نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ماوەیەکە دوو زاراوەی جیاواز لە نێو شیکارییە جیۆپۆلەتیکیی و بازرگانییەکان، کە زۆر بەکاردەهێنرێن و مانای جیاواز و لێکدانەوەی جیاوازیان بۆ دەکرێت لە ڕوانگەی بەرژەوەندیی هێزە ناکۆک و جیاوازەکانی ناوچەکە و جیهانەوە، هەردوو چەمکی ڕێڕەوی زەنگێزور و ڕێڕەوی داودن. هەرچەندە دوو ڕێڕەوەکە لە دوو ناوچەی جیاواز و پەیوەندیدار بە دوو کۆمەڵە وڵاتی جیاوازەوەن بەڵام پەیوەندیی و ڕەهەندی هاوبەشیان هەیە کە ئەم ڕاپۆرتە ئەو دوو زاراوەیە یان ئەو دوو ڕێڕەوە دەکات بە بابەتی ڕوونکردنەوە و قسەلێکردن. کە ئەوانیش کۆردیدۆر یان ڕێڕەوی داود و زەنگێزورن. با سەرەتا لە ڕێڕەوی داودەوە دەستپێبکەین: کۆریدۆری داود یان ڕێڕەوی داود جییە؟ ڕێڕەوی داود ڕێڕەوێکی جیۆپۆلەتیکی پێشنیارکراوە لەلایەن ئیسرائیلەوە کە ئیسرائیل بە ناوچەکانی سوریا و عێراقەوە دەبەستێتەوە- ڕێرەوەکە لە بەرزاییەکانی جۆلانەوە بە باشووری سوریا و ناوچەی تەنەفدا تێپەڕ دەبێت، تا دەگاتە بەشەکانی ڕۆژئاوای عێراق و هەرێمی کوردستانی عێراق ئەم ڕێڕەوە ڕەهەندی جیاوازی ستراتیژی هەیە، لە ڕەهەندە بازرگانییەکەیەوە بۆ ئاسایش و سەربازیی و تەنانەت هاوپەیمانێتیی و هەواڵگرییش، بەڵام تاوەکو ئێستا نەبووەتە بابەتێکی فەرمی لە پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی ووڵاتانی پەیوەندیدار و ناوچەکەدا. وڵاتان و ناوچە پەیوەندیدارەکان بە ڕێڕەوەکەوە ئەمانەن: - ئیسرائیل، کە دامەزرێنەرەکەیە. - پارێزگاکانی دەرعا و سوێدا لە باشووری سوریا - تەنەف لە سێکوچکەی سەرسنووریی سوریا و ئەردەن و عێراق. - هەردوو پارێزگای سوننە نشینی ئەنبار و نەینەوا لە عێراق. - هەرێمی کوردستانی عێراق. بەشێوازێکی ناراستەوخۆ و نیمچە فەرمی پێشوازی لە دامەزراندنی ڕێڕەوەکە کراوە لەلایەن هەندێک لە دەوڵەتانی کەنداو و هەندێک لە پێکهاتەکانی سوریا وەکو دروزەکان و کوردەکان و دواتریش دەسەڵاتداران لە هەرێمی کوردستانی عێراق. ناکۆکی و نیگەرانییەکان: - ئەم کۆریدۆرە وەک پێشێلکردن و تێکدانی سەروەری سوریا و عێراق لێکدەدرێتەوە و بە پێچەوانەی یەکپارچەیی خاکی ئەو دەوڵەتانە دادەنرێت. - دیدگای ستراتیژیی ناوچەیی ئیسرائیل بەرجەستە دەکات کە هەندێک لە شرۆڤەکاران پەیوەستی دەکەن بە دەستەواژەی "ئیسرائیلی گەورە" یان دەستەواژەی "نیل تا فورات"ی ئینجیلی. سوود و بەرژەوەندییەکان: - دەستڕاگەیشتنێکی ستراتیژی قووڵتر و فراوانتری لۆجستیکی بە ئیسرائیل دەبەخشێت لە ناوچەکەدا کە بە تایبەت وەکو هەڕەشەیەک لەسەر ئێران لێکدەدرێتەوە. - جووڵەی وشکانی سەربازیی و پشتیوانی هەواڵگریی بەبێ بەربەست بۆ ئیسرائیل دابین دەکات. - دەتوانێت نەوتی ناوچە کوردییەکان بە هێڵی بۆری نەوتی بگەیەنێت بە بەندەرەکانی ئیسرائیل. ئێستا باس لە کۆریدۆر یان ڕێڕەوی زەنگێزور دەکەین: کۆریدۆری زەنگێزور یان ڕێڕەوی زەنگێزور چییە؟ ڕێگایەکی گواستنەوەی بەپڕۆژەکراوی ناوچەی سیونیکی ئەرمینیایە، کە ناوە مێژوویی و کۆنەکەی بریتییە لە زەنگێزور، کە زەوی وڵاتی ئازەربایجان بەشێکی سەرەکیی ڕێڕەوەکەی پێدا تێپەڕ دەبێت و بە ناوچەی نەخچیڤانەوەی دەبەستێتەوە کە بەشێکی ڕێڕەوەکە بە خاکی ئەرمینیادا تێپەڕ دەبێت. ڕێڕەوەکە بە تریپپ TRIPP ناودەبرێت کە بە واتای ڕێڕەوی ترەمپ بۆ ئاشتیی و گەشانەوەی نێودەوڵەتی. ڕێڕەوەکە نیگەرانیی ئێرانی لێکەوتووەتەوە بەو هۆیەی دەبێتە گەمارۆدان و لەقاڵبدانی لە باکوری وڵاتەکەیەوە و کۆنترۆڵی ئەمریکا بەسەر ئەو ناوچەیەدا. ئازەربایجان و تورکیا ڕەزامەند و سوودمەندی ڕێڕەوەکەن. هەروەها ڕێڕەوەکە کۆنترۆڵی هەمەلایەنەی ئەمریکا بەسەر ناوچەکە و دەستڕاگەیشتنی بە ئاسیای ناوەند دەستەبەر دەکات. لەلایەکیترەوە هێز و تواناکانی ڕوسیا لەو ناوچەیە سنووردار و لاواز دەکات. لە ڕێگەی ڕێککەوتنی ئەم دواییەی TRIPP، مافە تایبەتەکانی گەشەپێدان بۆ ماوەی 99 ساڵ پێگە و کاریگەری لە باشووری قەوقاز پێشکەش دەکەن. سەروەری ئەرمەنستان بەپێی یاسا دەپارێزێت بەڵام کۆنترۆڵی دەگوازێتەوە بۆ بەرژەوەندییە بازرگانییەکانی ئەمریکا. پەیوەندی نێوان دوو کۆریدۆرەکە و ڕەهەندە هاوبەشەکانیان هەرچەندە لە ڕووی جوگرافییەوە جیاوازن، بەڵام هەردوو ڕێڕەوەکە لە دەوری یەک ئامانجی ستراتیژیدا کۆدەبنەوە: کە بە نزیکەیی گەمارۆدانی ئێران و دووبارە داڕشتنەوەی پەیوەندییە ناوچەیی و جیهانییەکانن. ڕێڕەوی داود دەبێتە هێڵی بەربەست لەبەردەم ئێراندا بە دەستڕاگەیشتنی ناوچەکانی شام هەروەها دەرفەتپێدان بە ئیسرائیل بۆ بونیادنانی پێگەیەکی ستراتیژیی لە سوریا و عێراق. ڕێڕەوی زەنگێزور ڕێگاکانی ترانزێتی باکووری ئێران دەبڕێت و ڕێڕەوی داودیش لە خۆرئاواوە ڕێگە بەسەر ئێراندا دادەخات. هیچ کام لەم دوو کۆریدۆرە تەنیا بازرگانی نین بەڵکو ڕێکخستنە جیۆپۆلەتیکییەکان پێناسە دەکەنەوە، هەژموونی سەربازیی و هەواڵگریی بۆ ئیسرائیل و ئەمریکا وەکو دوو هاوپەیمانی هەمیشەیی دەهێننە ئاراوە. ئەنجام هەردوو کۆریدۆرەکە ڕەنگدانەوەی دیزاینکردنەوەی جیۆپۆلەتیکی نوێی ڕێگاکانن کە نەک تەنها لە نێوان شوێنەکاندا و بە ڕەهەندی بازرگانیی بەڵکو بەڕووی هەژموون و داینامیکییەتی دەسەڵاتدا کراوە دەبن. ڕێڕەوی داود کە بە هێمنی لە ناوچە جێناکۆکەکان و نائارامەکاندا پەرەدەستێنێت، خزمەت بە باڵادەستیی سەربازیی و وزەی ئیسرائیل-ڕۆژئاوا دەکات. ڕێڕەوی زەنگێزور، کە ئێستا لە ژێر چاودێری بازرگانی ئەمریکادا کراوە بە فەرمیی، ئازەربایجان و تورکیا بەیەکەوە دەبەستێتەوە، لە هەمان کاتدا دەستی ئێران و ڕووسیا لە قەفقازدا کورت دەکاتەوە. واتا ئەم دوو کۆریدۆرە، پێکەوە، نەخشەی بازرگانی نوێ و هەڵوێستی سیاسیی، سەربازیی و هەواڵگریی نوێ دادەڕێژن
سەرچاوە: میدیای په‌نجه‌ره چارەنووسی کورد لە سوریا، لە قۆناغێکی هەستیار و پڕ لە مەترسیدایە. هاوکات لەگەڵ ئاڵۆزییەکانی دیمەنی سیاسیی ناوخۆیی و گۆڕانکارییە چاوەڕوانکراوەکان لە دەسەڵاتی دیمەشق، کورد خۆی لەنێو گەمەیەکی ئاڵۆزی بەرژەوەندییەکانی هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکاندا دەبینێتەوە. هەرچەندە ئەم دۆخە پڕە لە هەڕەشە، بەڵام هاوکات دەرفەتی ئەوەی بۆ ڕەخساندووە کە ببێتە یاریزانێکی سەرەکی کە هیچ لایەنێک ناتوانێت بە ئاسانی فەرامۆشی بکات. ململانێی تورکیا، ئیسرائیل و کەنداو: سێگۆشەی بەرژەوەندییە دژبەیەکەکان گۆڕەپانی سوریا بووەتە شانۆی ململانێیەکی قووڵی نێوان تورکیا و ئیسرائیل، کە هەریەکەیان دیدگایەکی تەواو جیاوازیان بۆ داهاتووی ئەو وڵاتە هەیە. تورکیا، کە خاوەنی درێژترین سنوورە لەگەڵ سوریادا، بوونی هەر قەوارەیەکی کوردیی خۆبەڕێوەبەر و چەکدار لە باشووری سنوورەکانی بە "هێڵی سوور" و هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی دەزانێت. ئەنقەرە بەردەوام ترسی لەوە هەبووە کە ئەزموونی ڕۆژئاوای کوردستان ببێتە ئیلهامبەخش بۆ کوردەکانی باکوور و پێگەی پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK) بەهێز بکات. لەم ڕوانگەیەوە، تورکیا پاڵپشتی لە دروستبوونی حکومەتێکی ناوەندیی سوننەی بەهێز لە دیمەشق دەکات، کە بتوانێت کۆنترۆڵی تەواوی خاکەکەی بکاتەوە و کۆتایی بە دەسەڵاتی کورد بهێنێت. لەم هەوڵەیدا، وڵاتانی کەنداو، بەتایبەت سعودیە و قەتەر، هاوڕان لەگەڵیدا و پشتیوانی لەو هێزە عەرەبییە عەشایەرییانە دەکەن کە دژایەتیی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) دەکەن و کار بۆ دەرکردنیان لە ناوچە عەرەبنشینەکانی وەک دێرەزوور و ڕەققە دەکەن. لەسەنگەری بەرامبەردا، ئیسرائیل بە تەواوی پێچەوانەی تورکیا بیردەکاتەوە. لە دیدی تەلئەبیبەوە، دروستبوونی حکومەتێکی ناوەندیی بەهێز و یەکگرتوو لە سوریا، بەتایبەت ئەگەر بکەوێتە ژێر هەژموونی ئیسلامیی سوننە یان بمێنێتەوە لە بەرەی ئێراندا، مەترسییەکی ستراتیژیی گەورەیە. ئیسرائیل شەڕ لەسەر کورد ناکات، به‌ڵكو سوریایەکی بەهێزی ناوێت. ئیسرائیل سوریایەکی لاواز و پارچەپارچەکراوی پێ باشترە. هەر بۆیە، بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ پاڵپشتیی لە مانەوەی هێزە لۆکاڵییەکانی وەک درووزەکان لە باشوور دەکات و نایەوێت هێزە ئیسلامییەکان بگەنە سنوورەکانی. لێرەدایە کە بەرژەوەندیی کورد و ئیسرائیل، بەبێ ئەوەی هاوپەیمانییەکی ڕاستەوخۆ لە ئارادا بێت، یەکدەگرێتەوە. وەک دکتۆر سەردار عەزیز، لێکۆڵەری نێودەوڵەتی، ئاماژەی پێدەدات: "ئیسرائیل شەڕ لەسەر کورد ناکات و کێشەی ئەو ئەوە نییە باوەڕی بە دۆزی کورد هەبێت، بەڵکو مەسەلەکە ئەوەیە سوریایەکی بەهێزی ناوێت و کورد گەر مافی هەبێت، لە بەرژەوەندیی ئەودایە." فەرەنسا و پارێزگاریکردن لە پێگەی مێژوویی فەرەنسا، کە دوای جەنگی جیهانیی یەکەم و ڕێککەوتننامەی سایکس-پیکۆ وەک "دروستکەری" سوریای مۆدێرن سەیر دەکرێت، نایەوێت بە ئاسانی دەستبەرداری پێگە و نفوزی مێژوویی خۆی لەو وڵاتە ببێت. پاریس هەست دەکات کە لە گۆڕەپانی سوریا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا خەریکە پەراوێز دەخرێت، بۆیە هەوڵ دەدات لە ڕێگەی دوو کارتی گرنگەوە لە گەمەکەدا بمێنێتەوە: کورد لە سوریا و مەسیحییەکان لە لوبنان. پەیوەندییەکانی فەرەنسا لەگەڵ هەسەدە و باڵی سیاسییەکەی (مەسەدە) لە ئاستێکی باشدایە. پاریس چەندین جار میوانداریی شاندە کوردییەکانی کردووە و هەوڵی داوە ڕۆڵی نێوەندگیری لەنێوان کورد و لایەنەکانی دیکەدا ببینێت. هەوڵی سازکردنی کۆبوونەوە لەنێوان نوێنەرانی کورد و حکومەتی سوریا لە پاریس، کە بەهۆی فشاری توندی تورکیاوە شکستی هێنا، باشترین بەڵگەی ئەم ڕۆڵەیە. تورکیا نەک هەر لەبەرئەوەی بانگهێشت نەکرابوو دژی کۆبوونەوەکە وەستایەوە، بەڵکو لەوەش دڵنیا بوو کە فەرەنسا بە ئاشکرا پشتیوانی لە مافەکانی کورد دەکات. ئەمریکا و هاوپەیمانێتییەکی ناڕوون لە ساڵی 2014ـەوە، ئەمریکا وەک هاوپەیمانی سەرەکیی هەسەدە لە شەڕی دژی داعشدا دەرکەوت. ئەم هاوپەیمانییە بووە هۆی ئەوەی کورد ناوچەیەکی بەرفراوانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریای لەژێر دەستدا بێت، بەڵام سیاسەتی واشنتۆن بەرامبەر بە هاوپەیمانە کوردەکانی هەمیشە ناجێگیر و پڕ لە هەڵبەز و دابەز بووە. وه‌كو كورد هاوبەشیمان لەگەڵ ئەمریکادا هەیە و هاوکارییەکان بەردەوامن سەردەمی دۆناڵد ترەمپ، بە سیاسەتە چاوەڕواننەکراو و بازرگانییەکانییەوە، گەورەترین گورزی لە متمانەی کورد دا، کاتێک لە ساڵی 2019ـدا ڕێگەی بە تورکیا دا هێرش بکاتە سەر سەرێ کانی و گرێ سپی. هەرچەندە ئیدارەی ئێستای ئەمریکا تا ڕادەیەک سیاسەتێکی جێگیرتری هەیە، بەڵام هێشتا ستراتیژێکی ڕوونی بۆ داهاتووی کورد و چارەسەری سیاسی لە سوریا نییە. واشنتۆن لەنێوان ڕازیکردنی تورکیای هاوپەیمانی لە ناتۆ و پاراستنی هەسەدە وەک هێزێکی کاریگەر بۆ ڕێگریکردن لە سەرهەڵدانەوەی داعش و بەرەنگاربوونەوەی نفوزی ئێراندا، بەسەر دوو بەرەدا دابەش بووە. ساڵح موسلیم، سەرکردەی دیاری کورد لە سوریا، له لێدوانێكیدا پێش دوو ڕۆژ بۆ په‌نجه‌ره، جەخت لەوە دەکاتەوە کە: "هاوبەشیمان لەگەڵ ئەمریکادا هەیە و هاوکارییەکان بەردەوامن،" بەڵام هاوکات ئاماژە بەوەش دەکات کە "ئامادەن بۆ هەموو ئەگەر و پێشهاتێک،" کە ئەمەش ره‌نگه نیشانەی ئەوە بێت كه کورد ناتوانێت بە تەواوی پشت بە بەڵێنەکانی ئەمریکا ببەستێت. ڕوسیا و گەمەی مانەوە ڕوسیا کە گەورەترین پاڵپشتی ڕژێمی ئەسەد بوو و بگره له دواى 2012ـدا ڕۆڵی یەکلاکەرەوەی لە مانەوەیدا گێڕا، ئێستا بە شێوازێکی پراگماتیانە مامەڵە لەگەڵ دۆخە نوێیەکەدا دەکات. مۆسکۆ دەزانێت کە بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی لە سوریا گرنگترن لە مانەوەی تاکە کەسێک. ئامانجی سەرەکیی ڕوسیا پاراستنی دوو بنکە سەربازییە گرنگەکەیەتی لەسەر دەریای ناوەڕاست: بنکەی دەریایی تەرتوس و بنکەی ئاسمانیی حمێمیم. قەرزێکی زۆری سوریا لەسەر ڕوسیایە و ده‌ستبه‌رداربوونى ئاسان نییه هەر حکومەتێکی نوێ لە دیمەشق بێتە سەرکار، ناتوانێت بە ئاسانی ڕوسیا فەرامۆش بکات، چونکە چەندین کارتی فشاری بەدەستەوەیە: ڤیتۆی ئەنجومەنی ئاسایش: ڕوسیا دەتوانێت ڕێگر بێت لە دەرکردنی هەر بڕیارێکی نێودەوڵەتی دژی سوریا. پڕچەککردن: زۆربەی سیستمی سەربازیی سوپای سوریا ڕوسییە و پێویستی بە چاککردنەوە و ڕاهێنانی ڕوسی هەیە. قەرز و ئابووری: قەرزێکی زۆری سوریا لەسەر ڕوسیایە و پاڵپشتێكى زۆری ئه‌و وڵاته بووه به درێژایی ده‌یان ساڵ، بۆیه ده‌ستلێبه‌ردانى ڕه‌نگه هه‌روا ئاسان نه‌بێت. ئاڵنگاریی و ئاسۆ کورد لە سوریا لەبەردەم هەستیارترین وەرچەرخانی مێژوویی خۆیدایە. لە لایەکەوە لەژێر هەڕەشەی بەردەوامی تورکیا و سیاسەتی ناڕوونی ئەمریکادایە. لە لایەکی دیکەشەوە دژایەتیی ئیسرائیل بۆ سوریایەکی بەهێز و هەوڵەکانی فەرەنسا بۆ مانەوە لە گۆڕەپانەکە و سیاسەتی پراگماتیانەی ڕوسیا، دەرفەتی مانۆڕی سیاسی بۆ کورد ڕەخساندووە. سەرکەوتنی کورد لەم قۆناغەدا تەنها بەند نییە بە هێزی سەربازییەوە، بەڵکو زیاتر پەیوەستە بە توانای دیپلۆماسی و خوێندنەوەی وردی هاوکێشەکان و یاریکردن لەسەر ناکۆکیی نێوان زلهێزەکان. وه‌ك هه‌میشه چارەنووسی كورد لەسەر مێزی قوماری گەورەکاندایە، بەڵام جیاوازییه‌كه ئه‌وه‌یه ئەمجارە کوردیش کارتی گرنگی بەدەستەوەیە.
خەبات کوردە لە ٤٦ ساڵەی دەوڵەتی ئایەتوڵڵاکانی ئێراندا قەت نەبووە ئەوەندە لەڕ و لاواز بێ . ئەوەش لە دەرەنجامی لێدان و کوشتنی پلە سەربازیەکانی حەڕەس خومەینی و سوپای پاسداران و سوپا لاوازەکەی و زاناکانیەوە سەرچاوە دەگرێ کە لە شەڕی ١٢ ڕۆژەی ئێران ئیسڕائیلدا کوژران . لەو شەڕەدا نەک هەر زەرەری مادی بەڵکو مەعنەویشی لە دەستداوە بەڕێژەیەک کۆمەڵێ دەم و چاو خەریکە دێنە پێشەوە ، لاواز و نەزان و بێ شەخسیات لە هەموو بوارەکانی سەربازی و سیاسی و بازرگانیدا خەریکە ووڵات بەرەو داڕوخانێکی بەرچاوی لە سەرەخۆ لە وڵاتەکەیان ڕوودەدا . سەردەمانێک ڕەفسەنجانی لە جێی عەلی لاریجانی بوو ، خامەنەئیشی خستبوە ژێر باڵی خۆیەوە ، لاتان سەیر نەبوو کاتێ لاریجانی گەیشتە بەیروت چۆن تەواوی ئەندامانی حیزبەکان و کاربەدەستە باڵاکانی لوبنان شەرمەزاریان کرد، لاریجانی لە شەرمان جوڵەی پێنەکرا و لە بەرچاوی ئەو، لوبنانیەکان یاسای چەکداماڵینی ئەندامانی حیزبوللایان تێپەڕاند . ئێستا لە عێڕاقیش هەرایەکی گەورە دروست بووە کە لاریجانی و سودانی ڕێککەتنی ئەمنیان تازە کردۆتەوە، لە ترسی ئەمەریکا خێرا بەغدا هاتۆتە دەنگ و دەڵێ ئەو ڕێککەوتنە دەربارەی چەکداماڵینی هێزە کوردیەکانی ئێران بووە و پێش شەڕەکە ئامادە کراوە و تازە ئیمزای لە سەر کرا . مەسعود پزیشکیان بەدبەخترین سەرۆکی ٤٦ ساڵەی کۆماری ئیسلامی ئێران خەریکە دادەڕزێ و توشی چەندین نەخۆشی بەدەنی دەبێ لە تاوی ئەو نالەباریەی کە بەرۆکی وڵاتەکەی گرتووە و ڕۆژانە بە بەرچاوی میدیاکانەوە دەگریا بۆ برسیەتی گەلەکەی و بێ پارەیی و بێ ئاوی . بەجۆرێ دادەبەزێتە سەر ئایەتوڵڵاکان خەریکە شەڕەفیان لە تورەگەی دەکا . لە سەرپۆشی ژنانەوە هەتا دەگاتە بەرزترین پلە و پۆستی عەمامە بەسەرەکان لە ناو تەواوی فەرمانگەکانی حکومەتدا. چ جای دەست تێوەردانی جەنەڕاڵەکانی سوپا و پاسدارانیش، بە ئاشکرا لە بنی دەهۆڵەکەی دەدا . ئێرانی ئێستا وا داڕماوە خەریکە مۆم ئاسا لە جێی خۆی دەتوێتەوە و بەرپرسانیش هیچ دەسەڵاتێکیان نیە بۆ چارەسەر کردنیشی، زۆر بە دووریشی مەزانن کە ڕۆژێ بینیتان ئەندامە ئاوارەکانی موچاهدین خەلق و پاشماوەکانی کوڕەکەی شا و تەواوی ئەندامانی حیزبە کوردوستانی و بلوچەکانیش بچنە ناو خیابانە چۆڵەکانی تاران خۆپێشاندان بکەن پڕ بە دەمی خۆیان لە جیاتی مەرگ بەر ئیسڕائیل بڵێن مەرگ بەر خامەنەئی و کەسیش ئاوڕیان لێنەداتەوە . ئاخر ژیان ئاوایە ئەزیزم کاتێ سەرۆک دەبینی توانای دابینکردنی ئاوی نیە بۆ گەلەکەی و دەستوپێ سپیە بەرامبەری. بەڵێ کاتێ دەوڵەتێک خاوەنی چەندین سەرۆک بوو و خەڵکیش سەرلێشێواو و سەرگەردان دەسوڕێتەوە و لێی تێکدەچێ گوێ بۆ کامیان بگرێ و بە قسەی کامیان بکات . بەڵێ کاتێ سەرۆک دێتە بەردەمی میدیاکان و باسی دانوستان دەکات و دەڵێ نابێ بترسین و ئەمڕۆ یا سبەی هەر دەبێ ڕێگای دانوستان بگرینە بەر. ئەوە نیشانەی ئەوەیە کە سەرۆکی زۆر لەو سەرۆکە لەڕ و لاواز و بێدەسەڵاتە گەورەتر هەیە و لە ژورە تاریکەکان یان لە ژێر زەمینە قوڵ و تاریکەکان حوکم دەکات و ئێرانێکی داڕوخاو بەڕێوە دەبات خۆ ئێستا لە ناکاو جاڕدانی مردنی خامەنەئی ڕابگەیەندرێ ، لە تەواوی ئێران دەوایەک نادۆزیتەوە کە حکومەت شەو ڕۆژێک بە پێوە ڕاوەستێ و دەوڵەتداری بکات. تەواوی ئێران یا دەبێ لە سەر سەر بگەڕێن یان دەبێ کوێر ئاسا دەوڵەت بەڕێوە ببەن، چونکە نە سەرکردەیەکی سەربازی بە توانای ماوە، نا زانایەکی بیر تیژی ماوە. ئەوەی کە ماوە خوا خوایەتی دوو تومەنی بە دۆلار دەستبکەوێ بۆی بقوچێنێ . ئەو ساڵ لە چل ڕۆژەی ئیمام حوسەین دا، کەمترین زیارەتکاری ئێرانی گەیشتونەتە نەجەف و کەربەلا لە چاو ساڵانی پێشوو بەومەرجەی یەک تومەنیش لە گیرفانیان نایەتە دەرێ. هەر لە سەر سنورەکانەوە تا ئەو چرکەیەی کە دەگەڕێنەوە پارەی دیاری کڕینیشیان بۆ دابین دەکەن. ئینجا بۆ چەند ساتێک لە گەڵ شین و قوڕ پێوان دڵیان پڕ بووە و هاواریان لێهەستاوە و بە یەکەوە هاواریان کردوە مەرگ بەر ئەمەریکا، مەرگ بەر ئیسڕائیل و ئاڵای کۆماری پەت و سێدارەیان بەرز کردۆتەوە ، هەر خێرا پۆلیس پێچاویاننەوە و پێیان ڕاگەیاندون کە دەمی خۆیان داخەن خێرتان دەگا با نێوماڵی ئێمەش کاول نەبێ. ئەو پاڕانەوە یەکەم جارە ڕووبدا و نابێ زۆر بە سادەیی وەربگیرێ چونکە هەموو چرکەیەک دەیان هەزار چەکداری شیعە مەزهەب لە حاڵەتی ترس و تۆقان دان و چاک دەزانن ئەمڕۆ یا سبەی ئەگەر چەکەکانیان دانەنێن دوچاری کوشتن دەبنەوە و کلیلەکەی بە هەشتیان لە ملی دەکەن .
خەبات کوردە بە پێی ئەوەی ئەرمینیا لە ڕۆژئاواوە دەوڵەتی ئازەربایجانی کردوە بە دوو پارچە و لە کۆندا تەواوی خاکی ئەو دوو دەوڵەتە کورد نشین بوون بە پێویستمان زانی کوردانی خۆشمان زانیاری زیاتریان هەبێ لە سەر ئەو ڕێککەوتنەی کە هەفتەی پێشوو لە واشنتۆن بە نێوەندگیری دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکا و سەرۆکی ئەو دوو دەوڵەتە باوەشیان بە یەکدا کرد و ناخۆشی ٣٥ ساڵەی خۆیان کۆتایی پێهێنا . بەڵێ ئەو دوو دەوڵەتە لە ئێستا بەدواوە پارێزراوی ئەمەریکیەکانن و لە ڕێی ڕێککەوتنێکەوە لەمەو بەدوا ئەمەریکیەکان پارێزگاری ( ڕێڕەوی بازرگانی زەنگەزور ) ئەو ڕێگایە دەکەن بۆ ماوەی سەدەیەک ، دوور دەخرێنەوە لە ژێر چەپۆکی ڕوسیا و تورکیادا . کردنەوەی ڕێگایەکی بازرگانی لە خواروی هەر دوو وڵات و هاوسنوری دەوڵەتی ئێران بە درێژی ٤٥ کیلۆمەتر ، هەر دوو پارچەکەی ئازەربایجان بە یەک دەگەیەنێتەوە و بوژانەوەیەکی ئابوری بەرچاو بە هەر دوو وڵات دەگەیەنێ و بە سەرکەوتن و دەستکەوتێکی بە هێزیش بۆ ئەمەریکا دادەنرێت لە ناوچەکە . شایانی باسە و نابێ لە بیری بکەین لە ٣٥ ساڵی ڕابردوو دوو شەڕی گەورە و خوێناوی بە فیتی تورکیا لە سەر ناوچەی ( ناگۆڕنۆ قەرەباغ )ی کە نیشتیمانی یەکەم دەوڵەتی کوردی بە ناوی ( کوردوستانی سور ) بووە و زۆرینەی هەرە زۆری کورد نشین و ئازەری بوون ڕویداوە. ئەو ڕێگایەی کە باسمان کرد و کۆمپانیا ئەمەریکیەکان دروستی دەکەن و دەیپارێزن بۆ سەدەیەک پێکدێت لە ڕێگایەکی وشکایی مۆدێرنی نێودەوڵەتی و هێڵی شەمەندەفەر و بۆڕی گواستنەوەی نەوت و غازی ئازەری لە سەردەریای خەزەر ( قەزوین )وە تا ئەو ٤٥ کیلۆمەترەی کە بە ناو خاکی ئەرمینیادا گوزەر دەکات لەو شوێنەی ئەرمینیا هاوسنورە لە گەڵ ئێران و بەشی ڕۆژئاوای ئازەربایجان و تورکیا .! ڕێککەوتنەکە بۆ گرینگە .! * گەڕانەوەی ئەمەریکایە بۆ ناوچەکە بە تایبەتیش دژ بە ڕوسیا و ئێران ، * بڕینی دەستی ڕوسیا و ئێران و تورکیایە لە کاروباری هەر دوو دەوڵەتەکە بە تایبەتی و ناوچەکەش بە گشتی . * نزیکبونەوەی ئەمەریکاشە لە ئێران و دەوڵەتانی ئاسیای ناوەڕاست . بە درێژایی سنوری هەر دوو دەوڵەت لە گەڵ ئێران ، ئەمەریکا وەکو چاودێر زاڵبونی خۆی لە سەر ئێران و ناوچەکە فەرز دەکات . ناوچەکە دەبێتە هاوسنوری کوردانی ڕۆژهەڵات و باکوریش بە گشتی لە داهاتوو . کەواتە دەبێ ڕوسەکان باش بزانن کە بوونی ئەمەریکیەکان لەو دوو دەوڵەتە نزیکبونەوەیانە لە گۆڕانکاری گەورە لەناو ئەو دەوڵەتانەی کە مۆسکۆ وەکو پەرژینێنک بۆ خواروی ڕوسیا سەیریان دەکات . لە هەمووشی گرنگتر گەورەترین ترس دەدات بە تورکیا و کەم جوڵە تری دەکات و ناهێڵێ زیاتر سەرە ڕۆیی بکات و کارتەکانی لە ئاسیای ناوەڕاست دەسوتێنێ و زیاتر پەیوەستی دەکات وەکو داردەستێکی ترسنۆک و خزمەتکار بۆ ئەمەریکا لە ناوچەکە دەرکەوێ .! کەواتە دەبێ ڕوسیا و تورکیا و هەموو دەوڵەتانی جیهانیش تێبگەن ، بۆ پێش گەیشتنی تڕەمپ و پۆتین لە ئالاسکا ئەو ڕێککەوتنە کرا و ئەو پەلهاویشتنەی ئەمەریکا لەو کاتەدا چ پەیامێک بوو و بۆ لەو کاتەدا ئەو تیرە تیژەیان ئاراستەی سەر دڵی پۆتینی سەرۆکی ڕوسیا کرد . شایانی باسە دەبێ لە بیرمان نەچێ لە سەدەی بیستەم ، هەر ڕوسەکان بوون کۆماری کوردوستانی سور یان ڕوخاند و هۆکارێکی سەرەکیش بوون بۆ ڕوخانی کۆماری مهاباد و هەر لەو ناوچانەشەوە بوو لە جەنگی جیهانی یەکەم ڕووەو کوردوستانی باشوور کشان و دار و بەردیان دەسوتاند لە گەڵ خۆیاندا .
نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ئێران لە قەیرنێکی سەختدا پێنج ساڵ لەسەریەک وشکەساڵی وڵاتەکەی گەیاندووەتە ئەو قۆناغەی کە ئاسایشی ئاو هەڕەشەی جدی بکەوێتە سەر. بارانبارین بە شێوەیەکی نائومێدکەر کەمیکردووە. لە چەند مانگی ڕابردووەوە لە سەدای ٤٠ ی کۆگاکانی ئاو، بە تایبەت ئەوانەی خزمەت بە تارانی پایتەخت دەکەن، نزیکبوونەتەوە لە بەتاڵبوونەوە. هۆکارە بنەڕەتییەکان لە پشت ئەم قەیرانەوە تێکەڵەیەکی ئاڵۆز لە هۆکارە ژینگەییەکان و هۆکارە ئینسانییەکان هەیە. گۆڕانی کەشوهەوا وشکەساڵی چڕتر کردووەتەوە. لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن کە گەرمبوونی جیهانی بەهۆی مرۆڤەوە ئەگەری وشکەساڵی ئێستای ناوچەکەی تا ١٦ هێندە زیاتر کردووە. لەم نێوەندەدا، کشتوکاڵی ئێران زیاتر لە سەدا ٩٠ ی ئاوی وڵاتەکە بەکاردەهێنێت، بەشێکی زۆری بەهۆی شێوازە بەسەرچووەکانی ئاودێریی و ڕواندنی ئەو درەختانەی ئاویان زۆر پێویستە لە ناوچە وشکەکاندا لەدەستچووە. کەمبوونەوەی خێرای ئاوی ژێر زەوی، کە هەزاران بیر وشکیان کردووە، دۆخەکەی خراپتر کردووە. سیستمی خراپی بەڕێوەبردنی ئاو، دۆخەکەی قورستر کردووە. تۆڕە نافەرمیەکانی ئاو، کە ناویان لێنراوە مافیای ئاو، بەبێ چاودێری ژینگەیی، بوونەتە هۆی کەمبوونەوەی ئاو و هەروەها دۆخی ئیکۆسیستەمەکانی وەک دەریاچەی ورمێ و چەندین دەریاچەی بچووکی دەستکردیان قورستر کردووە. دەرکەوتنی دەرئەنجامە کارەستبارەکان کەم ئاویی کاریگەرییەکانی بەرفراوانن. تاران ڕووبەڕووی سیناریۆی سەختی پێشکەشکردنی ئاو دەبێتەوە. حکومەت بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی ئاو و کارەبا پشووی فەرمی ڕاگەیاند، داواش لە هاووڵاتیان دەکات بە ڕێژەی لە سەدا ٢٠ بەکارهێنان کەم بکەنەوە، چونکە بەنداوەکان گەیشتوونەتە نزیک نزمترین ئاستی ئاو کە لە مێژوودا وێنەی نەبووە. قەیرانەکە تەنها لە شارەکان نییە، بەڵکو لە شارۆچکە و گوندەکانیشە. واتا دانیشتوانی شار و گوندەکان بە هەمان شێوە زیانیان پێدەگات. زیانەکان لەسەر هەموو ئاستەکانن، زیانە کشتوکاڵییەکان، ئسایشی خۆراک لە ژێر هەڕەشەدا، کۆچی ناچاریی لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکیتر یان لە گوندەوە بۆ شار و بە پێچەوانەشەوە. تەنانەت پێشنیار هەیە بۆ گواستنەوەی پایتەخت بەهۆی بارودۆخی سەختی کەمئاویی شارەکەوە. چاودێران پێشبینی دەکەن ئەم قەیرانە کاریگەریی هەبێت لەسەر ناڕەزایەتییەکان، بە تایبەتی لە نێوان جووتیاران و پێکهاتە پەراوێزخراوەکانی پارێزگاکانی وەک خوزستان و ئیسفەهان. بێمتمانەیی خەڵک بە دەسەڵاتداران و سیستمە کارگێڕییەکە زیاتر دەبێت. هەندێک لە شیکەرەوەکان هۆشداری دەدەن لە کاریگەریی ئەو ناڕەزایەتییانە لەسەر جێگیریی دۆخی گشتیی و سەقامگیری نیشتمانی. داهاتوویەکی سەختتر بە گوێرەی مۆدێلە جیاوازەکانی پێشبینییە زانستییەکان، وشکەساڵی درێژتر و توندتر لە ڕێگادایە. پێشبینی دەکرێت پلەی گەرما بە ڕێژەی ٢.٤- ٥.٨ پلەی سەدی بەرز ببیتەوە و هەروەها کەمبوونەوەی ڕێژەی باران بارینیش لە ساڵانی داهاتوودا. بە گوێرەی ڕاپۆرتە شیکارییەکان، ئەوەی دەتوانێت کەمێک لە سەختی قەیرانەکە کەم بکاتەوە، چاکسازییەکی بەرفراوانە لە شێوازی کارگێڕیی ئاوی شارەکان و کارگێڕیی سەرچاوە ئاوییەکان، سەرباری داڕشتنەوەی سیستمی ئاودێریی باخداریی و کشتوکاڵیی بەشێوەیەکی تر کە ڕێژەیەکی کەمتری ئاوی پێویست بێت و هەروەها داواکردن لە هاوڵاتییان کە بەفیڕۆدانی ئاو لە بەکارهێنانی ڕۆژانەییدا نزیک بکەنەوە لە سفر. بەبی ئەمانە مایەپووچبوونی ئاوی ئێران پێسبینیکراوە و ئەمەش دەبێتە هەڕەشەیەکی گەورەی وجودیی لە سەرانسەری ووڵاتدا. لەبارەی گۆڕانی کەشوهەوا و وشکەساڵیی، بۆچوون و پێشبینی تۆ چییە؟
ديداره‌كه‌ی پاریسی نێوان (مەزڵوم عەبدیی و ئەحمەد شه‌رعی هه‌ڵوه‌شانده‌وه د. گه‌نجۆ خه‌سره‌و محمد رۆژی هەینی (8/8/2025) بە بەشداریی زیاتر لە (400) کەسایەتی سیاسی و سەربازی و ئاینی، کە نوێنەرایەتی سەرجەم پێکهاتەکانی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا دەکەن، لە ژێر درووشمی پێکەوە لە پێناو دیموكراتی فرەیی و یەکڕیزیی و ناناوه‌ندێتیی، بە هاوبەشی داهاتوو بونیات دەنێین، لە ناوەندی رۆشنبیریی شاری حەسەکەی هەرێمی جزیرە، کۆنفرانسەکە دەستی پێکرد. جگە لە کەسایەتییەکان، نوێنەرانی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی، هێزەکانی سوریای دیموکرات، ئەنجومەنی سوریای دیموکرات، پارتە سیاسییەکان، رێکخستنەکانی ژنان، مەترانی جزیرە و فورات، یەکێتی سریانی، بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیموکراتی، ئەنجومەنی نیشتیمانی کورد و ژمارەیەکی زۆر کەسایەتی ئاینی و نوێنەری پێکهاتەکان بەشدار بوون. شێخ حیکمەت هیجری رابەری روحی دروزییەکان و شێخ غەزال غەزالی نوێنەری عەلەوییەکان بە ڤیدیۆ کۆنفرانس و شێخ مورشید خه‌زنه‌وی به ئاماده‌بوون بەشدارییان کرد. ئه‌مه له كاتێكدا کە بڕیاربوو له ناوه‌ڕاستی ئه‌م مانگه له كۆنگره‌یه‌كی پڕ ئومێدی نێوان (حكومه‌تی ڕاگوزه‌ری سوریا – هه‌سه‌ده) ئاینده‌ی سوریا به گشتی و ناوچه‌كانی خۆرهه‌ڵاتی فورات به تایبه‌تی و پرسی ڕیكه‌وتنی نێوانیان له به‌ڕیوه‌بردن و تێكه‌ڵكردنه‌وه‌ی هێزه‌كان بخرێته ڕوو به تایبه‌ت دوای ئاڵۆزی و شه‌ری ناوچه‌كانی باشور (دروز) كه سوریا كەو‌تبووه ژێرگوشارێكی گه‌وره‌ی نێوده‌وڵه‌تی. به‌ڵام هه‌ر هه‌مان ڕۆژ به شێوه‌یه‌كی له ناکاو و پێشتر ڕانه‌گه‌یندراو (هاكان فیدان) گه‌یشته كۆشكی گه‌ل و داوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی كۆنگره‌ی پاریسی كرد و مه‌ترسیه‌كانی كۆنگره‌ی حه‌سه‌كه‌ی خسته ڕوو وه به پلانی (ئیسرائیلی – ئه‌مریكی – فه‌ره‌نسی) وه‌سفی كرد و به هه‌نگاوی سه‌ره‌تایی ڕووخانی ده‌سه‌ڵاتی كاتی سوریا و جێگرتنه‌وه‌ی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات وه‌ك هێزی نیشتمانی سوریا ناساند، به‌مه‌ش كات و شوێنی كۆنگره‌كه گۆڕانی به‌سه‌ر داهات و له ئێستادا عومانی پایته‌ختی ئوردن باسده‌كرێت، له سیاسه‌تدا شوێنی كۆبونه‌وه و كۆنگره‌كان ڕۆڵێكی باڵا ده‌گێڕن له ده‌رئه‌نجامه‌كان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له ئێستادا فه‌ڕه‌نسا له كورد نزیكه توركیا ترسی له ده‌رئه‌نجامه‌كانی كۆنگره‌كه هه‌بوو كه به قازانجی كورد بشكێته‌وه بۆیه له ئێستادا داوای عومان ده‌كات كه له سیاسه‌ته‌كانی توركیا و سعودیه و سوریا نزیكه. گۆڕانه جیۆپۆڵەتیكیه‌كان زۆر خێرا هه‌نگاوده‌نێن هه‌ر له‌شه‌ڕی (ڕوسیا – ئوكرانیا) و ئه‌گه‌ری ڕێكه‌وتنی (15) ئه‌م مانگه‌ی ئه‌ڵاسكای نێوان (پۆتین – تره‌مپ) و داننان به ناوچه‌كانی خۆرهه‌ڵاتی ئۆكراین وه‌ك به‌شێك له خاكی ڕوسیا له‌لایه‌ك ڕیكه‌وتنامه‌ی (ئازه‌ربایجان - ئه‌رمینیا) و كه‌وتنه ژێڕ كۆنتڕۆڵی كۆریدۆری زه‌نگه‌زوور بۆ ماوه‌ی (99) ساڵ بۆ ئه‌مریكا و دوورخستنه‌وه‌ی ئێران له ئه‌رمینیا و ڕووسیا له ئێران كۆمه‌ڵێك ئاماژه‌ی ڕیكه‌وتنی پێشوه‌خته‌ی ئاڵوگۆری به‌رژه‌وه‌ندی زلهێزه‌كانن كه پێشبینی ده‌كرێـت درێژەی هەبیت بۆ نێو سوریا، به‌ڵام پێده‌چێت گۆڕانكارییه‌كان به چه‌ك یه‌كلابكرێنه‌وه له بری دبلۆماسیه‌ت وه‌ك: - ئه‌گه‌ری كشانه‌وه‌ی سه‌ربازیی توركیا له سوریا و دروستكردنی زیاتر له (129) گروپی میلیشیای سوریی له ژێر هه‌ژموونی توركیا. - وه‌رگه‌ڕانی ئاڕاسته‌ی هێزه‌كانی ئه‌حمه‌د شه‌رع له باشوره‌وه بۆ باكوری خۆرهه‌ڵات كه ڕۆژی (11/8) زیاتر له (5000) سه‌رباز به چه‌كی قورسه‌وه ڕوه‌و باشوری دێره‌زۆر و باكوری حه‌ما پێشڕه‌ویان كرد. - جوڵه‌ی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات گوماناوین و ئۆپه‌راسۆنه‌كانیان به‌ره‌و قوڵای خاكی سوریا و بیابانی تەدموره به جۆرێك شه‌وی (9/8) نزیك بونه‌وه تا (15كم) رۆژهه‌ڵاتی دیمه‌شق و گه‌ڕانه‌وه. - جۆڵه‌ی سه‌ربازه درووزیه‌كان به پاڵپشتی ئیسرائیل هاوشان له‌گه‌ڵ سنوره‌كانی ئوردن به ئامانجی گه‌یشتن به ته‌نه‌ف (سێكوچه‌كه‌ی سنوری عێراق – سوریا - ئوردن) له‌به‌رامبه‌ردا هاتنه خواره‌وه‌ی هێزه‌كانی (هه‌سه‌ده) له به‌شی باكوری خۆرهه‌ڵات و گه‌یشتنیان به ته‌نه‌ف له پێناو كردنه‌وه‌ی كۆریدۆری داود كه ئیسرائیل ئامانجیه‌تی و له‌لایه‌كی تر كورد له خنكان ڕزگار ده‌كات. - گه‌ڕانه‌وه‌ی ڕووسیا بۆ سوریا و چالاکكردنه‌وه‌ی فڕۆكه‌خانه‌ی سه‌ربازی حمیمیم له لازقیه و فرۆكه‌خانه‌ی تەڕتوس و جێگیركردنی ڕادار و زیادكردنی سه‌رباز و چه‌ك و ته‌كنه‌لۆژیای سه‌ربازی پێمان ده‌ڵێن ڕووسیا داوای به‌شه كێكی خۆی ده‌كات به تایبه‌ت له ناوچه‌كانی كه‌نار. - ئه‌گه‌ری گه‌ڕانه‌وه‌ی ئێران بۆ سوریا ئه‌گه‌رچی دووره به‌ڵام ئێران له ئێستادا له هه‌وڵدایه به تایبه‌ت له ئه‌گه‌ری كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له ڕۆژئاڤای كوردستان، جێهێشتنی كورد له‌به‌رده‌م ره‌می كه‌ڵبەی تیژكراوی شه‌رع و توركیا، ده‌رفه‌ت ده‌داته ئێران بۆ گه‌ڕانه‌وه بۆ سوریا له ڕێگه‌ی كورده‌وه. - له قاڵبدانی ده‌سه‌ڵاته‌كانی تڕه‌مپ له‌لایه‌ن كۆنگرێسه‌وه به‌مه‌ش تره‌مپ ناتوانێ به ته‌نیا و به‌بێ گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ كۆنگرێس بڕیار له به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی ئه‌مریكا بدات له سوریا كه ئه‌مه‌ش بۆ كورد خاڵی به‌هێز و ئه‌رێنیه. - یه‌كێكی تر له كێشه‌كانی سوریا نه‌بونی یه‌كده‌نگیه له نێوان گروپه جیهادییه‌كان، چونكه به‌شێك له‌و گروپانه له سیاسه‌ته‌كانی ئه‌حمد شەرع نارازین و بگره به كوفری ده‌زانن به تایبه‌ت دوای هه‌وڵه‌كانی بۆ نزیك بونه‌وه‌ی سوریا له ئه‌مریكا و ئیسرائیل. - كۆنتڕۆڵ كردنی ئاسمانی سوریا له‌لایه‌ن ئیسرائیل و به‌كارهێنانی له بۆردومانه‌كانی كاتێك به‌رژه‌وه‌ندی ئیسرائیل بكه‌وێته مه‌ترسییەوە، ئه‌مه‌ش حكومه‌تی جۆلانی ته‌واو گەمارۆ داوە. ئه‌م خاڵانه ئاماژه‌ن بۆ ئه‌گه‌ری ده‌ستپێكردنی شه‌پۆڵی دووه‌می گۆڕانكاری له سوریا به‌مه‌ش چاره‌نوسی ئه‌حمه‌د شه‌رع له چاره‌نوسی به‌شار ئەسەد باشتر نابێت به تایبه‌ت دوای كۆمه‌ڵكوژیی عه‌له‌ویه‌كانی كه‌نار و دروزییه‌كانی باشور، له‌لایه‌كی تر په‌سه‌ند كردنی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات وه‌ك هێزێكی دیموكراتییخواز له سوریا به تایبه‌ت دوای داواكردنی هاوكاری دروزه‌كان و عه‌له‌وییه‌كان له (هه‌سه‌ده) بۆ پاراستنیان له شه‌بیحه‌كانی جۆلانی و پاراستنی نێوده‌وڵه‌تی بۆ كه‌مینه‌كان گلۆره‌ی ده‌سه‌ڵاتی شه‌رع كه‌وتووەتە لێژیی و كۆنفرانسی حه‌سه‌كه و یه‌كده‌نگیی و كۆده‌نگیی پێكهاته‌كان له ڕه‌تكردنه‌وه‌ی سیاسه‌تەكانی شه‌رع و په‌سەندكردنی سیاسه‌ته‌كانی (هه‌سه‌ده) ئه‌مه‌ی سه‌لماند.
نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ میکانیزم و قۆناغەکان لە پەیوەندییە سیاسییەکان و هاوکیشە جیهانییەکانی هێز و دیپلۆماسییەتدا، ئەمریکا و ئیسرائیل دوانەیەکی لێکدانەبڕاون. بۆ دەیان ساڵە ئیسرائیل کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر بڕیاردانی سیاسی ئەمریکا هەبووە، ڕەگ و ڕیشەی دینامیکییەتی کاریگەریی ئیسرائیل لە نێوەندی سیاسیی بڕیاردانی ئەمریکییدا، پێکهاتووە لە تێکەڵەیەک لە هاوپەیمانییە ستراتیژییەکان، هێزی لۆبییکردن و حیکایەتی سیاسیی هاوبەشدایە. ئەم کاریگەرییە یەکپارچە و بە یەکجار نییە بەڵکو قۆناغ بە قۆناغ پەرەی سەندووە. کاریگەرییەکە سەرباری هۆکاری ڕووداوە مێژووییەکان، هەروەها لە ڕیگای چوارچێوە دامەزراوەییەکان و پڕۆژە ئامانجدارەکانەوە لە قاڵب دراوە. قۆناغی یەکەم: پێکهێنانی هاوپەیمانی ستراتیژی ١٩٤٨-١٩٧٣ دامەزراندنی ئیسرائیل لە ساڵی ١٩٤٨ هاوکات بوو لەگەڵ دووجەمسەریی جیهان و جەنگی سارد. ئیسرائیل بەربەستێک بوو لەبەردەم فراوانخوازییەکانی بلۆکی سۆڤیێتی کە لەو سەردەمەدا چەند وڵاتێک لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کەوتبوونە ژێر سیاسەت و ئایدیۆلۆژیای یەکێتی سۆڤیێتەوە. دوای جەنگی شەش ڕۆژەی ساڵی ١٩٦٧، کاتێک سەرکەوتنی سەربازی ئیسرائیل وەک بەربەستێک لە دژی کاریگەریی سۆڤیەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە تەواوی جێگای گرت، ئەمە وایکرد ئەمریکا پشتیوانییەکانی خۆی بۆ ئیسرائیل زیاتر و تۆکمەتر بکات.. لە ساڵی ١٩٧٣ لە جەنگی ئۆکتۆبەر “یان جەنگی یۆم کیپور” کە بە جەنگی چوارەمی عەرەب-ئیسرائیلیش ناسراوە، سەرۆکی ئەمریکا، ڕیچارد نیکسۆن ڕێگەیدا بە گواستنەوەی چەک بە فڕۆکە بۆ ئیسرائیل بەشێوەیەکی بەرفراوان. لە دوای ئەمەوە، بیرۆکەی ئیسرائیل وەک هاوبەشێکی ستراتیژی و سەرەکی لە پێکهاتەی سیاسیی و بڕیاردانی بونیادی دەزگایی ئەمریکادا چەسپا و جێگیربوو، کە ئەمەش کاریگەری لەسەر سیاسەتەکانی داهاتووی هاوکاری سەربازیی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل هەبوو. قۆناغی دووەم: بەدامەزراوەییکردنی کاریگەری (هەشتاکان-نەوەدەکان) لە سەردەمی ڕۆناڵد ڕیگان، هاوکارییەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل بەرفراوانتر بوون بۆ هاوبەشییکردن و پەیوەندیی هەواڵگریی، پەرەپێدانی چەکی هاوبەش و سیاسەتی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر. گروپەکانی لۆبییکردن، بە تایبەت لیژنەی کاروباری گشتی ئیسرائیل-ئەمریکی ناسراو بە ئایپاک (AIPAC) بوون بە هێزی گەورە و سەرەکی لە واشنتۆن. لە ساڵانی نەوەدەکان، یارمەتییە ساڵانەییەکانی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل کە زۆربەیان لە هاوکارییە سەربازییەکاندا خۆیان دەبینییەوە وەکو ڕێککەوتنی چەندین ساڵە جێگەیان گرت، کە پشتگیریی چاوەڕوانکراو مسۆگەر دەکات بەبێ لەبەرچاوگرتنی گۆڕانی کەسەکان و ئیدارەکانی پێکهێنانی حکومەت. یاسای باڵیۆزخانەی قودس لە ساڵی ١٩٩٥ کە لە ڕێگەی کۆنگرێسەوە پاڵپشتی کرا، نیشانیدا هاوتەریبی کۆنگرێس لەگەڵ لۆبیکردن بۆ لایەنگریی لە ئیسرائیل بەهێز و فراوانە. قۆناغی سێیەم: هاوئاهەنگیی سیاسیی دوای هێرشەکانی ١١ی سێپتەمبەر، ئەمریکا و ئیسرائیل لە چوارچێوەی جەنگی دژی تیرۆردا، هاوبەشیی لە لێکدانەوە و تێگەیشتندا سەبارەت بە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر یارمەتیدەر بوو بۆ ڕەوایەتیدان بە پشتگیری ئەمریکا بۆ ڕێوشوێنە ئەمنییەکانی ئیسرائیل، لەوانەش بەربەستی جیاکردنەوەی کەناری ڕۆژئاوا و گەمارۆکانی غەززە. لە ساڵی ٢٠٠٧ ئیدارەی جۆرج بوشی کوڕ، پاکێجێکی هاوکاری سەربازیی بە بڕی ٣٠ ملیار دۆلار و بۆ ماوەی ١٠ ساڵ بۆ ئیسرائیل پەسەند کرد. لە ساڵی ٢٠١٦دا، ئیدارەی ئۆباما یاداشتێکی لێکتێگەیشتنی بە بڕی ٣٨ ملیار دۆلار واژۆ کرد کە گەورەترین گرێبەستی یارمەتی سەربازییە لە مێژووی ئەمریکادا. قۆناغی چوارەم: پڕۆژە سیاسی و ئابوورییە یەکگرتووەکان (ساڵانی ٢٠١٠-ئێستا) لە نزیکەی کۆتایی ساڵانی دوو هەزارەوە کاریگەریی ئیسرائیل بواری سیاسیی و سەربازیی تێپەڕاند و گەیشتە ناو بوارەکانی ئابووریی و تەکنۆلۆژیی و دیپلۆماسیی. پڕۆژە هاوبەشەکانی وەک سیستەمی بەرگری موشەکی ئایرۆن دۆم کە لە ساڵی ٢٠١١ەوە لەلایەن ئەمریکاوە هاوبەشی دارایی دەکرێت، لەلایەن هەردوو حکومەتەوە بە شێوەیەکی کاریگەر، وەکو هێمای بەرژەوەندییە ئەمنییەکانی هاوبەشەکان پێشخراوە. هەروەها ئیسرائیل ڕۆڵی هەیە لە داڕشتنی هەڵوێستەکانی ئەمریکا سەبارەت بە ئێران؛ بۆ نموونە، وتارەکەی سەرۆکوەزیرانی ئەمریکا بنیامین ناتانیاهۆ لە ساڵی ٢٠١٥ بۆ کۆنگرێسی ئەمریکا، ڕۆڵی سەرەکی هەبوو لە کاریگەریی و پێکهێنانی کۆدەنگیی لە دژایەتییکردندا بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی ئێران. میکانیزمەکانی کاریگەری تۆڕەکانی لۆبیکردن ئایپاک و ڕێکخراوە هاوپەیمانەکانی، کاریگەریی بەرچاو دادەنێن لە ئاڕاستەکردنی هەڵمەتەکانی هەڵبژاردن، کە پشتگیری دوولایەنە بۆ یاسای لایەنگرییکردنی ئیسرائیل، مسۆگەر دەکەن. میدیا و ناوەندەکانی توێژینەوە و بەرهەمهێنانی فیکر دامەزراوەکانی وەک پەیمانگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی نزیک و چەندین ناوەندی دیکەی توێژینەوە و بەرهەمهێنانی فیکر لەلایەک و ڕووماڵکردنی میدیایی هاوسۆزانە و لایەنگیرانە بۆ ئیسرائیل یارمەتیدەرن لە داڕشتنی ڕای گشتی و ئاڕاستەکردنی سیاسەت. پەیوەندییە ئابووری و تەکنەلۆژییەکان هاوکاری لە ئاسایشی ئەلیکترۆنی، تەکنۆلۆژیای بەرگری و ژیری دەستکرد (AI) بە ڕەچاوکردنی بەرژەوەندی تایبەتیەکانیش بۆ بەڵێندەرانی بەرگریی و داڕێژەرانی سیاسەتی ئەمریکا، فەراهەم دەبێت. هێڵی دیپلۆماسی پێگەی ئیسرائیل وەک هاوپەیمانێکی سەرەکیی هەواڵگریی بۆ ئەمریکا لە ناوچەیەکی ناجێگیردا، ئۆفەرێکی بەهێزە بۆ ناوەندی سەرەکیی هەواڵگریی و ناوەندی بڕیاردانی سیاسیی ئەمریکا، ئەمەش یەکێک لە کاریگەرییە بەهێزەکانە. ئەنجام پەیوەندی نێوان ئەمریکا و ئیسرائیل بە کۆمەڵێک قۆناغی جیاوازی مێژووییدا تێپەڕیوە، لە پێویستی ستراتیژی سەرەتاییەوە تا دەگاتە یەکخستنی قووڵی سیاسیی و دامەزراوەیی، کە دەنگی ئیسرائیلی بە شێوەیەکی نائاسایی لە واشنتۆن بەهێز کردووە. لە ڕێگەی تێکەڵەیەک لە لۆبییکردن و هاوبەشی سەربازیی و پڕۆژەی ستراتیژییەوە، ئیسرائیل دڵنیایی بەدەستهێناوە کە دیدگاکان و ستراتیژەکانی، لە چەقی بڕیارە سیاسییەکانی ئەمریکادا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەمێننەوە. لەبارەی ئەم بابەتەوە، ئەی تۆ چۆن بیردەکەیتەوە؟
خەبات کوردە ١١١ ساڵ بەر لە ئێستا هێزەکانی بەریتانیا لە بەسڕەوە هاتنە ناو عێڕاق . هۆزە کوردیەکانی ئەو سەردەمە بەشداریەکی بەرچاویان هەبوو لە ڕێگری کردن و بەرپەرچدانەوەی داگیرکاریەکە ، لەگەڵ شێخ مەحمودی نەمر دانویان پێکەوە نە دەکوڵا و شێخ مەحمود ڕازی نەبوو عەقدی دامەزراندن و دەرهێنانی شاخە ئاسنینەکانی پێنجوین لە گەڵ ئینگلیزەکان ئیمزا بکات ، شۆڕشەکەی شێخیان تواندەوە و بە برینداری و بە دیلی ڕەوانەی هیندستانیان کرد . بەریتانیەکان دوای گەیشتنیان بە کەرکوک و هەر لە یەکەم شەودا (هاوشێوەی هیندیە سورەکانی ئەمەریکا) بە چواردەورەی ئاگرەکەی بابەگوڕگوڕ دا سوڕانەوە و گۆرانیان دەچڕی و ئاهەنگیان گێڕا و ویسکی سکۆتلەندی و شەڕابیان دەخواردەوە لە خۆشیان . زەمەن گوزەری کرد و ٤٥ ساڵی تەواو و بگرە زیاتریش بە نرخی زبڵ نەوتی کەرکوکیان بۆ خۆیان برد. هەتا ساڵی ١٩٧٢ ئەحمەد حەسەن بەکر کۆمپانیا بیانیە نەوتیەکانی عێڕاقی خۆماڵی (تآمیم) کرد . تا ڕوخانی دیکتاتۆرەکەی عۆجە کەس چڕوچاوی یەک بەریتانیشی لە عێڕاق نەدیتەوە، لە شەڕی ڕوخانی دیکتاتۆرەکەشدا، بەریتانیەکان پێش ئەمەریکیەکان تەواوی بەسڕە و بیرە نەوتیەکانی ئەو ناوچانەیان کۆنتڕۆڵ کرد و لە ڕێی کیسە بۆڕی پلاستیکەوە بە ناو ئاوی شەتول عەڕەب دەستیان کردەوە بە نەوت دزین . هەموو کاتێکیش چاوەڕێی هەلێک بوون بگەڕێنەوە سەر کێڵگە نەوتیەکانی کەرکوک و تا بەهاری ئەمساڵ ئاواتەکەیان هاتە دی و بە ڕێککەتنێکی ناشەفافانە لە گەڵ سودانی سەرۆک وەزیرانی ئێستای عێڕاق بە ناوی بوژانەوەی بیرە نەوتیەکانی هەر چوار کێڵگە بەناوبانگەکەی کەرکوک بە نیاز و مەرامی خۆیان گەیشتنەوە . ئێستا دەست بەکارن و پێویستیان بە نۆژنکردنەوەی کۆنە هێڵە نەوتیەکانی خۆیانە و نایانەوێ هیچ وڵاتێکی ناوچەکە بکەنە شەریکی ئەو تاڵانیە و هەر خۆیان سوڵتان بن بە سەر ئەو خێر و بەرەکەتەوە . لە ڕابردوو، هێڵێکیان ڕاکێشا بوو بۆ بەندەری حەیفا و لە دوای ساڵی ١٩٤٨ بە هۆی شەڕی عەڕەب و جولەکە لە کارکەوت . دوای چەند ساڵێک ڕێڕەوی هێڵەکەیان گۆڕی و ڕووی بۆڕیەکانیان لە بەندەری بانیاسی سوریا کرد و ئەویش دوای تێکچونی نێوانی هەر دوو دیکتاتۆرەکەی عێڕاق و سوریا (سەدام حوسەین و حافز ئەسەد) بە یەکجاری ڕاوەستا .! ئێستا و لەو کاتە ناسکەی سوریا و ناوچەکە بە گشتی بەریتانیەکان بە سیاسەتێکی دژە کوردەوە دەیانەوێ دڵی عەڕەب بە گشتی بۆ لای خۆیان ڕاکێشن و پێگەیەک بۆ خۆیان جێگیر بکەن لە ناوچەکە و کوردیش بکەنە قۆچی قوربانی. هەر چەندە لە ڕواڵەتدا بەریتانیای عوزما بۆتە دەوڵەتێکی لەڕ و لاواز لە ئابوریدا بەڵام لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا ئێستاش باڵا دەستە و خودی ئەمەریکا، بوخچە ئاسا دەخاتە ژێر هەنگڵی خۆیەوە . بەڵێ لە شەڕی بردنی خێر و بێری سوریا وەکو ڕێویەکی فێڵباز خەریکن خۆیان دەگەڕێننەوە سەردەمی جەنگی جیهانی یەکەم و ئەوەی فەڕەنسیەکان بۆیان مەیسەر نابێ ئەوان دەیانەوێ بۆ خۆیانی بقۆزنەوە . ئەوەتا ئێستا دوای تەنها دوو شەو و دوو ڕۆژ کە تورکیا ڕێگری کرد لە فەڕەنسا دانیشتنێک بکرێ بۆ چارەسەری کەمە نەتەوەییەکانی سوریا ، خێرا بەریتانیەکان هاتنە ناو بابەتەکە و پێشنیاریان کرد کە ئەو دانیشتنە لە وڵاتی ئوردون و نەوەی ئەلحوسەینی خزمەتکاریان ئەنجام بدرێ . لە هەشت مانگی دوای ڕوخانی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەد دا تورکەکان ویستویانە بە هەر شێوەیەک بێ ئەردەن بخەنە ناو هاوکێشە سیاسییەکانی سوریاوە و چیان بوێ پێیان بکەن . بەڵام لە ترسی باڵادەستی ئیسڕائیل و ئەمەریکا مەلیکی ئەردەن بە عاقڵی خۆی پاراستوە و نایەوێ خۆی و گەلەکەی سەرگەردان بکات . لە ئێستادا ئەمەریکا سەرقاڵی چاوپێکەوتنەکەی سەرۆکی ڕوسیایە و خەریکە لەو ئالاسکایەی کە بە نرخی خۆڵ لە ڕوسیایان کڕی کێشەی شەڕی ئۆکڕانیای لێ چارەسەر بکات . ئیسڕائیلیش لە هەمانکاتدا خەریکی پاکتاو کردنی چەکدارەکانی حەماسە و بەو هیوایەیە چەند دیلێکی بە زیندویی دەستبکەوێتەوە . بەڵام باڵا دەستی سیاسیی و سەربازیی ئەمەریکا و ئیسڕائیل لە ناوچەکە و چاوکراوەییان وادەکات، بە ڕاستی زەحمەت بێت هیچ کام لە تورکیا و فەڕەنسا و بەریتانیەکانیش بتوانن بۆ چەند کاتژمێرێکیش بێت لە ترسی ئەمەریکا و ئیسڕائیل خۆیان فەرز بکەن . جا تورک دەیانەوێ کێ بە مێرد بدەن و بەریتانیەکان کێ دەکەنە قوربانی هەمووی وەکو میزەڵدانێکی فوو تێکراو بە دەستی ئەو دوو دەوڵەتە خێرا بە دەرزیەک فش دەکرێتەوە .! بە دڵنیاییەوە هەر ئەوە دەرەنجامەکە دەبێ و نە کوردانی ڕۆژئاڤا و نە دروزەکانی جیرانەکەی ئەردەن و نە عەلەویەکانی سەر دەریاش ناگەنە پایتەختی ئەردەن و هاکان فیدان و ئەردۆگانیش هەر دەبێ بەو هیوایە بتلێنەوە و لە ورگی خۆیان بدەن . بۆیە دەبێ کوردانی ڕۆژئاڤا زیاتر چاوکراوە بن و نەهێڵن فرت و فێڵەکانی ڕێویە لەڕ و لاوازەکەی ئینگلیز لە خشتەیان بەرن .
سەرچاوە: میدیای پەنجەرە بەپێی نوێترین داتای ڕێکخراوێکی ئەمەریکیی باوەڕپێکراو، هەردوو وڵاتی تورکیا و ئێران بە شێوەیەکی بەرچاو ئامادەیی سەربازیی خۆیان لەناو خاکی هەرێمی کوردستاندا چڕکردووەتەوە و پێکەوە خاوەنی 290 بنکە و بارەگای سەربازیین. ڕێکخراوی CPT، ڕێکخراوێکی ناحکومیی نێودەوڵەتییە و لە ساڵی 1984 لە ئەمەریکا دامەزراوە. ئەم ڕێکخراوە بە کاری مەیدانی و بەڵگەیی لە ناوچە کێشە لەسەرەکاندا ناسراوە و ڕاپۆرتەکانی لەلایەن ناوەندە دیپلۆماسی و نێودەوڵەتییەکان و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤەوە بایەخی پێدەدرێت و وەک سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراو پشتی پێدەبەسترێت. نوێترین داتاى رێكخراوه‌كه كه تایبه‌ت بۆ په‌نجه‌ره نێردراوه، قه‌باره‌ى ئاماده‌یی بنكه و باره‌گا سه‌ربازییه‌كانى هه‌ردوو وڵاتى توركیا و ئێران له هه‌رێم پیشان ده‌دات. تورکیا: 139 بنکە و فراوانخوازیی بەردەوام بەگوێرەی ڕاپۆرتەکە، کە کۆپییەکی دەست پەنجەرە کەوتووە، تورکیا تا ئێستا 139 بنکە و بارەگای سەربازیی لە ناوچە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان دامەزراندووە. ئەم ژمارەیە پێکدێت لە: 86 بارەگای سەربازیی سەرەکی: پێشتر ژمارەیان 85 بنكه بوو، بەڵام لە ڕێکەوتی 29ـى مانگی ڕابردوودا، سوپای تورکیا بارەگایەکی نوێی لە ناحیەی باتیفا لە سنووری پارێزگای دهۆک دامەزراند. 53 بنکەی بچووکتر و خاڵی سەربازیی: کە بۆ چاودێریی و ئۆپەراسیۆنی سنووردار بەکاردەهێنرێن. ئامادەیی سەربازیی تورکیا لە هەرێمی کوردستان مێژوویەکی درێژی هەیە و دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی نەوەدەکان. تورکیا بیانووی سەرەکیی ئەم ئۆپەراسیۆن و بنکە سەربازییانەی بە بوونی چەکدارانی پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK) لە ناوچە شاخاوییەکانی هەرێم پاساو دەدات و بەردەوام ئۆپەراسیۆنی زەمینی و ئاسمانی ئەنجام دەدات، کە زۆرجار زیانی گیانی و ماڵی بە هاووڵاتییانی سڤیلی ناوچەکە گەیاندووە. ئێران: 151 بنکە و پێشڕەوی بە قووڵایی 10 کیلۆمەتر لەلایەکی دیکەوە، ڕاپۆرتەکە جەخت لەوە دەکاتەوە کە کۆماری ئیسلامیی ئێران لە دوای ساڵی 2012ـه‌وه 151 بنکە و بارەگای سەربازیی لە ناوچە سنوورییەکانی هەرێم، بەتایبەت لە سنووری پارێزگاکانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی سۆران، دروستکردووە. جگە لە دامەزراندنی بنکە، ڕێکخراوەکە ئاشکرای کردووە کە هێزەکانی ئێران بە درێژایی سنوورەکان نزیکەی 10 کیلۆمەتر هاتوونەتە پێشەوە و چوونتە ناو قووڵایی خاکی هەرێمی کوردستانەوە. ئێرانیش هاوشێوەی تورکیا، بوونی هێزە ئۆپۆزسیۆنە کوردییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان (وەک حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران، کۆمەڵە و پژاک) لە خاکی هەرێمدا بە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانیی خۆی دەزانێت. لەو چوارچێوەیەدا، جگە لە دروستکردنی بنکەی سەربازی، چەندینجار بە مووشەک و درۆنی خۆکوژ هێرشی کردووەتە سەر بارەگای ئەو حیزبانە و ناوچە مەدەنییەکانی نزیک لە سنوور.
سەرتیپ جەوهەر بڕیاربوو ناوەڕاستی ئەم مانگە كۆنگرەیەك لەپاریس بەچاودێری فەرەنساو ئەمریكا لەنێوان دەسەڵاتدارانی نوێی دیمەشق و هەسەدە بەڕێوەبچێت، بەڵام دەستوەردان و فشاری دەرەكی ئەم هەوڵەی لەباربرد بەتایبەت توركیا بۆیە دوێنێ دەسەڵاتدارانی دیمەشق بەڕەسمی بەشدارینەكردنیان لەكۆنگرەكە راگەیاند، ئەمەش بەبیانوی بەڕێوەچوونی كۆنگرەی (یەكخستنی هەڵوێست) لەحەسەكە كەلەلایەن هێزەكانی سوریای دیموكرات بۆ پێكهاتەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا رێكخرابوو. كۆنگرەكەی لەحەسەكە كە نزیكەی 400 كەس بەشداریان تێداكرد، جگە لەپێكهاتەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا، هەریەكە لەنوێنەرانی عەلەویی و درووزەكان پەیامی خۆیان خوێندەوەو پشتیوانیان لەكۆنگرەكەو پەیامەكەی كرد، بەڵام ئەوەی جێی سەرنج بوو كۆنگرەی نیشتیمانی كورد لەسوریا (ئەنەكەسە) كە پێكهاتەیەكی سیاسی كوردەو پارتی دیموكراتی كوردستان (لەباشور) پشتیوانیان دەكات بەشداریان لەكۆنگرەكە نەكردو هیچ سەرنجێكی رەسمیشیان نەبوو. ئەو كۆنگرەیەی حەسەكە جگە لەدیمەشق، جێی نیگەرانی توركیاش بوو، ئەوەی گرنگە پێویستە رێڤەبەرانی رۆژئاوای كوردستان كار بۆ ئەوەبكەن كە ئەوان دەتوانن پێكهاتە سیاسی و تایفییەكان لەسوریا كۆبكەنەوەو پشتیوانیان بەدەستبێنن، بەڵام دەسەڵاتدارانی دیمەشق نەك ناتوانن پێكهاتەكانی سوریا كۆبكەنەوە، بەڵكو ئامادەنین بەشداریان پێبكەن لەهیچ بڕیارو كایەیەكی سیاسی و بەڕێوەبردن! بگرە لەماوەی 8 مانگی رابردوو دووجار كۆمەڵكوژییان لەناوچەی عەلەوییەكان و دروزەكان كردووە. بەپێی هەموو لێكدانەوەكان بەشدارینەكردنی حوكمڕانانی دیمەشق لەكۆنگرەكەی پاریس لەژێر فشاری توركیابووە، بەتایبەت بەر لەدوو رۆژ هاكان فیدان بەسەردانێكی رانەگەیەنراو و بەپەلە گەیشتە دیمەشق و دژایەتی خۆی بۆ كۆنگرەی پاریس بەدیمەشق گەیاند. ئێستاش هیچ ئاسۆیەك بۆ دۆخی سوریا دیار نییەو پێشبینی ناكرێت بەمزوانە سەقامگیر ببێت. ئەنقەرە نایەوێ رێككەوتنێك لەنێوان دیمەشق و رێڤەبەری باكوری خۆرهەڵاتی فوراتدا بكرێت، بەڵكو دەیەوێت دانوستانەكان كورتبكاتەوە لەسەر تەنها پرسی كورد لەسوریا بەپێدانی چەند مافێكی سەرەتایی و هاوكات نایەوێت پرسی رێڤەبەری باكوری رۆژهەڵاتی فورات وەك هەرێمێك یان ناوچەیەكی خۆبەڕێوبەر ببێتە واقع و هەسەدە لەبارەی چارەنوسی ئەو ناوچەیە گفتوگۆ لەگەڵ دیمەشق بكات. ماوەیەكە گرژی و ئاڵۆزییەكی زۆری ئەمنی لەسنورەكانی نێوان هێزەكانی هەسەدەو هێزەكانی رژێمی نوێی سوریا هەستی پێدەكرێت. هەردوولا تۆپبارانی یەكتر دەكەن، ئەمریكاو فەرەنسا لەو گرژیەدا لەدیمەشق نیگەرانن، لایەنگری هێزەكانی سوریای دیموكرات دەكەن، بەڵام پێدەچێت ئەم گرژیە دەستی توركیاو چەند گروپێكی نزیك ئەحمەد شەرعی لەپشت بێت. بەپێی هەموو لێكدانەوەكان، هێزەكانی سوریای دیموكرات توانای سەربازیی و ئەمنی زۆر باشترە بەراورد بەهێزی سەربازیی دیمەشق، بۆیە ئەگەر ئەو پێكدانانە لەوە زیاتر پەرە بستێنێ، ئەوا هێزەكانی سوریای دیموكرات توانای كۆنترۆڵكردنی بەشێك لەناوچەكانی بەری رۆژئاوای فوراتیان هەیە بەتایبەتیش منبەج و ناوچەكانی نزیك حەلەب. دواخستن یاخود سەرنەگرتنی كۆنگرەی پاریس چاوەڕوانكراو بوو، ئێستا جگە لەتوركیا بەریتانیاش هاتۆتە ناو یاریەكە. دوای كردنەوەی باڵیۆزخانەو راگەیاندنی لایەنگیریان بۆ ئەحمەد شەرع، ئەوانیش دەیانەوێ رۆڵیان هەبێت لەپرسی گفتوگۆی نێوان دیمەشق و هەسەدە. نایانەوێ فەرەنسا بەتەنها ئەو رۆڵە میحوەرییە بگێڕێت بۆیە پێشبینی دەكرێت كۆبونەوە یاخود كۆنگرەكەی پاریس كە دەمێكە ئامادەكاریی بۆ دەكرێت ببرێتە وڵاتێكی دیكەو لەكاتێكی دیكە دا بكرێت، بەڵام جگە لەفەرەنساو ئەمریكا، بەریتانیەكانیش لەكۆنگرەكە ئامادەبن و رۆڵ بگێڕن لەدووبارە داڕشتنەوەی نەخشەڕێی قۆناغی راگوزەرو پرسی نوسینەوەی دەستورو چۆنیەتی بەیەكەوە ژیانی پێكهاتەكان. پێشبینی دەكرێت كۆنگرەكەی پاریس ببرێتە عەممانی پایتەختی ئوردن، رەنگە ئەمە خواستی ئەو وڵاتانەش بێت كەپشتیوانی ئەحمەد شەرع دەكەن بەتایبەت سعودیەو ئیمارات. جێی سەرنجە بەریتانیا وەك چۆن لەدوای ریفراندۆمی 2017ی كوردستان و پرسی راگرتنی نەوتی هەرێمی كوردستان رۆڵێكی ئێجگار خراپی دژی كورد گێڕا، ئێستاش دوای زیاتر لە 8 مانگ لەرووخانی ئەسەد هاتۆتە گۆڕەپانەكەو هەمان رۆڵی خراپ و دژ بەكورد لەسوریا دەگێڕێت و لایەنگری حوكمڕانانی نوێی دیمەشقە لەدژی ماف و بەركەوتەی گەلی كورد. ماوەی چەند هەفتەیەكە هەست بەگۆڕانكارییەكی ئیجابی دەكرێت لەهەلوێستی ئەمریكا بەرامبەر كورد، پێشتر (تۆم باراك) نوێنەرەكەی سەرۆكی ئەمریكا بۆ گفتوگۆی نێوان هەسەدەو دیمەشق چەند لێدوانێكی بێسەروبەرو خراپی دژی كوردو پرسی فیدراڵی لەسوریادا، ئەمەش ناڕەزایەتی لەلایەن هەسەدەو كورد لێكەوتەوە، بەڵام لەو گرژیانەی چەند رۆژەی نێوان هێزەكانی هەسەدەو گروپە چەكدارەكانی شەرع مەیلی كوردیان زیاترەو ناڕازین لەهەڵسوكەوتی شەرع.
ئامادەکردن: هاوڵاتی نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ بۆ ڕاپۆرتێک لەبارەی لایەنەکانی پڕۆژەکە و ئەگەرەکانی بەردەمی، لەگەڵمان بن: دوای ئەوەی وەزیری ووزەی سوریا، محەممەد بەشیر، ڕایگەیاند کە لە ئایندەیەکی نزیکدا لە سەردانێکیدا بۆ عێراق، گفتوگۆ لەبارەی سەرلەنوێ ژیانەوەی هێڵی بۆری نەوتی کەرکوک-بانیاس دەکەن، بابەتەکە بووەتە جێی سەرنجی شیکەرەوەکانی بواری ووزە و ئابووریی. هێڵی بوڕی نەوتی کەرکوک-بانیاس، پڕۆژەیەکی گرنگی ووزە و ڕێگەی گەیاندنی لێشاوی زێڕی ڕەشی عێراقە لە کەر کوکەوە بە بەندەری بانیاس لەسەر دەریای ناوەڕاست و لەوێوە ووڵاتانی ئەوروپا و بازاڕەکانی جیهانەوە. درێژی هێڵەکە ٨٠٠ کیلۆمەتر دەبێت. هێڵی بۆڕی نەوتی کەرکوک-بانیاس لە ساڵی ١٩٥٠ دەستکراوە بە بونیادنانی و لە ساڵی ١٩٥٢ تەواو بووە و ڕاستەوخۆ کاریکردووە و توانای گواستنەوەی ٣٠٠ هەزار بەرمیلی هەبووە لە ڕۆژێکدا. لە ساڵی ١٩٨٢ هێڵەکە ڕاگێرا بەهۆی ناکۆکییە سیاسییەکانی نێوان هەردوو وڵاتەوە لە سەردەمی حافز ئەسەد و صەدام حسێندا. لە نۆژەنکردنەوە و فراوانکردن و گەورەکردنیدا، پێدەچێت توانای گوستنەوەی بگاتە یەک ملیۆن و نیو بەرمیل لە ڕۆژێکدا. سوریا دەیەوێت لەم دۆخە ئابوورییە دژوارەیدا سوود لە زیندووکردنەوەی هێڵەکە ببینێت و وەکو سەرچاوەیەکی بەردەوامی داهات بەکاریبهێنێت لە بووژانەوەی ئابووری وڵاتەکەدا. هەروەها پەیوەندی ووزەی ببێتە پردێک و بنەمایەک بۆ ئەوەی پەیوەندیی ئابووریی و سیاسیی خۆی لەگەڵ عێراق بەهێز بکات. لەم دۆخەدا سوریا زۆر پێویستی بە بونیادنانەوەی پەیوەندییەکانی هەیە لەگەڵ ووڵاتان بە گشتی و بەتایبەتی ووڵاتانی دراوسێ. هەڵوێستی تورکیا لەبارەی پڕۆژەکەوە دوای ئەوەی سەرۆکی تورکیا، ئەردۆگان، ڕایگەیاند ئەو ڕێککەوتنەی کە لە ساڵی ١٩٧٣ ەوە کاری پێدەکرێت لەگەڵ عێراق بۆ گواستنەوەی نەوتی عێراق بۆ بەندەری جەیهان لە ڕێگەی هێڵی بۆری نەوتی کەرکوک – جەیهان، لە هاوینی ساڵی ٢٠٢٦ کۆتایی دێت و ئامادە نییە بۆ نوێکردنەوەی ڕێککەوتنەکە. ئەمەش بەهۆکاری ئەو سزا یەک ملیار دۆلارییەی سەپێنرا بەسەریدا لەئەنجامی سکاڵایەکی عێراقدا لە داگای پاریسدا کە نەوتی هەرێمی کوردستانی ڕاگرت کە بەبێ ڕەزامەندیی عێراق نەوتەکەی فرۆشراوە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە لە ڕێگەی هێڵی بۆری نەوتی کەرکوک-جەیهانەوە. پەیوەندی پڕۆژەکە بە هەرێمی کوردستنەوە بەوپێیەی ڕێککەوتنەکە لە نێوان دیمەشق و بەغدا دەبێت، کۆنترۆڵی تەواوی هەناردەی نەوتی کەرکوک و هەرێمی کوردستان دەچیێە ژێر دەستی بەغدا. هەرێم بەهێچ شیوەیەک ناتوانێت بەبێ ڕەزامەندیی بەغدا و بەبێ ڕێککەوتن لەگەڵی، نەوتەکەی بفرۆشێت. کە ئەمەش ناوەندگەراییەکی زیاتر و دەسەڵاتدارێتییەکی زیاتر بە بەغدا دەبەخشێت و بۆ هەرێمیش وابەستەییەکی زیاتر بە بەغداوە. بەربەست و ئاڵنگارییەکان بۆرییەکە لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە لە خزمەتگوزاریی بەردەوام بێبەش بووە جگە لە ماوەیەکی کەم و بەشێوەیەکی کاتی لە سەرەتای ساڵی ٢٠٠٠ کە بۆ جیبەجێکردنی بڕیاری نەوت بەرانبەر بە خۆراک لە دوای چەندین ساڵی گەمارۆی نێودەوڵەتی لەسەر عێراق. هەروەها هێڵەکە لە کاتی ململانێکانی دواتردا زیانێکی زۆری پێگەیشتووە. هەروەها ئەگەرێکی بەهێز هەیە تورکیا بێتە ناو پرسەکەوە و فشار لەسەر دیمەشق دابنێت تا لە ڕێککەوتنەکە پاشەکشە بکات، چونکە هێڵی کەرکوک-بانیاس بە تەواوی دەبێتە جێگرەوە بۆ هێڵی کەرکوک-جەیهان. نۆژەنکردنەوەی هێڵەکە تێچوویەکی زۆری پێویستە. پڕۆژەکە ڕووبەڕووی مەترسی هەندێک سزا، لەلایەک و ئاسایشی هێڵەکە لە ناوخۆی سوریا لەلایەکی تر دەبێتەوە. هەروەها سیاسەتی ئاڵۆزی دابەشکردنی داهات لە نێوان بەغدا و هەولێردا یەکیکی تر لە ئاڵنگارییەکان دەبێت. تەنانەت ئەگەر لە ڕووی سیاسییەوە ڕێککەوتنیش بکرێت، دووبارە دروستکردنەوەی وێستگەکانی پەمپکردن، چاککردنەوە یان گۆڕینی بۆری و نوێکردنەوەی بەندەری بانیاس کاتێکی زۆری دەوێت. دەرئەنجام زیندووکردنەوەی هێڵی بۆری نەوتی کەرکوک – بانیاس لە ڕووی ستراتیژییەوە بە گرنگ و لە ڕووی ڕەمزییەوە بە بەهێز دادەنرێت. هێڵەکە دەروازەیەکی بەدیل لە دەریای ناوەڕاستدا پێشکەش بە عێراق دەکات و داهاتی ترانزێت بە سوریا دەبەخشێت - بەڵام وەک پڕۆژەیەک بە تێچوویەکی زۆرەوە و بە هەستیاریی دەمێنێتەوە لە پارستنی ئاسایشەکەیدا. لە ئەگەری ڕێککەوتن و سەرکەوتنی پڕۆژەکەدا، ئەوەی تیایدا زیانمەند دەبێت بە پلەی یەکەم هەرێمی کوردستانە کە بەتەواوی وابەستە دەبێتەوە بە بەغداوە چونکە توانای فرۆشتنی سەربەخۆیانەی نەوت لەلایەن هەرێمەوە بە تەواوی بەبنبەست دەگات و هەروەها تورکیاش زیانمەند دەبێت. بەڵام بەغدا و دیمەشق جگە لەوەی سوودمەندە گەورە ئابوورییەکە دەبن هەروەها پێگەی دیپلۆماسییەتی ووزە و سیاسەتیان بەهێز دەبێتەوە. بۆچوونی تۆ لەبارەی پڕۆژەیەکی وەها گرنگ لەنێوان بەغدا و دیمەشق چییە؟
.jpg)
سەرچاوە: میدیای پەنجەرە سەرەتایەکی پڕ هیوا و کۆبوونەوە نهێنییەکان چیرۆکەکە بە کۆبوونەوەیەک لە ئۆفیسی د. یوسف محەمەد، سەرۆکی پێشووی پەرلەمانی کوردستان، دەستیپێکرد. لایەنە سەرەکییەکانی وەک "نەوەی نوێ"، "یەکگرتووی ئیسلامی"، "بەرەی گەل"، "ڕەوتی هەڵوێست" و چەند کەسایەتییەکی دیار، لەسەر مێزێک کۆبوونەوە. ئامانج ڕوون بوو: دروستکردنی هاوپەیمانییەک بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق. بەڵام زۆری نەخایاند دەرکەوت کە درزەکان قووڵترن لەوەی بە کۆبوونەوەیەکی سەرەتایی پڕ بکرێنەوە. یەکێک لە یەکەم هەنگاوەکان بۆ تواندنەوەی سەهۆڵی نێوان لایەنەکان، هەوڵێکی سروە عەبدولواحید، ئەندامی فراکسیۆنی نەوەی نوێ بوو، کە داوای دیداری لە ڕێبوار کەریم، سەرکردەی ڕەوتی هەڵوێست کرد، بە مەبەستی ڕەواندنەوەی گرژییەکانی نێوان عەلی حەمەساڵح و شاسوار عەبدولواحید. دیدارەکە لە شوێنێکی بێلایەن، هۆتێل گراند میلینیۆم لە سلێمانی، بەڕێوەچوو، بەڵام بەپێی زانیارییەکان، لەبری چارەسەر، بووە هۆی قووڵبوونەوەی کێشەکان کاتێک شاسوار عەبدولواحید هێرشی کردە سەر عەلی حەمەساڵح و دیدارەکە بێ هیچ ئەنجامێک کۆتایی هات. یاریزانە دەرەکییەکان و بەڵێنە تاکلایەنەکان هاوکات لەگەڵ هەوڵە ناوخۆییەکان، لایەنەکان جووڵەی دەرەکیشیان هەبوو. شاندێکی ڕەوتی هەڵوێست سەردانی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق و محەمەد حەلبوسی، سەرۆکی هاوپەیمانیی تەقەدومیان کرد. ئەوەی جێی شۆک بوو بۆ شاندەکە، ئەوە بوو کە هەردوو بەرپرسە باڵاکەی بەغدا ئاشکرایان کردبوو کە شاسوار عەبدولواحید پێشتر بەڵێنی پێداون لە ئەگەری سەرکەوتنی هاوپەیمانییەکە و بەدەستهێنانی نزیکەی ١٤ بۆ ١٦ کورسی، هەماهەنگی تەواویان لەگەڵ دەکات. ئەم زانیارییە نیشانەی پرسیاری گەورەی لەسەر متمانەی نێوان لایەنەکان دروست کرد و دەریخست کە یارییەکان لە چەند ئاستێکی جیاوازدا بەڕێوەدەچن. خاڵی تەقینەوە: کێ دەبێتە سەرۆک؟ گرێ کوێرەی سەرەکی و ئەو خاڵەی کە پڕۆژەکەی بەتەواوی پەکخست، لە کۆبوونەوەی ئۆفیسی ڕەوتی هەڵوێست لە سلێمانی دەرکەوت: پرسی دیاریکردنی سەرۆکی هاوپەیمانییەکە. بەپێی زانیارییە پشتڕاستکراوەکان، کاتێک د. هادی عەلی، نوێنەری یەکگرتوو، ئاماژەی بەوەدا کە لارییان نییە شاسوار عەبدولواحید سەرۆکایەتی هاوپەیمانییەکە بکات و نوێنەری نەوەی نوێش هەمان بۆچوونی دووپاتکردەوە، دانیشتنەکە تەقییەوە. شکستی پڕۆژەکە تەنها هۆکاری ناوخۆیی نەبووە عەبدولستار مەجید، ئەندامی مەکتەبی سیاسیی کۆمەڵی دادگەریی، بە تووندی دژایەتی کرد و وتی: "ئێمە ڕازی نابین کەسێک سەرۆکی هاوپەیمانێتی بێت کە (....) نەبێت." ئەم قسەیە بووە تیلەی ئەو شەڕە میدیاییەی دواتر لە نێوان نەوەی نوێ و کۆمەڵی دادگەریدا هەڵگیرسا؛ کەناڵی NRT هێرشی کردە سەر کۆمەڵ و لە بەرامبەردا کەناڵی پەیام، نەوەی نوێی بە "حزبەکەی چاڤیلاند" ناوبرد. لەنێو ئەم گرژییەدا، ڕەوتی هەڵوێست پاڵپشتیی خۆی بۆ د. یوسف محەمەد دەربڕی و بەرەی گەلیش لایەنگری ئەوە بوو لاهور شێخ جەنگی ئەو پۆستە وەربگرێت. بەمشێوەیە، ململانێ لەسەر پۆستی سەرۆکایەتی، بووە ئەو بەردە گەورەیەی کە کەشتیی هاوپەیمانییەکەی نوقم کرد. دەستە دەرەکییەکان و کۆتایی خەونەکە سەرچاوەکان ئاشکرای دەکەن کە شکستی پڕۆژەکە تەنها هۆکاری ناوخۆیی نەبووە. لایەنی ئێرانی و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان هەموو هەوڵێکیان خستبووەگەڕ بۆ سەرنەگرتنی ئەم هاوپەیمانییە، چونکە یەکێتی پێیوابوو دروستبوونی بەرەیەکی وا لە سنووری سلێمانی، زەرەری گەورەی پێدەگەیەنێت. لەبەرامبەردا، لایەنی تورکی و پارتی دیموکراتی کوردستان خوازیاری سەرکەوتنی پڕۆژەکە بوون. لە کۆتاییدا، سەرەڕای هەوڵە دڵسۆزانەکان بۆ نزیککردنەوەی لایەنەکان، بەڵام "خۆپەرستیی سیاسی، نەبوونی متمانە، ململانێی شەخسی و دەستێوەردانی دەرەکی"، وایکرد خەونی دروستکردنی بەرەیەکی بەهێزی ئۆپۆزسیۆن ببێتە سەراب و هەوڵەکان بگەنە بنبەست. لایەنەکان نەیانتوانی لە پێناوی ئامانجێکی گەورەتردا لە "من"ـی حیزبی و شەخسی تێپەڕن، بەمەش "دەرفەتێکی مێژوویی"ـان لەدەستدا.
خەبات کوردە ڕۆژی ٧ ی ئاب هاکان فیدانی وەزیری دەرەوەی تورکیا ، بەسەردانێکی چاوەڕوان نەکراوی چەند کاتژمێری گەیشتە دیمەشق و ئەوەی کە ئاشکرا کرا تەنها دەربارەی هەسەدە و هەندێ پڕۆژەی ئابوری بوون کە ئەنقەرە هیوای لە سەر هەڵچنیوە کە لە داهاتوو لە ناو سوریادا جێبەجێیان بکات . هەر چەندە سوریایەکەی ئەحمەد ئەلشەڕع لە گێژاوێکی سیاسی و سەربازی قوڵدا ڕێدەکات ، بەڵام هیچ شتێک ئاشکرا نەکرا دەربارەی دروزەکانی خواروی سوریا و پڕۆژەی داود کە ئیسڕائیل ئێستا زۆر بە گەرمی کاری لە سەر دەکات یان عەلەویەکانی کەناراوەکانی ڕۆژئاوا کە ڕوسیا خەریکە سەربازەکانی لەو ناوچانەدا بڵاوە پێدەکات . شەوی ٦ ی ئاب هێزەکانی هەسەدە بەناو بیابانی شامدا ڕووەو دیمەشق جوڵەیان پێکرا و تا گەیشتنە ١٥ کیلۆمەتری نزیک دیمەشق و گەڕانەوە . هەر چەندە وا ڕاگەیەندرا کە ئەو جوڵەیە بۆ کردنەوەی ڕێگایەکی خۆڵاوی ناو بادیەی شام بووە ، بەڵام لە ڕاستیدا جوڵەیەکی تاکتیکیانەی سەربازی زۆر گرنگ بووە و تەواوی دیمەشقی هەژاندوە . بەڵێ دوابەدوای سەردانەکەی هاکان ڕۆژی ٨ ی ٨ ی ٢٠٢٥ لە شاری حەسەکەی کوردان کۆنفڕانسێکی تەواوی هەموو حیزب و لایەن و پێکهاتەکانی ئیدارەی خۆسەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بە ڕێوە چوو و شێخی گەورەی دروزەکانیش لە ڕێی ڤیدیۆوە بەشداری کرد و وتارێکی دا و هەموو لایەک هاوڕا بوون کە پێویستە و زۆریش گرنگە کە سوریای داهاتوو دەبێ وڵاتێکی عیلمانی و فیدڕاڵی دوور لە دەستێوەردانی ئاینی و مەزهەبی بێ . هەواڵەکان وا ڕادەگەیەنن کە ( ئەنەکەسە ) دور یا نزیک بەشداری کۆبونەوەکەی نەکردوە و کۆنفڕانسەکەی بە دوژمنکاریەکی گەورەی بەرامبەر دیمەشق ناوزەند کردوە .! هەر چەندە ئەو بەشداری نەکردنە دەگەڕێتەوە بۆ ژێر دەستەیی سەرانی ئەنەکەسە بۆ ڕێنماییەکانی تورک ، بەڵام دوربارە کردنەوەی وەلایەکە بۆ سیاسەتەکانی تورکیا زیاتر لە ناوچەکە . خێرایی گرێدانی ئەو کۆبونەوەیەی شاری حەسەکە وەڵامێکی توندی تەواوی پێکهاتەکانی ڕۆژئاڤایە بۆ ئەو سەردانەی هاکان فیدان کە بۆ دیمەشق ئەنجامیدا . لە ئێستادا دەنگۆیەکی زۆر هەیە کە سوپای تورکیا تەواوی هێزەکانی لە سوریادا دەکشێنێتەوە و زۆرێک وا لێکدانەوەی بۆ دەکەن کە بە هۆکاری سەردانەکەی هاکان فیدانی وەزیری دەگەڕێننەوە ، بەڵام لە ڕاستیدا ئەردۆگان سەردانی وەزارەتی بەرگری کردوە و دەنگگۆی گۆڕینی زۆرێک لە سوپاسالارەکانی ئەنجامداوە و دوور نیە بڕیاری کشانەوەی هێزەکانیشیان لە سوریا هەر لەو سەردانەدا بڕیاری لێدراوە . تەواوی ناوچەکە بە گرژی و ئاڵۆزیەکی گەورەدا تێپەڕ دەکات ، هەر لە بڕیاری چەک کردنی حیزبوڵڵای لوبنانی و داگیر کردنی کەرتی غەززە لە لایەن سوپای ئیسڕائیل و ڕازی نەبوونی گروپە توندڕەوە ئیسلامیە سوننە مەزهەبەکانی ناو سوریا دەربارەی سوریایەکی فیدڕاڵی و عیلمانی دیموکرات لە سوریا و هەڵوەشاندنەوەی هێز و گروپە چەکدارەکانی شیعە و حەشدی شەعبی لە عێڕاق و دەستپێکردنەوەی هەڕەشەکانی سەرانی ئێران دژی ئەمەریکا و ئیسڕائیل و کۆتایی هێنان و ڕازی بوونی پۆتین سەرۆکی ڕوسیا کە لە گەڵ دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکا لە ئیمارات دانیشتنێ بکەن و بڕیار بدەن کە شەڕە خوێناویەکەی ئۆکڕانیا ڕابوەستێ .! هەموو ئەو جوڵە سیاسی و سەربازیانەی کە لە ناوچەکە ڕوودەدەن وادەکەن کە تورکیاش ناچار بکرێ لە کۆتاییدا خۆی لە هەڕەشەکانی ئیسڕائیل بپارێزێ و لە کۆتاییدا دەستبەرداری دەستێوەردانەکانی لە ناو سوریا بە ڕێژەیەکی بەرچاو کەم بکاتەوە و لە کۆتاییدا شەڕع و گروپە چەکدارە توندڕەوەکانی بۆ مانەوەی خۆیان ڕازی ببن و سوریا بۆ چەند هەرێمێکی فیدڕاڵی دابەش بکەن .
ئامادەکردنی: هاوڵاتی لەگەڵمان بن بۆ ڕاپۆرتێک لەوبارەریەوە: مۆدێلی دروستکردنی هێزێکی چەکداری ئایدیۆلۆژیی لە چێوەی سوپایەکدا بە تەنیشت سوپای فەرمی وڵاتەوە، مۆدێلێکە سەرچاوەدەگرێت لە کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە کە بریتییە لە سوپای پاسداران وەکو هێزێکی چەکداریی ئایدیۆلۆژیی بە تەنیشت سوپای فەرمی دەوڵەتەوە. هەموو ئەو هێز و دەوڵەتانەی ناوچەکە کە نزیکایەتیی و لایەنگیرییان بۆ ئێران هەیە، ویستوویانە هەمان مۆدێل بەرهەم بهێننەوە. حزبوڵڵای لوبنانی پێش لێدانە کوشندەکانی ئیسڕائیل، لەنێو پەرلەمان وەکو هێزێکی سیاسیی و یاسایی بە فراکسیۆنی پەرلەمانییەوە هەبوو بەڵام هێزی چەکداری حزبوڵڵا هەژموونێکی قورسی بەسەر حکومەت و دەزگا دەوڵەتییەکانی لوبنانەوە هەبوو. حکومەتەکەی حەماس لە کەرتی غەززە، هێزی چەکداری هەبوو بە تەنیشت دەزگا ئەمنییەکانی حکومەتەکەیەوە. لە عێراقیش لە دوای بانگەوازەکەی سیستانییەوە بۆ بەرەنگاربوونەی داعش، هێزە چەکدارەکانی حەشدی شەعبی پێکهێنران. حەشدی شەعبی لە کۆمەڵێک هێزی چەکدار پێکدێت لەوانە بزووتنەوەی نوجەبا، کەتائیبی حزبوڵڵا و عەسائیبی ئەهلی حەق. ژمارەی ئەم هێزانە دەگاتە نزیکەی ٢٨٣٠٠٠ چەکدار و ساڵانە بودجەی نزیکەی ٣.٦ ملیار دۆلاری پێویستە. ئەم هێزانە لە ڕووی ئایدیۆلۆژییەوە پابەندی ئێرانن وئەمەش وایکردووە ببنە لایەنگر و جێبەجێکار بۆ سیاسەت و پڕۆژەکانی ئێران. ئەم ماوەیەی پێشوو پڕۆژە یاسایەک بۆ بە یاساییکردنی هیزەکانی حەشدی شەعبی ئامادەکراوە و براوەتە نێو پەرلەمانی عێراقەوە و خراوەتە نێو بەرنامەی کاری پەرلەمانەوە تا لە ئایندەدا دەنگی لەسەر بدرێت. لە دوای تێپەڕاندنی پڕۆژەی یاسای هێزە چەکدارەکانی حەشدی شەعبییەوە لە پەرلەمان، حەشدی شەعبی دەبێتە سوپایەکی یاسایی بە تەنیشت سوپای فەرمی دەوڵەتەوە. پەیمانگای واشنتۆن لە ڕاپۆرتێکی شیکارییدا ەبارەی پڕۆژەی یاسای هێزەکانی حەشدی شەعبیی، هەموو لایەنەکان و ئەگەرەکانی شیکردووەتەوە. لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە کە ڕەشنووسی یاساکە پێشنیاری ئەوە دەکات کە هێزە چەکدارەکانی حەشدی شەعبی بە شێوەیەکی فەرمی دەخرێنە ناو پێکهاتەکانی حکومەتەوە. هەروەها پڕۆژە یاسا پێشنیارکراوەکە، ڕۆڵێکی بەهیز و فەرمیی و ئیمتیازات و ئەکادیمیایەکی سەربازیی تایبەتمەند دەبەخشێت بەهێزە چەکدارەکانی حەشدی شەعبی و بەرزکردنەوەی فەرماندەی هێزە چەکدارەکانی حەشدی شەعبی بۆ پلەی وەزیر و ئەندام لە لیژنەی ئاسایشی نیشتمانی عێراق. هەروەها لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە کە پێویستە جیبەجێکردنی کۆمەڵێک ڕێکارە بگیرێتە بەر بۆ ڕێگریکردن لە زیاتربوونی هەژموونی ئێران لەسەر عێراق و پشتگیریکردن لە سەروەری عێراق. هەروەها پاراستنی شکۆ و کاریگەرییەکانی ئەمریکا و متمانەی لە وڵاتەکە و ناوچەکەدا. ڕاپۆرتەکە ئەگەرەکان و بژاردەکانی بەردەم سیاسەتی ئەمریکا لەبارەی تێپەڕاندنی پڕۆژە یاسای هێزە چەکدارەکانی حەشدی شەعبییەوە دەخاتە ڕوو، کە حەوت بژاردەن و ئەمانەی خوارەوەن: یەکەم: کشانەوەی سەربازیی: ژمارەی سەربازانی ئەمریکا لە عێراق نزیکەی ٢٥٠٠ سەربازە و ئەمریکا تاوەکو کۆتایی ٢٠٢٦ تەواوی هێزە سەربازییەکانی خۆی بکشینێتەوە لە عێراق، دەبێت پڕۆسەی کشانەوەکە خێراتر بکرێت. دووەم: ئاشکراکردنی زانیارییەکان لەبارەی ئەو لایەنانەی لە پشتی هێرشە درۆنییەکانەوەن بۆ سەر هەرێمی کوردستان لە دۆخێکدا ئەگەر واشنتۆن زانیاریی متمانەپێکراو و یەکلاکەرەوەی لەوبارەیەوە هەبیت. سێیەم: ڕەتکردنەوەی بانگهێشتکردنی سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ ئەمریکا کە بە نیازە بەم زووانە سەردانی ئەمریکا بکات. چوارەم: هاندانی فراکسیۆنەکانی هێزە کوردییەکان و فراکسیۆنەکانی دیکە بۆ ئەوەی ووتەی خۆیان هەبێت لەبارەی پڕۆژە یاساکەوە بە ئامنجی ئەگەری ڕەتکردنەوەی پڕۆژە یاساکە لەناو پەرلەمان بەهێز بکەن. پێنجەم: هۆشداریی و ڕەخنەگرتنی توندی وەزارەتی دەرەوە لە پڕۆژە یاساکە. هەروەها هاندانی هاوپەیمانە نێودەوڵەتییەکانمان لەوبارەیەوە. شەشەم: هۆشداریی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەبارەی پڕۆژە بازرگانییەکانی کۆمپانیا ئەمریکییەکانەوە. کە سەرۆک وەزیرانی عێراق، سودانی، پشکی گەورەی کۆمپانیا ئەمریکییەکانی لە پڕۆژە بازرگانییەکان و پیشەسازییەکاندا بە بابەتێکی زۆر گرنگ دادەنێت. حەوتەم: بە ئاشکرا و بە فەرمی ناساندنی عێراق وەکو دەوڵەتێک کە پشتگیریی و پاڵپشتی لە تیرۆر دەکات. هەرچەندە دەشێت لە پەرچە کرداری ئەم بژاردەیەدا، عێراق بە تەواوی پاڵ بدات بە ئێرانەوە. بۆچوونی تۆ چییە لەبارەی پڕۆژە یاساکە و ئەگەرەکانەوە؟
ئامادەکردنی: هاوڵاتی بەگوێرەی ڕاپۆرتێک کە لە ماڵپەڕی تۆڕی میدیایی جەزیرە بڵاوکراوەتەوە لەلایەن نووسەر و شیکەرەوەی سیاسیی و پسپۆڕ لە کاروباری تورکیا سەمیر ئەلعرکی لە ڕێکەوتی ٥ ی ئابی ٢٠٢٥ کە پشتی بەستووە بە توێژینەوەیەکی ئەکادیمیای لێکۆڵینەوەی نیشتمانی تورکیا سەر بە دەزگای هەواڵگریی میت، بە ناونیشانی "جەنگی ١٢ ڕۆژە، وانەیەک بۆ تورکیا". توێژینەوەکە وەکو لە ناونیشانەکەیەوە دیارە، لەبارەی جەنگی ١٢ ڕۆژەی ئیسرائیل-ئێران، بۆ بەرچاوڕوونیی و یارمەتیدانی بڕیاربەدەستانی ئەنکەرەیە لە گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست بۆ ئەگەرەکانی داهاتوو و ئەو وانانەی کە پێویستە لە شەڕەکەوە فێری ببن. لە بەشی یەکەمی توێژینەوەکەدا داتای وورد لەبارەی جۆر و ئاستی پێشکەوتوویی چەکەکان، تاکتیکی سەربازیی، تەکنۆلۆژیای زانیاریی و ئۆپەراسیۆنە هەواڵگرییەکانی جەنگەکەوە خراونەتە ڕوو بە شیکریی وورد و هەمە لایەنەوە. توێژینەوەکە لە پێشەکییەک و سێ سیناریۆی سەرەکیی وەکو ناوەڕۆکی توێژینەوەکە پێکدێت و لە کۆتایی توێژینەوەکەشدا دەرئەنجامەکانی خستووەتە ڕوو. لە بەشێکی توێژینوەکەدا باس لە هێزی ئاسمانی ئیسرائیل دەکات و بە "بەهێزترین و پێشکەوتووترین هێزی ئاسمانیی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست" دا وەسفی دەکات. هەروەها ئاماژە بەوەش دەکات کە هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسڕائیل، هێرشی چاوەڕواننەکراو، خێرا و وێرانکەرن. توێژینەوەکە بە وردی ئەو مۆدێلە جیاوازانەی فڕۆکە جەنگییەکان ڕوون دەکاتەوە کە هێزی ئاسمانی ئیسرائیل خاوەندارێتی دەکات و جەخت لەوە دەکاتەوە کە هەموویان "لەگەڵ جەنگی ئەلیکترۆنی و سیستمی پەیوەندییەکان و سیستەمی چەکەکاندا یەکانگیر و یەکگرتوون کە لەلایەن پیشەسازیی بەرگری ناوخۆیی ئیسرائیلەوە پەرەی پێدراوە، کە توانایەکی تاکتیکی ناوازەیان پێدەبەخشێت". هەروەها توێژینەوەکە وردەکاری هەموو جۆرەکانی مووشەک و ئەو بۆمب و تەقەمەنییانەی کە فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل لە دژی ئامانجەکان بەکاریدەهێنن. ئەم هەمەچەشنیی و هەماهەنگییە ئاست بەرزە لە سیسستمی بەرگریی ئاسمانیی ئیسرائیلدا، تواناییەکی یەکجار بەهێز و ناوازەی بە سوپای ئیسرائیل بەخشیوە کە بە وردبینییەکی بەرزەوە ئامانجەکانی بپێکێت. لە توێژینەوەکەدا هاتووە، کە زۆربەی ئەندامانی یەکەی ٨٢٠٠ لە گەنجانی تەمانی خوێندنی قۆناغی ئامادەیی پێکدێن و سەرپەرشتیار و بەرپرسیارن لە چاودێریکردن و شیکردنەوەی ئاماژەکای دیجیتاڵییەکان لە ڕێگەی سیستمی پەیوەندییەکان و ئۆپەراسیۆنە هەواڵگرییە ئەلیکترۆنییەکان و هێرشە سایبەرییەکانەوە، کە ئەمەش تایبەتمەندیی و کاریگەرییەکی بێوێنەی بۆ سوپا و هێزی بەرگریی ئیسرائیل دابین کردووە. لە بەشی دووەمی توێژینەوەکەدا، کۆمەڵێک وانە خراونەتە ڕوو، کە هەندێکیان لەمانەی خوارەوە پێکدێن: یەکەم: دیپلۆماسییەت، بە ڕەگەزێکی گرنگی تێوەگلان یان دوورەپەرێزیی لە جەنگ دادەنرێت. کاتێک وڵات، توانای دیپلۆماسیی ڕووە و لاوازیی و ساردیی دەڕوات و پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی بەرەو گرژیی دەچن، ئەمە دەبێتە قۆناغی پێش جەنگ یان قۆناغی ڕۆیشتن بەرەو جەنگ. دووەم: پەیوەندییەکان و هاوپەیمانی ئیسرائیل لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوا و پاڵپشتییە هەمەلایەنەکانیان بۆی، دەبێت وەکو خاڵێکی گرنگ لەبرچاوبگیرێت. لە دۆخی جەنگی ١٢ ڕۆژەدا، ئیسرائیل لە هەموو پشتگیرییەکی وڵاتانی خۆرئاوا بەهرەمەند بوو، لە کاتێکدا ئێران بەتەنیا مایەوە و تەنانەت ڕووسیا و چین هێچ هەڵوێستیان نەبوو. سێیەم: ئاشتیی و سەقامگیریی ناوخۆیی و یەکگرتوویی ناوەکیی ووڵات، یەکێکی تر لە فاکتەرە بەهێزەکانە کە توێژینەوەکە ئاماژەی پێکردووە. چوارەم: تورکیا لەسەر هەموو ئاستەکانی توانای بەرگریی وهێزی ئاسمانیی خۆی لە پوەندیی بە تەکنۆلۆژیا و پەیوەندییە ئەلیکترۆنیی و ئاماژە دیجیتاڵییەکانەوە، پێداچوونەوە بکات و خۆی بەرەو پێش ببات. پێنجەم: بەرگری شارستانیی وەکو لایەنێکی گرنگ ئامژەی پێدراوە. کە پێویستە تەواوی پێکهاتەکانی کۆمەڵگا هەماهەنگیی و یەکگرتوویی دەزگاییان هەبێت لە دۆخی قەیران و کارەساتی جەنگدا. شەشەم: سیستمی ئاگادارکردنەوە لە سەرانسەری وڵاتەکەدا لە گوندە سەر سنوورییەکانەوە تا دەگات بە شارە گەورەکان و پایتەختیش، بەروپێش ببرێن و چاکسازییان تێدا بکرێت. لە بەشی سێیەم و کۆتایی توێژینەوەکەدا، سی سیناریۆ دەخاتە ڕوو. هەر سێکیان ئەگەرەکانی پەیوەندیی نێوان ئیران و ئەمریکا، ئێران و ئیسرائیل هەروەها ئەمریکا ئیسرائیل شیدەکاتەوە و لە هەموو ئەگەرەکان و سیناریۆکانیشدا پەیوەندییەکان و ڕۆڵی تورکیا و کاریگەرییەکانی سیناریۆکان و ئەگەرەکان لەسەر تورکیا باس دەکات. ئاماژەکان و خوێندنەوەکانی پشتی ئەم ڕاپۆرت و توێژینەوەیە، ئەوە نیشاندەدات کە هێرشی ئاسمانیی ئیسرائیل بۆ سەر تورکیا یەکێک لە ئەگەرەکانە لە دۆخی پەرەسەندنی زیاتری ڕووداوەکانی سووریا و گرژیی زیاتری پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات. ئەم ترسە لە جەنگ لە شیکارییەکی وورد و قووڵەوە بۆ هەموو سیناریۆ و ئەگەرەکان و دۆخی پەیوەندییەکانی تورکیا و هەلومەرجی ناوچەکەوە سەرچاوە دەگرێت. بۆچوونی تۆ لەسەر ئەگەرەکان و سیناریۆکانی پەیوەندیی نێوان تورکیا و ئیسرائیل چییە؟
.jpg)
