دەقى بانگەوازیی مێژوویی عەبدوڵا ئۆجەلان

  ئەحمەد ڕەسوڵ -  شایلۆک، کێیە؟ لە کوێوە هاتووە و مانای چییە؟ -  بۆچی شایلۆک، ووشەیەکە هەڵگری مانای دژەجوویی؟ ترەمپ و شایلۆک دوای ئەوەی لە کۆبوونەوەیەکی جەماوەرییدا لە ویلایەتی ئایۆوا، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ڕەخنەی لە هەندێک لە خاوەن بانک و بانکدارەکان گرت و ووشەی "شایلۆک" ی بەکارهێنا. بەو پێیەی ووشەکە، وەکو دەستەواژەیەکی دژەجوویی هەژمار دەکرێت، لەبەرئەوە  گروپ و ڕێکخراوەکانی دژ بە هەڵاواردن و دەستەواژە دژە جووییەکان ڕەخنەی توندیان لێگرت. ترەمپیش لە وەڵامدا ووتی نەمزانیوە ئەو ووشەیە سوکایەتیپێکردنە و مانایەکی دژە جوویی هەیە.  -  ئێستا بابزانین شایلۆک کێیە و بۆ بە ووشەیەکی دژە جوویی هەژمار دەکرێت؟ شەیکسپیر و شایلۆک شایلۆک ناوێکی عیبریی سەدەی شانزەیەمە و لە ناو ئینگلیزەکاندا لەو سەردەمەدا باو بووە. ڕەگی ووشەکە دەگەڕێتەوە بۆ زمانی ئەنگلۆ-ساکسۆنی و بە مانای "ڕیش سپی" دێت. ووشەکە لە دوای بڵاوبوونەوەی شانۆنامەیەکی ویلیام شەیکسپیری شاعیر و شانۆنامە نووسی بەناوبانگی ئینگلیز لە سەدەی شانزەیەم، بە ناوی "بازرگانەکەی ڤینیسیا" مانایەکی دژە جوویی وەردەگرێت. لە شانۆنامەکەدا، پیاوێکی جوولەکەی بەتەمەنی دەوڵەمەندی تێدایە بە ناوی شایلۆک، کە بەشێوازی سوو وەرگرتن، پارە بە قەرز دەدات بە خەڵک. واتا پیاوێکی سوو خۆرە. ئەمە سەرباری ئەوەی زۆر ڕەزیلە و تەواوی خەڵکی شاری ڤینیسیا بە خراپ و دڵرەقی دەزانن. تەناەت کچەکەشی لێی بێزارە لە ڕەزیلیی و بێڕەحمییەکەی.  هەندێک لە ڕەخنەکارانی ئەدەبیی، شایلۆک وەکو هێمای هەست و بیرکردنەوەی دژە جوویی "ئەتی سێمیتیزم" لەلای شەیکسپیر لێکدەدەنەوە. واتا بەگوێرەی ئەو جۆرە لێکدانەوەیە، شەیکسپیر، دژەجوو بووە. لێرەدا، دەبێت ئاماژە بەوە بکرێت، لە کۆنەوە لە نێو جووەکاندا لە پرسی قەرز و سوو، تایبەتمەندییەک هەبووە کە ئەویش ئەوەیە جووەکان لە نێو خۆیاندا پارەیان بە یەکتری داوە بە قەرز بەبێ سوو. بەڵام بۆ دەرەوەی خۆیان، قەرز بەرامبەر بە سوو.  لە مێژوویەکی درێژەوە، جووەکان لە هەموو کۆمەڵگاکاندا، بەزۆریی دوو پیشەیان هەبووە، یەکەم پێشەی ئاڵوگۆڕی پارە و کاری بانکیی "سەڕڕاف" هەروەها پیشەی زێرنگەریی "ئاڵتونچیی" -  ئێستا بابگەڕێینەوە بۆ لای شایلۆکەکەی شەیکسپیر.  ئەنتۆنیۆ، بازرگانێکی شارەکەیە، کە بە باش و بەخشندە وەسفدەکرێت، دەکەوێتە دۆخێکەوە ناچار دەبێت پارە لە شایلۆک قەرز بکات. لەبەرئەوەی ئەم بازرگانە پێشتر زۆر سوکاتیی بە شایلۆک کردووە، بۆیە شایلۆک دەیەوێت وەکو هەلێک تۆڵەی لێبکاتەوە.  شایلۆک لە جیاتی سوو وەرگرتن مەرجێکی زۆر سەیر و جیاواز، دەسەپێنێت بەسەر ئەنتۆنیۆدا، کە بریتییە لەوەی ئەگەر نەیتوانی لە وادەی دیاریکراوی خۆیدا پارەکە بگەڕێنێتەوە، شایلۆک مافی ئەوەی هەیە پارچەیەک گۆشت بە نزیکەیی نیو کیلۆ گرام، لە جەستەی ئەنتۆنیۆ دەبڕێت و لێی دەکاتەوە. ئەنتۆنیۆ ڕازی دەبێت.  ئەنتۆنیۆ بەهۆی گیرخواردنی کەشتییە بازرگانییەکەی لە ناو دەریا و دواکەوتنی کاروانەکەی، ناتوانێت لە وادەی دیاریکراودا قەرزەکە بداتەوە. بۆیە شایلۆک لەبەردەم دادگا وەکو مافی خۆی دەیەوێت نزیکەی نیو کیلۆ گۆشت لە جەستەی ئەنتۆنیۆ ببڕێت، کە ئەویش دڵییەتی، واتا دەیەوێت دڵی دەربهێنێت و بیبات بۆ خۆی. لێرەدا دادگا لە وەڵامی شایلۆکدا دەڵێت، لەم شارە یاسا سەروەرە و بەڵێ مافی خۆتە بەگوێرەی ڕێککەتننامەکەتان ئەو پارچە گۆشتە ببڕیت، بەڵام دەبێت لەو بڕەی دیاریکراوە نە زیاتر و نە کەمتر ببڕیت و هەروەها بە هیچ شێوەیەک خوێنی لێنەیات و نابێت کەسەکە بمرێت چونکە ئەمانە لە ڕێکەوتتنامەکەتاندا ئاماژەیان پێنەکراوە تۆ مافی ئەوانەت نییە.  لە کۆتاییدا، شایلۆک دادگاییەکە دەدۆڕێنێت و تەنانەت سزایەکی زۆر قورسیشی بەسەردا دەسەپێنرێت، کە ئەویش لێسەندنەوەی هەموو سامانەکەیەتی و هەروەها دەبێتە بابەتی سەرزەنشتکردن و سوکایەتیپێکردن و گاڵتەپێکردنی خەڵک.  ئەو شانۆنامەیە، بۆ ماوەی چەند دەیەیەک لە کوردستان و عێراقدا بەشێک بوو لە پڕۆگرامی خوێندن لە خوێندنگەکاندا لە پۆلی دوانزەی ئێستا و شەشی ئامادەیی جاران وەکو بەشێک لە وانەی ئینگلیزیی دەخوێندرا.  -  ئایا تۆ یادەوەرییت لەگەڵ بازرگانەکەی ڤینیسیا و شایلۆک هەیە؟ -  ئایا بۆچوونی تۆ چییە لەبارەی ئەو جۆرە لێکدانەوەیەی کە پێی وابووە، شەیکسپیر هەست و بیرکردنەوەی دژەجوویی هەبووە؟ تۆش وای تێدەگەیت یان بە پێچەوانەوە؟ -  بۆچوونی تۆ لەبارەی کەسایەتی و کاراکتەری شایلۆکەوە چییە؟ ئەم کەسە مایەی بەزەییە چونکە بەردەوام بابەتی سوکایەتیپێکردن و گاڵتەپێکردن بووە؟ یان کەسێکە مایەی ڕقلێبوونەوە و نەفرەت؟

  ئەحمەد ڕەسوڵ بە درێژایی مێژووی مرۆڤ، کار جگە لەوەی ڕێگایەک بووە بۆ مانەوەو بەردەوامیی ژیان هەروەها ڕێگایەکیش بۆ گەشەکردنی هەمەلایەنە و بەرەوپێشچوونی ژیانی مرۆڤ. پەرەسەندنی ژیان و ڕێکخستنی کۆمەڵایەتیی لە کۆمەڵگای مرۆییدا، یاسا و ڕێسای هەم بۆ تەواوی دەزگا کۆمەڵایەتییەکان و ناوەندەکانی وەبەرهێنان هەم بۆ دەزگاکانی حوکمڕانێتیی و دەسەڵاتدارێتیی دیاریکردووە و لەلایەکی دیکەوە یاسا و ڕێسای بۆ ماف و ئەرکەکانی تاک داناوە لە شوێنی کارکردنی.   هاوشانی پەرەسەندنی ژیانی ئینسان، بوونی دەسەڵاتدارێتیی و دەزگاکانی، ناوەندەکانی وەبەرهێنان و ئابووریی و تەواوی کایەکان بە بوونێکی ئاڵۆز لەگەڵ مۆدێرنبوونی کۆمەڵگاکاندا، یاساکانی کارکردن و مافەکانیش گۆڕانکارییان بەسەردا هاتووە و هەمان سروشت و تایبەتمەندیی ئەو کۆمەڵگایانەی وەرگرتووە. لە سەردەمی مۆدێرندا، کار تا ئەو شوێنە گرنگە کە جگە لەوەی بوونی کۆمەڵایەتییانەی ئینسان دیاریدەکات، هەروەها توانا و هێزی ئەو لە پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ژیان و خۆبونیادنانیدا دیاریدەکات.   لێرەوەیە تێدەگەین لەو گوتەزایەی مارکس کە دەڵێت: "بوونی کۆمەڵایەتیی ئینسان، هۆشیاری کۆمەڵایەتیی ئەو دیاریدەکات" واتا مرۆڤ سەر بە چ جۆرە توێژێکی کۆمەڵایەتیی و چ کاستێک بێت لە نێو کۆمەڵگا، شوناس و کاراکتەری ئەو توێژە یان ئەو کاستە وەردەگرێت. بۆ نموونە، منداڵی کەسێکی سەرمایەدار یان دەسەڵاتدار لە  ڕەوتی پەروەردە و بارهێنانیدا، شوناس و کاراکتەری کەسێکی دەوڵەمەند یان دەسەڵاتدار وەردەگرێت. مەبەست ئەوەیە جۆری کاری کەسێک و ئەوەی سەر بە چ توێژێکە، هێندە کاریگەرە لەسەر جیهانبینی ئینسان و شوناس و کاراکتەری.  لێرەوە مووچە و کرێی کار، وەکو یەکێک لە گرنگترین پێوەرەکانی جیاکردنەوەی توێژە کۆمەڵایەتییەکان، شوناس و بوونی ئەوان، یاساڕێژ کران. دواتر تا ئەوەی پڕۆژە یاساکانی ئەرک، ماف، جیاووگە ئابووریی، مەعنەویی، کارگێریی و یاساییەکان بۆ هەر توێژێکی کۆمەڵایەتیی لە ڕێگەی دەزگاکانی وەزارەت و پەرلەمانەوە بە یاسایی و دەستوریی کراون. ئێستا ئەگەر باسەکەمان دیاریکراوتر گرێبدەینەوە بە کێشەی مووچەوە لە هەرێمی کوردستاندا، لە دوای ڕاپەڕینەوە لە سایەی دەسەڵاتدارێتیی پارتی و یەکێتییدا و دیاریکراوتریش لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ وە، سووککردن و بێماناکردنی یان ئاوەژووکردنەوەی ماناکانی کار، ماف و مووچە دەبێتە شێوازی مامەڵەکردنی ئەم دەسەڵاتدارێتییەی هەرێمی کوردستان لە تەک مووچە، خانەنشینیی، هەلی کار و مافەکانی کار. خانەنشینکردنی کۆمەڵێکی زۆر لە ئەندامانی حزب، خزمانی بەرپرسان لەلایەن دوو هێزەکەوە بە پلەی تایبەت و باڵا بەبێ هیچ پێشینەیەکی کار، دانانی کۆمەڵێکی زۆر لە خەڵکی نزیک و دۆستەکانیان لە پێگە و شوێنی کارکردنی گرنگ بە مووچەی زۆر و ئیمتیازاتەوە بەبێ بوونی هیچ تواناییەکی ئەزموونیی و مەعریفیی و بەبێ بوونی بڕوانامەیەکی ئەکادیمی پێوەندیدار، هەروەها پلە و پێگەکانی وەزارەت و کەمێک خوارتر، پەرلەمان و سەرۆکایەتییەکان بە مووچەیەکی خەیاڵیی و ئیمتیازاتی زۆرەوە ئەمە جگە لە دەسەڵاتە بێسنوورەکانیان، وایکرد نەوەکو تەنها دادگەریی لە دابەشکاریی سامان و داهاتی ئەم کۆمەڵگایەدا ببێتە نوکتەیەکی بێتام، بەڵکو هەر خودی یاسا و پێوەرەکانی مووچە، کارکردن و توانایی بێمانا ببن و هەموو چەمکەکانی ئەو بوارە بە تەواوەتی ئاوەژوو ببنەوە.  ئەو نەزیفە گەورەیەی سامان و داهاتی هەرێمی کوردستان بۆ بەشێکی زۆر کەمی کۆمەڵگای ئێمە کە بازنەیەکی بچووکی دەسەڵاتداران، مووچە و ئیمتیازات "نەسریە، ڕەتڵی ئۆتۆمبیل و پاسەوانەکانیان" ەکانیان، چوار سەرۆکایەتتیەکە "حکومەت، پەرلەمان، سەرۆکیەتی هەرێم و دەزگای قەزایی"، خانەنشینکراوانی پلە باڵا و تایبەت وایکردووە نەوەکو تەنها داپەروەری کۆمەڵایەتیی لە دابەشکاریی سامانی ووڵاتدا بۆ نزمترین ئاستی دابەزێت بەڵکو وایکردووە کۆمەڵگا دابەش ببێت بۆ دوو چین، چینێکی بە ژمارە زۆر کەمی پارەداری خەیاڵیی و دەوڵەمەند وە چینێکی دیکەی فراوان و زۆرینەکەی کۆمەڵگا کە هەژاریی تەنگی پێهەڵچنیون و گاپی نێوان ئەو دوو چینەش بەردەوام فروانتر دەبێت. لە دوای قەرزداربوونی هەرێم بە ژمارەی خەیاڵی ملیار دۆلاریی لە بەرئەنجامی فرۆشتنی نەوت و ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستانەوە لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە، ئێستا کێشەکە هێندە گەورەیە کە وەکو زەلکاوێک دەسەڵاتدارێتیی هەرێمی تێدا چەقیوە و تابێت زیاتر تێیدا نقوم دەبێت. هەرێم جگە لە ملدانی بۆ مەرجەکانی بەغدا، تەنانەت ئەگەر مەرجەکانیش بۆ لاوازکردنی هەرێم و بچووککرنەوەشی بن، هیچ ڕێگەیەکی دیکەی لە بەردەمدا نەماوەتەوە.  وەکو پێشتر هێمای بۆ کرا کار و مووچە، کە دوو ڕووی هەمان پرسن، ڕەوتی ژیانی ئینسان دیاریدەکەن. مرۆڤێک بەبێ کار، بوونێکی بێشوناسە. شوناس، کەسێتیی و شکۆمەندیی مرۆڤی لە نێو خۆیدا هەڵگرتووە. لە کۆمەڵناسییدا، دەگوترێ، بێکاریی کوشندەترین دەردی کۆمەڵایەتییە. واتا بێکاریی سەرچاوەی لادانی کۆمەڵایەتیی و نەخۆشییە دەروونییەکان و کێشە کۆمەڵایەتییەکانە. کێشە و لادانە کۆمەڵایەتییەکان و نەخۆشییە دەروونییەکان ڕێگایەکن بۆ نزمکردنەوەی شکۆمەندیی و کەرامەتی ئینسان. ئەی کاتێک ئینسان کاردەکات و ناونیشان و پلەیەکی دیاریکراوی لە نێو پەیکەری کارگێڕیی و یاسایی دەزگاکاندا هەیە و بەڵام بێموچە کراوە، چ مانایەک دەگەیەنێت؟ ئەمە خۆ بەخۆ مانای ئەوە دەدات کە مرۆڤ کراوەتە بوونێکی بێشوناس و بێ کاراکتەر. لێرەوە لەڕێگای بێمووچەکردنەوە لە شکۆ و کەرامەتی دراوە و بوونی ڕێزدارانەی مرۆیی ئەو وەکو ئینسانێک کە ئەرک و مافەکانی دیاریکراوە، تا نزمترین ئاستی خۆی دابەزێنراوە. ئەوانەی مووچە و کەرامەت دەخەنە دوو لای تەرازوویەکەوە، جگە لە تێنەگەیشتن لە مووچە و ماف هەروەها شکۆ و کەرامەت هیچیدیکە بەیان ناکەن. تاکە ڕێزێک و تەنها کەرامەتێک کە دەسەڵاتداران بۆ ئینسانی کوردیان هێشتووەتەوە، تەنها مووچەکەیەتی، ئێستا بەو گوزارشە نالۆژیکیی و بێمانایانە دەیانەوێت ئەوەشی لێزەوت بکەن. هەرچەندە ماوەی زیاتر لە ١٠ ساڵە ئەوەی نەدەکرا، بەسەر مووچە و مافەکانی خەڵکیان هێناوە.

سەرۆکی ووڵات، سەرزەنشتی دەکات و بەڵێنی دادگایی کردنی دەستەی گۆڤارەکە دەدات.  پۆلیس چوار کەس لە دەستەی گۆڤارەکە دەستگیر دەکات. وەزیری ناوخۆ: لە نێو چێوەی ئازادیی دەربڕین و ڕۆژنامەگەرییدا جێگای نابێتەوە.  دوای ئەوەی لە چەند ڕۆژی ڕابردوو، گۆڤارێکی تەنزئامێزی "ساتیریی" بە ناوی گۆڤاری "لێمان – LeMan" لە تورکیا، لە دواهەمین ژمارەی خۆیدا، کاریکاتێرێک بڵاودەکاتەوە و لە چەند ڕۆژێکی کەمدا بەنێو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بە خێرایی بڵاودەبێتەوە، توڕەیی و ناڕەزایەتییەکی فراوانی جەماوەریی لێدەکەوێتەوە و بەو هۆیەوە خەڵک دەرژێنە سەر چەند شەقامێکی ئەستەنبوڵ، بە تایبەت ئەو شەقامەی کە ئۆفیسی گۆڤارەکەی لێیە. خەڵکی خۆپیشاندەر دروشمی جێبەجێکردنی یاساکانی شەریعەتی ئیسلام دەڵێنەوە لە نموونەی "ددان بە ددان، خوێن بە خوێن" هەروەها هاوار دەکەن "تۆڵە، تۆڵە". خۆپیشاندەران وەها کاریکاتێرەکە لێکدەدەنەوە کە ئەوە وێنەی پەیامبەرەکەیانە و سووکایەتی پێکراوە. بەوپێیەی لە جیهانی ئیسلامییدا، هەر جۆرە نیگارکێشانێکی پەیامبەری موسڵمانان قەدەغەیە و بە تاوانێکی گەورە دێتە هەژمار لەبەرئەوە خۆپیشاندەران داوای داخستنی گۆڤارەکە و دەستگیرکردنی دەستەی گۆڤارەکە و سزادانی توندیان دەکەن لەلایەن پۆلیس و دادگاوە. توڕەیی خۆپیشاندەران دەگاتە ئاستی توندوتیژیی و هەوڵی شکاندنی دەرگا و پەنجەرەکان دەدەن و دەیانەوێت ئۆفیسی گۆڤارەکە وێران بکەن. دوای ئەوەی پۆلیس چوار کەس لە دەستەی گۆڤارەکە لە ماڵەکانی خۆیاندا دەستگیردەکەن و بە پێخواسیی و کەلەپچەکراوی وێنەیان دەگرن و ڤیدیۆیان لێ تۆمار دەکەن. وێنە و تۆمارە ڤیدیۆییەکان پیشانی خۆپیشاندەران دەدەن بە مەبەستی هێوربوونەوەیان.  کاریکاتێرەکە، وێنەی دوو کەسە بە جۆرێکی دیاریکراوی جلوبەرگی ئاینییەوە کە وەها دەردەکەوێت کەسێکیان محەممەد "د.خ." پەیامبەری موسڵمانان بێت و ئەوی تریان موسای پەیامبەری جووەکان. کە هەر یەکێکیان دوو باڵی هەیە و لە هەوادا وەستاون و تەوقە دەکەن و سڵاو لە یەکتری دەکەن هەروەها ناوی "محەممەد" و "موسا" لە تەنیشتیانەوە نووسراوە. لە خوارەوەش وێنەی شار و باڵەخانەکانە لە نێو جەنگ و مووشەکباراندا. سەرۆک کۆمار "ڕەجەب تەیب ئۆردۆگان" ڕایگەیاند: سوکایەتیکردن بە پەیامبەرمان قبوڵکراو نییە و ڕووبەڕووی دادگایان دەکەینەوە.  وەزیری ناوخۆ ڕایگەیاند: سوکایەتیکردن بە پەیامبەران لەنێو چێوەی ئازادیی دەربڕین و ڕۆژنامەگەرییدا جێگایان نابێتەوە.  سەرنووسەری گۆڤارەکە ڕایگەیاند: بەهیچ شێوەیەک مەبەست لە کەسەکەی نێو کاریکاتێرەکە پیشاندانی وێنەی پەیامبەری موسڵمانان نەبووە. ئەوەش کە ناوی محەممەد نووسراوە، تەنها بە شێوەیەکی خەیاڵی هێمایە بۆ کەسێک کە ناوی محەممەد بووە و بە بۆردومانی سوپای ئیسڕائیل کوژراوە. دەبێت ئەوە بزانین کە لە جیهانی ئیسلامییدا، ٢٠٠ ملیۆن کەس ناویان "محەممەد"ە.  هەروەها سەرنووسەری گۆڤارەکە، ووتیشی: کاریکاتێرەکە بەهێچ شێوەیەک مەبەستی سووکایەتیپێکردنی لە پشتەوە نییە بە پەیامبەری موسڵمانان. لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر کاریکاتێرەکە وەها لێکدەدرێتەوە و ئازاری بە موسڵمانان گەیاندووە، داوای لێبوردن دەکەین. بابەتەکە، دەنگدانەوەیەکی مێدیایی فراوانی لە نێو خۆی تورکیا و لە مێدیا جیهانییەکاندا لێکەوتووەتەوە.  گۆڤاری لێمان "LeMan"، گۆڤارێکی تەنزئامێزی "ساتیریی" سیاسییە و بە شێوەی کاریکاتێریی گوزارش لە کێشە سیاسییەکان و قەیرانەکان دەکات لە گۆشەنیگایەکی ڕەخنەییەوە. بە گۆڤاری "چاڕڵی هێبدۆ" ی فەڕەنسی دەچوێنرێت لە شیوازی ڕەخنە و دەربڕیندا.  

  شیکاریی: برێت مەکگۆرک و. لە ئینگلیزییەوە: ئەحمەد ڕەسوڵ برێت مەکگورک، دیپلۆپماتکاری ئەمریکی، ئەو پیاوەی ماوەیەک سەروکاری لەگەڵ دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان هەبووەو شارەزاى تەواوى کاروبارى سیاسى عێراق و هەرێمى کوردستانیشە، شیکارییەکی وورد و هەمەلایەنەو  لێکدانەوەیەکى وردى بۆ ململانێی ئێران - ئیسڕائیل کردووە، هاوکات پێشبینی و دەرئەنجامەکانییشى خستوەتەڕوو، شیکارییەکە لە ماڵپەرى سی ئێن ئێن دیپلۆماتیک لە ڕۆژی ٣٠-٦-٢٠٢٥ بڵاوکراوەتەوە. لە شیکارییەکی ووردی ماڵپەڕی سی ئێن ئێن دیپلۆماتیک بۆ مڵملانێی ئێران-ئیسڕائیل، برێت مەکگۆرک: -    دەبێت هەڵسەنگاندن بکەین بۆ چۆنێتی چانسەکانی وەرگێڕانی سەرکەوتنی سەربازیی بۆ دەستکەوتی ستراتیژیی درێژخایەن.  -    لە قەیرانی ئاسایشی نیشتمانیدا، ئەوەی ڕوونادات، دەتوانێت هێندەی ئەوەی ڕوودەدات، گرنگ بێت. -    بۆ ساڵانێک شرۆڤەکاران پێشبینییان دەکرد کە هێرشی ئەمریکا بۆ سەر ئێران ببێتە هۆکاری شەڕێکی سەرتاسەری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەدان و بگرە هەزاران قوربانی ئەمریکی. -    من پێم وابوو ئەو بانگەشانە زیادەڕەوییان تێدایە و بەرهەمی پڕوپاگەندەی ئێرانیین تا ئەوەی هێندەی شیکارییەکی دروست بن. -    ئەمڕۆ، ئێمە تەنیا تیۆری و پێشبینیمان نییە سەبارەت بە وەڵامدانەوەی ئێران بۆ هێرشێکی ئەمریکی بەڵکو ئەزموونی کردەیی و تێدا ژیاومان هەیە. -    تیۆرییەک لە بازنەکانی سیاسەتی دەرەوەدا ئەوەیە کە هاوپەیمانییەک بە ناوی "CRINK" - چین، ڕووسیا، ئێران، کۆریای باکوور - ڕەنگە لە قەیرانێک یان ململانێیەکدا لە دژی ڕۆژئاوا یەکبگرن. -    سیستەمی بەرگری ئاسمانی ڕووسیا (ئێس ٣٠٠)، دەرکەوت کە بێسوود بوو و بە ئاسانی بەهۆی سیستەمی سەربازیی ئیسرائیلەوە لە ئێران لەناو دەچوو، کە بەشی زۆری سیستەمە سەربازییەکەی ئیسڕائیل لەلایەن ئەمریکاوە دابینکراوە. -    ناتانیاهۆ هەڵسەنگاندنێکی بۆ ئەو دۆخە لەناکاوە ئامادە کردبوو، بە ناونیشانی: لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەگەر وەکو لاواز هەستپێبکرێیت، دەبیت بە قوربانی.       برێت مەکگۆرک -    نێردراوی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ ڕووبەڕوونەوەی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام "داعش" (٢٣/١٠/٢٠١٥ – ٣١/١٢/٢٠١٨) -    ڕێکخەری ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریقا (٢٠/١/٢٠٢١ – ٢٠/١/٢٠٢٥) -    ئێستا شیکەرەوەی کاروباری جیهانییە لە کەناڵی سی ئێن ئێن ی ئەمریکیی و ماڵپەڕی سی ئێن ئێن – دیپلۆماتیک. دەقی شیکاریی: لە دوای هێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لە هەفتەی ڕابردوودا، پاشان سەپاندنی ئاگربەست، کاتی ئەوە هاتووە هەنگاوێک بۆ دواوە بگەڕێینەوە و هەڵسەنگاندن بۆ ئەوە بکەین کە چی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گۆڕاوە، و چانسەکانی وەرگێڕانی سەرکەوتنی سەربازیی بۆ دەستکەوتی ستراتیژیی درێژخایەن.  لە قەیرانی ئاسایشی نیشتمانیدا، ئەوەی ڕوونادات، دەتوانێت هێندەی ئەوەی ڕوودەدات، گرنگ بێت. ئەوە بە تایبەتی سەبارەت بە ململانێی ئەم دواییە لەگەڵ ئێران، ڕاستە. بۆ ساڵانێک شرۆڤەکاران پێشبینییان دەکرد کە هێرشی ئەمریکا بۆ سەر ئێران ببێتە هۆکاری شەڕێکی سەرتاسەری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەدان و بگرە هەزاران قوربانی ئەمریکی و هەروەها پەرەسەندنەکان بگەنە ئەوەی کە ڕەنگە لە کۆتاییدا تاران بە هۆکاری ناهاوسەنگییەوە کۆنتڕۆڵی بکات – وەک ئەوەی کە میلیشیاکانی سەر بە ئیران لە سەرانسەری ناوچەکەدا بە چەکەکانیان کە توانای لێدانی کارمەندان و پێگەکانی ئەمریکایان هەبێت. من پێم وابوو ئەو بانگەشانە زیادەڕەوییان تێدایە و بەرهەمی پڕوپاگەندەی ئێرانیین تا ئەوەی هێندەی شیکارییەکی دروست بن. ئەوە بە تایبەتی لەم قەیرانەدا ڕاست بوو، کە دوای نزیکەی ١٨ مانگ لە کەمکردنەوەی هێزی ئێران لەلایەن ئیسرائیلەوە لە وەڵامی بڕیارە چارەنووسسازەکەی تاران بۆ بەشداریکردنی لە شەڕێکدا دژی ڕکابەرەکەی (ئیسڕائیل) دوای ماوەیەکی کەم لە هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ دا، سەریهەڵدا.  ئەمڕۆ، ئێمە تەنیا تیۆری و پێشبینیمان نییە سەبارەت بە وەڵامدانەوەی ئێران بۆ هێرشێکی ئەمریکی — بەڵکو ئەزموونی کردەیی و تێدا ژیاومان هەیە. وە تا ئێستا دەرکەوتووە ڕەشبینەکان "ئەوانەی بیرکردنەوەکانیان ڕەشبینانە بوو" هەڵە بوون. ئێران بە شێوەیەکی لاواز و بە هێرشێکی مووشەکیی تەلەگرافییانە و شکستخواردوو دژی بنکەیەکی ئەمریکا لە قەتەر، وەڵامی دایەوە کە تەنیا خزمەتی بە یەکخستنی دەوڵەتانی کەنداو کرد بۆ سەرکۆنەکردنی ئێران. میلیشیاکانی ئێران - لە حزبوڵڵا لە لوبنانەوە کە پێشتر دوای دۆڕانی ململانێکەی لەگەڵ ئیسرائیل لە ساڵی ڕابردوودا، تا میلیشیا عێراقییەکانی ژێر کۆنترۆڵی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئیسلامی ئێران – بێدەنگ و سەرکز مانەوە بە تەواوی.  تیۆرییەک لە بازنەکانی سیاسەتی دەرەوەدا ئەوەیە کە هاوپەیمانییەک بە ناوی "CRINK" - چین، ڕووسیا، ئێران، کۆریای باکوور - ڕەنگە لە قەیرانێک یان ململانێیەکدا لە دژی ڕۆژئاوا یەکبگرن. بێگومان ئەم کۆمەڵە دەوڵەتە ڕەنگە هاوبەشییەکی تاکتیکی و تایبەت بە پرسەکان پێکبهێنن وەک پشتیوانیکردنی کۆریای باکوور و ئێران بۆ ڕووسیا لە شەڕەکەیدا دژی ئۆکرانیا. بەڵام کاتێک دۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەیشتە ئەو ئاستە و لەگەڵ ئەوەی ئێران تووشی گەورەترین پاشەکشە سەربازییەکانی بوو لە دوای شۆڕشەکەی ساڵی ١٩٧٩ەوە، ئەم هاوبەشانە "چین، ڕوسیا و کۆریای باکور" لە هیچ شوێنێکەوە دیار نەبوون. چین بەڕوونی ئەوەی خستەڕوو کە ئێران بە لەبەرچاوگرتنی پشتبەستنی بە هەناردەکردنی نەوتی کەنداو، نابێت بیر لە داخستنی گەرووی هورمز بکاتەوە و هەروەها کاتێک وەزیری دەرەوەی ئێران لە نێوخەرگەی قەیرانەکاندا سەردانی ڕووسیای کرد، تەنها بە بەیاننامەیەکەوە لە مۆسکۆوە گەڕایەوە، ئەوەبوو کە ڕوسیا لە بەیاننامەکەیدا داوای کەمکردنەوەی پەرەسەندنەکانی دەکرد. جگە لەوەش ستراتیژی جەختلێکراەوەی ڕووسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە لە ساڵی ٢٠١٥ وە بە بڕیاری سەرۆک ڤلادیمێر پوتین دەستیپێکرد، پشتگیریکردنی یەکلاکەرەوەی ڕژێمی ئەسەد لە سوریا، لە پشێویی و تێکچووندایە. پوتین گرەوی لەسەر ئەوە کرد کە دەسەڵات لە سەرووی هەموو شتێکەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گرنگە و بە هاوکاریکردنی ئەسەد، دەتوانێت ستراتیژە جەختلێکراوەکەی لەسەر هێزی سەربازی ببات بەرەو پەیوەندی قووڵتر لە سەرانسەری ناوچەکەدا، لەوانەش لەگەڵ ئیسرائیل و دەوڵەتانی کەنداو. بەڵام ئەو پلانە کاری نەکرد و سەری نەگرت. ئەمڕۆ، لە دوای کەوتنی ڕژێمەکەی ئەسەدەوە، ڕووسییەکان بەزەحمەت خۆیان بە شاری بەندەری تارتوسی سوریادا هەڵواسیوە. سیستەمی بەرگری ئاسمانی ڕووسیا ئێس ٣٠٠ کە ترسناک ناسراوە، دەرکەوت کە بێسوود بوو و بە ئاسانی بەهۆی سیستەمی سەربازی ئیسرائیلەوە لە ئێران لەناو دەچوو، کە بەشی زۆری سیستەمە سەربازییەکەی ئیسڕائیل لەلایەن ئەمریکاوە دابینکراوە.  لێکەوتە جیهانییەکان بە ماوەیەکی کەم دوای هێرشەکەی حەماس لە ٧ ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣، من لە ئۆڤەڵ ئۆفیس "ئۆفیسی فەرمی کارکردنی سەرۆکی ئەمریکا لە ناو کۆشکی سپی کە بەشێکە لە ئۆفیسی جێبەجێکاریی" بووم لە ماوەی پەیوەندییەکی تەلەفۆنییدا لە نێوان سەرۆک جۆو بایدن و سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیل، ناتانیاهۆ. بە ماوەیەکی زۆر کەم  دوای ئەوە، حزبوڵڵای تێرۆریستی پاشخان ئێرانی بەرەی دووەمی جەنگی لە باکورەوە کردەوە بە ڕۆکێت و مووشەکبارانکردنی باکوری ئیسڕائیل. ناتانیاهۆ هەڵسەنگاندنێکی ڕاشکاوانەی بۆ ئەو دۆخە لەناکاوە ئامادە کردبوو، بە ناونیشانی: لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەگەر وەکو لاواز هەستپێبکرێیت، دەکوژرێی "دەبیت بە قوربانی".  لاوازیی، دڕندەیی لێوە پەیدا دەبێت. بە تایبەت بۆ ئیسڕائیل، کە بۆ چەندین دەیە دەستوپەنجەی نەرم کردووە لە تەک پابەندبوونی ئێران بە وێرانکردن و لەنێوبردنی. ئێران هەموو ئەو کاتەی تەرخانیکردووە لە پاڵپشتییکردنی میللیشیا تێرۆریستییەکانی وەکو حزبوڵڵا و حەماس بۆ دانانی ئەوەی پێی دەگوترێ "بازنەی ئاگر" بە دەوری ئیسڕائیلدا، بە ئامانجی فشاردانانێکی بەردەوام و گەمارۆدان و خنکاندنی وڵاتەکە. ئیسڕائیل ئامادەکاری کردبوو و خۆی سازدابوو بۆ ئەم هەڕەشە لەناکاوانە، تاوەکو ٧ ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣.  وەک پێشتر نووسیومە، هێرشی حەماس لە ٧ی تشرینی یەکەم، بە کوشتاری کۆمەڵی خەڵکی مەدەنی و بە بارمتەگرتنەکان، بۆ هەمیشە دۆکترینی ئاسایشی نیشتمانی ئیسرائیلی گۆڕی. جارێکی دیکە هەرگیز بوونی گروپە تیرۆریستییە پشتیوانیکراوەکانی ئێران لەسەر سنوورەکانی قبوڵ ناکرێت و - دوای هێرشە ڕاستەوخۆکانی تاران لە خاکی ئێرانەوە بۆ سەر ئیسرائیل لە مانگەکانی نیسان و تشرینی یەکەمی ساڵی ڕابردوودا - هەروەها لە کاتی پێویستدا ڕاستەوخۆ هێرش دەکاتە سەر ئێران. ئەمە هاوکێشەیەکی تەواو نوێیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هاوکێشەیەک کە بە بڕوای من پێدەچێت لێرەوە بمێنێتەوە. لە بەرامبەر ئەو پاشخانەدا، ئەوەی لە دوو هەفتەی ڕابردوودا لە ئێران ڕوویدا، دەرئەنجامێکی پێشبینیکراوی بڕیارەکەی ئێران بوو لە پەیوەندیگرتنەوە بە جەنگێکی فرە بەرەیی دژی ئیسرائیل لە دوای ٧ی ئۆکتۆبەر. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، سەرکەوتنی بەرچاوی سەربازیی هەڵمەتەکەی ئیسرائیل حەتمی نەبوو. ئیسرائیل لە ماوەی ١٢ ڕۆژدا پلە باڵاکانی سوپای ئێران، زانا ئەتۆمییە پێشەنگەکانی و دامەزراوەکانی بەرهەمهێنانی مووشەک و زۆربەی دامەزراوە ئەتۆمییەکانی و شوێنەکانی دیکەی لەناوبرد، جگە لەوانەی کە لە قووڵایی ژێر زەویین، وەکو دامەزراوەی پیتاندنی فۆردۆ یان ناوچەی عەمبارکردنی ئەسفەهان. ئەم نمایشەی باڵادەستیی سەربازیی و هەواڵگریی دەنگدانەوە و درێژەی دەبێت لە سەرتاسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بۆ ساڵانی داهاتوو. ئێستا ئیسرائیل هێزە سەربازییە باڵادەستەکەیە لە ناوچەکەدا، ئەمەش وەرچەرخانێکی  گرنگی ڕووداوەکانە بە تەنیا لە ٢٠ مانگ پێشترەوە. هەروەها ڕەنگە جەختکردنەوەکانی ئەمریکا لەسەر هێزی سەربازیی لێکەوتەی جیهانی هەبێت. فڕۆکە بۆمب هاوێژەکانی B-2 کە هێرشیان کردە سەر ئێران، لە ویلایەتە یەکگرتووەکان و کشوەری ئەمریکاوە هەڵدران و تەقەمەنی ئاڕاستەکراویان بەردایە خوارەوە کە هیچ وڵاتێکی دیکە خاوەنی نییە بە وردییەکی بێئەندازەوە "هەڵگرتنی سەری دەرزی یان نوکی دەرزی" - هەموو ئەمانەش بەبێ پێویستبوونی بنکە یان سەکۆیەکی ناوچەیی "هەرێمی".  دیتێرەنس "واتا بەرگرتن یان ڕێگرتن لە شتێک بە تایبەت تاوان و جەنگ لە ڕێگای هەبوونی چەکی بەهێز و پێشکەوتوو یان سزادان بۆ بەکارهێنانی وەکو هەڕەشە" لە کاروباری جیهانیدا لە ڕێگەی یەکگرتنێکی ناوازەی توانا سەربازییەکانەوە لەگەڵ خواستێکی "ئیرادەیەکی" بەهێزەوە دێتە دی. ئەم جەختکردنەوەیەی ئەمریکا لەسەر هێز بەبێ ئەوەی دواتر گیرۆدەی فراوانبوونی ئامانجەکان و ناڕوونیی ئامانجەکان ببێت، لەلایەن سەرکردەکانی دیکەی جیهانەوە سەرنجی دەدرێت ئەمەش وا دەکات کە ڕەنگە ئێستا دووجار بیربکەنەوە پێش ئەوەی ئەمریکا تاقیبکەنەوە. ئەوە سەرکەوتنی کۆتایی نییە لەسەر بنەمای هەموو ئەوەی تا ئێستا دەیزانین، بەرنامەی ئەتۆمی ئێران بە شێوەیەکی بەرچاو پاشەکشەی کردووە. هاوکارەکەی پێشووم، نۆرمان ڕۆل، کە وەک بەڕێوەبەری کاروباری ئێران بۆ کۆمەڵگەی هەواڵگری ئەمریکا کاری کردووە، بە سی ئێن ئێنی ڕاگەیاندووە کە پێی وایە بەرنامە ئەتۆمییەکەی تاران “زیانێکی کارەساتبار”ی بەرکەوتووە. لە کاتێکدا کە کارمەندە لێهاتوو و شارەزاکانی هەواڵگری کاردەکەن بۆ هەڵسەنگاندنی هەمەلایەنەی ئەوەی لە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێراندا ماوەتەوە، بە داخەوە ئەم پرسیارە بە سیاسی بووە، زۆرێک لە کۆمارییەکان هەوڵدەدەن پشتگیری لە بانگەشەی پێشوەختەی ترەمپ بکەن کە بەرنامە ئەتومییەکەی ئێرانی سڕیوەتەوە و لەنێو بردووە. هەروەها زۆرێک لە دیموکراتەکان هەوڵدەدەن پێشوەختە بیسەلمێنن کە ڕەنگە ئێران هێشتا بتوانێت بە خێرایی بەرنامە ئەتومییەکەی پێکبهێنێتەوە. لەسەر پرسیارێکی وەها، ئارامگرتن و هۆشداریی گرنگە، چونکە تەنانەت لەگەڵ گشتگیربوونی هەڵسەنگاندنەکان، ڕەنگە هەرگیز بانگەوازێکی "کۆتایی" یان یەکلاکەرەوە نەبێت. با ئەمە زیاتر ڕوون بکەمەوە. بەگشتی سێ ئاستی هەڵسەنگاندنی زیانەکانی شەڕ هەیە، یان BDA.  یەکەمیان دوای ماوەیەکی کەم لە ئۆپەراسیۆنەکە دێت و بە پلەی یەکەم لەسەر بنەمای ئەو وێنانەیە کە ڕەنگە دەستبەجێ یان لە ماوەی نزیکەی ٢٤ کاتژمێردا بەردەست بن.  دووەمیان زانیاری زۆرتر بەردەست دەبێت، وەک ئەوەی ئایا تەقەمەنیەکان وەکو دیزاینکراون کاریان کردووە، و ئایا خاڵە تایبەتەکانی بە ئامانجگیراو پێکراون یان نا. هەروەها ئەم هەڵسەنگاندنە ڕەنگە بە تەواوی زیانە گشتییەکان بۆ ئامانجێک هەڵسەنگێنێت - لە سووکەوە، بۆ مامناوەند، تا توند. ئاستی سێیەم جیاوازە و هەموو سەرچاوەکانی زانیاری لەخۆدەگرێت، لەوانە زیرەکیی و هەستیاریی سیگناڵەکان، هەڵسەنگاننە هاوبەشەکان و ڕەنگە سەرچاوە مرۆییەکانیش. ئەو پرۆسەیە دەتوانێت چەند هەفتەیەک بخایەنێت و بۆچوونی چەندین بەش و دەزگا لەخۆدەگرێت. دۆخەکە لەوەش ئاڵۆزترە، کاتێک هەڵسەنگاندنەکە بەرنامەیەکی ئەتۆمییە، و دەشێت ئێران لە کاردانەوەیدا چی بکات. ئەم دۆخە بەراورد بکە بە هێرشێک کە سەرکردەیەکی تیرۆریستی دەکاتە ئامانج. هەڵسەنگاندنەکە لەو جۆرەی BDA دا لە کۆتاییدا دەبێتە دوانەیی: ئامانجەکە زیندووە، یان نا "واتا سەرکردە تێرۆریستییەکە ماوە یان مردووە، پێکراوە یان نە". تەنانەت ئاستی دووەمی BDA ڕەنگە بێ ئەنجام بێت، چونکە لەناوبردنی بینایەک یان ئۆتۆمبێلێک ناتوانێت گەرەنتی نەهێشتنی ئامانجەکە بکات. لە ئاستی 3 BDA، لەوانەیە وێنەی لاشەیەک هەبێت، یان ئامادەکاری بۆ پرسە، یان کاردانەوەی هاوتاکانی ئامانجەکە. هێشتا، ئەوە دەرئەنجامێکی دووانەییە — مردوو یان زیندوو. هەڵسەنگاندنی بەرنامەیەکی ئەتۆمی، ئەوەی لێی دەمێنێتەوە و ئەوەی کە ڕەنگە لە داهاتوودا ڕووبدات، زۆر جیاوازە، نادووانەییە و بارگاوییە بە گریمانە. بۆ نموونە، تەنانەت ئەگەر هەر وەکو ڕاپۆرت کراوە، ئێران ڕەنگە خاوەنی کۆگایەکی یۆرانیۆمی پیتێنراوی ئاست بەرز بێت، ئایا هێشتا خاوەنی ئەو سێنترفیوجە  "سێنترفیوج Centrifuge ، ئەو ئامێر و دەزگایانەن لە دامەزراوە ئەتۆمییەکاندا کە تەنۆلکە وورد و درشت و گەورەکان لە یەکتر جیادەکاتەوە کە هەموویان پێکەوە لە شلەیەکدان" بەهێزانەیە کە پێویستە بۆ خولاندنەوەی ئەو یۆرانیۆمە بۆ پلەی چەک؟ وە با گریمانە بکەین کە وا دەکات، ئایا ئێمە دڵنیاین کە ئێران بڕیاری مەترسیدار دەدات بۆ دانانی شلەمەنی سێنترفیوج و جوڵاندنی یۆرانیۆم لە کاتێکدا ئیسرائیل هێشتا کۆنترۆڵی ئاسمانی ئێران دەکات؟ ئایا وایدادەنێین کە ئەمە دەتوانرێت ئەنجام بدرێت بەبێ ئەوەی ئیسرائیل یان ئەمریکا بزانن — و دواتر هەنگاوی زیاتر بگرنەبەر بۆ لەناوبردنی شلەمەنییەکە، وەک سەرۆک دۆناڵد ترەمپ پێشنیاری کردووە کە ئامادەیە بیکات؟ یان وایدادەنێین کە ئێران لە دۆخێکی هێندە پشێودایە کە پێناچێت بڕیارێکی لەو شێوەیە بدات، یان لانیکەم بەم زووانە بڕیارێکی لەو شێوەیە بدات؟ یان ئەوەی کە بەدوور نازانرێت لە ژێر هەڕەشەی هێرشی زیاتری ئەمریکا و ئیسرائیل بڕیارێکی لەو شێوەیە بدات؟ تەنانەت لە خراپترین حاڵەتی هەڵسەنگاندنی  BDA بۆ یۆرانیۆمی زۆر پیتێنراو لەگەڵ شلەمەنییەکی سێنترفیوجی پێشکەوتوو (بەدوور دەزانرێت، بەڵام لە پێناو ئارگومێنتدا)، پرسیاری زیاتر هەبوو: ئایا ئێران هێشتا خاوەنی دەزگا و ئامێری پیشەسازییە بۆ لە قاڵبدانی کانزای یۆرانیۆم، کە پێویستە بۆ بەرهەمهێنانی بۆمبێک، و ئەگەر نا، ئەوە چەند کات دەخایەنێت بۆ پێکهێنانەوەی؟ وە ئایا ئێران دەتوانێت ئەو کارە بکات بەبێ ئەوەی ئیسرائیل یان ئەمریکا هەست بە هەنگاوێکی لەو شێوەیە بکەن و دژی هەنگاو بنێن؟ ئەم جۆرە هەڵسەنگاندنانە لە ڕێگەی تێکەڵەیەک لە پسپۆڕانی ئەتۆمی لە کۆمەڵگەی هەواڵگریدا - وەک ئیدارەی نیشتمانی ئاسایشی ئەتۆمی لە وەزارەتی ووزە - و شیکارییە سیاسییەکان بە پلەی یەکەم لە سی ئای ئەی کە لێکۆڵینەوە و ئامانجیان پێشبینیکردنی بڕیارەکانی ئێرانە، هەروەها دەزگای ئاسایشی نیشتمانی بە شارەزاییە ناوازەکەی لە شیکردنەوەی هەواڵگریی سیگناڵەکان، کە زۆرجاریش دەتوانێت چەواشەکارانە بن. لەبەر ئەم هۆکارانە، کاتێک ئەوە دەبیستی کە ئێران ڕەنگە لە ماوەی "چەند مانگ" یان "چەند ساڵ"دا بەرنامەکەی پێکبهێنێتەوە، ئەوەت لەبەرچاو بێت کە هەر هەڵسەنگاندنێکی لەو جۆرە لەسەر بنەمای گریمانەکانە کە ڕەنگە ڕاست بن یان نا، لەوانەش گریمانە لاوەکی و سێیەمینەکان کە ڕەنگە ڕاست بن یان نا، هەروەها ئەوەش کە ئەمریکا و ئیسرائیل دەتوانن کاریگەر بن لە حساباتەکانی تاراندا.  لەناو حکومەتی ئەمریکا لە ماوەی هەفتە و مانگەکانی داهاتوودا، پێویستە گفتوگۆیەکی دوولایەنە لە نێوان پیشەگەرەکانی هەواڵگریی و داڕێژەرانی سیاسەتی ئاسایشی نیشتمانیدا هەبێت بۆ ئەوەی ئەوە دیاری بکرێت کە ڕەنگە چی لە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێراندا مابێتەوە، چی دەتوانرێت بە ئاسانی پێکبهێنرێتەوە و چی ناتوانترێت؟ دواتر چ سیاسەتێک پێویستە بۆ دڵنیابوون لەوەی مەترسیدارترین توخمەکانی بەرنامەکە - پیتاندن و کانزای یۆرانیۆم – دەستپێناکەنەوە. هێڵی کۆتایی ئەم بەشە: ئێستا کاتی قۆناغی کۆتایی سەرکەوتن نییە، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆرجار دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی هێرش بکەنەوە سەر سەرۆکەکان. ئێستا کاتی بەدواداچوونێکی تەرکیزکراو و یەکلاکەرەوەیە.  هاتنەناوەوەی دیپلۆماسی پێدەچێت ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکە چاوتێبڕینە (طموحە) ئەتۆمییەکانی ئێرانی بە شێوەیەکی بەرچاو پاشەکشە پێ کردبێت، بەڵام گۆڕینی ئەو دەستکەوتە سەربازییە تاکتیکیانە بۆ سەرکەوتنێکی ستراتیژی پێویستی بە ڕێککەوتنێکی دیپلۆماسی دەبێت. ڕەنگە ئەوەندە سادە بێت کە ئێران بەڕاستی بەپێی پابەندبوونەکانی بە پەیماننامەی قەدەغەکردنی بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆمی مامەڵە بکات، کە بەپێی ئەو بەڵێنانە دەبێت هەموو ماددە و ئامێرە ئەتۆمییەکانی ئێران ڕابگەیەنرێن و بخرێنە ژێر پشکنینی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی. یان دەشێت بە مانای ڕێککەوتنێکی لێکتێگەیشتن و گشتگیرتر بێت کە بۆ هەمیشە ئێران لە پیتاندنی یۆرانیۆم قەدەغە بکات، پێدەچێت لە بەرامبەر هەندێک ئاستی کەمکردنەوەی سزاکان و پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ بەرنامەیەکی ئاشتیانەی وزەی ئەتۆمی بێت. ئامانجەکە دەبێ دووەمیان بێت، وەک لە دوایین شیکاریی خۆمدا ڕوونم کردووەتەوە، دیپلۆماسی لێرەدا بونیادنراوی دوا وادەیە کە کاتەکەی بۆ گەڕاندنەوە "سناپباک" ی سزا نێودەوڵەتییەکان دانراوە، کە هەردوو فەرەنسا و بەریتانیا ئامادەن بیکەن "واتا سزای ئێران بدەن" لە ئەگەری ڕەتکردنەوەی ئێران بۆ ڕێکەوتن. لەگەڵ کۆتایی هاتنی دەسەڵاتی گەڕاندنەوەی سزاکان لە مانگی ئۆکتۆبەردا، سەرەتای مانگی ئەیلول وەک دوا وادە دادەنرێت بۆ دووبارە دانانی ئەو سزا فرەلایەنانە لەسەر ئێران کە ڕێککەوتنی ئەتۆمی سەردەمی ئۆباما لایانبرد و تا ئەمڕۆش لابراون. ئەمە کارتێکە کە واشنتۆن دەتوانێت بە شێوەیەکی کاریگەر بە هەماهەنگی لەگەڵ لەندەن و پاریس بەکاری بهێنێت بۆ سەپاندنی وادەیەک لەسەر دیپلۆماسی. ئێران تا گەڕانەوەی بۆ سەر مێزەکە زیاتر دوابخات، کاتێکی کەمتری دەبێت بۆ دانوستان لەسەر ڕێککەوتن بۆ دوورکەوتنەوە لە نوێبوونەوەی سزاکان و ئەگەری هێرشی سەربازیی زیاتر. ئایا باشترە ئێران ئەو ئەگەرە هەڵبژێرێت کە پێکهێنانەوەی بەرنامەی پیتاندنی ئەتۆممیەکەتی؟ ئێستاش ساتەوەختی ئاگربەستە لە غەززە. کەناڵێکی پشتەوەیی بەرفراوان بەردەوامە بۆ دەستەبەرکردنی ئاگربەست لە بەرامبەر ئازادکردنی لانیکەم نیوەی ئەو بارمتانەی کە هێشتا لەلایەن حەماسەوە دەستبەسەرن. حەماس تا ئێستا ئەم پێشنیارانەی ڕەتکردووەتەوە، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەو شتانەی کە ڕوویانداوە، هەستێکی نوێی گەشبینی هەیە کە ئەم دانوستانانە دەتوانن سەرکەوتوو بن. ترامپ خۆی ڕۆژی هەینی پێشبینی ئاگربەستی کرد لە ماوەی هەفتەیەکدا. ئەوە هەواڵێکی نایاب دەبێت، و دەبێ ئامانجەکەش بێت، هەرچەندە پێشبینی دەکەم کە ڕەنگە کەمێک زیاتر بخایەنێت لەگەڵ جێگیربوون و نیشتنەوەی تۆز و خۆڵ لە ئێران. هەروەها گەشبینی نوێ بۆ فراوانکردنی ڕێککەوتنەکانی ئەبراهام هەیە، لە کاتێکدا وڵاتانی عەرەبی هاوکێشە نوێیەکانی دەسەڵات بەلای خۆیاندا پارسەنگ دەکەنەوە و ڕەنگە هەوڵی چێژوەرگرتن لە بەرهەمی هاوکاری ئابووری و تەکنۆلۆژیا لەگەڵ ئیسرائیل بدەن، کە ئێستا وەک پێشکەوتووترین و هێزێکی تەکنۆلۆژیا بەرز لە ناوچەکەدا سەیر دەکرێت. بە تێپەڕبوونی کات، بە بڕوای من ڕەوتێکی لەو شێوەیە ئەگەری هەیە، بەڵام تەنها ئەگەرغەززە بگەڕێتەوە قۆناغی ئاگربەست، دواجار چارەسەر دەبێت. پێناچێت ئیسرائیل بتوانێت بە تەنیا کێکەکەی هەبێت و بیخوات، چونکە ململانێی غەززە هێشتا نیگەرانییەکی توندی دانیشتووانی سەرانسەری ناوچەکەی لەگەڵدایە و کەم سەرکردەی عەرەب هەیە ئامادەبێت هەنگاوەکە بەرەو ئیسرائیل بنێت تاوەکو ئەو متمانەیەیان نەبێت کە بە تەواوی کۆتایی دێت. دەرئەنجام کەواتە، ئەمانە هەمووی چۆن ئەنجام دەدرێن؟ هەمیشە ئەگەری ئەوە هەیە کە ڕژێمی ئێران کە ئێستا بێهیوا بووە لە مانەوەی، هەموو هەوڵێکی خۆی بدات بۆ ئەوەی، ئەوەی لە بەرنامە ئەتۆمییەکەیدا ماوەتەوە، کۆبکاتەوە و پەلە بکات بۆ دروستکردنی بۆمبێک. گرنگە کۆی پڕۆسەکە و پرسەکە بپارێزین  و بەدووری بگرین لە ئەگەرێکی لەو شێوەیە ، بەڵام پێدەچێت قەناعەتپێکەر نەبێت — چ لەڕووی ڕێزگرتن لەوەی کە ئێران ڕەنگە ئامادەبێت "بۆ سازش و پابەندوون بە بەڵێنەکانەوە" و ئەوەی بتوانێت بیکات بۆ ڕێککەوتن بە لەبەرچاوگرتنی پاشەکشەکانی، لەگەڵ ئەوەی کە ئیسرائیل و ئەمریکاش ڕەنگە بیبینن و بیوەستێنن. ئۆپەراسیۆنەکەی ئەمریکا چاوتێبڕین "طموح" ە ئەتۆمییەکانی ئێرانی پاشەکشە پێکرد بە باشی و ئێستا ناوچەکە لە لێوار و دەستپێکی ڕووداوە دراماتیکی و ئەرێنییەکاندایە بۆ ئەوەی فراوانکردنی ڕێککەوتنەکانی ئەبراهام لەخۆبگرێت، تەنانەت لە ئەگەری هەڵوەشانەوەی ڕژێمی تیۆکراتی "ئاینیی" لە تاران، دەبێتە گۆڕانکارییەکی مێژوویی لە کاروباری جیهانیدا. جۆری ڕووداوەکانی داهاتوو بە هەمان شێوە جێی باوەڕ نیین، بەو پێیەی کە خراپکارەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆرن، هێشتا هیچ نیشانەیەک نییە بۆ هەڵوەشانەوەی ڕژێمی ئێرانی. سیستەمەکە لە تاران بە تێپەڕبوونی کات هەوڵدەدات دووبارە خۆی گرووپ بکاتەوە و کۆنتڕۆڵی ناوخۆیی خۆی دابمەزرێنێتەوە. بەبڕوای من ئێستا ئەگەری ئەوە زیاترە کە ئەمریکا ئێران لە هەوڵی پێکهێنانەوەی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ڕابگرێت و یارمەتی دەستەبەرکردنی ئاگربەست لە غەززە بدات و ڕێگا خۆش دەکات بۆ فراوانکردنی ڕێککەوتنە ئیبراهیمییەکان بە تێپەڕبوونی کات (ساڵان نەک چەند مانگێک). بەرپرسێکی باڵای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە ساڵانێکی زۆرە دەیناسم و متمانەم پێیەتی، ئەم قۆناغەی ئەم دواییە و تێکچوونی دەسەڵاتی ئێرانی بە ڕەخساندنی زەمینە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ وەسف کرد: سەقامگیرتر، خۆشگوزەرانتر، یەکگرتووتر و ئاسایشی زیاتر. پرسیارەکەی ئەوە بوو کە ئایا ئیدارەی ترەمپ پابەندە بە بەدواداچوون بۆ ئەو شتانەی کە کراوە، بە هەمان دیسیپلین و لێهاتوویی کە لە قۆناغی سەربازیدا دەبینرێت، بەدواداچوون بۆ دیپلۆماسییەکەشی دەکات. پێویستە هەموومان هیوامان هەبێت و هانی وەڵامەکە بدەین کە بەڵێ بێت. .............. سەرچاوە: ماڵپەڕی سی ئێن ئێن دیپلۆماتیک – ڕێکەوتی (٣٠/٦/٢٠٢٥) کاتژمێر ٦ ی ئێوارە. 

عوسمان عومەر قادر توخم..واتە گەردیلەکە لەدووبەش سەرەکی  پێک دێت..یەکەم...(....ناووک کەبارستەیەکی زۆرگەورەیەو قەبارەیەکی زۆر بچووکی هەیەبارگەی موجەبەو دەکەوێتە چەقی گەردیلەوە و لە پرۆتۆن و نیوترۆن پێکدێت....ووزەیەکی زۆرگەورەهەیەلەناوناووکدا کەدەتوانێ ئەوژمارە زۆرە لە پرۆتۆنە موجەبانە و نیوترونەکان لەناوناووکدا لەوقەبارە بچووکەدا کۆکاتەوە.زانان توانیان سوود لەووزەیەوەربگرن کاتێک ناوک تێک بشکێ  ئەو ووزەیە دەردەپەڕێ کەپێی دەڵێین ووزەی ناوەکی  )....(..بەشی دووەمی پێکهاتەی گەردیلە بریتیەلە ئەلیکترۆنە کەبارستەیان زۆر زۆر بچوکەو بارگەیان سالیبە بەدەوری ناوکدا دەخولێنەوە وەئەلیکەترۆن بچوکترین بارستەیەکەمرۆڤ دۆزبێتەوە لەم گەردووونەدا..)...( ژمارەی ئەوتوخمانەی کەلەم گەردوونەدا هەیەلەسەرزەوی وناوزەوی و هەسارەکانەوە...دەکاتە..92..توخم کەبەتوخمی هایدرۆجین H...دەست پێدەکات کەتوخمێکی سوکەڵەیە. وبەتوخمی یورانیۆمU..کۆتای دێت کەتوخمێکی قورسە..توخمەکانی تری  دوای یۆرانیۆم لەخشتەی خولی دەست کردی مرۆڤن و لە تاقیگەئەتۆمیەکاندائامادەکرێن..)......(خشتەی خولی..خشتەیەکە سەرجەم توخمەکانی تێدایە.وەکۆمەڵێک زانیاری تایبەت بەتوخمەکانی تێدا دیاری کراوە....)....(دووجۆر کارلێک هەیە...یەکەم کارلێکی کیمیای...دووەم کارلێکی ناوەکی..یەکەم...کارلێکی کیمیای لەئەنجامی گواستنەوەی ئەلیکترۆنەکانی دەوری ناووک ڕوودەدەن و بڕێک ووزەمان (گەرمی)...دەداتێ کەبڕێکی کەمە و هەمووجۆرەسوتانەکانی  کەبەکار ی  دەهێنین  لەسوتاندنی گاز ونەوت و داروگڕکانەکان..لە جۆری کارلێکی کیمیاییە...)...(...جۆری دووم کارلێکی ناوەکیە...کەئەویش دووجۆرە...ناوکە کەرت بوون..وە.دووەم پێکەوە لکانی ناوەکی...جۆری یەکەم ناوکەکەرت بوون...ئەمە لەناوکە قورسەکاندا ڕوودەدات ...کاتێک توخمی یۆرانیۆم -235 بۆردومان بکرێت...بەنیوترۆنێک ئەواناوکی یۆرانیۆم کەرت دەبێت بۆدووناوکی بچوکتر لەگەڵ دەرپەڕینی سێ نیوترۆن و بڕێکی زۆرلەووزە...ئەووزەیەی کەلەیەک گەردیلە یۆرانیۆم دەست دەکەوێت...دەتوانێت دەنکە گەنمێک بجوڵێنێت....(دەنکە گەنمێک 148ملیار جارلەگەردیلەیەک یۆرانیۆم گەورەترە..وەک بڵێی مێروولەیەک دەتوانێ  بورجی خەلیفەلەدوبەی کەزیاتر لە..100قاتەبجوڵێنێ...چونکە گەردیلە زۆر زۆرم بچوکەوبەچاونابینرێت....توخمی یۆرانیۆم..لەسروشتدا هەیە بەزۆری بەم دووو شێوە یە هەیە یەکەم...(یۆرانیۆم - 238) بەڕێژەی.. %99,23 له سروشتداهەیە...دووەمیان..(یورانیۆم-235)..بەڕێژەی  %0,72لەسروشتداهەیە کەزۆرکەمە ئەمجۆرەیان بەکاردێ بۆ..ناوکە کەرت بوون چوونکە مادەیەکی تیشک دەرەو دەتوانرێت  ناوەکەکەی کەرت بێت وبۆدەستکەوتنی ووزەی ئەتۆم..)...(ئەودووجۆرە یۆرانیۆمە..238,235..تەنها جیاوازیان لەژمارەی نیوترۆنەکانیاندایەوژمارەی پرۆتۆن و ئەلیکترۆنەکانیان وەکەیەک...چونکە توخم بەگۆڕینی ژمارەی پۆتۆنەکەی دەگۆڕێ ...بەگۆڕینی نیوترۆن و ئەلیکرۆ ناگۆڕێت..).....(....یۆرانیۆمە خاوەکە لەزەوی دەردەهێنرێت...دەهاڕێت پاشان دەکرێتە شێوەیەک پێی دەڵێن کێکی زەرد(کعکە الصفراء)..کەبریتیە لە ئۆکسیدی یۆرانیۆم...پاشان ..دەکرێتە گاز..بەناوی شەشە فلۆریدی یورانیۆم..(UF6)...پاشان دەبرێتە  گرنترین بەش کەپێی دەڵێن کرداری پیتاندن..(عملیە التخصیب)..بەهۆی دەزگای..(الطردالمرکزی )..واتە ناوەندە دەرکردن..(دەزگایەکە بەشێوەیەکی زۆرزۆر خێرا دەخوولێتەوە یۆرانیۆمی  قورس وسوک لێکجیادەکاتەوە..) لێرەدا یۆرانیۆمی-238 کەقورسەو تیشک دەرنیەو بەکارنایەت بۆدەست کەتنی  ووزەی ئەتۆم جیادەکرێتەوە لەیۆرانومی-235 کەسوکەو تیشک دەرەو بەکاردێ وووزەی ئەتۆم...پاشان یۆرانیۆمی-238 جیابۆوە کەپێی دەڵێین.. یورانیۆم المنضب.جیادەکرێتەوەولادەبرێت..(ئەم جۆرە یۆرانیۆمە-238   بەکاردێ لە تەقەمەنی بۆبڕینی پلێتی  دەزگا سەربازیە بەهێرەکان واتە تێکشکانی دەبابە بەهێزەکان.....وەهەروەها بەکاردێ بۆدروست کردنی ڕووپۆشی خۆپارستن  لەتیشکەزیان بەخشەکان..)...بەڵام یۆرانیۆمی-235.کەتیشکدەرە....کۆدەکرێتەوە کەئەمەیان بەکاردێ بۆبەرهەم هێنانی ووزەی ئەتۆم... کەپی دەڵێن.. یۆرانیۆمی پیتێنراو...(یورانیۆم المخصب...) ..یۆرانیۆمی پیتێنراوی بەرهەم هاتوو لەوویستەگەی ئەتۆمی..بەڕێژەی جیاواز..بەرهەم دێت  ...بەپێی جۆری بەکارهاتنیان....بەمشێوەیە..یۆرانیۆمی - 235  بەڕێژەی.(3-5)%..(واتە لە 100بەش3_5 یۆرانیۆمی-235..وەئەوەی تری یۆرانیۆمی _238 )..کەئەم  ڕێژەیە لە یۆرانیۆمی-235....بەکاردێ لە وویستگەی ئەتۆم بۆدەست کەوتنی کارەبا..بەم شێوەیەکاتێک ناوکی گەردیلەیەک  لەیۆرانێۆم- 235 ...نیوترۆنێکی بەردەکەوێت...ناوکەکەتێک دەشکێت و بڕێکی زۆر ووزەی گەرمی بەرهەم  دێت..(لەیەک گرام لەهەرتوخمێک..10توان 23 واتە 10^23.....دانە گەردیلە لەوتوخمەهەیە کەئەمەژمارەیەکی زۆرزۆرە.....واتە ژمارەیەکی بێشومار گەردیلەی یۆرانیۆم  -235..کەرت دەبن و ووزەیەکی یەکجارزۆر بەرهەمدێت....) ..(   ئەم کردارە لەناوەندێکی ئاویدا دەبێت چونکە ئاو خێرای نیترۆنەکان هێواش دەکاتەو دەتوانین کۆنتڕۆڵی کارلێکەکە بکه ین..کەنەبێتە هۆی تەقینەوەی وویستگەئەتۆمیەکە..)..پاشان بۆساردکرنەوەی وویستگەک ئاوبەکاردەهێنرێت ...ئاوەکە دەبێت بەهەڵم و هەڵمەکە تۆربینەکان دەخولێنێتەوەو ووزەی  کارەبا بەرەهەم  دێت...(...1kg  لەیۆرانیۆم _235 وووزەی دەستکەوت و=بەرامبەر 3 سێ ملیۆن kg لەخەڵووزە کەدەسووتێ  و ووزەمان دەست دەکەوێت  )...(هەروەها  1kg  لەیورانیوم-235=24ملیۆن kw/h کارەبامان دەداتێ )‌   (بەڵام 1kgلەخەڵوز=8  kw\h  کارەبامان دەداتێ....).(...هەروەهاووزەی دەست کەوتوو 1kg یورانویۆم -235=.2,5ملیۆن لیتر لەبەنزین  کەدەسوتێ و ووزەمان دەداتێ..)..(.هەروەها غەواصەیەکی  زەبەلاحی ژێر دەریا..یان فڕۆکە هەڵگرێک..(حاملت الطائیرات)....تەنها پێوستیان بە 4kg لەیۆرانیۆمی - 235پیتێراو هەیە بۆئەوەی.30 ساڵ کاربکات بێوەستان و پیویستی بەهیچ سوتەمەنیەکی ترنیە بۆکارکردنی..)...دیارە...ووێستگەی ئەتۆمی بۆدەست کەونی کەرەبا ناوکە کەرت بوون بەشێوەیەکی هێواش  تێیدا ڕوودەدات...بەڵام هەر جۆرە کەمتەرخەمیەک وهەڵە ڕووبدات....ئەو کات ئەو ویستگەیە دەگۆڕێ  بۆبۆمبێکی ئەتۆمی و کارەسات ڕوودەدات..گرنترین  خراپی بریتیە لەبڵاوبونەوەی تەنی تیشک دەری زیان بەخش لەوناوچەیەو بڵاوبونەوەی...چونکە ئەم تەنە تیشکدەرانە..بۆماوەیەکی زۆردووروودرێژدەمێنەوەو کاردەکاتە سەرتەندروستی مرۆڤ و ئاژەڵەکان و دەبێتە هۆی نەخۆشی جۆراوجۆروپاشان مردن بەهۆی ئەوتیشکە زیان بەخشانەوە....... وەک کارەساتی تەقینەوەی وویستگەی ئەتۆمی  چێرنۆبڵ ساڵی 1986لەڕووسیا..کاتا ئێستاش ئەوشوێنە مرۆ ڤ و گیانداری تیاناژی...وەزۆرێک ڕووداوی لەوشێوەیە ڕوویداوە.....(  پاشان پیتاندانی..%14..یۆرانیۆمی -235...بەکاردێ بۆمەبستی پزیشکی..پیشەسازی  و کشتوکاڵ...لەپزیشکیدا جۆرێک تەنی تیشکدەر بەرهەم  دێ کەئەو تیشکانە ده توانێ خانە ژێرپه نجەیەکان ..سرطان..لەناوبەرێت..)....(.پاشان...ڕێژەی پیتاندنی لە% 90بەرەو ژوور کەبەکاردێت..بۆدروست کردنی بۆمبی ئەتۆمی..).....وەجیاوازی بۆمبی ئەتۆمی و ویستگەی ئەتۆمی ئەوه یە...کە لەوویستگەی  ئەتۆمی ناوکە کەرت بوونی یۆرانیۆم -235.. کۆنتڕۆڵ دەکرێ...بەڵام لە  بۆمبی ئەتۆمی کارلێکی ناوکە کەرت بوونی  یۆرانیۆم-235 لەچەند چریەکدا ڕودەدات و ووزیەکی گەورەی بێشوماران دەست دەکه وێت  تەقی نیەوەی گەورە ڕوددات ودەبێتە هۆی کارەساتی گەورەوناخۆش ... .)....بەڵام کارلێکی جۆری دووەم ..لەکارلێکی ناوەکی کارلێکی پێکەوە لکانی ناوەکی بریتیە لەیەکگرتنی هاوتاکانی توخمی   هایدرۆجین..(توخمی هایدرۆجین H...سێ جۆری هەیە...1H1,1H2,1H3..).لەپلەیەکی گەرمی زۆربەرز سەروملیۆنێک پله ی  سەدی. (بۆمبی  هایدرۆجینی  لەسەر ئەم بیرۆکەیە دروست بووە کەسەدان جار بەهێزترە لەبۆمبی ئەتۆمی...) ..ئەم جۆرەکارلێکانە لەخۆرو ئەستێرەکان ڕوودەدەن بەهۆی بوونی ...هاوتاکانی هایدرۆجین و پلەیەکی گەرمی زۆر بەرز......واتە ووزەی خۆر بەرهەم دێت لەئەنجامی یەکگرتنی  دووجۆری  هایدرۆجین... بوونی پلەی گەرمی زۆربەرز لەخۆردا....  

  🔸ئاواتە خوازم لەسێدارەدانم هاندەرێک بێت بۆ بەهێز بوون و سوربونی نەوەکانی دووا رۆژی گەلەکەم لە پێناوی سەر بەخۆیی کوردستان.. بێگومانم رۆژیک دێت لەم شوێنەدا و لەهەموو کوردستان دا ئاڵای سەربەخۆیی کوردستان هەڵکریت. 🔸شێخ سەعید پیران ساڵی 1865 ی زاینی لەناوچەی (پاڵوو) لەدایک بووە یەکێکە لە شێخە بەرزەکانی نەقشەبەندی لە پاش مردنی باپیرەی (شیخ عەلی) باوکی ناوچەی پاڵووی) بەجێ هێشتووە و رووی کردۆتە شاری (خنیس) شێخ سەعید خوێندنی دینی لەو شارە تەواو کردوە، پایە و ریزی کۆمەڵایەتی شێخ و زیرەکی و لێهاتوویی و دەوڵەمەندی بۆتە هوی سەرەکی بۆ ئەوەی کۆمەڵە پەیوەندییەکی راستەو خۆ و پتەو بە شێخ سەعیدەوە بکات لە کوتایی هاوینی1923 (یوسف زیبا) کەسەرۆکێکی بزوتنەوەی کورد و نائیبی کۆنی شاری (بەتلیس) بووە لە پەڕڵەمانی تورکیادا، چۆتە شاری (خنیس) بۆ خزمەت و دیدەنی شێخ سەعید، لەپاش گۆرینەوەی بیروڕاو رونکردنەوەی دید و بۆچوونیان رێکەوتوون لەسەر ئەوەی بڕیاری هەڵگیرسانی شۆرشێکی نوێ بدەن...!!  لەزستانی ساڵی 1923تا ساڵی 1924 سەرۆک هوزەکان و ئەندامە چالاکەکانی کۆمەڵەی سەرخۆبوون کۆبونەوەی فراوانیان لە ناوچەی (پاڵوو) بەست کەتیایدا باس لەفراوان کردن و خۆساز دان بوو بۆ چالاکی کردن لە پێناو بزوتنەوەی نهینی و خۆ ئامادەکردن بۆ راپەڕینی نۆی بۆ سەربەخۆی کوردستان ئەم کارو بڕیارەش تا رادەیەکی بەر فراوان بە یارمەتی (شێخ مەحمودی حەفید) و (سمکۆ)ی شکاک بوو، هەروەها بڕیار درا یاداشتێک دەربارەی پشتگیری نەتەوەی کورد بۆ کۆمەڵەی نەتەوەکان (عێبە اڵامم) بنێرن (سەرهەنگ خالید جەبری) و (یوسف زیبا) چالاکترین ئەندامانی کۆمەڵەی سەرخۆبون بوون کە هەموو بڕیارە گرنگەکانی کۆمەڵەیان دە گەیاندە دوورترین ناوچەکانی کوردستان و ئامادەییەکی هەمیشەییان لە نێوان سەرۆک هوزەکاندا پەیدا کردبوو. هەروەها پەیوەندییان لەگەڵ پارتی جەمهوری پێشکەوتووی تورکیا پەیدا کردبوو کە لە تشرینی دووەمی ساڵی 1925 دامەزرابوو، بەڵام بەهۆی خیانەتکاری سەرۆکەکانی هۆزی (خورمیک) کەدەنگ و باس و خوئامادەکردنی گەیاندە یاساوڵانی رژیمی تورکیا، بەبڕیاری مستەفا کەمال ئەتاتورک (یوسف زیبا و خالید جەبری) بەگ گیران و رەوانەی زیندانی بەتلیس کران، لەپاش گرتنی ئەم دوو سەرکردەیە کۆمەڵە وەک پیویستیەکی گرنگ بە پەلە بریاری دا کە (شیخ سەعید) ی پیران هەڵبژردریت و بکرێت بە سەرۆکی کۆمەڵە ی سەرخۆبوون. (شیخ سەعید) لە پاش هەڵبژاردنی بە سەروکی کۆمەڵە بڕیاری هەڵگیرسانی مەشخەڵی بزوتنەوەی چەکدارانەی دا، بەڵام زیاتر دەیویست بڕیارەکە مۆرکی کوردستانی گەورەی پێوە دیاربێت لەبەر ئەوە (عەلی رەزای) کوڕی ناردە شارەکانی دیاربەکر و حەڵەب بۆ زانینی بیرو بۆچوونی سەرۆکەکانی کوردی سوریا و عیراق و ئیران بۆ زیاتر رێک کەوتن لەسەر کاتی گشتی راپەڕینەکە، لە پاش کوبونەوەیەکی گەورە لە شاری حەڵەب. هەمووان گەیشتنە ئەو باوەڕەی کە مافی نەتەوایەتی گەلی کورد بەبێ شورشێکی چەکدارانە مەحاڵە مسۆگەر بکرێت....!! پاشان، روژی 21 ئازاری ساڵی 1925 دانرا بەیەکەم روژی هەڵگیرسانی مەشخەڵی شۆرش و راپەڕین، لە نیوەی دوەمی مانگی یەکەمی ساڵی 1925 دا شێخ سەعید گەشتێکی بەزۆربەی ناوچەکانی کوردستاندا کرد، گەرمی هەستی کوردانەی خەڵکی کورد کارێکی وای لێکەوتەوە کە شێخ سەعید شۆڕشی چەکدارانە دەست پێبکات لە دژی داگیرکەرانی ترک، دەچووە هەر ناوچەو گوندێک وشارو شاروچکەیەک بەکومەڵ لایەنگرو دوست روویان تێ دەکرد تا دەهات خەڵکی چەکداری راپەڕینەکە روو لە زیاد بوون دەچوو، بەتایبەتی لەشاری (گەنچ) و ناوچەی (لیچە، خانی، پیران)، لە پێنچی شوباتی 1925 شیخ سەعید (خانی) ی بەجێ هیشت لەگەڵ سەد سوارەی ئازا بەرەو گوندی (پیران) بەڕی کەوتن بۆ ماڵی (عەبدول رەحیمی) برای..لەهەمان شەودا مەفرەزەیەکی سوپای تورک بەسەرۆکایەتی هەردوو ئەفسەر (حوسنی ئەفەندی و موستەفا عالیم) کە هاتبوون بۆ گرتنی چەند کەسێک لە گوندنشینەکان، دوواجار شێخ سەعید رازی نەبوو کەکەس بگیرێ،ئەمە بوە هوی ئەوەی کەهەردوولا سەنگەر لەیەک بگرن، لەپاش شەڕوتەقە کردن چەندەها کەس لە مەفرەزەی دوژمن کوژران و ئەوانی تریش بە ئەسیری گیران، ئەم روداوە لەپڕە بووە هوی رێگرێکی سەرەکی ناوەخت لە کامل نەبوونی خۆ ئامادە کردنی راپەڕینەکەی شێخ سەعید، کاتێک (شێخ تایەر) ی برای (شێخ سەعید) ئەم هەواڵەی بیست، بێ وەستان و چاوەڕوانی لە 10 ی شوباتی هەمان ساڵدا کونتڕوڵی شاروچکەی (لیچە) ی کرد و دەستی بەسەر گشت پارە و نووسین و نامە و تەلگرافی نهێنی رژێم دا گرت، لەڕوژی 11 ی شوباتدا، لەگەڵ دوو سەد هەزار سوارە چوونە خزمەت شێخ، ئەم روودا و هۆکارانە بونە هۆی سست بوونی هەندێ کاری شۆرشەکە رێگەیان لەدوا خستنی شۆرشەکە گرت بۆیە (شێخ سەعید) بەناچاری پێش وەخت بڕیاری دەستپێکردنی راپەڕینەکەی دا، بەپێی ئامارێکی ئەو کاتە، ژمارەی پێشمەرگە کوردەکان تەنیا لە چوار ولایەدا نزیکەی شەش سەد هەزار کەس بوون بەرامبەر ژمارەیهێزی تورکەکان کە لە سەد هەزار کەمتر بوون جگە لەوەی لەم ناوچانەدا نەتەوەی چەرکەس و عەرەب و ئەرمەنیشی تێدابوو،ئەم کەمینە نەتەوانەش زۆر چەوساوە و زوڵم لێکراوی ژێر دەسەڵاتی تورک بوون بۆیە زۆربەیان لە شۆرشەکەدا بەشدار بوون و هاوکاریو پشتیوانیان نیشاندا و (شێخ سەعید) سەروکایەتی سوارە پێشمەرگەکانی حاجی حەسەن و عەمەری خارۆ هۆزی (مەستان و بۆتان) ی باشوری چیای (کوچەرانی) دەکرد هێزی (ساڵح بەگی خانی) هێزەکانی (شێخ شەمسەدین) یش هاتنە ناوچەی (مادن)و (شێخ ئەیوب) یش لەگەڵ هەزاران سوارەی پێشمەرگە چوونە ناو ریزەکانی (شێخ عەبدول رەحیمی) برای (شێخ سەعید) بەرەو رزگارکردنی شاری (دیار بەکر) رۆیشتن، (شیخ سەعید) لەسەرەتاوە هەستی کرد کە هێزەکانی لە توانایان نیە شاری (دیار بەکر) رزگار بکەن بۆیە بیری لە ریگای تر کردەوە.. بۆ ئەمەش کەوتبووە گفتوگۆ کردن لە گەڵ حکومەتی تورک تا بواریکی لەبار بۆ راپەڕینی کوردەکانی ناو شارەکە بڕەخسێنێ، هەر چەندە بوار و رێگا نەبوو بۆ گەیاندنی هیچ جۆرە چەکێک بۆ خەڵکانی ناو شارەکە، گەمارۆدانی شارەکەش زۆری کێشا، سوپای دوژمنیش لەناو شارەکەدا رازی نەبوون کە دەستبەرداری بەرەنگاری و خۆڕاگرتن ببن، لە سەرەتای مانگی ئازارەوە پێشمەرگە هێرشی بە جورەها چەک دەست پێکرد بەڵام خۆڕاگری سوپای تورک زۆری خایاند، لە دەرگای ماردینی شارەوە کەرتێکی پێشمەرگە و خەڵکی شار یەکتریان گرتەوەو کەوتنە پەلامار بۆ سەر سوپای دوژمن، تورکەکان سەنگەری پتەویان لی دابوو، لە هەمان کاتدا خاوەنی سەدان چەکی نوێ بوون و توانای سەرکەوتنیان زیاتر بوو، لە پاش شەرێکی قورس و کوژرانی ژمارەیەکی زۆر لە هەردوولا، کەرتی هێرش بەری پێشمەرگە و خەلک ملیان دایە بەر پاشە کشەکردن و گەڕانەوە دواوە لە پاش دوو سێ هێرش پێشمەرگەکان کە تێدا سەرنەکەوتن، بە تەواوی بڕیاری وازهێنان لە گەماروی شارەکە و پاشەکشەی هێزەکانی پێشمەرگە لە لایەن (شێخ سەعید) وە درا..!! ریزەکانی شورش رۆژ لە دوای رۆژ بەرە و شپرزەیی و پەرش و بڵاوی دەچوو، بە تایبەتی کاتێک سوپای دوژمن لە باکورو باشورەوە بە هێزی زۆر هێرشیان هیناو گەماروکەیان پێچەوانە کردەوە لە شکری (جەندرمە) ش بۆ هێرش بردنە سەر دوا هێزی پێشمەرگە و سەرکوتکردنی بزوتنەوەی رزگاریخوازی نەتەوەی کورد لە چەندەها لاوە هێرشی دڕندانەیان برد و کوشتارو قەتڵ عامیکی بێ رەوایان لەخەڵکی بێ گوناهو رەش و رووتی کورد کرد،،، لە کوتایی مانگی نیسان بە هۆی خیانەت و جاشێتی سەرۆک هۆزی (جبرانان) و دەرەبەگی تاوانبار (قاسم بەگی جبران) (شێخ سەعید،شێخ عەبدوڵڵا،عەلی غالب، رە شید ئاغا) و بیست و شەش شۆرشگێڕی تر لەسەر پردی چەمی (مۆراچ) لە ناوچەی گەنج بەدیل گرت دای بەدەستەوه..!! لەدوای دادگایکردنی شێخ سەعید و هاورێکانی لە کۆتایی مانگی ئایارەوە کە دەستی پێکرد و ماوەی یەک مانگی خایاند، جگە لە شێخ سەعید، چل و حەوت تێکۆشەری کورد بڕیاری لە سێدارە دانی دەرکرا و لە شاری (دیار بەکر) بە گیانێکی شۆڕشگێڕانە و بووێرانەوە لە سێدارە دران گیانی پاکی خۆیان کردە قوربانی رێگەی خاک و نیشتمان، شێخ سەعید بۆ دووا جار لەژێر پەتی سێدارەدا فەرمووی بەهیچ شیوەیەک پەشیمانی ئەو تیکوشانە نیم.. لە پیناوی نیشتمان و گەلەکەم گیانم بەخت ئەکەم. ئەوەندەمان بەسە کە نەوەکانی دوا رۆژمان لە بەرامبەر دوژمنانیاندا شەرمەزارو خەجاڵەت نین و.. شانازی بەمێژووی خویانەوە ئەکەن...ئاواتە خوازم لەسێدارەدانم هاندەرێک بێت بۆ بەهێز بوون و سوربونی نەوەکانی دووا رۆژی گەلەکەم لە پێناوی سەر بەخۆیی کوردستان.. بێگومانم رۆژیک دێت لەم شوێنەدا و لەهەموو کوردستان دا ئاڵای سەربەخۆیی کوردستان هەڵکریت.

خەبات کوردە ئەمڕۆ هەموو لایەک ئەردۆگانمان دیت چۆن خۆی گەیاندە تڕەمپ و لە لای شانی ڕاستی دۆناڵد تڕەمپ خۆی دیتەوە بۆ وێنە گرتن . بەڵێ ئەردۆگان لەو دانیشتنەدا کە شەش ساڵی بەسەردا تێپەڕی بوو وای نیشاندا کە تڕەمپ هەر سەرۆکە دڵسۆزەکەی جارانی تورکیایە ، بەڵام بە هۆی داڕمانی لیرەی تورکی و لاوازی سیاسەتەکانی تورکیا و زۆری گلەییەکانی ئەندامانی ناتۆ لە سەر ئەردۆگان ، زەحمەتە تڕەمپ جارێکی کە ئەو دۆستە خۆشەویستە بێ کە ئەردۆگان پشتی پێببەستێ .! ئەگەر سەیرێکی خێرای جوڵە و دەموچاوی تڕەمپیش بکەین ، بە ئاشکرا دەردەکەوێ ئەردۆگان ڕووبەڕوی زۆرێک لە ناڕەزایەتیەکان بۆتەوە و دوور نیە هاوشێوەی زیلینسکی و پاشای ئوردون کەمتری پێنەگوترا بێ . ئەردۆگان ئێستا چاوەڕێی کۆتایی هاتنی یەکجاری ڕاوەستانی شەڕە ١٢ ڕۆژیەکەی نێوان ئێران و ئیسڕائیلە و بە ترسەوە دەڕوانێتە ئەو چۆکدانانەی کە ئێران ئیمزایان لەسەر دەکات .  چونکە ئەگەر تورکەکان دەرس لەو شەڕە و دەرەنجامەکانی وەرنەگرن قسەی لە سەر نیە دەبێ چاوەڕێی کاولکاریەکی پڕۆژە سەربازیەکانیان بکەن لە داهاتوودا و دەوڵەتانی ناتۆش لە هێرشێکی گەورەی سزا بێبەشی ناکەن . دەتوانم بڵێم ئەو کۆبونەوەی ناتۆ زەرەرمەندی یەکەم لە هەڕەشە و گوڕەشەکانی ئەندامانی ناتۆ بێئەندازە پشکی شێر بەر ئەردۆگان و دەوڵەتی تورکیا دەکەوێ ، ئەو سزایانەشی کە تورکیای پێ چاوترسێن دەکەن ئەگەر هاوشێوەی ڕوسیا نەبێ کەمتر نابێ . لە چەند ڕۆژی ڕابردوو چەندین جار باسی گەلێ بابەتمان کرد کە ئێران ناچار دەکەن دەبێ ئیمزایان لە سەر بکات ، بۆیە ئەمڕۆ تڕەمپیش زۆر پێداگری دەکردەوە کە بە هیچ شێوەیەک ڕێگە نادەن جارێکی تر پیتاندنی یۆڕانیۆم لە هیچ کونەشاخێکی ئێران دەست پێبکاتەوە . کەواتە یۆڕانیۆم و پڕۆژەی ساڕوخە دوور مەودایەکانی ئێران دەبێتە خاڵی سەرەکی و ڕێگە نادەن ئێران جارێکی کە هیچ بۆیلەرێک لە سەر بارهەڵگرەکان دابنێ و بە ناوی ساڕوخە دوور مەوداکان شانازیان پێوە بکات .! لە کۆتا ڕۆژی پێش ڕاوەستانی شەڕەکە هەموو لایەک بینیمان کە چەند ساڕوخێک ئاراستەی بنکەی سەربازی چۆڵکراوەکەی عودەیدی قەتەر کرا و هەر بۆ شەوەکەی ئەمیری قەتەر بوو بە کۆتری نامەبەر و کاریگەری ڕاوەستانی شەڕەکە . کەس هەیە پێمان بڵێ بۆ قەتەر بێدەنگی هەڵبژارد .؟ بۆ لەو هەموو بنەکە سەربازیانەی ئەمەریکا لە کەنداو تەنها پەلاماری قەتەر درا .؟ بۆ ئێران نەیوێرا گەروی هورمز دابخا .؟ بۆ ئێران پەلاماری ئەو هەموو کارگە زۆرانەی نەوت و غازەی دەوڵەتانی کەنداوی عەرەبی نەدا .! بۆ حوسیەکانی یەمەن و گروپە چەکدارە توندڕەوە شیعە عێڕاقیەکان نەکەوتنە جوڵە .؟ ئایا قەتەر نەیدەتوانی ڕووبکاتە ( مجلس امن ) و هانا بۆ دادگای نێودەوڵەتی و نەتەوە یەکگرتوەکان ببات .؟ هەموو ئەو پرسیارانە جێی تێڕامان و هەڵوێستە لە سەر کردنن و لێکدانەوەی خۆیان دەوێ ، بەڵام هەموو کاردانەوەکان کرانە قوربانی شەڕ ڕاگرتن و چەسپاندنی کۆمەڵێ سزا بە سەر ئێراندا و هەتا ئێوارێش ئێران و حکومەتەکەیان هەڵپەڕن هەر بە دۆڕاو هەژمار دەکرێن . چونکە قەت چاوەڕێ ناکرێ تەنها سزایەکیش بە سەر ئیسڕائیلدا بسەپێنن ، بۆیە دوور دەخرێتەوە و هەموو ڕێگاکانیش لە کۆتاییدا بە تەلئەبیبدا ڕێدەکەن . ئێستا چاوەڕوان دەکرێ لە ڕۆژانی داهاتوو دانیشتنێک لە سەر ئاستی باڵا لە نێوان ئێرانیەکان و ئەمەریکیەکان ببەسترێ و کۆمەڵێ سزا بە سەر ئێراندا بسەپێندرێ و ئیمزای ڕازیبوون و چۆکدادان بە ئێران ئیمزا بکەن . هەر لەو ترسەشە ئیمڕۆ ئێرانیەکان لە پەرلەمانەکەیان دانیان نا بە خراپی بارودۆخی پێگەکانی پیتاندنی یۆرانیۆم دانا و کارکردن بۆ ئازادی زیاتر لە ناو گەلانی ئێراندا خستە بەر باس و لێکۆڵینەوە . بە پێی قسەکانی تڕەمپیش بێت ناتۆ بەهێز تر و یەکگرتوو تر دەردەکەوێتەوە لە ڕۆژانی داهاتوودا و مزگێنی ئەوەشی ڕاگەیاند کە چۆکدادانی حەماس و جیهادی ئیسلامیش زۆر زۆر نزیک بۆتەوە لە کورترین ماوەدا ئەو شەڕ و برسیەتی و کاولکاریەش یەکجاری ڕادەگیرێ .!

بڵند دلێر شاوەیس  ڕێکەوتی ٢٠٢٥/٦/٢٢ هەریەک لە(د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عێراق، محەممەد شیاع سوودانی سەرۆک وەزیرانی فیدراڵ، د. مەحموود مەشهەدانی سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەران، فایەق زێدان سەرۆکی ئەنجوومەنی باڵای دادوەری) کۆبونەوەیەکی چوار قۆڵییان ئەنجامدا، یەکێک لە تەوەرەکانی کۆبونەوەکە وەڵامدانەوەی داواکاری حکومەتی هەرێمی کوردستان و پرسی ناردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بوو. لە وەڵامدا چوار سەرۆکایەتییەکەی عێراق داوایان لە حکومەتی هەرێمی کوردستان کرد پابەند بێت بە بڕیاری دادگای باڵای ئیتیحادی و جێبەجێی بکات، بۆ ئەوەی حکومەتی فیدراڵی موچەی موچەخۆرانی هەرێم دابین بکات، هەروەها كێشەکانی دیکە بە پێی دەستوور و یاسا چارەسەر بکرێن. بەمشێوەیە بێت پرسی موچه‌ی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان گەڕایەوە بۆ خاڵی سفر، سەرلەنوێ دەستکردنەوە بە پرۆسەی (توطين) و تەسلیم کردنی سەرجەم داهاتە نەوتی و نانەوتییەکانی هه‌رێم بە حکومەتی فیدراڵی، بە گوێرەی بڕیاری دادگای باڵای ئیتیحادی و یاسای بودجەی فیدراڵی. ئەوەی شایانی باسە لە ڕۆژی ٢٠٢٤/٢/٢١ دادگای باڵای ئیتیحادی بڕیارێکی دەرکرد لە داوای ژمارە (٢٢٤ وموحدتها ٢٦٩/اتحادیة/٢٠٢٣)، بڕیارەکە ناسرا بە بڕیاری(توطين). بڕیارەکە بریتی بوو لە پێنج بڕگە: ١- پابەند کردنی سەرۆک وەزیرانی حکومەتی فیدراڵ و سەرۆک وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە (توطین رواتب) ناردنی موچەی موچەخۆرانی سەرجەم وەزارەت و پارێزگا و دەستە و دامەزراوەکانی هەرێم لە فەرمانبەران و خانەنشینان و سودمەندانی تۆڕی پاراستنی کۆمەڵایەتی لە لایەن بانکەکانی حکومەتی فیدراڵییەوە، ئەو بڕە پارەیەی موچەش لە پشکی هەرێم دەبڕدرێت بە پێی یاسای بودجەی ئەو ساڵە و ساڵەکانی دوایی، لەگەڵ پابەندکردنی لایەنە تایبەتمەندەکانی هەرێم بە هەماهەنگی کردنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ وەزارەتی دارایی فیدراڵ سەبارەت بە جێبەجێکردنی ئەم پرۆسەیە بێ گەڕانەوە بۆ نوێنەرایەتی هەرێمی کوردستان لە بغداد. هەروەها پێویستە بانکەکانی حکومەتی فیدراڵ ئاسانکاری بۆ ڕێکارەکانی بەجێگەیاندنی پرۆسەی (التوطین) ئەنجام بدەن تا موچەخۆران لە شوێنی نیشتەجێبونیان موچەکانیان وەربگرن لە ڕێگای ئەو بانکانەوە یان ئەو بانکانەی کە لە هەرێم کراونەتەوە و مۆڵەتی بانکی ناوەندی عێراقیان هەیە، لەگەڵ پابەندبونی بەرپرسانی وەزارەت و دەزگا حکومیەکانی هەرێم بە دروستی داتا و زانیاریەکانی تایبەت بەم پرۆسەیە. بەم شێوەیەش لەدوای ئەنجامدانی پرۆسەکە لە بری ئەوەی سەرۆکی حکومەتی فیدراڵ بە ڕێگای قەرز موچەی موچەخۆرانی هەرێم بنێرێت لە ڕێکای سیستەمی بانکییەوە دەینێرێت و موچەخۆر لە بری ئەوە بەشێوەیەکی دەستی موچە وەربگرێت لە ڕێگای ئەژماری بانکییەوە موچەکەی وەردەگرێت. ٢- سەرجەم وەزارەت و پارێزگا و دەستە و دامەزراوەکانی هەرێم لەکاتی داواکردنی تمویل کردن پابەند دەبن بە فەرمانگەی ژمێریاری وەزارەتی دارایی فیدراڵ وەک هەر وەزارەتێکی حکومەتی فیدراڵ.... ٣- پابەند کردنی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە تەسلیم کردنی سەرجەم داهاتە نەوتی و نانەوتییەکان بە خەزێنەی فیدراڵی بە گوێرەی یاسای (قانون الادارة المالیة الاتحادیة) و وردبينی کردنی داتا و زانیاریەکانی تایبەت بەم داهاتانە لە لایەن دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ بە هەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری و دارایی هەرێم بە پێی(م١٢)ی یاسای ژمارە (١٣)ی ساڵی ٢٠٢٣، یاسای بودجەی ساڵەکانی (٢٠٢٣، ٢٠٢٤، ٢٠٢٥). ٤- سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان پابەند دەکرێت بە ڕێگەدان بە دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ بە هەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی هەرێم بە وردبینی هەژمارە بانکییەکانی هەرێم لە لای بانکی ناوەندی و وردبینی لیستی موچەخۆران و خانەنشینان و سودمەندانی تۆڕی چاودێری کۆمەڵایەتی لە هەرێم. ٥- خاڵی پێنجەم تایبەت بوو بە رسومات و تێچووی داواکە. ئەوەی جێگەی داخە هەموو ئەم بارگرانی و پابەندیانەی خراونەتە سەر هەرێمی کوردستان لەئەنجامی ناشارەزایی نوێنەرانی کورد لە حکومەتی فیدراڵ و ناکارامەیی ئەندامانی کوردە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و بێ توانایی تیمە دانوستانکارەکانی هەرێمە لەگەڵ بەغدا.

دانا حەمە عەزیز ساڵ: ١٩٨٦ کات:  ١:٢٣ ی بەرەبەیانی ٢٦ ی نیسان شوێن شارۆچکەی پریپیات - نزیك شاری چێرنۆبڵ ی ئۆکرانیا.  کارەسات: شکستی ویستگەی کارۆ ئەتۆمیی چێرنۆبڵ ی ئۆکرانیا. ویستگەی ئەتۆمی چێرنۆبڵ ی ئۆکرانیا، چوار کورە بوو، هەر دانەیەکیان هەزار مێگاوات کارەبای بەرهەم دەهێنا. چەندین ساڵ بوو  تێست و ئاماژەکانی شکستی ئەم ویستگەیە دیاری دابوو، بەڵام حکومەتی یەکێتی سۆڤێت، فەرامۆشی دەکرد، تا سەرەنجام کارەساتی لێکەوتەوە.  ئەو بەیانیە تەکنیکارەکان بە ناچاری ئاستی بەرهەمهێنانی کارەبایان کەمکردەوە بۆ ڕێژەی لە ٧%  بەڵام نەیانتوانی ڕێ لە دروستبونی کارەسات بگرن! سەرئەنجام یەکێک لە کورەکان تەقیەوە، کارلێکی زنجیرەیی ئەتۆمیی و تیشکە ئەتۆمیە کوشندەکان دیوارە کۆنکرێتیە پۆڵاینەکانی کورەکەیان بڕی و بە ئازادی یەخەی مرۆڤ و سروشتیان گرت. بڕی ئەو تیشکە ئەتۆمیانەی لە ئەنجامی ئەم تەقینەوەیەدا بڵاو بۆوە، دەیان جار لەو تیشکە ئەتۆمیانە زیاتر بوو کە بەهۆی کارەساتی هێرۆشیما و ناگازاکی بڵاو بونەوە. بە هۆی کارەساتی شکستی ویستگەی "چێرنۆبڵ" وە دەیان کەس گیانیان لەدەست دا، سەدان کەس تیشکاوی بوون و دواتر مردن، هەزاران توشی نەخۆشی و نەزۆکی بوون، ژینگەی ناوچەیەکی فراوان تێك چوو، هەزاران ئاژەڵ مردن یان شێوەیان گۆڕا و تەنانەت ڕەنگی گژ و گیاو درەخت و ماسی ناو ئاوەکانی ناوچەکەش گۆڕان!  بەهۆی ئەم شکستەوە، تیشکی ئەتۆمی لە ڕێگەی تەوژمی باوە بە ئەوروپادا بڵاو بۆوە، حکومەتی ئەوکاتی سۆڤێت، لە سەرەتاوە ڕووداوەکەی شاردەوە، بەڵام دوای ئەوەی زەنگەکانی بڵاوبونەوەی تیشکی ئەتۆم لە سوید لێیان دا، سوید بە پەلە داوای ڕونکردنەوەی کرد، لە وەڵام دا یەکێتی سۆڤێت بە سەرکردایەتی میخائیل گۆرباچۆڤ دانی بە ڕوداوەکەدا نا. بەڵام حکومەتی سۆڤێت، دوای ٣٠ سەعات ئینجا دەستی کرد بە گواستنەوەی ٣٠ هەزار دانیشتوی شارۆچکەی پریپات ی نزیك ویستگەکە، دواتر ناوچەیەکی فراوان ی بە ڕووبەری زیاتر لە چوار هەزار کیلۆمتر دووجا، وەك  ناوچەی کارەساتباری بارگاوی بە تیشکی ئەتۆم ناساند. دوای هەفتەیەکیش بۆ ڕێگرتن لە مەترسی زیاتر، ٨٠٠ پارچەی تیشکاویی کورەکە، بە قوڵیی خرایە ژێر زەویەوە. کۆتایی هەمان ساڵیش تەواوی کورەکە بە کۆنکرێت و پۆڵا داپۆشرا! ساڵی ١٩٩١، کورەی دووەمی ویستگەی چێرنۆبڵ بەهۆی کەوتنەوەی ئاگرەوە، داخرا، بەڵام کورەی سێیەم تا ساڵی ١٩٩٦ کاری دەکرد،  ساڵی ٢٠٠٠ ویستگەی چێرنۆبڵ بەتەواوی داخرا. ساڵی ٢٠١١ حکومەتی ئۆکرانیا دەرگای ڕوخسەتی بۆ هەندێك گەشتیار بەمەبەستی لێکۆڵینەوەی زانستی کردەوە.  وێنەکە: نزیك چێرنۆبڵ ە، ڕێگەیان نەدام بچمە ناوچە کارەستبارەکە.

  هێشتا فەرمانگەكانی حكومەت بەتەواوی نەكەوتوونەتەوە كار، دەوڵەت نیمچە پەككەوتووە، گەندەڵی دەستیپێكردووە، هیچ گرێبەستێك بێ‌ هاوبەشی بەرپرسان سەرناگرێت. 3800 چەكداری بیانی رەگەزنامەیان پێدراوە، زۆربەیان موچەكانیان سەروو 3 هەزار دۆلارە، هاوڵاتیانی سوریا بەلێشاو دەگەڕێنەوە، نرخ و كرێی خانوو ئیجگار گران بووە كوردانی عەفرین و سەرێكانیی و گرێ سپی بەكاروان دەگەڕێنەوە، هێزێك بەناوی ئاسایشی گشتیی لێپێچینەوە لەكوڕان و كچان دەكەن ✍️ سەرتیپ جەوهەر هێشتا دۆخی ژیان و حوكمڕانیی لەدیمەشق ئاسایی نەبۆتەوەو لێكەوتەو كاریگەری گۆڕانی سیستمی حوكمڕانیی بەروونی دیارەو ئەوانەی هاتووشن، هێشتا نەیانتوانیوە نەك سوریا بەڵكو بارودۆخی دیمەشق رێكبخەنەوە. دۆخی ئەمنی لەو ناوچانەی گروپی تەحریری شام (ئەحمەد شەرع) حوكمڕانیەتی بەتەواوی سەقامگیر نەبووە. لەو ناوچانەی پێكهاتەی عەلەوییەكانی لێیە واتە پارێزگاكانی تەرتوس و لازقیە و بەشێك لە حمس و حەما، هێشتا كوشتن و گرتن و رفاندن ماوە، لەبەرامبەردا چەند گروپ و كۆمەڵە چەكداری عەلەوییەكانیش كەپێناچێت ژمارەیان زۆر بێت لێرەو لەوێ‌ جموجۆڵیان هەیە. لەناوخۆی دیمەشقیش سەرباری جۆرێك لەهێمنی باری ئەمنی، بەڵام ململانێیەكی بێدەنگ لەناوخۆی تەحریری شام هەیە. ترس هەیە ئەحمەد شەرع لەلایەن گروپ و باڵە جیاوازەكانی ئەو بەرەیە بكوژرێت، بۆیە بەپێی سەرچاوەیەك (هێشتا بەڕەسمیی پشتڕاستنەكراوەتەوە) ئەمریكاییەكان تیمێكی تایبەتی متمانەپێكراوی سەربازییان بۆ ئەحمەد شەرع دابینكردووە بۆ پارێزگاری لێكردن و دوورخستنەوەی هەر ئەگەرێكی نەخوازراو هەروەكچۆن لەدوای رووخانی رژێمی عیراق بۆ بەشێك لەبەرپرسانی باڵای عیراقیان دابینكردبوو. تائێستا فەرمانگەكانی حكومەت لەدیمەشق بەتەواوی نەكەوتوونەتەوە كارو دەوڵەت نیمچە پەكیكەوتووە. فەرمانگە هەرە گرنگەكانی خزمەتگوزاریی و ژیانی خەڵك وەك فەرمانگەی تاپۆو پۆلیسی هاتوچۆو پاسپۆرت و..تد نەكەوتوونەتەوە كاركردن. ئەوەی هەیە سیمای چەكداریی و هەندێك كاروبار كە زیاتر لەمیدیاكان دەیبیستین، ئەگینا بەكردار هێشتا دەوڵەت نەكەوتۆتەوە كاركردن.  لەرۆژهەڵاتی فورات ئەوەی پێی دەگوترێت فەرمانگەكانی دەوڵەت، بەتەواوی دەرگاكانیان داخراوە، بەڵام فەرمانگەو كارگێڕیی رێڤەبەری خۆسەر كاروبارەكانیان ئاساییەو خزمەتگوزاریی پێشكەش دەكەن. ماوەیەكیشە گفتوگۆو دانوستاندن لەنێوان دیمەشق و قامیشلۆ هەیە بۆ چارەسەركردنی پرسی خوێندن، بەڵام هێشتا هیچ رانەگەیەنراوە. هاوكات حكومەتی نوێی دیمەشق لەناوچەی دروزەكان نییەو كاروبارەكان لەلایەن دروزەكان خۆیانەوە دەكرێت. سەبارەت بەگوزەرانی خەڵك، گرانیەكی ئێجگار سەخت هەیە. ژیانی خەڵك زۆر زەحمەتتر بووە لەجاران. بازاڕەكانی سوریا پڕ بووە لەكاڵای بیانیی، بەڵام خەڵك پارەی لەگیرفان نییە. ئەوەی دەگوترا كە حكومەت لە 400% موچەی فەرمانبەرانی زیاتر كردووە تائێستا هیچ دیار نییە.  ماوەی دوو مانگە موچە لەكاتی خۆی دەدرێت دەدرێت، بەڵام بەهۆی كەمی موچەو بێبەهایی لیرەی سوریا، فەرمانبەران سودی لێنابینن، ئەمە سەرباری ئەوەی ژمارەیەكی ئێجگار فەرمانبەر یان بۆخۆیان وازیانهێناوە یاخود بەتۆمەتی نزیكییان لەرژێمی پێشوو لەكارەكانیان دوورخراونەتەوە. بەپێی زانیاریی، بیانیەكانی ئیدارەی ئێستای حكومەتی سوریا كە ژمارەیان بە 3800 كەس دەخەمڵێنرێت و رەگەزنامەی سورییان پێدرا لەنەتەوەو رەگەزەكانی (ئیگۆریی، ئەلبانیی، چەچانیی، ئۆزبەكیی، توركستانیی، قەوقازیی) ئەمانە موچەیەكی زۆر جیاوازتر لەفەرمانبەرانی سوریا وەردەگرن. بەپێی ئەو زانیارییانە موچەكانیان مانگانە لەنێوان 3 بۆ 3500 دۆلار دەخەمڵێنرێت.  هاوكات ئەو چەكدارانەی كە لەئیدلب بوون و لەگەڵ شەرع گەڕانەوە دیمەشق، ئەوانیش موچەكانیان لەنێوان 300 بۆ 600 دۆلارە، ئەمە لەكاتێكدا فەرمانبەرانی ئاسایی بەشێوەیەكی گشتیی موچەكانیان لەنێوان 20 بۆ 30 دۆلارێكە. ئەوەی جێی سەرنجە، بەشێك لەخزمەتگوزارییەكان بەراورد بەچەند مانگی سەرەتای رووخانی بەعس باشتربوون، وەك ئاو و كارەبا، بەڵام بەهۆی گەڕانەوەی ژمارەیەكی ئێجگار زۆری خەڵك لەتوركیاو ئەوروپاو ئەوانەیشی لەناوخۆ بۆناوچەی دیكە ئاوارەببوون، نرخ و كرێی خانوبەرە لەدیمەشق زۆر گرانبووە، بەجۆرێك مێژووی دیمەشق بەخۆیەوەی نەبینیوە. بەپێی زانیارییەكان ماوەی دوو مانگێكە ژمارەیەكی زۆری ئەوانەی لەناوچە كوردستانیەكانی وەك عەفرین، سەرێكانیی، گرێ سپی لەلایەن توركیاوە نیشتەجێكرابوون بەلێشاو دەگەڕێنەوە ناوچەكانی خۆیان لەدیمەشق و حەلەب و شارەكانی دیكەی سوریا، هاوكات دانیشتوانە رەسەنەكەی ئەو شارە كوردیانە كە بۆ شارە كوردییەكانی دیكەی وەك قامیشلۆو عاموداو حەسەكە ئاوارەببوون، دووبارە دەگەڕێنەوە شوێنی خۆیان. ئەمەش جێی دڵخۆشییە بۆ كورد لەرۆژئاوای كوردستان. ماوەی دوو مانگێكە حكومەتەكەی ئەحمەد شەرع لەڕێی چەند وەزارەتێكەوە ژمارەیەكی زۆر گرێبەستی لەبوارە جیاوازەكانی خزمەتگوزاریی و پێداویستیی هەنوكەیی لەگەڵ ژمارەیەكی زۆر كۆمپانیای بیانیی و ناوخۆیی ئیمزاكردووە. بەپێی زانیاریی هیچ پرۆژەیەك یان گرێبەستێك لەهەر بوارێكدا بێت بەبێ‌ بەشداریپێكردن و پشكداركردنی بەرپرسان جێبەجێنابێت و سەرناگرێت. واتە بەرپرسانی نوێ‌ بەهەمان فەرهەنگ و تێگەیشتنی كۆن دەستیانكردووە بەگەندەڵیكردن و خۆدەوڵەمەندكردن و خۆگونجاندنن لەگەڵ بارودۆخی نوێ‌. دیوێكی دیكەی رووداوەكانی دیمەشق، پرسی جێبەجێكردنی شەریعەت و رووكارە ئیسلامییەكانە كە بارودۆخی دیمەشقی بەتەواوی گۆڕیوە. واتە پەچەو باڵاپۆشیی تەواوەتی ژنان و كچان بووە بەدیاردەو بەروونی لەجادەو شەقامەكان دەبینرێن. حوكمڕانانی نوێ‌، زنجیرەیەك رێكاری نوێیان راگەیاندووە بۆ نمونە سیماكانی كەنار دەریا لەشارەكانی لازقیەو تەرتوس هەڵگیراون و لەبەركردنی شۆرت و هەندێك جلوبەرگ بەتایبەت لەژنان قەدەغەكراوە. هێزێكی تایبەت بەناوی ئاسایشی گشتیی لە كوچەو شەقامەكانی دیمشق دەگەڕێن، لەهەندێك شوێن یەخەی هاوڵاتیان دەگرن و لێپێچینەوەیان لەگەڵ دەكەن، بەتایبەت پرسیار لەبەیەكەوە بوونی كوڕان و كچان دەكەن یاخود كاتێك جلوبەرگی مۆدەو سەردەمیانە لەبەردەكەن. سەرباری رووداوە جیاوازەكان لەدیمەشق و ناوچە جیاوازەكانی سوریا، بەڵام میدیای عەرەبی و رۆژئاوا لەم بارودۆخە بێدەنگن، هۆكارەكەی پشتیوانیی ئەمریكاو بەشێك لەوڵاتانی عەرەبیە لەحوكمڕانانی نوێی دیمەشق بۆیە میدیاكانیان نایانەوێ‌ تیشك بخەنە سەر واقعی نوێی سوریا.

  هەڵۆ حەسەن لەگەڵ هەڵكشانی زیاتری گرژییەکانی نێوان ئیسرائیل و ئێران، شی جینپینگ، سەرۆکی چین لە میانەی پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی ڕووسیا، دەستپێشخەرییەکی چوار خاڵی بۆ ئاشتی و چارەسەرکردنی قەیرانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێشنیار کرد. كە جەخت لە  ئاگربەستێکی بەپەلە  پاراستنی هاوڵاتیانی مەدەنی  دیالۆگ و دانوستانی سیاسی  بەهێزکردنی هەوڵە نێودەوڵەتییەکان بەرەو ئاشتی ئەم دەستپێشخەرییە لە ساتێکی ناجێگیردا دێت هێرشەکانی ئیسرائیل دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێرانی کردە ئامانج، لە کاتێکدا مووشەکەکانی ئێران چەندین پێگەی ئیسرائیلی كردۆتە ئامانج. هەردوولا بەڵێنی تۆڵەسەندنەوەیان داوە و مەترسییەکانی قەیرانەکە لە ژێر کۆنتڕۆڵ دەرچوون دەستپێشخەری چوار خاڵیەكەی شی جینپینگ ئاگربەستی دەستبەجێ  دەبێت هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان دەستبەجێ دوژمنایەتییەکان بوەستێنن. ئاگربەست بەپەلەترین ئەولەویەتە بۆ ڕێگریکردن لە پەرەسەندنی زیاتر و لەدەستدانی ژیان پاراستنی هاوڵاتیانی مەدەنی  سەلامەتی و خۆشگوزەرانی هاوڵاتیانی مەدەنی بێتاوان دەبێت بە هەر نرخێک بێت پشتڕاست بکرێتەوە. پێویستە هەموو لایەک بە توندی پابەندی یاسا مرۆییە نێودەوڵەتییەکان بن و خۆیان لە بەئامانجگرتنی ژێرخانی مەدەنی بپارێزن گفتوگۆ و دانوستان  دیالۆگی سیاسی و دانوستانی دیپلۆماسی تاکە ڕێگای بنەڕەتی و بەردەوامن بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکیەکان. کردەوە سەربازییەکان ناتوانن ئاشتییەکی هەمیشەیی بهێنن بەهێزکردنی هەوڵە نێودەوڵەتییەکان  کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی- بە تایبەتی ئەو وڵاتانەی کە کاریگەرییان لەسەر لایەنەکانی ململانێ هەیە- دەبێت پێکەوە کاربکەن بۆ پێشخستنی کەمکردنەوەی پەرەسەندن و یارمەتی گەڕانەوەی ناوچەکە بۆ ئاشتی و سەقامگیری لە ڕێگەی هەوڵە هاوئاهەنگەکانی ئاشتیسازییەوە --- هەڵوێستی چین پێشنیارە چوار خاڵیەكەی شی جینپینگ هەم پێداویستییە دەستبەجێیەکان و هەم ئاشتی درێژخایەن دەکاتە ئامانج،نێوەندگیری چین لە ئاشتەوایی سعودیە و ئێران و دانوستانەکانی یەکێتی فەلەستین (رێککەوتنی پەکین و جاڕنامەی پەکین) ڕۆڵی بێلایەن و متمانەپێکراوی چین دەسەلمێنێت،چین پێی وایە ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بۆ ئاشتی جیهانی پێویستە و داوای لە زلهێزەکان دەکات- بەتایبەتی ئەمریکا- بەرپرسیارانە مامەڵە بکەن. قەیرانی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆر لە بازنەی ململانێیەکی ئاسایی تێپەڕیوە.هاوکات، ئەمریکا وەک زلهێزێکی گەورە کە کاریگەری تایبەتی بەسەر ئیسرائیلدا هەیە، ڕۆڵێکی بنیاتنەری نەگێڕاوە. بەڵکو بەردەوام بووە لە خۆشکردنی بڵێسەی ئاگرەکە، تەنانەت ئاماژەیە بۆ ئامادەیی "ڕاستەوخۆ بەشداریکردن"، ئەمەش بە شێوەیەکی جددی چاوەڕوانییەکانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ كەمكردنەوەی قەیرانەکە تێکدەدات. لەگەڵ ئەوەی ئێستا ململانێکان گەیشتوەتە ئاستێک کە، پەنجەرەی دەرفەتەکان لەڕادەبەدەر تەسکە کاتێک دۆخەکە لە ژێر کۆنتڕۆڵ دەرچوو، زۆر قورستر دەبێت ڕێڕەوی خۆی پێچەوانە بکاتەوە. لەم کاتە گرنگەدا، چین پێشنیارێکی گشتگیر و پێشبینیکراوی خستۆتە ڕوو - پێشنیارێک کە هەم پێداویستییە دەستبەجێیەکان و هەم چارەسەری درێژخایەن دەگرێتەوە. لە نێو زلهێزە گەورەکاندا، چین یەکەم وڵاتە کە ئەو کارە دەکات و هەستێکی بەهێزی بەرپرسیارێتی نیشان دەدات پێشنیاری چوار خاڵی زۆر ئامانجدارە و باس لە ناوەڕۆکی پرسە هەنووکەییەکان دەکات. داوا لە لایەنە تێوەگلاوەکانی ململانێ و بە تایبەت ئیسرائیل دەکات بە زووترین کات ئۆپەراسیۆنە سەربازیەکان ڕابگرن، بۆ ئەوەی خۆیان لە زیان بە خەڵکی سڤیلی بێتاوان بپارێزن، بە توندی پاڵپشتی چارەسەری سیاسی بۆ پرسی ئەتۆمی ئێران بکەن و داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و بەتایبەت وڵاتانی گەورە کە کاریگەری تایبەتیان لەسەر لایەنەکانی ململانێ هەیە، هەوڵ بدەن بۆ ساردکردنەوەی دۆخەکە. ئەمانە هەموویان خاڵە سەرەکییەکانن کە دەتوانرێت گۆڕانکاری بەرچاو لە ژێر بارودۆخی ئێستادا ڕووبدات پێشنیاری چوار خاڵی چارەسەرە بنەڕەتییەکانی قەیرانەکە دەستنیشان دەکات و ڕێگا کاریگەرەکانی کەمکردنەوەی ململانێکانیش دەخاتە ڕوو. گرنگی بە ئاشتی و ئاسایشی بەکۆمەڵ دەدات و لە هەمان کاتدا نەزم و دادپەروەری نێودەوڵەتی دەپارێزێت. ڕەنگدانەوەی هەڵسەنگاندنی وردی چینە بۆ دۆخەکە و هاوتەریبە لەگەڵ بانگەوازە بەربڵاوەکانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی. ئەمە چوارچێوەیەکی گشتگیرە بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکان کە هەم دەتوانرێت جێبەجێ بکرێت و هەم دەتوانرێت کاری لەسەر بکرێت،بارودۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەوە پشتڕاست دەکاتەوە کە جیهان چووەتە ناو "قۆناغێکی نوێی گێژاو و گۆڕانکاری" و "پێشنیارە چوار خاڵییەکە" گوزارشت لە دیدگای ئەمنی بەردەوامی چین دەکات. لە ململانێی ڕووسیا و ئۆکراینەوە تا پرسی ئیسرائیل و فەلەستین و ئیسرائیل و ئێران پێشنیاری چوار خاڵیی شی جینپینگ بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست  https://www.globaltimes.cn/page/202506/1336566.shtml

هەڵۆ حەسەن لە 25ی تشرینی یەکەمی 1971دا، 26هەمین دانیشتنی کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بە زۆرینەی دەنگ بڕیاری 2758ی پەسەند کرد- 76 دەنگی بەڵێ، 35 دەنگی نەخێر و 17 دەنگی بێلایەن.  ئەم بڕیارنامە مێژووییە مافە یاساییەکانی کۆماری گەلی چین لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا گەڕاندەوە و کۆماری گەلی چینی وەک تاکە نوێنەری شەرعی چین ناساند. لە هەمان کاتدا بەناو "نوێنەرانی چیانگ کای شێک"ی دەرکرد، کۆتایی بە داگیرکردنی درێژخایەن و ناڕەوا لە کورسی چین لە نەتەوە یەکگرتووەکان لەلایەن دەسەڵاتدارانی تایوانەوە هێنا. پەسەندکردنی بڕیارنامەی 2758 سەرکەوتنێکی دیپلۆماسی و سیاسی مۆنۆمێنتال بوو- نەک تەنها بۆ 1.4 ملیار خەڵکی چین بەڵکو بۆ هەموو ئەو نەتەوەوانەی کە یاسا نێودەوڵەتییەکان و سەروەری و دادپەروەری دەپارێزن. بڕیارنامەکە گەڕانەوەی تەواوی چین بوو بۆ سیستەمی نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێگەی پێدا بە مافی خۆی ڕۆڵی خۆی وەک ئەندامێکی دامەزرێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەندامێکی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان دەستپێبکاتەوە.  هەروەها نوێنەرایەتی ئیرادەی بەکۆمەڵی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکرد و ڕەگ و ڕیشەی لە بناغە یاسایی و مێژووییە ڕوونەکاندا هەبوو،بنەمای یاسایی بۆ سەروەری چین بەسەر تایواندا لە مێژە پێش پەسەندکردنی بڕیارنامەکە دامەزراوە. لە سەردەمی جەنگی جیهانی دووەمدا، جاڕنامەی قاهیرەی ساڵی 1943- کە چین و ئەمریکا و بەریتانیا بە هاوبەشی واژۆیان کردبوو.

  دانا هەمزە  ١-  ئێران ئێران، رێژەی هەوێنکردنی یۆرانیۆمی U235 گەیاندۆتە زتاتر لە 60%. بەپێی زانیاریەکانی موساد، ئێران تەنها چەند هەفتەیەکی دەوێت بۆ دروستکردنی نۆ بۆمبی ئەتۆم. ئێران یەك ویستگەی کارەبای هەیە کە بە وزەی ئەتۆم کاربکات، ئەویش ویستگەی بوشەهر ە لەسەر دەریای خەلیج، بەپێی یاسای نێودەوڵەتی ئەم جۆرە ویستگەیە پارێزراو و سەلامەتە و نابێت لە هیچ دۆخێکدا بوردومانبکرێت.  دوو گرنگترین ویستگەی بەرهەمهێنانی یۆرانیۆم ی U235 لە ئێران، هەردوو ویستگەی "نەتەنز" لە نزیك قوم و ویستگەی "فوردۆ" یە لە نێوان ئەراك و قوم. ئیسرائیل ویستگەی نەتەنز ی بۆردومان کردوە و بەتەواوی پەکی خستوە، هەندێك تیشکی ئەلفای کوشندە لە قاتی سەرەوەی ویستگەکە بڵاوبۆتەوە بەڵام بەپێی ئاژانسی نێودەولەتی وزەی ئەتۆم، بەئاسانی کۆنترۆڵ دەکرێت.  ویستگەی ئەتۆمی فوردۆ، لە شوێنێکی سەختی ژێر شاخ دایە، ئەم ویستگەیە بوردومان نەکراوە، چونکە بۆردومانکردنی ئەم شوێنە، قورسە و تەنها بە موشەکی ستراتیجی و تەنها بە ئەمریکا دەکرێت! با چاوەڕێ بین بزانین ترەمپ دەڵێت چی؟! ئێران، هیچ پڕۆژەیەکی بۆ بەرهەمهێنانی وزەی هایدرۆجین نیە، کە زۆر لە یۆرانیۆم ئاڵۆزتر و کاریگەرترە.  ٢-  یۆرانیۆم یۆرانیۆم، ڕەگەزێکی کیمیایی زۆر گرنگە، وەك سوتەمەنی بۆ دروستکردنی وزەی کارەبا و چەکی ئەتۆمیش بەکاردێت. نزیکەی لە 10% ی وەزەی کارەبای جیهان سوتەمەنیەکەی یۆرانیۆمە، هاوکات زۆربەی بۆمبە ئەتۆمیەکانیش لە یۆرانیۆم دروست دەکرێن و هەندێکیشیان لە هایدرۆجین! یۆرانیۆم کانزایەکی قورسە، چڕییەکەی کەمێك لە خوار چڕی ئاڵتونەوەیە، بە جۆرێک بارستایی (قورسایی) یەك مەتر سێجا لە یۆرانیۆم، زیاتر لە 19 تەنە، لە کاتێکدا قورسایی هەمان قەبارە لە ئاسن تەنها 7 تەن و 780 کیلۆ گرامە. ڕەنگی یۆرانیۆمی سروشتی، خۆڵەمێشیە و لە زۆربەی شوێنەکانی سەرزەوی هەیە بە کوردوستانیشەوە. یۆرانیۆمی سروشتی، بە شێوەی سێ فۆرم یان سێ ئایزەتۆپ هەیە، یۆرانیۆم U234 ،U235 ،U238.  زیاتر لە 99% ی یۆرانیۆمی سروشتی لە جۆری (U238)ە لە کاتێکدا تەنها لە 0.7% ی (U235) و ڕێژەیەکی زۆر کەمیشی لە جۆری (U234)ە. یۆرانیۆم، یەکێکە لە هەرە بارستە ئەتۆمیە بەرزە ناجێگیرە تیشکدەرەوەکان، ئەم خەسڵەتەشی وایکردوە بەپێی هاوکێشەی گۆڕینی بارستایی بۆ وزە (E=mc²) لە ڕێگەی پەرتکردنی ناوکی گەردیلەکانیەوە بایەخدار بێت بۆ دروستکردنی وزەی بەرز!  هەموو جۆرەکانی یۆرانیۆم، تیشکدەرەوەن، بەڵام ئەوەی لە بەرهەمهێنانی وزەدا بەکاردێت، یۆرانیۆم ی U235 ە کە بەڕێژەیەکی زۆر کەم لە U238 سوکترە. گەردیلەی ئەم جۆرەی یۆرانیۆم کە 92 (ئەلکترۆن= پرۆتۆن) و 143 نیوترۆنی تێدایە، بە ئاسانی لەت دەبێت و  لە ڕێگەی زیادکردنی یەك پرۆتۆنەوە دەگۆڕێت بۆ یۆرانیۆم U236 و پاشان پەرت دەبێت و دەگۆڕێت بۆ مادەی (باریۆم و کریپتۆن) لەگەڵ جیابونەوەی سێ پرۆتۆن، یان دەگۆڕێت بۆ (زینۆن و سترۆنتیۆم) لەگەڵ جیابونەوەی دوو پرۆتۆن، هەر پرۆتۆنێکی جیابۆوەش پەلاماری گەردیلەکانی دیکەی U235 دەدات و کارلێک دەکات و پاشان زنجیرەیەکی هێشویی کارلێک دروست دەبێت و لەگەڵ هەر کارلێکێکشدا وزەیەکی گەورە بەرهەم دێت.  پرۆژەی بەرهەمهێنانی وزەی یۆرانیۆم، پرۆسەیەکی ئاڵۆز و هێواشە، بریتیە لە بەرهەمهێنانی یۆرانیۆم ی U235 لە ڕێگەی هەوێنکردنی یۆرانیۆم ی U238 وە. پرۆسەی هەوێنکردن لە ڕێگەی هەزاران سەنتەفیوژەوە بۆ دەرهێنان و جیاکردنەوەی U235 لە U238 ئەنجام دەدرێت. بۆ دروستکردنی وزەی پێویست بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا، تەنها ڕێژەی لە3% بۆ لە 20% جیاکردنەوە یان بەرهەمهێنانی یۆرانیۆم ی U235  لە یۆرانیۆم ی U238  پێویستە. بەڵام بۆ دروستکردنی چەکی ئەتۆم، بەرهەمهێنانی لە 90% ی یۆرانیۆم ی U235 پێویستە.

🔻 پەرلەمانێكی 150 كەسی دادەمەزرێت بێ‌ بەشداری هیچ پێكهاتەیەك 🔻 لیژنەیەكی 11 كەسی پێكهێنراوە بۆ دامەزراندنی پەرلەمانی ئینتیقالی، تەنها یەك كوردی ئیخوان-ی تێدا 🔻 رێككەوتنەكەی نێوان عەبدێ‌ و شەرع تەنها وەك بەیاننامەیەك بوو، هیچ پێشكەوتنێك لەوبارەیەوە نییە 🔻 كوردو دیمەشق و ئەمریكا، پەلەی دانوستاندنیان نییە، چونكە زەمینە لەبار نییە. ✍️ سەرتیپ جەوهەر – بەشی یەكەم تائێستا هیچ پێشكەوتن و دۆخێكی نوێ‌ لەپەیوەندی نێوان كورد و دیمەشقدا نییە. ئەوەی هەیە تەنها رێككەوتنێكی نێوان مەزلوم عەبدێ‌ و ئەحمەد شەرع بوو كە لەسەرەتای بەهاری رابردوو كرا، بێئەوەی هیچ پێشكەوتنێكی نوێ‌ بەخۆیەوە ببینێت.  رێككەوتنەكە لەسەر كاغەز مایەوەو رێككەوتنەكەش تەنها وەك بەیاننامەیەك تەماشا دەكرێت نەك نەخشەڕێیەك بۆ یەكلاییكردنەوەی پرسی كوردو بەشداری لەحوكمڕانی نوێی دیمەشق. لەماوەی چەند هەفتەی رابردوو وەفدێكی رۆژئاوای كوردستان سەردانی دیمەشقی كرد، بەڵام زیاتر بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنەكەی حەلەب و گەڕەكە كوردییەكان (ئەشرفیەو شێخ مەقسود) بوو، كە بووەهۆی گۆڕینەوەی هەندێك گیراو و جێبەجێكردنی چەند كاروبارێكی گەڕەكەكان.  چەند رۆژێكیشە كۆبونەوەی لایەنی پەیوەندیدار لە پەروەردەی دیمەشق و ئیدارەی رێڤەبەری خۆسەر دەكرێت بۆ چارەسەركردنی پرسی تاقیكردنەوەی خوێندكارانی پۆلە كۆتاییەكانی خوێندنگاكانی دەوڵەت كە ژمارەیان دەگاتە 70 هەزار خوێندكار. ئەوەی ئێستا دەیبینین پێناچێت هەردوولا (كورد و دیمەشق) لەم كاتەدا پەلەی رێككەوتنیان بێت، حەماسی دان و ستاندنیان نییە، چونكە زەمینە بۆ قبوڵكردنی واقعی نوێ‌ لەبار نییە، بەتایبەتیش لەلایەن دیمەشقەوە كە هەموو شێوازێكی لامەركەزیی رەتدەكاتەوە.  هاوكات ئەمریكاش هەڵوێستی روون نییە و ئیدارەی ترەمپیش جێگەی متمانە نییە، رەنگە ئەمریكاش پەلەی هەڵدانەوەی دۆسیەی كوردو دیمەشقی نەبێت تا پرس و دۆسیە گرنگەكانی دیكەی یەكلایی نەبنەوە بەتایبەتیش پرسی ئێران لەناوچەكە، بۆیە پێدەچێت دۆخی ئێستای كورد لەسوریا بەبێ‌ یەكلایی بوونەوە بۆ كاتێكی درێژ بەردەوام بێت.  هاوكات لەگەڵ ناڕۆشنیی داهاتووی سوریا، ئەحمەد شەرع سەرۆكی ئیدارەی دیمەشق بەردەوامە لەهەنگاوەكانی بەرەو تاكڕەویی و بەناوەندیكردنی دەسەڵات و پەراوێزخستنی پێكهاتەكان. دەبینین لەماوەی چەند رۆژی رابردوو بەپێی مەرسومێكی كۆماریی لیژنەیەكی 11 كەسی پێكهێناوە كە بەپێی ماددەی 24ی ئەو دەستورەی كاتیەی رایگەیاند كاریان دەستنیشانكردنی ئەندامانی پەرلەمانی كاتی سوریایە كە لەمەرسومەكەدا هاتووە 150 ئەندام دەبێت و لە 30% شەرع بەخۆی دەستنیشانیان دەكات. لەو لیژنە 11 كەسیە تەنها یەك كوردی تێدا بەناوی (محەمەد خزر وەلی) كەخەڵكی شاری عامودایەو لەئیخوانەكانی سوریایە، زیاتر لە 10 ساڵە رۆژئاوای كوردستانی نەبینیوە.  بەپێی مەرسومەكە ئەو 150 ئەندامە بەسەر پارێزگاكان دابەشكراوەو رۆژئاوای كوردستان بەهەرسێ‌ پارێزگای (حەسەكە، رەققە، دێرزۆر) تەنها 15 ئەندامی بەردەكەوێت، كە دەكاتە لە 10%ی ئەندامان، ئەمە لەكاتێكدا تەواوی ئەو ئەندامانە لەلایەن ئەحمەد شەرع و لیژنەكە دەستنیشان دەكرێن بەبێ‌ گەڕانەوە بۆ ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان. واتە پەرلەمانێك بۆ قۆناغی گواستنەوە دادەمەزرێنرێت تەواوی ئەندامەكانی لەلایەن خودی ئەحمەد شەرع و گروپەكەی دەستنیشان دەكرێن بەبێ‌ گەڕانەوە بۆ هیچ بنەمایەكی دیموكراسی و بێ‌ نوێنەرایەتی و بەشداری پێكهاتە گرنگەكانی وەك كوردو عەلەویی و دروز و مەسیحییەكان.  هەروەك چۆن لەنوسینەوەی دەستورو هەنگاوەكانی دیكەی دوای رووخانی رژێمی ئەسەد هیچ گروپێكی سیاسی و هیچ پێكهاتەیەك بەشدارنەبووە. لەماوەی 8 مانگی دوای گۆڕانی رژێم لەسوریا، دەبوو بەرچاوروونیەك لەبارەی داهاتووی سوریا دروست ببێت، بەڵام ئەوەی ئەو هەنگاوانەی دەیبینین تەنها گۆڕانی رژێمێكی دیكتاتۆرە بەرژێمێكی دیكە كە لەهێڵە گشتییەكان جیاوازییەكی ئەوتۆیان نییە. بۆ نمونە لەبارەی چارەسەركردنی خواستی پێكهاتەكان بۆ بەیەكەوە ژیان بەشداریكردنیان لەحوكمڕانیی نوێی ئەو وڵاتە، هەمان تێروانینی رژێمی بەعسیان هەیە كە بریتیە حوكمڕانیەكی مەركەزیی دوور لە هاوبەشبوون و بێ هیچ بەشدارییەك لەحوكمڕانیی. سەبارەت بەپرۆسەی گواستنەوەی دەسەڵاتیش، دەبینین هەنگاوەكانی ئەحمەد شەرع بەدەرە لە بنەماكانی دیموكراسیی، بگرە هەنگاوەكان برتییە لەگواستنەوەی لەدەسەڵاتدارێتیەكی دیكتاتۆری شۆڤینی قەومیی كەبریتی بوو لەرژێمی بەعس بۆ دەسەڵاتدارێتیەكی دیكتاتۆری قەومیی ئاینیی. ئەوەتا هەشت مانگ بەسەر رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد تێدەپەڕێت كەچی تائێستا هیچ مەرجەعیەتێكی شەرعیی و دەستەجەمعیی بەبەشداری پێكهاتە قەومیی و مەزهەبیی و سیاسی لەدیمەشق دروستنەكراوە، بەڵكو ئەوەی دیارە تەنها ئەحمەد شەرع وەك حاكمی ئێستای سوریا بەپێی بەرژەوەندی خۆی و گروپەكەی نەخشەڕێی چەسپاندنی دەسەڵاتدارێتی بڕیار دەدات، نە حزبێكی سیاسی و نەگروپێك و نەهیچ پێكهاتەیەك لەبڕیاردانی سوریای نوێ‌ بەشدار نین.

  بەپێى وتەى چەند سەرچاوەیەک ئیسرائیل چەند مانگێکە بە قاچاخ و بەشێوەى پارچە پارچە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراوى گەیاندوەتە ناو ئێران لە ڕێگەی جانتا و بارهەڵگر و کۆنتێنەرو کەشتیەوە. بەشێکى ئەو کەلوپەلانە وەک کاڵاى بازرگانى مامەڵەی پێوەکراوەو ئەوانەى بارەکانیان گواستوەتەوە ئاگاداری ئەوەنەبوون ئەو بارانە پارچەى درۆنن و دەبرێنە ناو ئەو وڵاتەوە. ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ"ی ئەمریکی، ڕاپۆرتێکى بڵاوکردوەتەوە کە تیایداچەند وردەکارییەکى ئاشکرا کردوە کە چۆن ئیسرائیل و دەزگاى مۆساد فرۆکە و بۆم و هەواڵگرەکانیان گەیاندوەتە ناو ئێرانەوەو دواتر لە هەینى ڕابردوو هێرشەکانیان پێ ئەنجامداوە. ڕۆژی دووشەممە ڕۆژنامەى ناوبراو بە پشتبەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان لە ئۆپەراسیۆنی مۆساد بڵاویکردەوە، ئیسرائیل بە بەکارهێنانی چەندین ڕێگەی جیاواز فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هێرشبەری بە قاچاخەوە بردووەتە ناو ئێرانەوە. ئەو سەرچاوانەى کە ئامادەنەبوون ناوى خۆیان ئاشکرا بکەن بە ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ"ی ئەمریکیان ڕاگەیاندووە، چەند سەرچاوەیەک ئیسرائیل چەند مانگێکە بە قاچاخ و بەشێوەى پارچە پارچە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراوى گەیاندوەتە ناو ئێران لە ڕێگەی جانتا و بارهەڵگر و کۆنتێنەرو کەشتیەوە. دواتربریکارەکانی مۆساد لە ناوخۆی ئێران ئەو ئامێرانەیان کۆکردەوەتەوەو بەسەر ئەو تیمانەدا دابەشیان کردوە کە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیان بۆ بەکارهێنان ئامادەکردبوو. هەر بەپێى ناوەڕۆکى ڕاپۆتى ڕۆژنامەکە سەرکردەکانی تیمەکان لە دەرەوەی ئێران مەشق و ڕاهێنانیان پێکراوە و گەیەندراونەتە ئێران بۆ ئەوەی لێهاتوویی و شارەزاییەکانى بگوازنەوە بۆ تیمەکانی سەر زەوی کە کارەکان ئەنجامدەدەن. سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوەشکردووە، کاتێک هێرشە ئاسمانییەکان دەستیپێکردووە، تیمەکان ئەو چەکانەیان بەکارهێناوە بۆ دەرهێنانی سیستەمی بەرگری ئاسمانی لە هەمان کاتدا لە کاتی دەرچوونیان لە پەناگەکاندا بەر موشەک هەڵگرەکانی سەرزەوی بۆ سەرزەوییان داوە و لە تۆڵەسەندنەوەیەکدا لە ئیسرائیل تەقەیان لێدەکرا. کاتێک ئیسرائیل بەرەبەیانی ئەمڕۆ هەینی هەڵمەتی هێرشى شۆکهێنەرى لە ئێران دەستپێکرد، هەروەها فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی کوادکۆپتەری هەڵگری تەقەمەنی و موشەک و کەرەستەی ئاڵۆزی جەنگى دیکەی بەکارهێنا کە لە ناوخۆی ئێراندا دانرابوون پێشتر، کەتوانیان هێرشی ورد بکەنە سەر زانایانی ئەتۆمی ئێران، سەرکردە سەربازییەکان، تانکى دژە فڕۆکە و مووشەکی زەوى بە زەوى. پێشتر باس لەوە کرابوو کە ئیسرائیل ساڵانێکە دەستى بە ئامادەکاری بۆ ئۆپەراسیۆنی دژی بەرنامە ئەتۆمی و مووشەکییەکانی ئێران کردوە، لەوانە دروستکردنی بنکەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە ناوخۆی ئێران و قاچاخکردنی سیستەمی چەکی ورد و کۆماندۆ بۆ ناو وڵاتەکە.