ئیبراهیمی قادری کێ بوو و کەی دەستیکردووە بە گۆرانی؟

هاوڵاتی/ دڵشاد ئەنوەر گەر لە ڕووداوی تیرۆکردنی ئیسماعیل هەنییە وردببینەوە کۆمەڵێک لق و پەلوپۆی هەیە، بە وردبوونەوە لەو لقانە تا ڕادەیەک بەرچاومان ڕووندەبێتەوە، بەوەی ڕووداوەکە هێندەی پەیامی لە پشتەوەیە ئەوەندە خودی هەنییە مەبەست نەبوو. ئیسماعیل هەنییە و بەرپرسانی حەماس ماوەی چەندین ساڵە لە قەتەرن، دەست پێگەیشتنیان بۆ ئیسرائیل زۆر ئاسانبوو، بەڵام ئیسرائیل لەناو قەتەر ئەم کارەی نەکرد، بەڵکو وڵاتێکی هەڵبژارد کە تەواو نەیارییەتی. بەرپرسانی حەماس پێشتر بەڕەزامەندی ئەمەریکا و هاوپەیمانان چووبوونە قەتەر،  تا لەوێ بۆ نێوەنگیری دەست پێگەیشتنیان ئاسان بێت، هەروەک چۆن ڕێگە بە ماناوەی تاڵیبانیش درابوو لەقەتەر لەکاتێکدا لە شەڕی قورسدا بوون لەگەڵ ئەمەریکا. ئیسرائیل نەیدەویست لەو وڵاتە بیانکاتە ئامانج تا هەم قەتەر ئیحراج نەکات، هەم کارتەکە بۆ شوێن و کاتێکی گونجاو دانێت. تیرۆرکردنی هەنییە لەکاتێکدایە، لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا فشار لەسەر قەتەر هەبوو بۆ دەرکردنیان. بۆیە بە ئامانجکردنی هەنییە و فشارەکانی ڕابردوو بۆ دەرکردنیان لە قەتەر، کۆمەڵێک شتی لێدەخوێنرێتەوە لەوانە؛ ڕەنگە بڕیاری کۆتایی درابێت بۆ مامەڵەنەکردنی سیاسی لەگەڵ حەماس و یەکلاییکردنەوەی هاوکێشەکە بە هێز، ڕەنگە ئەوەی بڕیاری تەسفییەکردنی سەرکردەکانی حەماسی خێراتر کردبێت، هاتنی چین بێت بۆ ناو هاوکێشەکە، کە هەنییە لێرەدا وەکو وەجهی دبلۆماسی حەماس ڕۆڵی هەبوو. ئیسرائیل دەمێکە شەڕی فراوانی نەکردووە، هێرشەکانی مانگی دەی ساڵی ڕابردوو دەرفەتە و بۆی ڕەخساوە، نایەوێ ئەم دەرفەتە لەدەست بدات، بەڵکو دەیەوێ زۆر هاوکێشەی لە ناوچەکەدا پێ یەکلایی بکاتەوە، هەروەک ناتەنیاهۆ لەسەرەتای شەڕەکەدا گوتی: "ئەم شەڕە هاوکێشەی نوێ دەهێنێتە ئاراوە". ئەو پرسیارەی لێرەدا دێتە پێشەوە ئەوەیە: بە ئامانجکردنی هەنییە لەناو تارانی پایتەختی ئێراندا بۆ؟   بێگومان هەنییە لە شوێن و ساتێکی تەواو هەستیاردا کراوەتە ئامانج، ساتی دەستبەکاربوونی سەرۆکی ئێران و شوێنەکەش ناو خاکی ئێرانی نەیاری ئیسرائیلە. ئیسرائیل لەسەرەتای هێرشەکانی مانگی دەی ساڵی ڕابردووی حەماس، گومانی لە هەبوونی دەستی ئێران لە پشت مەسەلەکەوە هەبوو، ئێستا لەناو خاکی ئێران و لەکاتی دەستبەکاربوونی سەرۆکدا هەنییە دەکاتە ئامانج، ئەمە ڕێک ئەو پەیامەی لە پشتەوەیە هەر هێز و گروپێک پشت بەهەر وڵاتێک ببەستێت، ناوخۆی ئەو وڵاتەش بۆی پارێزراو نییە، وەک چۆن ئەو پەیامەش دەگەیەنێت دەستمان دەگاتە قوڵایی ئەو وڵاتانەش کە نەیارمانن. هەڵبژاردنی کات و شوێنێکی وەک دەستبەکاربوونی سەرۆک و ناو خاکی ئێران بۆ بە ئامانجکردنی هەنییە، کە ڕەنگە لەمکاتەدا ڕێوشوێنی ئەمنی توندتر لە جاران گیرابێتە بەر، بۆ ئێران مایەی ئیحراجییەکی گەورەیە و ئەو بۆچوونانە پوچەڵدەکاتەوە کە پێیانوایە هەنییە پێشکەش ئیسرائیل کراوە. ئێران ئەو کارەی بکردایە، شوێنی تر زۆرە نەک ناوخۆی وڵاتەکەی و خۆ ئیحراجکردنی لەبەردەم دۆست و نەیارانیدا. ئەم ڕووداوە ڕەنگە کاریگەری لەسەر ڕای هاوپەیمانەکانی ئێرانیش هەبێت، تێبینی لەسەر هێز و توانای ئەو وڵاتە دروستبکات، گەر وەڵامی گونجاوی نەبێت، بەتایبەت هێز و گروپگەلێکی زۆر بە پاڵپشتی ئێران شاخ لە ئیسرائیل گیر دەکەن و ئەم ڕووداوە لە ڕووی مەعنەوییەوە کاریگەری دەبێت لەسەریان. پەیامی پشت بە ئامانجکردنی هەنییە دیسان بۆ تورکیاشە، کە لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا خەریکبوو شاخی لە ئیسرائیل گیر بکات و شەڕە لێدوان لە نێوان بەرپرسەکانیان دروستبوو، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا وا دیارە ئیسرائیل دەیەوێ دەستوەشاندنەکەی بێ گرفتی گەورە تێپەڕێت و نایەوێ ئێران بوروژێنێت، بۆیە هێشتا قسە لەسەر بە ئامانجکردنی هەنییە ناکات. دڵشاد ئەنوەر گەر لە ڕووداوی تیرۆکردنی ئیسماعیل هەنییە وردببینەوە کۆمەڵێک لق و پەلوپۆی هەیە، بە وردبوونەوە لەو لقانە تا ڕادەیەک بەرچاومان ڕووندەبێتەوە، بەوەی ڕووداوەکە هێندەی پەیامی لە پشتەوەیە ئەوەندە خودی هەنییە مەبەست نەبوو. ئیسماعیل هەنییە و بەرپرسانی حەماس ماوەی چەندین ساڵە لە قەتەرن، دەست پێگەیشتنیان بۆ ئیسرائیل زۆر ئاسانبوو، بەڵام ئیسرائیل لەناو قەتەر ئەم کارەی نەکرد، بەڵکو وڵاتێکی هەڵبژارد کە تەواو نەیارییەتی. بەرپرسانی حەماس پێشتر بەڕەزامەندی ئەمەریکا و هاوپەیمانان چووبوونە قەتەر،  تا لەوێ بۆ نێوەنگیری دەست پێگەیشتنیان ئاسان بێت، هەروەک چۆن ڕێگە بە ماناوەی تاڵیبانیش درابوو لەقەتەر لەکاتێکدا لە شەڕی قورسدا بوون لەگەڵ ئەمەریکا. ئیسرائیل نەیدەویست لەو وڵاتە بیانکاتە ئامانج تا هەم قەتەر ئیحراج نەکات، هەم کارتەکە بۆ شوێن و کاتێکی گونجاو دانێت. تیرۆرکردنی هەنییە لەکاتێکدایە، لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا فشار لەسەر قەتەر هەبوو بۆ دەرکردنیان. بۆیە بە ئامانجکردنی هەنییە و فشارەکانی ڕابردوو بۆ دەرکردنیان لە قەتەر، کۆمەڵێک شتی لێدەخوێنرێتەوە لەوانە؛ ڕەنگە بڕیاری کۆتایی درابێت بۆ مامەڵەنەکردنی سیاسی لەگەڵ حەماس و یەکلاییکردنەوەی هاوکێشەکە بە هێز، ڕەنگە ئەوەی بڕیاری تەسفییەکردنی سەرکردەکانی حەماسی خێراتر کردبێت، هاتنی چین بێت بۆ ناو هاوکێشەکە، کە هەنییە لێرەدا وەکو وەجهی دبلۆماسی حەماس ڕۆڵی هەبوو. ئیسرائیل دەمێکە شەڕی فراوانی نەکردووە، هێرشەکانی مانگی دەی ساڵی ڕابردوو دەرفەتە و بۆی ڕەخساوە، نایەوێ ئەم دەرفەتە لەدەست بدات، بەڵکو دەیەوێ زۆر هاوکێشەی لە ناوچەکەدا پێ یەکلایی بکاتەوە، هەروەک ناتەنیاهۆ لەسەرەتای شەڕەکەدا گوتی: "ئەم شەڕە هاوکێشەی نوێ دەهێنێتە ئاراوە". ئەو پرسیارەی لێرەدا دێتە پێشەوە ئەوەیە: بە ئامانجکردنی هەنییە لەناو تارانی پایتەختی ئێراندا بۆ؟   بێگومان هەنییە لە شوێن و ساتێکی تەواو هەستیاردا کراوەتە ئامانج، ساتی دەستبەکاربوونی سەرۆکی ئێران و شوێنەکەش ناو خاکی ئێرانی نەیاری ئیسرائیلە. ئیسرائیل لەسەرەتای هێرشەکانی مانگی دەی ساڵی ڕابردووی حەماس، گومانی لە هەبوونی دەستی ئێران لە پشت مەسەلەکەوە هەبوو، ئێستا لەناو خاکی ئێران و لەکاتی دەستبەکاربوونی سەرۆکدا هەنییە دەکاتە ئامانج، ئەمە ڕێک ئەو پەیامەی لە پشتەوەیە هەر هێز و گروپێک پشت بەهەر وڵاتێک ببەستێت، ناوخۆی ئەو وڵاتەش بۆی پارێزراو نییە، وەک چۆن ئەو پەیامەش دەگەیەنێت دەستمان دەگاتە قوڵایی ئەو وڵاتانەش کە نەیارمانن. هەڵبژاردنی کات و شوێنێکی وەک دەستبەکاربوونی سەرۆک و ناو خاکی ئێران بۆ بە ئامانجکردنی هەنییە، کە ڕەنگە لەمکاتەدا ڕێوشوێنی ئەمنی توندتر لە جاران گیرابێتە بەر، بۆ ئێران مایەی ئیحراجییەکی گەورەیە و ئەو بۆچوونانە پوچەڵدەکاتەوە کە پێیانوایە هەنییە پێشکەش ئیسرائیل کراوە. ئێران ئەو کارەی بکردایە، شوێنی تر زۆرە نەک ناوخۆی وڵاتەکەی و خۆ ئیحراجکردنی لەبەردەم دۆست و نەیارانیدا. ئەم ڕووداوە ڕەنگە کاریگەری لەسەر ڕای هاوپەیمانەکانی ئێرانیش هەبێت، تێبینی لەسەر هێز و توانای ئەو وڵاتە دروستبکات، گەر وەڵامی گونجاوی نەبێت، بەتایبەت هێز و گروپگەلێکی زۆر بە پاڵپشتی ئێران شاخ لە ئیسرائیل گیر دەکەن و ئەم ڕووداوە لە ڕووی مەعنەوییەوە کاریگەری دەبێت لەسەریان. پەیامی پشت بە ئامانجکردنی هەنییە دیسان بۆ تورکیاشە، کە لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا خەریکبوو شاخی لە ئیسرائیل گیر بکات و شەڕە لێدوان لە نێوان بەرپرسەکانیان دروستبوو، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا وا دیارە ئیسرائیل دەیەوێ دەستوەشاندنەکەی بێ گرفتی گەورە تێپەڕێت و نایەوێ ئێران بوروژێنێت، بۆیە هێشتا قسە لەسەر بە ئامانجکردنی هەنییە ناکات.

هاوڵاتی شەوی ڕابردوو لە گەڕەکی شاری سلێمانی بەهۆی دروستبوونی دەمەقاڵێوە گەنجێک کوژرا و کەسێکی دیکەش برینداربوو، بەپێی وتەی شایەتحاڵەکان بێت ئەو کەسەی تەقەی کردووە کارمەندێکی هێزەکانی کۆماندۆیە. دوای رووداوەکە بەرێوەبەرایەتیی ئاسایشی سلێمانی راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، "شەوی 27ی تەموزی 2024 لە گەڕەکی ڕاپەڕینی شاری سلێمانی گرژی و ئاڵۆزی لە نێوان دوو هاوڵاتی دروست دەبێت، بەداخەوە دەبێتە هۆی گیان لەدەستدانی کەسێک، ڕاستەوخۆ هێزەکانی ئاسایش گەیشتنە شوێنی ڕووداوەکە و تۆمەتباری ڕووداوەکە دەستگیردەکەن، لەپێناو سەروەربوونی یاسا کارمەندێکی (هێزەکانی کۆماندۆ) بە تۆمەتی هاوکاریکردنی بکوژەکە، لەلایەن کۆماندۆی کوردستان ڕادەستی هێزەکانی ئاسایش کرا". لە ماوەی ئەم مانگەدا ئەمە دەبێتە دووەم حاڵەتی کوشتن لە گەڕەکی ڕاپەڕینی شاری سلێمانی کە کارمەندانی هێزەکانی کۆماندۆ تیادا تۆمەتبارن و بەپێی راگەیەندراوەکانی ئاسایشی سلێمانی بێت هەردوو کارمەندەکەی کۆماندۆ دەستگیرکراون. رووداوی یەکەم لە شەوی 16ی تەموزی 2024 بوو کە کارمەندێکی هێزەکانی کۆماندۆ دەستڕێژی گولـلەی لە مێردامنداڵێک بەناوی "شا ڕەوەند" کرد و کوشتی، هەروەها رووداوی دووەم ئەمشەو 27ی تەموزی 2024 بوو کە کارمەندێکی هێزەکانی کۆماندۆ تەقەیکردووە و بەهۆیەوە کەسێک بە ناوی "ئاری ڕزگار" کوژرا و کەسێکی دیکەش برینداربوو. بەپێی ئەو زانیارییانە بێت کە هاوڵاتی وەریگرتووە، کەیسی هەردوو رووداوەکە لە ئاسایشی سلێمانی و لەئێستادا لێکۆڵینەوەکان بەردەوامن. هێزەكانی كۆماندۆ لە شاری سلێمانی هێزێكی راهێندراوی پڕچەكە و لەلایەن بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی کوردستانەوە سەرپەرشتی دەكریت.

هاوڵاتی زانیاری ورد لەسەر ئۆپەراسیۆنەکانی هێزەکانی پاراستنی گەل و هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا بەم شێوەیەی خوارەوەیە: ١. ناوچەی مەتینا: ڕۆژی ٢٣/٧ کاتژمێر٢:٣٠ی دوای نیوەڕۆ، هێزەکانی پاراستنی گەل لە گۆڕەپانی بەرخۆدان جموجۆڵەکانی سوپای داگیرکەری تورکیایان لە کۆلکا کردە ئامانج و بە چەکی نیمچە ئۆتۆماتیکی  جموجۆڵەکەیان ڕاگرت. ڕۆژی ٢٣/٧  کاتژمێر ١٠:٣٠ی شەو، هێزەکانی پاراستنی گەل دەستوەردانیان لە جموجۆڵی کۆپتەرە هێرشبەرەکانی تورکیادا کرد لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە شیلازێ و هەلیکۆپتەرەکانیان ناچارکرد بۆ پشتەوەی بەئامانجکردنەکە هەڵبێن. ٢. ناوچەی شەهید دەلیل، ڕۆژئاوای زاب: رۆژی ٢٢/٧ کاتژمێر٩:٠٠ ی بەیانی، هێزەکانی پاراستنی گەل بە چەکی قورس سوپای داگیرکەریان لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی جودی کردە ئامانج. لە ٢٣/٧ کاتژمێر ١:١٠ خولەکی پاشنیوەڕۆ، شەڕڤانانی هێزەکانی پاراستنی گەل لە یەکینەکانی ژنانی ئازاد، دوای چاودێریکردنی جوڵەی سەربازانی داگیرکەر، بۆ ئاشکراکردنی ناوچەکەیان لە ڕێگەی تاکتیکی قەناس بەدەستەکانەوە، پەردەیەکی سەربازانی داگیرکەریان کردە ئامانج و سەربازێکی داگیرکەریان لەناو برد. لە ٢٣/٧  کاتژمێر٢:٠٠ی پاشنیوەڕۆ، چەکدارانی یەکینەکانی ژنانی ئازاد دوای چاودێریکردنی جموجوڵەکانی سەربازانی داگیرکەر، لە ڕێگەی تاکتیکی قەناس بەدەستەکانەوە، سەربازێکی داگیرکەریان کردە ئامانج. لە ٢٢/٧  کاتژمێر ٧:٤٨ خولەکی ئێوارە، هێزەکانی پاراستنی گەل بە بەکارهێنانی تاکتیکی مینچاندن، سوپای داگیرکەری تورکیایان لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی ئامێدی کردە ئامانج. ڕۆژی ٢٣/٧، کاتژمێر ٠٤:٤٥، قەناس بەدەستەکانی هێزەکانی پاراستنی گەل لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی ئامێدی سوپای داگیرکەریان کردە ئامانج و لە ئەنجامدا سەربازێکی داگیرکەر کوژرا. ڕۆژی ٢٣/٧ کاتژمێر ٩:٤٥ خولەکی شەو، هێزەکانی پاراستنی گەل لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی بەهار دەستوەردانیان لە جموجۆڵی هەلیکۆپتەرەکانی داگیرکەردا کرد. دوای بە ئامانجگرتنیان ناچاربوون لە ناوچەکە دوور بکەونەوە. ٣. ناوچەی کاری: ڕۆژی 23/٧ کاتژمێر ١٠:٠٠ ی شەو، هێزەکانی پاراستنی گەل لە گۆڕەپانی حەفتاباخ دەستوەردانیان لە جموجۆڵی هەلیکۆپتەرەکانی سوپای داگیرکەردا کرد. ٤. سەبارەت بە هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا بە بۆمبی قەدەغەکراو: ڕۆژی ٢٢/٧ سوپای داگیرکەری تورکیا تونێلەکانی بەرخۆدانی لە گردی ئامێدی بە بۆمبی قەدەغەکراو بۆردومان کرد. ٥. سەبارەت بە هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا: لە ڕۆژانی ٢٢ و ٢٣/٧، فڕۆکە جەنگییەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا ٦ جار هێرشی ئاسمانیان کردە سەر ناوچەکانی شەهید شەریف، لۆلان، سەنینە و بەربەزنە لە خاکورکە. لە دەشتا کافیا، زینکڵ و کانی سارکییش لە کاری ٤ جار هێرشیان کرد، لە گردی بەهاریش لە ناوچەی شەهید دەلیل جارێک هێرشیان کرد، لە لیفجی و گردی هیواش لە قەندیل ٤ جار هێرشیان کرد و لە ناوچەی بیشیلیش لە مەتینا جارێک هێرشیان کرد، کە کۆی گشتی دەکاتە ١٦ هێرشی ئاسمانی. ئەم هەڵمەتانە بووە هۆی  ئاگرکەوتنەوە لە زۆربەی ناوچەکان، کە تا ئێستاش بەردەوامە. لە ڕۆژانی ٢٢ و ۲۳/٧، هەلیکۆپتەرە هێرشبەرەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا ناوچەکانی دەشتا کاڤیا و حەفتاباخیان لە کاری، ناوچەکانی شەهید شەریف و شەهید کەریم لە خاکورکە، ناوچەی سێری مەتینا لە مەتینا و گردی بەهاریان لە ناوچەی شەهید دەلیل، لە ڕۆژئاوای زاب بۆردومان کرد. ٢٤/٧/ ٢٠٢٤ ناوەندی ڕاگەیاندنی هێزەکانی پاراستنی گەل

هاوڵاتی رۆژی 5ی تەمووز دوای هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی بەریتانیا، پارتی کرێکارانی بەریتانیا کە حیزبێکی چەپە، زۆرینەی کورسییەکانی بەدەست هێنا. سەرۆک وەزیرانی نوێی بەریتانیا لە حاڵێکدا توانی حیزبی کۆنسێرڤات تووشی قورسترین شکستی 200 ساڵی رابردووی بکاتەوە، کە چوار ساڵ لەوە پێش وەک رێبەری پارتی کرێکارانی بەریتانیا هەڵبژێردرا. کییەر ستارمەر سەرۆک وەزیرانی نوێی بەریتانیا لە تەمەنی 61 ساڵیدا لە بەریتانیا دەسەڵاتی گرتە دەست و جارێکیتر پارتی کرێکارانی بەریتانیای هەستاندەوە. ستارمەر کێیە؟ چۆن توانیویەتی بە دەسەڵات بگات و پارتی کۆنسێرڤاتی بەریتانیا تووشی قورسترین شکستی مێژووی 200 ساڵەی بکاتەوە؟ روانگەی سیاسی چییە و پەیوەندییەکانی چۆن رێکدەخات؟ ژیانی تایبەتی ستارمەر کییەر ستارمەر 61 ساڵ لەوە پێش لە شاری سارەی (Surrey) لە باشووری بەریانیا لە دایکبووە. لە مناڵیدا مناڵێکی زیرەک و وریا بووە لە قوتابخانە. جگە لە خوێندن، یاری دووگۆڵی ( فوتبۆڵ)ی ئەکرد و فلووتی ئەژەند. خوشک و براکانی بە "سۆپەر کوڕ) یان کوڕە زۆر زیرەکەکە ناویان ئەبرد. لە زانکۆکانی لیدز و ئۆکسفۆرد یاسای خویندووە. دواتر بووە بە پارێزەر و دواتر دادوەر. لە ساڵی 2015 ەوە دەستی بە کاری سیاسی کردوەو تەنها 9 ساڵ ئەزموونی کاری سیاسی هەیە و بەشی زۆری ژیانی پارێزەر و دادوەر بووە. باوکی کرێکاری کارگەیەکی دروستکردنی ترۆمبیل بووەو دایکیشی پەرەستار بووە. دایک و باوکی بە خۆشەویستی ( کییەر هاردی) رێبەری پارتی کرێکارانەوە، ناوی کوڕەکەیان ناوە ( کییەر)، ناوێک کە جارێکیتر بووەوە بە کەسی یەکەمی ئەم پارتە و ئەم پارتەی لە نسکۆ هەڵساندەوە. ساڵی 2015 ستارمەر بۆ یەکەمجار بوو بە پەرلەمانتار لە سەر لیستی پارتی کرێکاران، ماوەیەکی کورت دوای بوون بە پەرلەمانتاری، دایکی بە هۆی نەخۆشی ( ستیل) ەوە گیانی لە دەستدا. نەخۆشی ستیل نەخۆشییەکی دەگمەنە و جەستەی کەسەکە توانای بەرگری کردن لە خۆی نامێنێت. ڕەخنەی دژبەرەکانی ساڵانێکی زۆر رەخنەگرانی ستارمەر، رەخنەی لێدەگرت کە کەسایەتییەکی کاریزمای نییە و توانای رێبەری نییە. لەسەرئەو باوەڕە بوون وەها کەسێک ناتوانێت پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ کۆمەڵگا ببێت و کاریگەری لەسەر کەسانی ئاسایی ببێت. بەمەشەوە ستارمەر توانی وەک رێبەرێکی سەرکەوتوو لە هەڵبژاردندا دەرکەوێت. دوای ئەوەی ساڵی 2019 پارتی کرێکاران لە هەڵبژاردنەکاندا شکستی هێنا، جێرمی کۆربین رێبەری پارتی کرێکاران دەستی لە کار کێشایەوەو ستارمەر وەک جێگرەوەی ئەو، دەستی کرد بەکار. لە حاڵێکدا بوو بە سکرتێری پارتی کرێکاران، کە حیزبەکە ببوو بە دوو بەرەوە، بەرەیەکی چەپگەرا و بەرەیەک کە لایەنگری میانەڕەوی بوو. پێش ئەوەی ستارمەر ببێت بە سکرتێری پارتی کرێکاران و لە سەردەمی جێرمی کۆربیندا، پارتی کرێکاران روانگەیەکی چەپی رادیکاڵی گرتبووە بەر و ئەمەش ببوو بە هۆی ئەوەی رەخنەی زۆر لەم حیزبە بگیردرێت. بەڵام سکرتێرە نوێکەی پارتی کرێکاران هەوڵیدا ئاراستەی بیرکردنەوەی ئەم حیزبە بگۆڕێت. دوای ئەوەی جێرمی کۆربین رەخنەی لەوانە گرت کە "پارتی کرێکاران" بە دژە جوو ناو ئەبەنو لای وابوو ئەو راپۆرتانەدا کە باس لە دژە جوو بوونی ئەم حیزبە کراوە،زێدەڕۆیی تێدایە، ستارمەر بڕیاریدا ئەندامبوونی کۆربین لە حیزب هەڵپەسێرێت. دواتر لە وتووێژێکدا باسی لەوە کرد رێبەری باش هەندێجار پێویستە "بێ بەزەیی" بێت. ئەوەی کە ئەم حیزبە بەرەو پارتێکی میانەڕوو رۆیشتووە، لە لایەن بەرەی چەپگەرای حیزبەوە رەخنەی توند هاتۆتە سەر ستارمەر و روانگەی نوێی حیزب. ستارمەر لە چەند بەڵێنێکی حیزب لەوانە نەهێشتنی تێچووی خوێندن لە زانکۆ و دانانی باج لە سەر داهات پاشگەز بۆوە و ئەمەش رەخنەی باڵی چەپی رادیکاڵی ناو حیزبی لێکەوتەوە. روانگەی سیاسی ستارمەر ستارمەر پێشتر چەند جار تاریفی جۆبایدنی داوەتەوەو وەسفی جۆبایدنی کردووە لەبەر ئەوەی کار هەلی کار دەڕەخسێنێت و لە پیشەسازی ناوخۆی وڵاتدا سەرمایەگوزاری ئەکات. تەنانەت گۆڤاری ئێکۆنۆمیست ستارمەری وەک کەسێک وەسف کردووە کە "شەیدای بایدن"ە. بەشێک لە میدیا بەریتانییەکان لایان وایە بایدن لە ساڵی 2025 لە دەسەڵاتدا ئەمێنێتەوەو واشنگتۆن و لەنەدەن پەیوەندێکی نزیک و دۆستانەیان پێکەوە ئەبێت. لە پەیوەندلەگەڵ یەکیەتی ئەورووپا ، ستارمەر بەڵێنی داوە کە بەریتانیا لە دەرەوەی یەکیەتی ئەورووپا بمێنێتەوە، بەڵام هەوڵ ئەدات پەیوەندییەکانی لەگەڵ برۆکسێل هەڵپەسێرێت. ستارمەر کە لە سەردەمی ڕێفراندۆمی " برێگزیت" دژی ئەوە بوو بەریتانیا لە یەکیەری ئەورووپا بچێتە دەرەوە، بەردەوام باس لەوە ئەکات هەوڵ ئەدات پەرە بە بازرگانی بەریتانیا لەگەڵ یەکیەری ئەورووپا بدات و رێگرییەکان کەم بکاتەوەو هەوڵ ئەدات پەیماننامەیەکی نوێی ئەمنی لەگەڵ ئەم یەکیەتییە واژۆ بکات بە مەبەستی بەهێزکردنی پەیوەندی بەریتانیا و یەکیەتی ئەورووپا، بەتایبەت هەوڵ ئەدات پەیوەندی باسی ببێت لەگەڵ فەرەنسا و ئەڵمانیا. لە پەیوەند لەگەڵ رووسیا و ئۆکراین، پارتی کرێکاران خۆی بە بەرپرس ئەزانێت کە بەردەوام بێت لە پشتیوانییە ئابووریو سەربازی و دیپلۆماسییەکان لە ئۆکراین. لە پەیوەند لەگەڵ جەنگی غەزە، ئەم حیزبە لەسەر ئەو باوەڕەیە پێویستە بە زووترین کات جەنگ رابگیردرێت و خوازیاری ئەوەیە فەلەستین وەك وڵاتێکی سەربەخۆ بوونی ببێت و دروستبوونی وڵاتی فەلەستین بە گونجاوترین رێکار ئەزانیت بۆ سەقامگیربوونی ئاشتی. لە پەیوەند لەگەڵ ئێران، ستارمەر دوای هێرشی ئێران بۆسەر ئیسرائیل بە مووشەک و درۆن، پشتیوانی لە بەشداری دەوڵەتی ریشی سۆناک کرد بەوەی کە پشتیوانی لە ئیسرائیل کردووەو لە هەمانکاتدا کارەکانی کۆماری ئیسلامی ئێرانی بە تێکدانی ئاسایشی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ناوبرد. ستارمەر لایەنگری ئەوەیە کە سوپای پاسداران، بەهێزترین باڵی سیاسی کۆماری ئیسلامی بخرێتە لیستی رێکخراوە تیرۆریستییەکانەوە، هەروەها بەردەوام رەخنە لە کۆماری ئیسلامی ئەگرێت کە لە رێگای حیزبە پرۆکسییەکانییەوە، لەوانە حەماس، حزبوڵڵا و حووسییەکان و هێزە شیعەکانی عێراقەوە ، هەوڵی تێکدانی ناوچەکە ئەدات و بووە بە هۆکاری نائارامی ناوچەکە.

هاوڵاتی رۆژی 5ی تەمووز دوای هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی بەریتانیا، پارتی کرێکارانی بەریتانیا کە حیزبێکی چەپە، زۆرینەی کورسییەکانی بەدەست هێنا. سەرۆک وەزیرانی نوێی بەریتانیا لە حاڵێکدا توانی حیزبی کۆنسێرڤات تووشی قورسترین شکستی 200 ساڵی رابردووی بکاتەوە، کە چوار ساڵ لەوە پێش وەک رێبەری پارتی کرێکارانی بەریتانیا هەڵبژێردرا. کییەر ستارمەر سەرۆک وەزیرانی نوێی بەریتانیا لە تەمەنی 61 ساڵیدا لە بەریتانیا دەسەڵاتی گرتە دەست و جارێکیتر پارتی کرێکارانی بەریتانیای هەستاندەوە. ستارمەر کێیە؟ چۆن توانیویەتی بە دەسەڵات بگات و پارتی کۆنسێرڤاتی بەریتانیا تووشی قورسترین شکستی مێژووی 200 ساڵەی بکاتەوە؟ روانگەی سیاسی چییە و پەیوەندییەکانی چۆن رێکدەخات؟ ژیانی تایبەتی ستارمەر کییەر ستارمەر 61 ساڵ لەوە پێش لە شاری سارەی (Surrey) لە باشووری بەریانیا لە دایکبووە. لە مناڵیدا مناڵێکی زیرەک و وریا بووە لە قوتابخانە. جگە لە خوێندن، یاری دووگۆڵی ( فوتبۆڵ)ی ئەکرد و فلووتی ئەژەند. خوشک و براکانی بە "سۆپەر کوڕ) یان کوڕە زۆر زیرەکەکە ناویان ئەبرد. لە زانکۆکانی لیدز و ئۆکسفۆرد یاسای خویندووە. دواتر بووە بە پارێزەر و دواتر دادوەر. لە ساڵی 2015 ەوە دەستی بە کاری سیاسی کردوەو تەنها 9 ساڵ ئەزموونی کاری سیاسی هەیە و بەشی زۆری ژیانی پارێزەر و دادوەر بووە. باوکی کرێکاری کارگەیەکی دروستکردنی ترۆمبیل بووەو دایکیشی پەرەستار بووە. دایک و باوکی بە خۆشەویستی ( کییەر هاردی) رێبەری پارتی کرێکارانەوە، ناوی کوڕەکەیان ناوە ( کییەر)، ناوێک کە جارێکیتر بووەوە بە کەسی یەکەمی ئەم پارتە و ئەم پارتەی لە نسکۆ هەڵساندەوە. ساڵی 2015 ستارمەر بۆ یەکەمجار بوو بە پەرلەمانتار لە سەر لیستی پارتی کرێکاران، ماوەیەکی کورت دوای بوون بە پەرلەمانتاری، دایکی بە هۆی نەخۆشی ( ستیل) ەوە گیانی لە دەستدا. نەخۆشی ستیل نەخۆشییەکی دەگمەنە و جەستەی کەسەکە توانای بەرگری کردن لە خۆی نامێنێت. ڕەخنەی دژبەرەکانی ساڵانێکی زۆر رەخنەگرانی ستارمەر، رەخنەی لێدەگرت کە کەسایەتییەکی کاریزمای نییە و توانای رێبەری نییە. لەسەرئەو باوەڕە بوون وەها کەسێک ناتوانێت پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ کۆمەڵگا ببێت و کاریگەری لەسەر کەسانی ئاسایی ببێت. بەمەشەوە ستارمەر توانی وەک رێبەرێکی سەرکەوتوو لە هەڵبژاردندا دەرکەوێت. دوای ئەوەی ساڵی 2019 پارتی کرێکاران لە هەڵبژاردنەکاندا شکستی هێنا، جێرمی کۆربین رێبەری پارتی کرێکاران دەستی لە کار کێشایەوەو ستارمەر وەک جێگرەوەی ئەو، دەستی کرد بەکار. لە حاڵێکدا بوو بە سکرتێری پارتی کرێکاران، کە حیزبەکە ببوو بە دوو بەرەوە، بەرەیەکی چەپگەرا و بەرەیەک کە لایەنگری میانەڕەوی بوو. پێش ئەوەی ستارمەر ببێت بە سکرتێری پارتی کرێکاران و لە سەردەمی جێرمی کۆربیندا، پارتی کرێکاران روانگەیەکی چەپی رادیکاڵی گرتبووە بەر و ئەمەش ببوو بە هۆی ئەوەی رەخنەی زۆر لەم حیزبە بگیردرێت. بەڵام سکرتێرە نوێکەی پارتی کرێکاران هەوڵیدا ئاراستەی بیرکردنەوەی ئەم حیزبە بگۆڕێت. دوای ئەوەی جێرمی کۆربین رەخنەی لەوانە گرت کە "پارتی کرێکاران" بە دژە جوو ناو ئەبەنو لای وابوو ئەو راپۆرتانەدا کە باس لە دژە جوو بوونی ئەم حیزبە کراوە،زێدەڕۆیی تێدایە، ستارمەر بڕیاریدا ئەندامبوونی کۆربین لە حیزب هەڵپەسێرێت. دواتر لە وتووێژێکدا باسی لەوە کرد رێبەری باش هەندێجار پێویستە "بێ بەزەیی" بێت. ئەوەی کە ئەم حیزبە بەرەو پارتێکی میانەڕوو رۆیشتووە، لە لایەن بەرەی چەپگەرای حیزبەوە رەخنەی توند هاتۆتە سەر ستارمەر و روانگەی نوێی حیزب. ستارمەر لە چەند بەڵێنێکی حیزب لەوانە نەهێشتنی تێچووی خوێندن لە زانکۆ و دانانی باج لە سەر داهات پاشگەز بۆوە و ئەمەش رەخنەی باڵی چەپی رادیکاڵی ناو حیزبی لێکەوتەوە. روانگەی سیاسی ستارمەر ستارمەر پێشتر چەند جار تاریفی جۆبایدنی داوەتەوەو وەسفی جۆبایدنی کردووە لەبەر ئەوەی کار هەلی کار دەڕەخسێنێت و لە پیشەسازی ناوخۆی وڵاتدا سەرمایەگوزاری ئەکات. تەنانەت گۆڤاری ئێکۆنۆمیست ستارمەری وەک کەسێک وەسف کردووە کە "شەیدای بایدن"ە. بەشێک لە میدیا بەریتانییەکان لایان وایە بایدن لە ساڵی 2025 لە دەسەڵاتدا ئەمێنێتەوەو واشنگتۆن و لەنەدەن پەیوەندێکی نزیک و دۆستانەیان پێکەوە ئەبێت. لە پەیوەندلەگەڵ یەکیەتی ئەورووپا ، ستارمەر بەڵێنی داوە کە بەریتانیا لە دەرەوەی یەکیەتی ئەورووپا بمێنێتەوە، بەڵام هەوڵ ئەدات پەیوەندییەکانی لەگەڵ برۆکسێل هەڵپەسێرێت. ستارمەر کە لە سەردەمی ڕێفراندۆمی " برێگزیت" دژی ئەوە بوو بەریتانیا لە یەکیەری ئەورووپا بچێتە دەرەوە، بەردەوام باس لەوە ئەکات هەوڵ ئەدات پەرە بە بازرگانی بەریتانیا لەگەڵ یەکیەری ئەورووپا بدات و رێگرییەکان کەم بکاتەوەو هەوڵ ئەدات پەیماننامەیەکی نوێی ئەمنی لەگەڵ ئەم یەکیەتییە واژۆ بکات بە مەبەستی بەهێزکردنی پەیوەندی بەریتانیا و یەکیەتی ئەورووپا، بەتایبەت هەوڵ ئەدات پەیوەندی باسی ببێت لەگەڵ فەرەنسا و ئەڵمانیا. لە پەیوەند لەگەڵ رووسیا و ئۆکراین، پارتی کرێکاران خۆی بە بەرپرس ئەزانێت کە بەردەوام بێت لە پشتیوانییە ئابووریو سەربازی و دیپلۆماسییەکان لە ئۆکراین. لە پەیوەند لەگەڵ جەنگی غەزە، ئەم حیزبە لەسەر ئەو باوەڕەیە پێویستە بە زووترین کات جەنگ رابگیردرێت و خوازیاری ئەوەیە فەلەستین وەك وڵاتێکی سەربەخۆ بوونی ببێت و دروستبوونی وڵاتی فەلەستین بە گونجاوترین رێکار ئەزانیت بۆ سەقامگیربوونی ئاشتی. لە پەیوەند لەگەڵ ئێران، ستارمەر دوای هێرشی ئێران بۆسەر ئیسرائیل بە مووشەک و درۆن، پشتیوانی لە بەشداری دەوڵەتی ریشی سۆناک کرد بەوەی کە پشتیوانی لە ئیسرائیل کردووەو لە هەمانکاتدا کارەکانی کۆماری ئیسلامی ئێرانی بە تێکدانی ئاسایشی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ناوبرد. ستارمەر لایەنگری ئەوەیە کە سوپای پاسداران، بەهێزترین باڵی سیاسی کۆماری ئیسلامی بخرێتە لیستی رێکخراوە تیرۆریستییەکانەوە، هەروەها بەردەوام رەخنە لە کۆماری ئیسلامی ئەگرێت کە لە رێگای حیزبە پرۆکسییەکانییەوە، لەوانە حەماس، حزبوڵڵا و حووسییەکان و هێزە شیعەکانی عێراقەوە ، هەوڵی تێکدانی ناوچەکە ئەدات و بووە بە هۆکاری نائارامی ناوچەکە.

هاوڵاتی دوا بەدوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماری ئێران و سەرکەوتنی مەسعود پزیشکیان، ییسرائیل کاتێز، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل لە پەیامێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس نووسی، "بیروڕای گشتی لە ئێران لەم هەڵبژاردنەدا پەیامێکی روونی گەیاند، ئەویش ئەوەیە خەڵکی ئێران خوازیاری گۆڕانن و دژی حکوومەتی ئایەتوڵڵاکانن". ییسرائیل کاتێز لە پەیامێکدا کە درەنگانی شەوی شەممە 6ی تەموزی 2024 بڵاویکردەوە وتی، "ئێستا دونیا دەبێت سوپای پاسداران وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی بناسنن و داوای هەڵوەشاندنەوەو راگرتنی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران و  راگرتنی پشتیوانی ئێران لە رێکخراوە تیرۆریستییەکان بکەن، ئەمە تەنها هەلە بۆ ئەوەی لەم گۆڕانە تێبگەین". کەناڵی 14ی تەلەفیزیۆنی ئیسرائیل کە پشتیوانی لە نتانیاهۆ دەکات لە ماڵپەڕی فەرمی خۆی نووسی. سەرۆک کۆماری هەڵبژێردراوی ئێران روانگەی کۆماری ئیسلامی ئێران بەرامبەر بە ئیسرائیل ناگۆڕێت، بەڵام بە هەموو ئەمانەشەوە ئیسرائیل ئەمە بە "خاڵێکی روون" دەبینێت لە رەوتی رووداوەکان لە ناوخۆی ئێران. ئەم کەناڵە تەلەفیزیۆنییە نووسیویەتی، پاڵێوراوی ریفۆرمخوازەکان کە بووە بە سەرۆک کۆمار هەرچەند دژی حکوومەتی ئیسلامی نییە، بەڵام چاوەڕوانی ئەوەی لێ دەکرێت کە هەوڵ بدات بۆ کەمکردنەوە قەیرانەکان لە دەرەوەو ناوخۆی ئێران و توندووتیژییەکان کەم بکاتەوە. رۆژنامەی "ئیسرائیل هیوم" کە رۆژنامەیەکی پشتیوانی نتانیاهۆیە، سەرکەوتنی پزشکیانی وەک دەرکەوتنی تیشکێکی کەم لە رژێمی تاریکدا ناوبردووە، ئەوی وەک کەسێک ناو بردووە کە بە بەراورد لەگەڵ پاڵێوراوەکانیتر نەرم و نیانترەو رەنگە زیانی کەمتر بێت. بەمەشەوە ئەم رۆژنامەیە نووسیویەتی، ئەگەری ئەوەی پزشکیان کاریگەری لە سەر سیاسەتی دەرەوەی ئێران هەبێت زۆر کەمە. ئیسرائیل هیوم نووسیویەتی، دوای رووداوی 7ی تشرینی یەکەم و و هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل و وەڵامدانەوەی ئیسرائیل، ئەوە روون بۆتەوە کە ئێران سوورە لەسەر ئەوەی هەموو هەوڵێک ئەدات زیان بە ئیسرائیل بگەیەنێت و لاوازی بکات. ئەم رۆژنامەیە نووسیویەتی، رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران چاوەڕوانی ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی ئەمریکایە بۆ ئەوەی ئاخۆ وتووێژەکان لەگەڵ رۆژئاوا دەست پێبکاتەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی یان نا.  ئەم رۆژنامەیە نووسیویەتی، عەلی خامنەیی، رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی ئەگەر بۆی دەرکەوێت ئەمریکا ئامادەیی تیایە بۆ دەستپێکردنەوەی گفتوگۆکان، مۆڵەت بە دەوڵەتی پزشکیان ئەدات دەست بکاتەوە بە گفتوگۆ لەو چوارچێوەیەدا کە خۆی دیاری ئەکات و پزشکیان و دەوڵەتەکەی بۆیان نییە سنوورەکان ببەزێنن. دەنی سێترینۆڤیچ، یەکێک لە ئەفسەرە پلەباڵاکانی پێشتری بەشی هەواڵگری سوپای ئیسرائیل دەربارەی هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری ئێران و سەرکەوتنی پزشکیان نووسییەتی، "دوای کەوتنەخوارەوەی کۆپتەرێک کە ئیبراهیم رەئیسی و وەزیری دەرەوەی ئێرانی پێ بوو، پشتیوانیکردنی ریفۆرمخوازەکان لە پزشکیان، جارێکیتر ریفۆرمخوازەکانی زیندوو کردەوەو پاڵێوراوی بناژۆخوازی توندڕەو کە کە توندڕەوتر لە رەئیسی بوو، شکستی هێنا، بەڵام رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی و پەرلەمان و سوپای پاسداران ناهێڵێن ژیانی سیاسی پزشکیان بە ئاسانی تێپەڕێت". ئەم ئەفسەرە باڵایەی بەشی هەواڵگری سوپای ئیسرائیل نووسیویەتی، دامەزراوە ئایینییەکان و کەسایەتییە ئاینییە شیعەکانی ئێران دژی بۆچوونی نەرمی پزشکیان ئەوەستنەوە، بەڵام پزشکیان لە لایەن کەسانێکی وەک حەسەن رووحانی و جەواد زەریفەوە پشتیوانی ئەکرێت کە مەرگی رەئیسی بۆ ئەوان دیارییەک بوو لە بەهەشتەوەو دەرفەتی بۆ خولقاندوون بگەڕێنەوە بۆ پانتای سیاسەتی ئێران. دەنی سێترینۆڤیچ لە کۆتاییدا نووسیویەتی، بۆ ئیسرائیل باشتر بوو جەلیلی ببوایەت بە سەرۆککۆمار بۆ ئەوەی باشتر سیاسەتی ئێران بخاتەڕوو. ئێستا ئیسرائیل لە باری سیاسییەوە ئالنگارییەکی لەبەردەمدایە، ئەبێ خۆی بۆ ئەم ئالنگارییە ئامادە بکات.

هاوڵاتی رۆژی پێنج شەممە 4ی تەمووز هەڵبژاردنی پەڕلەمانی بەریتانیای بەڕێوەچوو و حیزبی کرێکار توانی 411 کورسی پەرلەمانی بەریتانیا بەدەست بهێنێت و ببێت بە حیزبی براوەی ئەم هەڵبژاردنە. سەرکەوتنی حیزبی کرێکار لەم هەڵبژاردنەدا بابەتێکە لە لایەن ئێرانییەکانەوە بە نیگەرانییەوە لێی دەڕوانن و ئەگەری ئەوەی جارێکیتر ئێران و بەریتانیا پەیوەندیان نەمێنێت لە ئارادایە. پێش هەڵبژاردنی رۆژی پێنج شەممە 4ی تەمووز لە بەریتانیا، حیزبی کرێکاری بەریتانیا، لە بانگەشە هەڵبژاردنەکاندا سوپای پاسدارانی وەک رێکخراوی دەوڵەتێکی دوژمن ناساندبوو. لە ئێستادا دوای ئەوەی حیزبی کرێکار بەریتانیا سەرکەوتوو بوون لە هەڵبژاردنەکادا پرسیار ئەمەیە ، دەوڵەتی نوێ مامەڵەی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی یان سوپای پاسداران چۆن ئەبێت؟ چەند رۆژ پێش هەڵبژاردنەکان، دەیڤید لێمی، کە لەم دەوڵەتە نوێیەدا ئەبێت بە وەزیری دەرەوەی بەریتانیا، لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ رۆژنامەنووسەکان بێ ئەوەی بە روونی هەڵوێستی نوێیان رابگەیەنن وتی، لە رۆژی یەکەمدا دەپەرژنە سەر پرسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لێمی تەنانەت باسی لە ئەگەری سەرکەونتی دۆناڵد ترامپ کرد لە هەڵبژاردنەکان و باسی لەوە کرد کە پەیوەندییەکی باشیان ئەبێت لە گەڵ کەسایەتییە پلەبەرزەکانی کۆمارییەکان لە ئەمریکا. لە ساڵی رابردوودا کۆنسێرڤاتەکانی بەریتانیا خۆیان لەوە ئەبوارد کە بڕیار بدەن دەربارەی ئەوەی سوپای پاسداران بخەنە لیستی تیرۆرەوە یان نا و بە ئەنجامێک نەدەگەیشتن و نیگەران بوون لەوەی ئەگەر سوپای پاسداران بخەنە لیستی تیرۆرەوە کاریگەری هەبێت لەسەر پەیوەندی دیپلۆماسی بەریتانیا و کۆماری ئیسلامی. لە سەردەمی بانگەشەی هەڵبژاردنەکاندا یاڤیت کۆپێر (Yvette Cooper)کە لە لایەن حیزبی کرێکارەوە بۆ وەزارەتی ناوخۆ و دەیڤید لێمی کە بۆ وەزارەتی دەرەوە پێشنیار کراون بەڵێنیان دابوو ئەگەر لە هەڵبژاردنەکانی 4ی تەمووزدا سەرکەوتوو بن،پشتیوانی ئەکەن لەوەی سوپای پاسداران بخرێتە لیستی تیرۆرەوە، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئەگەر ئەم بڕیارە بدرێت لە لایەن حیزبی کرێکاری بەریتانیاوەکە دەوڵەتی نوێ پێک دەهێنێت، چ دەرئەنجامێکی ئەبێت؟ ئەمە ئەو پرسیارەیە کە پێیستە دەیڤید لێمی، وەزیری دەرەوەی بەریتانیا وەڵامی بداتەوە هەر لە سەرەتای دەستپێکردنی کارەکانیەوە. دەیڤید لێمی لەگەڵ ئەوەی ئاماژەی دا بە جەنگی ئیسرائیل- غەزە لە کۆنفرانسە رۆژنامەنووسییەکەیدا، ئاماژەی بەوە دا کە پێویستە بەریتانیا هاوکاری ببێت لەگەڵ وڵاتانی دۆستی خۆی لە دونیا و ناوچەکە بە تایبەت وڵاتانی دۆستی عەرەبی بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە. وەزیری دەرەوەی پێشنیارکراوی حیزبی کرێکار ئاماژەی بە نیگەرانییەکانی دەستپێکی جەنگی ئیسرائیل- لوبنان کرد و هەروەها بە گرینگییە باسی لە کۆماری ئیسلامی و هێزەپرۆکسییەکانی خۆی لە ناوچەکە کرد و بە ئاشكرا باسی لەوە کرد کە کۆماری ئیسلامی لە رێگای هێزە پرۆکسییەکانییەوە لەوانە حەماس، حزبوڵڵا و حووسیەکانەوە بووە بە کێشەیەکی گەورە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لیمی بە ئاماژەی راستەوخۆ بە سوپای پاسداران و سەرکوتکردنی خەڵک لە ناوخۆی ئێران لە لایەن ئەم رێکخراوەوە، ئەم رێکخراوەیەی وەک رێکخراوێک ناوبرد کە لە ناوخۆی ئێران هۆکاری سەرکوتکردنی خەڵکە و بووە بە هۆکاری نائارامی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ماوەیەک لەوە پێش نزیک بە 500 کەس لە ئەندامانی پەرلەمانی بەریتانیا و لۆردەکان لە دوو نامەی جیاوازدا داواین لە دەوڵەتی بەریتانیا کرد سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی بخاتە لیستی رێکخراوە تیرۆریستییەکانەوە. هەرچەند زووە بەوەی بتوانین بە رەهایی قسە بکەین دەربارەی پەرلەمانی نوێی بەریتانیا و دەوڵەتی بەریتانیا، بەڵام ئەمە شتێکی روونە کە لەم ماوەیەدا جۆری چالاکییەکانی کۆماری ئیسلامی و سوپای پاسداران هۆکار بوون بەوەی حیزبی کرێکاری بەریتانیا لە بانگەشەی هەڵبژاردنەکاندا باس لەوە بکات سوپای پاسداران بخاتە لیستی رێکخراوە تیرۆریستییەکانەوە. پرسیار ئەوەیە دەوڵەتی نوێی بەریتانیا ئاخۆ بە هەمان رێگادا ئەڕوات کە کەنەدا رۆیشتووەو سوپای پاسدارانی خستۆتە لیستی تیرۆرەوە؟ ئایا دەوڵەتی نوێی بەریتانیا ئامادەیە پەیوەندییەکانی خۆی لە گەڵ تاران بپسێنێت یان لاوازی بکات؟ لەبەر ئەوەی بە دڵنیاییەوە ئەگەر دەوڵەتی نوێی بەریتانیا ئەم کارە بکات، پەیوەندی دیپلۆماسی کۆماری ئیسلامی و بەریتانیا وەک ئێستا نابێت و رەنگە بە هەمانشێوەی کەنەدا ، باڵیۆزخانەکانیان دابخەن. رۆژی 20ی حوزەیرانی 2024 دەوڵەتی کەنەدا بە فەرمی سوپای پاسدارانی خستە لیستی تیرۆرەوە. ئەگەر دەوڵەتی بەریتانیاش ئەم کارە بکات ئەندامبوون لە سوپای پاسداران یان هاوکاری کردنی سوپای پاسداران

مەهران رەمەزان هاوڵاتی، سلێمانی حكومەتی توركیا بڕیاریدا تا كاتێكی نادیار دەروازە سنووریەكانی لەگەڵ باكوری خۆرئاوای سوریا دابخات، ئەوەش دوای هێرشكردنە سوپای توركیا لەوناچانەو سوتاندنی ئاڵای توركیا لە 1ی تەمووزی 2024 لەلایەن خۆپیشاندەرانی سوریاوە، لەكاردانەوەی پەلاماردانی پەنابەرانی سوری، لەچەندین شاری توركیاو سوتاندنی ئۆتۆمبیل و موڵك و ماڵ و شوێنكارەكانیان.  ئەمڕۆ چوارشەممە، 3ی حوزەیرانی 2024، ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، حكومەتی توركیا بڕیاریدا تا كاتێكی نادیار دەروازە سنوریەكانی لەگەڵ باكوری خۆرئاوای سوریا دابخات، ئەوەش دوای هێرشكردنە سوپای توركیا لەوناچانەو سوتاندنی ئاڵای توركیا لەلایەن خۆپیشاندەرانی سوریاوە، لەكاردانەوەی پەلاماردانی پەنابەرانی سوری، لەچەندین شاری توركیاو سوتاندنی ئۆتۆمبیل و موڵك و ماڵ و شوێنكارەكانیان. ئاژانسەکە دەشڵێت، هێزەكانی توركیا لە باكوری خۆرئاوای سوریا روبەڕوی پەلاماری چەكداری دەبنەوە، ئەوەش دوای ئەو كردەوە توندوتیژیانەی بەنابەرە سورییەكانی لە توركیا كردە ئامانج. 
سەرچاوەیەك لە ئۆپۆزسیۆنی سوریا بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاندوو، توركیا دەروازە سنوریە سەرەكییەكانی لەگەڵ باكوری خۆرئاوای سوریا داخستووە، دوای ئەوەی هێزەكانی روبەڕووی هێرشی چەكداری بوونەتەوە لەلایەن هاوڵاتیانی سوری توڕە، بەهۆی ئەنجامدانی توندوتیژی دژی پەنابەرانی سوریا لەتوركیا. لەم بارەیەوە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، ئۆباڵی "پلانی ئاژاوە"ی نایە ئەستۆی گروپەكانی پەیوەست بە رێكخراوە تیرۆرستیەكان، بەڵێنیشدا ئەو "دەستە پیسانە" ئاشكرابكات كە لەپشتی روداوەكانی ئەم دواییەوەن. سەرۆک کۆماری تورکیا، دوای دانیشتنی ئەنجومەنی وەزیران ئاماژەی بەوەدا، دەزانین كێیە ئەم جۆرە گەمانە دەكات لەگەڵ بەزیوەكانی رێكخراوی تیرۆرستی، ئێمەو برا سوریەكانمان ناكەوینە ئەو بۆسە پیسە, رادەستی كاری تێكدەرانەی رەگەپەرستی نابین. ئەردۆغان ئاماژەی باسی لەوەشکردووە، زیاتر لە 670 هەزار سوری گەڕاونەتەوە بۆ ناوچەكانی باكوری سوریا، دوای ئەوەی توركیا بە درێژایی دەیەی رابردوو كاری لەسەر بنیادنانی  ناوچەی ئارام كردووە. چارەسەری كێشەی پەنابەران بەشێوەیەكی مرۆیی و ئەخلاقی دەكرێت بەجۆرێك تەریبی دۆخی ئابوری توركیا بێت, كە میوانداری زیاتر لە سێ‌ ملیۆن پەنابەری جەنگی سوریای كردووە. سەرۆک کۆماری تورکیا،  هەینی رابردووش وتی، دەكرێت كۆبونەوە لەگەڵ ئەسەد هاوكاربێت لە گێڕانەوەی پەیوەندیە دووقۆڵییەكان، توركیا لەدوای جەنگی ناوخۆی سوریاوە لە ساڵی 2011 پەیوەندیەكانی لەگەڵ سوریا بچڕاندو پشتیوانی یاخیبووەكانی كرد، كە هەوڵی رووخاندنی رژێمی ئەسەد دەدەن. لەم بارەیەوە دوێنێ سێشەممە، 2ی تەمووزی 2024، عەلی یرلیكایا، وەزیری ناوخۆی توركیا لە تویتێکدا رایگەیاند، پۆلیسی وڵاتەكەی 474 كەسی تێوەگلاویان لەو هێرشانە دەستگیركردووە، كە رەوەندی سوری لەسەرانسەری توركیا كردووەتە ئامانج، كە شەوی یەك شەممەی رابردوو ئەنجامدرا. وتیشی، موڵك و ماڵ ئۆتۆمبیلی سوریەكان رووبەڕوی كاری تێكدەرانەو سوتاندن بووەوە لە ویلایەتی قەیسەری ناوەڕاستی ئەو وڵاتە، بەهۆی بڵاوبونەوەی دەنگۆی دەستدرێژیكردنی پیاوێكی سوری بۆ سەر منداڵێك لە تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان. هەر لەم بارەیەوە، ئاژانسی هەواڵگری توركیا لە بەیاننامەیەكدا ئەوەی خستەڕوو، كارە توندوتیژیەكان گەیشتووەتە هەرێمەكانی، هاتای و غازی عەنتاب و قۆنیاو بۆرسەو ناوچەیەك لە ئەستەنبوڵ، كە تیایدا ژماریەك هاوڵاتی سوری برینداربوون. ئەوەش وایكرد، سەدان هاوڵاتی سوری توڕە بڕژێنە سەر شەقامەكانی چەندین ناوچە لە باكوری خۆرئاوای سوریا, كە چەكدارە یاخیبووەكان كۆنتڕۆڵیان كردووەو توركیا هەزاران سەربازی لەو ناوچانە بڵاوكردووەتەوەو, كردوویەتی بەناوچەی هەژموونی خۆی، بەجۆرێك رێگە بە رژێمی سوریا نادات بگەڕێتەوە ئەو ناوچانە. هاوکات لەسەر ئەم پرسە بەرپرسێكی ناوچەكە سنوریەكان بە ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرزی راگەیاندووە، توركیا لەوەڵامی ئەو كردەوانەدا دەروازەی"باب ئەلهەوا"ی سنوریی بۆ كاتێكی نادیار دواخستووە، كە دەروازەیەكی سەرەكی بازرگانی و گواستنەوەیە بۆ زیاتر لە سێ‌ ملیۆن هاوڵاتی, هاوشانی "باب ئەلسەلام"و دەروازە بچوكەكانی تر. جێگای ئاماژەیە، شاری عەفرینی سنوریی، بووە شانۆی توندترین پێكدادان، كە تیادا لایەنی كەم چوار كەس لە تەقەی نێوان خۆپیشاندەرە چەكدارەكان و هێزەكانی توركیادا كوژران. ئەمەش لە کاتێکدایە، لەناوچەكانی تریش بەریەككەوتن و پێكدادانی چەكداری روویداوەو هاوڵاتیانیش لەچەند شارۆچكەیەك بە بەرد پەلاماری هێزەكانی توركیایان داوەو، ئاڵای توركیا لەسەر هەندێك لە نوسینەگەكان پارچە پارچە كردووە. رۆیتەرز ئاماژەی بەوەشداوە، چەندین بەرپرسی توركیا ئەو ئاڵۆزیانەیان لە سوریا بە وروژاندن و كاری ئیستفزازی ناوبردووە. وەزارەتی دەرەوەیی تورکیا ئەوەی خستۆتەڕوو، هەڵەیە رووداوە خەمناكەكان كە لە ولایەتی قەیسەری روویداوە، بكرێتە بنەمایەك بۆ كاری وروژاندن و دەستدرێژی لە دەرەوەی سنورەكانمان. سەرچاوە، ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز، درەو

  هاوڵاتی   دە ساڵ تێئەپەڕێت بە سەر ئەو کاتەدا کە میلیشیاکانی داعش هێرشیان کردە سەر شەنگار و هەوڵیاندا ئیزەدییەکان لە شەنگار لە ناو ببەن. هێزەکانی داعش بەهەزاران پیاوی ئێزەدیان کوشت، دەستدرێژی سێکسیان کردە سەر کچان و ژنانی ئێزەدی، کردیانن بە کەنیزەک و وەک کۆیلە هەڵسووکەوتیان کرد لەگەڵیان. ئەو کەسانەی لەو هێرشە رزگاریان بووەو ماونەتەوە ئێستا ئالنگارییەکی نوێیان لەبەردەمە. دەوڵەتی عێراق دەیهەویت کەمپی ئاوارە ئێزەدییەکان لە هەموو عێراق کۆ بکاتەوەو ئەوان بگەڕێنێتەوە بۆ ئەو ناوچەیەی کە لێی هەڵهاتوون. چەند ژنێکی ئێزەدی کە لەو سەردەمە کارەساتبار و پڕتوندووتیژییە رزگاریان بووە و لە یەکێک لەو کەمپانەدا ئەژین، ئێستا لە چوارچێوەی گرووپی مووسیقا و لەگەڵ کۆڕێکی مووزیک سەردانی بەریتانیایان کردووە. ئەوان دەیانهەوێت لەم رێگاوە هەم پاشخانی کەلتووری خۆیان نمایش بکەن و هەم باس لە دۆخی کارەساتباری کۆمەڵگەی ئێزەدییەکان بکەن کە کەمایەتییەکی نەتەوەیین لە ناوچەکە و مێژوویەکی کۆنیان هەیە. ئەمیرە یەکێکە لەو کچانە، ئەو کاتە باس لە تووندوتیژییە تۆقێنەرەکانی میلیشیاکانی داعش ئەکات لەو کاتەی کە زێدی دایک و باوکی ئیزەدییەکانیان لە ساڵی 2014 داگیرکرد، دەست ئەکات بە گریان و فرمێسک بە گۆنایدا دێتە خوار. دەیەیەک بەسەر ئەو رۆژەدا تێئەپەڕێت کە داعش هێرشیان کرد، بەڵام برینەکانی ئەمیرە نوێ و بەسۆن. ئەو دەمەی پیاوانی ئێزەدی درانە بەر دەستدڕێژ و کوژران و ژنان و کچانی ئێزەدی دەستدرێژی سێکسیان کرایە سەر و کرانەکۆیلە، ئەمیرە توانی لە زێدی خۆی هەڵبێت و پەنا بباتە بەر کێوەکان. بەڵام دوو خوشکی لەوێ مانەوەو ناچار بوون لە شوێنی ژیانی هێزەکانی داعشدا ببن بە خزمەتکار و کەنیزەک. داعش ئێزەدییەکانی بە "شەیتانپەرەست" ناو ئەبرد.       ئەمیرە ئەڵێت، بە پێچەوانەی بەشێکی زۆر کۆیلە و کەنیزەکەکان، دەستدرێژی سێکسی نەکرایە سەر خوشکەکانی، لەبەر ئەوەی پێشتر مێردیان کردبوو. بەڵام، یەکێک لە خوشكەکانی کە مێردەکەی لە لایەن داعشەوە کوژرابوو، بەردەوام بە شێوەی رۆژانە ئەشکەنجە درابوو، لێیان دابوو.   بە شێوەیەکی زاڵمانەی هەڕەشەی لێکراوە، وەهایان ئەشکەنجە داوە کە وەسف ناکرێت. ئەمیرە ئەڵێت:" خوشکەکەی 15 رۆژ بەر لەوەی بە دیل بگیردرێت مناڵی بووە. پێیان وتووە  ، مناڵەکەت ئەکوژین و ناچارت ئەکەین گۆشتەکەی بخۆی". ئەمیرە ئەو کاتەی باسی خوشکەکەی "دەلال"ی ئەکرد، دەنگی نزم کردەوەو وەک سرتە سرت قسەی ئەکرد. ئەمیرە ئەیگوت، دەلالی خوشکی ئەو دەمەی دەستگیرکرا سکی پڕ بوو، مناڵە تازەبووە کچەکەی لە ٥ مانگیدا لە دەستدا، لەبەر ئەوەی شیری نەبوو پێی بدات. دەلال هەوڵیداوە خۆی بکوژێت، بەڵام کوڕە 4 ساڵەلەی بەری پێگرتووە. ئەمێر ئەڵێت :" کوڕە چوار ساڵەکەی پێی وتووە، دایکە تکایە مەمانکوژە، وەرە لێرە هەڵبێین". رۆژێک دەلال تەماتەیەکی لە بەفرگرەکە هەڵگرت و دای بە مناڵەکەی، داعشییەکان تەمبێیان کرد. ئەو و دوو مناڵەکەیان بۆ یەک حەوتوو لە ژوورێک دەستبەسەرکرد و زیندانیان کردن، بێ ئەوەی خواردنیان پێ بدەن. تەنها کارتۆنێک شیر و بتڵێ بچووک ئاویان پێ دابوون. ئەوەی کە دەوڵەتی عێراق لە بەرنامەیدایە ئەو کەمپانە کۆ بکاتەوە کە دەیان هەزار ئێزەدی لە ساڵی 2014 ەوە تێیدا دەژین، لە زۆر رووەوە بووە بە جێی نیگەرانی و ترسی ئیزەدییەکان. ئەو خزمەتگوزارییە کەم و سنووردارەی کە لە ئێستادا لە کەمپەکان هەیە بڕیار وایە تا کۆتایی تەمووزی ئەمساڵ کۆتاییان پێ بێت و نەمێنن. تەنها ئەوەیە پارەیەکی کەمیان پێ ئەدرێت بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ شەنگار. بۆ ئەو شوێنەی بە کۆمەڵ کوژران. ڤیان دەخیل، تەنها نوێنەری ئێزەدییەکان لە پەرلەمانی عێراق بە بی بی سی وتووە:" دۆخەکە لەوێ کارەساتبارە. زۆر گرووپی چەکداری لێیە و هێزە دەوڵەتییەکانی عێراق لەوی لاوازن". ڤیان دەخیل ئەڵێت ، بەشی زۆری شەنگار وێرانەیە، خانوو، خوێندنگە و نەخۆشخانە و هیچ شتێکی لێ نییە". ئاژانسی پەنابەرانی نەتەوەیەکگرتووەکان بە باسکردن لە کێشە و نیگەرانییە هاوشێوەکانی ئێزەدییەکان، باس لەوە ئەکەن نابێ کەمپی ئێزەدییەکان بە زۆر دابخرێن. فەرها بەهۆیەر، وتەبێژی ئاژانسی پەنابەران لە عێراق ئەڵێت :" نابێ هیچ کەس بە زۆر بگەڕێندرێتەوە بۆ شوێنێک کە رەنگە لەوێ گیانی بکەوێتە مەترسییەوە، زیانی گەورەی پێ بگات، یان ئەوەی خزمەتگوزاری سەرەتایی وەک ئاو، چاودێری تەندروستی، شوێن و کاری تێدا نەبێت کە بە یارمەتی ئەوانە بتوانێت ژیانێکی سەربەرزانەی ببێت". ئەم ئاژانسە ئەڵێت ، نیگەرانە لەوەی ژمارەیەک لە ئاوارەکانی شەنگار سەرەنجام هیچ چارەیەکیان نەبێت جگە لەوە لەو کەمپانەدا بمێننەوە بێ ئەوەی هیچ خزمەتگوزارییەکیان پێ بگات. هەدیەی 28 ساڵ تەمەن یەکێکە لەو ئەندامانەی گرووپی مووزیک کە بە هاوکاری و هاوئاهەنگی " ناوەندی خێرخوازی عمار" سەردانی بەریتانیای کردووە. هەدیە بە BBC وتووە، پێش 2014 ئەو هەموو شتێکی هەبوو، لەوانە خانوویەکی گەورە.   ئێستا ئەو و بنەماڵەکەی  لە خێمەیەکی 3.4 دا وەک زیندانی ئەژین، لە هاویندا زۆر گەرم و لە زستانا زۆر ساردە. بەڵام لانیکەم ئەوەیە لەوێ هەست ئەکەن پارێزراون. هەدیە ئێستاش لە فۆبیای ئەو بیرەوەرییە تاڵ و ترسناکانەی سەردەمی داگیرکردنی شەنگار لە لایەن داعشەوە دەژی، بە تایبەت ئەوەی کە کچەمامەکەی "غەزاڵ" بەسەریدا هاتووە بووە بە خەمێکی گەورە بۆ ئەم. هەدیە ئەڵێت، کاتێک غەزاڵ لە لایەن داعشەوە بە دیل گیردرا، 8 ساڵی تەمەن بوو. دووساڵ دواتر ناچار کرا شوو بە یەکێک ئەندامانی داعش بکات. کاتێک ساڵی 2020 و لە تەمەنی 14 ساڵیدا رزگار کرا، دوو مناڵی هەبوو. ناچار کرا جێیان بهێڵێت. بە وتەی هەدیە، داعشییەکان مێشکی "غەزاڵ"یان شۆردبۆوەو لای وابوو ئێزەدییەکان کەسانێکی خراپن. غەزاڵ کە ئێستا 18 ساڵی تەمەنە، لە باری دەروونییەوە تێکچووەو گۆشەگیرە. خوشکەگەورەی غەزاڵ کە ئێستا ئەبێ 19 ساڵی تەمەن بێت، یەکێکە لەو سەدان و هەزاران کچ و ژنە ئێزەدییەی کە بێسەروشوێنن. زەهرا عەمرە کە بەڕێوەبەری نووسینگەی " دامەزراوەی خێرخوازی عەمار"ە لە شاری دهۆک، لەگەڵ ئەم گرووپە مووزیکە وەک وەرگێڕ هاتۆتە بەریتانیا، زۆر گلەیی هەیە لەوە کەمتەرخەمی هەیە بەرامبەر بەو ژنانەی بێسەرو شویةن و ئەڵێت :" کەس بیر لەوە ناکاتەوە ئەوان بگەڕێنێتەوە". زەهرا ئەڵێت :" کەس یارمەتیمان نادات بە شوێن خوشکەکانماندا بگەڕێین. ژمارەیەکی زۆر لە هێزەکانی داعش لە زیندانەکان ئازاد کراون. ئەو کاتەی داحش هات کەس یارمەتی نەداین و ئێستا داوامان لێدەکەن بگەڕێینەوە بۆ شەنگار". لە ئابی 2014 و ئەو کاتەی داعش هێرشی کردە سەر شەنگار، زەهرا هاوپۆلی و هاوڕێکانی خۆی لەدەستدا. دایەگەورە لە لایەن داعشییەکانەوە کوژرا، لەبەر ئەوەی لاواز بوو و توانای ئەوەی نەبوو هەڵبێت و پەنا بباتە کێوی شەنگار. دەیان هەزار ئێزەدی لە کاتی هێرشی داعش پەنایان هێنایە ئەم کێوە. زەهرا ئەڵێت، زیاتر لە هەموو شت، ئەو داهاتووەیان لە دەست چوو کە خۆی و هاوڕێکانی پلانیان بۆ دانابوو. ئەڵێت ئەم هێرشە کاریگەری گەورەی دەروونی لەسەر هەست و دەروونی هەموان داناوە، کاریگەرییەکی قووڵ. زەهرا ئەڵێت:" ئێمە هەست بە ئاسایش ناکەین، متمانەمان بە کەس نییە"

هاوڵاتی حەوتووی رابردوو رۆژنامەی " بیڵد"ی ئەڵمانی لە زاری چەند سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە ئەوەی بڵاو کردەوە کە جەنگی ئیسرائیل دژی حزبوڵڵا لە ناوەڕاستی مانگی تەمووزدا دەست پێدەکات، ئەم رۆژنامەیە بەئاماژە بەوەی کە ئیسرائیل بە هەموو شێوەیەک خۆی بۆ ئەم جەنگە ئامادە کردووە باسی لەوە کرد، دوای 7ی تشرینی یەکەم و دەستپێکی جەنگی غەزە، حزبوڵڵای لوبنان بە نیشانیە پشتیوانی لە حەماس، بەردەوام بە شێوەی پچڕ پچڕ هێرش ئەکاتە سەر ناوچە سنوورییەکانی ئیسرائیل، لە بەرامبەردا ئیسرائیل بەردەوام بنکە و دامەزراوەکانی حزبوڵڵا لە لوبنان ئەکاتە ئامانج. هێرشە بەردەوامەکانی حزبوڵڵا بەرپرسانی ئیسرائیلی بەو قەناعەتە گەیاندووە کە پێویستە مەترسی حزبوڵڵا نەهڵێدرێت و حزبوڵڵا لەناو ببرێت. ئەمەش بە نیشانەی دەستپێکی جەنگێکی گەورە و بەربڵاو دەزانرێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستو ئەگەری ئەوە هەیە جەنگەکەپەرە بستێنێ و ناوچەکە بگرێتەوە. دوو جەمسەری دیاری جەنگەکە، ئیسرائیل و ئێران هەرکامەیان بە شێوەیەک باس لەوە ئەکەن خۆیان بۆ ئەم جەنگە ئامادە کردووەو ئامادەن بچنە ئەم جەنگەوە. لێرەدا باس لە ئامادەکارییەکانی لایەنەکان و هەڵوێستەکانیان ئەکرێت لەئەگەری دەستپێکی ئەم جەنگە. راوێژکاری عەلی خامنەیی: ناچارین شان بە شانی حزبوڵڵا بچینە جەنگەوە کەمال خەڕازی راوێژکاری عەلی خامنەیی رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی لە وتووێژ لەگەڵ رۆژنامەی " فایننشاڵ تایمز" کە رۆژی سێ شەممە 2ی تەمووز بڵاو کراوەتەوە وتوویەتی، ئەگەر ئیسرائیل هێرشی بەربڵاو بکاتە سەر حزبوڵڵای لوبنان، مەترسی ئەوە هەیە کە جەنگێکی ناوچەیی دەست پێ بکات و کۆماری ئیسلامی و "بەرەی بەرگری" بە هەموو شێوەیەک پشتیوانی حزبوڵڵا ئەبن. راوێژکاری خامنەیی لە وتووێژ لەگەڵ فایننشاڵ تایمز وتوویەتی :" تاران نایهەوێت جەنگێکی گەورە لە ناوچەکە دەست پێ بکات، بەڵام ئەگەری ئەوە هەیە جەنگ هەموو ناوچەکە بگرێتەوە، هەموو وڵاتەکان لەوانە کۆماری ئیسلامیش ئەچبە ئەو جەنگەوە" کەمال خەڕازی دەرباری پشتیوانیکردن لە حزبوڵڵای لوبنان وتوویەتی :" ئێمە ناچارین پشتیوانی لە حزبوڵڵا بکەین و هیچ چارێکمان نییە جگە لە پشتیوانیکردنی " خەڕازی هەروەها وتوویەتی ، جەنگی بەربڵاو لە بەرژەوەندی کەسدا نییە، نە ئێران، نە ئەمریکا". وەزیری دارایی ئیسرائیل: ئێران پلانی لەناوبردنی ئیسرائیلی هەیە وەزیری دارایی ئیسرائیل رۆژی دووشەممە 1ی تەمووز لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، کۆماری ئیسلامی پلانێکی داڕێژراوی هەیە بۆ لەناوبردنی ئیسرائیل. بێزالیل سمۆتریچ (Bezalel Smotrich) وەزیری دارایی ئیسرائیل هەروەها باسی لەوە کرد ئێران دەیهەوێت دەستی بە چەکی ئەتۆمی بگات بۆ ئەوەی بوونی خۆی گەرەنتی بکات. وەزیری دارایی ئیسرائیل لە کۆنفرانسی رۆژنامەی (مەکۆر ریشۆن) دا وتی، بەرنامەی کۆماری ئیسلامی ئەوەیە بە بێ بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی ئیسرائیل لە ناو ببات. سمۆتریچ باسی لەوە کرد ، کۆماری ئیسلامی بە مووشەکباران کردنی ئیسرائیل لە تاران و ناوچەکانیتری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە کە پێگەی هەیە لەو شوێنانە دەیهەوێت ئیسرائیل لە ناو ببات. بە پێی وتەی وەزیری دارایی ئیسرائیل، کۆماری ئیسلامی دەیهەوێت لەگەڵ دەستپێکردنی هێرشی مووشەکی بۆ سەر ئیسرائیل، لە چەند بەرەوە هێرشی زەمینی بکاتە سەر ئەو وڵاتە. وەزیری دارایی ئیسرائیل هەروەها وتی، ئەبێ ئیسرائیل وەڵامی گونجاوی هەبێت بۆ هێرشەکانی ئێران و بەر لە هەرشتێک هەوڵ بدات بۆ لەناوبردنی کۆماری ئیسلامی و هاوکات هەوڵ بدات سەرجەم هێزەکانی سەر بە کۆماری ئیسلامی لە ناوچەکە لە ناو ببات و ئەبێ بە هەردوو شێوازی سەربازی و سیاسی ئەم کارە بکرێت. وەزیری دارایی ئیسرائیل هەروەها وتی، حەماس و حزبوڵڵای لوبنان دوو هێزی بریکاری کۆماری ئیسلامین، کەوایە سەرەتا ئیسرائیل ئەبێ وەها حەماس تێک بشکێنێت کە بۆ چەند ساڵ نەتوانێت هەستێتەوەو هەڕەشە بێت بۆ سەر ئیسرائیل. وەزیری دارایی ئیسرائیل هەروەها دەربارەی هێرشەکانی حزبوڵڵا لە باکووری ئیسرائیل وتی، پێویستە حزبوڵڵا لە یارییەکە دوور بخرێتەوە، بە شێوەیەک کە تا چەند ساڵ نەتوانێت هەڕەشە بێت بۆ سەر ئیسرائیل لە چوارچێوەی بەرنامەکانی کۆماری ئیسلامیدا. ئەمریکا نیگەرانی ئەم جەنگەیە لە حەوتووەکانی رابردوودا ئەگەری دەستپێکی جەنگێکی بەربڵاو بووە بە هۆی نیگەرانی وڵاتانی رۆژئاوایی و بە تایبەت نیگەرانن لەوەی کە ئاخۆ ئێران هەڵوێستی چۆن ئەبێت لە ئەگەری دەستپێکی وەها جەنگێکدا. لۆئید ئۆستێن، وەزیری بەرگری ئەمریکا، حەوتووی رابردوو لەگەڵ وەزیری بەرگری ئیسرائیل کە سەردانی ئەمریکا کردبوو کۆبۆوە. وەزیری بەرگری ئەمریکا نیگەرانی خۆی دەربڕی لە هێرشە بەردەوامەکانی حزبوڵڵا بۆ سەر ئیسرائیل لەم مانگانەی دواییدا و وتی ئەمە رەنگە ببێت بە هۆی ئەوەی ئیسرائیلی و لوبنانییەکان بچنە جەنگێکی نەخوازراوەوە، جەنگێک کە کارەساتی بۆ لوبنانییەکان لێ ئەکەوێتەوە. ئەسۆشەیتێدپرێس رۆژی یەکشەممە 30 حوزەیران لە راپۆرتێکدا لەمبارەوە نووسیبووی، لەگەڵ ئەوەی وڵاتانی نێوانگیر هەوڵ دەدەن رێکارێکی سیاسی بۆدزنەوە بۆ ئەوەی حزبوڵڵا لە سنوورەکانی ئیسرائیل دوور بکەنەوە، بەرپرسانی ئەمریکایی و ئەورووپی حزبوڵڵایان ئاگادار کردۆتەوە ئەگەر ئیسرائیل بچێتە ئەم جەنگەوە، نابێ دڵخۆش بن بەوەی واشنگتۆن یان هەر وڵاتێکیتر رێبەرانی ئیسرائیل کۆنتڕۆڵ بکەن. وەفدی ئێران لە نەتەوە یەکگرتووەکان هەڕەشە ئەکات وەفدی نوێنەرایەتی کۆماری ئیسلامی لە نەتەوە یەکگرتووەکان لە نیۆیۆرک رۆژی 28ی حوزەیران، لە پەیامێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی X هەڕەشەیان لە ئیسرائیل کرد و باسیان لەوە کرد ئەگەر وەها جەنگێک رووبدات، جەنگێکی وێرانکەر ئەبێت و ئەنجامی خراپی بۆ ئیسرائیل ئەبێت. دەرئەنجام: ئێران و ئیسرائیل هەرکامەیان بە شێوەیەک خۆیان بۆ ئەم جەنگە ئامادە کردووە. ئێران حزبوڵڵای لوبنان وەک گەورەترین هێزی پرۆکسی خۆی لە ناوچەکە ئەبینێت و تێکشکانی حزبوڵڵا بە تێکشکانی خۆی ئەبینێت. ئێرانییەکانی دوای جەنگی عێراق- ئێران هەوڵیانداوە جەنگ لە سنوورەکانی خۆیان دوور خەنەوە. بەڵام ئەمجارە پێدەچێت نەتوانن خۆیان لەم جەنگە دوور بگرن.

هاوڵاتی یەکەم دیبەیتی دوو پاڵێوراوی سەرۆککۆماری ئێران بۆ قۆناغی دووهەمی سەرۆککۆماری کە رۆژی هەینی 5ی تەمووز بەڕێوە ئەچێت ، لە ژێرناوی کەلتووری- سیاسی، ئێوارەی دووشەممە 2ی تەمووز بەڕێوەچوو. مەسعوود پزشکیان و سەعید جەلیلی دوو پاڵێوراوی سەرۆککۆماری کە زۆرترین دەنگیان بە بەراورد لەگەڵ محەممەدباقر قالیباف و مستەفا پوور محەممەدی هێنابوو، گەیشتنە قۆناغی دووهەم بۆ دیاریکردنی جێگرەوەی ئیبراهیم رەئیسی. ئەم دوو پاڵێوراوە رۆژی دووشەممە 2ی تەمووز لە یەکەم دیبەتی تەلەفیزیۆنیدا بەشداریان کرد . گرینگترین تایبەتمەندی گەڕی یەکەمی هەڵبژاردنەکان، بەشدای کەمی خەڵک بوو کە بە پێی ئامارە حکوومەتییەکان زیاتر لە 60% خەڵک بەشداریان نەکردووە لە هەڵبژاردنەکاندا، ئەمە خاڵێک بوو هەردوو پاڵێوراو دانیان پێدانا و باسیان لە بەشداری کەمی خەڵک کرد لە هەڵبژاردنەکاندا. بە پێی ئامارە حکوومەتییەکان 40% خەڵک بەشداری هەڵبژاردن بوو، پارێزگای سنە کەمترین ئاماری بەشداری کردنی هەبووە لە هەڵبژاردنەکاندا کە نزیک23% ی خەڵکی پارێزگای سنە بەشداری هەڵبژادنبوون. هەروەها ناو شاری تارانیش 23% خەڵک بەشداریان کردووە. بە پێی ئامارە نافەرمییەکان ژمارەی بەشداریکردنی خەڵک لە هەڵبژاردنەکان لەوە کەمتر بوەو بە زۆر هۆکار گومان خراوەتە سەر ئەو رێژەیەی حکوومەت رایگەیاندووە. نزمترین ئاستی بەشداریکردن سەعید جەلیلی پاڵێوراوی باڵی بناژۆخوازە توندڕەوەکان لەم دیبەیتەدا کە تایبەت بوو بە پرسی " سیاسی- کەلتووری"ییەکان، لەگەڵ ئەوەی دانی بەوەدا نا کە خەڵک زۆر کەم بەشداری هەڵبژاردنەکانیان کردووە ، لە وەڵامی پرسیاسی یەکەمی پێشکەشکارەکەدا باسی لەوە کرد ئەوەی کە پاڵێوراوەکان بەرنامەیەکی روونی ئابووری- کۆمەڵایەتییان نەبووە هۆکار بووە بەوەی خەڵک دڵسارد بن و بەشداری هەڵبژاردنەکان نەکەن. جەلیلی هەروەها باسی لە نەبوونی خزمەتگوزاری لە شوێنە دوورەکان و گوندەکان کرد و وتی :" ناکرێت لە سەردەمی هەڵبژاردندا سندووقی دەنگدان بە کۆپتەر ببرێتە دوورترین گوندەکان، بەڵام لە کاتەکانیتردا لە بیربکرێن، ئەمە هۆکارە بەوەی ئەو خەڵکە متمانەیان نییە و بەشداری هەڵبژاردن ناکەن". پزشکیان کە لە لایەن ریفۆرمخوازکانەوەو بە تایبەت محەممەد خاتەمییەوە پشتیوانی ئەکرێت بەر لەوەی وەڵامی پرسیاری یەکەم بداتەوە، ئەو دەنگۆیانەی بە ناڕاست زانی کە باس لەوە کراوە نرخی بەنزین زیاد ئەکات یان ئەوەی لە لایە مناڵەکانییەوە سووکایەتی بە مەولەوی عەبدولحەمید ، پێشنوێژی سوننەکانی زاهیدان کرابێت. دواتر بە ئاماژە بە بەشداری کەمی خەڵک لە هەڵبژاردنەکان وتی :"کاتێک مافی خەڵک لە بەرچاو ناگیردرێت، کاتێک دەنگی خەڵک نابیسترێت... خەڵک ئامادە نین بەشداری هەڵبژاردن بن". خەڵک ناڕازین پزشکیان لە بەشێکیتر لە قسەکانیدا باسی لەوە کرد، " خەڵک لێمان ناڕازین، رۆژ لەگەڵ رۆژدا خەڵک بە هۆی گرانییەوە، بە هۆی هەڵسووکەوتمان لەگەڵ کچان، بە هۆی فیلتەر کردنی ئەنتەرنێتەوە، خەڵک لێمان دوور ئەکەونەوەو پشتیوانی خەڵکمان لە دەستداوە". پزشکیان هەروەها ئاماژەی بە هەڵاواردن لە کۆمەڵگای ئێراندا و وتی :" نابێ ئەو کەسانەی کە سەر بە هیچ لایەن و گرووپێک نین، لە کۆمەڵگا دوور بخرێنەوەو جێگەیان نەبێت، نابێ کورد و سوننە و عەرەبەکان لە پۆستەکان دوور بخرێنەوە لەبەر ئەوەی کوردن، سوننەن، یان عەرەبن". لە بەرامبەردا جەلێلی ئەم قسانەی پزشکیانی بە وەعدو بەڵێنی سەردەمی هەڵبژاردن ناوبرد و وتی نابێ مامەڵە بەم شتانەوە بکرێت. جەلیلی هەروەها باسی لەوە کرد پزشکیان و کەسەکانی دەورووبەری جەلیلی بە توندڕەو و " تاڵبان" ناو ئەبەن، ئەمەش کێشەکان قووڵتر ئەکاتەوەو یارمەتیدەر نییە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی خەڵک. پزشکیان بەڵام لە وەڵامی پرسیاری دووهەمی پێشکەشکارەکە دەربارەی ململانێکانی سەردەمی هەڵبژاردن، بێ ئەوەی راستەوخۆ پرسیاری جەلیلی بداتەوە ئاماژەی بەوەدا لایەنگرانی جەلیلی لە شاری تەورێز هێرشیان کردۆتە سەر یەکێک لە لایەنگرانی بە باتۆمی کارەبایی. لە بەرامبەردا جەلیلی لەگەڵ ئەوەی دژی ئەو رەفتارەی لایەنگرەکانی بوو وتی :" رەنگە لەم کاتانەدا کەسانێک بێن بۆ شێواندنی دۆخەکە، وەها کارێک بکەن". شۆڕشی ژینا مەسعوود پزشکیان لە بەشێکیتر لە قسەکانیدا بە بێ ئاماژە بە هۆکارەکان و ئاخێزگەکانی بزووتنەوەی " ژن، ژیان، ئازادی" ئاماژەی بە ناڕەزایەتییەکانی 2022 دا لە ئیران و رەخنەی لەوە گرت کە ژمارەیەکی زۆر لە مامۆستایان، خوێندکاران و قوتابیان لە سەردەمی سەرۆککۆماری ئیبراهیم رەئیسی و لەو کاتەدا لە سەر کار دەرکراون یان ئەوەی دوورخراونەتەوە لە خوێندن و هەروەها وتی :" خەڵک ئەگەر لەگەڵ ئێمە بوون مافی ئەوەیان هەیە بێنە سەرشەقام، بەڵام ئەگەر لەگەڵ ئێەم نەبوون و ناڕازی بوون لە هەڵسووکەوتمان، لەگەڵ ئەوەی هاتنە سەر شەقام دەیانگرینو دەیانخەینە زیندانەوە". لە بەرامبەردا سەعید جەلیلی بە ئاماژە بە ناڕەزایەتییەکان باسی لەوە کرد بۆ بیستنی قسەی خوێندکار و مامۆستاکان لەو کاتەدا سەردانی زانکۆکانی کردووە. بەڵام ئەویش بەهەمانشێوەی پزشکیان ئاماژەی بە هۆکارەکانی ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانەکانی 2022 نەدا کە بە شۆڕشی " ژن، ژیان، ئازادی" ناسراوبوو. جەلیلی بە ئاماژە بەو رێکارانەی گیراوەتە بەر بۆ سەرکوت و وەڵامدانەوەی ناڕەزایەتییەکان، خۆی بوارد لەوەی وردەکاری ئەو رێکارانە و شێوەی هەڵسووکەوت لەگەڵ خۆپیشاندەران باس بکات. فیلتەرکردنی ئەنتەرنێت یەکێک لەو پرسانەی کە لە رۆژی یەکەمی دیبەیتی نێوان دوو پاڵێوراوی سەرۆککۆماری ئێراندا باسی کرا، فیلتەرکردنی ئەنتەرنێت بوو. بابەتێک کە لە ئێران زۆر گرینگی پێ ئەدرێت. سەعید جەلیلی لەگەڵ ئەوەی پشتیوانی کرد لەوەی کە ئەنتەرنێت فیلتەر بکرێت باسی لەوە کرد پێویستە ستاندارێک دابنرێت و جۆری فیلتەرکردن رێک بخرێت. مەسعوود پزشکیانیش بە هەمانشێوە باسی لەوە کد لە هەموو دونیا سنووردار کردن هەیە، پزشکیان هێرشی کردە سەر ئەو کەسانەی کە مامەڵە بە فیلتەرشکێنەکانەوە ئەکەن و رەخنەی لەوانە گرت کە فیلتەرشکێن ئەفرۆشن، هەروەها باسی لەوە کرد بەشێک لە کار و پیشەکان بە هۆی فیلتەرکردنی ئەنتەرنێتەوە کێشەیان بۆ دروست بووە. جەلیلی لەبەشێکیتر لە قسەکانیدا بە ئاماژە بەوەی ئاگاداری وردەکارییەکانی وڵات و پرسە گرینگەکانی وڵاتە وتی :" ئەگەر ئەتهەوێت لە وەها جێگە و پێگەیەکدا بیر ئەبێ ئاگاداری پرسە گرینگەکانی کۆمەڵگا بیت، ناکرێت لەسەر بنەمای دوو گە‌عدە و سێ دانیشتنی سیاسی، قسە بکەیت و باس لە پرسەکانی وڵات بکەیت". جەلیلی باسی لەوە کرد، سەرۆککۆمار، بەرپرسی جێبەجێکردنی کار و بارەکانی وڵاتە، ئەو کاتە سەرکەوتوو ئەبێت کە ئاگاداری بابەتەکان بێت و زانیاری تەواوی لەسەریان هەبێت. رێککەوتی ئەتۆمی، FATFو وڵاتانی زلهێز یەکێکیتر لە پرسە گرینگەکان کە لە دیبەیتی رۆژی یەکەمدا باسی لێوەکرا، پرسی ریککەوتنی ئەتۆمی (بەرجام) و پەیماننامەی FATF و پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی زلهێز بوو. جەلیلی لە بارەوە ئاماژەی بە تواناکانی خۆی دا لە بواری سیاسەتی دەرەکیدا و هەروەها بەرگری کرد لە هەڵوێستەکانی خۆی دەربارەی پرسی رێککەوتنی ئەتۆمی. جەلیلی کە بەردەوام رەخنەی هاتۆتە سەر بەوەی کە بە هۆی هەڵوێستەکانییەوەو هەروەها ئەوەی کە ئاگاداری پرسی رێککەوتنی ئەتۆمی نەبووە، بە یەکێک لە هۆکارەکانی شکستی رێککەوتننامەکان ناوی براوە، بەرگری لە هەڵوێستەکانی خۆی کرد و رایگەیاند نابێ ئێمە وەک "قەرزدار" چاومان لێ بکرێت، ئێمە " خاوەن قەرز"ین و ئەبێ دەنگمان دلێرتر بێت. جەلیلی وتی :" ئاژانسی نێونەتەوەیی وزەی ئەتۆم 15 جار راگەیاندووە کە ئێمە ئەرکەکانی خۆمان جێبەجێکردووەو لایەنی بەرامبەر کەمتەرخەم بووە و جێبەجێی نەکردووە. ئێمە دەبێ بەرامبەر بە "قەرزدار" بزانین، ئەگەر لاتان وایە رێککەوتننامەی ئەتۆمی (بەرجام) ئەبێ بەردەوام بێت دەبێ لایەنی بەرامبەر، واتە وڵاتانی زلهێز، ئەرکەکانی خۆیان جێبەجێ بکەن". پزشکیان لە بەرامبەردا هێرشی کردە سەر جەلیلی وتی ، کێشەکە بە هۆی کەسانێکەوەیە کە زانیاریان لەو بارەوە نییە، بەڵام بەردەوام باس لە خەڵک ئەکەن. پزشکیان هەروەها وتی، ئێمە ناتوانین درگای قەفەسەکە دابخەین و پەیوەندیمان لەگەڵ دونیا نەبێت. پزشکیان لەگەڵ ئەوەی باسی لەوە کرد ئەگەر هاتوو گەمارۆکان بەردەوام بوون، پێویستە خۆڕاگر بین لە باری ئابوورییەوە، بەڵام باسی لەوەش کرد ئەگەر کێشەی رێککەوتنی ئەتۆمی و پەیوەست بوون بە AFTA چارەسەربێت، رەنگە بکرێت بەر بە زیانێکی گەورەی رۆژانەی 1 تریلیۆن تمەنی بگیردرێت. پزشکیان باسی لەوە کرد بە هۆی دوورکەوتنەوە لەو رێککەوتننامانە، هەموو رۆژێک 1 تریلیۆن تمەن زیانمان پێ ئەگات. ڕێکخراوی AFTA رێکخراوێکی نێودەوڵەتییە بۆ خەبات دژی سپیکردنەوەی پارە و پشتیوانی ماڵی لە تیرۆریسم. ئەم رێکخراوەیە ئێرانی خستۆتە لیستی رەشی خۆیەوەو داوا لە هەموو وڵاتان ئەکات دڵنیابن لەوەی ئێران پارە سپی ناکاتەوە یان ئەوەی بەرێگای سیستەمی بانکی ئێرانەوە پشتیوانی لە تیرۆریسم نەکرێت. جەلیلی کە لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنەکەدا لە لایەن مستەفا پوور محەممەدییەوە بەوە تۆمەتبار کرابوو کە هۆکاری ئەوە بووە کە ئێران پەیوەست نەبێت بە AFTA ەوە، لەگەڵ ئەوەی ئەوەی رەت کردەوە کە پەیوەست نەبوون بەم رێکخراوەوە کاریگەری بووبێت لە سەر ئابووری ئێران باسی لەوە کرد لە سەردەمی سەرۆککۆماری حەسەن رووحانی، 41 ماددەی AFTA رەزامەندی لەسەر درابوو. بڕیار وایە دیبەتی دووهەمی نێوان ئەم دوو پاڵێوراوەی سەرۆککۆماری ئەمشەو، سێ شەممە کاتژمێر 9:30 بەڕێوەبچێت.

هەوراز حوسێن هاوڵاتی، سلێمانی ئەمڕۆ دەنگدەرانی فەرەنسا روویان لە بنکەکانی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانیی وڵاتەکە کرد. بە گوێرەی راپرسییەکان پارتە راستڕۆکان پێشەنگن و لەم هەڵبژاردنەدا حکومەتی فەرەنسا دەگۆڕدرێت. لە 10ی حوزەیرانی ئەمساڵ، ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆککۆماری فەرەنسا داوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەی لە فەرەنسا کرد، ئەوەش دوای ئەوەی پارتی راستڕۆکانی فەرەنسا بردنەوەیەکی لە هەڵبژاردنی ئەمساڵی پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا تۆمارکرد. ئەگەر پارتی راستڕۆکان بیبەنەوە، ئەمە جاری یەکەم دەبێت لە دوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە دەسەڵاتی راستڕۆ فەرەنسا بەڕێوەببات. بنکەکانی دەنگدان کاتژمێر 7ی بەیانی بە کاتی هەولێر کرانەوە و لە شارە گەورەکان تاوەکو کاتژمێر 7ی ئێوارە کۆتایی دێت، لە شارۆچکە و شارە بچوکەکانیش کاتژمێر 4ی دوانیوەۆ کۆتایی دێت. "هەڵبژاردنەکە چۆن کاردەکات" هاووڵاتیان لە هەلبژاردنەکەدا 577 کورسی پەرلەمان هەڵدەبژێرن، لە گەڕی یەکەمی هەڵبژاردنەکاندا تەواوی پارتەکان بەشداری دەکەن. هەر ئەمشەو ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنەکە بڵاودەبێتەوە، بەڵام بە وردی ژمارەی کورسییەکان دیاری ناکرێت. دوو شت ئەگەری روودانیان هەیە، یەکەم ئەوەیە یەکێک لە پارتەکان راستەوخۆ لە گەڕی یەکەمدا 50 کۆ یەکی کورسییەکانی پەرلەمان بباتەوە کە پێویستە زیاتر لە 289 کورسی بێت، یان هەڵبژاردنەکە دەچێتە گەڕی دووەم؛ گەڕی دووەم 7ی تەمموزی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت. هەڵبژاردنەکە دابەشکراوە بەسەر ژمارەیەک بازنەدا لە تەواوی فەرەنسا. هەریەک لە پارتەکان لەو بازنانەدا بەربژێریان هەیە. لە هەریەک لەو بازنانەدا بۆ ئەوەی بەربژێرێک بتوانێت بگاتە پەرلەمانی فەرەنسا، پێویستە راستەوخۆ لە گەڕی یەکەمدا 50٪ی دەنگەکان بەدەستبێنێت. ئەگەر کەس نەیتوانی ئەو رێژەی دەنگە لە بازنەکەی خۆیدا بەدەستبێنێت، ئەوا دوو بەربژێری خاوەن زۆرترین دەنگ و هەر بەربژێرێکی دیکە کە 12.5٪ یان زیاتری دەنگی ئەو بازنەیەی بەدەستهێنابێت، دەچنە گەڕی دووەم. کێ دەیباتەوە؟ بە گوێرەی راپرسییەکان ئێستا دابەشبوونی دەنگی گەلی فەرەنسا بەسەر پارتەکاندا بەم جۆرەیە. پارتی بەرەی نیشتمانی راستڕۆی دژە کۆچبەر بە سەرۆکایەتی مارین لوپین لە پلەی یەکەمدایە و 36٪ی دەنگەکان دەباتەوە؛ هاوپەیمانیی بەرەی نوێی گەل بە سەرۆکایەتی ژان لوک میلانشۆن 28٪ی دەنگەکان بەدەست دەهێنێت و پارتی ئینسۆمبل کە پارتی دەسەڵاتە و میانڕۆیە بە سەرۆکایەتی ئیمانوێل ماکرۆن 20٪ی دەنگەکان بەدەستدەهێنێت. نزیکەی 48 ملیۆن هاووڵاتی فەرەنسی کە مافی دەنگدانیان هەیە بەشداریی هەڵبژاردنەکە دەکەن. تاوەکو کاتژمێر 12ی نیوەڕۆی ئەمڕۆ بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکە ریکۆردی مێژوویی تۆمارکردووە. بەرنامەی پارتە پێشەنگەکان چین؟ مارین لوپێن، سەرۆکی بەرەی نیشتمانی دەڵێت، ئەگەر بەربژێرەکەی ببێتە سەرۆکوەزیرانی فەرەنسا سیستمێکی دژە کۆچبەری پەیڕەو دەکات و ئابووری فەرەنسا دەبووژێنێتەوە. وا باس دەکرێت ئاڕاستەی دیپلۆماسی و سەربازی فەرەنساش بە رووی جەنگی ئۆکراینادا بگۆڕێت. هەفتەی رابردوو رایگەیاند، رێگە نادات ئیمانوێل ماکرۆن سەربازی فەرەنسا بۆ ئۆکراینا بنێرێت. ژان میلانشۆن، سەرۆکی هاوپەیمانێتی بەرەی نوێی گەل یەکێک لە نەیار و رکابەرە سەرسەختەکانی ماکرۆنە و بە دژە ناتۆ ناسراوە. پێشبینی دەکرێت ئەگەر ئەویش بیباتەوە ئاڕاستەی سیاسی و سەربازی فەرەنسا بە شێوەیەکی بەرچاو بگۆڕێت. ئەم هەڵبژاردنە هیچ پەیوەندییەکی بە پۆستی سەرۆکایەتی فەرەنساوە نییە؛ واتە ئیمانوێل ماکرۆن بە شێوەیەکی ئاسایی تاوەکو ساڵی 2027 سەرۆکی فەرەنسایە و دەسەڵاتە یەکلاییکەرەوەکان لە ژێر دەستی خۆیدا دەمێنێتەوە، بەڵام ئەگەر ئۆپۆزسیۆن سەرۆکوەزیران دیاری بکات، دەکرێت کاریگەریی گەورە لەسەر بڕیارەکانی ماکرۆن دروست بکەن لە رێگەی پەرلەمان و شەقامی فەرەنساوە.

هاوڵاتی ئاسایشی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە رۆژانی رابردوودا و پێش جەژنی قوربان، هەر سێ لایەنی کۆمەڵە، کۆمەڵە- رێکخراوی کوردستانی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران، کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران و کۆمەڵەی زەحمەت کێشانی کوردستانیان ئاگادار کردۆتەوە پێویستە بە زووترین کات و تا دوای جەژن، کەمپەکانیان لە زڕگوێز و زڕگوێزەڵە ڕادەستبکەن و بگوازرێنەوە بۆ شوێنێکی تر. بە پێی ئەو زانیاریانەی دەست هاوڵاتی کەوتوون، هەر سێ لایەنی کۆمەڵە ئاگادار کراونەتەوە پێویستە خۆیان ئامادە بکەن بۆ چۆڵکردنی کەمپەکان و ئەگەر ئەو کارە نەکەن، بە زۆری هێز کەمپەکانیان پێ چۆڵ ئەکرێت. ئەم گوشارانەی یەکێتی نیشتمانی و ئاسایشی یەکێتی دوای ئەوە دێت، کە ساڵی رابردوو لە ژێرگوشاری ئێران و بەهۆی رێک کەوتنی ئەمنی حکوومەتی عێراقی و حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە گەڵ ئێران، کەمپەکانی کۆمەڵە و دیموکرات تەنها کەسانی مەدەنی و بنەماڵەکان تێیدا جێگرن و هێزی پێشمەرگە بە ئاگاداری لایەنە ئەمنییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ شوێنیتر گواستراونەتەوە. لەم پەیوەندیەدا هاوڵاتی هەوڵیدا پەیوەندی بە سێ لایەنی کۆمەڵەوە بکات. دوو لایەنی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەت کێشانی کوردستانی ئێران و کۆمەڵە رێکخراوی کوردستانی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران، هەواڵەکەیان پشتڕاستکردەوە، بەڵام سەرەڕای تەلەفۆن کردن، لایەنی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان، وەڵامی پەیوەندییەکەی نەدایەوە. ڕووداوەکە چۆن بووە؟ عەبدوڵڵا ئازەربار، ئەندامی مەکتەب سیاسی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەت کێشانی کوردستانی ئێران، ئەو هەواڵەی پشتڕاستکردەوە کە لە لایەن ئاسایشی یەکێتی نیشتمانی کوردستانەوە هەر سێ لایەنی کۆمەڵە بانگکراون و پێیان راگەیەندراوە بە زووترین کات پێویستە کەمپەکان چۆڵ بکەن. بە هەمان شێوە، سروە ناسری، بەرپرسی بەشی پەیوەندییەکانی کۆمەڵە رێکخراوی کوردستانی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران، بە هاوڵاتی راگەیاند، بەڵێ هەرسێ لایەنی کۆمەڵە ئاگادار کراونەتەوە کە پێویستە بە زووترین کات کەمپەکان چۆڵ بکەین و لە راستییدا ئەمە گوشارێکە کە لە لایەن کۆماری ئیسلامیەوە و لە رێگای لایەنە ئەمنییەکانی حکوومەتی هەرێم و ئاسایشی یەکێتییەوە ئەخریتە سەر کۆمەڵە. عەبدوڵڵا ئازەربار هەر لەم پەیوەدەدا بە هاوڵاتی وتی، بانگیان کردووین و پێیان وتووین وەک بەشێک لە ریککەوتنی ئەمنی نێوان عێراق- ئێران پێویستە کۆمەڵەکان لە یەک شوێن نیشتەجێ بکرێن و لە کەمپێکدا بن، ناوی سوورداش و عەربەت هاتووە. رەنگە ئەو ناوانە هەر وەک ناو بن. ئازەربار لای وایە ئەمە دەرئەنجامی سەفەری ئەم دواییانەی (عەلی باقری) سەرپەرەشتیاری وەزارەتی دەرەوەی کۆماری ئیسلامییە بۆ هەولێر و بەغداد لەم دواییانەدا. کەمپەکان شوێنی کەسانی مەدەنین لە دوای بۆمبارانکردنی کەمپەکانی کۆمەڵە و دیمۆکرات و بە تایبەت لە ساڵی رابردووەوە، کەمپەکانی کۆمەڵە و دیمۆکرات زیاتر شوێنی مانەوەو حەسانەوەی بنەماڵەکان و کەسانی مەدەنین. پێشمەرگە بە هۆی رێککەوتنە ئەمنییەکەی حکوومەتی هەرێم و ئێرانەوە گواستراونەتەوە بۆشوێنێکی تر. هەروەها ناوچە سنوورییەکانیان بەجێهێشتووە. سروە ناسری، بەرپرسی بەشی پەیوەندییەکانی کۆمەڵە رێکخراوی کوردستانی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران لەم بارەوە بە هاوڵاتی راگەیاند،" کەمپی کۆمەڵە شوێنی چالاکی پێشمەرگانە نییە. لە راستییدا شوێنی مانەوەو حەوانەوەی بنەماڵەکانە. ژن و منداڵ تێیدا نیشتەجێن. ئێمە زیاتر لە ٣٠ ساڵە لەو کەمپانەین. وەک گوندێکی کوردستانی عێراقی پێکهاتووە. ناکرێت و ناتوانین چۆڵی بکەین. ئێمە لە پەیوەندییداین لەگەڵ لایەنەکانی باشووری کوردستان بۆ ئەوەی ئەم کێشەیە چارەسەر بکەین. عەبدوڵڵا ئازەربار ، ئەندامی مەکتەب سیاسی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕ، بە هاوڵاتی وت،" ئەمە بۆ ئێمە مومکین نییە بتوانین ئەم کەمپانە چۆڵ بکەین. ئەمە وەک سزایەک ئەبینین بۆ خۆمان. وەک گوشارێکی دەروونی و شەڕێکی دەروونییە لەگەڵمان ئەیکەن. ئێمە ئەم کەمپانەمان بە رەنجی شانی خۆمان، بە ئەزیەت و ئازار ئاوەدان کردۆتەوە. ئێستا کە تەنها کەسانی مەدەنی تێدان، بنەماڵەکان لەوێ نیشتەجێن، بۆکوێ بچین. ئەوان دەڵێن ئێمە بچینە شوێنێکیتر. ئەمە مومکین نییە بۆمان، بارقورسییەکی زۆرە بەسەر شانمانەوە. ئێمە ئێستا لە ناو ئەم کەمپانەداین کە بەس کەسانی مەدەنی و بنەماڵەکانی تێدان، چ جیاوازییەک هەیە لێرە بین یان لە شوێنیتر. ئەیانهەوێ بچێنە ژێر خێمە و ناوچادر، لە ناو خاک و خۆڵ و قۆڕ ، بێ سەرەتاییترین ئیمکانەکانی ژیان ، ئەمە مومکین نییە بۆمان و ئامادە نین بە ئاسانی چۆڵی بکەین، ئەگەر هەر زۆریشیان بەکار هێنا و زیلیان هێنا و بنەماڵەکانیان تێ خست، با مێژوو بڕیار بدات، بەس ئێمە بە ئاسانی چۆڵی ناکەین. چالاکی سەربازی ڕاگیراوە. هەر دوو ئەندامی رێبەری کۆمەڵە – لقی کوردستانی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران و کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران، سوورن لەسەر ئەوەی ئەوان ئێستا هیچ چالاکییەکی سەربازییان لە سەر سنوورەکان یان لە ناو کەمپەکانی زڕگوێز و زڕگوێزەڵە نییە. سروە ناسری ئەڵێت،" ئێمە بەڵێنمان بە بەرپرسانی هەرێمی کوردستان داوە چالاکی سەربازیمان رابگرین. لە راستییدا ئێستا ئێمە زیاتر کار لە سەر رێکخستنی ناو شارەکان ئەکەین. کەمپەکان لە ئێستادا تەنها شوێنی مانەوەی بنەماڵەکانن. یان ئەو کەسانەی بە هۆی نەخۆشی یان چوونەسەرەوەی تەمەنەوە توانای جەستییان لاوازە. پێشمەرگە لە شوێنیتر نیشتەجێن". عەبدوڵڵا ئازەربار ئەڵێت،" نە هۆی رێککەوتنمان لەگەڵ حکوومەتی هەرێم ئێمە چالاکیە سەربازییەکانی خۆمان راگرتووە. ویستوویانە فێرگەمان لەوێ نەبێت و بەو شێوەیە نەبێت کە پێشتر بوو، بە قسەمان کردوون. داوایان کردووە ڤیدیۆی نمایشی پێشمەرگە و هێزی پێشمەرگە لە تۆڕە کۆمەڵایەتی و میدیاکان بڵاو نەکەینەوە، تا ڕادەیەکی زۆر وامان کردووە. ئێمە لە دۆخی هەرێم تێ ئەگەین و نامانهەوێ کێشەیەک دروست بێت. بەڵام ئەوانیش پێویستە دۆخی ئێمە لەبەرچاو بگرن."

هاوڵاتی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری ئێران بۆ جێگرەوەی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری پێشووی ئێران کە 19ی ئایاری 2024 لە رووداوی کەوتنە خوارەوەی کۆپتەر گیانی لە دەستدا، چەند رۆژیتر و رۆژی 28ی حوزەیران بەڕێوەئەچێت. 80 کەس خۆیان بۆ ئەم هەڵبژاردنە ناونووس کردبوو، بەڵام لە کۆی ئەو 80 کەسە تەنها شەش کەس لە لایەن ئەنجومەنی پارێزەرانی کۆماری ئیسلامییەوە پەسەندکراون. ژمارەیەکی زۆر لە بەرپرسانی پێشتری کۆماری ئیسلامی لەوانە مەحموود ئەحمەدینژاد، سەرۆک کۆماری پێشتری ئێران پەسەند نەکران. لە ئێستادا باس لەوە ئەکرێت ئەم 6 کەسە پەیوەندی پتەویان لەگەڵ سوپای پاسداران هەیە و سوپای پاسداران دەیەوێت سەرۆک کۆماری داهاتووی ئێران دیاری بکات. لە بابەتەدا باس لە پەیوەندی هەرکام لە 6 پاڵێوراوی سەرۆک کۆماری ئەکرێت لەگەڵ سوپای پاسداران و جۆری پەیوەندییەکانیان، ئەوەی ئاشکرایە ئەم 6 کەسە کە ناویان هاتووە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پەیوەندیان لەگەڵ سوپای پاسداران هەیە. کەسانێکیان پەیوەندی راستەوخۆیان لەگەڵ سوپا هەبووەو خۆیان پێشتر ئەندامی سوپای پاسداران بوون. ئەوانیتریشیان ئەگەر خۆشیان ئەندامی سوپا نەبن، بەرپرسی کاروباری بانگەشەکردنیان، پاسدار بوە، وانەی بە پاسدارەکانی سوپا وتۆتەوە یان ئەوەیە لە دەسەڵاتی پێشتریدا جێگرەکەی پاسدار بووە.  هەرچەند رەمەزان شەریف، وتەبێژی سوپای پاسداران رایگەیاند، سوپای پاسداران دەست لە هەڵبژاردنی سەرۆککۆماری وەرنادات، بەڵام یەدوڵڵا جەوانی، جێگری سیاسی سوپا پاسداران لە سمینارێک لە ژێرناوی " سمیناری روونکردنەوەو لێکدانەوەی پرسەکانی هەڵبژاردن" بە ئاماژە بە هەڵبژاردنی سەرۆککۆمار وتی، "هەر کەس لەم هەڵىژاردنەدا براوە بێت، ئەنجامەکەی ئەکرێ 2 شت بێت؛ یەکەم ببێت بە هۆکاری بەرهەمهێنانی هێز، دووهەم هۆکارێک بێت بۆ دروستبوونی ئالنگاری"، سوپای پاسداران تەنها هێزێکی سەربازی نییە. سوپای پاسداران و بەسیج وەک بەشێک لە سوپا، لە راستیدا دەسەڵاتی باڵان لە ئێران". لەم راپۆرتەدا باس لە پەیوەندییەکانی هەر کام لە 6 پاڵێوراوەکان ئەکرێت لەگەڵ سوپای پاسداران. - محەممەدباقر قاڵیباف قاڵیباف کەسێکە هەر لە سەردەمی لاوێتییەوە تێکەڵ بە سوپای پاسداران بووە. لە تەمەنی 19 ساڵییەوەو ساڵی 1979 تا 2005 بە فەرمی لە سوپا بووە. ئەمیرعەلی حاجیزادە، یەکێک لەفەرماندە باڵاکانی سوپای پاسداران، ئازاری 2024، قاڵیبافی وەک یەکێک لە دامەزرێنەرانی شارە مووشەکییەکانی سوپاسداران ناوبرد و  وەک کەسێک کە بەردەوام لە هەوڵدایە و ماندوو نەناسە ناوی برد  و باسی لەوە کرد ئابووری وڵات پێویستی بە کەسی وەک قاڵیباف هەیە. قاڵیباف ساڵی 2005 وەک سەرۆکی شارەوانی تاران دیاریکرا، ماوەی 12 ساڵ سەرۆکی شارەوانی تاران بوو. لە سەردەمی ئەودا، سوپای پاسداران و بەتایبەت کۆمپانیای " هۆڵدینگ یاس" سەر بە سوپای پاسداران بەشداری راستەوخۆیان هەبوو لە چالاکییە ئابوورییەکانی شارەوانی تاران. تەنانەت ساڵی 2023، ئەو کاتەی سەرۆکی پەرلەمان بوو، سەرۆکی بانکی ناوەندی ئێرانی لە بەرژەوەندی سوپای پاسداران گۆڕی. - عەلیڕەزا زاکانی عەلیڕەزا زاکانی هاوشێوەی قالیباف، سەرۆکی شارەوانی تاران بووە. زاکانی 8ی ئابی 2021 وەک سەرۆکی شارەوانی تاران دیاری کرا. بەڵام جۆری پەیوەندی زاکانی لەگەڵ سوپای پاسداران جیاواز بووە لە جۆری پەیوەندی قاڵیباف. لە سەردەمی جەنگی ئێران-عێراق ئەندامی سوپای پاسداران بووەو بەشداری لە جەنگدا کردووەو بریندار بووە، لە سەردەمی ناڕەزایەتی خوێندکاران لە ساڵی 1999 ، کە ژمارەیەکی زۆر خوێندکار کوژران و بێسەروشوێن بوون، ئەندامی بەسیجی خوێندکاریبووەو بەشدار بووە لە سەرکەوتی خوێندکارەکان. ساڵی 2013، ئیسماعیل کەوسەری یەکێک لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران پشتیوانی لە زاکانی کرد و وتی :" زاکانی لە سەردەمی ریفۆرمخوازەکاندا ( سەردەمی سەرۆککۆماری محەممەد خاتەمی) یەکێک بوو لە بەرپرسەکانی بەسیجی خوێندکاری و ئەرکی خۆی بە باشی جێبەجێکرد، ئێمەش پشتیوانیمان کرد لەبەر ئەوەی لە سەردەمی جەنگی 8 ساڵەی عێراق- ئێرانەوە ئەمانناسی. ساڵی 2021، ئەو کاتەی گومان هەبوو لەوەی زاکانی وەک سەرۆکی شارەوانی تاران هەڵبژێردرێت، ماڵپەڕی فارس نیوز، ماڵپەڕی فەرمی سوپای پاسداران، هێرشی کردە سەر رەخنەگرەکانی زاکانی و نووسی :" بە دڵنیاییەوە زاکانی ئەبێت بە سەرۆکی شارەوانی"، نیسانی 2022 زاکانی رایگەیاند ، 5 بنکەی لە تاران دامەرزاندووەو سوپا و بەسیج تێیدا چالاکن.  زاکانی، لوتفوڵڵا فرووزەندەی وەک بەرپرسی ناوەندی بانگەشەکردنی خۆی هەڵبژاردووە. فرووزەندە یەکێکە لە دامەزرێنەرانی کۆمەڵی " خۆبەخشانی شۆڕشی ئیسلامی" کە فەرماندە پێشترەکانی سوپای پاسداران تێیدا چالاکن و لە سەرەتای دەیەی 2000 لە سەرجەم هەڵبژاردنەکاندا دەورێکی گرینگیان هەبوو و بەتایبەت لە دیاریکردنی مەحموود ئەحمەدینژاد وەک سەرۆککۆمار لە ساڵی 2005. - سەعید جەلیلی سەعید جەلیلی بەوە ناسراوە کە کەسێکی توندڕەوەو لە بناژۆخوازە توندڕەوەکانە، بەڵام هاوشێوەی قاڵیباف یان زاکانی پەیوەندی راستەوخۆ و رێکخراوەیی لەگەڵ سوپای پاسداران نەبووە.  بەدەر لەمەش قسەیەک لە زاری قاسم سلێمانی فەرماندەی پێشتری سوپای پاسدارانەوە دەگێڕدرێتەوە کە وا دەرئەکەوێت قاسم سلێمانی شێوەی بەڕێوەبردنی سەعید جەلیلی بەلاوە پەسەند نەبووە. لەهەڵبژاردنی سەرۆککۆماری 2013، سەعید جەلیلی یەکێک بوو لەو کەسانەی پاڵێوراو بوو. موجتەبا زولنوور یەکێک لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران لە زاری قاسم سلێمانییەوە گێڕابوویەوە کە وتوویەتی :" ئەگەر جەلیلی ببێت بە سەرۆککۆمار، من یەک رۆژ لە سوپای قودسدا نامێنمەوە." سلێمانی وتبووی ئەو دەیهەوێت هەموو شتەکان لە بەردەست خۆیەوە دەرچێت و ئاگاداری هەموو شتەکان بێت و چەکی بانکی چایچییەکانیش خۆی واژۆی بکات.  بە هەموو ئەمانەوە میدیاکانی سەر بە سوپای پاسداران پەیوەندییەکای باشیان لەگەڵ سەعید جەلیلی بووەو هەیە. ماڵپەڕەکانی فارس و تەسنیم، رۆژنامەی جەوان و کەناڵی تەلەفیزیۆنی "افق" کەناڵی سوپای پاسداران، لایەنگری لە جەلیلی ئەکەن. هەموو ئەم ماڵپەڕ و رۆژنامە و تەلەفیزیۆنانە سەر بە سوپای پاسدارانن.  موحسن مەنسووری، بەرپرسی ناوەندی بانگەشەی سەعید جەلیلی پەیوەندییەکی زۆر باشی لەگەڵ سوپای پاسداران هەیە. مەنسووری لە سەردەمی ئیبراهیم رەئیسی و بۆ ماوەی زیاتر لە 1 ساڵ، لە تشرینی یەکەمی 2021 ەوە تا تشرینی دووهەمی 2022 ، پارێزگاری تاران بوو و فەرماندەکانی سوپای پاسدارانی وەک بەرپرسەکانی پارێزگا دیاری ئەکرد. - پوورمحەممەدی مستەفا پوور محەممەدی لە دەیەی 1980 و هاوینی 1988 یەکێک بوو لەو کەسانەی بە "لێژنەی مەرگ" ناویان ئەبرا و لەو هاوینەدا زیاتر لە 15 هەزار کەس لە چالاکانی سیاسی لە زیندانەکانی ئێران لە سێدارە دران.  پوورمحەممەدی لە دەوری یەکەمی سەرۆککۆماری مەحموود ئەحمەدی نژاد، وەزیری ناوخۆی کۆماری ئیسلامی بوو. ئەو کاتە محەممەد باقر زولقەدری وەک جێگری خۆی لە وەزارەتی ناوخۆ دیاریکرد. محەممەد باقر زولقەدر لە ئێستادا کەسی دووهەمە لە ناو سوپای پاسداران و جێگری فەرماندەی باڵای سوپای پاسدارانە. - قازی زادە ئەمیر حسێن قازی زادە هاشمی، یەکێکیتر لە پاڵێوراوەکانی سەر بە باڵی بناژۆخوازە. لە 6 پاڵێوراوەکە تەنها "پزیشکیان" لە لایەن ڕیفۆرمخوازەکانەوە پشتیوانی ئەکرێت. ئەمیرحسێن قازی زادە پێشتر بەرپرسی " رێکخراوی شەهید و خۆبەخشەکان" بووە کەسەر بە سوپای پاسدارانە. بێگومان پەیوەندی باشی بووە لە گەڵ سوپای پاسداران. محەممەد رەزا میرشەمسی، بەرپرسی ناوەندی بانگەشەی قازی زادە، پێشتر جێگری  بەڕێوەبەری کاروباری سیاسی زانکۆی " ئیمام حسێن" بووە کە زانکۆیەکە سەر بە سوپای پاسداران.  - پزیشیکیان مەسعوود پزیشکیان، پاڵیوراوێکی ئازەرییە کە لە مەهاباد لە دایکبووە، باوکی پزیشکیان دوای رووخانی کۆماری کوردستان لە مەهاباد بووە بە بەرپرسی سەربازی شارەکە. پزیشکیان کوردییەکی زۆر باش ئەزانێت. بەڵام زۆر دژە کوردە و هەڵوێستەکانی وەک کەسێکی دژە کورد دەرکەوتووە.  پزیشکیان تەنها پاڵێوراوێکە لە لایەن باڵی ریفۆرمخوازەوە پشتیوانی ئەکرێت. پەیوەندی راستەوخۆی لەگەڵ سوپای پاسداران نەبووە. پزیشکیان بۆ ماوەی 5 دەورە نوێنەری پەرلەمان بووە. لە سەردەمێکدا کە سوپای پاسداران کەوتە لیستی گەمارۆکانی ئەمریکاوە، وەک هەموو نوێنەرەکانی پەرلەمان جلی سوپای کردە بەر و لە پەرلەمان ئامادە بوو. کانوونی یەکەمی 2022 لە کاتی وتاردانێکی لە زانکۆ تاران، لە وەڵامی خوێندکارێکدا کە رەخنەی گرتبوو بۆچی جلی سوپای لە بەر کردووە وتی :" ئێستەش جلی سوپا لەبەر ئەکەم، ئەگەر سوپا نەبوایە ئەم وڵاتە دابەش ئەبوو، وڵات نەدەما". پزیشکیان لە سەردەمی شەڕی 8 ساڵەی عێراق – ئێراندا لە بەرەی شەڕ بووەو جلی سوپای لەبەر بووە.

بە پێی دوو راپۆرتی جیاواز کە بڵاو بۆتەوە ئەوە دەرکەوتووە بوودجەی بەرهەمهێنانی چەکی ناوەکی لە ساڵی 2023 لە دونیا 13% زیادی کردووەو لە ساڵی رابردوودا 91.4 میلیارد دۆلار سەرفی بەرهەمهێانی چەکی ناوەکی کراوە لە هەموو دونیا. بە پێی ئامارەکان، ساڵی 2022 بە گشتی لە دونیا 80.7 میلیارد دۆلار سەرفی بەرهەمهێنانی چەکی ناوەکی کراوەو ئەوەی کە لە ساڵی 2023دا و لە ماوەی ئەم ساڵەدا 10.7 میلیارد دۆلار لە چاو ساڵی پێشتر سەرفکراوە بۆ بەرهەمهێنای چەکی ناوەکی، بە زۆری ئەگەڕێتەوە بۆ ئەو جەنگانەی لە ئێستادا هەن بە تایبەت جەنگی رووسیا و ئۆکراین و ئیسرائیل و غەزە و هەر بە بۆنەی ئەم جەنگانەوە لەم ساڵەدا ئەمریکا بوودجەی سەربازی خۆی زۆر زیاتر کردووە. بە پێی راپۆرتی گرووپی " کەمپەینی نێونەتەوەیی بۆ نەهێشتنی چەکە ناوەکییەکان " (international Campaign to Abolish Nuclear Weapons) کە رۆژی دووشەممە 17 ی حوزەیران بڵاو کرایەوە، ئەو 9 وڵاتەی کە خاوەن چەکی ئەتۆمین، بوودجەی خۆیان لەم بارەوە زیاتر کردووەو هەوڵ ئەدەن پەرە بە بەرهەمهێنای چەکی ناوەکی بدەن. ئەمریکا یەکەم وڵاتە کە زۆرترین بوودجەی بۆ بەرهەمهێنای چەکی ناوەکی تەرخان کردووەو بە تەنها زیاتر لە نیوەی بوودجەی بەرهەمهێنانی چەکی ناوەکی لە دونیا، لە لایەن ئەمریکاوەیە و 51.5 میلیارد دۆلاری بۆ ئەم مەبەستە تەرخان کردووە. دوای ئەمریکا چین دووهەم وڵاتەو 11.9 میلیارد دۆلار بوودجەی بۆ ئەم مەبەستە تەرخان کردووە. هەرچەن بە بەراورد لەگەڵ ئەمریکا، زۆر کەمترە. دوای چین رووسیا سێهەم وڵاتە کە 8.3 میلیارد دۆلاری بۆ پەرەپێدان بە چەکی ئەتۆمی تەرخان کردووە. بەریتانیا 8.1 میلیارد دۆلار و فەرەنسا 6.1 میلیارد دۆلاری بۆ ئەم مەبەستە تەرخان کردووە. لەم راپۆرتەدا باس لە بوودجەی وڵاتانی وەک کۆریای باکوور نەکراوە. لە راپۆرتەکەدا هەروەها باس لەوە کراوە نەیانتوانیوە دەستیان بە زانیارییەکانی وڵاتانی هێندستان، پاکستان و ئیسرائیل بگات بۆ پەرەپێدانی چەکی ناوەکی ، بەڵام گومان لەوەدا نییە ئەو وڵاتانەش پەرە بە بەرهەمهێنانی چەکی ناوەکی ئەدەن. هەروەها بە پێی راپۆرتی "ئەنیستیتۆی نێونەتەوەیی لێکۆڵینەوەی ئاشتی ستۆکهۆڵم" (Stockholm International Peace Research Institute() )ئەوە دەرکەوتووە، ئەو وڵاتانەی خاوەن چەکی ناوەکین، خەریکی نۆژەنکردنەوەی چەکەکان و تەنانەت جێگیکردنی چەکی نوێ بە كڵاوەی ناوەکیەوەن و بەردەوامن لە چالاکییەکانیان بۆ پەرەپێدان بە چەکی ناوەکی و بوودجەیەکی زیاتریان تەرخان کردووە. سۆزی سنایدەر، یەکێک لە نووسەرەکانی راپۆرتی " کەمپەینی نێونەتەوەیی بۆ نەهێشتنی چەکە ناوەکییەکان" لەگەڵ ئەوەی نیگەرانە لەوەی وڵاتانی خاوەن چەکی ئەتۆمی، زیاتر پەرە بە بەرهەمهێنانی و نۆژەنکردنەوەی چەکە ئەتۆمییەکان ئەدەن و پارەی بۆ سەرف ئەکەن، باس لەوە ئەکات بەم شێوەیە بێت گومان ئەکرێت لە داهاتوودا هەموو ساڵێک ١٠٠ میلیارد دۆلار بۆ بەرهەمهێنان و پەرەپێدانی چەک ئەتۆمی تەرخان بکەن. ئەم نووسەر و لێکۆڵەرە باس لەوە ئەکات ئەم بڕە پارە زۆرەی کە تەرخان ئەکرێت بۆ بەرهەمهێنان و پەرەپێدان بە چەکی ناوەکی، ئەکرێت تەرخان بکرێت بۆ بەرنامەی گرینگی ژینگەیی و کۆمەڵایەتی. سۆزی سنایدەر لای وایە، بەم بوودجە زۆرەوە ئەکرێت بەر بە گۆڕانی کەش و هەوا بگیردرێت، دەیان جۆر ئاژەڵ و رووەک لە لەناوچوون بپارێزرێن، ئەم بڕە پارە زۆرە تەرخان بکرێت بۆ خزمەتگوزاری تەندروستی و پەروەردەیی لە دونیا و بێگومان گۆڕانی زۆر گەورە دروست ئەکات. بە پێی راپۆرتی کەمپەینی نێونەتەوەیی بۆ نەهێشتنی چەکە ناوەکییەکان، لە پێنج ساڵی رابردوودا بوودجەی تەرخانکراو بۆ چەکی ناوەکی 34 لەسەد یان وەک ئەوترێت 23.2 میلیارد دۆلار زیادی کردووە. ئەم زیادکردنی بوودجەیە لە ئەمریکا 45 لەسەد و لە بەریتانیا 43 لەسەد بووە، پێش بینی ئەکرێت ئەگەر ئەم رەوتە بەردەوام بێت لە ساڵی 2024 زیادکردنی بوودجەی بەرهەمهێنای چەکی ناوەکی 100 میلیارد دۆلار تێپەڕێنێت. هەروەها لەم راپۆرتەدا باس لەوە کراوە، ڤلادیمێر پۆتین، سەرۆککۆماری رووسیا، لەگەڵ دەستپێکی جەنگی ئۆکراین و هێرش بۆ ئەو وڵاتە، زۆرجار باسی لە وێستگە ناوەکییەکانی ئەو وڵاتە کردووەو دونیای رۆژئاوای ئاگادار کردۆتەوە خۆیان بەدوور بگرن لەوەی کە بە شێوەی راستەوخۆ دەستێوەردانی سەربازی بکەن لەو جەنگەدا. لە راپۆرتی ئەنیستیتۆی نێونەتەوەی لێکۆڵینەوەی ئاستی ستۆکهۆڵمدا باس لەوە کراوە، كڵاوە ناوەکییەکان لە دونیا تا رادەیەک کەمتر بووەنەتەوەو لە 12 هەزار 512 كڵاوەی ناوەکییەوە لە 2023 دابەزیوە 12 هەزار و 112 کڵاوە ناوەکی لە سەرەتای 2024دا.