.jpeg)
له دوای ڕووخانی رژێمی ئه‌سه‌د تا ئێستا زیاتر له یه‌ك ملیۆن هاوڵاتی سووریا گه‌ڕاونه‌ته‌وه وڵاته‌كه‌یان. ئامادەکردنی: هاوڵاتی پرسی یه‌كگرتنه‌وه‌ی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات له‌گه‌ڵ سوپای نوێی سووریادا، مشتومڕی زۆری به‌دوای خۆیدا هێناوه، به‌جۆرێك لێكده‌درێته‌وه كه بووه‌ته گه‌وره‌ترین به‌ربه‌ستی به‌رده‌م حكومه‌تی كاتی سووریا له هه‌وڵه‌كانی بۆ كۆنترۆڵكردنه‌وه‌ی ته‌واوی خاكی سووریا كه له‌سه‌رده‌می ده‌سه‌ڵاتی به‌شار ئه‌سه‌ددا ئه‌و وڵاته ته‌واو له‌به‌ر‌یه‌ك هه‌ڵوه‌شا و هه‌ربه‌شه‌ی لایه‌نێك حكومڕانی ده‌كرد. تا ئێستاش هێزه‌كانی سووریای دیموكرات به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌تایی ڕه‌زامه‌ندی نیشانداوه له‌سه‌ر یه‌كگرتنه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ سوپای سووریادا، به‌ڵام ورده‌كاریی یه‌كگرتنه‌وه‌یان یه‌كلایی نه‌كراوه‌ته‌وه و پێویستی به دانوستانی زیاتر هه‌یه. سه‌رباری چه‌ندین لێدوانیش سه‌باره‌ت به دانوستانه‌كانی تایبه‌ت به به‌یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئه‌و دوو هێزه، سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیك له هێزه‌كانی سووریای دیموكرات ئاشكرایكردووه، تا ئێستا جۆره سازانێك له نێوان هه‌ردوو لا هه‌یه؛ نه‌ك رێكه‌وتنی كۆتایی. بڕیاریشیانداوه چه‌ندین لیژنه‌ی هاوبه‌ش پێكبهێنن بۆ كۆتاییهێنان به خاڵه جیاوازه‌كانیان. سه‌باره‌ت به چه‌ندین دۆسییه‌ی تریش وه‌ك شێوازی حكومڕانی داهاتوو له‌گه‌ڵ نوسینه‌وه‌ی ده‌ستووری هه‌میشه‌یی وڵات، چاودێران ده‌ڵێن ئه‌و پرسه كاتی زۆری پێویسته بۆ یه‌كلایی كردنه‌وه‌یان، به پێی لێدوانی به‌رپرسانی سووریاش له‌نێویاندا ئه‌حمه‌د شه‌رع، ڕێكه‌وتنی كۆتایی له‌سه‌ر ئه‌و پرسانه چه‌ندین ساڵی ده‌وێت. هاوكات سه‌رچاوه‌یه‌كی حكومه‌تی كاتی سووریا ئاشكرایكردووه ڕێكه‌وتن كراوه كه له زووترین كاتدا فه‌رمانگه‌كانی تۆماری خانووبه‌ره و تۆماری مه‌ده‌نی بگه‌ڕێنه‌وه بۆ ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات، له‌گه‌ڵ وه‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی فرۆكه‌خانه‌ی قامیشلۆ. لای خۆیه‌وه ئیلهام ئه‌حمه‌د هاوسەرۆكی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەری باكور و ڕۆژهه‌ڵاتی سووریا به ڕۆژنامه‌ی "شه‌رقلئه‌وسه‌ت"ی ڕاگه‌یاندووه: نه‌ته‌وه‌ی كورد قوربانی زۆریداوه له پێناو پاراستنی گه‌لی سووریا و یه‌كپارچه‌یی خاكه‌كه‌ی، ئێستاش كاتی زامنكردنی مافی سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانی سووریایه، ڕوونیشیكردووه‌ته‌وه به‌دیهێنانی ئاشتی و سه‌قامگیری له نێوان ئیداره‌ی خۆسه‌ری و حكومه‌تی كاتی سووریا به‌دینایه‌ت تا هه‌موو لایه‌ك پابه‌ندی ڕێگه‌چاره‌ی سیاسی نه‌بن، له‌گه‌ڵ زامنكردنی گه‌ڕانه‌وه‌ی ته‌واوی ئاواره‌كان بۆ سه‌ر ماڵ و حاڵی خۆیان و ڕێزگرتن له مافی مرۆڤ و سه‌روه‌ری یاسا له سووریادا. هاوكات نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان له نوێترین ئاماریدا ئاشكرای كردووه، له دوای ڕووخانی ڕژێمی ئه‌سه‌د، تا ئێستا زیاتر له یه‌ك ملیۆن هاوڵاتی سووریی له نێویاندا 800 هه‌زار ئاواره له‌گه‌ڵ 280 هه‌زار په‌نابه‌ر گه‌ڕاونه‌ته‌وه ناوچه جیاجیاكانی سووریا. نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ده‌شڵێت: ئه‌گه‌ر هاوكاری سووریا نه‌كرێت تا جارێكی تر له‌سه‌ر پێی خۆی بووه‌ستێته‌وه و ئاوه‌دانی و سه‌قامگیری ڕوو له‌و وڵاته نەكاتەوە، پێده‌چێت جارێكی تر ژماره‌یه‌كی زۆری هاوڵاتیان ناچار بن وڵاته‌كه‌یان جێبهێڵنه‌وه. شه‌ڕ و پێكدادانه‌كانی سووریا كه ماوه‌ی 14 ساڵه به‌رده‌وامه، تا ئێستا بەو هۆیەوە نزیكه‌ی 500 هه‌زار كه‌س له‌و وڵاته كوژراون له‌گه‌ڵ ئاواره‌بوونی چه‌ندین ملیۆن كه‌س كه ناچاربوون ماڵ و حاڵی خۆیان جێبهێڵن.
بارگرانییه‌كی زۆر بۆ سه‌ر بودجه‌ی گشتی عێراق دروستبووه و دوچاری كورتهێنانێكی گه‌وره بووه‌ته‌وه. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای نوسراوه‌كه‌ی ته‌یف سامی وه‌زیری دارایی عێراق كه ئاراسته‌ی نوسینگه‌ی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراقی كردبوو كه ڕایگه‌یاندبوو: گه‌نجینه به‌ده‌ست كورتهێنانێكی گه‌وره‌وه ده‌ناڵێنێت له دابینكردنكردنی پاره بۆ مووچه، له دوای چه‌ند كاتژمێرێك له بڵاوبوونه‌وه‌ی ئه‌و نوسراوه، وه‌زاره‌تی دارایی ره‌تیكرده‌وه كه كێشه‌ی نه‌ختینه‌ی هه‌بێت و نه‌توانێت پاره‌ی پێویست بۆ مووچه دابین بكات. له‌وباره‌یه‌وه شاره‌زایانی بواری دارایی ده‌ڵێن: سزاكانی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر بانكه‌كان و زۆربوونی قه‌رزه‌كانی سه‌ر عێراق و به‌رزبوونه‌وه‌ی قه‌باره‌ی پاره‌ی ته‌رخانكراو بۆ مووچه، قه‌یرانه‌كه‌ی قوڵتر كردوه‌ته‌وه و وڵاتی دووچاری كورتهێنانی گه‌وره له بودجه‌دا كردوه‌ته‌وه. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا وه‌زاره‌تی دارایی عێراق له به‌یاننامه‌یه‌كدا رایگه‌یاندووه پابه‌ند ده‌بن به خه‌رجكردنی ته‌واوی شایسته داراییه‌كانی مووچه‌خۆران به پێی خشته‌ی دیاركراو و به‌بێ هیچ دواكه‌وتنێك، هه‌ر له‌وبه‌یاننامه‌یه‌دا وه‌زاره‌تی دارایی عێراق جارێكی تر ره‌تیكردوه‌ته‌وه كورتهێنان كاریگه‌ری بۆ سه‌ر مووچه دروستبكات و جه‌ختده‌كاته‌وه به‌رده‌وام ده‌بن له هه‌وڵه‌كانیان بۆ زامنكردنی سه‌قامگیری دارایی و ده‌ستەبه‌ركردنی ته‌واوی شایسته داراییەكانی مووچه‌خۆران، ئه‌و نوسراوه‌ش كه ته‌یف سامی ئاراسته‌ی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراقی كردووه و تێیدا باسی له كورتهێنانی گه‌وره كردووه، وه‌ك وه‌ڵامێك بووه بۆ داوایه‌كی سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت سه‌باره‌ت به به‌هه‌میشه‌ییكردنی كارمه‌ندانی گرێبه‌ستی وه‌زاره‌تی كاره‌با، له‌وباره‌یه‌وه وه‌زاره‌تی دارایی وتویه‌تی ناتوانین ئه‌و كاره بكه‌ن چونكه بارگرانی زیاتر له‌سه‌ر بودجه‌ی گشتی وڵات دروستده‌كات. له‌لایه‌كی تره‌وه لیژنه‌ی دارایی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق دڵنیایی داوه كه بودجه‌ی پێویست بۆ كۆی مووچه‌ی ساڵی 2025ی ته‌واوی فه‌رمانبه‌رانی عێراق دابینكراوه و هیچ مه‌ترسییه‌ك بۆ سه‌ر مووچه دروستنابێت. له‌وباره‌یه‌وه جه‌مال كۆچه‌ر ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ده‌ڵێت: مووچه‌ی ته‌واوی فه‌رمانبه‌ران و خانه‌نشینان و چاودێری كۆمه‌ڵایه‌تی به ته‌واوی له‌مساڵدا دابینكراوه. وه‌زاره‌تی دارایی عێراق وه‌ك كۆی كایه سیاسییه‌كانی تری وڵات دوچاری سه‌رلێشێوان بووته‌وه، له‌لایه‌ك له نوسراوی فه‌رمیدا به واژۆی وه‌زیره‌كه‌ی ده‌ڵێت دوچاری كورتهێنانی گه‌وره‌بووته‌وه، له‌لایه‌كیش ده‌ڵێت هیچ كێشه‌یه‌كی نه‌ختینه‌ی نییه و كۆی ئه‌و هه‌واڵانه ره‌تده‌كاته‌وه كه باس له‌قه‌یرانی دارایی و نه‌بوونی پاره‌ی پێویست ده‌كه‌ن بۆ دابینكردنی مووچه له ساڵی 2025دا. هاوكات رۆژنامه‌ی (مه‌دا) له‌زاری سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادارەوە بڵاویكرده‌وه له دوای سه‌ركه‌وتنی دۆناڵد تره‌مپ بۆ پۆستی سه‌رۆكی ئه‌مریكا، واشنتۆن به وردی چاودێری دارایی عێراق ده‌كات و هۆشداریش ده‌درێت له سه‌پاندنی سزای ئابووری كه پێده‌چێت ئابووری وڵات دوچاری داروخان بكاته‌وه، له‌وباره‌یه‌وه ئه‌مریكا به‌وردی چاودێره به‌سه‌ر ئه‌گه‌ری ناردنی پاره له‌لایه‌ن عێراقه‌وه ده‌كات بۆ حزبوڵای لوبنانی كه له ئێستادا ناتوانێت مووچه‌ی چه‌كداره‌كانی دابینبكات. پێشتریش بانكی ناوه‌ندی عێراق ئه‌و هه‌واڵانه‌ی ره‌تكرده‌وه سه‌باره‌ت به سه‌پاندنی سزا به‌سه‌ر پێنج بانكی عێراقی كه تۆمه‌تباركرابوون به ناردنی دۆلار به شێوه‌ی قاچاغ بۆ هه‌ریه‌ك له ئێران و لوبنان. لای خۆیه‌وه مسته‌فا كرعاوی ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ده‌ڵێت: سه‌پاندنی هه‌ر جۆره سزایه‌ك به‌سه‌ر بانكه‌كانی عێراق به‌هۆی به‌قاچاغبردنی دۆلار، جوڵه‌ی ئابووری له ناوخۆی وڵات راده‌گرێت. شاره‌زایانی بواری ئابووریش ده‌ڵێن: به‌رده‌وامی كورتهێنانی له بودجه‌ی گشتی عێراقدا، وڵات دوچاری قه‌یرانێكی گه‌وره‌ی ئابووری ده‌كاته‌وه، له كاتێكدا له‌رێی فرۆشتنی نه‌وته‌وه داهاتێكی زۆرو زه‌وه‌ند دێته ناو وڵاته‌‌وه، به‌ڵام به‌هۆی بوونی خه‌رجی جۆر به تایبه‌ت مووچه‌ی پله باڵاكان بارگرانی زۆری بۆ سه‌ر بودجه‌ی وڵات دروستكردوه، ئه‌گه‌ر رێگه‌چاره‌ی ریشه‌یی بۆ نه‌دۆزرێته‌وه ئه‌وا له داهاتوودا عێراق دوچاری داروخانێكی گه‌وره‌ی ئابووری ده‌بێته‌وه.
🔻كۆنگرەی پاریس شكستیهێنا، ئەمریكا بەیانی كۆتایی ئیمزا نەكرد 🔻بەپێی ئەو ئاماژانەی هەن، سەركەوتنی ئاشتی لەباكور لاوازە 🔻میدیای پەكەكە بەیەك دێڕ باسی سەردانی وەفدی ئیمرالی كرد بۆ هەولێر 🔻ئاشتی باكور چەندە پێویستی بەبڕیاری ئۆجالان هەیە، ئەوەندەش پێویستی بەبەشداری راستەوخۆی قەندیل هەیە ✍️ سەرتیپ جەوهەر كۆنگرەی پاریس سەبارەت بە دووبارە بنیاتنانەوەی حوكمڕانی سوریا و پشتیوانیكردنی ئەو وڵاتە ئەنجامێكی ئەوتۆی نەبوو. هاوكات بڕیاری كۆنگرەی بەناو گفتوگۆی نیشتیمانیش كە ئەحمەد شەرع رایگەیاندووە گوایە بۆ رێكخستنەوەی سوریایە، رووبەرووی ئاستەنگی گەورەبۆتەوە و پێدەچێت هیچی لێ شین نەبێت. ئەو بڕیارەی شەرع بووە هۆی لەباربردنی هەوڵی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ هاوكاریكردنی سوریا. چونكە هیچ كام لەپێكهاتەكانی سوریا بە كورد و عەلەویی و دروز و مەسیحییەوە ئەندام نین لە لیژنەی ئامادەكاریی بۆ ئەو كۆنگرەیە. لە كۆنگرەی پاریس كە 13ی ئەم مانگە رێكخرا، نوێنەری ئەمریكا ئیمزای لەسەر بەیانی كۆتایی كۆنگرەكە نەكرد و وڵاتانی ئەوروپا و عەرەبیش لەسەر بنەمای رێوشوێن و ئالیەتی (Snapback) سنەپباک، ئیمزایان كرد، واتە ئیمزاكردنی مەرجدار. لەكۆنگرەی پاریسدا ئەمریكا سوربوو لەسەر جێبەجێكردنی نەخشەڕێی بڕیاری نێودەوڵەتی 2254 كە بریتیە لەگواستنەوەی قۆناغبەندیی دیموكراتیانەی دەسەڵات و نوسینەوەی دەستورێكی نوێ بە بەشداری هەموو پێكهاتە جیاوازەكانی ئەو وڵاتە. نوێنەری ئەمریكا لەو كۆنگرەیە دڕدۆنگیی و بێمتمانەیی خۆی بەرامبەر دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا نەشاردەوە، بەتایبەتیش كە ئەحمەد شەرع لە 11ی شوبات واتە دوو رۆژ بەر لەكۆنگرەی پاریس بڕیاری كۆنگرەیەكیدا بۆ گفتوگۆی نیشتیمانیی، بەڵام بێ بەشداریپێكردنی پێكهاتەكانی ئەو وڵاتە لە لیژنەی ئامادەكارییدا، ئەمەش پێچەوانەی ناوەرۆكی بڕیاری نێودەوڵەتییە سەبارەت بە سوریا. . خۆكێشانەوەی ئەمریكا لە ئیمزای كۆنگرەی پاریس، ئاماژەیەكی ڕوونە كە ئەمریكا بەئاسانی پشتیوانی لە دەسەڵاتدارێتی نوێی دیمەشق ناكات، بەڵكو هاوكاریكردن و هەڵگرتنی سزاكانی سەر سوریای بەستۆتەوە بەجێبەجێكردنی نەخشەڕێی بڕیاری 2254ی ئەنجومەنی ئاسایش و مەرجەكانی هەڵگرتنی سزای قانونی قەیسەر كە ئەمریكا لە 2019وە بەسەر سوریایدا سەپاندووە. پێدەچێت بەشداریپێنەكردنی پێكهاتەكانی سوریا بەتایبەتیش كورد لە لیژنەی ئامادەكاریی بۆ كۆنگرەی نیشتیمانیی بۆ گفتوگۆ لەسەر داوای توركیا بووبێت. دەسەڵاتدارانی نوێی دیمەشق لەیەككاتدا دەیانەوێ ئاماژە بدەنە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كە دەیانەوێ بارودۆخی ناوخۆی سوریا ڕێكبخەنەوە، بەو هیوایەی دەرگای دەرەوە بەتایبەتیش دونیای عەرەبیان لێبكرێتەوە، هاوكات ترسیان هەیەو دەیانەوێ كۆریدۆرێك بۆ تەنگانە و پشتیوانێكی ستراتیژیی بۆ مانەوەی خۆیان دابینبكەن ئەویش توركیایە، بەڵام ناكۆكیی و دژبەرییەكی روون لە نێوان خواستی توركیا و مەرجی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەبارەی دووبارە بنیاتنەوەی حكومڕانیی سوریاوە هەیە، بۆیە ئاسان نییە هاوسەنگی راگرتن لەنێوان ئەو دوو ئەجێندایەدا. هەر بۆیە دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا لەنێو کێشمەکێشی ئەمریكا و ئەوروپا و كەنداو لە لایەك و توركیا لەلایەكی دیكەدان. ئەوەی ئەمریكا و ئەوروپا داوای دەكەن، پێچەوانەی ئەوەیە كە توركیا دەیەوێت لە سوریا جێبەجێی بكات! بەهۆی ئەو گۆڕانكاریانەی سوریا و پشتیوانیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەتایبەت ئەمریكا و ئەوروپا لە هێزەكانی سوریای دیموكرات، توركیا بەتەواوی شپرزە بووە. بە هەرچی توانای هەیە كار بۆ لەباربردنی قەوارەی رۆژئاوای كوردستان دەكات، بەڵام تا ئێستا سەركەوتوو نەبووە. لەلایەك هەوڵدەدات بۆ فراوانكردنی كاریگەریی و نفوزی خۆی دەسەڵاتدارێتی دیمەشق كەمۆ* یاخود كەوی* بكات، لەلایەكی دیكە هەست بەترسێكی زۆری تەوژمی گۆڕانكاریی لە ناوچەكە دەكات، بۆیە دەیەوێت لە ڕێی دانوستان لەگەڵ عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان (PKK) كە ماوەی 26 ساڵە لەزیندانیی ئیمرالیدا بەندكراوە، بزوتنەوەی چەكداریی كورد لە باكور هێوربكاتەوە. واتە لە یەككاتدا بە هەموو توانایەك دژایەتی كورد دەكات لە رۆژئاوای كوردستان و دەسەڵاتدارانی كورد تۆمەتبار دەكات بە پەكەكە، لە هەمانكاتدا پرۆژەیەكی بەناوی ئاشتیی لەگەڵ عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری كورد لە باكور راگەیاندووە، بەڵام پێدەچێت ئەو هەوڵەی توركیا رووبەرووی ئاستەنگی گەورە بووبێتەوە، چونکە ئاماژەكانی ئێستا بەردەستن پێمان دەڵێت ئەگەری سەركەوتنی ئەو هەوڵەی ئێستا زۆر لاوازە و ئەو پرۆسەیە وا ئاسان نییە كە لەمیدیاكان باسی لێوەدەكرێت، چونكە پرۆسەكە چەندە پێویستی بە بڕیاری ئۆجالانە، ئەوەندەش پێویستی بە بەشداری راستەوخۆی سەركردایەتی قەندیل-ی پەكەكە هەیە لە گفتوگۆكاندا. ئەوەی تێبینی دەكرێت چەند رۆژێكە هەست بە گۆڕانكاریی لە گوتاری میدیایی پەكەكە بەرامبەر توركیا دەكرێت. لە یادی دەستگیركردنی رێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان (PKK)لە 15ی شوبات لە زۆربەی شارەكانی رۆژئاوای كوردستان وێنەی عەبدوڵلا ئۆجالان بەرزكرایەوە لە كاتێكدا پێشتر بەبڕیارێكی رانەگەیانراو وێنە و دروشمەكانی پەكەكە لە رۆژئاوا زۆر كەمكرابویەوە یان نەهێڵرابوو. هاوكات لەسەردانی وەفدی دەم پارتی بۆ باشور و كۆبونەوەیان لەگەڵ بەرپرسانی پارتی دیموكراتی كوردستان بە تایبەتیش كاك مەسعود بارزانیی، میدیای پەكەكە تەنها بەیەك دیڕ هەواڵەكەی بڵاوكردەوە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ دڕدۆنگی و بێمتمانەیی یاخود رازینەبوونی بەرپرسانی قەندیل لەپرۆسەی ئاشتیی. ئەمریكا بەجۆرێك لەدڕدۆنگیی و قەلەقییەوە دەڕوانێتە حوكمڕانیی نوێی سوریا. لەلایەك كەمێك دەرگای لێكردوونەتەوە هەناسەیەك بدات، لەبەرامبەردا بەردەوام هێزی سەربازیی دەنێرێتە رۆژهەڵاتی فورات و پێگەی سەربازیی خۆی لەوێ بەهێزتر دەكات، ئەمەش ئاماژەیەكی روونە كە چارەنوسی ئەو ناوچەیە لانیكەم لەم قۆناغەدا لە دەرەوەی ئیرادەی دیمەشقە.
ژمارەیەک مامۆستا و فەرمانبەر لە بایکۆت بەردەوامن و داوای مووچەی مانگی ١٢ دەکەن. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای پەسەندکردنی هەمواری یاسای گشتی بودجەی عێراق لە لایەن سەرۆککۆمارەوە، جموجۆڵەکان بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازارەکانی جیهان دەستیپێکرد، لەوبارەیەوە، وەزیری نەوتی عێراق دەڵێت هەفتەی داهاتوو هەناردەکردنی نەوتی هەرێم دەستپێدەکاتەوە، "هەیان عەبدولغەنی" وەزیری نەوتی عێراق دەشڵێت رۆژانە ٣٠٠ هەزار بەمیل نەوت لە هەرێم وەردەگرن و هەناردەی دەرەوەی دەکەن. بە بڕیاری دادگای پاریس لە مانگی ٣ی ساڵی ٢٠٢٣ هەناردەکردنی نەوتی هەرێم راگیرا کە ئەوکات حکومەتی هەرێم بە شێوەیەکی سەربەخۆ نەوتی دەردەهێنا و هەناردەی بازارەکانی جیهانی دەکرد. تا ئێستاش روون نییە ئایا هەناردەکردنەوەی نەوت کۆتایی بە قەیرانی مووچەی مامۆستایان و فەرمانبەران دەهێنێت یان هاوشێوەی ساڵانی ڕابردوو کە حکومەتی هەرێم بە شێوەیەکی سەربەخۆ نەوتەکەی دەفرۆشت بەردەوام دەبێت. هەناردەکردنەوەی نەوتیش لە کاتێکدایە تا ئێستا مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم مووچەی مانگی ١٢ی ساڵی رابردوویان وەرنەگرتووە و هەریەک لە وەزارەتی دارایی عێراق و وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم خۆیان ناکەن بە ساحێبی و دوای دەرکردنی چەندین بەیاننامەی دژ بەیەک هیچ ئەنجامێکی نەبووە، تەنانەت ئەو لیژنەیەش کە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە بۆ یەکلایی کردنەوەی ئەو پرسە پێکهێنرا تا ئێستا نەیتوانیوە کێشەکە چارەسەر بکات. لەوبارەیەوە جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەران دەڵێت لیژنەکە چەند کۆبوونەوەیەکی ئەنجامداوە بەڵام لە دوا کۆبوونەوەیدا هیچ ئەنجامێکی لەسەر چارەنووسی مووچەی مانگی ١٢ ی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم بەدەست نەهێناوە. نەدان و دواکەوتنی مووچە پرۆسەی خوێندن و دەوامی ژمارەیەک فەرمانگەی حکومەتی دووچاری شەلەل کردووە، بە تایبەت لە سنوری پارێزگای سلێمانی کە بۆ ماوەی نزیکەی ١٥ ڕۆژ ژمایەک مامۆستا و فەرمانبەر لەبەردەم بارەگای نەتەوەیەکگرتووەکان لە سلێمانی مانیان لە خواردن گرت، بەڵام بێ هیچ ئەنجامێکی ئەوتۆ مانگرتنەکە کۆتاییهات، ئێستاش ئەنجومەنی مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی جەختدەکەنەوە کە بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندن و نارەزایەتییەکان بەردەوام دەبن تا مووچەی مانگی ١٢ وەردەگرن لەگەڵ دەستپێکردنەوەی پلەبەرزکردنەوە و تەوتینکردنی مووچەکانیان لە بانکە حکومییەکانی عێراق. ماوەی زیاتر لە ١٠ ساڵە قەیرانی نەدان و دواکەوتنی مووچە لە هەرێمی کوردستان بەردەوامە، تا ئێستاش نە حکومەتی هەرێم توانیویەتی چارەسەری بکات، نە حکومەتی عێراقیش جدی بووە لە دۆزینەوەی رێگەچارەیەکی ریشەیی بۆ ئەو پرسە، بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمیش بۆ بازارەکانی جیهان پێدەچێت قەیرانەکە کۆتایی نەیەت و قۆناغێکی نوێ لە ناکۆکی زیاتر لە نێوان هەولێر و بەغدا دەستپێبکات.
تورکیا لە ڕێی ڕێکەوتنی چوارقۆڵییەوە بە نیازە ئەمریکا لە ڕۆژئاوا بکشێتەوە و هاوکارییە سەربازییەکانی بۆ هەسەدە ڕابگرێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای ڕێکەوتنی چوارقۆڵی نێوان تورکیا و سووریا و عێراق و ئوردن کە ئەنقەرە پلاندەرێژەریەتی، تورکیا بەنیازە لە ڕێگەی ئەو رێکەوتنەوە کە بە رووکەش دژی تیرۆریستانی داعشە، ئەمریکا قایلبکات تا هێزە سەربازیبەکانی لە ڕۆژئاوای کوردستان بکشێنێتەوە و هاوکارییەکانی بۆ هێزەکانی سووریای دیموکرات رابگرێت، چونکە لە ڕاستیدا ئەوە ئامانجی سەرەکی و مەبەستی ڕاستەقینەی تورکیایە نەک دژایەتیکردنی چەکدارانی داعش. لەوبارەیەوە ڕۆژنامەی شەرقلئەوسەت لە زاری سەرچاوەیەکی دیبلۆماسی تورکیاوە ئاشکرایکرد، گوایە ڕێکەوتنی چوارقۆڵی لەسەر ئاستی وەزیرانی دەرەوە و بەرگری و سەرۆکی دەزگاکانی هەواڵگری ئەو چوار وڵاتە؛ دەبێتە میکانیزمی بەرەنگاربوونەوەی هاوبەشی نێوان تورکیا و سووریا و عێراق و ئوردن دژ بە تیرۆریستانی داعش. رۆژنامەی شەرقلئەوسەت ئاشکراشی کردووە بڕیارە لەم مانگەدا بۆ زیاتر هەماهەنگی لە عومانی پایتەختی ئوردن بەرپرسانی باڵای ئەو چوار وڵاتە کۆببنەوە. پیلانەکەی تورکیاش بریتییە لە پاراستنی ئاسایشی سنورەکان و ئاڵوگۆری زانیاری هەواڵگری و ئەنجامدانی پرۆسەی سەربازی هاوبەش گوایە بۆ بەرگرتن لە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعش لە ناوچەکە. لای خۆیەوە نوح یەڵماز جێگری وەزیری دەرەوەی تورکیا لە میانی بەشداریکردنی لە کۆنفراسی نێودەوڵەتی سەبارەت بە ئایندەی سووریا کە لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا بەرێوەچوو ئاشکرایکردووە ئەنقەرە کاردەکات بۆ پێکهێنانی هاوپەیمانی چوارقۆڵی، مەبەستی سەرەکیشی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکایە لە ناوچەکە، لەوباریەوە وڵاتەکەی چەندین پێشنیاری پێشکەشی واشنتۆن کردووە لە نێوشیاندا گرتنەدەستی ئیدارەی ئەو زیندانانەی کە لە رۆژئاوای کوردستان تیرۆریستانی داعشی تێدا زیندانی کراون. کۆی پیلانگێرییەکانی تورکیا هاوکاتە لەگەڵ هەوڵەکان بۆ سەرکەوتنی پرۆسەی ئاشتی لەتورکیا و جموجۆڵ و سەردانەکەی شاندی ئیمراڵی بۆ باشووری کوردستان و گەیاندنی ناوەرۆکی پەیامەکەی عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیکراوی پەکەکە بە بەرپرسە باڵاکانی هەرێمی کوردستان. لە دوای رووخانی رژێمی ئەسەد لە سووریا، چاوی تورکیا لەسەر کێڵگە نەوتی و غازییەکانی ڕۆژئاوای کوردستانە، هەردەم پاساوی بوونی هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکەشی کردۆتە بیانوو تا لە ڕێیەوە بە مەرامە سیاسی و سەربازییەکانی بگات. لەبەرامبەردا تا ئێستا بەرپرسانی باڵای ئەمریکا نەچوونەتە ژێرباری پیلان و داواکارییەکانی تورکیا و هیچ ئاماژەیەک لە ئارادانییە تا هێزەکانیان لە سووریا بکشێننەوە و هاوکارییە سەربازییەکان بۆ هێزەکانی سووریای دیموکرات رابگرن، جگە لە ئەمریکاش فەرەنسا وەک یاریکەرێکی کاریگەر لە گۆڕەپانی سووریا دەرکەوتووە، بە تایبەت دوای بەستنی کۆنفراسی نێودەوڵەتی سەبارەت بە ئایندەی سووریا کە لە پاریسی پایتەختی ئەو وڵاتە بەرێوەچوو، لەو کۆنفراسەشدا سەرۆکی فەرەنسا بەرگری سەرسەختی لە پێکهاتەی کوردی سووریا کردووە و رایگەیاندووە پاریس ئامادەیە هەموو هاوکاریەکی سووریا بکات، بەڵام بە مەرجێک کورد کارەکتەری سەرەکی بنیاتنانەوەی سوریا بێت.
حکومەتی کاتی سووریا بە نیازە بەرەو دەسەڵاتێکی تاکڕەوی هەنگاوبنێت کوردانی رۆژئاواش دەسەڵاتێکی لەو جۆرە رەتدەکەنەوە ئامەدەکردنی: هاوڵاتی دەسەڵاتی کاتی سووریا کە تا ئێستا شەرعییەتی لە ژێر پرسیاردایە، جگە لە سەردانی بەرپرسانی چەند وڵاتێکی ئەوروپی و عەرەبی بۆ دیمەشق و بە پێچەوانەوە سەردانەکەی ئەحمەد شەرع بۆ هەر یەک لە سعودیە و تورکیا، نەیتوانیوە هەنگاوی جدی بنێت، تا دەسەڵاتە کاتییەکە کە ئێستا شەرعییەتی ناوخۆی سووریای نییە، هیچ نەبێ شەرعییەتی دەرەکی وەرگرێت و وڵاتانی ئەوروپا وەک دەسەڵاتێکی یاسایی مامەڵەی لەگەڵ بکەن. وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا بۆ داننان بە دەسەڵاتی نوێی سووریا چەندین جار دوپاتیان کردوەتەوە کە یەکێک لە مەرجەکانیان ئەوەیە دەبێت هیچ پێکهاتەیەکی ئەو وڵاتە فەرامۆش نەکرێت و سەرجەمیان لەدەسەڵاتی داهاتووی سووریادا بەشداربن. سەرباری ئەو داواکارییەی وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، بەڵام ئیدارەی کاتی سووریا بە سەرۆکایەتی ئەحمەد شەرع لە دیاریکردنی لیژنەی ئامادەکاری بۆ دیالۆکی نیشتمانی سووریا کە لە حەوت ئەندام پێکهاتووە، کوردی بێبەش کردووە، بە وتەی ئەندامانی لیژنەکەش هێزەکانی سووریای دیموکرات و بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری بانگهێشتی دیالۆگی نیشتمانی سووریا ناکەن و دەڵێن خۆیان چەند کوردێک لەسەر ئاستی تاکەکەس بانگهێشت دەکەن، بەوپێیەش دەسەڵاتە کاتیەکەی ئەحمەد شەرع بە فیت و پیلانی تورکیا بە نیازە دوای ئەو هەموو قوربانییە بەشداری کوردانی رۆژئاوا لە دەسەڵاتی داهاتووی سووریا بەشدارییەکی کارتۆنی بێت و چەند عەڵقە لەگوێیەکی خۆیان وەک نوێنەری کورد ببەنە دیمەشق و پارە و پۆستیان پێبدەن. لەبەرامبەردا ساڵح موسلیم، ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتی پارتی یەکێتیی دیموکرات بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند: ئەو گروپانەی هێرش دەکەنە سەر ناوچەکانی ڕۆژائای كوردستان هاوبەشی ئەحمەد شەرعن، بۆیە ئەویش لێیان بەرپرسیارە، دەشڵێت: کوردانی رۆژئاوا داوای سیستمێکی فیدڕاڵی هاوشێوەی بەریتانیا دەکەن، ساڵح موسلیم دوپاتیشی کردەوە ئەگەر کورد بەشداری دیالۆکی نیشتمانی سووریا نەبێت، ئەوا پابەندی هیچکام لە بڕیارەکانیشی نابێت. لای خۆیەوە زانا عومەر نوسەر و رۆژنامەنووس لە شاری قامیشلۆ بە کەناڵی سکای نیوزی راگەیاند: پەیرەوکردنی سیستمی فیدراڵی هەرگیز بە واتای دابەشبوونی سووریا نایەت، وتیشی ئێستا هاوڵاتیانی حەلەب لیرەی تورکی بەکاردەهێنن لە کاتێکدا هاوڵاتیانی قامیشلۆ لیرەی سووری بەکاردێنن و ئاڵای فەرمی سووریایان بەرزکردوەتەوە، ئەم دوو حاڵەتە کامیان مەترسییە بۆسەر یەکێتی خاکی سووریا. لە سووریای دوای رژێمی ئەسەد کێشە و ناکۆکییەکان بەرەو ئاڵۆزی زیاتر هەنگاودەنێت، تورکیاش کە بوەتە جێگرەوەی ئێران لە سووریا و خۆی خزاندوەتە کۆی کایە سیاسی و ئابووریەکانی ئەو وڵاتەوە، دەسەڵاتە کاتیەکەی سووریا بە سەرۆکایەتی ئەحمەد شەرع وەک بوکەڵەیەک بە کاردێنێ و سیاسەت و ئەجندای خۆی بەسەردا دەسەپێنێت، بەم جۆرەش هەرگیز ئەو وڵاتە ئاشتی و ئارامی بەخۆیەوە نابینێ و پێویستە وڵاتانی عەرەبی بە تایبەت میسر و سعودیە هەوڵی جدی بدەن تا سووریا لە چنگی تورکیا و بەکرێگیراوانی رزگاربکەن.
ترەمپ دەیەوێت بە شێوازێکی تر دۆسیەی ئەتۆمی ئێران چارەسەر بکات، بەڵام ڕێگەچارەی سەربازیش بەدوور نازانێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی هەواڵگری ئەمریکا پێشبینی کردووە بەم نزیکانە ئیسرائیل بۆردوومانی دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران بکات، ئەوەش وەک هەوڵێک بۆ پەکخستنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئەو وڵاتە، ئەو هەنگاوەیەی ئیسرائیلیش جارێکی تر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕووبەڕووی قەیرانێکی دیکە دەکاتەوە. لەوبارەیەوە ڕۆژنامەی "واشنتۆن پۆست" لە زاری چەند بەرپرسێکی ئاگادار لە ڕاپۆرتە هەواڵگرییەکانەوە، کە لە ڕۆژانی کۆتایی دەسەڵاتی جۆبایدنی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا و سەرەتای دەستبەکاربوونی دۆناڵد ترەمپەوە ئامادەکراوە، بڵاویکردەوە، ئیسرائیل ئامادەکاری دەکات بۆ وەشاندنی گورزێکی گەورە لە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران، هەر بەپێی راپۆرتەکە ئیسرائیل بە نیازە لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٥ بۆردوومانی هەر یەک لە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی فۆردۆ و ناتانزی ئێران بکات، ئەوەش دوای تێکشکاندن و لاوازکردنی توانای بەرگری ئاسمانی ئێران دێت لە هێرشەکەی رۆژی ٢٦ ی تشرینی یەکەمی ئیسرائیل بۆ سەر بنکە سەربازییەکانی ئەو وڵاتە. ئەو پلانەی ئیسرائیلیش هاوکاتە لەگەڵ هۆشدارییەکانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم دەرحەق بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران. لەوباریەوە رافائیل گرۆسی بەرێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم ڕۆژی هەینی هۆشداریدا لە زیادبوونی بەرچاوی ڕێژەی یۆرانیۆمی پێتێنراو لەلایەن ئێرانەوە. رافائیل لە پەراوێزی کۆنفراسی ئاسایشی میونشن، بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند: کات بۆ زیندوکردنەوەی رێکەوتنی ئەتۆمی نێوان ئێران و ئەمریکا خەریکە تەواو دەبێت. وتیشی مانگانە بەرهەمهێنانی یۆرانیۆمی پیتێنراو بە رێژەی %٦٠ و حەوت هێندە زیادیکردووە، بەپێی پێوەرەکانی ئاژانسەکەش ئەو بڕە یۆرانیۆمە بەسە بۆ بەرهەمهێنانی شەش بۆمبی ئەتۆمی. ئەوەش لە کاتێکدایە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا پێشتر فەرمانێکی واژۆ کردووە بۆ دەستپێکردنەوەی زۆرترین گوشار بۆ سەر کۆماری ئیسلامی ئێران. بە شێوەیەکی گشتی وەشاندنی گورزی سەربازی لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆ سەر ئێران تاقیکردنەوەیەکی ترە بۆ بەڵێنەکانی ترەمپ کە پێشتر ڕایگەیاندبوو کاردەکات بۆ گەڕانەوەی ئاشتی و کەمکردنەوەی ناکۆکییە سەربازییەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا. لای خۆیەوە براین هیوز وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایش لە کۆشکی سپی دەڵێت ترەمپ بە روونی دەڵێت رێگە بە ئێران نادات چەکی ئەتۆمی بەرهەم بهێنێت، بەڵام پێی باشە ئەو کارە لە ڕێی دانوستانەوە ئەنجامبدات. سەرۆکی ئەمریکاش لەوبارەیەوە دەڵێت دوو رێگە چارە هەیە بۆ کۆتاییهێنان بە قەیرانی ئەتۆمی ئێران؛ ئەوانیش یان بە ڕێگەچارەی سەربازی و بەکارهێنانی بۆمب دەبێت یان بە چەند وەرەقەیەکی واژۆکراوی نێوان هەردوولا دەبێت بەبێ ئەنجامدانی بۆردوومان.
♦️ترەمپ سوورە لەسەر راگواستنی دانیشتوانی غەززە، میسر و ئوردنیش ئەو داوایە رەتدەکەنەوە. ♦️پێشنیار کراوە ئەزموونی ژاپۆن بۆ ئاوەدانکردنەوەی غەززە بەکاربهێنرێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای راگەیاندنی ئاگربەست لە کەرتی غەززە، پێشنیارەکەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا تەواوی جیهانی هەژاند، کاتێک رایگەیاند پلانیان هەیە دانیشتوانی غەززە بۆ هەریەک لە میسر و ئوردن بگوازنەوە. ترەمپ کە ماوەی تەنها ٢٦ رۆژە سەرۆکایەتی ئەمریکای وەرگرتووە، تا ئێستا چەندین جار ئەو داوایەی دوپاتکردوەتەوە، دواجاریش لە میانی پێشوازیکردنی لە شا عەبدوڵای دووەم شای ئوردن، ترەمپ رایگەیاند، ئەمە شتێکی قورس و ئاڵۆز نییە. ئەگەر ئەمریکا کۆنترۆڵی ئەو ناوچەیە بە شێوەیەکی دادپەروەرانە بکات، ئەوا بۆ یەکەمجار سەقامگیری روو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکات. ئەوەش بەو واتایە دێت ترەمپ سەقامگیری رۆژهەڵاتی ناوەراستی بەستوەتەوە بە چۆڵکردنی غەززەوە. لەبەرامبەردا هەر یەک لە عەبدولفەتاح سیسی سەرۆکی میسر و شا عەبدوڵای دووەم شای ئوردن جەختدەکەنەوە لەسەر گرنگی دەستبەجێ دەستکردن بە ئاوەدانکردنەوەی غەززە بە بێ راگواستنی دانیشتوانەکەی. پێشتریش شای ئوردن رایگەیاندبوو، پێویستە ئەمریکا بزانێت کە وڵاتەکەی و وڵاتانی دیکەی عەرەبیش پلان و بەرنامەی خۆیان بۆ داهاتووی کەرتی غەززە هەیە. ئەوەش لە کاتێکدایە بەپێی خەمڵاندنێکی نەتەوەیەکگرتووەکان، ئاوەدانکردنەوەی غەززە بڕی ٥٣ ملیار دۆلاری پێویستە. نەتەوە یەکگرتووەکان پێشتر چەندین جار رایگەیاندبوو، ئاوەدانکردنەوەی غەززە پێویستی بە هاوئاهەنگی نێودەوڵەتی هەیە و ئاماژەی بەوەش کردبوو، تەنیا پاککردنەوەی داروپەردووی غەززە لانیکەم 15 ساڵی پێویستە. تا ئێستاش چەندین پێشنیار بۆ ئاوەدانکردنەوەی غەززە خراونەتەروو یەکێک لەو پێشنیارانە سوود وەرگرتنە لە ئەزموونی ژاپۆن لە ئاوەدانکردنەوەی وڵاتەکەیان لە دوای جەنگی جیهانی دووەم بە تایبەت هەردوو شاری هێرۆشیما و ناکازاکی کە بەهۆی شەڕەکە و بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی تەواو داروخابوون، ژاپۆنییەکانیش بۆ ئاوەدانکردنەوەیان کۆی داروپەردووی پاشماوەی شەڕەکەیان فرێدایە ناو دەریای چواردەوری وڵاتەکەیان کە ملیۆنان تۆن داروپەردووبوو، لەو رێیەوە رووبەری وشکانیان لە ژاپۆن بە رێژەی %0.5 زیاد کرد، بەناوباگترین ئەو ناوچانەش ژاپۆنییەکان لەم رێگەیەوە دروستیان کردن ناوچەی ئودیبایە لە کەنداوی تۆکیۆ و فرۆکەخانەی کانسای نێودەوڵەتی لە کەنداوی ئۆساکا. بۆ ئاوەدانکردنەوەی کەرتی غەززەش دکتۆر محەمەد سەید عەلی کە ئەندازیارێکی میسرییە و لە ژاپۆن نیشتەجێیە پێشنیاری کردووە داروپەردوی شاری غەززە کە بە هەزاران تۆن مەزەندە دەکرێت فرێبدرێنە کەناراوەکانی ئەو شارە تا لەرێیەوە بتوانرێت سنووری وشکانی پێزیادبکەن و سود لەو ئەزموونەی ژاپۆنییەکان وەرگرن. ئەو پێشنیارەش لە کاتێکدایە ترەمپ سوورە لەسەر پلانەکەی بۆ راگواستنی دانیشتوانی غەززە بۆ میسر و ئوردن، وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیش دژی پێشنیارەی سەرۆکی ئەمریکا وەستاونەتەوە، بۆ تێچووی ئاوەدانکردنەوەشی کە وەک نەتەوەیەکگرتووەکان دەڵێت ٥٣ ملیار دۆلاری پێویستە، تا ئێستا کەس خۆی نەکردووە بە ساحێبی و روونیە ئایا کێ دەچێتە ژێرباری هاوکاریکردنی فەلەستینییەکان لە کاتێکدا ئەگەر رێگەیان پێبدرێت ئەو شارە ئاوەدانبکەنەوە.
ئامادەکردنی: هاوڵاتی ♦️یه‌كێتی و پارتی تا ئێستا باسی دابه‌شكردنی پۆسته‌كانیان نه‌كردووه و ده‌شڵێن چه‌ند خاڵێكی كه‌میان ماوه له‌سه‌ری رێكبكه‌ون ♦️رۆژ به‌رۆژ قه‌یرانه‌كان رووی له ئاڵۆزی زیاتر ده‌كه‌ن، كه‌ڵه‌كه‌بوونی قه‌یرانه‌كانیش هه‌ڕه‌شه‌ی جدییان بۆ سه‌ر چاره‌نووسی هه‌رێم دروستكردووه ماوه‌ی نزیكه‌ی چوارمانگ به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان تێده‌په‌رێت تا ئێستا یه‌كێتی و پارتی نه‌یانتوانییوه له‌سه‌ر پێكهێنانی حكومه‌ت رێكه‌وتن بكه‌ن و هێڵه گشتییه‌كانی كارنامه‌ی كابینه‌ی نوێ دابرێژن. بۆ ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مانی كوردستان كه ژماره‌ی ئه‌ندامه‌كانی 100 په‌رله‌مانتاره، تا ئێستا ته‌نها یه‌ك دانیشتنی كردووه، كه له‌لایه‌ن به‌ته‌مه‌نترین په‌رله‌مانتاره‌وه سه‌رۆكایه‌تی كراوه، له‌و دانیشتنه‌شدا په‌رله‌منتاران سوێندی یاساییان خواردووه و به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی بونه‌ته خاوه‌نی كۆی ئه‌و ئیمتیازانه‌ی پێیان ده‌درێت له باره‌ی مووچه و پاسه‌وان و شؤفێر و شوێنی نیشته‌جێبوون. به واتایه‌كی تر بارگرانییه‌كی تریان بۆ سه‌ر قاسه به‌تاڵه‌كه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی دروستكردووه و له كۆی رووداوه‌كان و خه‌می هاوڵاتیان له مانگرتن و خۆپیشاندان له دژی نه‌دان و دواكه‌وتنی مووچه بوونی ئه‌وتۆیان نەبووە، هه‌رچی هه‌وڵه‌كانیشه بۆ ده‌ستپێكردنی دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مان و هه‌ڵبژاردنی ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی له سه‌رۆك و جێگر و سكرتێری په‌رله‌مان تا ئێستا شكستیهێناوه. هه‌رچی یه‌كێتی و پارتیشه هه‌ر خه‌ریكی كۆبونه‌وه‌ن و تا ئێستا كۆبونه‌وه‌كانیان هیچی لێ سه‌وز نه‌بووه و نه‌یانتوانیوه هیچ جۆره رێكه‌وتنێك بكه‌ن. له‌وباره‌یه‌وه مه‌حمود محه‌مه‌د وته‌بێژی پارتی دیموكراتی كوردستان رایگه‌یاندووه، تا ئێستا له‌گه‌ڵ یه‌كێتی باسی دابه‌شكردنی پۆسته‌كانیان نه‌كردووه، به‌ڵام له‌هه‌مانكاتدا ده‌شڵێت چه‌ند خاڵێكی كه‌میان ماوه له‌سه‌ری رێكبكه‌ون. به گوته‌ی وته‌بێژه‌كه‌ی پارتی له‌چه‌ند رۆژی داهاتوو یان هه‌فته‌ی داهاتوو كۆبونه‌وه ده‌كرێت و كۆتایی به‌و چه‌ند خاڵه‌ش ده‌هێنن. هه‌موو لایه‌ك ده‌زانن ناكۆكی سه‌ره‌كی یه‌كێتی و پارتی بۆ پێكهێنانی كابینه‌ی نوێ دابه‌شكردنی پۆسته باڵاكانه، ئیتر چۆن به‌بێ باسكردنی دابه‌شكردنی پۆسته‌كان ته‌نها چه‌ند خاڵێكی كه‌میان ده‌مێنێت تا رێكه‌وتنی له‌سه‌ر بكه‌ن. دواكه‌وتنی پێكهێنانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بۆ ماوه‌ی نزیكه‌ی چوار مانگ له كاتێكدایه هه‌رێم رووبه‌رووی چه‌ندین قه‌یرانی جدی بوه‌ته‌وه، كۆی قه‌یرانه‌كانیش بێ چاره‌سه‌ر ماونه‌ته‌وه، نه‌په‌رله‌مان هه‌یه تا به دواداچوونی بۆ بكات نه‌حكومه‌تیش هه‌وڵی جدی داوه تا ئاستێكیان بۆ دابنێت، سەرباری هەموو قەیرانەکانیش هه‌ریه‌ك له سه‌رۆك وه‌زیران و جێگره‌كه‌ی ئێستا سه‌ردانی ئیماراتیان كردووه به‌مه‌به‌ستی به‌شداریكردن له " لووتكه‌ی جیهانی حكومه‌ته‌كان له دوبه‌ی" به‌پێی به‌رنامه‌ی لوتكه‌كه‌ش سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێم به‌شداری پانێلێكی تایبه‌ت به تێپه‌ڕاندنی ئاڵنگاریه‌كان و له‌ده‌ستنه‌دانی ده‌رفه‌ته‌كان ده‌بێت. له هه‌رێمی كوردستانیش قه‌ران له‌سه‌ر قه‌یران روو له هاوڵاتیان ده‌كات و ده‌سه‌ڵاتیش ده‌رفه‌ت له دوای ده‌رفه‌ت له‌ده‌ستده‌دات و نه‌توانراوه هه‌رێمی كوردستان به كه‌ناری ئارامی بگه‌یه‌نن.
هەردوو حکومەتی هەرێم و ناوەند بەرپرسیارن لە دابینکردنی مووچە و شایستە داراییەکانی مووچەخۆران ئامادەکردنی: هاوڵاتی لەبەرامبەر نەدان و دواکەوتنی مووچە و راگرتنی پلەبەرزکردنەوە و تەوتین نەکردنی مووچە، مامۆستایان و فەرمانبەران مافی خۆیانە خۆپیشاندان و گردبوونەوەی نارەزایی رێکبخەن و فشار لەسەر دەسەڵات دروستبکەن تا بە دەم جێبەجێکردنی داواکارییەکانی مووچەخۆرانەوە بێت و ئاستێک بۆ ئەو پاشاگەردانییە دابنرێت کە رووی لە هەرێمی کوردستان کردووە. دوای مانگرتنی مامۆستایان و فەرمانبەران لە شاری سلێمانی و بڕیاری گواستنەوەی خۆپیشاندان و نارەزاییەکان بۆ شاری هەولێر تا داواکاری مووچەخۆران بە بەرپرسە باڵاکان بگەیەنن، لە بازگەی دێگەڵە، دەزگا ئەمنییەکان رێگەیان بە مامۆستایان و فەرمانبەران نەدا تەنانەت بچنە شارەکە و بۆ بڵاوە پێکردنیشیان توندوتیژییان لە دژی مامۆستایان بەکارهێنا، ئەم هەنگاوەش ترسە لە دیموکراتی و پاشەکشەی تەواوە لەسەرەتاییترن ماف کە دەربڕینی ناڕەزایەتییە لەدژی نەدان و دابیننەکردنی مافەکانیان. سیستمی دیموکراسی تەندروست مافی نارەزایی و خۆپیشاندان و مانگرتن زەوتناکات و بە مەترسی بۆ سەر دەسەڵات لەقەڵەمی نادات، بە پێچەوانەوە پیادەکردنی ئەو مافە کۆڵەکەکانی دەسەڵاتی دیموکراتی پتەوتر دەکات و دەروازەیەک دەبێت بۆ خستنەرووی کێشە و گرفتەکان. هەر جۆرە رێگرییەکیش لە پیادەکردنی ئەو مافە تێکشکاندنی پایەیەکی گرنگی سیستمی دیموکراسییە و پاشەکشەی تەواوە لێی و گەڕانەوەیە بۆ خاڵی سەرەتا، چونکە ئەگەر دەسەڵاتێک ئامادەنەبێت رێگە بە خۆپیشاندان بدات، بەو واتایە دێت ئامادە نییە هیچ داواکارییەکی مووچەخۆرانی هەرێم جێبەجێبکات و لە داهاتوودا مووچە و شایستە داراییەکانیان بۆ بگەرێنێتەوە. خاڵێکی تری خۆدزینەوەی دەسەڵات لە ماف و داواکارییەکانی هاوڵاتیان ئەوەیە، هەردەم ئەو ناڕەزاییانە بە موئامەرە و بوونی دەستی دەرەکی تۆمەتباردەکات و راستەوخۆش دەزگا ئەمنییەکانی پەلاماری رۆژنامەنووسان دەدەن تا رێگری بکەن لە روماڵکردنی خۆپیشاندان و نارەزایەتییەکان. لەو چوارچێوەیەدا دوێنی لە بازگەی دێگەڵە پێشێلکاری بەرامبەر نۆ دەزگاى میدیایی و ٢٢ رۆژنامەنووس کراوە. لەوبارەیەوە ڕێکخراوی پەیامنێران بۆ ماف و گەشەپێدان، داوای لە هێزە ئەمنییەکان و لایەنە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان کردووە رۆژنامەنووسان لە ململانێکان بهێننە دەرەوە و پێشێلکارییان بەرامبەر نەکەن، تا ئازادانە رووماڵی خۆیان بکەن. سەبارەت بە داواکارییەکانی مامۆستایان و فەرمانبەرانیش، بەرپرسانی هەردوو زۆنی دەسەڵات لە هەرێم، هەردەم دەڵێن داواکارییەکانیان رەوایە و مافی خۆیانە، بەڵام تا ئێستا ئەم وتەیە نەبۆتە کردار و هەنگاوی جدی بەدیناکرێت بۆ کۆتاییهێنان بەو قەیرانە، بە جۆرێک هەریەکەیان هەوڵدەدات کە داواکاری مووچەخۆران لە بەرژەوەندی حزبییەوە تێوەبگلێنێ و وەک کارتی فشار لە دژی یەکتر بەکاریبهێنن، ئەوەش هێندەی تر دۆخەکەی ئاڵۆزتر کردووە و ئاسۆی گەیشتن بە رێگەچارەک بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە هێندەی تر دوور دەخاتەوە. هەرچی حکومەتی عێراقیشە لەبری دۆزینەوەی رێگەچارەیەک بۆ پێدانی ماف و شایستە داراییەکانی هەرێم، بەڵام هەرجارە و گوشارەکانی زیاتر دەکات و ناڕەزایی مووچەخۆران وەک کارتێک بەکاردەهێنێت تا زیاتر خۆی لە دابینکردنی مافە داراییەکانی هەرێم بدزێتەوە. داواکاری مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم رەوایە و دەبێت ٢٠٢٥ ساڵی چارەسەرکردنی ریشەیی کێشەی مووچەبێت و چیتر هەریەک لە حکومەتی هەرێم و ناوەند بە بیانووی جۆراوجۆر خۆیان لە بەرپسیارێتی نەدزنەوە.
هەردوو حکومەتی هەرێم و ناوەند بەرپرسیارن لە دابینکردنی مووچە و شایستە داراییەکانی مووچەخۆران ئامادەکردنی: هاوڵاتی لەبەرامبەر نەدان و دواکەوتنی مووچە و راگرتنی پلەبەرزکردنەوە و تەوتین نەکردنی مووچە، مامۆستایان و فەرمانبەران مافی خۆیانە خۆپیشاندان و گردبوونەوەی نارەزایی رێکبخەن و فشار لەسەر دەسەڵات دروستبکەن تا بە دەم جێبەجێکردنی داواکارییەکانی مووچەخۆرانەوە بێت و ئاستێک بۆ ئەو پاشاگەردانییە دابنرێت کە رووی لە هەرێمی کوردستان کردووە. دوای مانگرتنی مامۆستایان و فەرمانبەران لە شاری سلێمانی و بڕیاری گواستنەوەی خۆپیشاندان و نارەزاییەکان بۆ شاری هەولێر تا داواکاری مووچەخۆران بە بەرپرسە باڵاکان بگەیەنن، لە بازگەی دێگەڵە، دەزگا ئەمنییەکان رێگەیان بە مامۆستایان و فەرمانبەران نەدا تەنانەت بچنە شارەکە و بۆ بڵاوە پێکردنیشیان توندوتیژییان لە دژی مامۆستایان بەکارهێنا، ئەم هەنگاوەش ترسە لە دیموکراتی و پاشەکشەی تەواوە لەسەرەتاییترن ماف کە دەربڕینی ناڕەزایەتییە لەدژی نەدان و دابیننەکردنی مافەکانیان. سیستمی دیموکراسی تەندروست مافی نارەزایی و خۆپیشاندان و مانگرتن زەوتناکات و بە مەترسی بۆ سەر دەسەڵات لەقەڵەمی نادات، بە پێچەوانەوە پیادەکردنی ئەو مافە کۆڵەکەکانی دەسەڵاتی دیموکراتی پتەوتر دەکات و دەروازەیەک دەبێت بۆ خستنەرووی کێشە و گرفتەکان. هەر جۆرە رێگرییەکیش لە پیادەکردنی ئەو مافە تێکشکاندنی پایەیەکی گرنگی سیستمی دیموکراسییە و پاشەکشەی تەواوە لێی و گەڕانەوەیە بۆ خاڵی سەرەتا، چونکە ئەگەر دەسەڵاتێک ئامادەنەبێت رێگە بە خۆپیشاندان بدات، بەو واتایە دێت ئامادە نییە هیچ داواکارییەکی مووچەخۆرانی هەرێم جێبەجێبکات و لە داهاتوودا مووچە و شایستە داراییەکانیان بۆ بگەرێنێتەوە. خاڵێکی تری خۆدزینەوەی دەسەڵات لە ماف و داواکارییەکانی هاوڵاتیان ئەوەیە، هەردەم ئەو ناڕەزاییانە بە موئامەرە و بوونی دەستی دەرەکی تۆمەتباردەکات و راستەوخۆش دەزگا ئەمنییەکانی پەلاماری رۆژنامەنووسان دەدەن تا رێگری بکەن لە روماڵکردنی خۆپیشاندان و نارەزایەتییەکان. لەو چوارچێوەیەدا دوێنی لە بازگەی دێگەڵە پێشێلکاری بەرامبەر نۆ دەزگاى میدیایی و ٢٢ رۆژنامەنووس کراوە. لەوبارەیەوە ڕێکخراوی پەیامنێران بۆ ماف و گەشەپێدان، داوای لە هێزە ئەمنییەکان و لایەنە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان کردووە رۆژنامەنووسان لە ململانێکان بهێننە دەرەوە و پێشێلکارییان بەرامبەر نەکەن، تا ئازادانە رووماڵی خۆیان بکەن. سەبارەت بە داواکارییەکانی مامۆستایان و فەرمانبەرانیش، بەرپرسانی هەردوو زۆنی دەسەڵات لە هەرێم، هەردەم دەڵێن داواکارییەکانیان رەوایە و مافی خۆیانە، بەڵام تا ئێستا ئەم وتەیە نەبۆتە کردار و هەنگاوی جدی بەدیناکرێت بۆ کۆتاییهێنان بەو قەیرانە، بە جۆرێک هەریەکەیان هەوڵدەدات کە داواکاری مووچەخۆران لە بەرژەوەندی حزبییەوە تێوەبگلێنێ و وەک کارتی فشار لە دژی یەکتر بەکاریبهێنن، ئەوەش هێندەی تر دۆخەکەی ئاڵۆزتر کردووە و ئاسۆی گەیشتن بە رێگەچارەک بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە هێندەی تر دوور دەخاتەوە. هەرچی حکومەتی عێراقیشە لەبری دۆزینەوەی رێگەچارەیەک بۆ پێدانی ماف و شایستە داراییەکانی هەرێم، بەڵام هەرجارە و گوشارەکانی زیاتر دەکات و ناڕەزایی مووچەخۆران وەک کارتێک بەکاردەهێنێت تا زیاتر خۆی لە دابینکردنی مافە داراییەکانی هەرێم بدزێتەوە. داواکاری مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم رەوایە و دەبێت ٢٠٢٥ ساڵی چارەسەرکردنی ریشەیی کێشەی مووچەبێت و چیتر هەریەک لە حکومەتی هەرێم و ناوەند بە بیانووی جۆراوجۆر خۆیان لە بەرپسیارێتی نەدزنەوە.
سەرۆکوەزیرانی عێراق داوا لە ئەمریکا دەکات ڕێگەدان بە کڕینی غازی ئێران درێژبکاتەوە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی وەک پێشینی دەکرا، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا سزا سەپێندراوەکانی سەر ئێرانی توندتر کردەوە، توندکردنی سزاکانی سەر ئێرانیش راستەوخۆ کاریگەری بۆ سەر عێراق دەبێت بەهۆی پەیوەستبوونی بواری سیاسی و ئابووری و تەنانەت سەربازی و ئەمنییەکانی عێراق بە ئێرانەوە. سزاکانی ئەمریکاش بۆ سەر ئێران لە چوارچێوەی هەوڵوێستی نێودەوڵەتیدایە کە سوورن لەسەر لاوازکردنی ئێران لە چوارچێوەی نەخشە نوێکەیاندا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەراست؛ کە سیمای ئەو نەخشە نوێیە لە دوای شەڕەی غەززە و لاوازبوونی هەژموونی ئێران لە لوبنان و روخانی رژێمی ئەسەدەوە لە سووریا دەرکەوتووە. لەو چوارچێوەیەدا سەرۆکی ئەمریکا بڕیاریداوە ئەو لێخۆشببونە هەڵوەشێنێتەوە کە تێیدا رێگە بە عێراق درابوو کارەبا و غاز لە ئێران بکڕێت، ئەوەش لە میانی کۆمەڵێک سزای نوێدا کە واشنتۆن بەسەر تاراندا سەپاندی. سزا نوێکانیش ئابووری ئێران تەواو شەکەت دەکات و زامنی ئەوە دەکات کە ئێران نەتوانیت سیستمی دارایی عێراق بەکاربهێنێت بۆ خۆدزینەوە لە سزاکان و نەشتوانێت وڵاتانی کەنداو بەکاربێنێت بۆ هەناردەکردنی شمەکەکانی. ئەمریکا جەختدەکاتەوە لەوەی کە نابێت رێگە بە ئێران یان بریکارەکانی بدرێت نەوتی ئێران بۆ دەرەوە هەناردە بکەن، بە جۆرێک تەنانەت دەبێت هەناردەی نەوتی ئەو وڵاتە بۆ چین بنبڕبکرێت. شارەزایانی بواری ئابووریش دەڵێن پێدەچێت دۆناڵد ترەمپ سزای دارایی و ئابووری بە شێوەیەکی راستەوخۆ بەسەر عێراقدا بسەپێنێت و چەندین بانک و کۆمپانیای حکومەتی عێراق بخاتە لیستی ڕەشەوە ئەگەر رێگە بە دزەپێکردنی دۆلار بدەن بۆ ئێران و رێوشوێنی توند نەگرێتەبەر سەبارەت بە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ رژێمی ئەو وڵاتە و چالاکی ئەو میلیشیا چەکدارانەش رانەگیرێت کە پشتیوانی لە تاران دەکەن. توندکردنی رێوشوێنەکان لە دژی ئێران راستەوخۆ کاریگەرییەکانی لەسەر عێراق دەردەکەوێت و چاوەروان دەکرێت ژمارەیەکی زۆری بەرپرسانی عێراق و سەرکردەی میلیشا چەکدارەکان لەبەرامبەر نزیکییان لە ئێران لە لایەن ئەمریکاوە سزای توند بدرێن، تا بە تەواوی عێراق لە ژێر چنگی هەژموونی ئێران دەردەهێنن کە باڵادەستی خۆی بەسەر کۆی کایە سیاسی و ئابووری و دارایی و بازرگانییەکانی عێراقدا سەپاندووە. ماوەی چەندین ساڵیشە ئەمریکا چاوپۆشی لە عێراق کردووە بۆ کڕینی غاز و کارەبا لە ئێران، بەڵام لەو ماوە دورودرێژەدا بەرپرسانی بەغدا نەیانتوانیوە یان نەیانویستووە شوێنگرەوە بۆ غاز و کارەبای ئێران بدۆزنەوە، لەگەڵ توندترکردنی سزاکانی سەرئێرانیش جارێکی تر محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق داوای لە ئەمریکا کردووە رێگەدان بە وڵاتەکەی درێژبکرێتەوە تا غاز لە ئێرانەوە هاوردە بکات. چاوەروانیش دەکرێت عێراق رووبەرووی لە دەستدانی نزیکەی ١١ هەزار مێگاوات کارەبا ببێتەوە، ئەو بڕە کارەبایەش نزیکەی کۆی نیوەی کارەبای عێراق دەکات. حکومەتی عێراقیش بۆ چارەسەرکردنی دۆخەکە دوو رێگەی گرتوەتەبەر چوونکە پێناچێت ئەم جارە ئەمریکا چاوپۆشی بکات و رێگەپێدانی بۆ درێژبکاتەوە تا غاز و کارەبا لە ئێران بکڕێت، ئەو رێگایانەش کە حکومەتی عێراق دەیانگرێتەبەر بۆ چارەسەرکردنی قەیرانکە بریتین لە: دەستکردن بە چالاککردنی کەرتی غازی عێراق، هەروەها روكردنە وڵاتانی کەنداوی عەرەبی بۆ دابینکردنی غاز و خێراکردنی هێڵەکانی گواستنەوەی کارەبا لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ جگە لە ئێران. بۆ جێبەجێکردنی ئەو دوو رێگەیەش ماوەیەکی زۆری پێویستە و چاوەروان دەکرێت لە ناوچەکانی ناوەراست و باشووری عێراق لەگەڵ هاتنی وەرزی گەرما جارێکی تر رووبەرووی کەمی کارەبا ببنەوە و هێندەی تر بارگرانی بۆ هاوڵاتیان دروست ببێت.
چەندین بەڵگە و شایتحاڵ تاوانەکانی تورکیا لە دژی کوردانی ڕۆژئاوا دەخەنەڕوو ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا دادگای ئەوروپا بۆ مافی مرۆڤ تورکیای بە پلەی یەکەم هەژمارکرد لە ژمارەی پێشێلکارییەکانی ساڵی رابردوودا، دادگای میللی هەمیشەیی لە برۆکسل کە لایەنێکی دادوەری و یاساییە، لێکۆڵینەوەی دەستپێکرد دەرحەق بە بەڵگە و شایتحاڵەکان لە بارەی پێشێلکاری و تاوانەکانی جەنگەوە کە تورکیا و گروپە چەکدارەکانی لە باکور و رۆژهەڵاتی سووریا ئەنجامیانداوە. ئەو دادگایە لەبارەی پێشێلکاریەکانی تورکیا لە دوای ساڵی ٢٠١٨ ەوە لە ڕۆژئاوا لێکۆڵینەوە دەکات، دادگاکە لەلایەن دەیان دامەزراوەی دادوەری و یاسای نێودەوڵەتییەوە پشتیوانی دەکرێت، لەگەڵ بەشداریکردنی زیاتر لە ٣٠٠ کەسایەتی لەسەرتاسەری جیهان لە لێکۆڵینەوە و بەڵگەنامە و شایەتحاڵەکاندا. ئەمینداری گشتی دادگاکە ڕایگەیاند: من وەک ئەمینداری گشتی دادگاکە، کە بەشێکی دادگاییەکەم رێکخستووە، دەبێت زۆر بە جدی کار بۆ پاراستنی ژیانی خەڵکی بکەین کە قوربانی سیاسەتن بە شێوەیەکی گشتی، بە تایبەتیش تورکیا کە سیاسەتی تۆقاندن و لەناوبردن پەیرەودەکات. بەشداربوویەکی دیکە جەخت لە بەهێزی دادگاکە دەکاتەوە و دەڵێت: ئەم دادگایە چەندین خاڵی بەهێزی هەیە و پێکهاتووە لە دەستەیەکی دادوەری و پسپۆڕان و دادوەرانی پێشوو، کە پاڵپشتە بۆ هەموو ئەو قسانەی دەیکەین دەرحەق بەو تاوانانەی تورکیا کە لە رۆژئاڤا و باکور و رۆژهەڵاتی سووریا ئەنجامی دەدات. شایەنی باسە؛ ئەم دادگایە کە لە زانکۆی برۆکسلی ئازاد بەرێوەدەچێت، کۆی تاوانەکانی تورکیای خستەروو، وەک کۆچی زۆرەملێی کورد و تاوانی جەنگ لە ڕێی بەکارهێنانی چەکی قەدەغەکراو وەک فسفۆڕی سپی، لەگەڵ پرۆسەی لەناوبردنی بەرنامە بۆدارێژراو، کە تێیدا تیرۆرکردنی "هێڤرین خەڵەف" بە نمونە هێنرایەوە، لەگەڵ لەناوبردنی ژێرخان و کلتوری رۆشنبیری لە ناوچەکە و تاوانەکان بۆ تێکدانی سەقامگیری. لەوبارەیەوە راستەوخۆ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا تۆمەتبار کرا و بەرپرسیارێتی تاوانی جەنگی درایەپاڵ و داواش لە تورکیا کرا پەلامارە سەربازییەکانی لە باکور و رۆژهەڵاتی سووریا رابگرێت و سەرجەم هێزکانی لەو ناوچانە بکشێنێتەوە. چەندین تاوان لە عفرین و رەئس عین و تەلرفعەت و چەندین ناوچەی تر ئەنجامدراون، زۆر بە داخەوە یاسای نێودەوڵەتی لە ئێستادا ناتوانێت سزای تورکیا بدات لەبەرامبەر ئەنجامدانی تاوانەکان لەبەر چەند هۆکارێکی تەکنیکی. لێرەوە گرنگی ئەم دادگایە لەوەوە سەرچاوە دەگرێت کە دەبێتە بنەمایەک بۆ تۆمارکردنی تاوانەکان و بانگکردنی شایتەحاڵەکان لەگەڵ داواکاری قوربانیان، کە دەبێتە سەنتەرێکی سەرەکی بۆ دادگاییکردنی تورکیا. دادگاکە دەشڵێت پێویستە تورکیا هەڵسوکەوتی لەگەڵ باکور و رۆژهەڵاتی سووریا بگۆڕێت کە نمونەیەکی سەرکەوتووی لە حکومڕانی و دیموکراتی و پێکەوەژیان پێشکەش کردووە. هاوکات داوا لە تورکیاش دەکات رێگەچارەی ئاشتیانە بگرێتەبەر بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد لە ناوچەکەدا.
فەرەنسا چۆن دەتوانێت ڕۆڵی زیاتر لە سووریا بگێرێت؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی کەناڵی (ئێن بی سی) نیوزی ئەمریکی بڵاویکردەوە پنتاگۆن پلاندادەنێت تا هێزەکانی لە سووریا بکشێنێتەوە، بە پێی ئەو پلانەش کە دەزگاکانی راگەیاندن باسی دەکەن کشانەوەی هێزەکان لە ماوەی ٣٠ ڕۆژ یان ٦٠ رۆژ یان ٩٠ رۆژدا ئەنجام دەدرێت، ئەوەش بەشێکە لەو پلانەی کە پنتاگۆن دایرشتووە تا هێزە سەربازییەکانی لە ڕۆژئاوای کوردستان پاشەکشە پێبکات. لەوبارەیەوە هێزەکانی سووریای دیموکرات دەڵێت هەماهەنگی تەواویان لەگەڵ هێزەکانی ئەمریکا هەیە و تا ئێستا بە فەرمی باسیان لە هیچ جۆرە پلانێک نەکردووە بۆ پاشەکشەکردنیان لە ناوچەکە. لای خۆیەوە لەیلا موسا نوێنەری ئەنجومەنی سووریای دیموکرات لە قاهیرە بە کەناڵی "الحدث" ی ڕاگەیاند: هیچ ئاماژەیەک لە ئارادا نییە بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا، بە پێچەوانەوە پنتاگۆن پێگەی سەربازی خۆی بەردەوام بەهێزتر دەکات و چەک و کەرەستەی سەربازی زیاتری ڕەوانەی ناوچەکە کردووە. هاوکات ساڵح موسلیم، ئەندامی ئەنجوومەنی سەرۆکایەتیی پارتی یەکێتیی دیموکرات سەرباری ڕەتکردنەوەی زانیارییەکان لەبارەی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا، دەڵێت: بە پێچەوانەوە ئەو هێزانە باس لەمانەوەی زیاتر دەکەن لە سووریا، ساڵح موسلیم راشیگەیاند پێش هاتنی سوپای ئەمریکا بۆ ناوخاکی سووریا، ئەوان خەبات و تێکۆشانیان کردووە و لە دژی تیرۆریستان جەنگاون لە ئەگەری کشانەوەی ئەو سوپایەش لە خەبات و تێکۆشان بەردەوام دەبن و تیرۆریستان تێکدەشکێنن. ئەوەش لە کاتێکدایە فەرهاد شامی وتەبێژی هێزەکانی سووریای دیموکرات ڕایگەیاندبوو: بە دڵنیایەوە داعش و گرووپە هاوشێوەکانی لە دەرفەتێکی وا دەگەڕێن کە هێزەکانی ئەمەریکا بکشێنەوە بۆ ئەوەی دووبارە دەست بە چالاکییەکانیان بکەنەوە. تا ئێستاش هیچ بەرپرسێکی باڵای ئەمریکا ئەو زانیارییانەی پشتراست نەکردوەتەوە کە لەلایەن کەناڵی "ئێن بی سی" نیوزەوە بڵاوکراونەتەوە. ڕووداوەکانی دوای ڕووخانی رژێمی ئەسەد لە سووریا زۆر ئاڵۆزن و هەر وڵاتە بە نیازە سیاسەت و ئەجیندای خۆی بۆ داهاتووی سووریا بسەپێنێت، لە دوای ئەمریکاش فەرەنسا ڕۆڵی بەرچاوی لە سووریادا هەیە و پلانیشی دارشتووە لە داهاتوودا ڕۆڵی زیاتری لە ڕووداوەکانی سووریادا هەبێت. هەر لەو بارەیەوە بڕیارە رۆژی 13ـی ئەم مانگە لە فەرەنسا کۆنفرانسێکی تایبەت بە سووریا سازبکرێت. بڕیاریشە وەزیری دەرەوەی سووریا و وەزیرانی دەرەوەی ژمارەیەک وڵات بەشداری لە کۆنفرانسەکەدا بکەن. سەبارەت بە بەشداریی کوردیش لە کۆنفرانسەکەدا، وەزیری دەرەوەی فەرەنسا ڕایگەیاندووە، بە دڵنیایەوە کورد بەشداری ئەو کۆنفرانسە دەکەن، کە ئامانج لێی ئەوەیە جارێکی دیکە داواکارییەکانمان بۆ قۆناغی گواستنەوە بخەینە بەردەمیان. پێشتریش ژان نۆیێل بارۆ وەزیری دەرەوەی فەرەنسا رایگەیاندبوو ئاسانکارییان بۆ نێوەندگیری لەنێوان کوردی سووریا و کوردی عێراقدا کردووە تاوەکو یەکتری بەهێز بکەن. بەشێوەیەکی گشتی تەوژمی گۆڕانکاریی ریشەیی رووی لە ناوچەکە کردووە و مەرج نییە ئەو زانیارییانەی لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنەوە بڵاودەکرێنەوە هەمان ئەو زانیارییانە بن کە زلهێزەکان بە تایبەت ئەمریکا پلان و نەخشەیان بۆ داڕشتووە، ئەوەی بۆ کوردانی رۆژئاوا گرنگە و کاریگەری راستەوخۆی لەسەر داهاتوویان دەبێت یەکێتی و یەکڕیزییانە لەگەڵ پشتیوانیکردنیان لەلایەن پارچەکانی تری کوردستانەوە، تا بتوانن بەسەر تەواوی کۆسپەکانی بەردەمیاندا سەرکەوتووبن.
ئه‌ردۆغان پیلان بۆ شه‌ڕ داده‌رێژێت و هاوسه‌ره‌كه‌شی ده‌ڵێت به‌رقه‌راربوونی ئاشتی و سه‌قامگیری به‌رهه‌می هه‌وڵ و ماندبوونه ئامادەکردنی: هاوڵاتی سه‌ردانه‌كه‌ی ئه‌حمه‌د شه‌رع سه‌رۆكی كاتی سووریا بۆ توركیا و كۆبوونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانی سه‌رۆكی ئه‌و وڵاته، زۆر لێكدانه‌وه هه‌ڵده‌گرێت و زۆر دۆسێی گرنگ له نێوان هه‌ردوو وڵاتدا تاوتوێ كراون. هێزه‌كانی سووریای دیموكرات و چاره‌نووسی ده‌سه‌ڵاتی خۆسه‌ر له رۆژئاوای كوردستان گرنگترین دۆسییه‌ی سه‌ر مێزی گفتوگۆكانی هه‌ردوولا بووه و له‌كۆنگره رۆژنامه‌نوسییه هاوبه‌شه‌كه‌شیان زۆرترین قسه‌ی له‌باره‌وه‌كرا. له‌وباره‌یه‌وه رۆژنامه‌ی شه‌رقلئه‌وسه‌ت له زاری سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیک له سه‌رۆكایه‌تی توركیا بڵاویكرده‌وه ئه‌ردۆغان له‌میانی گفتوگۆكانی له‌گه‌ڵ شه‌رع به وردی باسی له هه‌نگاوه‌كان بۆ كۆتاییهێنان به یه‌كینه‌كانی پاراستنی گه‌ل كردووه كه سه‌رۆكایه‌تی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات ده‌كات له‌گه‌ڵ ئه‌و رۆڵه‌ی كه ده‌كرێت ده‌سه‌ڵاتی نوێی سووریا به پاڵپشتی و پشتیوانی توركیا بیبینێت بۆ كۆنترۆڵكردنه‌وه‌ی ناوچه‌كه. پێش سه‌ردانه‌كه‌ی شه‌رع بۆ ئه‌نقه‌ره، ئاژانسی هه‌واڵی رۆیته‌رز بڵاویكرده‌وه: له كۆبوونه‌وه‌كانیاندا باس له رێكه‌وتنی نێوان هه‌ردوولا ده‌كرێت ده‌رحه‌ق به دامه‌زراندنی بنكه‌ی ئاسمانی توركیا له ناوه‌راستی سووریادا له‌گه‌ڵ راهێنان به سوپای سووریا له‌لایه‌ن هێزه‌كانی توركیاوه. ئه‌وه‌ش له كاتێدایه روانگه‌ی سووری بۆ مافه‌كانی مۆرڤ ئاشكرایكردووه ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی زیاتریان ره‌وانه‌ی رۆژئاوای كوردستان كردووه و پێگه‌ی خۆیان له سووریا به‌هێزتركردووه. روانگه‌ی سووری ئاماری كۆی ئه‌و چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیانه‌ی بڵاوكردوه‌ته‌وه كه ئه‌مریكا له‌ماوه‌ی رابردوودا ره‌وانه‌ی رۆژئاوای كوردستانی كردوون به هه‌ردوو رێگه‌ی ئاسمانی و وشكانی، كه سه‌لمێنه‌ری ئه‌و راستییه‌ن ئه‌مریكا نه‌ك هه‌ر خاكی سووریا له داهاتوودا جێناهیڵێت به‌ڵكو پێگه‌ی خۆی به‌هێزتر ده‌كات و هاوكاری و پشتیوانی زیاتریش پێشكه‌ش به هێزه‌كانی سووریای دیموكرات ده‌كات. چاودێرانیش پێیان وایه ئه‌و هه‌نگاوه‌ی ئه‌مریكا، ئاستێك بۆ پلانه شه‌ڕه‌نگێزییه‌كانی توركیا له‌ناو خاكی سووریادا داده‌نێت و رێگه‌ی پێنادرێت سووریا بكاته بنكه‌ی سه‌ربازی خۆی و به‌رده‌وام میلیشیا چه‌كداره‌كان له‌شه‌ڕێكی خوێناوییه‌وه بگلێنێت و بۆ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی خۆی به‌كاریانبهێنێت. كۆی ئه‌و پیلان و داواكارییانه‌ی ئه‌ردۆغان له سووریای نوێدا، به‌وه لێكده‌درێته‌وه كه به‌نیازه خولێكی تری شه‌ڕ و پێكدادان له‌و وڵاته به‌رپابكات، به‌ڵام ئە‌مینه ئه‌ردۆغان هاوسه‌ری سه‌رۆكی توركیا له‌میانی پێشوازی كردنی له له‌تیفه درووبی هاوسه‌ری ئه‌حمه‌د شه‌رع، ده‌ڵێت: باوه‌ڕم وایه ئاینده‌یه‌ك كه ئاشتی و سه‌قامگیری تێیدا به‌رقه‌راربێت به‌رهه‌می هه‌وڵ و ماندووبوونه، ئه‌وه‌ش له كاتێكدایه زۆرترین شه‌ڕو پێكدادانه‌كانی ماوه‌ی رابردووی ناوچه‌كه، ئه‌رۆدۆغانی هاوسه‌ری لێی به‌رپرسیاره و گه‌وره‌ترین دارێژه‌ر و جێبه‌جێكاری شه‌ڕه خوێناوییه‌كانیش بووه.
