خەبات کوردە دەگێڕنەوە لە زنجیرە چەند ساڵیە دڕاماکەی تورک کە نازانم تا ئێستاش بەردەوامە یان نا ، عەلەمداری پاڵەوان ئەگەر کار و چالاکیەکی لێ عاسێ دەبوو ، خێرا خۆی دەگەیاندە پیاوێکی پیری بە ساڵا چوو وەکو ڕابەر ڕێنمایی دەکرد بە ناوی ( بابە زازا ) . لە ڕاستیدا ئەو بابە زازایە وەکو سەرۆکی دەوڵەتی قوڵی تورکیا حیسابی بۆ دەکرا و ڕێنمایی و پلانی بۆ عەلەمدار دادەنا . دوای ئەوەی ئەردۆگان لە گەڵ دۆناڵد تڕەمپ کۆبۆوە و زۆر بە ژیرانە ئەردۆگانی ڕەزیل کرد و پێش ئەوەی تڕەمپ ڕازی ببێ بە فرۆشتنی کۆمەڵێ فڕۆکەی مەدەنی و سەربازی ، کە بای دەیان ملیار دۆلار دەبوو بە قەرزی درێژ خایەن ، هەندێ داواکاری قورسیان فەرز کرد بە سەریدا کە باوکی ئەردۆگانیش لەو کاتەدا ناتوانێ جێبەجێیان بکات . ئەردۆگان هەر لە ئەمەریکاوە بڕیایدا کە کۆمەڵێ تانک و زرێپۆش لە دەروازەی بابوهەواوە بگەیەنێتەوە ڕۆژهەڵاتی شاری حەڵەب و سەر لەنوێ شەڕ بە هێزەکانی هەسەدە بفرۆشنەوە . دوای ئەوەی هەسەدە شکستیان بە پەلامارەکانی چەتەکانی سەر بە تورکیا هێنا و هەڕەشەی ناردنی هێزێکی گەورەی پڕ چەکیان کرد بۆ هەر سێ شارەکانی سەر دەریای سپی عەلەوی نشین و هێزەکە گەیشتنە نزیک ۱٠٠ کیلۆمەتری خوار شاری حەما ، خێرا تۆم بەڕاک گەیشتە حەسەکە و بە ئامادە بوونی بەرپرسانی سەربازی سوپای ئەمەریکا کۆبونەوەیەکی سەرکەوتویان ئەنجامدا و بەڕاک و عەبدی ڕایانگەیاند کە زۆر هاوبیر و هاوڕا بووین ، لە بەرامبەردا ئەنقەرە شێت و هار بوو و هاکان فیدان نەیتوانی سەرکەوتوو بێ بۆ ئەوەی بزانێ باسی چیان کردوە و لە سەر چی ڕێککەوتون ، خێرا دوای چەند کاتژمێرێک لەو کۆبونەوەیەی حەسەکە پەلاماری هەر دوو گەڕەکە کورد نشینەکەی شاری حەلەبیان دا و بە دەیان تانک و زرێپۆش کەوتنە پەلاماردان و گەمارۆ دان . دوای چەند کاژمێرێک لە گرژی و ئاڵۆزی و هەڕەشەکانی مەزڵوم عەبدی و بە هەوڵی ئەمەریکا پەلامارەکە ڕاگیرا و چەندین کوژراو و برینداریشی لێکەوتەوە و چەتەکانی ئەردۆگانیش بە ملی شکاوەوە بێدەنگیان هەڵبژارد و کشانەوە . ئەمڕۆ بەیانیش تۆم باڕاک و مەزڵوم عەبدی و دوو ژنە جەسورەکەی ڕۆژئاڤا گەیشتنە کۆشکی کۆماری لە دیمەشق و لە گەڵ ئەبو محەمەد جۆلانی کۆبونەوەیەکیان ئەنجامدا . بە پێی هەواڵەکانی ناو کۆشک بێ پێش چاوپێکەوتنەکەی جۆلانی وەزیری بەرگریەکەی ناچار کراوە بە بەیاننامەیەک ڕایبگەیەنێ کە شەڕ لە گەڵ هێزەکانی هەسەدە لە تەواوی بەرەکانی شەڕ ڕاگیراوە و هەر کەسێکیش سەرپێچی بکات لە هەر دوولا ، دەستبەجێ لێپرسینەوەی لە گەڵ بکرێ . ( بروسکەکەی مەرهەف ئەبوو قەسرەی وەزیری بەرگری دیمەشق و کاتی چاوپێکەوتنەکەی جۆلانی ئەوە دوو پاتدەکاتەوە کە دوو کاتژمێر جیاوازی هەبووە .) لەو کەین و بەینەدا هاکان فیدان بە پەلە ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریای بانگێشتی ئەنقەرە کرد . بەڵێ کۆبونەوەکە ئەنجامدرا و هەندێ هەواڵ دزەیان کرد کە گوایە شەڕع و عەبدی بە ئامادە بوونی هەر یەکە لە تۆم باراک و ئەدمیڕاڵ بڕاد کووپەر ی بەرپرسی هێزەکانی سوپای ئەمەریکا لە ناوچەکە ڕێککەوتون کە حوکمەزاتیەکی هاوشێوەی هەرێم بەو مەرجەی ناوی فیدڕاڵی و کۆنفیدڕاڵی تێدا نەبێت ، لە ژێر سایەی دەستوری حکومەتە کاتیەکەی ئەلشەڕع جێی بۆ بکرێتەوە و هێزەکانی هەسەدەش وەکو فەیلەقێکی سەربەخۆ لە ناو سوپای سوریادا بە ناوی پاسەوانانی سنور جێی بۆ بکرێتەوە و لە بەرامبەردا ڕێژەیەک لە نەوت و غاز و داهاتی سنورەکان و نانەوتیەکان بۆ دیمەشق مسۆگەر بکرێ . هەر دوا بە دوای ئەو کۆبونەوە و ڕێککەوتنە خێرا ئەسعەد شەیبانی هاوشێوە عەلەمدارەکە خێرا گەیشتە لای بابە فیدانەکەی و تەواوی ڕێککەوتنەکەیان ڕادەستی ئەنقەرە کرد . ئێستا لە وانەیە زۆرێک لەوانەی کە ئەو بابەتە دەخوێننەوە ڕێک بیریان بۆ کۆتایی هێنان و ڕێککەوتنەکانی تاڵەبانی و بارزانی لە پاریس و دوایش کە لە بەردەم مارلین ئۆلبڕایتی وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا ئەنجام درا و چۆن چۆنی خێرا تورکیا و دەزگا جاسوسیەکەی و بابە زازاکەی تەواوی خاڵەکانی ڕێکەوتنەکەیان لە سەر سینیەکی زێر لە بەردەم داندرا . ئازیزانم ئێستا زانیتان عەلەمدار و بابە زازا کێیە .؟ هیوارم سەرکردەکانی ڕۆژئاڤا هەتا پێیان دەکرێ توند ڕەفتار لە گەڵ دیمەشق بکەن و هەردەم زاڵبن بەسەریاندا ، بۆ بەدەست هێنانی مافەکانی خۆیان .
دوای تێپەڕبوونی کەمتر لە ٢٤ کاتژمێر بەسەر ئاڵۆزییەکانی دەوروبەری حەلەب دا، هەروەها تێپەڕبوونی چەند ڕۆژێک بەسەر دیدارەکەی تۆم باراک، نێردەی سەرۆکی ئەمەریکا لەگەڵ بەرپرسانی دیمەشق و مەزڵوم عەبدی، بەرپرسانی سوریاو هەسەدە لەسەر مێزی گفتووگۆ کۆبوونەوەو ئاگر بەستیان ڕاگەیاند. هەرکات ئاڵۆزی لەنێوان حکومەتی دیمەشق و هێزەکانی سوریای دیموکرات هەسەدە دروست دەبێت، هەموو چاوەکان دەچنەوە سەر ڕۆڵی ئەمەریکا بەوەی چۆن جارێکی تر ناچاری دانوستانیان دەکات، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە: پەیوەندی ئەمەریکا چۆن لەگەڵ هەسەدە دروستبوو؟ لە شەنگالەوە تا کۆبانی دوای هێرشەکانی داعش بۆ سەر شەنگال و هاتنە سەر هێڵی ئەمەریکا بۆ شەڕ دژی ئەو ڕێکخراوە، هێشتا پەیوەندی نێوان ئەمەریکاو هێزەکانی سوریای دیموکرات نەڕۆیشتبووە سەر ڕێچکەی خۆی. ئەندازیاری دروستکردنی پەیوەندی لە نێوان ئەمەریکاو هەسەدە برێت مەکگۆرک، نوێنەری پێشووی سەرۆکی ئەمەریکا بوو لە ناوچەکە، کە ناوبراو بۆ یەکەمجار نوێنەرێکی هەسەدە لە سەرووبەندی شەڕی شەنگال دا لە سلێمانی دەبینێت. ئەوکات برێت مەکگۆرگ لە سیاسەتی تورکیا نیگەران دەبێت و پێیوادەبێت، تورکیا پشتگیری گروپە توندڕەوەکان دەکات و پێچەوانەی سیاسەتی ئەمەریکا یاری دەکات. دوای دیدارەکەی سلێمانی لەگەڵ نوێنەرەکەی هەسەدە، پەیوەندی لە نێوان مەکگۆرک و هێزەکانی سوریای دیموکرات توندوتۆڵ دەبێت. مەکگۆرک تێدەگات لەوەی ئەمەریکا پێویستی بەهەسەدە دەبێت، هەم بۆ شەڕی دژی داعش، هەم بۆ مانەوەی جوگرافیایەک لە ژێر کۆنترۆڵی هێزێکی نزیک لە خۆی، تا لەوێوە ڕۆڵی بەردەوام بێت لەسوریا. لەکاتێکدا تا ئێستا نزیکەی ١١ هەزار شەڕڤانی هەسەدە بوونەتە قوربانی، بەڵام ئەمەریکا کەمترین قوربانی لە سوریا داوە، هەسەدە هۆکاربوو بۆ ئەوەی ئەمەریکا سەربازی خۆی بە کوشت نەدات، ئەمەریکاش بەچەک و تەقەمەنی و مەشق و ڕاهێنان پاڵپشتی هەسەدە بکات. دواجار پەیوەندی نێوان هێزەکانی ئەمەریکاو هەسەدە دەگاتە ئاستێک، ئەمەریکا وەکچۆن سود لە هێزەکانی خۆی وەردەگرێت، بەهەمانشێوە توانای سود وەرگرتنیشی لە هێزەکانی سوریای دیموکرات دەبێت. ئەوەی بۆ ئەمەریکاییەکان مایەی گرنگی پێدان و سەرنج بووە، ئەوەیە هێزەکانی هەسەدە خێرا بڕیار دەدەن و زوو بەرەو ئامانجەکان دەجوڵێن، بەوپێیەی هێزێکی خاوەن یەک بڕیارن، ئەمەش کاتێکی زۆر لە بڕیارداندا بۆ ئەمەریکا دەگێڕێتەوە. یەکێک لە نیگەرانییەکانی ئەمەریکا لە هێزی پێشمەرگە ئەوەیە، فرە مەرجەع و فرە بڕیارە، تا بڕیارێک دەخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە کات و ڕاوێژی زۆر دەوێت، لەکاتێکدا دۆخەکە بۆ هەسەدە پێچەوانەیە. لە ئێستادا سەرباری ئەوەی نێردەی سەرۆکی ئەمەریکا نزیکایەتی لەڵ تورکیاو کەنداو هەیە، بەڵام لە ترسی ڕای نێوخۆیی وڵاتەکەی بە ئاشکرا ناوێرێت پشت لە هەسەدە بکات. وێنەیەکی وا لە ناوخۆی ئەمەریکا دروست بووە، هەسەدە هێزێکی شەڕکەری تۆکمەو هاوپەیمانی ئەمەریکایە، ئەمەش وایکردووە هەوڵە بەردەوام و یەک لە دوای یەکەکانی تورکیا دژی ئەو هێزە تا ئێستا بێ ئەنجام بێت. پلانی ئەمەریکا پێش هەسەدە پێش دروستبوونی هەماهەنگی لە نێوان ئەمەریکاو هەسەدە، دەزگای هەواڵگیری ئەمەریکا هەوڵیدا بەشێک لە گروپە توندڕەوەکان بەلای خۆیدا ڕابکێشێت و سودیان لێوەربگرێت، بەڵام هەوڵەکانی بێ ئەنجام بوو. هۆکاری شکستهێنانی هەوڵەکانی دەزگای هەواڵگیری ئەمەریکا بۆ ڕاکێشانی کۆمەڵێک گروپی توندڕەو بۆ دژایەتی داعش ئەوەبوو، ئەو گروپانە لەناو خۆیاندا ناکۆک بوون و توانای جێبەجێکردنی ئەجێنداکانیان نەبوو. دوای ئەوەی دەزگای هەواڵگیری ئەمەریکا لە بەکارهێنانی کۆمەڵێک گروپی توندڕەو نائومێد دەبێت، دواجار لە ڕێگەی برێت مەکگۆرگەوە ڕوو لە هێزەکانی هەسەدە دەکات. ئەوەی هەسەدە لە چوارچێوەی شەڕی دژی داعش دا ئەنجامیدا، بۆ هێزەکانی ئەمەریکا مایەی گرنگی پێدان بوو، بەو پێیەی ئەم هێزە وایکرد ئەمەریکا بەبێ ئەوەی سەربازی خۆی بەکار بهێنێت، بتوانێت بەرەنگاری داعش ببێتەوە لە سوریا.
هیوا ڕەفیق/ مامۆستای زانکۆ هەر دوو گەڕەکی شێخ مەقسود و ئەشرەفییە دەکەونە ڕۆژهەڵاتی پارێزگای حەلەب، تایبەتمەندی دیاری ئەم دوو گەڕەکە ئەوەیە تەواوی دانیشتوانەکەی بە درێژای هەزاران ساڵە کوردنشینن، هەر بۆیە خاوەنی کلتور و زمان و جلوبەرگی تایبەت بە خۆیانن، لە ڕووی کارگێڕییەوە گرێدراوی پارێزگای حەلەبن. دانیشتوانەکەی بەدرێژای جەنگی ١٣ ساڵەی ناوخۆی سوریا بە خوێنی (خورت و لاو) خۆیان پارێزگاریان لەمانەوەی شوناس و کلتوری خۆیان کردووە. ئەوان واتا دانیشتوانی ئەو دوو گەڕەکە کوردنشینە بە پاڵپشتی سەربازی و لۆجستی هێزەکانی سوریای دیموکرات هەڵساون بەدامەزراندنی ئەنجومەنێک بە ناوی (ئەنجومەنی گشتی خۆبەڕێوەبەری شێخ مەقسود و ئەشرەفیە) بۆ ڕایکردنی کاروبارە کارگێڕی و دارایی و پەروەردەییەکانیان. خاڵێک کە جێگەی تێڕامان و سەرەنجێکی قوڵە ئەوەش ئەویە لەسەر زەوی ئەو دوو گەڕەکە بە دووری ٢٤ کیلۆمەتر دابڕاو و دوورن لە جوگرافیای سیاسی و کارگێڕی و سەربازی هەرێمی بەڕێوەبەری خۆسەری دیموکرات، واتا ڕۆژئاوای کوردستان، لەگەڵ ئەو دابڕانە جوگرافیایەش کەهەیە هەموو پاڵپشیەکی دارایی و سەربازیان لە هێزەکانی سوریای دیموکراتەوە پێدەگات. ڕۆژی ١ـی نیسانی ٢٠٢٥ پاش گفتوگۆیەکی قوڵ لە پارێزگای حەلەب ڕێککەوتنێکی ١٤ خاڵی سەبارەت بە هەردوو گەڕەکی کوردنشینی شێخ مەقسود و ئەشرەفیە لە نێوان ئەنجومەنی ئەو دوو گەڕەکە و دەسەڵاتدارانی دیمەشق هاتە ئیمزاکردن. ئەمەش هەنگاوێکی گرنگ بوو بۆ بەرەوپێشبردنی سەقامگیری و پێکەوەژیان لەو پارێزگایە لە پاش ڕوخانی دەسەڵاتی ئەسەد. گرنگترین ئەو بەندانەی ئەو ڕێکەوتنە لەخۆی گرتووە بریتیە لە سپاردن و پاراستنی ئەو دوو گەڕەکە کوردە بە هێزەکانی ئەنجومەنی گشتی خۆبەڕێوەبەری و ئاسایشی ناوخۆ. لە ڕێکەوتنەکەدا هاتووە پێویستە پارێزگاری لە سیستەمی (پەروەردە و خوێندنی کوردی بە زمانی کوردی) بکرێت تا ئەو کاتەی بڕیارێکی هەمەلایەنە و ڕێکەوتن لەگەڵ باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا دێتەئاراوە، هەروەها بە پێی ناوەڕۆکی بەندەکانی ڕێکەوتنەکە پێدانی دەسەڵاتی ئیداری، خزمەتگوزاری، ڕۆشنبیری و فەرهەنگی بدرێت بە ئەنجوومەنی گشتی هەردوو گەڕەک لەگەڵ بوونی هەماهەنگی لە تەنیشت دامەزراوە خزمەتگوزاری و ئەمنییە پەیوەندیدارەکان لە پارێزگای حەلەب. دیسان هەر بەپێی ڕێکەوتنەکە میکانیزمی تایبەت بۆ بەدیهێنانی ئەم کارە دیاریکرا و ناوەڕۆکی ڕێککەوتنەکە دووپاتی دەکاتەوە کە هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ بازگەکانیان لە هەردوو گەڕەکەکەدا لە شوێنی خۆیان دەمێنێتەوە بۆ پاراستنی ئاسایشی خەڵکی لەگەڵ بوونی هەموو نگی ئەمنی لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆ بەڵام بەداخەوە لە ئێستادا پێچەوانەکەی ڕودەدات لەسەر ئەروی واقع. لە مادەی ١٢ـی ڕێککەوتنەکەدا هاتووە “هەردوو لایەن هەموو زیندانەکانی پارێزگای حەلەب ئازاد و ئاڵوگۆڕیان دەکەن”. هەر بۆ هەمان مەبەست لە مانگی حوزەیران ئاڵوگۆڕی زیندانیان لەنێوان ئەنجومەنی گشتی گەڕەکی شێخ مەقسود و ئەشرەفیە و دەسەڵاتدارانی دیمەشق ئەنجامدرا. دەسەڵاتدارانی سوریای نوێ لە حەلەب بە پێی ناوەڕۆکی ڕێکەوتنەکە بەڵێنیاندا بەرپرسیارێتی نەهێشتنی هەر هەڕەشەیەک بۆ سەر گەڕەکەکان لە ئەستۆ بگرن، لە هەمان کاتدا هەوڵە هاوبەشەکان بۆ کەمکردنەوەی ئەو مەترسیانە مسۆگەر دەکەن و ڕێککەوتنەکە گەرەنتی ئازادی هاتوچۆی دانیشتوانی ئەو دوو گەڕەکە لە ناو شار و دەرەوەی شار بەبێ بوونی هیچ هەراسانکردنێک لەخۆ دەگرێت. هەروەها نوێنەرایەتی تەواو بە هەردوو گەڕەکەکە دەبەخشێت لە ئەنجومەنی پارێزگا و ژووری بازرگانی و دامەزراوەکانی تر لە پارێزگای حەلەب. بەڵام لەجیاتی جێبەجێکردنی ئەو بەڵێنانەی بەخەڵکی ئەو گەڕەکانە درا لەلایەن حکومەتی سوریاوە پاش پێنج مانگ زۆرینەی بەندەکانی ئەم ڕێکەوتنە ١٤ خاڵییە بووە مەرەکەبی ووشکەوەبووی سەر کاغەز و جێبەجێنەکرا، بەپێچەوانەوە لەئێستادا بارودۆخ گەیشتووە بەوەی هەرچی ئەو دەروازە و دەرگایانەی چوونە ژورەوە و چوونەدەرەوەی ئەو دوو گەڕەکە بە دیواری بەردین و ساتری خۆڵ گەمارۆیەکی مرۆیی، ئابوری و سەربازی توند دراوە بەسەر خەڵکی شێخ مەقسود و ئەشرەفییەی کوردنشین، بۆیە ئەوانیش بەناچاری کەوتوونەتە بەرگری و پاراستی ناموس و کەرامەتی خۆیان لەهەمبەر هێرشی چەتەکانی حەمزات و عەمشەی گرێدراوی حکومەتی نوێی سوریا. هەڵسوکەوتی دوژمنکارانە و نا بەرپرسانە لە دروستکردنی کێشە و ڕێگری ئەم گروپە چەکدارانە بەرامبەر خەڵکی شێخ مەقسود و ئەشرەفییە بە ئاگاداری و پاڵپشتی سەرۆکی سوریا بووە، دوودڵی و ئاماژەیەکی مەترسیدار هەیە لە دووبارەبوونەوە هەمان سیناریۆی کۆمەڵکوژی ساڵی ٢٠٢٤ چەکداران و ملیشیاکانی سوریای بەرانبەر بە عەلەوییەکان لە هەردوو پارێزگای لازقیە و تەرتوس و کۆمەڵکوژی پارێزگای سوەیدای زۆرینە درووز نشین و شیعەکانی دەوروبەری دیمەشق. بە هۆکاری ئەوەی ئەو چەکدارانە هەڵگری بیری توندئاژۆی داعشی و قەومین لە ماوەی کەمتر لە ساڵێکدا بە بەرچاوی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و وڵاتانی زلهێزەوە ٣ کۆمەڵکوژیان ئەنجامداوە بەرامبەر بە پێکهاتە ئاینی و نەتەوەییەکانی سوریا، وە بەردەوامیش هەڕەشە و چاوسورکردنەوە بەرامبەر بە پێکهاتە و نەتەوەی کورد ئەکەن بۆیە خەڵکی هەردوو گەڕەک بە هەستیاری و ناچاریەوە لەڕێگەی خۆپیشاندانی مەدەنی و هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ بەرگری لە مانەوەی خۆیان و خاکەکەیان دەکەن.
ئەگەر لە ڕابردوودا عێراق لە ترسی ئێران خۆی لە زۆر بابەتی سیاسی و سەربازی و پەیوەندی نێودەوڵەتی پاراستبێت، ئەوا لە ئێستادا جۆری ترسەکەی گۆڕاوەو زیاتر ترسی لە ئیسرائیل هەیە. عێراق و خۆ بەدوورگرتن کاتێک لە مانگی حەوتی ساڵی 2022، عێراق بۆ ڕێککەوتنی هاریکاری ئەمنی و بەرگری نێوان ئیسرائیل و بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی داوەتکرا، لە ترسی ئێران داوەتەکەی ڕەتکردەوە. ناوەڕۆکی ڕێککەوتنی هاریکاری ئەمنی و بەرگری نێوان ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی (ئیمارات، میسر، ئەردەن، سعودیە و بەحرەین)، بریتی بوو لە دامەزراندنی سیستەمێکی ئەمنی لەناوچەکەدا و دروستکردنی هاوپەیمانێتییەکی نوێ بۆ بەرگرتن بە هەڕەشەکانی ئێران. بەپێی گفتووگۆکانی ئەوکاتی نێوان ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی، سیستەمە ئەمنییەکە سیستەمێکی تۆکمەی فرە ئاست بوو بۆ تۆخکردنەوەی پەیوەندی نێوانیان، بەسود وەرگرتن لە توانا تەکنەلۆژی و ئەتۆمییەکانی ئیسرائیل، تا بتوانن ڕێگری بکەن لە درۆن و هێزی بالیستی ئێران. دروستکردنی سیستەمی ئەمنی و ڕێککەوتنی هاریکاری نێوان ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی، جۆرێک لە جەمسەرگیریی لەناوچەکەدا دروست دەکرد ئامانج لێی بەتاڵکردنەوەی کارتەکانی ئێران بوو. گفتوگۆکانی نێوان ئیسرائیل و بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی عێراقی دووچاری ئیحراجی کرد، بەو پێیەی گەر بەشدار بووایە سەنگەری ئێرانی بەجێدەهێشت و لە وڵاتانی عەرەبی نزیک دەبوویەوە. ئەو بۆچوونە هەمیشە لای چاودێرانی سیاسی بۆچوونێکی تۆخە، عێراق ناتوانێت لە ئێران داببڕێت، بۆیە بەشداریینەکردنی عێراق لە گفتوگۆی نێوان ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی خستییە نێوان بەرداشی ئێران و ئیسرائیلەوە. لەئێستادا هەڕەشەکانی ئێران لەسەر ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی لاواز بووە کە گفتوگۆی هاریکاری ئەمنی لەپێناو ئەنجامدرا، بەڵکو ئێستا گفتووگۆ لەسەر ڕێککەوتنێکی گشتگیرتر دەکرێت کە بە ڕێککەوتنی ئیبراهیمی ناسراوە. هەرچەندە لە ئێستادا هەر جۆرە ڕێککەوتنێک لەگەڵ ئیسرائیل بەهۆی دۆخی غەززەوە بۆ وڵاتانی عەرەبی قورسە، بەڵام پێشبینی دەکرێت لە دوای یەکلایی بوونەوەی دۆخی غەززە، هەنگاوی جیاوازتر بۆ خاوکردنەوەی بارگرژییەکان بنرێت. عێراق و ململانێی ئیسرائیل سەرباری ئەوەی میلیشیا شیعەکانی عێراق تۆمەتبار دەکرێت بە هێرشکردنە سەر ئیسرائیل، هاوکات لە مانگی ئایاری ساڵی 2022ـش، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق یاسای قەدەغەکردنی پەیوەندی عێراقی لەگەڵ ئیسرائیل پەسەند کرد. "بەڵێ بەڵێ بۆ عێراق، نا نا بۆ ئیسرائیل" ئەمە دروشمی پەرلەمانتارانی عێراق بوو، دوای پەسەندکردنی یاساکە و ئەوکات هەندێک لایەن و کەسایەتی عێراقیش بە هەبوونی پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل تۆمەتبار دەکران. دوای دەرچوواندنی یاساکە لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە، دەنگۆی قەدەغەکردنی گەشت لە ژمارەیەک سیاسی عێراق بە بیانووی هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بڵاوکرایەوە، بەڵام دواجار دۆخەکە بە ئاقارێکی تردا برا و مەسەلەکە کپ کرایەوە. ترس لە ئێرانەوە بۆ ترس لە ئیسرائیل لەکاتێکدایە لە ڕابردوودا عێراق بەشداریکردنی هەر ڕێککەوتن و گفتوگۆیەکی لەگەڵ ئیسرائیل ڕەتدەکردەوە، بەهۆی ئەو ترسەی لە ئێران هەیبوو، بەڵام ئێستا شێوازی مەترسییەکە گۆڕاوە بۆ ترس لە ئیسرائیل. ئەگەری هێرشکردنە سەر گروپە شیعەکانی عێراق لەلایەن ئیسرائیلەوە، ئەو مەترسییەیە کە هەمیشە سەرکردەی لایەنە شیعەکانی عێراق فەرامۆشی ناکەن، بەتایبەت دوای هەڕەشەکانی سەرۆکوەزیرانی عێراق مەترسییەکان قوڵتر بوونەتەوە. حەمدی گلی، شارەزای بواری سەربازیی، بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: شیعەکانی عێراق زۆر لە هێرشی ئیسرائیل دەترسن، چونکە دوای یەمەن و غەززە و لوبنان، عێراق تەنها شوێنە هێزە شیعەکان دەسەڵاتدارن تێیدا. دەشڵێت: ئەگەری هێرشی ئەمەریکا و ئیسرائیل بۆ سەر شیعەکانی عێراق لەسەر کات وەستاوە، ئەگینا هێرشەکە درەنگ یاخود زوو هەر ئەنجام دەدرێت.
✍️ سەرتیپ جەوهەر چەند رۆژێكە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن دەستیپێكردووە. ئەوەی تێبینی دەكرێت هەڵبژاردنێكی زۆر بێدەنگ دوور لەتوندوتیژیی و زمانی زبری راگەیاندن بەڕێوەدەچێت. بێگومان ئەم شێوە بانگەشەیە زۆرباشە، چونكە هەموومان حەزمان لەلەژاوەژاوی راگەیاندن و دروستكردنی بارگرژیی نییە، بەمەرجێك هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد بەڕێوەبچێت و نەك پێچەوانەكەی. هەڵبژاردنەكە بۆ پەرلەمانی عیراقە، كەچی هەم حزبەكان هیچ بەیان و پەیامێكیان سەبارەت بەئەجێندای كاركردنیان لە4 ساڵی داهاتووی پەرلەمان و حكومەتی نوێی عیراق نییە وەك جێبەجێكردنی ماددەی 140، گەڕانەوەی هێزی پێشمەرگە بۆ ناوچە دابڕێنراوەكان یاخود چارەسەری كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا..تد. هەمیش بەشێك لەكاندیدەكان دروشمەكانیان بەجۆرێكە وەك ئەوەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بێت نەك بەغدا تەنانەت میدیای حزبەكانیش لەبانگەشەكانیان باسی چارەسەریی كێشەكانی هەرێم لەگەڵ عیراق ناكەن یان زۆركەم باسی دەكەن!. ئەم دۆخە، زیاتر لە 12 ساڵە هەستی پێدەكرێت، واتە 12 ساڵە حزبەكانی كوردستان لەپێكهێنانی كابینەكانی حكومەتەكانی بەغدا بەرنامەی كاركردن و مەرجی بەشداریكردنیان لەحكومەتەكاندا نەبووە، هەموو خەمی هەرێمی كوردستان لەپرسی نەوت و موچە چڕكراوەتەوە. هێشتا روون نییە ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە چۆن دەبێت، بەڵام بەپێی ئەو ئاماژانەی هەن، لەهەرێمی كوردستان هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن وەك جاران نەماون و هاوكات ئەگەرەكانی بەردەم خەڵك لەهەڵبژاردن بەرتەسك بۆتەوە، بۆیە پێدەچێت هەم ژمارەیەكی كەمتر لەخەڵك بچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان و هەمیش بەهۆی سیستمی هەڵبژاردنەكە كە (سانت لیگۆ)یە پێدەچێت زۆرینەی دەنگ یان كورسیەكان بۆ پارتی و یەكێتیی بڕوات. ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنەی پەرلەمانی عیراق راستەوخۆ پەیوەندی بە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم و هاوكات بەركەوتەی پارتی و یەكێتیی لە حكومەت و كابینەی نوێی عیراقەوە هەیە. پێدەچێت پۆستەكانی هەردوو حكومەت (هەرێم و بەغدا) بخرێنە سەبەتەیەك و لەدوای هەڵبژاردن پارتی و یەكێتیی وەك یەك بوخچە (پاكێج) گفتوگۆی لەسەر بكەن و رێككەون، بەڵام ئەم رێككەوتنەش گرێدراوی دۆخی سیاسی عیراق و ناوچەكەیە. شەڕی غەززە تەواو بوو، رەنگە ئەجێندای نوێ لەناوچەكە بێتەپێشەوە. ئەگەر تادوای هەڵبژاردنی عیراق گرژییەكان لەگەڵ ئێران سەرهەڵنەداتەوە، ئەوا پێكهێنانی هەردوو حكومەتی عیراق و هەرێم دەكەوێتە بەر مقەست و فشاری هەرێمیی. كەوایە دوای هەڵبژاردنی عیراقیش پرسی پێكهێنانی حكومەتی هەرێم ئاسان نابێت، چونكە ئەمجارە ناكۆكییەكانی پێكهێنانی حكومەتی نوێی هەرێم تەنها لەسەر پرسی دابەشكردنی پۆستەكان نابێت، بەڵكو پرسی كاندید بۆ پۆستە باڵاكانی بەغداو هەرێم و هاوكات یەكێتیی داوای دیاریكردنی دەسەڵات دەكات لەحكومەت، ئەمەش گفتوگۆكان سەخت دەكات.
سەرچاوە: ماڵپەرى پەنجەرە له‌ناو تۆمارى پڕ له گێژاوى مێژووى عێراقدا، ناوى ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر ته‌نیا وه‌ك سه‌رۆكێكی پێشوو نه‌ماوه‌ته‌وه؛ به‌ڵكو وه‌ك خاڵێكی وه‌رچه‌رخان دێته ئارا. ئەو ده‌ستپێكی قۆناغێك بوو، کە سه‌رئه‌نجام سه‌ركرده‌یه‌كی دیكتاتۆری وه‌ك سه‌دام حسێنی لێكه‌وته‌وه و عێراقی به‌ره‌و لوتكه‌ی توندوتیژی و خوێنڕشتن برد. به‌كر، كه خۆی به‌رهه‌می كوده‌تایەکی سپی بوو، هەر بە کودەتایەکی سپیش دەسەڵاتی ڕادەستکرد. له‌ساڵڕۆژی مردنیدا، ئه‌م ڕاپۆرته هه‌وڵده‌دات ماکەکانی سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌و قۆناغه جیاوازە كه به‌كر هێناى شی بكاته‌وه و په‌یوه‌ندییه ئاڵۆزه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ جێگره لاوه‌كه‌ی "سه‌دام حسێن" بخاتەبەرباس. هه‌ڵفڕین و نیشتنه‌وه‌كانى ژیانێكى سه‌ربازیى ساڵی 1914 له شارى تكریت، ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر له‌دایكبووه. دواى ته‌واوكردنى خوێندن و شه‌ش ساڵ مامۆستایه‌تى، له ساڵی 1938 په‌یوه‌ندى به ئه‌كادیمیای سه‌ربازیی عێراقییه‌وه كرد. به‌ڵام سه‌ره‌تاى ژیانى سه‌ربازى هه‌ر زوو به شكستێك ده‌ستى پێكرد؛ به‌شدارى له بزووتنه‌وه‌كه‌ى ڕه‌شید عالى گه‌یلانى دژ به نفوزى به‌ریتانیا له ساڵی 1941، كه به شكست كۆتایى هات، به زیندانیكردن و ناچاركردنى به خانه‌نشینى كۆتایى هات. به‌ڵام به‌كر كۆڵی نه‌دا. له ساڵی 1957 جارێكى تر گه‌ڕێندرایه‌وه خزمه‌ت و له ساڵی 1958 په‌یوه‌ندى به ڕێكخراوى ئه‌فسه‌ره نیشتمانییه‌كانه‌وه كرد، كه كۆتایى به ده‌سه‌ڵاتى پاشایه‌تى له عێراق هێنا. ئه‌مه سه‌ره‌تاى هه‌ڵكشانێكى نوێ بوو له ژیانى سیاسیدا، به‌ڵام هه‌ر زوو له ساڵی 1959 به‌هۆى تێوه‌گلانی له بزووتنه‌وه‌ى شه‌واف له موسڵ دژ به عه‌بدولكه‌ریم قاسم، جارێكى تر خانه‌نشین كرا. سه‌ركردایه‌تى حزبی به‌عس و كوده‌تاى 17ـى ته‌موز به‌كر كه‌سایه‌تییه‌كى دیار بوو له‌ناو حزبى به‌عس. له 8ـى شوباتى 1963 به هاوكارى له‌گه‌ڵ لایه‌نه نیشتمانییه‌كان و سه‌ربازییه سه‌ربه‌خۆكان، بزووتنه‌وه‌یه‌كى چه‌كدارى ڕێكخست كه حكومه‌ته سه‌ربازییه‌كه‌ى عه‌بدولكه‌ریم قاسمى ڕووخاند. دواى ئه‌م كوده‌تایه، به‌كر بۆ ماوه‌ى 10 مانگ بوو به سه‌رۆك وه‌زیران، به‌ڵام عه‌بدولسه‌لام عارف له 18ـى تشرینى یه‌كه‌م به كوده‌تایه‌كى تر حكومه‌ته‌كه‌ى حزبی به‌عسى ڕووخاند، به‌هۆى شكست و لێكترازانه‌كانى حزبه‌كه و توندوتیژییه‌كانى حه‌ره‌سى قه‌ومى (پاسه‌وانى نیشتمانى). به‌كر هه‌رگیز ده‌ستبه‌ردارى خه‌ونى ده‌سه‌ڵات نه‌بوو. له 17ـى ته‌موزى 1968 كوده‌تایه‌كى سه‌ربازى تری ڕێكخست كه عه‌بدولڕه‌حمان عارف، سه‌رۆك كۆمارى ئه‌وكاته‌ى عێراقى لادا. ئه‌م كوده‌تایه به "كوده‌تاى سپى" ناسرا، چونكه به‌بێ خوێنڕشتن جێبه‌جێ كرا و به‌كر بوو به چواره‌م سه‌رۆك كۆمارى عێراق و سه‌دام حسێنیش بوو به جێگرى سه‌رۆكى ئه‌نجومه‌نى سه‌ركردایه‌تى شۆڕش. سه‌رده‌مێكى زێڕینى ئابوورى و گه‌شه‌پێدان ماوه‌ى حوكمڕانیى ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر وه‌ك قۆناغێكى زێڕین له مێژووى عێراقدا سه‌یر ده‌كرێت له ڕووى ئابوورى و گه‌شه‌پێدانه‌وه. له1ـى حوزه‌یرانى 1972، به‌كر بڕیارى نیشتمانیكردنى كۆمپانیاى نه‌وتى عێراق (IPC)ـى دا، كه له ساڵی 1927ـه‌وه له عێراق كارى ده‌كرد و به پاڵپشتیى حكومه‌تى به‌ریتانیا ده‌ستى له ئابوورى و سیاسه‌تى عێراقى وه‌رده‌دا. ئه‌م هه‌نگاوه بووه هۆى زیادبوونى داهاتى نه‌وت و به‌هێزبوونى ئابوورى وڵات. له‌م سه‌رده‌مه‌دا، عێراق گه‌شه‌سه‌ندنێكى فراوانى ئابوورى و بوژانه‌وه‌یه‌كى گه‌وره‌ى له بوارى په‌روه‌رده‌دا به‌خۆیه‌وه بینی. له ساڵی 1977ـدا ڕێكخراوى یونسكۆ ڕایگه‌یاند كه ئاستى خوێندن و فێربوون له عێراق گه‌یشتووه‌ته ئاستى وڵاتانى سكه‌نده‌ناڤیا. هه‌روه‌ها به‌كر په‌یوه‌ندییه‌كى به‌هێزى له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی سۆڤیه‌ت دامه‌زراند و له 9ـى نیسانى 1972 په‌یماننامه‌ى دۆستایه‌تى له‌گه‌ڵیان واژۆ كرد. له كاتى جه‌نگى تشرینى یه‌كه‌مى 1973، به پاڵپشتى سوریاوه نه‌وتى به‌سه‌ر وڵاتانى ڕۆژئاواى دۆستى ئیسرائیلدا بڕى. هه‌روه‌ها له 11ـى ئازارى 1970، به‌كر له‌گه‌ڵ كورددا ڕێككه‌وتننامه‌ى ئۆتۆنۆمى واژۆ كرد، كه به "به‌یاننامه‌ى 11ـى ئازار" ناسراوه و تیایدا مافه كولتوورییه‌كانى كورده‌كانى دان پێدانرا. سه‌دام حسێن: سێبه‌رێكی هه‌میشه‌یی به تێپه‌ڕبوونى كات، به‌كر وردە وردە له ئه‌ركه‌كانى سه‌رۆكایه‌تى دوورده‌كه‌وته‌وه و سه‌دام حسێنى جێگرى، بوو به سه‌رۆكى ڕاسته‌قینه‌ى عێراق. په‌یوه‌ندیی نێوان به‌كر و سه‌دام پڕ بوو له ململانێى نهێنى و زۆرجار ئاشكرا بۆ ده‌سه‌ڵات. سه‌دام كه‌سایه‌تییه‌كى به‌هێز و خاوه‌ن كاریزما بوو و به‌كر خۆى له‌ناو سێبه‌رى ئه‌ودا ده‌بینییه‌وه. له لێدوانێكى كوڕه‌كه‌ى به‌كر، عه‌بدولسه‌لام ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر، ئاماژه به‌وه كراوه كه باوكى له ساڵی 1974ـه‌وه نیازى ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ى هه‌بووه. باوكى پێى وتووه كه "هه‌موو جارێك نیازم هه‌بێت ده‌ست له‌كار بكێشمه‌وه، شتێك ڕووده‌دات كه ده‌ترسم به هۆیه‌وه تۆمه‌تبار بكرێم و ده‌نگۆى ناڕاستم له‌سه‌ر دروست بێت". حامد جبوورى، كه ماوه‌یه‌ك به‌ڕێوه‌به‌رى نووسینگه‌ى هه‌ردوو سه‌رۆك و جێگره‌كه‌ى بووه، باسى گێژاوى ناو كۆشكی كۆمار ده‌كات. ده‌ڵێت: جارێك كه سه‌دام به تووڕه‌ییه‌وه له نووسینگه‌ى به‌كر هاتووه‌ته ده‌ره‌وه و ده‌رگاكه‌ى به توندى داخستووه، به‌كر له‌گه‌ڵ ئه‌ودا قسه‌ى كردووه. جبوورى باسى ئه‌وه ده‌كات كه چۆن به‌كر به گریانه‌وه وتوویه‌تى: "ئێمه دیلین و مافى ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌مان نییه." ئه‌م لێدوانه نیشانه‌ى كۆنترۆڵی ته‌واوى سه‌دام حسێن بوو به‌سه‌ر به‌كردا، ته‌نانه‌ت پێش ئه‌وه‌ى به فه‌رمى پۆستى سه‌رۆكایه‌تى وه‌ربگرێت. كۆتایى ده‌سه‌ڵات و میراتێكى جێده‌سه‌ڵات له 11ـى ته‌موزى 1979، به‌كر له كۆبوونه‌وه‌یه‌كى ئه‌نجومه‌نى سه‌ركردایه‌تى شۆڕشدا ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ى ڕاگه‌یاند و نیازی خۆى بۆ گواستنه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵات بۆ سه‌دام حسێن ده‌ربڕی. حزبى به‌عسیش ڕایگه‌یاند كه به‌كر به‌هۆى نه‌خۆشیی (پاركنسۆن) ـه‌وه ناتوانێت ئه‌ركه‌كانى به باشى جێبه‌جێ بكات. به‌مه‌ش له 16ـى ته‌موزى هه‌مان ساڵ، سه‌دام حسێن به فه‌رمى بوو به سه‌رۆكى كۆمارى عێراق. ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر دواى خانه‌نشینبوونه‌كه‌ى تا ڕۆژى مردنى له 4ـى تشرینى یه‌كه‌مى 1982، كه له ته‌مه‌نى 68 ساڵیدا كۆچى دوایى كرد، دوور له سیاسه‌ت مایه‌وه. دواى مردنى له گۆڕستانى كه‌رخ له قه‌زاى ئه‌بو غریب به خاك سپێردرا. هه‌رچه‌نده سه‌رده‌مى به‌كر شایه‌تى پێشكه‌وتن و گه‌شه‌سه‌ندن بوو له زۆر بواردا، به‌ڵام لایه‌نه تاریكه‌كانى ده‌سه‌ڵاتیشی زۆر بوون، له‌وانه: پێشێلكارییه‌كانى مافى مرۆڤ و توندوتیژییه‌كانى ڕژێمه‌كه‌ى به‌تایبه‌ت دژ به پێكهاته‌ى شیعه و كورد، له‌وانه‌ش: ڕاگواستنى هه‌زاران خێزان بۆ ئێران له ساڵی 1970 و له‌ناوبردنى قه‌زاى قه‌ڵادزێ له ساڵی 1974، وه‌ك خاڵى ڕه‌ش له مێژووى ده‌سه‌ڵاتى ئه‌ودا ماوه‌ته‌وه. سه‌رده‌مى ده‌سه‌ڵاتگرتنه‌ده‌ستی ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر، ته‌نیا گۆڕانكاری له سه‌رۆكایه‌تییه‌كدا نه‌بوو، به‌ڵكو گۆڕانكاری بوو له فه‌لسه‌فه‌ی حوكمڕانی و سیمای سیاسیی وڵاتدا، كه دواتر بۆ ماوه‌ى ده‌یان ساڵ كاریگه‌رییه‌كانی به‌سه‌ر گه‌لی عێراقه‌وه مایه‌وه به ئێستاشه‌وه. میراتی به‌كر وه‌ك وانه‌یه‌كی مێژوویی ده‌مێنێته‌وه، كه چۆن ده‌سه‌ڵات ده‌توانێت له‌نێوان بنیاتنان و وێرانكردن، گه‌شه‌پێدان و سه‌ركوتكردندا یاریی بكات.
حەبات کوردە بەڵێ دوای دوو ساڵی لە سەدا ۸٥ ی کەرتەکە بوو بە کەلاوە و ٦٥ هەزار غەززاوی بە ژن و منداڵ و پیر و پەککەوتە کوژراون تا ئێستاش نازاندرێ چەند کەس وون بوونە و لە ژێر بینا ڕوخاوەکاندان و برینداران و پەککەوتەکانیش ۱٥٠ هەزاریان تێپەڕاندوە . ئێستا ڕێک شەو و ڕۆژێک تێپەڕیوە بە سەر ڕازی بوونی دەست پێشخەریە ۲۱ خاڵیەکی تڕەمپ و سەرانی حەماس گەیشتونەتە قاهیرەی پایتەخی میسڕ و دەیانەوێ بۆ هەندێ دەستکەوتی لاواز و تاکە کەسی لە گەڵ ویتکۆفی نێردەی تڕەمپ کۆببنەوە و ڕێ و شوێنی خۆ ڕادەستکردنەکانیان و چەکە قورسەکان و تونێل و کارگەکانی دروستکردنی ساڕوخەکانیان و گواستنەوەی پارەکانیان و شێوازی دور خستنەوەی سەرکردەکانیان ، قسە و باسی لە سەر بکەن . لە ڕاستیشدا هەرچیەکی بکەن هیچ لە شێوازی چۆکدادان و دۆڕان و ئاشبەتاڵیەکەیان ناگۆڕێ . ئەو جارە تڕەمپ زانی کلکی کێ دەگرێ و کێ دەتوانێ قەناعەت بە حەماس بکات خۆیان ڕادەست بکەن ، چونکە لە یەکەم لێدوانی تڕەمپ دوای ڕازی بوونیان بە مەرجەکانی ، سەرۆکی ئەمەریکا کەوتە ستایش و سوپاس گوزاری بۆ سەرۆکی ڕاستەقینەی ئیخوانەکانی جیهان ، ئەردۆگانی خۆشەویستی . وا دانێین حەماس کۆتایی هات و کەرتی غەززە ڕادەستی تۆنی بلێری کۆنە سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا کرا و ئاوەدانکردنەوە دەستی پێکرد و سوپای ئیسڕائیلیش کەرتەکەی جێهێشت . هەر بە ڕاست چی ڕوودەدات لە دواییدا ؟ ئایا ئەمەریکا و ناتانیاهۆ کۆتایی بە حوسیەکانی یەمەن دەهێنن .؟ ئایا ئەمەریکا و ئیسڕائیل هەر بە ڕاستی دان بە دەوڵەتی فەڵەستین دادەنێن ؟ دەوری ڕوسیا چی دەبێ لە ناوچەکە و شەڕی سێ ساڵەی لە گەڵ ئۆکڕانیەکان ڕادەوەستێ یان هەر درێژەی دەبێ ؟ ئایا حیزبواللەی لوبنانی خۆی پڕچەک دەکاتەوە .؟ ئایا سوپای پاسداران و عەلەویەکانی سوریا خۆیان ڕێکدەخەنەوە .؟ ئایا بەهاری مەغریبی سەر دەگرێ ؟ ئایا ڕژێمی جۆرجیا دەڕوخێ و لایەنگرانی ئەوروپا و ئەمەریکا دەست بە سەر حکومەتدا دەگرن ؟ هەڵبژاردنەکانی عێڕاق و بارودۆخی گروپە چەکدارە شیعەکانی سەر بە سوپای پاسداران چارەنوسیان چی بە سەر دێ ؟ ئایا دونیا گەڕێکی تری شەڕی ئێران و ئیسڕائیل و ئەمەریکا دەبینێت ؟ چونکە دەنگگۆی چەکی ئەتۆمی ئێران لە دوورەوە هەستی پێدەکرێ . لە هەمووشیان گرنگتر سوریا و چەتەکانی جۆلانی و باری نالەباری ئارامی ناو سوریایە و تەواوی گروپە چەتەکانی ناو هەتەشە یە کە لە حەماس و جیهادی ئیسلامی فەڵەستینیەکان توندڕەو ترن و چارە نوسیان چی دەبێ ؟ هەموو ئەو پرسیارانە و دەیان پرسیاری تر هێشتا پێویستان بە وەڵامدانەوەیە و تەواوی چاودێران و سیاسەتمەدارانیش چاوەڕێی درزێکن و دیواری نهێنیەکان شەق بکات و بزاندرێ کە لە هەنگاوی داهاتوودا چۆن ئیسڕائیل درێژە بە تۆڵە سەندنەوەکانی دەدات و ئەوانەی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پاڵپشتی و یارمەتی حەماسیان کردوە ، چۆن و بە چ شێوازێک تۆڵەی خۆیان لێ دەکاتەوە . با لێشتان نەشارمەوە ماوەیەکە هێزەکانی هەسەدە لە ڕۆژهەڵاتی شاری حەلەبەوە کۆدەکرێنەوە و زوو زووش هەواڵی گەیشتنیان بە گەڕەکەکانی حەڵەب و گەیشتنیان بە شارەکانی کەنار دەریا لە ڕۆژئاوای سوریا بەر گوێمان دەکەون و کەسیش نازانێ ئایا ئەو هێزانە هەر بە ڕاست بۆ ئەو چالاکیە کۆدەکرێنەوە یان تەنها ترسێکە و دڵی چەتەکانی سەر بە تورکیا و چەکدارانی جۆلانی پێدەهەژێنن ! بە بڕوای من لێرە بەدواوە میسڕ دەرگای خێر و بێری ئاوەدانکردنەوە کەرتی غەززەی بە نسیب دەبێ و ئەوەی کە زۆر گرنگیشە ئەنجام بدرێ پەلە کردنە لە نەمانی حوکمی حوسیەکانی یەمەن و گەڕانەوەی ئارامیە بۆ ڕێڕەوی کەشتیە بازرگانیەکان و بوژانەوەی داهاتی کەناڵی سوێسە بۆ میسڕیەکان ، ئینجا حەق و حیساب لە گەڵ گروپە چەکدارەکانی عێڕاق و سەرانی قوم و تاران . هەموو ئەو پێشهات و شیکردنەوانەش هەر وەکو خەیاڵ دەمێننەوە تا ئەو کاتەی کە دەردەکەوێ پلانەکە بە چ ئاراستەیەک ڕێدەکا و هاتنە ناوەوەی تەواوی دەوڵەتانی ناوچەکە بە ئێرانیشەوە بۆ ناو ڕێککەوتن نامەی ئیبراهیمی و لە دایکبونی ڕێڕەوی داود ، چۆن چۆنی نەخشەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانکاری بەسەر دادێت .!
د. یاسین تەها، لە نوێترین شرۆڤەیدا لە عێراقی پاش 2003 شەش خول هەڵبژاردنی گشتی بە ڕێكوپێكی لە وادەی دەستوریی خۆیاندا بەڕێوەچوون. تەنانەت شەڕی داعشیش (2014_2018) نەیتوانی ئەم پرۆسەیە پەكبخات و لە نێو تەپوتۆزی پاش كۆنترۆڵكردنەوەی موسڵدا حكومەت پابەندی خۆی بەجێهێنا و سندوقی دەنگدانی لە هەموو بازنەكانی عێراقدا دانا. بەڵام ئایا ئەم پابەندییە ڕواڵەتییە بە یەكێك لە سیماكانی هەڵبژاردن بەڵگەیە لەسەر ساغڵەمی و بێكێشەیی سیستمی سیاسی و ڕەوشی ئێستا حوكمڕانی لە عێراق؟ ئەوەیان جێگەی مشتومڕ و لێكدانەوەی جۆراوجۆرە، چونكە تەنانەت سەدام حسێنیش هەر ڕاپرسی و هەڵبژاردنی ڕواڵەتییانەی ڕێكدەخست، لە زۆر وڵاتی نا دیموكراتیشیدا كە سیستمی سیاسییان جیاوازە دەنگدان و جۆرێك لە كێبەركێی هەڵبژاردن هەیە؛ كۆماری ئیسلامی ئێران بە نموونە. ئەوەی تێبینی دەكرێت، خول لە پاش خول بەشداری خەڵك و دەنگدەر لە هەڵبژاردنەكان لە عێراق لاواز و كز دەبن، لە یەكەم هەڵبژاردنی پاش كەوتنەكاری دەستووردا كە لە كۆتایی 2005 بەڕێوەچوو، رێژەی بەشداریكردن نزیكبوو لە 80%، بەڵام لە دوا هەڵبژاردنی گشتیدا لە 2021 بە دەوروبەری 42% دیاریكرا، ئەویش هی ئەوانەی بایۆمەترییان نوێكردووەتەوە، ئەگەرنا بەپێی خەمڵاندنەكان ڕێژەی بەشداری ڕاستەقینە لە دەوروبەری 25_ 30% دابووە. بۆ ئەم هەڵبژاردنەش كە بڕیارە مانگی داهاتوو بەڕێوەبچێت مەترسی بەشدارینەكردن لە ناوەندی شیعیدا بەتایبەت ڕوو لە هەڵكشانە چونكە سەدرییەكان كە لە دوا هەڵبژاردنی گشتیدا (2021) زیاتر لە 22%ی دەنگەكانیان بەدەستهێنا (73 كورسی لە 329) بەشداری هەڵبژاردنەكە ناكەن و بڕیاری ئاشكرا و ڕاگەیەنراویان بایكۆتكردنە، ئەمە جگە لەو خەڵكە زۆرەی كە بەردەوام لە هەڵبژاردن بێهیوا دەبن و گرنگی پرۆسەكەیان لەلا كاڵ دەبێتەوە، بەتایبەت كە ئەدای پەرلەمان بەردەوام لە پاشەكشەدایە و جگە لە غیاباتی زۆر و بێتوانایی لە دەركردنی یاسا و چاودێریكردنی حكومەت، تۆمەتی زۆری "دەڵاڵیكردن" و "بەرتیلخواردن" و "ئیبتیزاز" و هەروەها "خۆدەوڵەمەندكردن" بە ئاشكرا لە میدیاكانەوە ڕووبەڕووی هەندێك لە ئەندامەكانی دەكرێتەوە. هەرچەندە لە عێراقدا هیچ یاساو رێسایەك نییە ڕێژەی بەشداریكردن بكاتە پێوەری شەرعیەت بۆ هەڵبژاردن، ئەگەر بە چارەكی دەنگدەرانیش بێت پرۆسەكە دەشێت بەڕێوەدەچێت و كورسی هەژدە بازنەكە هەر پڕ دەكرێنەوە، بەڵام ئەو ساردبوونەوە و پاشەكشەیەی خەڵك لە پرۆسەكە بە ئاماژەیەكی بەهێزی داڕمانی متمانە و پەیوەندی خەڵك و سیستمی حوكمڕان لێكدەدرێتەوە كە دەرگا دەكاتەوە بۆ ئەگەری جۆراوجۆر لەوانەش قۆستنەوەی لەلایەن هێزێكی وەك سەدرییەكانەوە بۆ نموونە یان هەر هێزێكی تر لە دەرەوەی هەڵبژاردن ڕێگەی دیكە بۆ حوكمگرتنەدەست بگرێتەبەر یان پەنا بۆ فاكتەری دەرەكی ببات لە شێوەی ئەوەی لە سووریای دراوسێی عێراق ڕوویدا. پێشهاتێكی دیكەی نوێی خولە نوێیەكانی هەڵبژاردن لە عێراق پاشەكشەی گوتار و دروشم و زاڵبوونی كڕین و فرۆشتنی دەنگ و سوودگەیاندنی خێرای بچووكە بۆ ڕاكێشانی دەنگدەر. ئەم ئاڵووێرەی ئەگەر جاران بە شەرمەوە و بە نهێنی كرابێت ئێستا تا ڕادەیەك نیمچە ئاشكرا و ئاشكرایە. لەم میانەیەشدا جگە لە كڕینی كارتی دەنگدان و بەرزبوونەوەی نرخەكەی، كاندیدەكان نایشارنەوە كە پارەیەكی زۆر بۆ هەڵمەتەكانیان خەرج دەكەن. یەكێك لەوانە كە لە لیستی سەرۆكوەزیران سوودانییە لە كەناڵێكی تیڤی سكاڵای ئەوەیكرد مانگانە 60_70 ملیۆن دینار خەرجدەكات، كەچی لیستەكەی تەنیا 30 ملیۆنی بۆ خەرج دەكەن! ئەگەر كۆی بەربژێرەكانی تەنیا ئەم لیستە حیساب بكرێت (470 كاندید) ئەوە مانگانە خەرجییان دەوروبەری 100 ملیۆن دۆلارە (هەزار دەفتەر)، بە ئەگەری زۆریش بەشی ئەم پارەیەش بۆ دابەشكردن و دەنگكڕینی ڕاستەوخۆیە، ئەمە جگە لە بەكارهێنانی بەرفراوانی تواناكانی حكومەت لە گرێبەست و پرۆژە و مقاوەلات و گواستنەوە و گفتی جۆراوجۆر. لە دەرەوەی لیستەكەی سەرۆكوەزیرانیش بەكارهێنانی مووچەی حەشد و چاودێری كۆمەڵایەتی و جۆرەها بەرژەوەندی دیكەی دەوڵەت، پایەی سەرەكی هەڵمەتەكانن. لە دەرەوەی هێزە شیعەكانیش قسەی زۆر لەسەر پارەی توركی و قەتەری و جۆرەها كارتێكەری دەرەكی هەیە، كە ئەگەر بەوشێوەیەش نەبن باسدەكرێن وەك ئەوەی مالیكی وتی وڵاتێك 100 ملیۆن دۆلاری تەرخانكردووە 100 پەرلەمانتاری خولی داهاتوو بكڕێت، ئەوە شتێك هەر لە ڕاستییان تێدایە، ئەمەش وا دەكات پرۆسەكە زیاتر وەك سەواو مامەڵە و سپیكردنەوە بێتەبەرچاو تا ئەوەی وێستگەیەكی دیموكراسییانەی ڕاستەقینەبێت.
نووسین: عەبدولڕەحمان ڕاشد وەرگێڕان: ئەحمەد ڕەسوڵ زیاتر لە دوو ملیۆن فەلەستینی چاوەڕێی هەڵهاتنی خۆر و کۆتایی هاتنی ئەم شەو درێژ و تاریکە دەکەن کە ترسناکترین شەڕە لە مێژووی فەلەستیندا. لە بەرامبەر ئەم ساتەوەختە گرنگەدا کە ڕۆژی دووشەممە لە واشنتۆن ڕاگەیەندرا، کە لەپێشماندایە، هیوایەکی نزیک و ئاڵنگارییە دوورەکان، دیارترینی ئەم ئاڵنگارییانە ڕازیبوونی حەماس و ئیسرائیلە بە کۆتاییهێنانی جەنگ، یان مەرجگەلێک دەسەپێنن کە خاوەخاو دەکەن بە دانوستانەکانی جێبەجێکردن و دەرفەتەکە لەباردەبەن؟ ئاشکرایە کە حەماسیش و سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، ناتانیاهۆش ڕازی نابن. حەماس ئیتر هیچ هاوپەیمانێکی نییە پشتی پێ ببەستێت. تەنانەت قەتەر و تورکیاش لەسەر ئەو پلانە ڕێککەوتوون و پشتگیریان کردووە و لەگەڵ میسر بەشداری دانوستانەکان دەکەن. ئێران لە دۆخێکدا نەماوە کە پشتیوانی لە حەماس بکات، چونکە توانای شەڕی لەدەست داوە. ناتانیاهۆ، ناوێرێت تەحەدای سەرۆک ترامپ بکات، کە دەتوانێت لە سەرۆکایەتی بخات لە ڕێگەی پەیوەندییەکانییەوە لەگەڵ کوتلەکەی نەتانیاهۆ خۆیەوە. تەنانەت ڕەنگە کۆتاییەکەی لە زیندان بێت. پێدەچێت حەماس چەکەکانی دابنێت و فەرماندە مەیدانییەکانی بەرەو جەزائیر یان تورکیا بڕۆن. بەڵام بەو دەستوبرد و خێراییەش نابێت. بەگشتی، گەیشتن بە لێکتێگەیشتنەکانی ئاگربەست هەروا ئاسان نییە، چونکە هەر لایەنێک بە لێکدانەوەکانی خۆیەوە پابەندە و مەرج و گەرەنتی زیاد دەکات. دەگوترێت، ئەوانەی پلانی ئاگربەست و دووبارە ئیدارەدانی کەرتی غەززەیان داڕشتووە، سوودیان لە ئەزموونەکانی پێشووی بۆسنە و تیمۆری خۆرهەڵات وەرگرتووە. یەکەم: چاوەڕواندەکرێت ناڕەزایەتییەکانی حەماس لەبارەی هاتنە ناوەوەی هێزەکانی ئیسرائیل دەبن بۆ ئەو ناوچانەی کە پێشتر بەڕێوەی دەبردن، هەروەها ڕازی نەبێت تەنها بە وەرگرتنەوەی بارمتەکان پاشماوەی کوژراوەکان. دووەم: ناڕەزایەتی دەردەبڕێت لەوەی هیچ بەشدارییەکی مەدەنی نەبێت لە ئیدارەی کەرتی غەززەدا ڕەتبکرێتەوە و ئازارەکانی زیاتر دەبێت، چونکە پلانەکە داوای ڕادەستکردنی دەسەڵاتی فەلەستین دەکات خزمەتگوزارییە مەدەنییەکان: شارەوانییەکان، تەندروستی، پەروەردە، دەسەڵاتی دادوەری، و ئاسایشی مەدەنی. سێیەم: چۆنیەتی ئەو بەڵێنانەی کە بە بزووتنەوەی حەماس دەدرێن ڕوون نییە، لەوانەش کە ئیسرائیل لە ساڵانی داهاتوودا ڕەدووی هیچ ئەندامێکی حەماس ناکەوێت و پاکتاویان ناکات. ئەمەش ئەوەیە کە دەیان ساڵە ئیسرائیل کردوویەتی. ناتانیاهۆش ناڕەزایەتی خۆی هەیە. ڕێککەوتنەکە ڕێگەی لێدەگرێت لە کۆنترۆڵی غەززە، وەک بەڵێنی دابوو، و ڕێگری لە ئاوارەبوونی دانیشتووانی غەززە دەکات. تەنانەت ئەوانەی کە دەرچوونیان بە ئارەزووی خۆیان پێدراوە بە ڕوونی بە دەقێک لە پلانەکەی تۆنی بلێردا هاتووە کە ئەگەر بڕیار بدەن و بگەڕێنەوە ئەوا دەست بەسەر موڵک و ماڵی ئەواندا ناگیرێت. جگە لەوەش ئیسرائیل پێی وایە تەواو تەنگی بە حەماس هەڵچنیوە و نزیکبووەتەوە لە حەشارگە و تونێلەکانی لە دوای دەستپێکردنی هێرشەوە بۆ سەر شاری غەززە، ئێستا دەبێت بوەستێت و بارمتەکان کە نزیکەی ٢٠٠٠ هەزار فەلەستینی دەبن، ئازاد بکات، لە بەرامبەر ئازادکردنی ئەو بارمتە ئیسرائیلییانەی ماونەتەوە لە ژێر دەستی حەماس، چ زیندوو و چ مردوو. ئەمەش ئەو سەرکەوتنە نییە کە ناتانیاهۆ پلانی بۆ دانابوو و ڕەنگە بە خراپ بەسەریدا بشکێتەوە. هیوایەکی زۆر هەیە کە ئێمە شاهیدی کۆتایی جەنگەکە بین، تەنانەت بە بوونی جەمسەرە ڕەتکەرەوەکانیشدا چ لە بەرەی حەماس و چ لە بەرەی ناتانیاهۆ.
خەبات کوردە مانگێک زیاترە بە بڕیارێک ناوی وەزارەتی بەرگری ئەمەریکا بۆ وەزارەتی جەنگی ئەمەریکا گۆڕاوە و دوێنێ یەکەم دیداری وەزیری جەنگ بیت هێگست و دوناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکا بوو لە بنکەیەکی هێزی دەریایی لە ولایەتی فێرجینا لە گەڵ زیاتر لە ۹٠٠ جەنەڕاڵی پلە بەرزی سوپای ئەمەریکادا کە چەندین ساڵە دیداری لەو شێوەیە ڕوینەداوە .! شایانی باسە تڕەمپ لە دیدارەکەیدا لە گەڵ ناتانیاهۆی سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیل بە دەستپشخەریەک و بە ۲۱ خاڵ لایەنگری خۆی بۆ وەستان و کۆتایی هێنان بە شەڕی غەزە دوپاتکردەوە و ئێستا بە پاڵپشتی تورکیا و قەتەڕ و میسڕ خەریکە شەڕ لە کەرتی غەزە بانگەوازی بۆ دەکرێ .! تڕەمپ لەو دیدارەیدا کە لە گەڵ جەنەڕاڵەکان ئەنجامیدا بە شانازیەوە ڕایگەیاند کە جیلی شەشەمی فڕۆکە تازە و پێشکەوتوەکانیان کە لە بی ۲ ڕاپتەردا خۆیان دەبیننەوە بە سەرکەوتوویی کەوتۆتە بواری خزمەتی سەربازییەوە . ئینجا پێدەچێ لە دوای ئەو کۆبونەوەیە کۆمەڵێ جەنەڕاڵ دوور بخرێنەوە و جەنەڕاڵی گەنج و شەڕکەری جەنگی تازە جێیان بگرنەوە و ڕاهێنان و مەشقی تازە و سەربازی زیاتر بخرێنە ناو ڕیزەکانی سوپاوە لە هەموو بوارەکانی سەربازیدا . شەڕی سێ ساڵەی ئۆکرانیا و ڕوسیا ئەوەی سەلماند کە گۆڕانکاری گەورە دەبێ بکرێن و شێواز و پلانەکانیش بە چەکی تازە و بیری تازە ئەنجام بدرێن . بە تایبەتیش کە درۆن و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان جەنگی ئەلەکتڕۆنی لە هەموو بوارەکاندا خەریکە زۆرێک لە چەکەکان بێ کەڵک دەکات . میزانیەی وەزارەتی جەنگی ئەمەریکا بۆ ساڵی داهاتوو لە ناو کۆنگرێس هەرای ناوەتەوە لە نێوان دیموکراتەکان و کۆماریەکان و خەریکە لە چەندین تڕلیۆن دۆلار تێدەپەڕێ ، هەر بۆیەش تڕەمپ دەڵێ پێویستە عەمبارەکانی سوپا زیاتر پڕ بکرێن ، بۆ نمونە پێنج ملیار دۆلاری تەنها بۆ کڕینی چەندین جۆری گولە تۆپ بۆ ئەو مەبەستە تەرخان کردوە . هەواڵەکان وا ڕادەگەیەنن کە بڕیارە فڕۆکە هەڵگرێکی ئەمەریکا بگاتە دەریای باڵتیک و لە نزیک کەناراوەکانی سوئێد و فینلەند لەنگەر بگرێ و هەر ئەمڕۆش دانەیەکی تر گەروی جەبەل تاریقی تێپەڕاند و بەرەو قوڵایی دەریای ناوەڕاست بە ڕێگاوەیە . بە پێی ئەوەی لایەکی کۆبونەوەی جەنەڕاڵەکان نهێنی بووە و زۆرێکیش لە چاودێران پێیان وابووە ئەو دیدارە بۆ ڕاگرتنی شەڕی ئۆکڕانیا ڕێکخراوە ، بەڵام ئاژانسی تاسی ڕووسی ئەمڕۆ ڕایگەیاند کە بە پەلە بەرپرسێکی باڵای ئێرانی بانگێشتی مۆسکۆ کراوە و ڕوسەکان بە بەرپرسە ئێرانیەکەیان ڕاگەیاندوە کە کۆبونەوەی ئەو جەنەڕاڵانە بۆ دوبارە لێدانەوەی ئێرانە . بە مەرجێ تڕەمپ لە کۆبونەوەکە ڕایگەیاند کە ئێران ڕازی بووە بچێتە ناو پەیماننامەی ئیبراهیمیەوە و هیچی تر دژایەتی بۆ ئیسڕائیل نیشان نەدا . لە تورکیاش دوای ئەوەی کە ئەردۆگان لە دیدارەکەی لە گەڵ تڕەمپ ڕیسوا کرا ، خێرا سوپا بەزیوەکەیان ڕەوانەی دەوروبەری حەڵەب کردۆتەوە و خودی ئەردۆگانیش کەوتۆتەوە دژایەتی ئیسڕائیل و خۆی بە لایەنگری غەزاویەکان لە قەڵەم دەدا و کوردان لە باکوریش بە برا ناوزەند دەکا و لە ڕۆژئاڤاش بە دوژمن هەژماریان دەکات . لە هەمانکاتیشدا دوای دەنگگۆی ڕازی نەبوونی تڕەمپ لە پێدان و فرۆشتنی چەک بە تورکیا ناڕەزاییەکی گەورە لە نێوان هاکان فیدان و کوڕ و زاواکەی ئەردۆگان سەریهەڵداوە بە هۆی فەشەل هێنانی فرۆشتن و دروست کردنی چەندین کەرەستەی سەربازی کە لە نێوانیاندا دڕۆن و فڕۆکەی جەنگی بوونی هەبووە و پێویست بووە کۆمپانیاکانی ئەمەریکا کەرستەی ئەو عەقدانە دابین بکەن کە لە نێوان تورکیا و ئەندەنوسیا ئیمزا کراون و بای دەیان ملیار دۆلارن . بە بڕوای بەندە گەیشتنی هێزێکی زۆری بەرگری ئەمەریکا بۆ قەتەر و ناوچەکە بە گشتی سەرەتا کۆتایی هێنان دەبێ بۆ شکاندنی باڵەکانی ئێران لە یەمەن و عێڕاق و زەختێکیش دەبێ لە سەر ئێران و ڕوسیا بۆ چۆکدادان و ڕاگرتنی شەڕ و ڕێگری کردن لە فرۆشتنی بە قاچاغی نەوت و غازی هەر یەکە لە ئێران و ڕوسیا و زەحمەتیشە ئەگەر ئێران چۆک دانەدات لێدانێکی سەربازی توند و خێرا بۆ خۆی مسۆگەر نەکات .
نووسین: سەرتیپ جەوهەر ١٠ مانگ بەسەر رووخانی رژێمی بەشارئەسەد تێپەڕ دەبێت، بەڵام تائێستا دامەزراوەكانی دەوڵەت بەتەواوی نەكەوتوونەتەوە كاركردن. فەرمانگەكانی حكومەت نیوەناچڵ كاردەكەن، سەدان هەزار فەرمانبەر بەهۆی نەبوونی موچەو تۆمەتی لایەنگیریی بۆ رژبَمی پێشوو دەستیان لەكاركردن بەرداوە. لەماوەی سێ مانگی رابردوو، لیرەی سوریا نزیكەی لە ١٥%ی نرخی خۆی بەرامبەر دۆلار لەدەستداوە. پێشتر ٩٥٠ هەزار بۆ یەك ملیۆن لیرە بەرامبەر ١٠٠ دۆلار بوو، بەڵام ئێستا یەك ملیۆن و ١٥٠ هەزار بەرامبەر ١٠٠ دۆلارە. تائێستا حكومەتی دیمەشق نەیتوانیوە مانگانە موچەی فەرمانبەرانی دابینبكات. بەشێك لەفەرمانبەران موچەكانیان بەرزكراوەتەوە بۆ مانگانە نزیكەی ١٠٠ دۆلارو بەشێكیشیان تائێستا ئەو بەرزكردنەوەیە نەیگرتوونەتەوە، تائێستا موچەكانیان هەر ٢٠ دۆلارێكە. بەپێی قسەی نیزال شەعار وەزیری ئابوریی لەحوكمڕانیی نوێی دیمەشق، رێژەی بێكاریی لەناو گەنجان و نەوەی نوێ گەیشتۆتە نزیكەی لە ٦٠% ، واتە بەنزییکەیی ٢ ملیۆن و ٧٠٠ هەزار گەنج نەخوێندەوارن و هیچ كارێكیش نازانن. ئەم رێژەیەش وێرانكەرەو مێژووی سوریا بەخۆیەوەی نەبینیوە. بزوتنی بازرگانیی زۆر سست و لاوازە، لەمیدیاكان باس لەجێبەجێكردنی پرۆژەی ئاوەدانیی دەكرێت لەلایەن وڵاتانی كەنداو بەتایبەتیش سعودیەو ئیمارات، بەڵام لەراستیدا شتێكی هەستپێكراو نییەو تەنها قسەیە، ئەمە سەرباری سەرهەڵدانی گەندەڵییەكی زۆر بەناوی جێبەجێكردنی پرۆژەی ئاوەدانیی لەلایەن كەسە نزیكەكانی ئەحمەد شەرع. لەماوەی چەند مانگی رابردوو میدیاكان ناوی جەمال شەرع برای ئەحمەد شەرعیان دەهێنا گوایە ئەو سەرپەرشتی تۆڕێكی تایبەت دەكات لەناو حكومەت بێئەوەی هیچ وەزیفەیەكی لەدەوڵەت هەبێت. دیمەنی ئێستای دیمەشق وەك سەردەمی رژێمی دیكتاتۆری بەعس نییە. پێشتر رژێمێكی دیكتاتۆری شۆڤینیی حوكمڕان بوو، ئێستا بێسەروبەرییەكی زۆرو ناڕۆشنیەكی زۆر لەحوكمڕانیی هەیە، تابلۆی سیاسی و حوكمڕانیی دیار نییە ئەمە جگە لەبەرتەسككردنەوەی زیاتری ئازادییەكان بەتایبەت ئازادییە شەخسیەكان. جگە لەگروپە چەكدارەكانی ژێر چەتری دەستەی تەحریری شام (هەتەش) هیچ حزبێكی كاریگەری سیاسی لەدیمەشق نییە، رەنگە چەند ناو ناونیشانێك بەناوی حزب یان كۆمەڵە هەبن، زۆربەیان ئەو حزبە كارتۆنیانەن كە توركیا یان وڵاتانی كەناو دروستیان كردوون و ریشەیان نییە. ئەو گروپە نوێیانەی لەگەڵ روخانی بەشار ئەسەد هاتوون، ژمارەیەكی زۆر بنكەو بارەگایان كردۆتەوەو وەك بارەگای گروپی سیاسی دەردەكەون، بەڵام چەكدارن و لەزۆربەی شوێنەكان ئەركی پاراستنی ئەمنیەتیان گرتۆتە ئەستۆو لەباتی حكومەت بڕیار دەدەن. ١٠ مانگە رژێمی بەشار ئەسەد رووخاوە، بەڵام تائێستا سوپای سوریا وەك دامەزراوە بوونی نییە! ئەوەی هەیە ژمارەیەك گروپی چەكدارن و هەریەكەیان لەناوچەیەكی دیاریكراو بەبەرگی سەریازیی ئەركی پاراستنی ناوچەكانیان پێ سپێردراوە، ئەمە سەرباری لەوەی چەندین ناوچەو هەرێمی جیاواز لەسوریا لەژێر كۆنترۆڵی رژێمی نوێی دیمەشدا نین. ناوچەكانی باكوری حەلەب لەژێر كۆنترۆڵی ئەو هێزو گروپە چەكدارە توندڕەوانەن كە توركیا پشتیوانیان دەكات ناویان لەخۆناوە سوپای نیشتیمانی سوریا، ناوچەی دروزەكان كە دەكەوێتە باشوری دیمەشق بەتایبەتیش پارێزگای سوەیداو دەوروبەری، هاوكات باكورو رۆژهەڵاتی سوریا یان رۆژهەڵاتی فورات بەتەواوی لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكراتە كەلەلایەن كۆمەڵگای نێودەوڵەتی پشتیوانیی دەكرێت. لەناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی ئەحمەد شەرع وەزارەتی بەرگریی هەیە، بەڵام سوپای نیزامیی نییە، بەڵكو ژمارەیەك گروپی هەن و هەر گروپێك یان چەند گروپێك پاراستنی ئاسایشی ناوچەیەكی دیاریكراویان پێسپێردراوەو تەنها چەكی سوك و مامناوەندیان هەیە، چونكە ئیسرائیل رێگەیان پێنادات. هەریەكێك لەو گروپە چەكدارانە لەناوچەكانیان دەیان بازگەیان دامەزراندووەو بنكەو بارەگای خۆیان لەوناوچانە دامەزراندووە. دیمەشق و گوندەواری دیمەشق و ئیدلب و باكوری رۆژئاوای سوریاو حەما لەلایەن هێزەكانی نزیك ئەحمەد شەرع لەدەستەی تەحریری شام كۆنترۆڵی ئەمنی كراوە. هەروەك پارێزگای حمس و بەری رۆژئاوای فورات لەپارێزگای رەققە و چەند ناوچەیەكی گوندەواری حەماو چەند ناوچەیەكی ئیدلب لەلایەن چەند هێزێكی وەك سوپای ئیسلام و سوپای عززە كۆنترۆڵكراوە. ناوەندی پارێزگای درێرزۆر كە دەكەوێتە رۆژئاوای فورات رادەستی گروپی ئەحرار شام كراوە. جگە لەوەی تائێستا سوپایەكی نیزامیی حكومەت نییە، چەند سەرچاوەیەك دووپاتیدەكەنەوە كە بەشێك لەو گروپانە وەك پێویست پابەندی بڕیارەكانی ئەحمەد شەرع حاكمی نوێی دیمەشق نین بەتایبەت لەناوچەكانی درعاو لەغۆتەو دۆما. پابەند نەبوونەكە روون نییە، بەڵام پێدەچێت جیاوازیی لە تێگەیشتن و بۆچوونی ئاینی كاریگەری لەسەر پابەندی ئەو گروپانە هەبێت بە ئەحمەد شەرع وەك حاكمی نوێی سوریا. ئەم بارودۆخەی سوریا لەكاتێكدایە بڕیارە رۆژی 5ی ئۆكتۆبەر هەڵبژاردنی پەرلەمانیی بەڕێوەبچێت، بێئەوەی ئەم هەڵبژاردنە تەواوی رۆژهەڵاتی فورات و ناوچەی دروزەكان و ناوچەكانی باكوری حەلەب بگرێتەوە. بڕیارە لەم هەڵبژاردنە كە چاودێران پێیانوایە كارتۆنییە، بەتەنها ئەحمەد شەرع لەكۆی ٢١٠ ئەندامی پەرلەمان ٧٠ ئەندامیان بەدامەزراندن لەپەرلەمان دابنێت و ١٤٠ یشیان بەهەڵبژاردن بێنە پەرلەمان، ئەمە لەكاتێكدا هیچ كێبڕكێیەكی حزبیی یان سیاسی نییە! بۆیە پێدەچێت هەڵبژاردنەكە تەنها وەك رێوڕەسمێكی شكلیی بەڕێوەبچێت. سەبارەت بەپەیوەندی حكومەتی نوێی دیمەشق لەگەڵ پێكهاتەكان، تائێستا ئاڵۆزییەكی زۆر هەیە. پەیوەندی ئەحمەد شەرع لەگەڵ دروزەكان دوای ئەو كۆمەڵكوژییەی سوەیدا وەكخۆی بەئاڵۆزیی ماوەتەوە هەر ئاڵۆزە. ئێستا حكومەتی دیمەشق لەپارێزگای سوەیداو دەوروبەری هیچ رۆڵێكی نییەو دروزەكان هێزی چەكداریان دروستكردووەو ئامادەنین بێنە ژێر ركێفی دیمەشق. سەبارەت بەعەلەوییەكان دوای ئەو كۆمەڵكوژییەی لەلایەن دەستەی تەحریری شام و گروپە چەكدارەكان كرا، ماوەیەكە كەمێك بێدەنگە. ئەمە سەرباری دڵەڕاوكێیەكی زۆری ئەمنی لەناوچكە. ئەم ماوەیە وەفدی چەند وڵاتێكی ئەوروپا بەنهێنی لەگەڵ شێخ و ریش سپیانی عەلەوییەكان لە لازقیەو تەرتوس كۆبونەتەوە، بەتایبەت بەریتانیەكان لەچەند رۆژی رابردوو وەفدێكیان لەقامیشلۆوە هاتنە رۆژئاوای فورات و لەگەڵ چەند شێخێكی عەلەویی كۆبونەوە. پێدەچێت هەوڵێك هەبێت تاوەكو فشارەكانی سەر ئەو پێكهاتەیە لەلایەن گروپە چەكدارەكانی دیمەشق كەمبكرێتەوەو لەمەودوا عەلەوییەكانیش رۆڵیان پێبدرێت چونكە تائێستا هێزی چەكداریان نییە بۆیە رووبەرووی توندو تیژیی زۆر بوونەتەوە. سەبارەت بەكورد، تائێستا پێشكەوتن لەگفتوگۆی نێوان رێڤەبەری خۆسەر یاخود هێزەكانی سوریای دیموكرات لەگەڵ دەسەڵاتدارانی دیمەشق نەبووە، ، بەڵام هەڵوێستی ئەمریكا لەبارەی چارەسەری پرسی كورد لەسوریا گۆڕانێكی زۆر گەورەی بەسەردا هاتووە. بەشێوەیەكی كردارەكی گفتوگۆكان وەستاون، بەڵكو هەست بەگرژیی دەكرێت لەنێوان هەردولا. بەپێی زانیاریی ورد، دەروازەكانی هاتووچۆی نێوان رۆژهەڵاتی فورات و دیمەشق یان نێوان هەرێمی رۆژئاواو دیمەشق لەلایەن دەسەڵاتداران سوریا زۆر توندكراوەو هاتن و چوون سنورداربووە. بەپێی هەندێ زانیاریی و لێكدانەوەی لێدوانەكانی توركیاو سوریا، پێدەچێت تا كۆتایی ئەمساڵ لەژێر فشاری توركیا گرژییەكی سەربازیی لەنێوان رۆژئاوای كوردستان و دیمەشق دروستببێت، واتە شەڕێكی سنوردار لەنێوان هەردولا دروست ببێت بەبیانووی جێبەجێنەكردنی رێككەوتنی 10 ئاداری نێوان مەزلوم عەبدێ فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات و ئەحمەد شەرع حاكمی نوێی دیمەشق، بۆیە دەبینین ماوەیەكە لەناوچەكانی دێر حافرو لەناوچەكانی دەوروبەری دێرزۆر شەڕو پێكدادان و گرژیی دروستدەبێت، ئەمەش ئاماژەیە بۆ بارودۆخێكی گرژتر، بەڵام پێدەچێت درێژە نەكێشێت. لەهەمووی جێی سەرنجتر، تائێستا رێڤەبەری خۆسەرو دیمەشق سەبارەت بەخوێندن لەناوچەكانی ژێر ركێفی هێزەكانی سوریای دیموكرات یان باكوری رۆژهەڵاتی فورات نەگەیشتوونەتە رێككەوتن كە ماوەی دوو هەفتەیە دەوام دەستیپێكردووە، بەڵام لەوڵامی ئیعتیرافنەكردن یان دانپێدانەنانی دیمەشق بەزمان و خوێندنی كوردی، رێڤەبەری خۆسەر بڕیاری راگرتنی خوێندنی لەتەواوی خوێندنگەكانی (دەوڵەت) یان ئەو خوێندنگایانەی سەر بەدیمەشقن داوە. كێشەو ناكۆكی نێوان رێڤەبەری خۆسەرو دیمەشق سەبارەت بەخوێندن سێ پرسی سەرەكییە. یەكەمیان؛ رێڤەبەری پێداگرە لەسەر داننان بەزمانی كوردی و خوێندن بەزمانی كوردی، دووەمیشیان رێككەوتن لەسەر مەنهەجی خوێندن بەشێوەیەكی گشتیی كە مەبەست لێی وانەكانی جوگرافیاو مێژوو هەروەها وانە مرۆییەكانە. سێیەمیشیان؛ داننان بەبڕوانامەی خوێندنگاكانی سەر بەرێڤەبەری خۆسەر كە ئێستا دەوام دەكەن و پێكردووەو بەردەوامە.
پەنجا دۆنم خاکی بەپیتی وەکو گەوهەر و ئاوی وەکو کەوسەر، بە تەنها دۆلارێک ئالاسکا، چیرۆکی هەڕاجکردن و دەستبەرداربوونی خاک نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ چیرۆکی پشت کڕینی ئالاسکا لەلایەن ئەمریکاوە لە ڕووسیا. بفەرموون ڕاپۆرتێک لەو بارەیەوە: لە ساڵی ١٨٦٧ ئەمریکا مامەڵەیەکی بێوێنەی ئەنجامدا کە دواتر دەرکەوت یەکێک لە گەورەترین و سەرکەوتووترین مامەڵە بەهادارەکان و وەبەرهێنانە قازانجدارەکان بوو، کە ئەویش کڕینی ئالاسکا لە ئیمپراتۆریێتی ڕووسیا بوو. لەو کاتەدا ئەو ڕێککەوتنە مشتومڕێکی زۆری لێکەوتەوە، لەلایەن زۆرێکەوە ڕەخنەی لێدەگیرا و وەکو بە بەفیڕۆدانی پارە باس دەکرا، بەڵام دواتر بە تێەڕینی کات، مێژوو بەهاداریی و گرنگیی ئەو مامەڵەیەی سەلماند و تۆمارکرد. ئەم مامەڵەیە، مامەڵەی کڕینی ئالاسکا، لە ٣٠ی ئازاری ١٨٦٧ بە فەرمی لەلایەن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ویلیام ئێچ سیوارد و دیپلۆماتکاری ڕووسی بارۆن ئێدوارد دی ستۆکلەوە سەرپەرشتی و واژۆ کرا. مامەڵەکە، بریتی بوو لە کڕینی ویلایەتی ئالاسکا بە ڕووبەری یەک ملیۆن و ٥١٨ هەزار و ٨٠٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە کە دوو هێندەی ڕووبەری ویلایەتی تەکساس بوو، بە بڕی ٧ ملیۆن و ٢٠٠ هەزار دۆلاری ئەمریکی، کە بە نزیکەیی دەکاتە دوو سەنت بۆ هەر دۆنمێک یان ٥٠ دۆنم زەوی بە بڕی تەنها دۆلارێک. هۆکارەکانی دەستبەرداربوونی خاک و فرۆشتنی ئالاسکا لەلایەن ڕووسیاوە ڕەهەندی ئابووریی ڕووسیا لەو کاتەدا شکستی جەنگی کریمیای ئەزموون کردبوو، ئەمەش بارقورسییەکی زۆری بۆ هێنابوو جگە لەوەی لە ڕووی ئابوورییەوە لەوپەڕی لاوازیی خۆیدا بوو. لێرەدا باشترە ئاماژە بۆ ئەوە بکەین کە نیمچە دوورگەی کریمیا یەکێک لە هۆکارەکانی جەنگی ئێستای ڕووسیا و ئۆکرانیایە کە پێشتر لە ڕاپۆرتێکی دەزگای میدیایی هاوڵاتیدا بە ووردیی ڕیشەی مێژوویی کێشەی نیمچە دوورگەی کریمیا و هەرێمی دونباس ڕوونکراوەتەوە. ڕەهەندی جیۆپۆلەتیکی بەهۆی دوورەدەستی جیۆگرافیی ئالاسکاوە لە ناوەندی دەسەڵاتی سیاسیی و ئابووریی ئیمپراتۆریێتی ڕووسیا، وایکردبوو دەستڕاگەیشتن پێی قورس بێت لە ڕووی لۆجستی و پاراستنی سەرەوەرییەوە. بە تایبەتی ترسی ڕووسیا لە فراوانخوازیی و پاوانخوازیی ئینگلیزەکانەوە کە ئەگەری داگیرکردنی لەلایەن بەریتانیای مەزنی ئەو سەردەمەوە ئەگەرێکی بەهێز بوو. بۆ ئەمریکا پاڵنەرەکان ستراتیژیی و ئابووریی بوون. سیوارد وەکو فراوانبوونی خاکی ئەمریکای دادەنا و گەشەکردنی وڵاتەکەی لە داهاتوودا پێشبینی کردبوو. لەو کاتەدا ئەمریکا لە شەڕی ناوخۆ دەرباز بوو بوو و خواستی گەشەکردن و فراوانبوونی هەبوو. هەرچەندە ڕەخنەگرانی کۆنگرێس و ڕۆژنامەکان ڕەخنەیان لەو کڕینە دەگرت و بە "گەمژەیی سیوارد" یان "سندووقی سەهۆڵی سیوارد" ناویان دەبرد، بەڵام دواتر پڕۆسەکە، دۆزینەوەی سەرچاوە سروشتییە فراوانەکانی لێکەوتەوە . لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەمدا زێڕی لێ دۆزرایەوە و دواتر لە سەدەی بیستەمدا نەوت و گازی لێ دۆزرایەوە، ئەمەش وایکرد ئالاسکا ببێتە یەکێک لە ویلایەتە دەوڵەمەندەکانی ئەمریکا کە زۆرترین سەرچاوەی سروشتیی و ئابووریی هەبوو کە تا ئێستاش بەردەوامە. گواستنەوەی فەرمیی خاوەندارێتیی ویلایەتەکە لە ١٨ی تشرینی یەکەمی ١٨٦٧ لە شاری سیتکای ناوەندی ویلایەتی ئالاسکای بەڕێوەچوو. لە مەراسیمی پڕۆسەی گواستنەوەکەدا، داگرتنی ئاڵای ڕووسیا و هەڵکردنی ئاڵای ئەمریکا، هێمای گۆڕینی خاوەندارێتیی و سەروەریی ئالاسکا بوو. تا ئێستاش ئەو ڕێکەوتە بە “ڕۆژی ئالاسکا” ناسراوە و ساڵانە یاد دەکرێتەوە. ئەو زەوییە فراوانەی ڕۆژگارێک وەکو ناوچەیەکی سەهۆڵین و بێ بەرهەم رووسەکان دەستیان لێبەردا و فرۆشتیان، بوو بە بەشێک لە بنەمای هێزی ئابووریی و ستراتیژیی ئەمریکا. کڕینی ئالاسکا وەکو بەڵگەیەک لەسەر دیدگای ستراتیژیی و درێژخایەنی دیپلۆماسیی ئەمریکا هەژمار دەکرێت. گرێبەستێک کە تێچوویەکی کەمی هەبوو بەڵام بەهایەکی بێئەندازەی بەدەستهێنا. لە دواهەمین سەردانی سەرۆکی ڕووسیا، ڤلادیمێر پوتین بۆ ئەمریکا بۆ گفتوگۆکردن لەبارەی ئاگربەست و پرسی ئاشتییەوە بۆ جەنگی ئۆکرانیا، لەلایەن دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە لە ویلایەتی ئالاسکا پێشوازیی لێکرا. ئەو ویلایەتەی کە پێشتر خاکی ڕووسیا بوو. هەروەها ئەو ویلایەتەی کە بەهۆی جەنگی کریمیاوە لە سەدەی نۆزدەدا ڕووسیا ناچار بوو بە دەستلێبەردان و فرۆشتنی. پێشوازیلێکردنی سەرۆکی ڕووسیا لە ئالاسکا لەلایەن سەرۆکی ئەمریکاوە واتای سیمبولیکیی سیاسیی و دیپلۆماسیی گەورەی هەبوو. لە زمانی کوردییدا ئیدیۆمێک هەیە و لە باوانەوە بۆمان ماوەتەوە و بیستوومانە کە دەڵێت: "مرۆڤی ژیر، مشتێ خۆڵ ناگۆڕێتەوە بە مشتێ زێڕ" پێدەچێت ئیدیۆمەکە بۆ هەموو سەردەم و هەموو شوێنێک ڕاستییەکی زۆری تێدا بێت. ئەگەر سەرنج و بۆچوونێکت لەو بارەیەوە هەیە، بفەرموو بۆ بەشکردنی لەگەڵمان.
عیسا عوسمان هیچ کارێکی هونەری بەدەر نییە لە ڕەخنە و سەرنج، بەڵام سووکایەتی نییە کە ئەوان دۆخێکیان دروست کردووە تاکوو ئێستەش لە ساڵیادی جینۆسایدی ئێزیدییەکاندا، بە هەزاران کۆمێنتی جنێو و سووکایەتیان بۆ دەنێردرێ و دەستخۆشی لە داعش دەکەن کە قڕی کردن و دەستدرێژی کردنە سەر... سووکایەتی نییە کە دۆخێکیان دروست کردووە ئەوەی کە سەر بە خۆیان نەبێت و باڵاپۆش نەبێ و بە ئاوازی ئەوان ژیان نەگوزەرێنێ، بە بێئەخلاق و بێئابڕوو و سەرسەری و هیچوپووچ ناوزەدی دەکەن و لە سەروو هەمووشییەوە تەکفیری دەکەن. سووکایەتی نییە کە لەشکرێکیان لە جنێوفرۆش و تەکفیریی پێگەیاندووە و ڕەنگە شانازیشی پێوە بکەن! ئەوانەی کە بە بینینی نمایشێک، ئاو کراوەتە ژێریان و بە ڕاست و چەپدا، ڕەخنە دەبەشنەوە، لە کاتی بینینی ئەو هەموو جنێو و سووکایەتییەی ڕۆژانە بە ئایینەکانی تر و بگرە بە خەڵکی ئاسایی خاوەن باوەڕی جیاواز دەکرێت، لە کاتێکدا هەر کوردن و ڕۆڵەی ئەو خاکەن، لە کوێن؟ دڵنیام کە گەر پێچەوانەکەی بێت و بە شەق حیجاب فەرز بکرێ، ئەوا بە هەزاران کۆمێنتی دەستخۆشی و لایکی بۆ دێت. لێرەدا گرنگە دوو پرسیار لەوانە بکرێت کە ئەم نمایشە و هەموو چالاکییە هاوشێوەکان بە سووکایەتی دەزانن و دژایەتی دەکەن: یەکەم: گەر بڕواتان وایە ڕێکخراوێکی وەک داعش نوێنەری ئیسلام بوو و ئەوەی کە دەیکرد، کتومت ئەوەبوو کە لە دینەکەدا هەیە و لایان نەدابوو، ئەوا بوێرانە دانی پێدا بنێن و بیری خۆتان بەیان بکەن و پیرۆزتان بێت. دووەم: گەر پێتان وایە داعش نوێنەری ئیسلام نەبوو و هەوڵێک بوو بۆ شێواندن و ناشرینکردنی دینەکە، ئەوە زۆر باشە و قبووڵە، بەڵام کێشەیەک هەیە. ئەوان بە ئاڵای ئیسلامەوە ئەو کارانەیان دەکرد، واتە لەژێر ناوی پیرۆزییەکانی موسڵماناندا، کۆمەڵێک کاریان دەکرد کە موسڵمانان بڕوایان پێیان نییە و دژیانن، بەم جۆرە، کارەکانی ئەوان، دەبنە سووکایەتی بە ئایینی ئیسلام. کەوایە کە دەیانزانی ئەم گرووپە سووکایەتی بە ئیسلام دەکەن، بۆچی لە دژیان نەجەنگان؟! نەک تەنیا لە عێراق، بەڵکە لە سەرتاسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆچی کۆ نەبوونەوە و لە دژیان بوەستنەوە؟ گەر بێباوەڕێک کاریکاتێرێکی دروست کردبا، هەموو دنیا بە یەکدا دەدرا، خۆپیشاندان دەکرا، خەڵک دەکوژرا. بەڵام لە سەروەختی دروستبوونی داعش و لە کاتێکدا کە بە زەقی ئاڵای ئیسلامیان هەڵدەگرت، ئەوانەی کە ئێستە ڕەخنە دەگرن و پێیان وایە نمایشەکە سووکایەتییە، بە دەگمەن دەمبینین ورتەیان لێوە بێت و هەڵوێستێکیان لەسەری هەبێت! نەک هەر هەڵوێستیان نەبوو، بەڵکە لە ناوخۆدا، بەردەوام هێزەکانی پێشمەرگە و هێزەکانی تریش کە لەگەڵ داعش دەجەنگان، تەکفیر دەکران... لێرەدا ئاماژەدان بە داعش تەنیا نموونەیەکە، قسەکە لەسەر هەموو ئەو هەموو هێز و جووڵانەوانەی تریشە کە هەڵگری بیری داعشن و ئێستەش هەن.
ھیوا سەید سەلیم سروشتی کەسایەتی دۆنالد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا وا ھەڵکەوتووە، کەمن ئەوانەی دیداریان لەگەڵ ئەنجام دابێ لێی دەربازبووبن، بە بێ ئەوەی لە لایەن ترەمپەوە توانجێکی لێنەدرا بێت یان ھەڵسوکەوتێکی نەگونجاوی لەگەڵ نەکرد بێت. ترەمپ لە دیدارێکدا لە پێش چاوی میدیاکان زیلینسکی سەرۆکی ئۆکرانیای سەرکۆنە کرد و بیانووی جلە نەشیاوەکانی پێگرت، ماکرۆنی لەسەر شەقام ڕاگرت تا کەژاوەی ئۆتومۆبێلەکانی خۆی ڕەتبوون، سەرۆکەکانی ئەرمینیا و ئازەرباینجانی بە پەند بردن و ڕیکەوتنامەی زنگەزۆری بەسەر سەپاندن، زۆری دیکەش، کە لێرەدا دەرفەت نییە باسی ھەموویان بکەین. دوایین سەرکردەش کە کەوتبێتە بەر توانجی ترەمپ بریتی بوو لە رەجەب تەیب ئەردۆگان، لە دیداری نێوان (ترەمب - ئەردۆگان) کاتێک ترەمب پرسیاری تەزویری لە لایەن ڕۆژنامەنووسێک لێدەکرێت ڕوودەکاتە ئەردۆگان و دەڵێت :- " ئەردۆگان ھاوڕێی منە ئەو مامۆستایە لە تەزویر" ھیچ گومانی تێدانیە ترەمپ ئەو قسەیەی بە ئامانج بە ئەردۆگان گووتوە، چونکە خۆ تەزویر ھەر ئەوە نییە کە تۆ لە کاتی ھەڵبژاردن و دەنگدان پەنای بۆ ببەی، تەزویری ڕووخسار و کەسایەتی ھەیە، تەزویری گوفتار و ڕەفتار لە نێو سیاسەکان زۆرە. ترەمپ ڕاستی فەرموو، ئەردۆگان مامۆستای تەزویرە، چونکە دوو ڕۆژ پێش دیداری لەگەڵ ترەمپ لەسەر پرسی غەزە دەیکووشتن و نەیدەشاردەوە، تەنانەت لە ووتارەکەشی کە لە کۆمەڵە گشتی نەتەوەیەکگرتەوەکان پێشکەشی کرد لەسەر غەزە ھەڵوێستی زۆر توند بوو، بەڵام لە بەرامبەر ترەمپ فزەی نەکرد، ئەوەیە کەسایەتی تەزویر و دووڕوو. شایانی باسە لە دەستپێکی شەڕی غەزەوە ئەردۆگان فرمێسکی تیمساحی بۆ غەزە ھەڵدەڕێژێت و بە ئاشکرا دژی ئیسرائیلە، بەڵام وەک ئەحمەد داود ئۆغلۆی ھاوڕێی کۆنی ئەردۆگان ئاشکرایکرد، تورکیای ژێر دەسەڵاتی ئەردۆگان گەورەترین ئاستی بازرگانی لەگەڵ ئیسرائیل ھەیە لەو دۆخەشدا پەیوەندی بازرگانیەکە بەردەوامی ھەیە و وێڕای بڕیاری پچڕانی پەیوەندی ئابووری ( ئیسرائیل – تورکیا) بەڵام ئەو پەیوەندیە درێژەی ھەیە. ئەوەیە سەرکردەی تەزویر بە قسە دژی ئیسرائیل بی و ژێربەژێریش پەیوەندی ئیستخباراتی و بازرگانی لەگەڵ ببەستی. ئاشکرایە ئەردۆگان وڵاتەکەی بەدەردی قەیرانی ئابوورییەوە دەناڵێنێت، بەھای دراوی وڵاتەکەی لە نزمترین ئاست دایە، کەچی داوای فڕۆکەی ئێف 35 ئەمەریکی دەکات و گرێبەستی کڕینی 200 فرۆکەی بۆینگ لەگەڵ ئەمەریکا واژۆ دەکا. پەیوەست بەو پرسە، ئۆزگۆر ئۆزێل، سەرکردەی گەورەترین ھێزی ئۆپزسیۆنی تورکیا (CHP)، سەبارەت بەو قسەیەی ترمپ کە ئاڕاستەی ئەردۆگانی کردبوو دەڵێت :- " ئەگەر ترەمپ بەم شێوەیە قسەی لەگەڵ من کردبا دەمخواست ئەرز قووتم بدات لە شەرمان" بەڵام دیارە ئەردۆگان لە پێناوی بەرژەوەندی خۆی نەیوویست وەڵامی تۆمەتی تەزویر بداتەوە کە ترەمپ ئاڕاستەی کرد بوو، چونکە ئەو بینیبووی کە زیلینسکی کاتێک وەڵامی ترەمپی دایەوە بە چ دەردێک بردرا. لێرەدا تێدەگەین کە ئەردۆگان ئەو پەندەی لەسەر جێبەجێ دەبێت کە پێی دەگوترێت ( شێری ماڵی خۆی و ڕێوی دەرەوە) ناونیشانی بەتەزویرچیشی ھاتە سەر کێماسیەکانی دیکەی ئەردۆگان.
نووسینی شریف العصفوری وەرگێڕان: یادگار عەلی لە پەراوێزی کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ شاندەکانی چەند وڵاتێکی ئیسلامی کۆبووەوە و کۆبوونەوەکە، وەک گرنگ و مێژوویی باس کرا. هەواڵەکە گرنگییەکی ئەوتۆی لە ڕاگەیاندنە عەرەبییەکاندا پێنەدرا بەهۆی ئامادەنەبوونی سەرۆکی وڵاتە عەرەبییەکان لە کۆبوونەوەکەدا، ڕەنگە باڵاترین نوێنەرایەتی عەرەبی سەرۆکوەزیرانی میسر بووبێت، لە کاتێکدا سەرۆکی کۆماری ئەندەنوسیا ئامادە بوو، کە گەورەترین وڵاتی ئیسلامییە لە جیهاندا بە دوو سەد و هەشتا ملیۆن دانیشتووانەوە.! بێگومان کۆبوونەوەکە گرنگییەکی زۆری هەیە، هیچ گومانێکم نییە، کە کۆبوونەوەکە بە جۆرێک بەڕێوەچوو، کە بە دڵی عەرەبەکان نەبوو، هەرچەندە سەرۆکی ئەمریکا ڕاستەوخۆ دوای کۆبوونەوەکە ڕایگەیاند، کە بە پشتبەستن بە کۆبوونەوەکە، دژی لکاندنی زەوییەکانی کەناری ڕۆژئاوا لەلایەن ئیسرائیلەوەیە. ئەگەر سەرۆکی ئێستای ئەمریکا کەمێک متمانەپێکراو بووایە، ئەمە لێدوانێکی گەورە دەبوو. یەکەم: کێ ئامادەی کۆبوونەوەکە بوو لەگەڵ ئەمریکییەکان؟ میسر، سعودیە، ئیمارات، قەتەر، ئوردن، تورکیا، ئەندەنوسیا و پاکستان. دووەم: ڕاگەیاندنە سیاسییەکان چین؟ ڕاگەیاندنەکانی ئەمریکا: لکاندنی زەوییەکانی کەناری ڕۆژئاوا نییە و پڕۆژەیەک لە ئارادایە بۆ کۆتاییهێنان بە جەنگی غەزە. گرنگترین ڕاگەیاندن وتارەکەی پرابۆفۆ سوبیانتۆ، سەرۆکی ئەندەنوسیا بوو، کە دەبێت جیهان لەگەڵ دەوڵەتی فەلەستین بوەستێت [ئەمە لەو گرتە ڤیدیۆیانەی بە عەرەبی بڵاوکراونەتەوە سڕاوەتەوە] و جەختکردنەوە لەسەر دڵنیابوون لە ئاسایش و مانەوەی ئیسرائیل لە بەرامبەردا. ئەندەنوسیا هیچ پەیوەندییەکی دیپلۆماسی لەگەڵ ئیسرائیل نییە و بەرەو نزیکبوونەوەیەکی سەربازی و سیاسی لەگەڵ تورکیا دەڕوات. پاکستان چەند ڕۆژێک پێش ئامادەبوونی لە کۆبوونەوەکەدا ڕێککەوتنێکی سەربازی لەگەڵ سعودیە ئەنجامدا. پاکستان و ئەندەنوسیا وڵاتانی گەورەی ئاسیان، بەڵام ئابووری ئەندەنوسیا بەهێزەوە بەرەو پێش دەچێت بۆ ئەوەی ببێتە یەکێک لە گەورەترین ئابوورییەکانی جیهان و هەرچەندە ئەندەنوسیا تێوەگلاوە لە جەنگەکانی جیابوونەوە، بەڵام سوپای ئەندەنوسیا بچووکترە لە سوپای پاکستان یان تورکیا و زیاتر لە [1%]ی بەرهەمی ناوخۆیی ناخاتە سەر بەرگریی.! ڕەنگە لەبەر ئەوەی لە کۆمەڵێک دوورگە پێکهاتووە لە [19] هەزار دوورگە.! بە پێچەوانەی پاکستان و تورکیا، کە لە گەڕەکە پڕ لە ئاژاوەگێڕەکاندا دەژین. سێیەم: وادیارە ئەوەی لەسەر مێزە و نزیکە لە جێبەجێکردن بەپێی لێدوانەکانی مەحمود عەباس، سەرۆکی دەسەڵاتی فەلەستین و سوبیانتۆ، سەرۆکی ئەندەنوسیا، ئەوەیە کە هێزێکی نێودەوڵەتی [ئیسلامی] پێکدەهێنرێت بە نوێنەرایەتییەکی عەرەبی ڕەمزی یان کەم، بە تەمویلی عەرەبی بۆ بەڕێوەبردنی کەرتی غەزە، زانیارییەکان ئەوە دەردەخەن، کە هیچ بوونێکی حەماس لە بەڕێوەبردنی کەرتی غەزە لە داهاتووی نزیک یان دووردا نییە. هەڵبژاردەکانی فەلەستینییەکان لە نێوان جەنگێکی قڕکردنی بەردەوامدایە [بە ئاوارەکردن یان بێ ئاوارەکردن] یان، وەک داواکارییەکانی ئەمریکا ئازادکردنی بارمتەکان [زیندووەکان و تەرمەکان] و ڕادەستکردنی چەکی حەماس بە دەسەڵاتی فەلەستین بە سەرپەرشتی نێودەوڵەتی و ڕەنگە ئاڵوگۆڕکردن بە دڵنیابوون لە ژیانی سەرکردەکانی حەماس لە ناوخۆدا. ئایا پڕۆژەیەکی لەمشێوەیە دەتوانێت بێتە دی؟ با ڕۆژگار لە نێوانماندا بێت. چوارەم و کۆتایی: ڕۆڵی سەرکەوتووی ئەندەنوسیا، لێرەدا سەرنج دەخەمە سەر چینی سیاسیی حاکمی ئەندەنوسیا، لە ڕوانگەی پەیوەندییەکانی میسر و ئەندەنوسیاوە، ئەندەنوسیا دڵی نەوەیەکی میسری داگیرکردووە، بەتایبەتی دوای کۆنفرانسی باندۆنگ لە ساڵی [1955]، کە بزووتنەوەی بێلایەنی دامەزراند. لێکچوونێک هەیە لە نێوان گەشەسەندنی نیشتمانپەروەری میسریی و ئەندەنوسی لە دەیەی دووەمی سەدەی بیستەمدا، بوونی کاریگەریی هۆڵەندی لە ئەندەنوسیا کەمتر و خوێناوی بوو، وەک داگیرکاری بەریتانی بۆ میسر، بە پێچەوانەی مۆدێلی فەڕەنسی لە هیندۆچین یان جەزائیر، ڕێگەیدا بە دروستبوونی چینە کۆمەڵایەتییەکان، کە لانیکەم توانای بەڕێوەبردنی خۆبەڕێوەبەری نیشتمانییان هەبێت. کۆمەڵگەی ئەندەنوسیا بە پێچەوانەی میسر، چەندین نەتەوە و گرووپی ئایینی جۆراوجۆر لەخۆدەگرێت، هەرچەندە موسڵمانان [90%]ی دانیشتووان پێکدەهێنن. جەنەڕاڵ سوبیانتۆ هاوسەرگیریی لەگەڵ کچی جەنەڕاڵ سوهارتۆ کردووە.! فەرماندەی هێزە تایبەتەکان بوو، کە کۆمەڵکوژییەکانی لە تەیموری ڕۆژهەڵات و پاپوا ئەنجامدا و لە ساڵی [1998]ەوە ڕێگەی پێنەدرا بچێتە ئەمریکا.! سەرۆکی [دیکتاتۆر] و پاڵەوانی نیشتمانپەروەریی ئەندەنوسیا سۆکارنۆ، کە لە نێوان ساڵانی [1950-1965] بە هەر شێوەیەک حوکمی وڵاتەکەی کرد، ڕۆڵی هێزە چەکدارە پاڵەوانەکەی لە حوکمی وڵاتدا دامەزراند بە دروستکردنی هاوسەنگی سیاسیی لە نێوان سێ هێزی ڕەسەن، ئەوانیش بزووتنەوەی نیشتمانی و بزووتنەوەی ئیسلامی و بزووتنەوەی کۆمۆنیستی.! بۆیە پارتی کۆمۆنیستی ئەندەنوسیا لە ساڵی [1960] سێیەم گەورەترین پارتی کۆمۆنیستی بوو لە جیهاندا دوای سۆڤیەت و چین.! بەڵام جەنەڕاڵ سوهارتۆ گەورەترین ئۆپەراسیۆنی پاکتاوکردن و قڕکردنی دژی کۆمۆنیستەکان ئەنجامدا بە کوشتنی نیو ملیۆن بۆ یەک ملیۆن کەس دوای ساڵی [1965].! دوو ڕۆژ لەمەوبەر سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ سەرۆکی تورکیا، ئەردۆگان کۆبووەوە.! وادیارە ئەوەی دوایی هێشتا کارتەکان دەباتەوە، بە ڕوونی دیارە، کە ئەمریکا – بەفەرمی پێشوازی لە بەشار ئەسەد سەرۆکی سوریا کرد سەرەڕای ئەوەی لە لیستی داواکراوانی تیرۆردا بوو – بەڵکو سەرۆکی سوریا بۆ یەکەمجار لە ماوەی پەنجا ساڵدا وتارێکی لە کۆبوونەوەی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان پێشکەش کرد.! ئەمریکا کاریگەریی تورکیا لە ناوچەکەدا دەپارێزێت لە بەرامبەر توندکردنەوەی گەمارۆکان لەسەر پوتین.! ئەم نموونەیەم بەکارهێنا بۆ ئاڵوگۆڕکردن، چونکە ئەندەنوسیاش دەبێت ئاڵوگۆڕێکی هاوشێوە بکات بۆ تێوەگلانی لە گۆڕەپانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەندەنوسیا چیی پێویستە؟ ئابووری ئەندەنوسیا گەورەترە لە ئابووری سعودیە یان تورکیا، پێویستی بە پاڵنەرێکی بەهێزە بۆ ئەوەی ببێتە هێزێکی کاریگەر لە دەوروبەری خۆیدا و ڕێگەگرتن لە کاریگەریی چین لە دەریای چینی باشوور و یەکگرتن لەگەڵ فلیپین، ئاڵوگۆڕەکە لێرەدا ئابوورییە لە بەرامبەر ڕووبەڕووبوونەوەی چین. شەست ساڵ لەمەوبەر ئەندەنوسیا کۆتایی بە بڵاوبوونەوەی کاریگەریی کۆمۆنیستی ماوی هێنا.! سبەی بەرەیەکی پتەو لەبەردەم چیندا دروستدەکات.! ئەندەنوسیا کەمینەیەکی بچووک لە مالایییەکان [نەتەوەیەکی پێکهاتەی مالیزیی] و کەمینەیەکی بچووکتر لە نەتەوەی چینی تێدایە.! هەردوو نەتەوەکە، وەک پردێک کار دەکەن بۆ چوونە ناو سەرمایەداری چین/ ئاسیایی.!، بەڵام بە پاراستنی هاوسەنگی سیاسیی ناوخۆیی لە دوای سەربەخۆییەوە لەگەڵ بەکارهێنانی دیموکراسی [سۆکارنۆ ناوی لێنا دیموکراسی ڕەشید]. کۆتا تێبینیم ئەوەیە سروشتی پەیوەندییەنێودەوڵەتییەکان، کە لەم چەند ساڵەی دواییدا سەرهەڵدەدەن، مۆدێلی پەیوەندییەکانی پێش جەنگی جیهانی یەکەمم بیر دەهێنێتەوە، ئەگەر زۆربەمان بە دوای [جیهانێکی فرە جەمسەر]دا دەگەڕاین.! ئەوا ئێستا جیهان هەوڵ دەدات بە چەندین جەمسەر پێکبێت.! بە جەنگە بێ کۆتاییەکان و جەنگە گەورەکان، کە لە هەر ساتێکدا ڕەنگە سەرهەڵبدەن بەهۆی هەڵە لە حیساباتەکان.
.jpg)
