ئارام ڕەفعەت ترەمپ مارک ساڤایایەی بەرەگەز کلدانی عێڕاقی وەک نێردەی تایبەتی خۆی لە عێڕاق دیاری کرد. مشتومڕی پشت لێکەوتەی ئەو بڕیارە هێندەی دەرهەق بە دەنگۆی حەشیشخۆریی ئەو نێردەیەیە، هێندە دەرهەق بە بڕیارە سەرەکی و بنەڕەتیەکە نییە، کە ناردنی نێردەی تایبەتییە. ناردنی نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ هەر وڵاتێک بەمانای بوونی کێشە و پرسگەلێکی گەورە و قووڵن کە لەتوانا و دەسەڵات و ئەرکی باڵوێزخانەدا نییە. باڵوێزخانەکان، لانی کەم لە تیۆردا، کار لەسەر پەیوەندئە دیپلۆماسی و بەرژەوەندیە هاوبەشەکان دەکەن و جوڵە و ئەرکەکانیان سنووردارە بە پاراستنی بەرژەوەندیەکانی وڵاتەکانیان و دەستوەرنەدانە کاروباری ناوخۆی وڵاتی خانەخوێش. نێردەی تایبەتی هەنگاوێک یان چەند هەنگاوێک لەسەرووی ئەم عورف و پێوەندیە رۆتینیەدایە، واتە هی باڵوێزخانەکان،کە پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان و سیستەمی جیهانی لەسەر دامەزراوە. زۆربەی جارەکان، نێردەی تایبەتی ئەمریکا راستەوخۆ پەیوەندی بەسەرۆکی وڵاتەکەیەوە هەیە. ئەمەش دەسەڵاتێکی سەرووی سرووشتی و ناهاوسەنگ هەم دەداتە نێردەکە لە وڵاتی خانەخوێ و هەم ئەمریکاش. ئەرکی نێردە چارەسەری کێشە و قەیرانە قووڵەکانی وڵاتی خانەخوێیە کە کاریگەری لەسەر ئاساییشی ناوچەکە و بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا هەیە. تەرکیزی نێردە لەسەر مەترسی جەنگ و ئاژاوەی کۆنترۆڵ نەکراو و شەڕی تیرۆر یان راستکردنەوەی هاوسەنگی و پەیوەندیە هەرێمیەکانی وڵاتەکەیر لە بەرژەوەندی ئەمریکا. پێدەچێت هەموو ئەو ئەرک و بەرپرسیارێتیانە بکەوێتە سەر شانی سەڤایای نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ عێڕاق. ئەمەش لە سادەترین پێناسەیدا، عێڕاق دەگێڕێتەوە بۆ چوارگۆشەی یەکەم، چوارگۆشەی دوای روخانی رژێمی سوننەکان و سەرلەنوێ ئاراییشدانەوە و بونیادنانەوەی ئەم وڵاتە دەسکردەی دەستی ئیستیعمار. ئەگەر ئەو خەمڵاندن و شیکاریە راست بێت، ئەوا ئەرکی مارک سەڤایە تەواو کردنی ئەو ئەرکەیە کە پۆل بریمەر شکستی تێدا هێنا و بۆی تەواو نەکرا. ئایا ئەم ئەرکە بە کەسێک ئەنجام دەدرێت کە گومانی ئاڵودەبوونی بە حەشیشلەسەر بێت؟ ئەگەر تۆمەتی حەشیش خۆریەکەی سەڤایا راست بيت، ئەوا دیاریکردنی ئەو وەک نێردە دەبێتە وەرچەرخانێکی بنەڕەتی لەسیاسەتی ئەمریکا دەرهەق بە عێڕاق. بەواتایەکی دی، ئەمریکا لە ئێستاوە سیاسەتی زبر و پێشێلکرنی عورف و رێسا دیبلۆماسیەکان لە مامەڵەکردن لەگەڵ رایەدارە عێڕاقی و میلیشیاکانیان پەیڕەو دەکات. بەتایبەتیش لە کایەی سنووردانان بۆ پاشکۆیی و پڕۆکسی لایەنە شیعەلان بۆ ئيران. رەنگە دواجار ئەمریکا بەو قەناعەتە گەییشتبێت کە چارەی ئێران لە عێڕاق بەکەسێک دەکرێت کە زۆرترین لەیەکچونی لەگەڵ ئێرانیەکان هەبێت. ئێرانیەکانیش لە پرسی حەشیشەدا یەکەمی بێ رکابەرن و ئەگەر راست بێت سەڤایاش ئەو گیایە بەدەرمان دەزانێت، ئەوا لەوە تێدەگەین کە بۆچی ئەو وەک باشترین دکتۆری پەتای ئێران لە عێڕاق کە لە زمانی ئێرانیەکان تێدەگات، دەستنیشان کراوە. لێرەدا بەسەرهاتێکی کاپیتان حەمەدی مەولودی، پێشمەرگەی قارەمانی کۆماری مەهاباد، بەرچاوڕونیەکمان دەداتێ کە بۆچی سەڤایا و ئێرانییەکان لەیەکتری دەچن و لەیەکتریش دەگەن. دوای ڕوخانی کۆمار، کاپیتان روو دەکاتە باشور و دواجار ئاشکرا دەبێت و لەسەر خواستی ئێرانیەکان بۆ رادەستکردنەوەی لەلایەن داگیرکەری عێڕاقیەوە دەگیرێت. کاتێک کاپیتان دەخرێتە بەردەم نوێنەری ئێرانیەکان تا دەسبەسری بکەن و بیبەنەوە بۆ ئيران، کاپیتان ئینکاری دەکات ئێرانی بێت. دەلیلی کاپیتان بۆ ئێرانی نەبوونی ئەوە بوو کە ئەو حەشیشخۆر و تلیاکخۆر نییە بەڵام ئێرانیەکان، واتە عەجەمەکان، هەموویان تلیاکخۆرن. کاپیتان بە کوردیەکی پاراو دەڵێت ئەگەر باوەڕیش ناکەن تەماشای ملی ئەستور و تێکسمڕاوی من بکەن و هی ملی باریکی ئەفسەر و دیبلۆماتە ئێرانییەکانیش بکەن و خۆتان حەکەم بن ماقوڵە من و ئەو حەشیشخۆرانە خەڵکی هەمان وڵات بین؟ عەجەمەکان لە زمانی حەمەد نەگەییشتن، بەڵام پێدەچێت لە هی سەڤایا تێبگەن. مانگ و ساڵانی داهاتوو لەوە تێدەگەین کە ئایا بەجدی شەڕی حەشیشخۆرەکان هەر بە حەشیشخۆر دەکرێت؟
نادر ڕوستی بەشی یەكەم گەشتوگوزار لەسەر 3 كۆلەكەی سەرەكی وەستاوە، كە بریتین لە (بنەماكانی گەشتوگوزار، ژیرخانی گەشتوگوزار، سەرخانی گەشتوگوزار)، لەم بابەتە تیشک دەخەمە سەر ژێرخانی گەشتوگوزار ، ژێرخانی گەشتوگوزار بناغەیەكی سەرەكی پەرەپێدانی گەشتوگوزارە لە هەر وڵاتێك كە بیەوێت گەشتوگوزار سەركەوتووبێت، ژێرخانیش بریتییە لە کۆمەڵێک خزمەتگوزاریی بنەڕەتی و كارئاسانی بۆ خزمەتگوزارییەكانی (سەرخانی گەشتوگوزار) کە پێویستن بۆ گەشەپێدانی کەرتی گەشتوگوزار، ژێرخانی گەشتوگوزار لە هەمانكات هاوتەریبە لەگەڵ ژێرخانی گشتیی وڵات و کارئاسانی بۆ گەشتیاران و وەبەرهێنەران و كۆمپانیا گەشتیاری و دامەزراوە گەشتیارییەكان دەکات و پەرەپێدانی گەشتوگوزار مسۆگەر دەکات. پێکهاتەکانی ژێرخانی گەشتوگوزار خزمەتگوزارییەكانی ژێرخانی گشتیی وڵات ژمارەیەك خزمەتگوزاری سەرەكی و بنەڕەتی لەخۆ دەگرێت، كە بەشی زۆریان دەبنەوە بە ژێرخانی كەرتی گەشتوگوزار، یاخود هەمان ژێرخانن كە گەشتوگوزار سوودیان لێوەردەگیرێت، وەك: (رێگاوبان، كارەبا، ئاوئاوەڕۆ، پەیوەندییەكان، تەندروستی). لەم بەشەدا باس لە رێگاوبان دەكەین، كە یەكێكە لە كۆلەگە سەرەكیەكانی ژێرخانە. خزمەتگوزاری ژێرخانی رێگاوبان خزمەتگوزارییەکانی رێگاوبان بەهەموو جۆرەكانی ( ئاوی، وشكانی، ئاسمانی، ئاسنی) دەگرێتەوە، كە بە گشتی بۆ گواستنەوە و گەیاندن بەكار دەهێنرێن: (تۆڕی ڕێگاوبان، فڕۆکەخانەکان، هێڵی شەمەندەفەر، بەندەرەکان و هەموو ئەو ئامرازانە دەگرێتەوە کە گەشتیاران بەکاریان دەهێنن بۆ گەیشتن بە شوێنی مەبەست و هاتوچۆکردن) لەنێوخۆی وڵات. لەم بابەتە باس لە ریگاوبانی وشكانی دەكەین، رێگاوبانی وشكانی دابەش دەبێت بەسەر 3 بەش (رێگاوبانی سەرەكی و ستراتیژی، شەقام و رێگاوبانی ناو شارەكان، رێگاوبانی لاوەكی و گوندەكان). فراوانكردن و باشكردنی خزمەتگوزاریی رێگاوبان خزمەتێكی زۆر بەكەرتی گەشتیاری دەكات، چونكە ڕوداوی هاتووچۆ و كارەسات كەم دەبێتەوە، ماوەی گەیشتن بە شوێنە گەشتیارییەكان كەم دەبێتەوە، گیانی گەشتیاران پارێزراو دەبێت، گەیشتنی گەشتیاران بە شوێنە گەشتیارییەكان ئاسان دەبێت، جموجۆڵی گەشتیاران لە نێوان وڵاتان و لە نێوان شارەكان زیاد دەكات، ژینگە زیاتر پارێزراو دەبێت، گەشتیاران زیاتر هەست بەخۆشی دەكەن و زیاتر چێژ لە گەشتەكانیان وەردەگرن، چێژ وەرگرتنیش ئامانجێکی سەرەکی گەشتوگوزارە. كابینەی نۆیەمی حكوومەت و شۆڕشی ژێرخان و پەرەپێدانی گەشتوگوزار سەرجەم خزمەتگوزارییەكانی ژێرخان (رێگاوبان، ئاووئاوەڕۆ، كارەبا، پەیوەندیەكان، تەندروستی، ئارامی و سەقامگیری) كە لە پێناسەكانی سەرەوە ئاماژەم پێیان كردووە، لە كابینەی نۆیەمی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بە ئاستێكی كوالیتی بەرز بۆ هاووڵاتیان دابین كراوە، ئەوەی نەكراوە لە ژێر كاركردن دایە و لە ئایندە باشتر دەكرێت. شەقام و رێگاوبانەكانی ناو شارەكان لە ئاستێكی پێشكەوتوو جێبەجێكراون، رێگاكانی دەرەوەی شارەكان كە شاروشارۆچكەكان بەیەكەوە دەبەستنەوە بەشی زۆری كراونەتە دوو ساید و بەشێكیان بە تونێل بەیەكەوە بەستراونەتەوە و رێگا سەختەكان و مەترسیدارەكان نەماون و زۆربەی رێگاكان كورت كراونەتەوە، ئەمەش وایكردووە گەشتیاران خێرا و ئاسان و بە سەلامەتی بگەن بە شوێنە گەشتیارییەكان. دڵنیام لە ساڵانی داهاتوو ئەو شوێنانەی ماون كاریان لەسەر دەكرێت و ئەم خزمەتگوزارییە زۆر باشتر دەكرێت. لێرەدا چەند نموونەیەكی رێگاوبانی سەرەكی كە شارەكانی هەرێم بەیەكەوە دەبەستێتەوە لە سنووری هەولێر و دهۆك و ئیدارەی سەربەخۆی سۆران و زاخۆ دەخەینەڕوو: (جوت سایدی نێوان هەولێر و دهۆك، جوت سایدی هەولێر و سۆران، جوت سایدی هەولێر و كۆیە، جوت سایدی هەولێر و گۆمەسپان و سماقوڵی، باعەدرێ و دهۆك، زاخۆ و دهۆك)، لە چەندان ناوچە و شوێنی دیكەش كار لەسەر رێگاوبانی دەرەوەی شارەكان دەكرێت و نۆژەنكراونەتەوە یان فراوانكراون، وەك حاجی ئۆمەران، شیخان، سۆران، زاخۆ و باتیفا، شیلادزێ، دهۆك و ئامێدی. باس لەوەش ناكەین كە هەزاران كیلۆمەتر رێگاوبان و شەقامی ناو شارەكان و كۆڵانەكان نۆژەنكراونەتەوە یان فراوان كراون، هەروەها هەندێك لە گوندەكانیش رێگای نوێیان بۆ بردراوە و بەردەوامی هەیە لەكاركردن بۆ زیاتر بنیادنانی ژێرخانی رێگاوبان، بە كۆی گشتی زیاتر لە 5 هەزار كیلۆمەتر رێگاوبان لە دەرەوەی شارەكان ئەنجام دراوە. هەرچەندە رێگاوبان ژێرخانی گشتیی وڵاتە، بەڵام كەرتی گەشتوگوزار، ئەم خزمەتگوزارییە بە یەكێك لە بنەماكانی ژێرخانی گەشتیاری ئەژمار دەكات، چونكە سوودمەندی سەرەكی لە رێگاوبان لە دوای هاووڵاتیان، گەشتیارانن. هەرچەند رێگاوبان فراوان بكرێن و كورت بكرێنەوە، وەبەرهێنەرانی گەشتوگوزار زیاتر وەبەرهێنان لە گەشتوگوزار دەكەن، گەشتیاران زیاتر ڕوو لە شوێنە گەشتیارییەكان دەكەن، كێشە كەم دەبنەوە و خۆشگوزەرانی گەشتیاران زیاد دەكات، گەشتیاران زووتر دەگەنە شوێنی مەبەست و زۆرتر خۆشی دەكەن، ئەمانەش دەبنە هۆكاری بووژانەوە و پەرەپێدانی كەرتی گەشتوگوزار، واتە هەلی كار زۆر دەبێت و داهاتی گەشتیاری زیاد دەكات. کابینەی نۆیەم چەندین پڕۆژەی ستراتیجیی ڕێگەوبانی جێبەجێ کردووە. بەپێی زانیارییەكانی ماڵپەڕی حكومەتی هەرێم، لە کابینەی نۆیەمدا، 1,119 پڕۆژەی ڕێگاوبان بە گوژمەی زیاتر لە 4.3 تریلیۆن دینار ئەنجام دراون؛ 718 پڕۆژەیان تەواو بووە و 401 پڕۆژەی دیکەش لە قۆناغی جێبەجێکردندان. بەهۆی ئەو پڕۆژانە، 5,126 کیلۆمەتر ڕێگای نوێ دەخرێنە خزمەت هاووڵاتییان، کە وا دەکات ڕێگاکان کورت بنەوە، بازرگانان، گەشتیاران، جوتیاران و کاسبکاران، بە ئاسانی و سەلامەتی هاتوچۆ بکەن و ئابووریی وڵاتیش بەرەو پێشتر بچێت. ئەمەش گەورەترین شۆڕشی ئاوەدانی كوردستانە و گەشتوگوزار دەباتە قۆناغێكی نوێ و مژدەی ئایندەیەكی رووناكمان پێ دەبەخشێت. ....................................... تێبینی ئەم بابتە لە ٢٢-١٠-٢٠٢٥ ئەمڕۆ لە رۆژنامەی خەبات لاپەڕەی گەشتوگوزار بڵاو بۆتەوە.
کارۆخ سەید ڕزگار نوسەر ئایندەی لبنان بەبێ چارەسەرکردنی پرسی حیزبوڵڵا و چەکەکانی، تەنها گەڕانەوە نییە بۆ دۆخی پێشوو، بەڵکو دەچێتە ناو سووڕێکی داخراو لە لاوازی دەوڵەت، قەیرانی ئابووری قوڵتر، و بەرزبوونەوەی مەترسی شەڕی هەرێمی و ناوخۆیی. ئەمە وردەکاریی شیکارییەکە لە چەند ئاستێکی جیاوازدا “ یەکەم: کاریگەری لەسەر پێکهاتەی دەوڵەت و سەروەریی نیشتمانی مانەوەی حیزبوڵڵا بە چەکداری، بنەماکانی دەوڵەتی مۆدێرن لە لوبنان دەڕوخێنێت: دەوڵەتێک لەناو دەوڵەتدا حیزبوڵڵا وەک هێزێکی سیاسی و سەربازیی کاریگەر، سەروەریی یاسای دەوڵەت و دەزگاکانی تێکدەدات. لە ناوچە ژێردەستەکانی (بەتایبەتی زاحیە و باشووری لبنان)، ئەم گروپە سیستەمی ئابووری، ئەمنی و کۆمەڵایەتیی تایبەتی خۆی بەڕێوەدەبات. ئەمەش دەوڵەت دەکاتە تەنیا قەوارەیەکی تەشریفاتی و سست، کە توانای بڕیاردانی سەربەخۆی نییە “ پەککەوتنی سیاسیی هەمیشەیی: بوونی چەک لە دەستی لایەنێکدا، پرۆسەی دیموکراسی پەکدەخات. لایەنەکانی دیکە هەست بە بێهێزی دەکەن لە بەرامبەر هێزی سەربازی حیزبوڵڵادا، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی نەتوانرێت سەرۆککۆمار هەڵبژێردرێت، حکومەت پێکبهێنرێت، یان یاسا گرنگەکانی چاکسازی تێپەڕێنرێن. بەردەوامبوونی پەککەوتن، دەوڵەت بەرەو ئیفلیجیی تەواو دەبات “ لەدەستدانی متمانەی نێودەوڵەتی و پابەندبوون بە بڕیارەکان: لوبنان بەردەوام دەبێت لە پێشێلکردنی بڕیارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان (بەتایبەتی ١٥٥٩ و ١٧٠١) کە داوای چەکداماڵینی گروپە چەکدارەکان دەکەن. ئەمەش متمانەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە لوبنان وەک دەوڵەتێکی سەروەر کەم دەکاتەوە و دەرگای دەستوەردانی زیاتری دەرەکی بە ڕوودا دەکاتەوە. دووەم: قووڵبوونەوەی قەیرانی ئابووری و کۆمەڵایەتی لابردنی چەکەکانی حیزبوڵڵا مەرجێکی بنەڕەتییە بۆ وەرگرتنی کۆمەکی دارایی نێودەوڵەتی، بەتایبەتی لە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی (IMF). بێبەشکردن لە یارمەتیی دارایی: تا حیزبوڵڵا چەکەکانی دانەنێت و سیستەمی دارایی وڵات بە تەواوی لە کۆنترۆڵی دەوڵەتدا نەبێت، ڕێککەوتن لەگەڵ IMF و وەرگرتنی ملیاران دۆلار بۆ ڕزگارکردنی ئابووریی وڵات ئەستەم دەبێت. ئەمە بە واتای بەردەوامبوونی دارمانی دارایی دێت. دەرچوونی سەرمایە و کۆچکردن: لە دۆخێکی نائارام و نادڵنیادا، وەبەرهێنەری بیانی و تەنانەت سەرمایەی ناوخۆیی لبنان بەردەوام دەبێت لە هەڵاتن لە وڵات. هەروەها دەیان هەزار گەنج و پسپۆڕ بەدوای ژیانێکی سەقامگیرتردا وڵات جێدەهێڵن (کۆچکردنی مێشک)، کە ئەمەش لە داهاتوودا هێزی کار و بەرهەمهێنانی وڵات لەناودەبات. گەنەڵیی ڕێکخراو و ئابووری سێبەر: حیزبوڵڵا تۆڕێکی فراوانی هەیە کە بە تۆمەتباری دەستوەردان لە بازرگانی قاچاخ و ئابووری سێبەر دادەنرێت. ئەم تۆڕە کاریگەری خراپی لەسەر ڕێڕەوی دارایی فەرمی هەیە و ڕێگە لە جێبەجێکردنی چاکسازییە پێویستەکان دەگرێت. سێیەم: مەترسیی گەورەبوونی گرژییەکان و شەڕ بوونی هێزێکی چەکداریی حیزبایەتی لەسەر سنووری وڵاتێکی وەک ئیسرائیل، وڵاتەکە دەخاتە ژێر هەڕەشەیەکی بەردەوام هەڵگیرساندنی شەڕێکی هەرێمی (لوبنان - ئیسرائیل): چەکەکانی حیزبوڵڵا تەنیا بۆ بەرگری نیین، بەڵکو وەکو ئامرازێکی ئیقلیمی (سەر بە تاران) بەکاردێن. ئەگەر پێکدادانێکی نوێ لە نێوان گروپەکە و ئیسرائیل ڕووبدات، وەک ئەوەی ماوەیەک بەر لە ئێستا ڕوویدا، ئیسرائیل لبنان وەک قەوارەیەکی یەکگرتوو دەبینێت و وڵاتەکە ڕووبەڕووی لێدانێکی وێرانکەر دەکاتەوە. ئەمەش دەبێتە هۆی وێرانبوونی چڕی ژێرخان و قەیرانی مرۆیی گەورە. گەڕانەوەی شەڕی ناوخۆیی چەکەکانی حیزبوڵڵا لایەنەکانی دیکە ناچار دەکات بە گەڕان بەدوای چەک و پاڵپشتی دەرەکیدا. دۆخی نائومێدی سیاسی و مەزهەبی لەوانەیە ببێتە هۆی پێکدادانی چەکداری لەنێوان لایەنەکاندا. ئەمە دەتوانێت ڕووداوی کەم کەڵهە یاخود پێکدادانی بچووک بکاتە فتیلەیەک بۆ هەڵگیرساندنی شەڕی ناوخۆیی فرە-مەزهەبی. سەرهەڵدانی چەکدارانی دیکە: لە دۆخی لاوازیی دەوڵەتدا، گرووپە چەکدارە بچووکە سوننی و مەسیحییەکان لەوانەیە سەرهەڵبدەن و چەک هەڵبگرن بۆ "بەرگری" لە ناوچەکانی خۆیان. ئەمەش وڵات دەکاتە دۆخێکی هاوشێوەی سەردەمی شەڕی ناوخۆ. کۆکردنەوە بە کورتی، ئەگەر حیزبوڵڵا چەکەکانی دانەنێت، لۆبنان لە داهاتوویەکی نزیکدا دەکەوێتە نێوشەڕێکی بێکۆتا ناوخۆیدا …
خەبات کوردە دوای هەڵگیرسانی بەهاری سوری دژی ڕژێمەکەی بەشار ئەلئەسەد لە ۲٠۱۱ ، هەر خێرا ئیخوانەکانی حومس و حەما توانیان کۆنتڕۆڵی خەڵکە سوننە مەزهەب نشینەکانی سوریا بکەن و خۆیان پڕ چەک بکەن . لە نیسانی ۲٠۱۳ دەوڵەتی ئیسلامی سوننە مەزهەبی شام و عێڕاق ( داعش ) دامەزرا ، لەو کاتەدا لە ناو زیاتر لە ۷٥ بۆ ۱٠٠ دەوڵەتانی ئیسلامی بە لێشاو موسوڵمانانە توندڕەوەکان ، هاندەدران لە ژێر ناوی ( حی علی الجهاد ) خۆیان بگەیەننە ناو سوریا ، بە هاسانکاری تورکیا و بە پارەی قەتەری پڕ چەک دەکران . دوای ڕوخانی داعش زۆربەی هەرە زۆریان گیران و کوژران و هەندێکیان خۆیان گەیاندەوە ئەو وڵاتانەی کە لێوەی هاتبوون وە هەندێکیشیان هەر لە تورکیا و ناو سوریا خۆیان لە گەڵ گروپە چەکدارەکانی سوریا بە تایبەتیش بەرەی نوسڕە ( هەتەشە ) تێکەڵ کرد بوو . لێرە دەمەوێ ئاماژە بەوە بکەم کە گوایە تا ئێستاش زیاتر لە ۲٠ بۆ ۳٠ هەزار لەو موجاهیدانە لە ناو خاکی سوریادا ماون لە هەموشیان زۆرتر ئیگۆرەکانن . ساڵی پار بە هاوکاری و هاندانی ڕاستەوخۆی ئەردۆگان هەتەشە پڕ چەک کرا و ڕژێمەکەی ئەسەد ڕوخا ئەو مەجاهیدە موهاجیرانە ( ئاوارانە ) دەوری کاریگەریان بینی . زۆر خێراش ڕویان لە شارە عەلەوی نشینەکانی سەر دەریا کرد و دوای ئەنجامدانی قەسابخانەیەک لەو ناوچانە جێگیر بوون . هەر چەندە ئەحمەد ئەل شەڕع و دار و دەستەکەی خێرا لە ناو وەزارەتە بەرگریە تازەکەی جێی کردنەوە و چەند لیوایەک و فیرقەی لێ دروست کردن و سەرکردەکانی پلەی سەربازی پێدان و خزمەتی چاکی کردن و بڕیاریاندا کە لە سوریا نیشتەجێ بکرێن و ببنە خاوەن پاسپۆرتی سوری . ئێستا دەوڵەتی تورکیا و قەتەر پاڵپشتیان دەکەن و دەوڵەتانی سعودیە و ئیمارات و میسڕ دەوڵەتانی ڕۆژئاواش دژی نیشتەجێ بوون و بە سوری بوونیانن . لە چەند ڕۆژی ڕابردو بە فیتی تورکیا بۆ ئەوەی کە بیسەلمێنن حکومەتی دیمەشق توانای چەک کردنی ئەو گروپانەیان نیە ، سیناریۆیەکیان ڕێکخست و دەوری کەمترین و بچوکترینی ئەو موهاجیرانەیاندا کە گروپەکەی عومەر ئۆمسن ی فەڕەنسی ڕەش پێستەکان بوو و پاشی چەند تەق و تۆقێکی چەند کاتژمێری ئۆزبەکەکان پاڵیاندا و بوونە لایەنگری عومەرە ئۆمسن و هێزەکانی ئاسایشی سەر بە دیمەشقش ترسیان لێ نیشت و پاشە کشەیان کرد و شەڕەکە ڕاوەستا . ئێستا ئەردۆگان و دەزگا جاسوسیە بەدناوەکەی ترسی ئەوەیان هەیە بە یارمەتی ڕوسەکان و هاوپەیمانان هەندێ لە هێزەکانی هەسەدە بگەیەننە هەر سێ پارێزگا عەلەوی نشینەکەی کەنار دەریا بە سەرۆکایەتی ( عومەر ئیدلیبی ) کە سەرکردەیەکی باڵای ناو هێزەکانی هەسەدەیە و لە ناو عەلەویەکانیش بە سەرۆکایەتی مەناف تڵاس ، زۆرترین ئەو گروپە موجاهیدە ئاوارانەش کە لەو ناوچانە نیشتەجێ بوو ون دەریان بپەڕێنن و چەکیان بکەن . یان بیانگرن و ڕەوانەی دەوڵەتەکانی کە لێوەی هاتوون بکەنەوە . ئەو کاتە ترس لە سەر ڕوخانی حکومەتەکەی شەڕع کەمتر دەبێتەوە . ئێستا سوریا نزیک دەبێتەوە لە ساڵێک دوای ڕوخانی ڕژێمەکەی ئەسەد و تا ئێستا لە دوو ناوچە شەڕی پاکسازی تایەفی ڕوویداوە و چوار مانگ زیاتر ڕوبەڕوی هێزەکانی هەسەدە بونەوە و شکستیان هێنا و یەک دەوڵەت و یەک کۆمپانیاش جورئەتی ئەوە ناکەن ڕوو لە ئاوەدانکردنەی سوریا بکەن . زەرەرمەندی هەرە گەورەش تا ئێستا قەتەر و تورکیایە بە تایبەتیش دەوڵەتی تورک چونکە لیرەی تورکی ڕۆژانە لە داڕماندایە و کارتەکانی ئەردۆگانیش خەریکە بەرەو کۆتایی دەچن و بانکەکانیشی مایە پوچی خۆیان ڕابگەیەنن . پرسیارە گەورەکە ئەوەیە : ئایا تورکیا لە گەڵ هەڵگیرسانی پاکتاو کردنی ئەو گروپە توندڕەوە ئیخوانیانە دەست و پێ سپی دادەنیشێ ؟ یان دەبێ لایەنگری کام لایەن بکات ؟ گروپەکان یان حکومەتەکەی دیمەشق .؟ چونکە لە ئێستاوە موجاهیدەکان پرسیاری ئەوە دەکەن کە ئایا ڕاستە بەو شێوەیە دیمەشق دژایەتیمان دەکات ؟ یان ئەو شەریعەتەی کە خۆمانی بۆ دەکەینە قوربانی ئەو زوڵمە قبوڵ دەکات .؟
بڕیارە ڕۆژی 11ـی مانگی داهاتوو، هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەبچێت، پرۆسەکە لە دۆخێکی ناسەقامگیر و پڕ لە کێشمەکێشی ناوخۆیی و ئیقلیمیدا ئەنجام دەدرێت، ئەمەش ترس و گومانی دروستکردووە. بایکۆت شەقامی عێراقی و هەرێمی کوردستان لەڕووی بەدەنگەوە چوونی پرۆسەی هەڵبژاردنەوە جۆرێک لەیەکچوونی پێوە دیارە، نائومێدی لە گۆڕانکاری و بانگەشەی بایکۆت سیمایەکی لەیەکچووی هەردوو گۆڕەپانەکەن. ڕەوتی سەدر لەسەر ئاستی عێراق بەهێزترین ئۆپۆزسیۆنی لایەنە شیعەکانە و لە دەرەوەی گۆڕەپانەکەیە، لەسەر ئاستی هەرێمیش فشاری سەر لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان تاڕادەیەک پاشە کشەی پێکردوون، لەکاتێکدا شەقامی هەردوولا وەک یەک نائومێد و ڕەشبینن. پێشبینییەکان بۆ ڕێژەی بەشداریکردنی خەڵکی عێراق لە هەڵبژاردن دا زۆر و جیاوازن، هەندێک پێیانوایە ڕێژەی بەشداریکردن ناگاتە 35% و هەندێکی تریش ئاماژە بە ڕێژەیەکی زۆر کەمتر دەکەن، ئەم پێشبینییانەش لە نائومێدی خەڵکی عێراقەوە لە گۆڕانکاری سەرچاوەیان گرتووە. بە وردبوونەوە لە دۆخی سایکۆلۆژی خەڵکی کوردستان و ساردوسڕی بانگەشەی هەڵبژاردن، ئەو بۆچوونە دروست دەبێت بەشداریکردنی خەڵکی کوردستانیش لە هەڵبژاردن دا ناگاتە ئاستێکی بەرز بەو پێیەی گەرمی بانگەشە پێشتر جۆشدەری شەقام بووە. هاوشێوەی بانگەشەکەی ڕەوتی سەدر بۆ بایکۆتکردنی پرۆسەی هەڵبژاردن، لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستانیش چینێکی دیاریکراو و دەستەبژێر لەگەڵ بایکۆتدان و پێیانوایە بەشداریکردن لە هەڵبژاردن جگە لە شەرعیەت دانەوە بە هەمان دەسەڵات هیچی تری لێ سەوز نابێت. بایکۆت لە نێوان یار و نەیاردا لەکاتێکدا چینێکی دیاریکراو و دەستەبژێر داوای بایکۆتکردنی هەڵبژاردن دەکەن، بەڵام لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانی هەرێم لەم هەوڵانە نیگەرانن و پێیانوایە ئەمە جۆرێکە لە خزمەتکردنی بێ مەبەست بە دەسەڵات، بەو پێیەی بایکۆتکاران دەنگدەری دەسەڵات نین. هەرچەندە پاڵپشتیکارانی بایکۆت دەیانەوێت بەم ڕێگەیە گومان لەسەر شەرعیەتی هەڵبژاردن دروست بکەن، بەڵام بەپێی یاسا بەرکارەکانی عێراق ڕێژەی بەشداریکردنی خەڵک لە هەر ئاستێکدا بێت گرفتی یاسایی بۆ پرۆسەکە دروست نابێت. ڕەوتی سەدر ڕژدە لەسەر بایکۆتکردنی گۆڕەپانی سیاسی، لەکاتێکدا پێشتر عەرەبی سونە بەم وێستەگەیەدا تێپەڕیووە و دووچاری زیانێکی گەورە بووە، کاتێک لە دوای ڕووخانی بەعس پرۆسەی سیاسییان بایکۆت کرد. لە نێوان پاڵپشتیکارانی بایکۆت و نەیارانیدا بۆچوونێکی تریش هەیە و پێیوایە، هەرچەندە هەڵبژاردن لە عێراق و هەرێم گۆڕانکاری سیاسی و دەستاودەستکردنی دەسەڵاتی لێناکەوێتەوە، بەڵام چۆڵکردنی گۆڕەپانەکە بۆ لایەنە حوکمڕانەکان و نەمانی دەنگی ناڕازی پەشیمان بوونەوەی بەدواوەیە. دیزاین یەکێک لەو دەنگۆیانەی کە باڵی بەسەر شەقامی عێراق و هەرێم دا کێشاوە مەسەلەی دیزاینکردنی پێشوەختی هەڵبژاردنە، هەرچەندە کۆمیسیۆن و لایەنە فەرمییەکان ئەمە ڕەتدەکەنەوە. بەڕای چاودێرانی سیاسی، دوورخستنەوەی بە لێشاوی کاندیدی حزب و لایەنەکان کە ژمارەیان گەیشتووەتە نزیکەی 900 کاندیدی دوور خراوە، جۆرێک لە دیزاینی پێشوەختەی پێوە دیاربوو. بەپێی بڕیارێکی کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق، دوورخستنەوەی کاندید بەردەوامی دەبێت تا کاتی سوێند خواردنی کاندیدە دەرچووەکان، ئەمەش دەستی کۆمیسیۆن کراوە دەکات بۆ دوورخستنەوەی کاندیدی دەرچووش. جۆری ڕێوشوێنەکانی کۆمیسیۆن ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە هەر کاندیدێکیان بە دڵ نەبێت دەتوانن دوای هەڵبژاردن و پێش سوێند خواردن دووری بخەنەوە، بەڵام هێشتا هیچ ئاماژەیەک بۆ دیزاینکردن و دابەشکردنی پێشوەختی کورسییەکان دەرنەکەوتووە. حزب و لایەنەکان بەردەوامن لە هەڵمەتی بانگەشە و پارەیەکی زۆر خەرج دەکەن، ململانێی نێوان لایەنە عێراقییەکانیش قوڵ و پڕ لە کێشمەکێشە، هەرچەندە خۆیان بەدوور دەگرن لە هێرشی قورس بۆ سەر یەکتری. لایەنە عێراقییەکان پێشینەی دیزاین و ساختەکارییان هەیە، بەڵام بەڕای چاودێران کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بە وردی چاودێری پرۆسەکە دەکات، ئەو وڵاتەش کە پێشتر دەستی هەبووە لە دیزاین کردندا تا ڕادەیەکی زۆر ڕۆڵی لاواز بووە. چاودێران پێیانوایە ڕوودانی ساختەکاری و دیزاینی ڕێژەیی پێشبینیکراوە، بەڵام دیزاینکردنی کۆی پرۆسەی هەڵبژاردن و دابەشکردنی پێشوەختەی کورسییەکان ئەگەرێکی قورس و دوورە.
خەبات کوردە کەتیبەی غوڕەبای فەڕەنسیەکان بە بچوکترین گروپی ئیسلامی توندڕەوی ڕەش پێستە فەڕەنسیەکان دادەندرێ لە ناو بەرەی تەحریر ئەلشامی جۆلانی ( هەتەشە ) . ئەو گروپە تەواوی ئەندامەکانی ئیسلامیە پێست ڕەشە بە ڕەگەز ئەفریقیەکانن و زۆر تێکەڵاوی گروپەکانی تر نابن لە بەر عورف و عادات و جیاوازیە کەلتوریەکانیان ، لە ناویشیاندا هەندێ ژنی سپی پێستی فەڕەنسیش لە خۆ دەگرن . لەو کاتەوەی کە گەیشتونەتە سوریا ڕێک لە سەر سنوری تورکیا و لە پارێزگای ئیدلیب ، نزیک شارۆچکەی حارم کەمپێکی دورە دەستیان بۆ خۆیان پێکهێناوە و زۆر کەمیش بەشداری شەڕەکانی ناو هەتەشەیان کردوە . بۆ چی ئەو گروپە بە نیشانە گیران ؟ چەند ڕۆژێک پێش ئێستا ، سەرەتا وا بڵاوکرایەوە کە ژنێکی فەڕەسی سپی پێست لە لایەن ئەو گروپەوە ڕفێندراوە و هێزەکانی ئاسایش داوای دەکەنەوە ، چونکە تاوانبار کراوە بە جاسوسی بۆ فەڕەسیەکان . دوای ئەوەی ئۆمسن ڕازی نەبوو کە ژنەکە ڕادەستی هێزەکانی ئاسایشی گشتی سەر بە دیمەشق بکات ، شەڕ و ئاڵۆزیەکی توند ڕویدا و ئۆزبەکیەکانیش لە ترسی پاکتاو کردنی گروپە ئیسلامیە توندڕەوەکانی ناو سوریا ، چونە بەرەی ئۆمسنەوە و هێزەکانی ئاسایشیش کەوتنە هەڕەشەی هێز کۆکردنەوە ، بەڵام ئەمشەو بە ڕێککەوتنێکی عەشایەریانە شەڕەکە ڕاگیرا . ئەو شەڕە بۆ هەڵگیرسا و کێ هۆکار بوو ؟ ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی بە تایبەتیش فەڕەنسیەکان چاک دەزانن کە کۆکردنەوەی ئەو گروپە چەکدارە توندڕەوە بێگانانە لە سوریا ئەردۆگان و حکومەتەکەیەتی ، ئێستاش دەیەوێ کە زۆر لە دیمەشق بکات کە لە سوریا نیشتەجێ بکرێن و ببنە خاوەن پاسپۆرتی سوری لە ژێر هەر ناوێک کە بۆ خۆیان هەڵیدەبژێرن بۆ ئەوەی لە داهاتوو بە ئاسانی تورکیا بۆ هەر وڵاتێکی پێویستی پێیان بوو بە ئازادی بیان گوازێتەوە و کەشێکی نائارامیان پێ دروست بکات . ئەو گروپە وەکو لە سەرەوە ئاماژەم پێدا بە بچوکترین و کەمترین چەکداری شەڕکەری ناو گروپە بێگانەکانی سوریا دادەندرێن و خاوەنی چەکی زۆر قورس نین و لاوازن لە ڕوی سەربازیەوە ، بەڵام کاتێ ئۆزبەکەکان بوونە پاڵپشتی عومەر ئۆمسن ، خێرا شەڕەکە ڕاوەستا . خاڵی هەر گرنگیش لەو ئاژاوەیە ئەردۆگانە کە ویستی بە فەڕەنسیەکان بڵێ ، ئەوەتا ئەوانە بەهێز بوونە و کەس توانای ئەوەی نیە چەکیان بکا و بیان گەڕێننەوە بۆ ئەوەی فەڕەنسا دادگاییان بکات بە یاسای تیرۆر . ئەردۆگانیش دەیەوێ بە ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی بڵێ : تکایە ڕێم بدەن با سوپاکەی دیمەشق و هێزەکانی وەزارەتی ناوخۆ پڕ چەک بکەم بۆ ئەوەی لە دوا ڕۆژدا ئەو گروپانە یەک نەگرن و لە دیمەشق هەڵنەگەڕێنەوە . بەڵام بێدەنگی ئەمەریکا و ئیسڕائیل و هاوپەیمانەکانیان هەر زوو لە ئەردۆگانیان گەیاند کە دەستەکەت کەشفە ئۆغڵوم .
نوسینی: لوقمان حەوێز جێفری هینتن Geoffrey.Hinton بە بابە گەورەی زیرەکی دەستکرد دادەنرێت. جێفری هینتن خەڵاتی نۆبڵی ساڵی 2024 پێدرا لە فیزیا بەڵام خەڵاتەکە لەبەرامبەر کارەکانی بوو لەبواری داهێنانی زیرەکی دەستکرد. جێفری هەر لە گەنجیەوە ئارەزوی ئەوەی هەبوو بزانێت مێشکی مرۆڤ چۆن کاردەکات، بۆیە لە زانکۆی کامبرێج لە ئینگلاند بەشی دەروونناسی تەواوکرد، لە ساڵی 1978 بڕوانامەی دکتۆرای وەرگرت لە زانکۆی ئێدێنبرە لە سکۆتلەندا دەربارەی ئەوەی کە چۆن مێشکی مرۆڤ کۆمەڵێک هەست دەبەخشێت بەو دیمەنانەی کە لە ڕێگەی چاوی دەیانبینێت و لێکدانەوەیان بۆ دەکات، لەو کاتەوە لە دوای وەرگرتنی بڕوانامەی دکتۆرا جێفری هینتۆن پێی وابوو کە دەتوانرێت ئەو کارە لاسایی بکرێتەوە بەشێوەی زیرەکیەکی دەستکرد لە ڕێگەی پڕۆگرامێکی کۆمپوتەری بەهەمان شێوەی کارکردنی مێشکی مرۆڤ لەسەر بنەمای neural.network و بنەمای فێربوونی قوڵ deep.learning کە هەمان بنەمای فێربوونی مێشکی مرۆڤە، ئەو کاتەی جێفری ئەو بۆچوونەی دەربڕی زۆرینەی پسپۆڕان لە بواری کۆمپیوتەرسازی و دەمارناسی پێیان وابوو مەحاڵە زیرەکیەکی دەستکرد دروست بکرێت و بتوانرێت فێر بکرێت لە شێوەی فێربوونی مێشکی مرۆڤ، لەو کاتەوە واتە لە دوای ساڵی 1978 بڕیاری دا هەموو کارەکانی لە ژیانیدا بۆ سەلماندنی ئەوە تەرخان بکات. 🔶 بۆ گەیشتن بەو ئامانجەی جێفری هینتن دەیەها ساڵ لە تاقیگەکانی کۆمپیوتەرسازی کۆمەڵێک زانکۆ کاری کرد لەوانە زانکۆی تۆرێنتۆ لە کەنەدا، زانکۆی کارنێگی مێڵۆن لە پێنسڵڤانیا، زانکۆی کالیفۆڕنیا لە سان دیێگۆ، دواهەمین شوێنی کارکردنی لە کۆمپانیای گووگڵ بۆ پتر لە 10 ساڵ تاوەکو ساڵی 2023 دواتر خانەنشین بوو، داهێنانە گەورەکەی breakthrough و سەلماندنی ئەوەی دەتوانرێت زیرەکی دەستکرد دروست بکرێت و وەک مێشکی مرۆڤ فێربکرێت لە زانکۆی تۆرێنتۆ بوو، دواتر جێبەجێکردنی ئەو کارە بە عەمەلی لەسەر ئاستێکی فراوان لە ماوەی کارکردنی بوو لە کۆمپانیای گووگڵ، جێفری دەڵێت ئێمە لە گووگڵ پێش ئۆپن ئەی ئای زیرەکی دەستکردی LLM مان داهێنا لە ساڵی 2016 بەڵام گووگڵ قەپاغێکی لەسەر دانا و بڵاوی نەکردەوە تاوەکو ئۆپن ئەی ئایChatGPT ی ڕاگەیاند، گووگڵ پێی وابوو کارەکە ڕەخنەی زۆری لێبگیرێت و سەرنەگرێت ئەوا زیان لە قازانجەکانی دەدات بۆیە دوای خست بەڵام ئۆپن ئەی ئای ناوەکەی هێشتا بوونی نەبوو و هیچی نەبوو لێی بترسێت. 🔶 جێفری هینتن ئێستا تەمەنی 77 ساڵە و خانەنشین بووە، ئەو لە 1947 لە لەندەن لە دایک بووە بەڵام ڕەگەزنامەی کەنەداشی هەیە و لە تۆرێنتۆ دەژیت، ئەو دەڵێت ئەو تەمەنەی ماومە بۆ ئاگادارکردنەوەی خەڵک و حکومەتەکان تەرخان دەکەم لە مەترسیەکانی زیرەکی دەستکرد، دەڵێت ئێستا لە دوو بۆ سێ ساڵی داهاتوو دەکرێت زیرەکی دەستکرد بەکابهێنرێت بۆ ئەنجامدانی کاری وێرانکەر وەک دروستکردنی ڤایرۆسی زۆر ترسناک، ئەنجامدانی هێرشی ئەلیکترۆنی کە بتوانێت هەموو تۆڕەکانی ئینتەرنێت و زانیاری لە جیهان پەک بخات هەروەها سیستەمی چەکی خودکار و زیرەکی پێ دروست بکرێت. 🔶 جێفری هینتن وەکو زۆربەی ئەوانەی ئەمڕۆ لەو بوارە کاردەکەن پێیان وایە ئەو زیرەکی دەستکردەی ئێستا هەیە کە خۆی لە LLM و مەڵتی مۆدێل ئەی ئای دەبینێتەوە تەنیا سەرەتای ئەو داهێنانە مەزنەی مرۆڤە، ئەویش پێی وایە تاوەکو ئەوپەڕی ساڵی 2030 دەگەین بە زیرەکی دەستکردی AGI کە زۆر لە مرۆڤ زیرەکترە، لە کۆتاییشدا زیرەکی دەستکرد هەر خۆی بە خودکاری بازدەدات بۆ ASI واتە artificial.superintelligence کە هەزارەها جار و بگرە ملیۆنەها جار لە مرۆڤ زیرەکتر و بەتواناتر دەبێت، ئەو کاتە کۆنتڕۆڵکردنی ئەستەم دەبێت چونکە هەموو ئەجێنتەکان پەیوەندیان لەگەڵ یەکتر دەبێت و لەنێو هەموو سێرڤەر و ڕۆبۆتەکانیش بە خودکاری پەرە بەخۆیان دەدەن و خۆیان پێش دەخەن و خۆیان کۆپی دەکەنەوە.
تا دێت ئەمەریکا گوشارەکانی لەسەر عێراق بۆ لاوازکردنی پێگەی میلیشیا شیعەکان چڕتر دەکاتەوە، لێدوانەکانی دوێنێی وەزیری دەرەوەی ئەمەریکاش، هێندەی تر ئەو هێزانەی خستووەتە بەردەم مەترسی لەناوبردنیان. گوشارەکانی ئەمەریکا ئەمەریکا گوشارەکانی لەسەر عێراق چڕکردووەتەوە بۆ لاوازکردنی پێگەی میلیشیا شیعەکان و لەچەک داماڵینیان، ئەوەش لەکاتێکدایە ئەو هێزانە مانەوەی خۆیان لە لولەی تفەنگەکانیان دا دەبینن. مارکۆ رۆبێو، وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا، ئێوارەی دوێنێ لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی عێراق، داوای پەلەکردنی کردووە لە داماڵینی میلیشیا شیعەکان لەچەک. چڕکردنەوەی هەوڵەکانی ئەمەریکا بۆ داماڵینی ئەو هێزانە لە چەک لەکاتێکدایە، لەچەند مانگی ڕابردووشدا ڕێگری کرد، لەوەی لایەنە شیعەکان یاسای حەشدی شەعبی لە پەرلەمان تێپەڕێنن. میلیشیا شیعەکان پێشتر لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکران و گوێیان بە فشارەکانی ئەمەریکا نەدەدا، بەڵام لەئێستادا ڕۆڵی ئێران لە ناوچەکەدا لاواز بووە و فشارەکانی ئەمەریکا ئەو گروپانەی دووچاری قەیران کردووە. ترسی لایەنە شیعەکان جگە لە فشارەکانی ئەمەریکا بۆ سەریان، لایەنە شیعەکانی عێراق دووچاری کۆمەڵێک ترس و قەیرانی تریش بوون، لەوانە ئەگەری گۆڕانی نەخشەی سیاسی و دەرهێنانی پۆستی سەرۆکوەزیران لە بن دەستیان. لە ڕابردوودا، لایەنە شیعەکان هەوڵیان دەدا پۆستی سەرۆکوەزیران لای کەسێک بێت لەژێر کۆنترۆڵی خۆیان دا بێت و پەیوەندیشی لەگەڵ ڕۆژئاوا باش بێت، بۆ ئەوەی سەرۆکوەزیران بەرژەوەندییەکانیان بپارێزێت و لەسەرئێشەی دەرەکیش دووریان بخاتەوە. سەرچاوەیەکی سیاسی ئاگادار لە بەغدا، بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: فشاری ئەمەریکا بە چەک داماڵینی میلیشیاکانەوە ڕاناوەستێت، ئەو گۆڕینی نەخشەی سیاسی و کۆتایی هێنانی هەژموونی ئێرانی دەوێت. لەحاڵەتێکدا ئەگەر لایەنە شیعەکان فشارەکانی ئەمەریکا بەهەند وەرنەگرن، گەورەترین مەترسی کە دووچاری عێراق دەبێتەوە و دەسەڵاتیان داخاتە مەترسییەوە ئابڵوقەی ئابووری و سزادانی عێراقە. لەمکاتەدا کە ئێران لاواز بووە و گوشاری ئەمەریکا چڕتر بووەتەوە، لایەنە شیعەکان لە دۆخێکی نێوخۆیی خراپدان و ڕەوتی سەدریش لە دەرەوەی گۆڕەپانەکە بەدوای دەرفەتدا دەگەڕێت بۆیان. خراپی دۆخی لایەنە شیغەکان تەنها بە گوشاری ئەمەریکا و لاوازی هەژموونی ئێرانەوە نەوەستاوە، بەڵکو خەڵکی عێراقیش لێیان توڕەیە و پاڵپشتی جەماوەرییان لەدەستداوە. محەمەد حەلبوسی، سەرۆکی هاوپەیمانی تەقەدوم، لە میانی کۆبوونەوەی لەگەڵ ژمارەیەک ڕۆشنبیری کورد، وتویەتی: ئەگەر سەدر بایکۆتی هەڵبژاردن بکات، لەشاری بەغدا هەڵبژاردن لە هێزە شیعەکان دەبەینەوە. مەترسی سەر لایەنە شیعەکان فرە ڕەهەند و فراوانە، ئەمەش وایکردووە لە چوارچێوەی بانگەشەی هەڵبژاردن دا خۆیان بەدوور بگرن لە هێرش کردنە سەر یەکتری.
✍️ سەرتیپ جەوهەر 25ی تەمموزی 2018 بێ ئەوەی هیچ لەگۆڕێ بێت، گروپی تیرۆرخوازی داعش پەلاماری چەند ناوچەیەكی جیاوازی پارێزگای سوەیدای دا كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی لەپێكهاتەی دروزن. لەو پەلامارەدا نزیكەی 250 كەسیان كوشت و سەدانی دیكەش بریندار بوون. سەرەتا رژێمی سوریا تۆمەتباركرا، بەڵام دواتر تیرۆرستانی داعش بەرپرسیارێتیەكەیان راگەیاند. ئەم پەلاماردانە، سەرەتایەك بوو بۆ خۆ رێكخستنەوەی دروزەكان و دروستكردنی هێزی چەكدار، لەبەرامبەر ئەو تاوانە خۆپێشاندان و ناڕەزایەتی گەورە دەستیپێكردو رژێمی بەشار ئەسەد ناچاركرا دەست لەكاروباری ئەمنی ناوچەكە هەڵگرێت و ناوچەكە بەناڕاستەوخۆ لەڕووی ئیداریی و ئەمنیەوە كەوتە دەست دروزەكان. لەدوای رووخانی رژێمی ئەسەد لە 9ی دیسەمبەری 2024، گروپی توندڕەوی دەستەی تەحریری شام بەسەرۆكایەتی ئەحمەد شەرع، هەوڵیاندا پەلاماری ناوچەی دروزەكان بدەن، بەڵام دروزەكان خاوەنی هێزی جیاوازی چەكداریی خۆیان بوون و بەریان بەهێرشی گروپە چەكدارەكان گرت. هاوكات سوپای ئیسرائیل راستەوخۆ پشتیوانی لەدروزەكان كرد. پێكهێنانی گروپی چەكدار لە 2018 وەو لەدوای پەلاماردانەكان، بۆ خۆپارێزی لەداعش و رژێمی پێشوو، دروزەكان ژمارەیەك گروپی چەكداری جیاوازیان دروستكرد، ئەو گروپ و هێزە چەكدارانەی دروز، تەنها لەناوچەكانی خۆیان بڵاوبونەتەوە. جاران بەشێك لەو گروپانە لەلایەن خودی رژێمی سوریا هاوكاری دەكران، بەشەكەی دیكەیان لەلایەن ئەنجومەنی رۆحانیی دروزەكان هاوكاریی دەكران، لەدوای رووخانی رژێمی ئەسەد ئەو گروپە چەكدارانە لەلایەن ئیسرائیل و ئەمریكاو ئوردن و چەند وڵاتێكی دیكەی عەرەبی هاوكاریی دەكرێن. ئەو گروپە چەكدارانە، زۆربەیان گوێڕایەڵی ئەنجومەنی رۆحانی یان شێخ و رابەرە ئاینیەكانی خۆیانن بەتایبەتیش حیكمەت هیجری كەبەیەكێك لەگرنگترین رابەرەكانی دروز دادەنرێت و پیاوێكی میانڕەو و خاوەن جەماوەرو هەوادارێكی زۆری دروزە لەسوریاو لوبنان و ئیسرائیل و لوبنان. لەدوای رووخانی رژێمی ئەسەد لەدوای رووخانی رژێمی ئەسەد، دروزەكان وەك هەموو پێكهاتە جیاوازەكانی سوریا رووبەرووی فشارێكی زۆر بوونەوە. ناوچەكانی خۆیان بەتەواوی جیاكردەوە كە بریتیە لەپارێزگای سوەیداو دەوروبەری. سەرەتای رووخانی رژێمی ئەسەد دروزەكان رووبەرووی پەلاماردان بوونەوە، بەدیاریكراوی لە مانگی ئابی رابردوو لەلایەن گروپە چەكدارەكانی دیمەشق رووبەرووی كۆمەڵكوژیی و تاڵانییەكی بەرفراوان بوونەوەو بەهۆیەوە نزیكەی 2800 كەس كوژران و كە زۆربەیان مەدەنی بوون. ئەمە جگە نزیكەی 130 هەزار هاوڵاتیی دروز لەناوچە جیاوازەكان ئاوارەی سوەیدا بوون، هەروەك دانیشتوانی نزیكەی 35 گوند رووبەرووی دڕندەترین شێوازی كوشتن و راگوێزان بوونەوە. كۆمەڵكوژیی دروزەكان خاڵی وەرچەرخانی گۆڕانی تێگەیشتنی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بوو بەرامبەر حوكمڕانی دیمەشق. ئەگەر ئیسرائیل نەبوایە ئەوا كۆمەڵكوژیی و مەرگەساتی دروزەكان زۆر گەورەتر دەبوو، بەڵام زۆر بەخێرایی لەڕێی موشەك و فرۆكەی جەنگییەوە رووبەرووی چەكدارەكانی دەستەی تەحریری شام بویەوە، ناچار ئەحمەد شەرع دەستبەجێ كەوتە گفتوگۆو پەلاماردانی دروزەكانی راگرت. لەدوای رووخانی رژێمی ئەسەد، پەیوەندییەكی ئیداریی و ئەمنی و ئابوریی لەنێوان دیمەشق و سوەیدا نەماوە. بەپێی زانیارییەكان تائێستا حكومەتی دیمەشق تەنها دوو موچەی بۆ ئەوناوچانە خەرجكردووە، زۆرینەی فەرمانگەكانی دەوڵەت لەناوچەی دروزەكان پەكیان كەوتووە، ئەوەی بەنیوەناچڵی كاردەكات چەند فەرمانگەیەكی خزمەتگوزارییە بێئەوەی بتوانن خزمەتگوزاریی دابین بكەن. فەرمانگەكانی رەگەزنامەو پۆلیس و كاروباری دادگاكان زۆربەی نەخۆشخانەكان پەكیان كەوتووە هەندێكیان لەلایەن نەخۆشخانەكانی ئیسرائیلەوە هەندێك هاوكاریان دەكرێت. بەشەو و رۆژ تەنها 3 كاتژمێر كارەبا هەیە و سوتەمەنیی بەنرخێكی زۆر گران دەستدەكەوێت. دیمەشق هەموو مامەڵەیەكی دارایی لەگەڵ سوەیدا راگرتووە، فەرمانگەكانی دادی و تۆماری رەگەزنامەی كێشاوەتەوە. ناوچەی دروزەكان لەرووی ئابورییەوە لەدۆخێكی ئێجگار خراپدایە. بەقسەی خۆیان لە 100 ساڵی رابردوو گرانیی و نەهامەتی هاوشێوەی بەخۆیەوە نەبینیوە. بەپێی زانیارییەكان، تائێستا ئەمریكاو ئەوروپاو وڵاتانی عەرەبیی لەرووی مرۆیی و ئابورییەوە هاوكاریی دروزەكان ناكەن. تەنها چەند رێكخراو و كۆمەڵەیەكی دروز لەئیسرائیل هاوكاریان دەكەن. داواو خواستی دروزەكان لەدوای رووخانی رژێمی ئەسەد دەرفەتێكی نوێ هاتەپێش دروزەكان تاوەكو داوای مافی تایفی و تایبەتمەندی خۆیان بكەن. بەڵام دوای كۆمەڵكوژیی 7ی ئاب دروزەكان داوای سەربەخۆییان كرد. ئەم گۆڕانكارییە لەخواستی دروزەكان بۆ دوو هۆكاری سەرەكیی دەگەڕێتەوە، یەكەم: ئەو كۆمەڵكوژییەی بەسەریان هات بیانویەكی لەجێ بوو كە دروز وەك تایفەو پێكهاتەیەكی جیاواز ناتوانن لەگەڵ دیمەشق هەڵكەن! دووم؛ هاوكاریی و پەنادانی ئیسرائیل. لەدوای رووخانی ئەسەد، ئیسرائیل بەشێوەیەكی جددی پارێزگاریی لەدروزەكان دەكات. ئەم پشتیوانیەی ئیسرائیل لەدروزەكان، پاڵنەرێكی سەرەكیی بوو بۆ ئەوەی داوای سەربەخۆیی بكەن نەك خۆبەڕێوبەری. داكۆكیكردنی ئیسرائیل لەدروزەكانیش دەگەڕێتەوە بۆ دوو هۆكار، یەكەم: ژمارەیەكی زۆر دروز لەئیسرائیل هەن و رۆڵ و پێگەو كاریگەرییان هەیەو لەرووی رۆحیەوە پابەندێتی ئاینیان لەگەڵ پیاوانی ئاینی دروز لەسوریا هەیە. دووەم: جوگرافیای نیشتەجێبوونی دروزەكان دەكەوێتە سەر سنوری ئیسرائیل، لەرووی ئەمنی و ستراتیژییەوە بۆ ئیسرائیل زۆر گرنگە. كۆمەڵكوژیی و پەلاماردانەكانی ئابی رابردوو، بووەهۆی ئەوەی حیكمەت هیجری رابەری رۆحی دروزەكان زۆربەی هێزە چەكدارەكانی سوەیدا لەچوارچێوەو پەیكەربەندییەكی نوێ بەناوی پاسەوانی نیشتیمانیی یەكبخات و گروپە جیاوازەكانیش لەدەوری یەك گوتاردا كۆببنەوە. لەسوەیدا حزبێكی سیاسی دیاریكراو نییە، بەڵكو ژمارەیەك گروپی چەكداری جیاواز كە ژمارەی هەموویان لەنێوان 5 بۆ 6 هەزار چەكدار دەبێت، بەڵام لەژێر كاریگەری مەرجەعیەتی ئاینیدان. لەناو دروزەكان هێشتا سیستەم و پەیكەربەندیی خێڵەكیی و بنەماڵەیی لەهەڕەتیەتی و كۆمەڵگایەكی كەمێك خۆپارێزن. سەبارەت بە پەیوەندیی دروزەكان لەگەڵ كورد، لەرووی جوگرافیەوە لێك دابڕاون، بەڵام هەردوو پێكهاتە داوای خۆبەڕێوبەریی و یان سەربەخۆیی دەكەن. دروزەكان كێن؟ دروزەكان وەك تایفەیەكی ئاینیی لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەن. ژمارەیان بە1.5 بۆ 2 ملیۆن كەس دەخەمڵێنرێت، بەنزیكەی نیوەی ئەو ژمارەیە لەسوریا نیشتەجێن بەتایبەتیش لەپارێزگای سوەیدا. دوای سوریا، لوبنان ئینجا ئیسرائیل دواتر ئوردن و فەلەستین دێن كە دروزەكانی لێ نیشتەجێن. بەپێی ئامارو زانیاریی ناڕەسمیی ژمارەی دروزەكان لەسوریا بە 700 بۆ 750 هەزار كەس دەخەمڵێنرێت. لەرووی دانیشتوانەوە نزیكەی لە 4%ی دانیشتوانی سوریا پێكدێنن كە نزیكەی 22 بۆ 23 ملیۆن كەس دەبێت. لەڕووی جوگرافییەوە لەسوریا لەپارێزگای سوەیدا نیشتەجێن كەرووبەرەكەی بەنزیكەی 6500 كیلۆمەتر چوارگۆشەیە كە دەكاتە 3.5% بۆ %4 جوگرافیای سوریا كە 185 هەزار كیلۆمەتر دووجایە. بەشێك لەمێژوو نوسانی عەرەب بەعەرەبیان دەزانن و گوایە لەئیسماعیلیەكان جیابوونەتەوە، بەڵام ئێستا دروزەكان خۆیان بەعەرەب نازانن دەڵێن ئێمە دانیشتوانی سوریاین و بەتایفە دروزیین. هەروەك دەگوترێت لەقۆناغێكی دیاریكراوی مێژوویی خۆیان بەمەزهەب و پێكهاتەیەكی ئیسلامی ناوبردووە ئەمەش بۆ خۆپارێزی لەكۆمەڵكوژیی حوكمڕانیی دەوڵەتی ئیسلامیی. هەندێك سەرچاوەی مێژووییش ریشەی دروزەكان دەگەڕێننەوە بۆ نەتەوەیی كورد، بەبەڵگەی ئەوەی باوكە گەورەیان ئەمیر ئەبو محەمەد حەسەن كوڕی یوسف مەكزون سنجارییە! واتە لەشنگالەوە هاتووە كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی كوردی ئێزدین. ئێزدی و دروز لەزۆر سروت و باوەڕ لەیەكتریەوە نزیكن، بۆنمونە لەهێشتنەوەی پرچ و سمێڵ و لە لەبەركردنی جل و بەرگ و لەهەندێك باوەڕی ئاینی بۆنمونە دۆناودۆنكردنی گیانی مرۆڤ لەدوای مردن هەمان باوەڕیان هەیە. هەروەك لەهەندێك سروتی ئاینیی زۆر لەئێزدیی و كاكەییەكانەوە نزیكن و ئەو سێ كۆمەڵگا ئاینیە كەمێك بەداخراو ناسراون. مێژووی سەربەخۆ خوازیی دروزەكان دەگەڕێتەوە بەر لەچەند سەدەیەك. لەسەدەكانی 17 تا 19 جۆرێك لەحوكمی خۆبەڕێوبەری یان تایبەتمەندیان هەبوو لەچوارچێوەی دەوڵەتی عوسمانیی. لەدوای جەنگی جیهانی یەكەم واتە لە 1921 تاوەكو 1936 فەرەنسیەكان جۆرێك لەحوكمی خۆبەڕێوبەرێتیان دابوو بەدروزەكان بەناوی دەوڵەتی چیای دروز و پایتەختەكەیان سوەیدا بوو، بەڵام دوای رێككەوتنیان لەگەڵ دەوڵەتی سوریا (دیمەشق) ئیدی دەستیان لەدروزەكان هەڵگرت و ئەو حوكمی خۆبەڕێوبەرییەی هەبوو هەڵوەشایەوەو بەرەبەر لاوازكرا، دواتر بەعسیەكان حوكمیان گرتە هیچ شوێنەوارێكی خۆبەڕێوبەری دروزەكانیان نەهێشت.
چیرۆکی نێردراوەکەی ترەمپ بۆ عێراق پەنجەرە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، دیسانەوە سەرساممان دەکات، کاتێک دوێنێ یەکشەممە، بە شێوازە تایبەتەکەی خۆی لە پلاتفۆرمی "تروس سۆشیال"، ڕایگەیاند کە مارک ساڤایای کردووەتە نێردراوی تایبەتی خۆی بۆ کۆماری عێراق. ئەم هەواڵە نەک تەنها گرنگییەکی نوێ بە پەیوەندییەکانی نێوان واشنتۆن و بەغدا دەدات، بەڵکو پرسیارێکی گەورەش دەوروژێنێت: ئایا چۆن بازرگانێکی سەرکەوتووی بواری حەشیش "ماریوانا"ـی یاسایی، دەبێتە نوێنەری سەرۆکێک بۆ وڵاتێکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟ لە پشت پۆستەکەی ترەمپەوە ترەمپ لە بڵاوکراوەکەیدا بەوپەڕی دڵسۆزییەوە ستایشی ساڤایای کردووە و نووسیویەتی: "تێگەیشتنی قووڵی مارک لە پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و ئەمەریکا و پەیوەندییەکانی لە ناوچەکەدا، یارمەتیدەر دەبێت بۆ پێشخستنی بەرژەوەندییەکانی گەلی ئەمەریکا." بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجی زۆرینەیە، جەختکردنەوەی ترەمپە لەسەر ڕۆڵی ساڤایا لە کەمپەینی هەڵبژاردنیدا لە ویلایەتی میشیگان، بە تایبەت لە هاندانی دەنگدەرانی موسڵمانی ئەمەریکی و بەدەستهێنانی "ڕێژەیەکی پێوانەیی دەنگ." هەر ئەمەشە هۆکاری دەستنیشانکردنەکەی، ئەگینا باکگراوەندی ئەم کلدانییە ئاوارەیەی ئەمەریکا لەبواری کاری سیاسی و بەتایبەتی دیپلۆماسی، زۆر هەژارانەیە، بە پێچەوانەی باکگراوەندە بازرگانییەکەیەوە. لە حەشیشەوە بۆ دیپلۆماسی! مارک ساڤایا، کەسایەتییەکی ناسراوە لە ناوچەی دیتڕۆیت، میشیگان. ئەو کە بە ڕەچەڵەک کلدانیی عێراقییە، یەکێکە لەو خاوەنکارە سەرکەوتووانەی کە قۆناغی نوێی بازرگانیی حەشیشی یاسایی لە ئەمەریکادا دروست کردووە. ساڤایا دامەزرێنەری کۆمپانیای (Leaf & Bud)ـە، کە لە دابەشکردنی حەشیشی پزیشکی و یاسایی لە دیتڕۆیت کار دەکات. ئەم خاڵە جێگەی گومان و پێکەنینە لە هەمان کاتدا، بەوەی چۆن کەسێک کە ئەزموونی سەرەکیی بازرگانیی لە بواری حەشیشدا هەیە، دەبێتە نێردراوی تایبەتی سەرۆکێک بۆ وڵاتێک وەک عێراق، کە یاساکانی زۆر بە توندی دژی ماددە هۆشبەرەکان دەوەستنەوە؟ ئەگەر ئەمە دەلالەتێک بدات، ئەوا ئەوەیە کە ترەمپ بە دوای کەسانی دڵسۆز و کاریگەردا دەگەڕێت، نەک بە پێوەرە دیپلۆماسییە باوەکان. لە بواری سیاسیدا، ساڤایا وەک یەکێک لە "گەورە پیاوەکانی ترەمپ" وەسف دەکرێت. ئەو نەک تەنها پاڵپشتی دارایی کەمپەینەکانی پێشووی ترەمپی کردووە، بەڵکو پەیوەندییەکی توندوتۆڵی لەگەڵیدا هەیە، بە جۆرێک چەندین جار لەگەڵیدا کۆبووەتەوە و وێنەکانیشی لەگەڵ ترەمپ و ئەندامانی کابینەکەی لە سۆشیال میدیادا بڵاوکردووەتەوە. دیپلۆماسییەت یان پاداشتی سیاسی؟ دیاریکردنی ساڤایا وەک نێردراوی تایبەتی، جیاوازە لە پۆستی باڵیۆز و پێویستی بە پەسەندکردنی کۆنگرێس نییە. ئەمە ڕێگەیەکە ترەمپ زۆر بەکاریهێناوە بۆ خەڵاتکردنی دۆستەکانی. شیکەرەوە سیاسییەکانی ئەمەریکا پێیانوایە، ئەمە پاداشتێکە بۆ ئەو پاڵپشتییە گەورەیەی ساڤایا لە کەمپەینی هەڵبژاردنی ٢٠٢٤ـدا پێشکەشی کردووە. ترەمپ بە تایبەتی ئاماژەی بە ڕۆڵی ساڤایا لە هاندانی دەنگدەرانی موسڵمانی ئەمەریکی لە میشیگاندا کرد، کە ویلایەتێکی سەرەکییە لە هەڵبژاردنەکاندا و کۆمەڵگەی عەرەبی و موسڵمانی کاریگەرییەکی بەرچاویان هەیە. دیاریکردنی ساڤایا، دووبارە نیشانی دەدات کە لە سەردەمی ترەمپدا، دیپلۆماسییەت دەکرێت ببێتە گۆڕەپانێکی نوێ بۆ کەسانی نادیپلۆمات، بە مەرجێک دڵسۆزییان بۆ سەرۆک سەلماندبێت. پرسیارەکە لێرەدایە: ئایا ئەزموونی ساڤایا لە بازرگانیی حەشیش و کارکردنی لە کەمپینی هەڵبژاردندا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ بەڕێوەبردنی پەیوەندییەکی ئاڵۆزی دیپلۆماسی لە وڵاتێکی وەک عێراق؟ ئایا پەیوەندییەکانی لەگەڵ ترەمپ و توانای هاندانی دەنگدەران، وەک "تێگەیشتنی قووڵ" لە کاروباری عێراق هەژمار دەکرێت؟
خەبات کوردە ئەمڕۆ لە ناو ئەو هەموو کێشە و ئاڵۆزیەکانی وڵاتاندا ، دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکا ، بە بڕیارێک نێردەیەکی تایبەتی خۆی بۆ عێڕاق تەرخان کرد . لە دوای دەست بەکاربونی و گەڕانەوەی تڕەمپ بۆ کۆشکی سپی ئەوە سێیەم نێردەیە کە دەست نیشانی دەکا ، دوای ویتکۆڤ و تۆم بەڕاک بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. هەر نێردەیەکیش کۆمەڵێ دیبلۆماسی و موستەشاری بە دواوە دەبێ . شایانی باسە لە دوای ۷ ی ئۆکتۆبەری ۲٠۲۳ وە شەڕ و کاولکاری تەواوی ئەو دەوڵەتانەی گرتەوە کە شیعە نشینن تەنها عێڕاق نەبێ .! بە مەرجێ هەرچی گروپە چەکدارە شیعە هەڵاتوەکانی ناو لوبنان و سوریا کە سوپای قودسی ئێران سەرپەرشتی دەکردن لە عێڕاق شاردراونەتەوە . لە بەرامبەریشدا هێزەکانی ئەمەریکا کشانەوەی خۆیان لە عێڕاق پێش خست و زۆربەی پێگە و بنکە سەربازیەکانی خۆیان چۆڵ کرد . لە ماوەی پێشوو حکومەتەکەی سودانی هەوڵێکی زۆریدا و کۆمەڵێ کۆمپانیای ناوداری ئینگلیزی و ئەمەریکی و ئەوروپیەکانی گەڕاندەوە عێڕاق و بای دەیان ملیار دۆلار ڕێککەوتنی بازرگانی لە گەڵ ئیمزا کردن ، بە تایبەتیش بی پی ئینگلیزی و ئێکسۆن مۆبیلی ئەمەریکی . دەبێ ئەوەش لە بیر نەکەین هەتا کوژرانی حەسەن نەسڕوڵا و ڕوخانی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەدیش ، تەواوی گروپە چەکدارە شیعەکانی عێڕاق کە بە پێی دەزگا هەڵگیریەکانی ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی بێ زیاتر لە ٤۳ گروپ و باندن ، لە بیابانەکانی عێڕاقەوە ڕۆژانە درۆنی دوور مەودایان ئاراستەی پێگە سەربازیەکانی ئەمەریکا لە ناوچەکە و سوریا و ئیسڕائیل دەکرد ، بەڵام دوای هەڕەشەیەکی زۆر بێدەنگ کران . دەبێ ئەوەش لە یاد نەکەین کە بۆ چەندین جارە ئەمەریکا داوا لە بەغدا دەکات کە هێزەکانی حەشدی شەعبی نادەستوری و ئێکسپایەر بوونە و حەقە نەکرێن بە سێبەری سوپای عێڕاق ، هاوشێوەی حەڕەس خومەینی و سوپای پاسدارانی ئێرانی . لە ئێستادا عێڕاق لە بەردەم هەڵبژاردنی ئەندام پەرلەمانیەکانیەتی و تەنها سێ هەفتەی لە بەردەمدایە و هیچ کام لە گروپە چەکدارە شیعە توندڕەوەکان و ئەندامانی حەشدی شەعبیشی هەڵنەوەشاندۆتەوە ، بەڵام ئایا دەبێ بۆ دۆناڵد تڕەمپ نێردەیەکی تایبەت بۆ عێڕاق دەست نیشان دەکات .؟ ئایا مارک ساڤایا دەبێتەوە حاکمی فیعلی لە پشت پەردەکانەوە لە عێڕاق .؟ یان هەر وەکو هاوپیشەکانی ( ویتکۆڤ و بەڕاک ) دەورەکە دەبینێ ، بۆ چەککردنی ئەو گروپە توندڕەوە سەرە ڕۆیانە .؟ ئایا لەو ماوە کورتەدا کەش و هەوایەکی شەڕانگێزی ڕوو لە عێڕاق دەکات کە ببێتە هۆی دواخستنی هەڵبژاردنەکان .؟ ئەوە و دەستنیشانکردنی ئەو نێردەیە هەمووی لە چوار چێوەی دەنگۆی شەڕێکی گەورە و چاوەڕوان نەکراودایە کە ڕۆژانە وەزارەتی شەڕی ئەمەریکا دەهۆڵی بۆ دەکوتێ و هیچ کەسێکیش نە ئاشکرای دەکا وە نە دەستنیشانیشی دەکا کە ئەو شەڕە گەورەیە لە چ وڵاتێک و ناوچە و قاڕەیەک ڕوودەدات .! لە تەواوی دەوڵەتانی ئەوروپاش حکومەتەکان داوا لە خەڵکی دەکەن پارەی نەختینە و خواردنی زیادە لە ماڵەکانیان هەڵبگرن بۆ ڕۆژی تەنگانە ئەگەر ۱٠٠ یۆرۆش بێت .
لەکاتێکدا 22 ڕۆژی ماوە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بەڵام دۆخی عێراق ئاڵۆزە و هێشتا زۆرێك له لایه‌نه‌كان گومانیان لە بارودۆخەکە هەیە، بەوپێیەی عێراق بە بارودۆخێکی دژواردا تێپەڕ دەبێت. پەرتەوازەیی لایەنە شیعەکان ماڵی شیعە بە جۆرێک دابەشبووە لەدوای ڕووخانی بەعسەوە وێنەی نەبووە، چاوەڕوان دەکرێت ئەنجامی هەڵبژاردن پەیوەندی نێوان لایەنە شیعەکان ئاڵۆزتر بکات. عەدنان حەمید، ڕاوێژکاری سەرۆکوەزیرانی عێراق، بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: ناو ماڵی شیعە بە تەواوەتی پەرت بووە، ئەجێندای دەرەکیش تێکەڵ بە ناکۆکییە ناوخۆییەکان بووە. لەئێستا ڕەوتی سەدر لە دەرەوەی گۆڕەپانی سیاسی عێراقە و خوازیارە هەڵبژاردن ئەنجام نەدرێت، ئەمە جگە لەوەی ناکۆکی نێوان سەرۆکوەزیران و نوری مالکیش بەتەواوەتی قوڵ بووەتەوە. عەدنان حەمید دەڵێت: ئەگەر هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، ڕەنگە تەمەنی حکومەتی داهاتوو تەنها ساڵێک بێت. ئەجێندای دەرەکی لەئێستادا ئەمەریکا دەیەوێت هەڵبژاردن ببێتە وێستگەیەک بۆ لاوازبوونی هەژموونی ئێران و دروستبوونی حکومەتێکی بەهێز، لەکاتێکدا ئێران لە ڕێگەی هێزە نزیکەکانیەوە کار بۆ مانەوەی باڵا دەستی خۆی دەکات. سەرچاوەیەکی سیاسی ئاگادار لە بەغدا کە نەیویست ناوی ئاشکرابکرێت، بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: ئێستا جگە لە ئەمەریکا و ئێران و تورکیا، وڵاتانی کەنداویش بوون بە بەشێک لە ململانێکانی عێراق. دەشڵێت: ئەمەریکا ڕازی نابێت سەرۆکوەزیرانی داهاتوو نزیک بێت لە ئێران، ئەگەر هەڵبژاردن نەبێتە هۆی گۆڕانی نەخشەی سیاسی پێدەچێت ئەمەریکا هەڵوێست وەربگرێت. ته‌ونى ئاڵۆزییه‌كان لەکاتێکدا ڕۆژ لە دوای ڕۆژ عێراق لە وادەی هەڵبژاردن نزیک دەبێتەوە، بەڵام کوشتن و تەقەکردن لە کاندیدەکان خەریکە دەبێتە دیاردە، کاندیدێکی هاوپەیمانێتی سیادە کوژرا و تەقە لەکاندیدێکی تریش کرا. سەرچاوە سیاسییەکەی بەغدا دەڵێت: ئێستا مەترسی شەڕی ئێران و ئیسرائیل و کاریگەری لەسەر هەڵبژاردن کەمبووەتەوە، بەڵام ئاڵۆزی ناوخۆ و ناکۆکی لایەنەکان بوون بە مایەی مەترسی. هەرچەندە پەیوەندی نێوان لایەنەکان خراپە و دۆخی عێراق تا ئەندازەیەک ئاڵۆزە، بەڵام کۆمیسیۆن بەردەوامە لەسەر ئامادەکارییەکانی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن، سه‌ركرده‌یه‌كى عه‌ره‌بی سونه‌ش پێیوایه هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام ده‌درێت. ئیسماعیل حەدیدی، سەرکردەی عەرەبی سونە، بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت و ئاڵۆزییەکان کاریگەرییان لەسەر پرۆسەکە نابێت.
خەبات کوردە چۆن گروپە توندڕەوە ئیسلامیەکانی کە لە ئێستادا بە ناو سوریادا بڵاوبونەتەوە پاکسازی دەکرێن .؟ گەر بڵێم لە داهاتوو چۆن تورکیا و سەرۆکەکەکەی و دەزگا جاسوسیەکەی کۆت و بەند دەکرێن دەربارەی دەست تێوەردانەکانیان لە سوریا لەوانەیە بڕوا نەکەن بەڵێ لە ۱٠ مانگی ڕابردوو هەموو لایەک بینیمان کە چۆن چۆنی ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی و ئیسڕائیل هەموو پلانەکانی دەوڵەتی تورک و دەزگا جاسوسیەکەیان ڕۆژانە و هەفتانە و مانگانە پوچەڵ دەکردەوە . ناگەڕێمەوە بۆ دواوە و باسی کۆمەڵکوژیەکانی عەلەوی و دروزوکانیش ناکەم کە چۆن چۆنی تورک دەستی هەبووە لەو کۆمەڵکوژیانە و لە سەدا ۹٠ ئەوانەی کە قەتل و عام کراون بە دەستی کۆمەڵێ چەتەی ڕاهێنراوی توندڕەوە ئیسلامیەکانی تورکیا کراوە . باسی ئەوەش ناکەم کە چوار مانگ بە تازەترین چەکی تورکی پەلاماری شەڕڤانان لە پردی قەرەقۆزاق و بەنداوی تشرینش درا . باسی ئەوەش ناکەم کە سوپا و دەزگا جاسوسیەکانی تورک لە هەر شوێنێ گەرایەکیان دادەنا ، ئیسڕائیل نەیدەهێشت ڕۆژ ببێتەوە و لە ڕێی فڕۆکەکانیەوە ورد و خاشی دەکردن . تا کار گەیشتە ئەوەی لە بن دیواری هێزەکانی سوپای ئیسڕائیل گەورەترین هێلانەی دەزگای جاسوسیان بە سەر ئیسڕائیلەوە دامەزراند و لە تاریکە شەوێکدا سوپای ئیسڕائیل بۆیان دابەزین و تەواوی سەربازان و ڕادار و کەلوپەلە ئەلکترۆنیە جاسوسییەکانی تورکەکانیان لە گەڵ خۆیان فڕاند و ئەردۆگان و تەواوی بەرپرسانی دەوڵەتی تورکیشیان ئابڕو برد . بەڵێ ماوەی پێشوو تەنها وێنەیەک بەس بوو کە سەرانی ئەنقەرە شێت و هار بکات ، کاتێ تۆم بەڕاک بە یاوەری کۆلۆنیۆڵ کۆپەر لە گەڵ مەزڵوم عەبدی و ئیلهام ئەحمەد و ڕۆهڵات عەفرین دەرکەوتن لە حەسەکە ، هەر بۆ شەوەکەی پەلاماری هەر دوو گەڕەکە کوردیەکەی شاری حەلەب درا و بۆ بەیانی بە شەقی ئەمەریکیەکان و هەڕەشەی ڕاستەوخۆی عەبدی چەتەکانی تورک کشانەوە و بەربەستە خۆڵیەکان لادران . دوای بڵاوبونەوەی هەواڵی گەڕانەوەی مەناف تڵاس بۆ ڕۆژئاوای سوریا و هەوڵەکانی ڕوسیا بۆ پێکهێنانی سوپایەک لە کۆنە پلەدارەکانی سەردەمی ئەسەد ، خێرا ئەردۆگان و حەقان فیدان هەواڵەکەیان قۆزتەوە و مەناف تڵاسیان بانگێشتی ئەنقەرە کرد و خەریک بوو سەر لەبەری پلانەکانی ئەمەریکا و ڕوسیا هەڵبوەشێننەوە . دوا بەدوای ئەوە شەڕع گەیشتە مۆسکۆ و بە هەر دە پەنجەی ڕازی بوو کە پۆتین چی بڵێ ئەویش ڕازی بێت و بۆی مۆر بکات ، تەنها بۆ ئەوەی حکومەتەکەی لە داڕمان نەجاتی ببێ . ئێستا ئەلشەڕع چۆکی بۆ هێزەکانی هەسەدە داداوە بڕیارە تەواوی ئەو هێزانە لە ژێر ناوی سێ فیرقەی سەربازی بچنە ناو سوپاکەی دیمەشق و هەر لە شوێن و پێگەی خۆشیان بمێننەوە و هەر چوار هێزە ڕاهێنراوەکەی هەسەدەش کە لە ( تۆل ، هات و کۆماندۆ و سوات ) پێکهاتوون بتوانن بە تەواوی خاکی سوریادا بڵاو ببنەوە و ئەوەی گوتی لەل زمانی ببڕن . کەواتە لە داهاتوو ڕوسەکان بە هێزەوە دەگەڕێنەوە ناو سوریا و سوپاکەی شەڕعیش بە چەکی ڕوسی پڕچەک دەکەنەوە . لە ئێستادا ئەمەریکیەکانیش زیاتر پێگەکانیان بۆ ناو قوڵایی خاکی سوریا زیاتر و توند تر دەکەن و دوور نیە هێزی زیاتری هاوپەیمانانیش نەگەیەننە ناو خاکی سوریا . چونکە هەر دوو ڕۆژ دەبێ تیمێکی سوپای ئەمەریکا لە تەنەفەوە سەردانی پێگەی سەربازی تەدموریان کردوە و لە ئێستادا خەریکی پاککردنەوە و گەسکدانی ناوچەکەن . ئێستا ئەردۆگان و دار و دەستەکەی لە قاف دراون و خەریکە بە ئەمەریکا و ڕوسیا و ئیسڕائیل لە سوریا پەلو پۆی دەبەستن و تەنها ئەوەی ماوە ڕۆژانی دادێ تەواوی ئەو گروپە چەکدارە بێگانانە ببینین کە لە دیمەشق هەڵدەگەڕێنەوە و بە هەموو لایەک چەکیان دەکەن و لە ناویان دەبەن ، بەڵام ئایا ئەمەریکا دوای ئیمزاکردن و ئیجبار کردنی ئەردۆگان بۆ تەسلیم بوونی حەماس توانیویەتی لە سوریاش تورکیا لە پەل و پۆ بخات و جارێکی تر نەتوانی باسی خاکی سوریا بکاتەوە.؟ ئایا لە دوو مانگی داهاتوو دەبینین سوریایەکی بێ چەکداری توندڕەوی ئیسلامی دەبێتە جیرانی ئیسڕائیل ، هاوشێوەی میسڕ و ئەردەن و لوبنان یان نا .!؟ هەموو ئەو پلان و ڕێککەوتنانەش لە چەند ڕۆژی داهاتوو لە دووەم دیداری نێوان دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکا و فلادیمێر پۆتینی سەرۆکی ڕوسیا لە پایتەختی هەنگاریا شەن و کەو دەکرێ و ئەردۆگانیش مایە پۆچ دێتە دەرێ یان نا .؟
دڵشاد مەجید شیعەکان ئەمجارە یاریەکی دارێژراو بەپلان بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارە بەرێوە دەبەن، کەسەرجەم هێزەکانیان دابەشی دوو ئاراستە کردووە. چۆن؟ 🔺سونەکانیان کردۆتە سێ بەش، هەربەشەو بەئاوازێک دەخوێنی، دووبەشیان ( تەقەدم و عەزم)دابەش بوونە بەسەر هەردوو باڵی شیعەکان، ( لەنێوان مالیکی و سودانی).بەشکیشیان( سیادە) لەگەل پارتی لەچاوەڕانین ( لەنێوان مالیکی و سودانی) #🔺کوردیش بوونەتە دووبەش ، بەشێکیان کەیەکێتیە لەگەل ئیتاری تەنسیقیە، ئەوی تریان پارتیە، کە هەواو سۆزی سودانیە، لەبەر ئەوەی دژە ئیتاری و مالیکیە. بەڵام پارتی بەردەوام لەگەل بەهێزە بۆیە هێشتا خۆی یەکلانەکردۆتەوە. 🔺سەدریەکانیشیان کردۆتە دووبەش، بەشێکیان لەرقی مالیکی ( پاڵیان داوەتە سودانی) بەشکیشیان لەئێستادا دروشمی بایکۆتیان هەڵگرتووە، بەڵام لەدواهەنگاو ئەوانیش دەچنە پاڵ سودانی. ئەگەر دیقەت و سەرنجی وورد بدەین، دەبینین چۆن بەووردی کار لەسەر تێکشکاندنی هاوپەیمانیە سێ قۆڵیەکەی ساڵی ٢٠٢١ دەکەن. ( گەمەی سودانی و مالیکی!!) ئیتاری تەنسیقی بۆ ئەوەی هەمان ئەزموونی ٢٠٢١ی هاوپەیمانی سێینەی ( بارزانی و سەدرو حەلبوسی) سەرهەڵنەداتەوە. لەدەرەوەی ماڵی شیعە هاوپەیمانیەکی تر دروست نەبێ. ململانێی سودانی و مالیکیان خوڵقاند، بۆئەوەی سیناریۆیی ململانێکە تۆکمەترو باوەڕ پێکراو بێت. مالیکی خۆی هاتۆتە ناو یاریەکە و خۆی کاندیدەکات بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران. پرسیار ئەوەیە بۆ چی مالیکی ، کەسێکی تر نا؟ وە ئامانج چیە لەویاریە؟ 🔹زۆرترین کارەکتەر لەپێش هەڵبژاردنەوە، تا ئەمرۆ قسەی زۆری کردبی مالیکیە، مالیکی زۆر بەتوندی دژی بەعسیەکان و دەسەڵاتی جۆلانی لەسوریا لێدوانی دەدا.بەمەش بەشێکی زۆری سونەکانی توڕەکرد. لەوەلاوەش ئەم لێدوان و دەرکەوتنە زۆرانەی مالیکی سەدریەکانی بێزار کرد. لەبەرامبەریش ووتاری نەرم و ئاشتیانەی سودانی پەخش دەکرا. 🔹 بەمەش زۆربەی هێزەکانی نەیاری شیعە لەکوردو سونە ترسیان لەمالیکی لادروست بوو. 🔹سەدریەکانیش بەهەمان شێوە لە دژی مالکی و گرووپەکانی حەشدی شەعبی وەک ( قەیس خەزعلی و هادی عامری و هێزەکانی مقاوەمە). ناچارن پەنا ببەن بۆ سودانی . لێرەوە، لەجیاتی بەرەیەک دژی مالیکی و ئیتاری تەنسیقی دروست بێ، ئەو لایەنانە خۆیان دەدەنە پاڵ ئەو بەرەیەی کە لەبەرامبەر مالیکیە( کەئەویش سودانیە). ئامانجی هەر گەورەی ئەو یاریە، بەدەستهێنانی دەنگی شیعە سەدریەکانە، بەمەش دەتوانن ئەمجارە بە سودانی و سەرجەم هێزەکانی ئیتاری تەنسیقی، تەواوی دەنگەکانی شیعە ببەن، جگە لەوە لەڕێگای سودانی بەشێکی زۆری دەنگی خۆڵەمێشی بەدەستبهێنن. 🔹هەمان یاری عەبادی و مالیکیە.مالیکی بەشە بووجەی کوردستانی بڕی ، عەبادیش یەکێتی و پارتی لە کەرکوک و موسڵ دەردکرد. ————- لە نووسینی داهاتوو باسی ڕۆڵ و هەوڵ و ئامانجی ئەمریکاو ئێران دەکەین ، لەم هەڵبژاردنەو دوای هەڵبژاردن. ( هەڵبژاردن لە نێوان ئەمریکاو ئێران )
سەردار عەزیز چەند ڕۆژێک لەمەوپێش سەفا حیجازی یان سەفا ئەلمەشهەدانی لە ڕێگای چاندنی بۆمبێکەوە لە تاهوەکەیدا کوژرا لە دەرەوەی شاری بەغدا کوژرا. سەفا کاندیدی هەڵبژاردنەکان بوو. ئەم کوشتنە ڕوداوێکی ئاسایی نەبوو چونکە لە هەناویدا کۆمەڵێک زۆر لە ئاڵۆزی دونیای ئەمڕۆی عێراق و ململانێکانی لە خۆی دەگرێت. سەفا ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای بەغدا بوو. لە عەشیرەتی مەشهدانی بوو کە بە زۆرینە لە قەزای تارمییە نیشتەجێن. تارمییە قەزایەکی سەر بە ناوچەیەکی ئاڵۆزە کە بە پشتێنەی بەغدا ناسراوە. ئەم قەزایە کە زۆرینەی دانیشتوانەکەی سونەن، شارەکانی باقوبە و تکریت و ڕومادی و بەغدا پێکەوە دەبەستێت. بە تایبەتی بە ناوچەی کازمییە لە بەغدا. ئەمە وەها لە تارمییە دەکات کە وەک پردێک بێت لە نێوان پانتایی شیعە و پانتایی یان قوڵایی سوننە. ئەم دۆخە لە سەردەمی قاعیدەو و پاشان داعشدا بە چڕی ڕەنگی دایەوە. بۆیە لە میانەی پرۆسەی چەسپاندنی دەسەڵاتی شیعە لە بەغدا، چواردەوەری بەغدا یان پشتێنەی بەغدا مایەی نیگەرانی و کێشەیە. لەم بوارەدا زۆر هەناگوی ئیداری و سەربازی و ئابوری نراوە، بۆ نمونە بە قەزا کردنی شوعلە، بردنی حەشد، سودەبینین لە شەڕی تیرۆر. بەلای شیعەوە ئەم پشتێنەیە بە پلان وەهای لێکراوە هەتا بەغدا بپارێزێت و پشتیوانی حوکمی سوننە بکات. وەک چۆن لە کەرکوکیش کراوە. سەدام بە پلان و پرۆژەی جیاواز ئەم کارەی کرد. لە باشورەوە زیاتر کارگەکانی تەسنیع عەسکەریی دامەزراندا، کە لە گەڵ خۆیدا کادیرانی سوننەی هێنا. لە باکوری بەغدا، زیاتر پشتی بە ڕوباری دیجلە و کشتوکاڵ و کێڵگەی ماسی بەست. لای شیعە ئەم پرۆسەی مایەی ڕێگریی بوو بۆ ئەوان کە لەو ناوچانەدا جێگیربن، بۆیە ئێستا وەک مافێکی زەوتکراو، دەیانەوێ بچنە ئەو ناوچانە، یان وەک ستراتیژی پاراستنی بەغدا هەندێک لەو ناوچانە چوڵ بکەن، وەک لە جەرف السەخر کردویانە، کە جۆرێکە لە هەمان پرۆسەی سەدام لە ڕێگای تەسنیع عەسکەریی. سەفا، کەسێکی بوێر بوو، هەروەها ئەم هەنگاوانەی شیعەی بە گۆڕینی دیموگرافی ناو دەبرد، بۆیە مایەی سەرنج و فشار بوو. لە ئاستێکی تردا، ئەم هەڵبژاردنە کە ئێستا کەمپەینی بۆ دەکرێت، بۆ شیعەی عێراق، بە تایبەتی لە بەغدا جیاوازە، چونکە دوو فاکتەر هەن، یەکەمیان، بەشداری نەکردنی سەدر، دووەم، دەنگنەدانی زۆرینە وەهای دەکات کە شیعە لەوە بترسن کە ئەگەری لە دەستدانی زۆرینەیان هەیە لە ٧١ کورسییەکەی بەغدا. ئەمەش پاڵنەری دروشمەکەی عەمار الحەکیمە کە داوا دەکات لە دەستی نەدەن یان لا تضيعوها . ئەم ئەگەری لە دەستدانە کاریگەری زۆری کرداریی و سیمبولی هەیە، بە تایبەتی کاتێک دیمەشق گەڕایەوە بۆ حوکمی سوننە. گۆڕینی دۆخی سوریا، کاریگەری هەیە لە سەر خیتابی سوننە، بە تایبەتی کەسێکی وەک خەمیس خەنجەر، کە سەفا سەر بە لیستەکەی ئەو بوو. ئەم ململانێیانە دەرخەری قوڵیی ململانێکان و موستەحیل بونی سەقامگیریی سیاسییە بە تایبەتی لە سەر بنەمای حوکمی شوناسی یان تایفیی. لەم روانگەیەوە، هەر گروپێک کە دەگاتە دەسەڵات لە هەوڵی ئەوەدایە وەها بنەماکان بگۆڕێت کە بتوانێت بمێنێتەوە، بەڵام ئەم خواست و ترسە دەبێتە مایەی شکستی. وەک چۆن لە هەردوو مۆدێلی سوننە و شیعەدا دەیبینین. لە هەمانکاتدا ڕەوتی عەلمانی یان حوکمی دوور لە تایفی لە عێراقدا یان بونی نیە یان لاوازە، بۆیە چاوەڕوان ناکرێت لە داهاتویەکی نزیکدا مۆدێلێکی عەقلانی حوکمرانی بێتە ئاراوە. ئەمەش وەها دەکات کە گرژییەکان بمێننەوە، بەڵام لە سەر توانای لایەنی خاوەن هێز بمێننەوە.
