم نووسراوەیە ئەرکی خۆی جێبەجێ کردبێت یان یارییەکی سیاسیی نوێی دەستپێکردبێت، لە هەردوو حاڵەتدا حکومەتی عێراق و دەزگا ئەمنییەکانی لەبەردەم تاقیکردنەوەیەکی مێژووییدان. پرسیارە گەورەکە ئەوەیە: کێ لەپشت ئەم کەشتیگەلە تارماییانەوەیە؟ بێدەنگی و کاردانەوەی لاواز، گومانەکان زیاتر دەکات و مانای بەشداریکردن لە تاوانەکەدا یان ملکەچبوون بۆ ئەو هێزانە دەگەیەنێت کە لە پشتییەوەن. ئەم دۆسیەیە تاقیکردنەوەی ڕاستەقینەی ئیرادەی دەوڵەتە لە بەرامبەر هێزی سێبەرەکاندا؛ ئایا دەتوانێت ڕووبەڕووی ئەو ڕاستییە تاڵە ببێتەوە  کە دزەکانی سەدەی بیست و یەک، تەکنەلۆژیا و پشتیوانیی ناوخۆییان هەیە و لە دەریاکان بێباکانە کاردەکەن.

نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند زیاتر لە دوو ملیۆن فەلەستینی لە غەززە ڕووبەڕووی قەیرانی برسێتی و بەدخۆراکى بوونەتەوەو ژمارەی گیانلەدەستدان بەهۆی بەدخۆراکییەوە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە زیادبووندایە. دامەزراوەی مرۆیی غەززە کە گرووپێکە و لەلایەن ئیسرائیل و ئەمریکاوە پاڵپشتی دەکرێت، لە کۆتایی مانگی ئایارەوە لە غەززە کاردەکات. دەڵێت تا ئێستا 91 ملیۆن ژەم و ژەمە خۆراکی دابەشکردووە بەسەر هاوڵاتیانى غەززەدا، کە زۆربەیان لە شێوەی سندوقی خۆراکدان. کەناڵى بی بی سی ڕاپۆرتێکى بڵاوکردەوەو تیایدا ئەوەى خستوەتەڕوو بەهۆی قەدەغەکردنی چوونە ناو غەززە لەلایەن ئیسرائیلەوە پەیامنێرو ڕۆژنامەنوسەکانیان نەیانتوانی ئەو سندوقانە ڕاستەوخۆ ببینێت، بەڵام بەشی دۆزینەوەی ڕاستییەکانی کەناڵەکە پێداچوونەوەی بە وێنە و زانیارییەکانی دەزگای مرۆیی غەززە کرد و قسەی لەگەڵ پسپۆڕانی هاوکاری کرد کە نیگەرانی خۆیان دەربڕی سەبارەت بە بەهای خۆراکیی ئەو پاکێجانەى دەخرێنە خوارەوە. ڤیدیۆی فەلەستینیەکان کە ناوەڕۆکی ئەو سندوقانە پیشان دەدەن لە ڕێگەی ئۆنلاینەوە بڵاوبوونەتەوە، بەڵام دامەزراوەی مرۆیی غەززە هەفتەی ڕابردوو وێنەی ئەو خواردنەی بڵاوکردەوە. دوو وێنە کە لە سۆشیال میدیا بڵاوکراونەتەوە، زۆرتر ئەو خۆراکە وشکانە دەردەخەن کە پێویستیان بە ئاو و سووتەمەنی هەیە بۆ چێشت لێنان، لەوانە مەعکەرۆنی، نۆک، نیسک، و ئاردی گەنم. هەروەها زەیتی چێشت لێنان و خوێ و هەویری کونجی لە پاکەتەکاندا دەبینرێت. دەزگای مرۆیی غەززە ڕایگەیاندووە، ئەو سندوقانە هەندێک خواردنی ئامادەکراویشیان تێدابووە، وەک حەلوا، ڕێکخراوەکە لیستێکی بۆ دابین کردووە کە وردەکارییەکانی شتەکانی ناو هەر سندوقێک و ژمارەی کالۆریەکانیان دەخاتە ڕوو، بە "لیستی پێوەر" وەسفی کردووە. بەپێی ئەم خشتەیە، سندوقێکی ئاسایی 42500 کالۆری تێدایە و "هەر سندوقێک بەسە بۆ خۆراکدانی 5.5 کەس بۆ ماوەی 3 ڕۆژ و نیو". بەگوێرەی ئاماری دەزگای مرۆیی غەززە، هەندێکجار بابەتی بەدیل وەک چا و بسکیت و شوکولاتەیشی تێدایە، هەروەها پەتاتە و پیازیش دابەشدەکرێت، بەڵام ئەو ماددانە لە حیساباتی خۆراکیدا جێگیر نین. پرۆفیسۆرێکی پەرەپێدانی یارمەتییە نێودەوڵەتییەکان لە قوتابخانەی ئابووری لەندەن شیکاری بۆ ئەو لیستە کردووە کە لەلایەن دامەزراوەی مرۆیی غەززەوە بۆ خزمەتگوزاری دۆزینەوەی ڕاستییەکانی بی بی سی دابینکراوە و ڕایگەیاندووە، لەکاتێکدا پاکەتەکە ڕەنگە کالۆری پێویست بۆ مانەوە دابین بکات، بەڵام هێشتا ئەوە کەمەو بڕێکى زیاتریان پێویستە. ستوارت گۆردۆن، مامۆستای زانکۆکە دەڵێت: "لە بنەڕەتدا ئەم سەبەتە خۆراکیە گەدە پڕدەکات، بەڵام بەهای خۆراکی کەمی هەیە". ئاماژەی بەوەشکرد: ڕێجیمێکی لەو شێوەیە دەبێتە هۆی 'برسییەتی شاراوە' بەدرێژایی چەند هەفتەیەک و ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی وەک کەمخوێنی و کەمی توندی ڤیتامین سی زیاد دەکات". ئەندرۆ سیل، مامۆستای یاریدەدەری خۆراکی نێودەوڵەتی لە زانکۆی کۆلێژی لەندەن ڕایگەیاند، سندوقی خۆراک کەمی کالیسیۆم و ئاسن و زینک و ڤیتامینەکانی سی و دی و بی ١٢ و کەی تێدایە، هەروەها ڕایگەیاندووە کە ئەم پاکەتانە ئەو خۆراکانەیان تێدا نییە کە بۆ منداڵانی بچووک گونجاو بێت. وتیشی: "بەکارهێنانی درێژخایەنی ئەم جۆرە خۆراکانە، تەنانەت ئەگەر بە بڕی پێویست بەردەست بێت، دەبێتە هۆی کۆمەڵێک کەمی خۆراکی و کێشەی تەندروستی جددی". ئاماژەی بەوەشکرد، بە پێچەوانەی دامەزراوەی مرۆیی غەززە، دامەزراوەکانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان بەزۆری خۆراک بەکۆمەڵ دابەش دەکەن و تەواوکەری خۆراکی ئامانجدار بۆ گروپە لاوازەکان دابین دەکەن. هەروەها بەرنامەی خۆراکی جیهانی ڕایگەیاندووە کە ئامانجیان گەیاندنی هاوکاری بەپەلەیە بۆ منداڵانی بچووک و ژنانی دووگیان. تەنانەت ئەوانەی توانیویانە ئەم سندوقانە وەربگرن پێویستیان بە ئاو و سووتەمەنی هەیە بۆ لێنانی ژەمە وشکەکان، لە کاتێکدا غەززە ڕووبەڕووی قەیرانی ئاوی سەخت و کەمیی سووتەمەنی جددی بووەتەوە. نووسینگەی مرۆیی نەتەوە یەکگرتووەکان لەم هەفتەیەدا هۆشداری دا کە قەیرانی ئاو لە غەززە بە خێرایی خراپتر دەبێت و خێزانەکان ناچار دەکرێن پەنا بۆ شێوازی ناپارێزراو و ناتەندروستی چێشت لێنان ببەن، وەک سووتاندنی زبڵ و خاشاک. بەرنامەی خۆراکی جیهانی لە مانگی ئایاردا ڕایگەیاندبوو کە دابینکردنی ڕەسمی غازی چێشت لێنان پچڕاوە و لە بازاڕی ڕەشدا دەفرۆشرێت بە نرخێکی تا ٤ هەزار لەسەد زیاتر لە نرخی پێش جەنگ.

وەرگێرانی لە عەرەبییەوە: سالار سەروای لەگەڵمان بن بۆ زانینی چیرۆکەکە: لە بەیانیەکی هێمنی مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٩٥ کاتێک شێخ خەلیفە بن حمدی دووەم لە ئوتێلێکی سویسرا قاوەی بەیانیی دەخواردەوە، هەواڵێکی بۆ هات کە دەستەکانی کەوتنە لەرزین.. چیرۆکەکە بەم جۆرە بوو؛ تەلەفۆنەکە زەنگی لێدا و شێخ خەلیفە وەڵامی دایەوە، دەنگێکی لەرزۆک پێی گوت: "جەنابی میر... شێخ حەمەدی کوڕت خۆی بە میری قەتەر ناساندووە... دەوڵەتیش بەیعەتی پێداوە".  تەلەفونەکە داخرایەوە و بێدەنگییەکی ترسناک باڵیکێشا... پاشان ئاهێکی هەڵکێشا و فرمێسک لە چاوەکانی هاتنەخوارەوە. وتی: ئەمە لەبەر ئەوە نییە کە لە دەسەڵات لابراوم... بەڵکو لەبەر ئەوەیە چەقۆکە لە کوڕەکەی خۆمەوە لێم دراوە.! بەردەوام بوو، وتی: لە ژیانمدا ڕووبەڕووی چەند نەیار بوومەتەوە، چەند قەیرانی قورسم تێپەڕاندووە... بەڵام هەرگیز بە خەیاڵمدا نەهاتووە خەنجەری خیانەت لە گۆشت و خوێنی خۆمەوە بێت.  سوپا نەبوو، توندوتیژی نەبوو، کودەتایەکی بێ خوێن بوو، بەڵام بوومەلەرزەیەک بوو لە دڵدا و وێرانکارییەک بوو لە ڕۆحدا. چیرۆکی کەوتنی "میر" لە قەتەر ئێجگار جیاواز بوو، چونکە نە لەلایەن خەڵکەوە ڕووخێنرا... نە لەلایەن هێزی دەرەکییەوە... بەڵکو لەلایەن کوڕەکەی خۆیەوە!  شێخ خەلیفە لە دەربەدەریدا مایەوە، لە دوورەوە سەیری وڵاتەکەی دەکرد... سەبارەت بە حەمەدی کوڕی، دەستی بە دەسەڵاتێکی درێژخایەن کرد کە ڕوخساری قەتەری گۆڕی. بەڵام مێژوو ڕاستییەکی تۆمار کرد: ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٥... ئەو ڕۆژەی کوڕەکە لە قەتەر خیانەتی لە باوکی کرد! ئەمە بووە ئەو چیرۆکەی جیهانی هەژاند و وانەیەکی لەبیرنەکراوی لە مێژووی قەتەر نوسیەوە!

خەبات کوردە لەگەڵمان بن بۆ کۆمەڵێک زانیاریی گرنگ و سەرنجڕاکێش بە چەندین دەرئەنجامەوە، لەم ڕاپۆرتەدا: باڵا دەستی ئیسڕائیل و خەونی جێبەجێ کردنی ڕێڕەوی بازرگانی داود بە ناچاری دەبێ بگەڕێینەوە بۆ ٧ ی ئۆکتۆبەری سەرەتای ماڵکاولیی دوو ملیۆن و نیوەکەی خەڵکی غەززە و لێدوان و هەڕەشەکانی ٢٤ کاتژمێریی یەکەمی دوای ڕۆژی کارەساتەکە .! غەزاویەکان بە شکاندنی دیوارە تەلبەندیە ئەلەکترۆنیەکەی ئەو سنورەی کە ئیسڕائیل بۆی دیاری کردبوون وایان دەزانی ئیسڕائیل دەسڕنەوە .! دوای دوو ساڵ سەدان هەزار کوژراو و بریندار و پەککەوتە و ونبوو لەناو غەزاویەکان هەیە و حەماسیش تەنها چەند سەد کەسێکی لە ناو تونێلەکاندا ماوە و لە سەدا حەفتای تەواوی کەرتی غەززە کاول بووە و ڕێژەی برسیەتی گەیشتۆتە لوتکە و تەواوی ئەو ڕفێندراوە ئیسڕائیلیانەی کە لە ناو تونێلەکانیشدا دەست بەسەرن بە لاشەی مردوەکانیشەوە لە حەفتا کەس تێپەڕ ناکا و تەواوی سەرکردە باڵا بەرزەکانی حەماس و جیهادی ئیسلامیش لە ناو کەرتەکە کوژراون . لە ئێستادا ئیسڕائیل خەریکە لە ڕێی گەیاندنی خۆراکەوە ئەو زەختە نێودەوڵەتیە لە سەر خۆی سوک بکات و کۆتایی بە گەڕانەوەی دیل و لاشەی مردوەکانی بهێنێ و حەماس و جیهادی ئیسلامیش بە یەکجاری لە دەسەڵاتی بەڕێوە بردن و بەشداری کردن لە ناو تەواوی فەڵەستینیەکان بکات بە خەیاڵ . بەڵێ ئیسڕائیل بە سڕینەوەی وشەی فەڵەستین هەڕەشەی یەکجاری لە هەر دوو کەرتی ڕۆژئاوا و غەززە دەکات و دەیەوێ بیانخاتە سەر دەوڵەتەکەی و تا ماوەیەکیش هیچ حەق و حقوقێکیان پێڕەوا نەبینێ .! لە لوبنان و سوریاش تەواو دڵنیا بووەتەوە کە جارێکی تر شیعە نابنەوە باڵادەست و نابنەوە مەترسی بۆ سەر خاکەکەی . ئەوەتا لە سوریاش باڵا دەستی خۆی نیشانداوە و تەواوی ناوچە دروز نشینەکانی بۆ خۆی کردە پەرژین و ترسی نەما و خەریکە ئەو ناوچانەیە کە عەلەوی نشینیشن بە هاوکاری ڕوسیا و ئەمەریکا و فەڕەنسا لە داهاتویەکی نزیکدا بۆ ئەوانیش هەرێمێک پێکبهێنن، هاوشێوەی دروزەکان و دوور لە باڵا دەستی دیمەشق، ئاسایش بۆ خۆیان مسۆگەر بکەن.! ئیسڕائیل لە دوای ٧ ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣ وە لە کەرتی غەززە و لوبنان و سوریا و یەمەن و شەڕی ١٢ ڕۆژەی ئێرانیشدا زۆر زیرەکانە و بە هەماهەنگیەکی تەواوی سوپاکەی و دەزگا سیخوڕییە (شاباک) ەکەی نەک هەر سەرکەوتنی گەورەی بە دەست هێناوە بگرە تورکیا و تەواوی دەوڵەتانی ناوچەکەشی خستووەتە ژێر ڕکێفی خۆیەوە لە لایەک و لە لایەکی تریشەوە بە هێنانە پێشەوەی بیرۆکەی یەکگرتویی و پێکەوە ژیانی هەر سێ ئاینەکەی ئیبراهیمی، هەموویانی جوجکە ترسێن کردووە چونکە لە ئەو چوار ئەو دەوڵەتەی ( لوبنان و سوریا و یەمەن و ئێران ) کە پەلاماری داون خێرا و زۆر بە شێوەیەکی کاریگەرانە کەوتووەتە کۆتایی هێنان و تەسفیە کردنی سەرکردە سەربازیەکانیان لە پێش هەموو چالاکیەک . لەو کاتەوەی کە ناتانیاهۆ نەخشە و پلانی ئیسڕائیلی گەورەی کردووەتە دروشم و هەوڵی بۆ دەدا و تەواوی دەوڵەتانی ناوچەکەی پێ جوجکە ترسێن دەکات ، قەت نابینین هیچ دەوڵەتێکی ناوچەکە ورتەیەکیش لە دەمیان بێتە دەرەوە و دژایەتی بکەن . وەکو چۆن هیچ دەوڵەتێکمان نەبینی دژایەتی خۆی بە ئاشکرا بۆ پەیماننامە ئیبراهیمیەکە دەرببڕێ و بە هەر دە پەنجەیان بۆی ئیمزا نەکەن، بە هەمان شێوە پلانی ڕێڕەوی بازرگانیی داودیش کە هاوتەریب لەگەڵ پەیماننامە ئیبراهیمیەکە بانگەشەی بۆ دەکات، خەریکە دەبێتە ڕاستی و دوور نیە چەند مانگێکی تر تەواوی پڕۆژەکە لە دایک نەبێ. ئەویش لە ڕێی ناچارکردن و باڵادەستیان بە سەر هەر سێ پارێزگای دروزنشینی قونەیتەرە و دەرعا و سوەیداوە و لە ئێستادا تەنها ئەو ناوچەیە ماوە کە لە تەنەفی سێکوچکەی ( ئەردەن عێڕاق سوریا ) تا دەگاتە ئەبو کەمال کۆنتڕۆڵبکرێ و لە ئێستاشدا خەریکی گەیاندنی ئەو سێ پارێزگاییە بە ئیسڕائیلەوە و شەو و ڕۆژ سوپا خەریکی کردنەوەی ڕێگایەکی فراوان و گەورەیە لە جۆلانەوە تا شاری سوەیدا .! تورکیا و ئیسڕائیل هەر چەندە لە ڕواڵەتدا وا دەردەکەوێ کە بوونەتە دوژمنی سەر سەختی یەکتری ، بەڵام لە ڕاستیدا ئەردۆگانی سەرۆک کۆماری تورکیا ئەوەندەی خزمەتی پلانەکانی ئیسڕائیل دەکات لە ناوچەکە، ئەوەندە خزمەتی بەرژەوەندیەکانی تورکیا ناکات، چونکە ترسی پارچە پارچە بونی دەوڵەتە لەرزۆکەکەی تورکیا وەکو کێچ کەوتووەتە کەوڵیان و ناوێرن هیچ جوڵەیەکی سیاسی و سەربازی وا گەورە بکەن کە ببێتە مایەی ڕووبەڕوبونەوە لە گەڵ ئیسڕائیلیەکاندا ، ڕۆژانەش هەموو لایەک بە چاوی ڕوون دەیبینین کە چۆن ئەو ئەلغام و تەڵانەی یەکتری پوچەڵ دەکەنەوە و لە دژایەتیان زیاتر ئیسڕائیل باڵا دەست تر دەکەن بە تایبەتیش لە سوریادا چونکە چەندین مانگە بەشار ئەسەد نەماوە و ئەحمەد شەرعێکی لاواز و بودەڵەی بووکەڵە ئاسایان قیت کردووەتەوە و بە کەیفی خۆیان یاری پێدەکەن و گەلی سوریای پێ جەرگ سوتاو تر و پارچە پارچە تر دەکەن .! تورکیا چەندین مانگ دوای ئەسەد لە ڕێی چەتە بەکرێگیراوەکانیەوە شەڕێکی چوار مانگەی ناڕەوای لە گەڵ هێزەکانی هەسەدە بەرپا کرد و هیچ سەرکەوتنێکی بەدەست نەهێنا ، لەو ماوەیەدا تورکیا نەیتوانی هیچ بنکەیەکی سەربازی لە سوریا ئاوەدان بکاتەوە و تەواوی ئاسمانی سوریا کۆنتڕۆڵ بکات و نە توانی پارێزگای حەڵەب بگەڕێنێتەوە ژێر ڕکێفی خۆیەوە و هیچ عەقدێکی بازرگانی گەورەشی دەستکەوت نەکەوت لە سوریا ، هەر هیچ نەبێ تۆڵەی ئەو زیانانە بکاتەوە کە چەندین ساڵە سوریای کردووەتە یاریگاکەی خۆی و بە کەیفی خۆی کوشتن و کوشتارگەی تێدا ئەنجام دەدات .! بیرۆکە و هەڕەشەی هەڵوەشاندنەوە و پارچە پارچە کردنی تورکیا ماخۆلانی مێشکی تەواوی تورکی بە خۆیەوە سەرقاڵ کردوە ، دەنا قەت نەماندەدیت تورکە بۆرەکی ڕەگەز پەرستی وەکو ( دەوڵەت باخچەلی ) ئاوڕێ لە کوردان بداتەوە و سڵاوێکیان لێبکات و چەندین جاریش بە بەلەمێ بگاتە ئیمڕاڵی و بە چەندین کۆبونەوە و وەعد و وعود قەناعەت بە سەرۆکێکی ٢٦ ساڵ زیندانی کراو بهێنن و چیان بووێ بۆیان جێبەجێ بکەن بەو مەرجەی ئاڵا سورە خوێناویەکەیان تا ماوەیەکی تریش شەکاوە بێت . هەموو لایەک دەیبینن کە چۆن تۆم باراک دەپاڕێتەوە و داوا لە هەسەدە دەکات هەرچی زووە بە هانای دیمەشقەوە بچن هەتا نەڕوخاوە . یان ئەوەتا دروزەکان ئەوە هەفتەی دووەمە داوای گەیشتنی هێزەکانی هەسەدە دەکەن کە بە هانایانەوە بچن ، دوور نیە ڕۆژانی داهاتووش ڕوسیا و ئەمەریکا و فەڕەنساش بە هەمان شێوە ئەوانیش داوا لە هێزەکانی هەسەدە نەکەن کە ڕوو لە ڕۆئاوای سوریا بکەن و عەلەویەکانیان پێ بپارێزن . بەڵام هەیهات بۆ ژیری و عاقڵی سەرکردەکانی هەسەدە کە تا ئێستا وەکو کێوێکی بەرز لە ناوچەکەدا خۆیان ڕاگرتووە و بە فیتی هیچ لایەک هەڵناخەڵەتێن هەتا تەواوی مافە ڕەواکانی خۆیان مسۆگەر نەکەن .! لێرەدا دەردەکەوێت کە بیرۆکەی هەر شەڕ و ئاژاوەیەک ئەگەر لە ناوچەکە ڕوبدات ڕاستی ئەوە ئاشکرا دەکات کە دەرنجامی ئەو کێشمە کێشە و ئاڵۆزیانە پشکی شێر هەر لە قازانجی کورد و کێشە ڕەوایەکەیدا دەبێت

بڕوا سەتار چۆن ناوی یاریگا بەناوبانگەکەی تورکیا، فەنەرباخچە، لە ناوی براندێکی تورکییەوە دەگۆڕێت بۆ ناوی براندێکی کوردی؟ ئەو ناوە کوردییە چییە و دەگەڕێتەوە بۆ چی؟ حەمید ئولوکایا، کێیە و بۆچی لە تورکیا جێی نابێتەوە و دەچێتە ئەمریکا؟ ئەی چۆن وبە چی شێوەیەک دەگەڕێتەوە تورکیا؟ لەگەڵمان بن بۆ ئەم ڕاپۆرتە: یاریگای یانەی فەنەرباخچە، کە لە ساڵی ١٩٠٨ لە ناوچەی قادیکۆی لە ئیستەنبوڵ درووستکرا و لەدوای دامەزراندنی کۆماری نوێی تورکیا بووە یانەی دڵخوازی مستەفا کەمال ئەتاتورک، دامەزرێنەر و سەرۆکی تورکیا، ئێستا ناوی براندێکی کوردی لێنراوە. ڕۆژی شەممەی ڕابردوو، حەمدی ئوڵوکایا، خاوەنی براندی جیهانی شیرەمەنی (چۆبانی)، لەگەڵ یانەی فەنەرباخچە گرێبەستێکی بازرگانی واژۆ کرد، کە تێیدا بۆ ماوەی پێنج وەرزی یاری کردن، یاریگای ئەو یانەیە ناوی لێ بنرێت (یاریگای چۆبانی)، کە پێشتر ماوەی ٢٠ ساڵ بە ناوی (کۆمپانیای ئولکەر) بوو. ئەم هەنگاوەی یانەکە و گۆڕینی ناوی یاریگاکە بە ناوی براندێکی کوردی، ناڕەزایەتی زۆری ڕەگەزپەرستەکانی لێ کەوتووەتەوە. یەکێک لە ڕۆژنامەنووسە وەرزشییەکانی تورکیا، کە لایەنگری (ئی پارتی)یە، نووسیویەتی: لە یاریگای ئەتاتورکەوە بۆ یاریگای تیرۆر. بەهۆی پشتیوانی بەردەوامی خاوەنی براندی چۆبانێ لە خەباتی گەلی کورد لە باکوور و ڕۆژئاوای کوردستان، حەمدی ئولوکایا هەمیشە وەک هاوکاری تیرۆر ناوی دەهێنرا و بە بازرگانێکی نزیک لە پەکەکە ناسێنرابوو، بەم هۆیەشەوە گەڕانەوەی بۆ تورکیا و باکووری کوردستانی لێ قەدەغە کرابوو. حەمدی ئولوکایا، کوردێکی شاری ئەرزنجانی باکووری کوردستانە و بەهۆی سیاسەتی پەڕگیری تورکیا بەرامبەر بە کورد، ساڵی ١٩٩٥ لەگەڵ خێزانەکەی باکووری کوردستان بەرەو ئەمریکا بەجێدەهێڵێت و ساڵی ٢٠٠٥ براندی چۆبانی درووست دەکات. ساڵی ٢٠١٤ لەگەڵ سەرکەوتنی داستانی شەڕی کۆبانێ، حەمدی ئولوکایا خاوەنی براندی جیهانی چۆبانی وتبووی: کاتێک لە گوندەکانی کوردستانەوە ڕۆیشتم، خەونم دەبینی ڕۆژێک براندێکی کوردی درووست بکەم و لە جیهان دەنگ بداتەوە، هاوکات لەگەڵ سەرکەوتنی شەڕڤانانی کورد لە کۆبانێ، براندی چۆبانێش سنوورەکانی بڕی و هاوشانی سەرکەوتنی کۆبانێ بە جیهاندا بڵاوبووەوە، بۆیە ئێستا ئاسوودەم و خەونەکەم بەدیهات. ژیان وایە، ڕۆژێک فیکە بە کوردی قەدەغە بوو، ئێستا یاریگا و یانەی ڕەگەزپەرستەکان بەڕێوە دەبات.

کامەران ئیبراهیم شێروانی لەگەڵمان بن بۆ ئەم ڕاپۆرتە: لە قووڵایی مێژووی هاوچەرخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، چیرۆکی هەندێک پڕۆژەی ستراتیژی لەگەڵ چارەنووسی گەلاندا تێکەڵ دەبن. یەکێک لە دیارترین ئەو چیرۆکانە، چیرۆکی بۆریی نەوتی عێراق-تورکیایە؛ ئەو شادەمارە پۆڵایینەی کە دەیان ساڵ بوو دڵی ئابووریی عێراقی بە بازاڕەکانی جیهانەوە دەبەستەوە و وەک ڕووبارێکی ڕەشی زێڕین، سامانی نیشتمانێکی بەرەو دەروازەکانی دەریا دەگواستەوە. سەرەتای ئەم داستانە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩٧٣، کاتێک بەغدا و ئەنقەرە خەونێکی هاوبەشیان کرد بە ڕاستی. لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی دوولایەنە، بناغەی پردێکی ئابوورییان دانا کە نەوتی باکووری عێراقی دەگەیاندە بەندەری جەیهانی تورکیا. بۆ دەیان ساڵ، لێشاوی نەوت لەم بۆرییەدا نەدەپچڕا و هێمای هاوکاری و هاوسێیەتییەکی پتەو و بەرژەوەندیی دوولایەنە بوو. بەڵام وەک زۆرێک لە داستانە گەورەکان، سێبەری ناکۆکی و ململانێی سیاسی بەسەر ئەم هاوبەشییەشدا کشا. پایەکانی ئەم پەیوەندییە لەرزۆک بوون کاتێک لێکدانەوە جیاوازەکان بۆ ڕۆح و دەقی ڕێککەوتنە کۆنەکە سەریان هەڵدا. حکومەتی فیدراڵی عێراق، کە خۆی بە تاکە میراتگری یاسایی بەڕێوەبردنی سامانی وڵات دەزانی، سکاڵای لەسەر پێشێلکارییەکانی تورکیا تۆمار کرد. ئەم ناڕەزایەتییە گەیشتە لوتکە و دۆسیەکە سنوورەکانی بڕی و لە هۆڵەکانی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس گیرسایەوە. لە مارسی ٢٠٢٣، دەنگی دادگا بە قازانجی عێراق لێیدا. وەڵامی ئەنقەرە خێرا و یەکلاکەرەوە بوو: بێدەنگکردنی ئەو بۆرییەی کە ڕۆژێک هێمای ژیان بوو. ئەم وەستانە، کە زیاتر لە ساڵێکە بەردەوامە، گورزێکی کوشندەی لە داهاتی گشتیی عێراق وەشاندووە و بووەتە هۆی لەدەستدانی ملیارەها دۆلار. بەڵام ئێستا قەیرانەکە لە ڕاگرتنێکی کاتی تێپەڕیوە. تورکیا بە ئاشکرا کار بۆ کۆتاییهێنانی یەکجاری و داخستنی هەمیشەیی دۆسیەی گرێبەستە کۆنەکەی ساڵی ١٩٧٣ دەکات. ئەنقەرە بڕیاری دادگای پاریس وەک خاڵی کۆتایی بۆ شەرعیەتی ئەو ڕێککەوتنە مێژووییە دەبینێت و پێی وایە چیتر پابەند نییە پێوەی. بۆیە، ڕاگرتنی بۆرییەکەی تەنها وەک کارتێکی دانوستان بەکارناهێنێت، بەڵکو وەک ڕاگەیاندنی کۆتاییهاتنی قۆناغێکی دیاریکراو بەکاری دەهێنێت و داوای داڕشتنەوەی بناغەیەکی یاسایی و بازرگانیی تەواو نوێ دەکات کە لەگەڵ هاوکێشە سیاسییەکانی ئەمڕۆی ناوچەکەدا بگونجێت. چارەنووسی ئەم هێڵە ستراتیژییە لە گۆڕەپانی ململانێی سیاسی و ئیرادەی نێودەوڵەتیدا هەڵپەسێردراوە. پرسیارە گەورەکە چیتر تەنها ئەوە نییە کە ئایا کەی بۆرییەکە دەکەوێتەوە کار، بەڵکو ئەوەیە: ئایا عێراق و تورکیا دەتوانن لەسەر مەرجەکانی کۆتاییهێنان بە ڕێککەوتنی پێشوو و دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێ بگەنە ڕێککەوتن؟ یان ئایا ئەم شادەمارە پۆڵایینە بۆ هەمیشە دەبێتە شوێنەوارێکی سەردەمی ناکۆکییەکان و چیرۆکی هەلێکی لەدەستچووی ئابووری و زیانێکی ستراتیژیی گەورە بۆ نەوەکانی داهاتوو دەگێڕێتەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە، تەنیا لە دەستی ئەندازیار و تەکنیککاراندا نییە، بەڵکو لە دەستی ئەو سەرکردانەدایە کە دەبێت بڕیار بدەن کام ڕێگا هەڵدەبژێرن: ڕێگای ململانێی بەردەوام، یان ڕێگای بنیاتنانەوەی پردی متمانە لەسەر بنەمایەکی نوێ.

ئامادەکردنی هاوڵاتی بۆ زانینی ووردەکارییەکان، لەگەڵمان بن بۆ ئەم ڕاپۆرتە: لە دوای کەوتنی ئەسەد و بەدەسەڵات گەیشتنی ئەحمەد شەرع، وەکو سەرۆکی نوێی سوریا بۆ قۆناغی کاتیی و ڕاگوزەریی، دەستەیەکی سێبەر کۆنترۆڵی بەهێزی سیستەمی ئابووریی سوریایان گرتووەتە دەست. ئەم دەستەیە بە نهێنی کاردەکات و هەرگیز بە فەرمی ڕانەگەیەندراوە. دەستەکە خەریکی دووبارە داڕشتنەوەی سیستمی دارایی وڵاتەکەن کە لە دەرەوەی چاودێریی گشتیی و لە سێبەردا، کارەکانیان ئەنجام دەدەن. دەستەکە لەلایەن حازم شەرع، برا گەورەی ئەحمەد شەرع و ئیبراهیم سوکاریە کە نازناوی ئەبو مەریەم ئوستڕالییە، سەرپەرشتیی دەکرێت. ئەبومەریەم، ئوسترالییەکی بە ڕەچەڵەک لوبنانییە کە بەهۆی یارمەتییدانی مادییانە و پارەدارکردنی بۆ گروپە تیرۆریسستییەکان، سزای بەسەردا سەپێنراوە. لە ماوەی نزیکەی حەوت مانگدا، دەستەکە دەستی بەسەر زیاتر لە یەک ملیار و ٦٠٠ ملیۆن دۆلاری ئەمریکیی لە سەروەت و ساماندا گرتووە کە نزیکەی یەک ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار لە سێ بازرگانی سەردەمی ئەسەد و لانیکەم ١٣٠ ملیۆن دۆلار لە کۆمپانیاکانی بواری پەیوەندییەکان کە پێشتر لەگەڵ ڕژێمەکەی ئەسەد پەیوەندییان هەبووە.  ئەبو مەریەم و حازم شەرع کێن؟ • ئیبراهیم سوکاریە کە ناسراوە بە ئەبو مەریەم ئوستڕاڵی، وەکو وەسف دەکرێت پیاوێکی ڕیش درێژە بە تفەنگێکەوە، بە زمانی عەرەبیی بە لەهجەیەکی ئوسترالیی قسە دەکات. ئەو لەلایەن ئوسترالیاوە بەهۆی یارمەتیدان و پارە پێشکەشکردنی بە تیرۆر، سزای بەسەردا سەپێنراوە. ئەبو مەریەم ئێستا ڕۆڵێکی سەرەکیی دەگێڕێت لە داڕشتنەوەی ئابووریی سوریا. چاکسازیی یان ئۆلیگارشیی نوێ؟ لە کاتێکدا کە لە ڕواڵەتدا وا دەردەکەوێت، قۆناغی گواستنەوە لە سوریا کۆتایی بە دەزگا ئەمنییەکانی ئەسەد هێناوە و سەرکوتی گشتی کۆتایی پێهێناوە، بەڵام لە ڕاستییدا چەسپاندنی دەسەڵاتی ئابووریی، زەنگی ئاگادارکردنەوەیە بۆ ئەوەی کە ڕەنگە ئۆلیگارشییەک جێگەی ئۆلیگارشییەکی دیکە بگرێتەوە. ڕەخنەگران دەڵێن سروشتی ناڕوونی دەستەکە و سەرکردایەتییەکەی، کە لە بەرپرسە بڕیاربەدەستە خێزانییەکان و ناوە گوماناویی و ساختەکان پێکدێن، پرسی شەفافیەتی سیستمەکە و توانای پێکەوەگرێدانێکی باوەڕپێکراو لەگەڵ ئابووریی جیهانییدا، دەخەنە ژێر پرسیار و گومانەوە.  • حازم شەرع، پارێزەر و ئابووریناسێکە کە هیچ ناونیشان و پلەیەکی دیاریکراو و فەرمیی لە حکومەتدا نەبووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەگەڵ ئەحمەد شەرع بووە لە نوێنەرایەتییە دیپلۆماسییەکان، بۆ نموونە کۆبوونەوە لەگەڵ شا محەممەد سەلمان لە ڕیاز، و چاوەڕوان دەکرێت سەرپەرشتی سندوقی نوێی سەروەریی بۆ سامانی سوریا بکات. دەزگای سندوقی سەروەری بۆ سامانی سوریا لە ٩ ی تەمموزی ٢٠٢٥ دامەزراوە. هەروەها حازم شەرع ڕۆڵی سەرەکیی هەبووە لە داڕشتن و هەموارکردنەوەی یاساکانی وەبەرهێنان لە سوریا، سەرەڕای ئەوەی هیچ پێگەیەکی گشتی و حکومیی نەبووە. دیپلۆماتکارانی ڕۆژئاوایی، نیگەرانی خۆیان دەربڕیوە کە دەسەڵاتی نافەرمی ئەم تۆڕە سێبەرە ئابوورییە دەتوانێت متمانەی وەبەرهێنەران لاواز بکات و نەهێڵێت و هەوڵەکانی سوریا بۆ پەیوەستبوونەوە بە سیستەمی دارایی نێودەوڵەتیی ئاڵۆز و سەخت بکات. •  لە ٩ ی تەمموزدا سەرۆکی نوێی سوریا، ئەحمەد شەرع، پێکهێنانی سندوقی سەروەریی بۆ سامانی سوریای ڕاگەیاند، کە سەرپەرشتییکردنی ڕاستەوخۆ گرێدراوە بە سەرۆکایەتی کۆمارەوە، کە بڕیارە حازم شەرع بەڕێوەی ببات. هەروەها لە ژێر دەستی هاوکارێکی حازم پەردە لەسەر سندوقێکی گەشەپێدانی جیا لادراوە. لەلایەکی ترەوە، هەموارکردنەوەی یاسای وەبەرهێنان و دواتر فەرمانی سەرۆکایەتیی، بە بەشداری ڕاستەوخۆی حازم شەرع و ئیبراهیم سوکارییە. •  لەم نێوەندەدا سوریا پەیوەندی بە وەبەرهێنەرە بیانییە گەورەکانەوە دەکات. سعودیە بەڵێنی داوە ٦ ملیار دۆلار وەبەرهێنان بکات و کۆمەڵێک گرێبەست واژۆکراون، کە بریتین لە بوارەکانی وزە، پەیوەندییەکان، ژێرخانی پیشەسازیی، چیمەنتۆ، دارایی و زۆر بواری تر. یارمەتییە داراییەکانی کەنداو و کەمکردنەوەی قەرزەکان ئاسانکارییان کردووە بۆ کرانەوەی سوریا سەرەڕای بەردەوامیی ناجێگیریی سیاسیی و ئەمنیی لە ناوچە جیاوازەکان بۆ نموونە سوەیدا. ئەو ئەزموونەی لە حوکمڕانی ئابوورییدا لە سەردەمی حازم شەرع و ئەبو مەریەم ئوستڕالییدا کاری لەسەر دەکرێت، لە ژیر ناونیشانی هەوڵێکە بۆ بوژانەوە و چاکسازیی لە ئابووریی سوریادا کە بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ ئەمە پەیامە ڕاگەیاندراوەکەیە. بەڵام ئەوەی بۆ شیکەرەوە داراییەکان و شارەزایانی ئابووریی پرسیارە، دیوی ئەو دیوی پەیامەکە و پڕۆسەکەیە کە لە گرێبەستە نهێنییەکان و هەوڵی دەستبەەسەرداگرتن و کۆنترۆڵکردنی سەروەت و ساماندا خۆی دەبینێتەوە.  لە کاتێکدا لە ڕوڵەتدا لە ڕاگەیاندن و لێدوانە ئاشکراکاندا، کرانەوە بەڕووی وەبەرهێنانی بیانی و ئاماژەکانی ئازادکردنی ئابووریی لە ئارادان، بەڵام نیگەرانییەکان هەروا ماونەتەوە کە ناڕوونیی و دەسەڵاتداربوون و بڕیاربەدەستبوونی بازنەیەکی بچووکی پەیوەندیدار بە شەرع و بنەماڵەکەیەوە، ڕەنگە بە سادەیی جێگەی سیستمی سیاسیی چەوسێنەر و ستەمکار لەلایەک سیستمێکی ئابووریی گەندەڵ لەلایەکی ترەوە لەلایەن ئەسەد و بنەماڵەکەیەوە بگرێتەوە بەڵام بە ڕژێمێکی نوێ و کەمتر ئاشکرا لە دەستبەسەرداگرتن و کۆنترۆڵکردنی داهات و ئابووریی و هەروەها لێرەوە هەموو کایەکانی تریش.  دەرئەنجام بە کورتی، واتا ئەوەی لە دیمەنە گشتییەکەدا بەرەو ڕوونبوونەوە دەچێت و خەریکە دەردەکەوێت، ئەوەیە دەستبەسەرداگرتن و کۆنتڕۆڵکردنی ئابووریی وڵاتەکە لەلایەن بنەماڵەی ئەسەدەوە دەگۆڕێت بۆ دەستبەسەرداگرتن و کۆنتڕۆڵکردنی ئابووریی وڵاتەکە لەلایەن بنەماڵەی شەرع. ئەم ڕاپۆرتەی کە خوێنەر و گوێبیستی بوون، کورتە و پوختەی ڕاپۆرتێکی شیکاریی وورد و درێژیی ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرزە، کە ئاژانسێکی بەناوبانگی گەورە و گرنگ و باوەڕپێکراوی جیهانییە کە لە دوو و سێ ڕۆژی ڕابردوو بڵاوکراوەتەوە و هەموار و نوێ کراوەتەوە، بەم شێوەیە: لە ڕۆژی ٢٤ ی تەمموزی ٢٠٢٥ بڵاوکراوەتەوە و لە ٢٥ ی تەمووزی ٢٠٢٥ هەموار و نوێ کراوەتەوە.  ئەی تۆ پێت وایە ئەحمەد شەرع هەمان ڕێبازەکەی ئەسەد بگرێتە بەر لە دەستبەرداگرتنی سامان و ئابووریی وڵاتەکە، تاوەکو لەو ڕێگەیەوە تەواوی کایەکانی دیکەش کۆنتڕۆڵبکات و هەژموون بەسەر جەماوەردا بکات و بەردەوامیی دەسەڵاتەکەی مسۆگەر بکات؟ یان وەهای لێ تێناگەیت و جیاواز لەوە بۆچوونێکی ترت هەیە؟

سەرتیپ جەوهەر له‌دوایین كۆبونه‌وه‌ی نێوان هه‌سه‌ده‌و رژیمی نوێی سوریا به‌نێوانگرى و ئاماده‌بوونی نوێنه‌ری ئه‌مریكاو فره‌نسا، 9ی ئه‌م مانگه‌، سه‌رەتا كۆبونه‌وه‌كان زورباش به‌رێوه‌چوون و لێكتیگه‌یشتنی زۆرباش هه‌بووه‌ له‌نێوان وه‌فدی هه‌سه‌دەو حوكمڕانانی دیمه‌شق، به‌ڵام له‌كۆتایی كۆبونه‌وه‌كه‌ ئه‌سعه‌د شیبانیی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ و ئه‌نه‌س خه‌تتاب وه‌زیری ناوخۆی رژێمی نوێی سوریا ئیزنیان خواستووه‌ چوونه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌و په‌یوه‌ندیان به‌ توركه‌كانه‌وه‌ كردووه‌.  ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ كۆبونه‌وه‌كه‌ تێكده‌دات و زمانی گفتوگۆیان به‌ته‌واوی ده‌گۆرێت و داواو مه‌رجی زۆر خراپ و ته‌عجیزیی ده‌خه‌نه‌ روو كه‌ مومكین نییه‌ كورد یان هه‌سه‌ده‌ پێى رازی بێت. یه‌كیك له‌وانه‌ راده‌ستكردنی ناوچه‌كانی ره‌ققه‌و دێرزۆر به‌ده‌سه‌ڵاتدارانی دیمه‌شق. ئه‌مه‌ش له‌ئه‌جێندای كۆبونه‌وه‌كه‌دا نه‌بووه‌و له‌بنه‌ره‌تد داوای توركیایه‌، چونكه‌ توركیا هه‌وڵده‌دات جوگرافیای روژئاوای كوردستان ته‌نها ناوچه‌ كوردییه‌كان بیت و كوردیش ته‌نها هه‌ندێك مافی فه‌رهه‌نگی له‌سوریای نوێ پێبدریت. به‌هۆی ئه‌و گۆرانه‌ له‌زمانی گفتوگۆو مه‌رجی نوێی وه‌فدی دانوستاندنكاری دیمه‌شق كۆبونه‌وه‌كه‌ تێكده‌چیت و تۆم باراك نوینه‌رى ئه‌مریكا به‌توڕه‌ییه‌كی زوره‌وه‌ كۆبونه‌وه‌كه‌ جێده‌هێلیت، هه‌رچه‌نده‌ له‌كۆبونه‌وه‌كه‌ ئه‌مریكا زۆر لایه‌نگری ئه‌حمه‌د شه‌رعی كردبوو. دوای ئه‌و نوێنه‌رى فەره‌نسا له‌كۆبونه‌وه‌كه‌ باتیست فایڤر هه‌وڵده‌دات گرژبوونی كۆبونه‌وه‌كه‌ خاو بكاته‌وه‌ به‌ڵام سودی نابێت هاوکات‌ وه‌فدی هه‌سه‌ده‌-ش توشی سه‌رسورمان بوون. دوای ئەو کۆبونەوەیە له‌روژی 12 ئه‌م مانگه‌ ئه‌حمه‌د شه‌رع و وه‌فدێكی سوریا له‌باكۆی پایته‌ختی ئازربایجان، وه‌فدیكی باڵای سیاسی و ئه‌منی ئیسرائیل ده‌بینن، له‌و كۆبونه‌وه‌یه‌ش به‌هۆی ده‌ستوه‌ردان و فشاری توركیا كۆبونه‌وه‌كه‌ بێ رێككه‌وتن كۆتایی دێت.  ئیسرائیل به‌روونی به‌ شه‌رع ده‌لێت رێگا نادات سنوره‌كانی نائارام بێت، ده‌بێ سوه‌یداو سنوره‌كان داماڵراوبێت له‌چه‌ك، به‌ڵام ئه‌حمه‌د شه‌رع به‌هۆی گۆڕان له‌زمانی ئه‌مریكا به‌رامبه‌ر كوردو فشاری توركیا گوێ به‌ئاگاداركردنه‌وەكەی ئیسرائیل نادات. دوای ته‌نها یه‌ك رۆژ واته‌ 13 مانگ له‌سه‌ر داوای توركیا كه‌ده‌یه‌وێت فشار بخاته‌ سه‌ر ئیسرائیل، چه‌كدارو میلیشیاكانی دیمه‌شق به‌ناوی هێزی ئه‌منی و گێڕانه‌وه‌ی ئارامی، زور خراپ په‌لاماری سوه‌یدا ده‌ده‌ن، له‌ماوەی دوو تا سێ رۆژ نزیكه‌ی هه‌زار كه‌سیان لە درووز كوشت و سه‌دان كه‌سیشیان ئه‌تتكرد.  ئه‌م په‌لاماره‌ی سوه‌یدا وه‌ك وەڵامێك بوو بۆ ئیسراییل، بۆیه‌ ‌‌ ئیسرائیل دەستبەجێ و زۆر توند هێرشی كرده‌ چه‌ند شوینێكی هه‌ستیاری دیمشق له‌نێوانیاندا كۆشكی كۆماریی و باره‌گای سه‌رۆكایه‌تی ئه‌ركانی سوپای سوریا.  ئه‌م هیرشە‌ به‌هیزانە بارودۆخه‌كه‌ی ژێراوژوور كرد، خیرا هه‌م سازشیكی گه‌وره‌ی به‌ ئه‌حمه‌د شرع كرد و ناچاریکرد سوه‌یداو ناوچه‌كه‌ راده‌ستی به‌رێوبه‌رانی دروز بکات، به‌تایبه‌ت شێخ حیكمه‌ت هیجری. هاوكات زمانی ئه‌مریكاو كۆمه‌ڵگای نیوده‌وڵه‌تی به‌تایبه‌ت فه‌ره‌نسا به‌رامبەر ئه‌حمه‌د شەرع ته‌واو گۆڕاو لێدوانه‌كانی تۆم باراك ى نوێنه‌رى ئه‌مریكا گۆڕانی گه‌وره‌ی به‌خۆیه‌وه‌ بینی و چه‌ند لیدوانیكی له‌دژی ئه‌حمه‌د شه‌رعدا. له‌كاتیكدا پیشتر لیدوانی زۆر خراپی دژی كوردو درووز دابوو. هێرش و په‌لاماره‌كانی سوه‌یدا ته‌نها بۆچونی ئه‌مریكاو ئه‌وروپای نه‌گۆڕی كه‌ ده‌یانویست هاوكاری شه‌رع بكه‌ن، به‌ڵكو كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی كرده‌ سه‌ر هێزو پێگه‌ی كورد. به‌ر له‌ هێرشه‌كانی سه‌ر سوه‌یدا، ئه‌مریكاو ئه‌وروپا ناراسته‌وخۆ فشاریان ده‌كرده‌ سه‌ر كورد. به‌رپرسانی كورد زۆر به‌هه‌ستیارییه‌وه‌ قسه‌یان ده‌كرد، به‌ڵام دوای هێرشەکانی سەر سوه‌یداو دیمه‌شق لەلایەن ئیسرائیل نوینه‌رو به‌رپرسانی كورد لیدوانه‌كانیان جیاوازتربوو. بۆنمونه‌ به‌ڕوونی رایانگه‌یاند كه‌ ئه‌وان به‌هیچ شیوه‌یه‌ك چه‌ك دانانین و ده‌بێت هه‌سه‌ده‌ وه‌ك هێزیكی تایبه‌ت له‌ناوچه‌كانی روژهه‌لاتی فورات بمینیته‌وه‌ له‌چوارچیوه‌ی سوپای سوریا.  هاوكات پێویسته‌ له‌دانوستانه‌كان به‌هاوسه‌نگی و وه‌ك یه‌ك له‌سه‌ر مێزی گفتوگۆ دانیشن نه‌ك وه‌فدی دیمه‌شق خاوه‌ن ماڵ و ئه‌وانیش بێگانه‌، به‌ڵكو به‌هاوسه‌نگی و وه‌ك دوو لایه‌نی هاوتا. دوای ئه‌و رووداوانه‌، جگه‌ له‌گه‌یاندنی باره‌ چه‌كێكی گه‌وره‌ی هاوپه‌یمانان بۆ هیزه‌كانی هه‌سه‌ده‌ له‌ كۆبانی، هاوكات له‌دوو رۆژی رابردوو هیزه‌كانی هه‌سه‌ده‌ به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانان ئۆپراسیۆنیكی تایبه‌تیان له‌ناوچه‌ی باب له‌سنوری نزیك هێزه‌كانی توركیا له‌به‌ری روژئاوای فورات جێبه‌جێكرد، ئه‌م ئۆپراسیۆنه‌ دژی گروپی ‌ تیرۆرستی داعش بوو، به‌ڵام له‌بنه‌ره‌تدا نامه‌یه‌ك بوو بۆ توركیا كه‌هاوپەیمانان له‌هاوكاریی و هه‌ماهه‌نگی هه‌سه‌ده‌ بەردەوام دەبن هاوکات ‌‌ رێگر دەبن له‌هه‌ر جموجۆل و تیفكرینێكی توركیا له‌باره‌ی رۆژئاوا. ئەوەی دەیبینین پیده‌چیت راكێش راكیشێكی زۆر توند بێت له‌نێوان ئیسرائیل و سعودیه‌ له‌لایه‌ك و توركیا له‌لایه‌كی دیكه‌. سعودیه‌كانیش بۆتامی زارخۆشكردنی ئه‌حمه‌د شه‌رع و هاندانیان به‌دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌توركیا، خێرا وه‌زیری ئابوریی و بازرگانیان ره‌وانه‌ی دیمه‌شقكردو په‌یمانی سەرمایەگوزاریی 6 ملیار دولارو 40 پرۆژه‌ی گه‌وره‌یان پیدان، به‌ڵام مه‌‌رجداره‌ به‌دووركه‌وتنه‌وه‌یان له‌توركیا. بڕیاریشه‌ له‌چه‌ند رۆژی داهاتوو به‌ نێوانگیری فه‌ره‌نساو ئاماده‌بوونی ئه‌مریكا وه‌فدێكی باڵای هه‌سه‌ده‌و دیمەشق‌ له‌پاریس كۆبونه‌وه‌یه‌كی گرنگ به‌رێوه‌ بچیت، به‌ڵام ئه‌و كۆبونه‌وه‌یه‌ راده‌وه‌ستته‌ سه‌ر دووباره‌ به‌خۆداچوونه‌وه‌ی حوكمڕنانی دیمەشق و تیگه‌یشتنیان بۆ واقعی نوێى سوریا كه‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ك مه‌ركه‌زیه‌تی ده‌سه‌ڵات و حوكمرانیی قبوڵناكات و پێویستده‌كات لامه‌ركه‌زیه‌ت وه‌ك بنه‌مای یه‌كگرتنه‌وه‌و رێكخستنه‌وه‌ى سوریا قبوڵ بكه‌ن، نه‌ك سه‌پاندنی تاكڕه‌نگی و تاكڕه‌ویی. هاوكات راده‌وه‌ستته‌ سه‌ر ئاستی هاتنه‌ژێرباری فشاره‌كانی توركیاو گوێگرتنیان له‌ داواكانی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی، ئه‌گینا ئه‌و كۆبونه‌وه‌یه‌ش سه‌ركه‌وتوو نابێت. ئه‌وه‌ی زۆر گرنگه‌ بۆ كورد دوو خاڵی سه‌ره‌كییه‌. یه‌كه‌میان: به‌به‌رنامه‌یه‌كی پێشوه‌خته‌و پرۆژه‌یه‌كی روون و هه‌مه‌لایه‌ن و ئاوێنه‌ی خواستی ناوچه‌كه‌و قۆناغه‌كه‌ بچنه‌ كۆبونه‌وه‌كه‌. دووه‌میان: به‌ وه‌فدێكی هاوبه‌ش و گشتگیری كوردو روژئاوای كوردستان به‌شداربن كه‌ فره‌ڕه‌نگیی و یه‌كگرتوویی زیاتر پێشانی دیمه‌شق بدات.

ئامادەکردنی هاوڵاتی لەگەڵمان بن بۆ ئەم ڕاپۆرتە شیکارییە: لە دوای کەوتنی رژێمەکەی ئەسەد لە کانوونی دووەمی ٢٠٢٤، سوریا چووەتە قۆناغی ناجێگیریی سیاسیی و تەناهیی و لە هەمان کاتدا پڕ لە گۆڕانکاریی. بەدەسەڵات گەیشتنی ئەحمەد شەرع بە لوتکەی دەسەڵاتی وڵاتەکە بە پشتیوانی بەرەی ڕزگاریی شام بە ڕابردوویەکی دینی توندڕەوانە و توندوتیژەوە، هەوڵ بۆ لە قاڵبدانی جیاوازیی و داینامیکییەتی ناوخۆیی وڵات و پەیوەندییەکانی دەرەوە دەدات.  یەکێک لە ڕووداوە گرنگە سیاسیی و دیپلۆماسییەکانی ئەو ماوەیە، ڕێککەوتنە گرنگەکەی مانگی ئازاری ٢٠٢٥ لە نێوان دیمەشق و هێزەکانی سوریای دیموکرات، کە یەکێک لە بەندەکانی ڕێککەتنەکە باس لە سەرلەنوێ پێناسەکردنەوەی یەکپارچەیی خاکی سوریا و نوێنەرایەتی کەمینە و پێکهاتە جیاوازەکانی سوریا دەکات.  ڕێککەوتنەکە کە بە نێوەندگیریی و پشتیوانی ئەمریکا ئەنجامدراوە، باس لە یەکخستنی دامەزراوە مەدەنیی و سەربازییەکانی کورد لە دەوڵەتی سوریادا دەکات. کۆنترۆڵی ژێرخانی سەرەکی لە باکووری ڕۆژهەڵات، لەوانەش کێڵگە نەوتییەکان، فڕۆکەخانەکان و دەروازە سنوورییەکان بە دیمەشق دەبەخشێت و لە هەمان کاتدا دان بە سەربەخۆیی کولتووری و ئیداریی کورددا دەنێت.  ژەنەڕاڵ مەزڵوم عەبدی، لەلایەن فەرماندەیی هێزی ئاسمانیی ئەمریکا، بە فڕۆکەیەکی سەربازیی ئەمریکا بۆ واژۆکردنەکە ڕەوانەی دیمەشق کرا، ئەمەش هێمای جەختکردنەوە بوو لەسەر بەشداریکردنی ستراتیژیی واشنتۆن لە ڕێککەوتنەکەدا.  ئەمەریکا ئەم ڕێککەوتنە وەک ڕێگایەک بۆ سەقامگیرکردنی سوریا و ئاسانکاری بۆ ئەگەری کشانەوەی هێزەکانی بەبێ دەستپێکردنی ململانی و جەنگی نێوخۆیی دەبینێت. لە کاتێکدا مشتومڕە ناوخۆییەکان بەردەوامن، هەندێک لە لێپرسراوە باڵا ئەمریکییەکان لەگەڵ ئۆتۆنۆمی کوردەکانن، بەڵام هەندێکیش هەرچەندە کەمن دژی فیدرالیزمن بۆ کوردەکان.  کۆدەنگیی لە دیدگای سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکادا ئەوەیە کە یەکگرتنەوەیەکی نەرم و بە گفتوگۆ و دانوستانی بونیادنەرانە باشترە لە پارچە پارچە بوون. مارکۆ ڕوبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا پێشوازی لە ڕێککەوتنەکە کرد و جەختی لە ڕۆڵی ئەم ڕێککەوتنە کرد لە بەرەنگاربوونەوەی داعش و بەرەوپێشبردنی یەکگرتوویی نیشتمانی. کاردانەوەی وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا پێشوازیی و گەشبینیی بوو بۆ ڕێککەوتننامەکە. فەرەنسا و ئەڵمانیا چالاکانە پاڵپشتی گفتوگۆ و دانوستانی نێوان دیمەشق و دەسەڵاتدارانی کوردیان کردووە و جەختیان لەسەر گرنگیی مافی کەمینەکان و پێکهاتەکانیان لە چوارچێوەی حوکمڕانییەکی گشتگیر کردووەتەوە.  لێرەدا باشترە ئاماژە بەوە بدەین، کە ڕێککەوتننامەکەی نێوان ئەحمەد شەرع و مەزڵوم عەبدی کە پێشوازییەکی نێودەوڵەتی لێکرا، لە دوای کوشتاری بێڕەحمانە و دڕندانەی عەلەوییەکانەوە بوو بە کۆمەڵکوژکردنی ١٥٠٠ کەس. بنەماڵەی ئەسەدی دەسەڵاتداری پێشووی سوریا سەر بە پێکهاتەی عەلەوییەکان بوون و ئەمەش دەسەڵاتداریی و هەژمونی بەخشیبوو بەو پێکهاتەیە.  دیپلۆماتکارانی یەکێتیی ئەورووپا هۆشدارییان داوە لەوەی کە پابەندنەبوون بەو پرەنسیپانە، دەکرێت ببێتە هۆی گەڕاندنەوەی سزاکان، ئەمەش لە دوای هەڵگرتنی سزاکانەوە دێت لەسەر سوریا. هەروەها ووڵاتانی یەکێتیی ئەوروپا و لێپرسراوە باڵاکانی پەرلەمانی ئەوروپا جەختیان کردەوە بەردەوام دەبن لە داکۆکیکردن لە پرۆسەکە بە سەرۆکایەتی سوریا بە مەرجی ڕێزگرتن لە هەمەچەشنەیی کۆمەڵایەتی و فرەیی لە پێکهاتەی وڵاتەکەدا. توندوتیژی تائیفی ئەم دواییە لە سوەیدا، دیمەنەکەی زیاتر ئاڵۆز کردووە. شەرعیەتی حکومەتی نوێ پەیوەستە بە توانای پاراستنی ئاسایش و ئازادیی کەمینەکان و ڕێگریکردن لە پارچە پارچە بوونی زیاتر. بەرپرسانی ڕۆژئاوا داوایان لە دیمەشق کردووە کە میکانیزمەکانی دادپەروەری قۆناغەکانی ڕاگوزەریی جێبەجێ بکات و ئەو گروپە چەکدارییە دینییە توندڕەوانەی هاوپەیمانن لەگەڵ بەرەی ڕزگاریی شام لە چەک داماڵن. سەرکردە کوردەکان بەدوای گەرەنتیکردنی ئۆتۆنۆمی کولتووریی و دابەشکردنێکی ڕێژەیی داهات لە سەرچاوەکانی نەوت و گازەوە دەگەڕێن. دیمەشق پێداگری لەسەر توانەوەی تەواوەتی هێزە چەکدارە ڕاهێنراو بە دیسپلینە کوردییەکان لە ناو سوپای نیشتمانی دەکات، کە لەمەدا لە پشتی پەردەوە داواکاریی تورکیا ئامادەیە. ئێستا لە دوای ڕووبەروونەوەی درووزییەکان بە دڕندایەتیی و توندوتیژییەکی زۆرەوە، پرسیار لەسەر دەسەڵاتی نوێی سوریا و حکومەتە کاتییەکەی دیمەشق دروستبووە لە پابەندبوونی بە پاراستنی ئاسایش و ئازادیی پێکهاتە جیاوازەکانەوە وبەرپاکردنی دادپەروەریی، ئەمەش کوردەکانی گەیاندە ئەو بڕوایەی چەکدانان و توانەوە لە نێو دەزگا ئەمنییەکانی سوریادا دەشێت هەڕەشە بێت لەسەر بەڕێوەبردنە خۆسەرییەکەیان و تەنانەت تا ڕاددەی توندوتیژیی و سەرکوتکردنیان یان تەنانەت ئەگەری کۆمەڵکوژکردنیشیان.   حکومەتە نوێیەکەی سوریا لەژێر زەبری پەیوەندییە سیاسییە دەرەکییەکان و دیپلۆماسییەتیی نێودەوڵەتیدایە و لە بەرامبەردا کوردەکان و هەسەدە لە پێشوازییەکی دیپلۆماسیی و سیاسیی و نێودەوڵەتییدان.  مەزڵوم عەبدی، ئێستا بە سەردانێک، بە بانگهێشتێکی فەرمی لەلایەن سەرۆک کۆماری وڵاتەکەوە، لە فەڕەنسایە و کۆبوونەوە لە نێوان مەزڵوم عەبدیی و ئیمانوێل ماکرۆن ئەنجام دەدرێت لەبارەی دواهەمین پەرەسەندنە نێوخۆییەکانی سوریا و پەیوەندیی کوردەکانەوە بە حکومەتی دیمەشقەوە.  دۆخی هەستیاری نێوخۆیی و سوریا و هەڵوێستی کوردەکان و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی هاوکێشەکانی پەیوەندیی و هێز لە سوریا دیاریدەکەن.  ماکرۆن پشتیوانی گفتۆگۆکانی نێوان کوردەکان و دیمەشقە بەشێوەیەکی نەرم و ئاشتییانە و هەروەها بەشداریکردنی کوردەکانە لە داهاتووی سوریادا. بەڵام ڕووداوە توندوتێژیی و خوێناوییەکانی سوەیدا، هەسەدە و کوردەکانی پاڵپێوەنا کە چەکدانان بە هێڵی سوور بزانن و توانەوەیان لە نێو سوپای سوریا بەبێ هیچ گەرەنتییەک ڕەتبکەنەوە.  سێ تەوەرەی سەرەکی لە گفتوگۆکانی کۆبوونەوەکە، بریتین لە یەکگرتنی هێزەکانی سوریای دیموکرات لەگەڵ سوپای سوریا، کۆنتڕۆڵکردنی کێڵگە نەوتییەکان و دەروازە سنوورییەکان لەلایەن حکومەتی ناوەندییەوە.  ئەی بۆچوونی تۆ چییە لەبارەی ئایندەی حکومەتەکەی شەرعەوە؟ ئایندەی هەسەدە و کوردەکانی سوریا لە نێو هاوکێشەکەدا بە کوێ دەگات؟

کاروان عوسمان شوانی گرنگترین سەرچاوەی ژیان و مانەوەی مرۆڤ و ئەو ژینگەیەی کە تیایدایە پەیوەستە بە بوونی ئاوەوە. زەوی، ئەو هەسارەیەی کە مرۆڤی لەسەر نیشتەجێیە تەنها یەک لەسەرسێی وشکانییە، واتە سێ بەشی ئاوە و یەک بەشی وشکانییە. سەرەڕای بوونی ئەو ئاوە زۆرە کەچی تەنها لە سەدا ٤٠ ی دانیشتوانی جیهان ئاوی پاکیان پێ دەگات، زۆرێک لە وڵاتان بەتایبەت وڵاتە هەژارەکان بەدەست نەبوونی ئاو و ئاوی پاکەوە دەناڵێنن. عێراق وەک یەکیک لە وڵاتانی جیهانی سێیەم هەژمار دەکرێت و جارێ لەنێوان وڵاتانی دەوڵەمەند و هەژاردا وەستاوە. ژێرخانێکی ئابووری بەهێزی هەیە، بەڵام لە شێوازی ئیدارەداندا لە ساتی دروستبوونییەوە تا ئێستا کێشەی هەیە. لەناو ئەو کێشانەشدا کێشەی ئاو وەک بەڵایەکی گەورە هەڕەشە لە عێراق دەکات. ڕوبەری خاکی عێراق بە هەرێمی کوردستانەوە 434.924 کیلۆمەتر چوارگۆشەیە، لە نوێترین سەرژمێریی دا  46  ملیۆن کەسە، دوو ڕوباری سەرەکی ئاو بۆ وڵاتەکە دابین دەکەن و سەرچاوەی هەردووکیشیان لە دوو وڵاتی دراوسێوەیە. ئەو ڕووبارانەشی کە  کە لە هەرێمی کوردستاندا هەن ئەوانیش یا سەرچاوەکانیان ئێران و تورکیان یا کە لەناوخۆوە هەڵدەقوڵێن ئەوەندە نییە پشتی پێ ببەسترێت و زۆرجاریش ڕوباری وەرزین. سروشتی عێراق وایە بە کەڵکی بەنداو نایات، بۆیە کەمترین بەنداوی تیایە و  لە هەرێمی کوردستانیش وەک پێویست سود  لە پۆند و گلدانەوەی ئاو وەرنەگیراوە و پرۆژەی ئاودێری زۆر کەمە، عێراقیش بە تەواویی دەستبەرداربووە لە خزمەتکردن بە ئابووری و ژێرخانی ئابووری هەرێمی کوردستان، ئەگینا لەڕێی حکومەتی ناوەندەوە دەکرێت دەیان پرۆژەی ئاوی جۆراوجۆر لە هەرێم جێبەجێبکرێن. خەوشی عێراق لە بواری ئاودا ئەوەیە جیۆپۆلەتیکی خاکەکەی نزمترە لە خاکی تورکیا و ئێران، بۆیە  ئاوی ئەو وڵاتانە دەرژێتە خاکی عێراقەوە، واتە لە عێراقەوە ئاو سەر ناکەوێت تا بڕژێتە ئەو وڵاتانەوە، پاشان عێراق وڵاتێکە نەکەوتووەتە سەر دەریا، تەنها لە ڕێگەی کەنداوی عەرەبییەوە دەگات بە دەریا،ئەویش وەک ڕێڕەوێکی بازرگانی سودی لێدەبینێت، نەک ئاوەکەی بۆ ژیانکردن بەکاربهێنێت. ئەگەر وشکەساڵی  و  گۆڕانی دۆخی زەوی بەو شێوەیە بەردەوام بێت عێراق لە وڵاتی نێوان دوو ڕوبارەوە دەبێت بە وڵاتی بیابان. بەهۆی کەمی دابارین و زۆری بەهەڵمبوونەوە ئەمساڵ مەترسی جدیی لەسەر ئاوی عێراق هەیە و ئەگەری وشک بوونی زۆریک لە زۆنگاوەکان هەیە. سەرەڕای وشکبوونی  سەدان هەزار دارخورما، کە بەهۆی سیاسەتی خراپی کشتوکاڵی و نەبوونی ئاوەوە‌ ئەم بەرهەمە گرنگەی عێراق تا دێت، پاشەکشێ دەکات. ناوەندی ستراتیژی بۆ مافەکانی مرۆڤ لەم دواییانەدا بڵاوی کردەوە، کە عێراق نزیکەی 30%ی زەوییە کشتوکاڵیەکانی لەدەستداوە بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا لە ماوەی 30 ساڵی ڕابردوودا. 70%  ی ئاوەکانی عێراق لەو ئێران و تورکیاوە دێن، ئەمە لە ڕووی ستراتیژییەوە هێز و توانا دەدات بەو دوو وڵاتە و لەبەرامبەردا عێراق ناچار دەکات سازش بکات بۆیان. بە درێژایی مێژوو لە نێوان ئەم وڵاتانە چەندین ڕێکەوتن ئەنجامدراوە بۆ بەڕێوەبردنی ئاو و ڕوبارەکان بەڵام هێشتا متمانە دروست نەبووە و لە وەرزی هاوین و ساڵانی وشکەساڵی دا ئەو ڕێکەوتنانە پێشڵ دەکرێن. بۆ نمونە تەنها بۆچارەسەری ئاو لە عێراق  لە نێوان عوسمانی و سەفەوی دا ڕێکەوتن کراوە، پاشان لەسەردەمی ئینتیدابی بەریتانیا و دواتر سەردەمی پاشایەتی و پاشانیش ڕێکەوتنی بەعس و شای ئێران  و ڕێکەوتنی جەزائی، کە بەشێکی زۆری لەسەر ڕێرەوە ئاوییەکان و بەڕێوەبردنی ئاو بووە، کەچی سەرەڕای ئەوانەش ٨ ساڵ جەنگی لێکەوتەوە، کە هۆکانی جەنگەکە زۆرن بەڵام بەشێکی دیسان لە سەر ئاو بووە. تورکیاش وەک هەمیشە هەڕەشەی گرتنەوەی  ئاو لە عێراق دەکات هەندێک جاریش بە ناڕاستەوخۆ ئاماژە بەوە دەدات  ئاو بەرامبەر بە نەوت دەدات بە عێراق،  هەر لە ئایندەیەکی نزیکدا ئاوی خواردنەوەش بە بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی دەفرۆشێت، پڕۆژەی "گاپ" کە لەسەر ڕوباری دیجلە و فورات دروستی کردووە، کە پێکدێت لە 22 بەنداو، دەتوانێت تا نزیک  وشک بوون ئاو لە عێراق و سوریا بگرێتەوە. لە 24 ـ ئایاری ـ 2025 پێنجەمین کۆنفرانسی نێودەوڵەتی ئاو لە بەغداد بەڕێوەچوو، وەزیری سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق لە کۆنفرانسەکەدا ڕایگەیاند: بەهۆی کەمی ئاوەوە عێراق ڕووبەڕووی کارەساتێکی مرۆیی دەبێتەوە، بۆیە وڵاتانی دراوسێ دەبێت بە سیاسەتی گلدانەوەی  ئاودا بچنەوە، ئەوە لەبەرچاوبگرن کە ڕووبارەکان هاوبەشن لەنێوان وڵاتاندا. بەهۆی گرتنەوەی ئاو لەلایەن ئێران و تورکیا، چەندین دەریاچە و روبار لە عێراق وشکبوون. هەروەها کەرتی کشتوکاڵ، ئاژەڵداری، گەشتیاری، سامانی ماسی و بەرهەمهێنانی کارەبا، تەنەنات ئاوی خواردنەوەش بە رێژەیەکی بەرچاو رووی لە کەمبوونەوە کردووە، بە تایبەت ئاوی ڕوباری دیجلە و فورات لە خاکی عێراق و ڕۆیشتن بە بیابانەکاندا سوێر دەبێت و بە کەڵکی خواردنەوە نایات.  عێراق وڵاتێکە لەڕووی سیاسییەوە ئارام نییە و پڕە لە ناکۆکی سیاسی و ئیداریی، ئەمانەش هۆی سەرەکین کە وڵاتانی دراوسێ و بە تایبەت تورکیا و ئێران سیاسەتی ئاوییان خراپ بێت بەرامبەر بە عێراق، ئەمەش بۆ ئایندەی عێراق ئێجگار مەترسیدارە و کارەساتی مرۆیی لێدەکەوێتەوە. عێراق کارتی فشاری زۆر کەمە بەرامبەر ئەو دوو دەوڵەتە بۆیە ئەگەر ئەو دوو وڵاتە پابەندی یاسانێودەوڵەتییەکان نەبن بۆ پاراستنی ڕێڕەوە ئاوییەکان ئەوا عێراق لە چەند ساڵێکی کەمدا ڕوبەرووی شەڕو و قەیرانی ئاو دەبێتەوە. هێز و توانای عێراق زۆر لە خوار ئەو دوو وڵاتەوەیە، بۆیە بە ناچاری دەبێت مل بۆ هەر داوایەکی ئەوان بدات لەبەرامبەر پێدانی ئاودا.

ئامادەکردنی ئەحمەد ڕەسوڵ بۆ ئەم ڕاپۆرتە شیکارییە لەگەڵمان بن: لە ساڵانی ڕابردوودا هەرێمی کوردستان بووەتە ئامانجی بەردەوامی هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان لەلایەن وڵاتانی دراوسێ بەتایبەتی تورکیا و ئێران بە پاساوی بەئامانجگرتنی لایەنە سیاسیی و چەکدارە نەیارەکانیان. هێرشەکان لێکەوتەی سیاسیی و ئابووریی و مرۆیی بەرچاوی لێکەوتووەتەوە و کاریگەریی هەبووە لەسەر ئاسایشی هەرێمەکە و سەروەرییەکەی ئەمەش نیگەرانیی لێکەوتووەتەوە لە ئاستی ناوخۆیی هەرێمی کوردستان و ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا.  تورکیا بە پلەی یەکەم دێت لە بەزاندنی سنوورەکانی هەرێمی کوردستان و پێشێلکردنی سەروەری خاکی هەرێمی کوردستان بە بیانووی ڕووبەڕوونەوەی هێزە چەکدارەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان، پەکەکە. ئۆپەراسیۆنەکان و هێرشە درۆنییەکانی تورکیا زیانی گەورەی ئابووریی، ماددی و مرۆیی و ژینگەیی بە هەرێمی کوردستان گەیاندووە. لەم دواییانەشدا، سەرباری ڕاگەیاندنی ئاشتیی و پڕۆسەی چارەسەریی لەلایەن ئەو لایەنە و ڕابەرەکەیانەوە بەڵام هێشتا هێرشەکا بەردەوامن.   لەلایەکی ترەوە، ئێران لە چەند ساڵی ڕابردوودا چەندین جار مووشەکبارانی هەندێک لە ناوچەکانی هەرێمی کوردستانی کردووە بە بیانووی بە ئامانجگرتنی لایەنە سیاسییە کوردییە نەیارەکانی. ئێرانیش هەندێک جار لە ڕووبەڕوونەوەی ئەو لایەنانەدا بە تایبەتی لە کاتی نارەزایەتییە جەماوەرییەکانی ناسراو بە شۆڕشی ژینا، سوودی لە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بینیوە.  شەپۆلێکی نوێی هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان لە سەرەای مانگی تەمموزی ٢٠٢٥ بوو. نزیکەی ٢٠ هێرش  کرایە سەر ژێرخانی نەوتی هەرێمی کوردستان کە کێڵگە نەوتییەکانی لە سەرانسەری هەرێمی کوردستاندا کردە ئامانج. ئەم هێرشانە کاریگەری گەورە و هەمەلایەنیان هەبووە. لێرەدا ووردەکاریی هێرشەکان دەخەینە ڕوو لە دیاریکردنی ئەو پێگە و کێڵگانەی کراونەتە ئامانج و زیانیان بەرکەوتووە، بەم شێوەیەیە: - کێڵگەکانی تاوکێ و پێشکەبیر کە لەلایەن کۆمپانیای DNO ی نەرویجەوە بەڕێوەدەبرێن. - کێڵگەی سەرسەنگ کە لەلایەن کۆمپانیای HKN Energy ی ئەمریکییەوە بەڕێوەدەبرێت. - کێڵگەکانی خورمەڵە و عەین سیفنی نزیک هەولێر و دۆهوک. ئەم هێرشانە زیاتر لە لە سەدا شەستی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستانیان ڕاگرتووە و بەرهەمهێنانی نەوت بە ڕێژەی ١٥٠ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا کەمیکردووە.  کاریگەرییە ئابوویی و سیاسییەکان: ئەم هێرشانە تواناکانی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراقی دەخەنە بەردەم تاقیکردنەوەیەکی سەختەوە لە پاراستنی سەربەخۆیی سەروەرییدا. هەرچەندە حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراق بە بەیاننامە سەرکۆنەی ئەو هێرشانەیان کردووە. بەڵام پارچە پارچەبوونی کایەی سیاسیی لە عێراق و هەرێمی کوردستان وەهایکردووە پیشاندانی هەڵوێستێکی هاوبەشی یەکگرتووی نیشتمانی ئاسان نەبێت. بە تایبەتی کە لەم هێرشانەی دواییدا بۆ سەر کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم، بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ ئاماژە دەکرێت بۆ هێزە چەکدارە شیعییەکانی نزیک لە ئێران، لە کاتێکدا بەغدا، ئەو تۆمەتانە ڕيتدەکاتەوە و بەبێ بەڵگە ناویان دەبات. لە پەیوەند بە هێرشەکانەوە، دوای ئەوەی پەرلەمانتارانی کورد بایکۆتی دانیشتنەکەیان کرد، پەرلەمانی عێراق نەیتوانی تاوتوێی هێرشەکان بکات. هەندێک لە شیکەرەوەکان هێرشەکان وەکو بەشێک لە هەڵمەتی فشارکردنەکان لێکدەدەنەوە کە پەیوەستە بە ناکۆکیی نێوان هەرێم و بەغدا و تەرخانکردنی بودجە و پەیوەندییەکانی هەولێر لەگەڵ کۆمپانیا ڕۆژئاواییەکان. هێرشەکان هاوکات بوون لەگەڵ دانوستان و ڕیککەوتنی هەولێر و بەغدا بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت و ڕەوانەکردنی مووچە لە بەغداوە بۆ هەرێم.  لێرەدا ئاماژە بکرێت بۆ ئەوەی کە حکومەتی هەرێمی کوردستان ماوەیەکی زۆرە بە قەیرانێکی ئابووریی قورس و ئیفلیجییەکی داراییدا تێپەڕدەبێت. فەرمانبەرانی کەرتی گشتی و حکومیی لە هەرێمی کوردستان لە دوای مانگی نیسانەوە کە بەرەو نزیکەی سێ مانگ دەچێت، هیچ مووچەیەکیان وەرنەگرتووە. سەرباری هەڵئاوسانی نرخی کاڵا و خواردەمەنی و پێداویستییەکان، جووڵەی بازاڕ و بازرگانی گەیشتووە بە ئەوپەڕی لاوازیی و دۆخی دەزگا حکومییەکان و خزمەتگوزارییە گشتییەکان نزیکە لە وەستانەوە.  لەبەرئەوەی ئابووریی هەرێم بە پلەی یەکەم و سەرەکیی پشت دەبەستێت بە داهاتی نەوت، لەبەرئەوە  ئەم هێرشانە وەکو پێشتر ئاماژەی بۆ کرا، زیاتر لە لە سەدا شەستی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستانیان ڕاگرتووە و بەرهەمهێنانی نەوت بە ڕێژەی ١٥٠ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا کەمیکردووە، کاریگەری گەورەی لەسەر هەرەسهینانی زیاتری ئابووریی و دارایی هەرێم دەبێت. کاردانەوە نێودەوڵەتیەکان: ئەمریکا هێرشەکانی سەرکۆنە کرد و داوای لە بەغدا کرد کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان و سەقامگیری کێڵگە نەوتییەکان و ناوچەکە بە گشتی بپارێزێت. دوابەدوای هێرشەکان نرخی نەوت بۆ هەر بەرمیلێک یەک دۆلار بەرزبووەوە، ئەمەش گوزارشتە لە دڵەڕاوکێی بازاڕی جیهانی. دەرئەنجام:  هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان بۆ سەر هەرێمی کوردستانی عێراق هەڕەشەی گەورەن لەسەر ژێرخانی ئابووریی و جێگیریی سیاسیی و ئەمنیی هەرێم و عێراقیش. تێەپەڕبوونی ئەم هێرشانە بەبێ بەدواداچوون و لێپرسینەوەیەکی بەهێزی سیاسیی و دیپلۆماسیی ناوچەیی و نێودەوڵەتی، دەرئەنجامی زنجیرەیی زیانی گەورە و کارەساتباری بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق لێدەکەوێتەوە.

هیواساعدی لە ئێستاشدا نەک هەرلەسەر ئاستی هەرێم بەڵکو لەسەر ئاستی کوردستانی گەورە سەرکردەکان و پارت و لایەنە سیاسیەکان پاڵپشتی یەکترببن بۆ پاراستن  و بەهێزکردنی پێگەی حکوومەتی کوردستان دەتوانین ڕێگەنەدەن مەرام و ئاواتی ناحەزان بێتەدی. ئیسماعیل ئاغای شكاك ناسراو بە سمكۆی شكاك ١٨٨٧-١٩٣٠ شۆڕشگێڕێكی كوردی ڕێبەری ھۆزی شكاك بوو كە بۆ ماوەیەك دەسەڵاتی ناوچەی ڕۆژاوای گۆلی ورمێ لە حكوومەتی ناوەندیی ئێران سەندەوە سمكۆ ناوی ئیسماعیلە و كوڕی محەمەد پاشای كوڕی عەلی خانی كوڕی ئیسماعیل ئاغای شكاكە و بنەماڵەكەیان لە مێژەوە گەورە و دەسەڵاتداری خێڵی شكاك بوون.  سمكۆ ساڵی ١٨٨٧ لەدایك بووە و پاش مردنی باوكی و جەعفەر ئاغای برای، سەركردایەتی شكاكی گرتۆتە دەست و لەدوای شەڕی جیھانی یەكەمەوە دەستی بە گرتنی ناوچەكانی قەراغی گۆلی ورمێ كردوە.  ھەرچەندە لە ساڵانی شەڕی یەكەم جیھانیدا سمكۆ لە ھیچ چالاكییەكی سیاسی بەشداری نەكردبوو، بەڵام ھێزەكانی ڕووسیا گرتیان و دووریان خستەوە بۆ شاری تفلیس و دواتر ئازادیان كرد بەو مەرجەی  خۆی دابنیشێ و ھیچ ھەڵوێستێك دژی ڕووسەكان نەنوێنێت كە شەڕی یەكەم كۆتایی ھات سمكۆ وەك سەركردەیەكی سیاسی ناوی دەركرد و لەپێناو دامەزراندنی ئیدارەیەكی كوردیدا ساڵی ١٩١٩ شۆڕشی بەرپاكرد و گەلێ ناوچەی گرنگی خستە ژێر كۆنتڕۆڵی خۆیەوە، ساڵی ١٩٢١ لە ئەنجامی لەشكركێشییەكی گەورەی ھێزەكانی حكومەتی ئێراندا سمكۆ ناچار بوو پاشەكشێ بكات و پەنا بەرێت بە توركیا. ساڵی ١٩٢٤ بە بڕیارێكی لێبوردن گەڕایەوە ئێران و ساڵی ١٩٢٦ جارێكی تر شۆڕشی بەرپاكردەوە.  بەڵام ئەمجارەشیان شۆڕشەكەی تێكشكاو ماوەیەك لە توركیادا بە دەستبەسەری مایەوە. پاش ئازاد كردنی گەڕایەوە ئێران و ساڵی ١٩٣٠ بە پیلانێكی كاربەدەستانی ئێران لە شاری شنۆ كوژرا، .بەمەش شۆڕشەكەی شكاك كۆتایی ھات كە یانزە ساڵ درێژەی كێشابوو. سمكۆی مەزن لە مێژووی پڕ لە تێكۆشانی كورد و هاوكات لە ڕەوتی مێژووی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد دەور و ڕۆڵێكی گرینگ و كاریگەری گێڕاوە، ئەو خەبات و تێكۆشانەی سمكۆی مەزن پێگەی كوردی لە سەردەمی خۆیدا بەهێز كرد و دواتریش ناوی چووە نێو ئەو كەسانەی كە لە مێژووی ئەم نەتەوەییەدا ڕۆڵی مەزنیان بینیوە و سەروەرییان خووڵقاندووە. سمكۆی مەزن لەو كاتەشدا كە ڕۆژهەڵاتی كوردستانی بەجێ هێشت و ڕووی كردە باكووری كوردستان، لەو ماوە كورتەدا كە لەوێ بوو هەوڵیدا كە لە گەڵ گەورە پیاوان و دەسەڵاتدارانی تورك و كورد و تەنانەت نەتەوەكانی تریش پێوەندی بگرێت و لە مەڕ پرس و كێشەی كورد گفتوگۆ بكات و هەوڵ بۆ پێگەیەكی نوێ و ڕێكخستنەوەی ماڵی كورد بدات، بەڵام لەو سەردەمەدا كەمكەس دەیتوانیی وەك سمكۆی شۆڕشگێڕ ڕۆڵی یەكلاكەرەوە بگێڕێت و تەنانەت كەم كەسیش هەبوو كە وەك ئەو بیر بكاتەوە.  نەبوونی ڕاوێژكاری سیاسیی و ئاگاداری ڕووداوهكانی جیهان و ناوچەكە لە دەورووبەری سمكۆ ئاسۆی شۆڕشەكەی بەرو ئاوابوون برد و گیانی خۆشی لەو ڕێگایەدا كردە قوربانی نەتەوەی كورد، نەتەوەك كە قد ڕۆڵ، پێگە و خەباتی سمكۆی دلاور لەبیر ناكات و خەباتەكەی بووەتە چرای ڕووناكیی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد شەهید سمكۆ لە باری دیپلۆماسی و سیاسیشەوە كەسایەتییەكی مەزن، لێزان، بەئەزموون، زیرەك و تێكۆشەر بوو.  دەیان جار هەوڵی داوە كە لە گەڵ بریتانییەكاندا لە ڕێگای جیاجیا و بە شێوازی جیاواز پێوەندی بگرێت، بەڵام هەوڵەكانی بێكام بوو، چونكوو بریتانییەكان پلانێكی تاییبەت بە كوردیان پێنەبوو. پتر لەو هێزانە نزیك دەبوونەوە كە بە دەسەڵاتی فرە سەرمەستیان دەكردن، ئەوەش لە لای كورد هێڵی سوور بوو. چونكوو كورد خۆی بە خاوەنی ئەم نیشتیمانە و ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستی بچووك دەزانی و ماڵ و ژین و ژیانیان نەدەدایە دەستی بێگانەكان.  ئەوەش یەكێكی دیكە لە هۆكارەكانی سەرنەكەوتنی شۆڕشی كورد لە مێژووی شەش سەدەی ڕابردوودا بووە كوردستان لەبەر دەوڵەمەندیی خاكەكەی و هەڵكەوتە ستراتیژییەكانیی بەردەوام چاوی بێگانەكانی لەسەر بووە ئەو هێزانەش كە ئاماژەم پێكردن بەپێی بەرژەوەندیی خۆیان ئاڵوگۆڕیان لەناوچەكەدا هێناوەتە كایەوە و ئەوەی كە ڕەچاو نەدەكرا ڕۆڵ و پێگەی كورد لەڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و چیاكانی زاگرۆس بوو.  هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە سەركردەكانی كورد هیچكات نەچوونەتە ژێر باڵی هێزە جیهانییەكانەوە و لە بەرامبەردا داگیركەرانی كوردستان بە ئاسانی لەگەڵ وڵاتە زلەێزەكاندا ڕێكەوتوون و ئیزنیان بە ڕاماڵكردنی بەربوومەكانی ناوچەكە داوە.  بێگومان بریتانیی، فەرەنسیی، ڕووسەكان، وڵاتانی داگیركاری ئەو سەردەمە و بەتاییبەت ئەورووپییەكان ئامانجیان لەداگیركردنی ناوچەكە دەست بەسەرداگرتنی بەربوومەكانی ناوچەكە و دەست ڕاگەییشتن بە كانگاكانی زێڕ، ئاسن و بەردی بەنرخ بووە. بە ڕێكەوتنیش لەگەڵ داگیركەرانی كوردستان بەئاسانیی ئامانجهكانیان دەپێكا.  ئەوانیش بەردەوام دژی دەستكەوتی سیاسیی كورد بوونە، چونكە لە ئەگەری ئەوەدا كە كورد بگەییشتبایە دەسەڵات دەبوو ئەوان ناوچەكە چۆڵ . بكەن و سمكۆی سەركردەش لەگەڵ ئەوەدا نەبووە كە سەرمایەكانی كوردستان لەلایەن داگیركەرانەوە ڕاماڵ بكرێت ئەو دوو هێزەی كە ئاماژەی پێكرا تەنیا بیر لە بەرژەوەندی خۆیان و دۆستەكانیان دەكردەوە، درووست بوونی دەوڵەتی نەتەوەیی كورد لەقازانج و بەرژەوەندی بریتانی و ڕووسەكاندا نەبوو، چونكه نەتەوەیەك بەو مێژووە مەزنەی كە هەیەتی دەیتوانی لە داهاتووی خۆیدا ببێتە یەكێ لە هێزە گرینگەكانی ناوچەكە و تەنانەت جیهانیش. ئەوەش ڕۆلی بریتانی و ڕووسەكانی لاواز دەكرد.  وەك ئاماژە؛ كورد لە شەڕی یەكەمی جیهانیدا لەگەڵ هیچ كام لەو دوو هێزە نەكەوت و تەنیا لە بیری هێز و ڕۆڵی خۆی و ڕێكخستنەوەی پێگەی هێزەكانی لە ناوچەكەدا بوو. لەڕوانگەی ئەو دوو هێزەش كە داگیركەری ناوچەكە بوون، ئەگەر لایەنێك لە ناوچەكە گرینگی بە پێگە و ڕۆڵیان نەدات ئیتر وەك مەترسی بۆ سەر بەرژەوەندییەكانیان پێناسەیان دەكرد هەروەك لە سەرەوە ئاماژەی پێكرا سمكۆی مەزن هاوكات پێوەندی لەگەڵ نەتەوەكانی ناوچەكەشدا هەبوو، پێی وابوو كە پشتیوانی دەرەكیی لەسەر خستنی كێشەی كورد و دەستبەركردنی مافەكانی پێویستە و دەتوانێت ڕۆڵێكی گرینگ بگێڕێت.  سمكۆی مەزن بەپێی بەرژەوەندیی كورد پێوەندی لەگەڵ داگیركەرانیش دەگرت، ئەو باوەڕێكی قووڵی بە دیپلۆماسی و چارەسەركردنی كێشەی كورد بەشێوەی ئاشتییانە و دۆزینەوەی ئەو چارەسەرییە بە رێگای دیالۆگ و گفتوگۆ هەبوو. سمكۆی مەزن كەسایەتییەكی و چەكدارێكی پارتیزان و بەورە بوو كە بەپێی دۆخ و هەلومەرج هێزی كۆ دەكردەوە و بڕیاری شەڕی دەدا، لە كاتی .پێویستیشدا دەستی بە دیالۆگ و گفتوگۆ دەكرد و هەنگاوی ئەرێنیی دەهاوێشت. سمكۆی مەزن دەیان جار لەو پێناوەشدا گیانی خۆی خستووەتە مەترسیی، تەنیا بە مەبەستی ئەوەكە بتوانێ چارەسەرێكی بنەڕەتیی بۆ دۆزی ڕەوای كورد بدۆزێتەوە.

ئامادەکردنی هاوڵاتی لەگەڵمان بن بۆ ئەم ڕاپۆرتە شیکارییە لەبارەی دواهەمین پەرەسەندنەکان و ئەگەرەکان. پارێزگای سوەیدای زۆرینە دروزییەکان لە ئەوپەڕی باشووری سوریا، بووەتە ناوەندی پەرەسەندنی توندوتیژیی و گرژی جیۆپۆلەتیکی.  لە ماوەی هەفتەی ڕابردوودا شەڕ و پێکدادانەکانی نێوان چەکدارانی دروز و گروپە چەکدارەکانی هۆزە بەدەوییەکان بە هاوکاری چەکدارە دینییە توندڕەوەکان،  لە پارێزگای سوەیدا پەرەسەندنێکی خێرای بەخۆیە بینیوە و تا ئێستا بەگوێرەی ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ ژمارەی کوژراوان لە ٩٠٠ کەس تێپەڕیوە.  سەرەڕای ئاگربەستێکی نێودەوڵەتی کە لە ١٩ی تەمموزدا ڕاگەیەندرا، شەڕەکان بەردەوامن لە وێرانکردنی ناوچەکە، ئەمەش پرسیار لەبارەی بەردەوامیی هەوڵەکانی ئاشتی و کاریگەرییە بەرفراوانەکانی لەسەر سەقامگیری دۆخی هەستیاری سوریا دروستکردووە. ململانێکان لە دوای کشانەوەی هێزەکانی حکومەتی سوریا لە سوەیدا سەریهەڵدا، کە بۆشایی دەسەڵاتی دروستکرد و ئەمەش بوو بە هۆکاری ئەوەی  گروپە چەکدارەکان پەلە بکەن بۆ پڕکردنەوەی. تۆمەتبارکرنەکان زۆرن لەوانە: قاچاگچێتیی خێڵەکان، دڵسۆزیی بۆ بێگانە، دەست لە پشتدانی دەرەکیی و زۆری تر و ئەمەش بەس بوو بۆ کڵپەکردن و هەڵگیرساندنی جەنگێک کە نەوەکو تەنها لە نێوان گروپە چەکدارەکان دابگیرسێت بەڵکو گەیشتووەتە ئاستی جەنگ لە نێوان خەڵکی مەدەنیی. دۆخەکە خراپتر بوو کاتێک ئیسرائیل هێرشی ئاسمانی کردە سەر سوپای سوریا و پێگە سەربازییەکانی سوریای کردە ئامانج، لەنێویاندا وەزارەتی بەرگری لە دیمەشق و تا گەیشتە بە ئامانج گرتنی کۆشکی سەرۆکایەتییش. ئیسڕائیل پاراستنی پێکهاتەی دروزییەکانی وەک پاساو هێنایەوە. بەڵام ئەم لێدانانە بە شێوەیەکی بەرفراوان ڕەخنەی زۆری لێ گیراوە و دەڵێن گرژیەکان زیاتر دەکەن و سەروەری سوریا تێکدەدەن. ئەحمەد شەرع، سەرۆکی کاتی سوریا، ڕێککەوتنێکی ئاگربەستی ڕاگەیاند، کە بە نێوەندگیری ئەمریکا پشتگیری لێکرا و لەلایەن زلهێزەکانی ناوچەکە لەوانەش تورکیا و ئوردن پشتگیری لێکرا. پلانەکە بریتییە لە جێگیرکردنی قۆناغ بە قۆناغی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ، کردنەوەی ڕێڕەوی مرۆیی لە نێوان دەرعا و سوەیدە و گەڕاندنەوەی هەنگاو بە هەنگاوی دامەزراوەکانی دەوڵەت. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئاگربەستەکە پێشێل کراوە و لە گەڕەکەکانی ڕۆژئاوای شاری سوەیدا پێکدادانە چەکدارییەکان بەردەوامن. نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند: وێرانکاریی و زیانەکان زۆر گەورەن و مەزەندە دەکرێت کە لە سەرەتای دەستپێکردنی توندوتیژییەکانەوە زیاتر لە ٨٧ هەزار کەس ئاوارە بوون و ماڵەکانیان و نەخۆشخانە و بە گشتی ژێرخانی پارێزگاکە بە شێوەیەکی بەرفراوان وێران بووە. کارەبا و ئاو لە شارەکەدا نەماوەو هێڵەکانی پەیوەندیی پچڕاون و هاوڵاتیانی مەدەنی لە دۆخێکی سەختدان.  سەرکردایەتی ڕۆحی کۆمەڵگەی دروز بە سەرۆکایەتی شێخ حیکمەت ئەلهیجری پشتیوانی بۆ ئاگربەستەکە دەربڕی و داوای گتوگۆی عەقڵانی و ڕەتکردنەوەی دەستێوەردانی دەرەکیی دەکات. هاوکات سەرکردەکانی دروزەکان لە لوبنان داوای نێوەندگیری عەرەبی و تورکیایان کردووە و هۆشدارییانداوە لە ئەگەری بڵاوبوونەوەی جەنگی تائیفی بۆ وڵاتانی دراوسێ. هەندێک لە شیکەرەوەکان باس لەوە دەکەن کە قەیرانی سوەیدا تەنها ململانێیەکی ناوخۆیی نییە بەڵکو بەشێکە لە پلانێکی فراوان بۆ ڕێکخستنەوەی ناوچەکە لە دوای ڕووخانی ڕژێمەکەی ئەسەد لە کانوونی دووەمی ٢٠٢٥.  حکومەتی ڕاگوزەری کاتیی نوێی سوریا ڕووبەڕووی تاقیکردنەوەیەکی گرینگ دەبێتەوە کە ئەویش بریتییە لە تواناداری یان بێتوانایی لە کۆنتڕۆڵکردنی تەواوی خەکی سوریا و جێگیرکردنی ئارامیی و ئازادیی بۆ سەرجەم پێکهاتەکان.  ئاگربەستەکە بەردەوام دەبێت و سەردەگرێت یان بە پێکدادان و توندوتیژیی زیاتر هەڵدەوەشێتەوە و کۆتایی پێدێت؟ پێدەچێت چارەنووسی سوەیدا، داهاتووی سوریا دیاریبکات. پارێزگاکە هەم وەک هێمای بەرخۆدان و هەم وەک خاڵی گەرم و چڕبوونەوەی ململانێی ناوچەیی دەبینرێت سەرباری ئەوەی ئاشوبێکی پێشبینی نەکراو و کارەساتێکی مرۆیی گەورە تێیدا بەڕێوەدەچێت.

ئامادەکردنی هاوڵاتی لە دوای کەوتنی ڕژێمەکەی ئەسەد و گەیشتنی بەرەی ڕزگاریی شام و ئەحمەد شەرع بە دەسەڵات، ئەزموونێکی پڕ ئاڵنگاریی لەبەردەم دەسەڵاتە نوێیەکەی دیمەشقدا بوو.  ئەحمەد شەرع ویستی لەلایەک دەسەڵاتی خۆی بپارێزێت و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و، لە سەروو هەموویانەوە، ئەمریکا لە خۆی ڕازیبکات و مانەوەی دەسەڵاتدارێتییەکەی مسۆگەر بکات، لەلایەکی تریشەوە هێزە دینییە توندڕەوەکان کە هاوپەیمانی دێرینەین لە خۆی ڕازیبکات. ئەمەش ئەگەر ئەستەم نەبێت کارێکی قورسە.  کۆمەڵگایەکی سەرکوتکراوی ژێر دەستی پێنج دەیە لە دیکتاتۆرییەتی ڕژێمەکەی ئەسەد وایکردبوو هەموو جیاوازییە نەتەوەیی، دینیی و ئیتنیکییەکانی پێکهاتە جیاوازەکانی گەلانی سوریا بێدەنگ بکرێن و دەرفەتی دەرکەوتنیان پێنەدرێت.  ئێستا کوردەکان، دروزەکان و چەندین پێکهاتەی تر ویستی خۆبەڕێوەبەریی و نوێنەرایەتییکردنی خۆیان و کۆتاییهاتنی سەرکوت و چەپاندیان وەکو بەشێک لە سیمای دیموکراتیی وڵاتی سوریا دەبینن.  کوردەکان  کە لە سەدا ١٠ ی دانیشتوانی سوریا پێکدەهێنن، لە ناوچەکانی باکوری خۆرهەڵاتی سوریا دەەسەڵاتدارێتییەکی خۆسەریی دیموکراتیکیان دامەزرانددوە و هێزێکی چەکداریی تۆکمە و بە دیسپلینیان هەیە و تەواوی پێکهاتە جیاوازەکانی ئەو ناوچەیە لە ئازادیی و سەلامەتیی خۆیان و ژیانێکی ئارام بەهرەمەندن. عەلەوییەکان کە لە سەدا ١٢ ی دانیشتوانی سوریا پێکدەهێنن لە ناوچەکانی خۆرئاوای وڵاتەکە نیشتەجێن. لە درێژایی پێنج دەیەی دەسەڵاتدارێتیی ڕژێمەکەی ئەسەد، عەلەوییەکان دەسەڵاتێکی زۆریان هەبوو، بەوپێیەی بنەماڵەی ئەسەد سەر بە پێکهاتەی عەلەوییەکان بوون. خۆری دەسەڵاتی عەلەوییەکان لەگەڵ کەوتنی ڕژێمەکەی ئەسەد، ڕووی لە ئاوابوون کرد. ئەم پێکهاتەیە لەلایەن چەکدارە دینییە توندڕەوەکان و بەشێکی سوپای حکومەتی نوێی سوریاوە بەبێ جیاوازیکردن لە نێوان پیاو و منداڵ و ژن و بەتەمەنەکان، دووچاری دڕندایەتییەکی زۆر و کۆمەڵکوژییەکی گەورە هاتن، تەنها لە مانگی ئازاردا زیاتر لە ١٥٠٠ کەس لە عەلەوییەکان کۆمەڵکوژ کران.  لەلایەکی ترەوە بە شێوەیەکی چاوەڕوان نەکراو، بە بڕیاری ترەمپ، ئەمریکا سزاکانی سەر سوریای لابرد و هەروەها ئەحمەد شەرع و بەرەی ڕزگاریی شامی لە لیستی ڕەشی تیرۆر دەرهێنا. ئەمەش لە دوای کۆبوونەوەی شەرع لەگەڵ ترەمپ لە سعودیە بەنێوەندگیریی شا محەممەد سەلمانی پاشای سعودیە.  ڕێککەوتن لەگەڵ ئەمریکا، خۆبەخۆ واتا ڕێککەوتن لەگەڵ ئیسڕائیلیش، هەروەها ئەم ڕێککەوتنەش بە مانای چاوپۆشییکردن دێت لە ڕەفتار و ىڕیارەکانی لە ناوخۆی سوریا، ئەمە لێکدانەوەی شەرع بوو بۆ ڕێککەوتنەکە.  لە هێڕشەکانی ماوەی ڕابردووی چەکدارە بەدەوییەکان بۆ سەر هێزە چەکدارە دروزییەکان و دواتریش بەشدارییکردنی هێزە چەکدارە دینییە توندڕەوەکان لە کوشتار و سوکایەتی پێکردنی دروزییەکان و هەروەها هاتنە ناوەوەی سوپا، لە ئەنجامدا ئیسڕائیل بۆ بەرگریکردن و پاراستنی دروزییەکان هاتە ناوەوە و سوپای سوریای کردە ئامانج کە بەرەو پارێزگای سوەیدا لە پێشڕەویدا بوو و هەروەها لە سێ ڕۆژی ڕابردوو، تەنانەت دیمەشقی مووشەکباران کرد کە کۆشکی سەرۆکایەتی و بینای وەزارەتی بەرگریی بە ئامانج گرت.  لە دوای هێرشەکەی ئیسڕائیل، ووتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، تامی بروس، ڕایگەیاند: ئەمریکا بە توندیی ئەو توندوتیژییە شەرمەزار دەکات و پێویستە هەموو لایەنەکان هەنگاو بنێن بەرەو گفتوگۆیەکی مانادار و ئاگربەستێکی بەردەوام. هەروەها ووتی: پشتگیریی لە هێڕشەکانی ئیسڕائیل دەکەین. هەروەکو لە ڕاپۆرتێکی پێشووتری هاوڵاتیدا، هاتووە، پەیوەندیی دروزەکان و ئیسڕائیل دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە نزیکەی ٢٠ هەزار کەس لە دروزییەکان لەگەڵ ٢٥ هەزار کەس لە جووەکان لە بەرزاییەکانی جۆلان لە ٤٠ ساڵی ڕبردووەوە پێکەوە دەژین، ئەمە سەرەڕای ئەوەی بەشێک لە دروزییەکان لە ئیسڕائیل نیشتەجێن و هاوڵاتی ئیسڕائیلن.  بەشيێک لە شیکەرەوەکان، پێشبینی ئەوە دەکەن پارێزگای سوەیدا، کە ناوەندی نیشتەجیی زۆرینەی دروزەکانی سوریایە و ناوچەکانی دەوروبەری بەرزاییەکانی جۆلان وەکو تامپۆنێک و پشتێنەیەکی ئەمنی بۆ ئیسڕائیل بونیاد بنێت بە شێوەیەک کە دامەزراوەکانی دەوڵەتی سوریا تەنها بەشيێوەیەکی سیمبولیک بوونیان دەبێت.  هەروەها لەلایەکی ترەوە سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیل، بنیامین ناتانیاهۆ، ڕایگەیاند: بە زەبری هێز، ئاگربەستمان سەپاند. لە دوای هێڕشەکانەوە، ئەحمەد شەرع بڕیاریدا بە کشانەوەی سوپا و ڕاگەیاندنی ئاگربەست. لە دوای ئەم هاتنە ناوەوە توندەی ئیسڕائیلەوە، بە خێرا ئاگربەست کرا و بە دوایدا ڕێککەوتن ڕاگەیەندرا. هەرچەندە تا ئێستاش گرژیی و پێکدادانە چەکدارییەکان بەردەوامن. هەروەها سەرۆکی هێزە چەکدارەکانی هەسەدە، مەزڵوم عەبدی، ڕایگەیاند: پێویستە ئەو توندیژییەی لە دژی دروزییەکان ئەنجامدەدرێت بە خێرایی بوەستێنرێت.  لەلایەکی ترەوە، کەسایەتیی کاریگەر و سیاسەتمەداری ناودار، ساڵح موسلیم، ڕایگەیاند: ناچینە ناو سوریایەکەوە کە خەلافەت حوکمی بکات.  هەندێک لە شیکەرەوەکان دەڵێن، لە تەمەنی ئەو چەند مانگەی حکومەتەکەی شەرعدا، دوو کۆمەڵکوژیی ئەنجامبدرێن لە دژی عەلەوییەکان و دروزییەکان، ئەی لە بەهێزبوونیدا دەبێت چیتر لە هەگبەکەیدا بێت و ئەنجامی بدات، کە ڕێک و ڕاست مەبەست لە ڕووبەڕوونەوە و جەنگ لە دژی کوردەکانە.  هەسەدە و کوردەکان، بە تەواوی لەلایەن ئەمریکا و دەوڵەتانی یەکێتی ئەوروپاوە پشتگیری دەکرێن و هەروەها خاوەنی ١٢٠ هەزار چەکداری ڕاهێنراو بە دیسپلینن، ئەمە سەرەڕای ئەوەی خاوەنی ئەزموونی بێوێنەی بەرەنگاربوونەوە و شکستپێهێنانی هێزێکی دڕندەی وەکو داعشن.  -  ئایا پێشبینی تۆ بۆ ئایندەی حکومەتەکەی شەرع چییە؟ -  ئایا بەبۆچوونی تۆ،  جارێکی تر دروزەکان دەکەونەوە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی ئێستای دیمەشق و هەڕەشەی بوونیان بکەوێتەوە سەر؟  -  ئایا بەڕای تۆ ئایندەی پەیوەندی کوردەکان و هەسەدە لەگەڵ دیمەشق چۆن دەبێت؟

ئامادەکردنی هاوڵاتی لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردووەوە جەنگێکی ناوخۆیی کە لێکەوتەی دەرەکیشی هەیە، بەرۆکی حکومەتەکەی ئەحمەد شەرعی گرتووە.   پێکدادانی چەکداریی توندیی نیوان هێزە چەکدارییە دروزییەکان و هێزە چەکدارە بەدەویی و دینییە توندڕەوەکانی نزیک و هاوپەیمانی ئەحمەد شەرع بووەتە هۆی هاتنەناوەوەی سوپای سوریا بۆ ناو شەڕەکە.  با لە سەرەتایەک بۆ ئاڵۆزییە مێژووییە مەترسیدارەکەوە دەستپێبکەین لە دوای کەوتنی ڕژێمەکەی ئەسەد و دەسەڵات گرتنە دەستی ئەحمەد شەعەوە، لە مانگی ئازاردا هێزە چەکدارە ئیسلامییەکانی هاوپەیمانی حکومەتی نوێی سوریا و سوپا، کەوتنە سەرکوتکردنی عەلەوییەکان لە شاری لازقیە لە ڕۆژئاوای وڵاتەکە. دەبێت هێما بۆ ئەوە بکرێت کە بنەماڵەی ئەسەدی دەسەڵاتداری پێشووی وڵاتەکە سەر بە مەزهەبی عەلەویی بوون.  دواتریش لە مانگی نیسان، پێکدادان لە نێوان چەکدارە بەدەویی و میللیشیا ئیسلامییە سوننیەکان لەلایەک و دروزەکان لەلایەکی تر ڕویدا.   ئێستا با بزانین بنەڕەتی کێشەکە چۆنە و دەڕوزەکان کێن؟ دروزەکان بە یەکێک لە ئاینزاکانی ئاینی ئیسلام هەژمار دەکرێن. ژمارەیان بە یەک ملیۆن دەخەمڵێنریت کە لە وڵاتانی لوبنان، سوریا و ئیسڕائیلدا نێشتەجێن. ڕیشەیان دەگەڕیتەوە بۆ سەرەتای سەدەی ١١ ی زاینیی کە لە میسرەوە دروستبوون و هاتوون بۆ ئەو ناوچەیە. دروزەکان بەهۆکاری کەمینەبوونیان و هەڕەشەی کەمبوونەوەیان، یاسای هاوسەرگیریی ناوخۆییان هەیە، واتا دروزەکان بۆیان نییە و ناتوانن هاوسەرگیریی لەگەڵ کەسێکی دیکەی دەرەوەی خۆیان و سەر بە ئایین و ئاینزایەکی دیکە بکەن.  دروزەکانی سوریا، زۆرینەیان لە پارێزگای سوێدە نێشتەجێن. بەشێک لە دەڕوزەکان لە ناوچەکانی بەرزاییەکانی جۆلان دەژین. لە دوای داگیکردنی بەرزاییەکانی جۆلان لەلایەن ئیسڕائیلەوە لە ساڵی ١٩٦٧ و بە ڕەسمی خستنە سەر خاکی خۆی لە ساڵی ١٩٨١، ژمارەی جوولەکە نیشتەجێکراوەکانی بەرزاییەکانی جۆلان ئێستا گەیشتووەتە نزیکەی ٢٥ هەزار کەس و هەروەها دروزەکانی بەرزاییەکانی جۆلانیش ژمارەیان دەگاتە ٢٠ هەزار کەس. ئەمەش بووەتە هۆکاری دروستبوونی پەیوەندیی و بەرژەوەندیی هاوبەش لە نێوانی ئیسڕائیلییەکان و دروزەکان. لێرەوە کاریگەری ئیسڕائیل دەبێتە بەشێک لە هاوکێشەکە.  سوەیدا، شاری دروزەکان، بۆ بووەتە ئامنجی حکومەتە نوێیەکەی سوریا؟ سوریا، کە ژمارەی دانیشتوانی بە نزیکەیی پێکدێت لە ٢٥ ملیۆن و ٥٠٠ هەزار کەس، لە چواردە پارێزگا پێکهاتووە. لە ئەوپەڕی باشووری ووڵاتەکە پارێزگای زۆرینە دروز، سوەیدایە، کە لە ڕووی ڕووبەری خاکەوە سێیەم گەورە پارێزگای ووڵاتەکەیە. پارێزگای سوەیدا، هاوسێیە لەگەڵ پارێزگای دەرعا و پارێزگای ڕیفی دیمەشق لە ڕۆژهەڵات و باکورەوە و هەروەها لە باشوریشەوە وڵاتی ئەردەن. ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاکە بە نزیکەیی ٥٠٠ هەزار کەس دەبن و ژمارەی دانیشتوانی شاری سوەیدا خۆی دەگاتە نزیکەی ٧٤ هەزار کەس.  ئێستا با بزانین کێشەی حکومەتی سووریا لەگەڵ دروزەکان چییە؟ دوای ئەوەی حکومەتی سوریا بڕیاری دا بە داماڵینی چەک لە هەموو گروپە چەکدارەکان و میللیشیاکانی سوریا، ذروزەکان ڕەتیانکردەوە چەکدابنێن بەهۆی ئەوەی هەست بە هەڕەشەیەکی بەهێز لەسەر بوونی خۆیان دەکەن. بۆ ئەمەش، نموونەیەکی سادە ئەوەیە، چەکدارە بەدەویی و ئاینییە ئیسلامییە سوننییە توندڕەوەکان پێش سوپا پەلاماریی دروزەکانیان داوە چەند جارێک. هەروەها نموونەیەکی تریش ئەوەیە سوپا چاوی خۆی لە ئاستی گروپە میللیشیاییە ئیسلامییە سوننیییەکان داخستووە لەبەرئەوەی هاوپەیمانن.  ئێستا با پێتان بڵێین، ئەی ئیسڕائیل چۆن و بۆچی لایەکی هاوکێشەکەیە؟ وەکو پێشتر هێمای بۆ کرا لە بەرزاییەکانی جۆلان، جوولەکە نیشتەجێکراوەکان و دروزەکان پێکەوە دەژین و تێکەڵاو بوون، هەروەها بەشێک لە دروزەکان لە ئیسڕائیل دەژین و هاونیشتمانی ئیسڕائیلن. لێرەوە ئیسڕائیل بە مافی خۆی دەزانێت کە دەڕوزەکان بپارێزێت و دروزەکانیش چەند جارێک ڕاستەەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پەنایان بردووەتە بەر ئیسڕائیل بۆ پارێزگاریی لێکردنیان. حکومەتی ئیسڕائیلیش بڕیاری یەکلاکەرەوەی داوە بۆ بەرگری لێکردن و پاراستنیان. هەروەها هۆکارێکی تریش ئەوەیە کە سوپا و دەزگا فەرمییە دەوڵەتییەکانی سوریا لە ناوچەکانی نزیک جۆلان دووور بخاتەوە.  ژمارەی قوربانیانی پێکدادانەکان تا ئێستا گەیشتووەتە چەند؟ لە ئەنجامی شەڕ و پێکدادانی چەند ڕۆژی ڕابردوو، تا ئێستا ٣٠ کەس کوژراو و نزیکەی ١٠٠ برینداری لێکەوتووەتەوە. ئەو توندوتیژییە بووەتە هۆی دەستێوەردانی حکومەتی سوریا و تا ئێستا ١٨ سەرباز کوژراون. هێزە ئیسلامییەکانی هاوپەیمانان لەگەڵ حکومەتی سوریا، پەیوەندییان بە شەڕەکەوە کرد، ئەمەش نیگەرانییەکانی دروزەکانی زیاتر کرد و یەکێک لە کەسایەتییە سەرەکییەکانی کۆمەڵگەی دروزەکانی وا لێکرد، داوای پاراستنی نێودەوڵەتی بکات. ئیسرائیل بڕیاری یەکلاکەرەوەی داوە کە دروزەکان لە سوریا بپارێزێت. ئیسڕائیل، هێرشی کردە سەر هێزەکانی حکومەتی سوریا، کە بەرەو سوێدە پێشڕەوییان دەکرد.  ئەی تۆ پێت وایە ئەمە زەلکاوێکە و حکومەتی نوێی سوریای تێکەوتووە؟ ئەی بۆچوونی تۆ چییە لەبارەی بڕیاری ئیسڕائیل بۆ پارێزگاری لێکردنی دروزەکان یان ئەمە بە بەزاندنی سەروەری سوریا دەزانیت و دەرئەنجام پارچەپارچەکردنی سوریا وەکو هەندێک وای بۆدەچن؟ بەدەر لەو بۆچوونانە، بۆچوون و پێشبینی تۆ چییە؟