ئێف-35، فڕۆکە تۆقێنەرەکەی ئەمریکا، ئەو فڕۆکەیەی هەموو وڵاتێک ئاواتی بۆ دەخوازێت و ئەمریکا تەنها بە مەرجێک دەیفرۆشێت سعودیە زیاتر لە یەک ترلیۆن دۆلار وەبەرهێنان لە ئەمریکا دەکات تەنها لەبەرئەوەی ترەمپ رازیبکات ئێف-35ـی پێبفرۆشێت کە سوودێکی ئەوتۆی بۆ سعودیە نییە. ترەمپ چەند جارێک گوتوویەتی وەک "مانگایەکی شیردار" لە سعودیە دەڕوانێت و پێدەچێت ئەمجارەش چاک دۆشیبێتی، چونکە بەگوێرەی میدیای ئەمریکا، ترەمپ جۆرە فڕۆکەیەکی جەنگی بە محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعودیە، دەفرۆشێت کە لەبەرامبەر ئەوانەی ئەمریکا و ئیسرائیل وەشانێکی خراپە و زۆر سوودی پێناگەیەنێت. فڕۆکەی ئێف-35 پێشکەووتووترین فڕۆکەی جەنگییە لە جیهاندا و دەتوانێت بەخێرایی ئامانجەکەی بپێکیت بەبێ ئەوەی سیستمی بەرگریی ئاسمانی هەستی پێبکات. لە رۆژهەڵاتی ناوەراست تەنها ئیسرائیل هەیەتی و نرخی هەر دانەیەک 80 ملیۆن دۆلارە. میدیا ئەمریکییەکان دەڵێن، بن سەلمان رازیبووە بە بەهای یەک ترلیۆن دۆلار وەبەرهێنان لە ئەمریکا بکات و 48 فرۆکەی ئیف 35یش لە واشنتن دەکڕێت. بەهای سەرجەم فڕۆکەکان لەنێوان 5.3 بۆ 5.7 ملیار دۆلارە. بەڵام کێشەکە لێرەدایە، سعودیە ئەو فڕۆکەیەی نادرێتێ لە لای ئەمریکا و ئیسرائیل هەیە. بەم نمونە ئاسانە بۆتان رووندەکەمەوە: ئەمریکا خۆی جۆرە فڕۆکەیەکی ئێف-35ی لایە و پێشکەوتووترینە، دەتوانین بە ئایفۆن 17ـی پرۆ ماکسی بچوێنین، ئیسرائیلیش فرۆکەیەکی لایە وەک ئایفۆن 17ـی پڕۆ وایە، بەڵام ئەوەی دەدرێت بە سعودیە وەک ئەوە وایە ئایفۆنێکی ئاسایی 17ـی پێ بدرێت. ئیسرائیل 45 بۆ 50 فڕۆکەی ئێف 35ـی هەیە و هەشت ساڵە بەشێکیان لە خزمەتی سەربازیدان، رێککەوتنی لەگەڵ ئەمریکا کردووە ژمارەی فڕۆکەکانی بگەینێتە 75 فڕۆکە. ئیسرائیل لە جەنگی غەزە و تەنانەت لە جەنگی 12 رۆژی لەگەڵ ئێران بەکاریهێنا. ئیسرائیل بۆی هەیە دەستکاری فڕۆکەکە بکات و ئەپدەیتی بکات، هەروەها سیستمی چەکی خۆی تێدا دابمەزرێنێت. یەکێک لەو گۆرانکارییانەی کردی ئەوە بوو توانی فڕۆکەکە والێبکات بەبێ ئەوەی پێویستی بە سووتەمەنی پڕکردنەوە بێت، لە ئیسرائیلەوە بڕواتە ئێران و بۆردوومانی چەند ناوچەیەک بکات و دواتر بگەڕێتەوە. بەپێی یاسایەکی ئەمریکا، هیچ وڵاتێکی رۆژهەڵاتی ناوەراست ناتوانێت باڵادەستی سەربازیی لەبەرامبەر ئیسرائیل هەبێت، بۆیە سعودیە ئەو فڕۆکەیەی وەریدەگرێت ناتوانێت گۆڕانکاری یاخود ئەپدەیتی بکات و لەژێر چاودێری ئەمریکاش دەبێت. بە واتایەکی دیکە، سعودیە لەم ئاڵوگۆڕەدا تەنها زیان دەکات و ئەوەی بەدەستییەوتی ئەوەیە تەنها بڵێت فڕۆکەی ئێف-35م هەیە، بەڵام فڕۆکەیەک کە سویچەکەی بەدەست واشنتنەوەیە.
یەکێتی وەڵامی چی دەبێت؟ هاوڵاتى بە ئەگەرێکی زۆرەوە پێکهێنانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سێ سینارۆ تێناپەڕێت. ئەم سێ سیناریۆیە هەرسێکیان ئەگەری روودانیان هەیە، بەڵام یەکێکیان ئەگەرێکی لاوازی هەیە. لەدوای زیاتر لە ساڵێک لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان، هێشتا کابینەی 10ـی حکومەت پێکنەهاتووە و یەکێتی و پارتی لەسەر پۆستەکان رێککنەکەوتوون. مەسرور بارزانی، جێگری سەرۆکی پارتی و سەرکوەزیرانی هەرێمی کوردستان، لە کۆڕبەندی مێپس گوتی، "ئێمە زۆر نەرمیمان بەرامبەر یەکێتی نواندووە و ئیتر لەمەودواش دۆخەکە گۆڕاوە و بەپێی دۆخی نوێ مامەڵە دەکەین." با پێتان بڵێم سێ سیناریۆکە چین: یەکەم: هەردوولا رێکدەکەون پۆستەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق دابەش بکەن، هەروەک جاری پێشوو کە پۆستەکانی بەغدا و هەرێمیان بەپێی رێککەوتنی نێوانیان دابەشکرد. ئەم سیناریۆیە ئەگەری روودانی زۆرە، بەڵام بەپێی قسەکانی مەسرور بارزانی بێت چیتر پارتی ئەوەی قبوڵ نییە و بەپێی کورسی مامەڵە لەگەڵ یەکێتی دەکات. سیاریۆی دووەم: رەنگە پارتی پەنا بۆ لایەنکانی دیکە ببات. بە کورسییەکانی خۆی کە ٣٩ کورسین لەگەڵ سێ کورسی کۆتا، تەنها ٩ کورسی دەمێنیت بگاتە ٥١ کورسی و زۆرینەی پەرلەمان بەدەستبهێنێت، بۆ ئەمەش رەنگە لەگەڵ لایەنەکانی تر رێککبکەوێت تا بگاتە زۆرینە و یەکێتی ناچار بکات بەشداری لە کابینەی 10 بکات. ئەم سیناریۆیە ئەگەری روودانی بەهێزترە، هەروەک چۆن پارتی لە 2019 ئەنجامیدا و یەکێتی ناچارکرد ئەو پۆستانە وەربگرێت کە بە بەتاڵی بۆی بەجێهێشتبوو. سیناریۆی سێیەم ئەگەرێکی لاوازە، بەڵام بووەتە جێی باس و خواس لەنێو لایەنە سیاسییەکان، ئەویش هەڵبژاردنی پێشوەختە و دووبارەکردنەوەی هەڵبژاردنە. ئەم سیناریۆیە کاتێکی زۆری دەوێت، بەڵام رەنگە لە بەرژوەندی یەکێتی نەبێت، بەوپێیەی لەم هەڵبژاردنەی دواییدا دەنگەکانی کەمیکرد و دەنگی پارتی ملیۆنێک زیاتری تێپەڕاند.
خەبات کوردە سەرەتا حەقە بگەڕێینەوە بۆ یەکەم دیداری تڕمپ و ئەحمەد ئەلشەڕع لە ڕیازی پایتەختی سعودیە و بە ئامادە بوونی وەلی عەهدی سعودیە و ئەردۆگان لە ڕێگای ڤیدیۆ ئۆن لاینەوە کە بە چ بڕیار و پەیمانێک شەڕع نۆ مانگ خۆی خافڵاند و هیچی بە هیچیش نەکرد ئێستاش لە سەر داوای ئەردۆگان بۆ جاری دووەم وەکو دۆناڵد تڕەمپ دەڵێ بڕیارماندا چەنسێکی تر بدەینەوە بە سەرۆکە کاتیەکەی سوریا . لە ڕاستیشدا دەکرێ بڵێین ئەو تکا و ڕجایەی ئەردۆگان ، ئەمیری قەتەریشی لە پشتە شەڕع پێش ئەوەی بگاتە کۆشکی سپی بۆ چاو تروکانێک لە گەڵ وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا پێشانی میدیاکان درا و هیچ لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیشی بۆ نەڕەخسێندرا ، لە هەمانکاتیشدا ڕاگەیەندرا کە وەزیری دەرەوی تورکیا ، هاکان فیدانیش لە گەڵ وەزیر لە کۆبونەوە دابووە ، پێدەچێ سەردانەکەی شەڕعیش بە هەماهەنگی فیدان بوو بێ و ئەمەریکیەکان نەیان ویستبێ بابەتەکان لە بەردەمی میدیاکان لێکگرێ بدرێن و ببێتە یەک پاکێچ ، بۆیە لە وێنەکانیشدا هاکان دەرناکەوێ ، بەڵام لە ڕاستیدا بەشدار بووە لە وانە وتنەوەیەدا . بە پێی ئەوەی کە سوریا تا ئێستا لە ژێر دوو بڕیاری گرنگی نەتەوە یەکگرتوەکاندایە ، ئەوە بێجگە لە یاسای سزاکانی قەیسەری ئەمەریکا کە تایبەتە بە سوریا و تا ئێستا دان بە حکومەتەکەی ئەلشەڕع دانەندراوە و بانگکردنەکەی بۆ کۆشکی سپی پڕۆتۆکۆلی نیە . لە سەر داوای دۆناڵد تڕەمپ و بە پێی سزاکانی قەیسەر بۆ شەش مانگی داهاتوو تەنها ئەحمەد ئەلشەڕعی سەرۆکی کاتی سوریا ڕێگای بۆ خۆش کراوە تەواوی ئەو چاکسازیانەی کە ئەمەریکا داوای لێدەکات شەڕع و دارودەستەکەی جێبەجێی بکەن . بۆ ئەوەی لە مانگی پێنجی ساڵی داهاتوو ڕێخۆشکەر بێ بۆ ئەمەریکا و کۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی ڕازی بکات کە دەوڵەتە کاتیەکەی سوریا لە ژێر بەندی حەوتەم و بڕیارەکانی نەتەوە یەکگرتوەکان و سزاکانی قەیسەر لە سەر سەرکردەکانی ئێستای دیمەشق هەڵبگیرێن یان بە یەکجاری لاببردرێن . هەر چەندە چاوەڕێ دەکرێ ئەو داوایەی ئەردۆگان تەنها کات کوشتن بێت و هەتا ئەو کاتە تورکیا و ئیسڕائیل باوەش بەیەکتریدا دەکەنەوە ، ئەو کاتە تورکیا ڕێگە چارەیەکی تر و سەودایەکی تر بە دیمەش دەکاتەوە و هەوڵدەدا ئەمەریکا و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی ڕازی بکات کە دەست لە سەر سزاکان هەڵگرن و دان بە حکومەتە کاتیەکەی ئەلشەڕع بنێن ئەو داواکاریانەی کە ئەمەریکا لە ئەلشەڕعی دەکات زۆرن و زەحمەتە ئەگەر دەوڵەتێکی گەورەی سەربازی تۆکمەی لەپشت نەبێت ، شەڕع بتوانێ جێبەجێیان بکات یان بەسەریاندا زاڵ بێت هەندێ لەو داوایانە دەخەمە ڕوو ، بەڵام زۆریش زەحمەتە کە ئەحمەد ئەلشەڕع ئەو پیاوە بێ بتوانێ لەو ماوە کورتەدا ئەو هەموو داواکایانە بە ئەنجام بگەیەنێ ، مەگەر ئەمەریکا هەموو ڕۆژێ یان هەفتەیەک بڕیارێکی پێ جێبەجێ بکات بە زۆر : ـ ـ ڕێککەوتن و دان نان بە هەر سێ هەرێمەکەی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا کە کوردەکان بەڕێوەی دەبەن و هەرێمی عەلەویەکان لە شارەکانی کەنار دەریا ، هەرێمی باشوری سوریا کە دروزەکانن ـ. چەک کردنی تەواوی گروپە توندڕەوە چەکدارەکانی ناو بەرەی نوسرە و ئەوانەی کە دەستیان هەبووە لە هەر دوو کوشتارەکەی عەلەوی و دروزەکان و ڕاپێچ کردنیان بۆ دادگا ـ چونە ناو هاوپەیمانی دژی داعش و پاککردنەوەی تەواوی سوریا لەو چەتانە . ـ هەوڵدان بۆ گەیشتن بە ئەو دەوڵەتانەی کە لە ژێر چەتری دیانەتی ئیبراهیمی کۆبونەتەوە ـ نەهێشتنی بیری توندڕەوی ئاینی و ڕەنگدانەوەی بەسەر کۆمەڵگای خەڵکی سوریا ــ ڕێککەوتن لەگەڵ دەوڵەتانی چوار دەورەی سوریا بە تایبەتیش ئیسڕائیل دەستگیر کردنی تەواوی ئەو سەرکردە سەربازی و سیاسیانەی کەئێستا لە ژێر باڵی شەڕعدا خۆیان حەشارداوە و چەندین کاری قێزەوەنی کوشتن و کاولکاریان ئەنجامداوە لە ۱٤ ساڵی ڕابردودا . زۆر داواکاری تریش کە لەماوەی ئەو شەش مانگەدا بە چاودێری هێزە سەربازی و دیبلۆماسیەکانی ئەمەریکا ، حکومەتەکەی ئەلشەڕع دەبێ جێبەجێیان بکات بەڵام بە بڕوای ئێوە شەڕع ئەو شێرەیە کە هیوای لە سەر هەڵبچنن بۆ شەش مانگی داهاتوو .؟
%13ـی هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان خۆیان لە پسوولەی ئەلیکترۆنی خۆراک تۆمار نەکردووە، بەهۆیەوە بەشەخۆراک و بەشەئاردی مانگانەیان بڕاوە، بڕیارە بۆ ماوەی 10 ڕۆژ ئەپڵیکەیشنەکە کارا بکرێتەوە. لە کۆی پێنج ملیۆن و 385 هەزار و 820 كەس، 87%ـیان ناوی خۆیان تۆمار کردووە، زیاتر لە 700 هەزار کەس ماون ناوی خۆیان تۆمار بکەن، ماوەی 10 ڕۆژ کاتیان بۆ دەستبەر دەکرێت ئەوەی ڕێککارەکان جێبەجێ بکەن. نەوزاد شێخ کامیل، بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانی لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی بە ئاڤای گوت، "بڕیارە لە ئەمڕۆ دووشەممەوە تاوەکو 20-11-2025 ئەپڵیکەیشنەکە کارا بکرێتەوە تەنیا بۆ ئەو هاووڵاتییانەی لە ماوەی ڕابردوو نەیانتوانیوە خۆیان تۆمار بکەن، ئەمە درێژکراوەی قۆناغی یەکەمی پرۆسەکە دەبێت." بەگوتەی بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانی لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی، دوای تەواوبوونی ئەو قۆناغە دەستدەکرێت بە قۆناغی دووەم و هاووڵاتییان دەتوانن بەشێکی دیکەی زانیارییەکان لە پسوولەی ئەلیکترۆنی خۆراک تۆمار بکەن. لە قۆناغی دووەمدا چەند خزمەتگوزارییەکی دیکە بەردەست دەبن لەوانە؛ خزمەتگوزاریی مامەڵەی هاونیشتمانیان لە تۆماركردنی ناوی منداڵ، گواستنەوەی پسوولە لە بریكارێک بۆ بریكارێکی دیکە، یان لە شارێك بۆ شارێکی دیکە، هەروەها تۆماركردنی ئەو كەسانەی كە هاوسەرگیریان كردووە و پسوولەی خۆراكیان نییە.
✍️ سەرتیپ جەوهەر بەربەهەڵبژاردنین و كورد دەڵێت هەركەس بانگ لەتورگەی خۆی دەكات، عەرەبیش دەڵێن وكل یغنی علی لیلاه. هێشتا بەرچاوروونی تەواوەتی نییە. حزبەكان خەریكی راپرسین، هەندێك دەنگیان دلێرەو هەندێكیش ترسی لەدەستدانی دەنگ و كورسیان هەیە. بەپێی مەنتقی هەڵبژاردن و دۆخی سیاسی كە ماوەی زیاتر لە ساڵێكە هەڵبژاردن كراوەو حكومەتی نوێی هەرێم دروستنەكراوە، رێژەی چوونە سەر سندوق بۆ ئەم هەڵبژاردنە بەراورد بەرێژەی دەنگدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان زۆر كەمتر دەبێت. بێگومان ئەم كەمبوونەوەیەی رێژەی دەنگدەر لەخزمەت زیادبوونی كورسیەكانی هەردوو حزبی دەسەڵاتدارە، چونكە ئەوان دەنگدەرو هەوادارانی خۆیان بەشێوەیەكی رێكخراو دەبەنە سەر سندوقی دەنگدان. پارتی لەهەڵبژاردنی رابردووی عیراق نزیكەی 800 هەزار دەنگی بەدەستهێناوە، لەهەڵبژاردنی رابردووی كوردستانیش بەنزیكەی 800 هەزار دەنگی بەدەستهێناوە، ئێستا بانگەشە یان دروشمیی یەك ملیۆن دەنگی بەرزكردۆتەوە، بەپێی هەموو لێكدانەوەكان زەحمەتە بتوانێت یەك ملیۆن دەنگ بەدەستبهێنێت! بەڵام ئەگەر وەك پێشبینی دەكرێت رێژەی چوونە سەر سندوق كەم بێت، هاوكات بەهۆی ئەو سیستمە نوێیەی هەڵبژاردن كە (سانت لیگۆ)یە، ئەوا پێشبینی دەكرێت پارتی لەنێوان 30 بۆ 32 كورسی بەدەستبهێنێت. دەنگی یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان رۆشن نییە، بەڵام بەهۆی سیستمی سانت لیگۆ كە لەخزمەت حزبە گەورەكانەو هاوكات بەهۆی دەنگی ناوچە دابڕێنراوەكان بەتایبەتیش پارێزگای كەركوك، بۆیە پێشبینی دەكرێت یەكێتیی لەنێوان 19 بۆ 21 كورسی بەدەستبهێنێت. واتە هەردوو حزبی حوكمڕان، یەكێتیی و پارتی كورسیەكانیان گۆڕانێكی ئەوتۆی بەسەردا نایەت، بەڵام پێدەچێت ژمارەی دەنگدەرانیان گۆڕانی بەسەردابێت چونكە رێژەی چوونە سەر سندوق كەمتر دەبێتەوە. لێرەو لەوێش ناڕاستەوخۆ پارتی باسی دیزاین دەكات. ئەوەی جێی مشتومڕە رێژەی دەنگ و ژمارەی كورسی هەردوو حزبی ئۆپۆزسیۆن (نەوەی نوێ) بەسەرۆكایەتی شاسوار عەبدولواحید و (رەوتی هەڵوێست) بەسەرۆكایەتی عەلی حەمە ساڵح-ە. حزبەكانی دیكەش بەتایبەت ئیسلامییەكان پێشبینی ناكرێت نەكورسی و نە دەنگەكانیان زیادبكات. سەبارەت بەحزبەكانی دیكەش، لەنێوانیاندا بەرەی گەل، رەنگە دەنگ بەدەستبێنن، بەڵام زەحمەتە بگاتە كورسیەك چونكە هەم كورسی بۆ پەرلەمانی عیراق دەنگێكی زۆری پێویستە، هەمیش سیستمی سانت لیگۆ لەقازانجی حزبە كەم دەنگەكاندا نییەو هەورازیان بۆ دروستدەكات. بەپێی هەندێك راپرسی كەلەلایەن حزبەكانەوە كراوە، نەوەی نوێ لەم هەڵبژاردنە لەدۆخێكی ناسەقامگیردایەو پێدەچێت بەشێك لەدەنگەكانی لەدەستبدات. واتە بەئەگەرێكی زۆرەوە پێدەچێت تەنها 4 كورسی لەسەر ئاستی عیراق بەدەستبهێنێت! لەبەرامبەردا رەوتی هەڵوێست كە حزبێكی نوێیەو ئاڵای ئۆپۆزسیۆن بوونی هەڵگرتووە، پێدەچێت هەندێك دەنگ زیاد بكات. دیار نییە رێژەی زیادبوونەكەی چەندە، بەڵام پێشبینی دەكرێت لەنێوان 3 بۆ 4 كورسی بەدەستبهێنێت. ئەو ژمارانە تەنها پێشبینین و پشتبەستراوە بەهەندێك راپرسی. هەڵبژاردنی ئەمجارەی عیراق دوای لێدانەكانی ئێران دێت لەلایەن ئیسرائیل و ئەمریكاوە، بۆیە هەموو ئەگەرەكان بەو ئاراستەیەن واشنتۆن مشتوماڵێكی خۆی بكاتەوە لەعیراق. دانانی مارك ساڤایا وەك نوێنەری تایبەت ئاماژەیە بۆ هەوڵی كەمكردنەوەی نفوزو هەژموونی ئێران لەعیراق، رەنگە ئەمریكا هەوڵی هەندێك گۆڕانكاری لەعیراق بدات لەوانە؛ چەكدانان یان كەمكردنەوەی رۆڵی گروپە چەكدارەكانی شیعە (حەشدی شەعبی) هاوكات پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ دوور لەهەژموونی ئێران. هێنانەدی ئەم ئامانجانە بۆ ئەمریكا ئاسان نییە، چونكە لەلایەك گروپە شیعە كاریگەرەكانی عیراق لەژێر هەژموون و كاریگەری ئێراندان رۆڵ و پێگەیان لەشەقامی شیعەدا هەیە، لەلایەكی دیكە هەموو جومگە سەرەكیی و كاریگەرەكانی حوكمڕانی لەعیراق لەژێر كاریگەری هەژموونی ئێراندان، بەڵام لەبیرمان نەچێت ئەمریكا هۆكاری زۆر كاریگەری بەردەستە بۆ فشاركردن لەعیراق بەتایبەتیش لەرووی ئابوریی و داراییەوە، بۆیە پێدەچێت ئەمجارە هەموو هەوڵێك بدات لەنفوزو هەژموونی ئێران كەمبكاتەوە. لەبەرامبەردا ئێران هەوڵی رێگریی لەم فشارانەی ئەمریكا دەدات. لەدوای هەڵبژاردن بەهەموو شێوەیەك لەناوخۆی عیراق فشارەكانی دەستپێدەكات. بۆ ئێران پێكهێنانی كابینەی نوێی عیراق پرسێكی گرنگ و چارەنوسسازەو نایەوێت لەوە زیاتر هەژموونی لەناوچەكە پاشەكشە بكات، بەڵام لەوەدا سەركەوتوو دەبێت یان نا؟ ئەوە دەوەستێتە سەر فشارەكانی ئەمریكاو چۆنیەتی دروستبوونی كابینەی نوێی عیراق. یەكێك لەئەگەرەكان ئەوەیە پارتی و یەكێتیی نەتوانن بگەنە رێككەوتن سەبارەت بەپێكهێنانی كابینەی نوێی عیراق و هەرێم و دوور نەكەونەوە تەرەفگیریی و لەململانێی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی، ئەوا ئێران فشارەكانی لەڕێی بەغدا بۆسەر هەرێم دەستپێدەكاتەوە، بەتایبەت ساڵی نوێ دووبارەو سەرلەنوێ پرسی بودجە و بەردەوامبوونی ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێم دێتەوە گۆڕێ. راستیەك هەیە پێویستە بەرپرسانی پارتی و یەكێتیی بیزانن، ئەویش ئەمریكا هەم نایەوێت هەم ناتوانێت نفوزی ئێران لەعیراق بەتەواوی بنبڕبكات، رەنگە تەنها لاوازی بكات، بۆیە پێویستە لەسەر هەردوو حزب ئەزموونی پێكهێنانی كابینەی رابردووی عیراق دووبارە نەكەنەوەو نەبنە تەرفگیری ئیقلیمیی یان نێودەوڵەتیی و تەنها چاویان لەسەر بەرژەوەندی كوردستان بێت. .
د. سەڵاحی گەرمیان لە هەنگاوێکی دراماتیکی تردا و لەدوای پرۆسەی سوتاندنی چەک لە نزیک ئەشکەوتی جاسەنە، پارتی کرێکارانی کوردستان، کشانەوەی گروپێک لە گەریلاکانی خۆی لەناو خاکی تورکیاوە بەرەو چیای قەندیل ڕاگەیاند. وەک نیازپاکییەک لە چوارچێوەی پرۆسەی ئاشتی و چەکدانانی گەریلاکان کە سەرکردەی زیندانیکراو عەبدوڵڵا ئۆ جەلان بانگەوازی بۆ کرد لە دورگەی ئیمرالییەوە. ئەم هەنگاوە، هەر وەک هەنگاوی سووتاندنی ئەو چەکانەی کە سەردەمانێک هاوڕێی خەباتی گەریلاکان بوو، بۆ زۆر کەس و لایەن پرسیارگەلێکی قووڵی ورووژاند. لە هەلومەرجێک کە تیایدا دەسەڵاتداران لە تورکیا پێداگری ئەکەن و ڕاشکاوانە دەریئەبڕن کە ئامانجیان تەنیا "نەهێشتنی تیرۆر"ە. سەرەڕای ئەو هەموو دەستپێشخەریانەش، بەرپرسانی حکومەتی تورکیا لە گشت لێدوانەکانیاندا، کە تازەترینیان لێدوانی سەرۆکی پەرلەمانی تورکیایە، پارتی کرێکارانی کوردستان وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی ئەناسێنرێت. هەروەها تەنانەت لە کەناڵە میدیا فەرمییەکانەوە، بەهیچ شێوەیەک ناوی پرۆسەی ئاشتی و چارەسەری کێشەی کورد و داننان بە مافی گەلی کوردی ناهێنرێن. تا ئەمڕۆ، دەوڵەتی تورکیا هەنگاوی کرداری بەرچاوی بۆ سەرخستنی پرۆسەکە نەناوە وەک نیشاندانی نیازپاکی، ئازادکردنی زیندانیان وەک نموونە، کە لە ئێستادا بە دەیان هەزار کورد لە زیندانەکانی تورکیادان و، سیاسەتی دانانی “قەیوم” لە جێی سەرۆک شارەوانییە کوردەکان هەر بەردەوامە. بە هۆی گومان لە نیازپاکی بەرپرسانی حکومەتی تورکیاوە، هەستێکی ئاڵۆز دروست بووە لەناخی هەزاران گەریلا کە تەمەنی لاوێتیان لە چیاکانی کوردستان و سەنگەرەکانی خەبات و بەرگری بەسەر بردووە. چونکە لای ئەوان، خەباتی چەکداری تەنیا تاکتیکێکی سەربازی نەبووە، بەڵکو بۆ ئەوان پرسێکی وجودی و ئامرازێک بۆ دەستەبەرکردنی مافی ڕەوا و دژایەتیکردنی ستەمێکی مێژوویی بووە. هەر بۆیە، ئەو خەمبارییە زۆرەی بەڕوونی بەدی ئەکرا لە ڕووخساری گەریلاکاندا لە ڕێوڕەسمی کشانەوەیاندا بۆ چیای قەندیل، لای زۆرێک لە چاودێران جێگای سەرنج و تێڕامان بوو. ئەکرێت خوێندنەوەی سایکۆڵۆجیانەی زمانی جەستەی بۆ بکرێت و، وەک ڕەنگدانەوەیەکی بەرچاوی نائومێدی و بێهیوایی لە پرۆسەیەک کە لەپێناو ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی بانگەوازی بۆکراوە، تێڕوانینی بۆ بکەین. زمانی جەستە، هەڵسوکەوت و دەربڕینی نازارەکییە و، زۆرجار ڕوونتر مەبەست ئەگەیەنێت وەک لە دەربڕین بەڕێی وشەوە. لەم ڕووەوە، دڵتەنگی یان خەمباری یەکێکە لەو هەستەی کە بە ڕوونی لە ئەنجامی نائومێدی یان لە لەدەستدانی شتێکی بەهادار یان گرنگ دروستئەبێت و، زیاتر بە ڕووخسار و جەستەدا دەرئەکەوێت و شاردنەوەی ئەستەمە. لەوانەشە خەمباری دەربڕینی پەیامێک، ڕەنگدانەوەی هەڵوێستێک، یان ناڕەزایەتییەکی بێدەنگ بگەیەنێت. لەگەڵ ئەوەی لەم پرسەدا، خەمباری وەک زمانی جەستە، دەربڕینی بێهیوای و نیگەرانی بێت لە ناڕوونی ئاسۆی پرۆسەی ئاشتی و چارەسەری كێشەی کورد لە تورکیادا، ئەکرێت هۆی ئەوە بۆ چەندین هۆکاری تری دەروونی و سیاسی بیگێڕینەوە: :: بۆ گەریلاکان، کشانەوە بە واتای دابڕانە لەو خاکەی کە هۆگری بوبوون کە ئەشێت ببێتە هۆکاری دەربەدەری و هەڵکەندن لە ڕیشەوە. چونکە چەندین ساڵە چیاکانی باکور بۆ زۆرێک لە گەریلاکان شوێنی حەوانەوە و ئەنجامدانی چالاکی بووە و تەمەنی لاوێتیان تیادا بەسەر بردووە. :: ناڕوونی چارەنووسی گەریلاکان پاش کشانەوە بۆ قەندیل و دڵنیانەبوون لە ژیانی داهاتوویان لە ئەگەری ڕێکەوتن، ئەوەش دڵەڕاوکێ و دڵتەنگی لایان دروستئەکات. :: هەستی لەدەستدانی ئەو ئامانجە سەرەکییەی کە بۆی ژیاوون و لە پێناویدا خەباتیان کردووە و، نەبوونی ئاسۆیەکی ڕوون لە پرۆسەی گواستنەوە لە ململانێی چەکدارییەوە بۆ چارەسەری سیاسی بەهۆی خۆدزینەوەی حکوومەتی تورکیا لە داننانی ڕاشکاوانە بە داخوازییە ڕەواکانی گەلی کورد. :: دەرنەکردنی یاسای تایبەت بە ئازادی و دیموکراسی و لێبوردنی گشتی و داڕشتنەوەی یاسای سزادانی دژە تیرۆر لەلایەن حكومەتی تورکیاوە، تەسلیمبوونی تاکلایەنە ئەگەیەنێت. :: ترس لەوەی پرۆسەکە تەنیا مانۆڕێکی سیاسی بێت، حکومەتی تورکیا لەڕووی سیاسییەوە ئیستغلالی بکات وەک بەڕێوەبردنی قەیرانەکان نەک چارەسەرکردنی ڕیشەیی کێشەکان. :: بەردەوامی گۆشەگیریی ئۆیجەلان و نەبوونی چاودێریی سەربەخۆ بۆ پرۆسەی ئاشتی، هەڕەشەی بەردەوام لە ڕۆژئاوا، گومان لەسەر جددیەتی دەوڵەتی تورکیا لە ڕێبازی ئاشتەواییدا دروستئەکات. بۆیە ئەکرێت بڵێین، سیمای خەمباریی و نیگەرانی گەریلاکان بنەمایەکی دەروونی قووڵی هەیە و لە ئەنجامی ئەو پارادۆکسەی کە سەریهەڵداوە بەهۆی گوێڕایەڵی بۆ بانگەوازەکەی بەڕێز ئۆیجەلان، وەک ڕێبەر و سەرکردە و ڕەمزێک و، ئەو بێمتمانەییەی بە ڕژێمی تورکیاو گوتاری فەرمیی کە پێداگری لەسەر یەک ئامانج ئەکات کە بریتییە لە "تورکیایەکی بێ تیرۆر". بێ لەبەرچاوگرتنی ئامانجی سیاسی و مافی ڕەوای گەلی کورد. بەڵام سەرەڕای نیگەرانی لە هەڵویستی نەرێنی حکومەتی تورکیا کە گومان ئەکرێت پرۆسەکە وەک چەواشەکاری میدیایی بەکاربهێنرێت تا خزمەت بە ئەجێندای سیاسی ئەردۆگان بکات. ڕاگرتنی شەڕ خۆی لەخۆیدا هەنگاوێکی ئەرێنی هیوابەخشە. ڕاگەیاندنی چەکداماڵین و کشانەوەی گەریلاکان پەیامێکی ئاشتیخوازانەی گرنگ ئەدات بە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەوڵەتی تورکیا ناچارئەبێت بە هەڵوێست و سیاسەتی شەرەنگێزی خۆیدا بچێتەوە لە پێناو گەیشتن بە ئاشتییەکی بەردەوام و کۆتایهینانی بە خوێنڕشتن و کاولکاری.
خەبات کوردە لەو ڕۆژەوەی دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکا مەسیحیەکی عێڕاقی لە دایک بوو و هەڵگری ڕەگەزنامەی ئەمەریکی کرد بە نوێنەری خۆی ، جوڵەی سیاسی لە ناو عێڕاق و ئێراندا و لە ناو تەواوی پێکهاتە سیاسیەکانی کورد و سوننە و شیعە دروست بوو بە تایبەتیش شیعەکان . ساڤایا گەیشتۆتە عێڕاق .؟ هیوادارم وا تێنەگەن مەسیحیەکی خاوەن کێڵگەی بەرهەم هێنانی حەشیشە لە ئەمەریکا بە خۆڕایی کرابێتە نوێنەری گەورەترین سەرۆکی جیهان .! هیچ قسەی لە سەر نیە ئەو ناوە تەنها سێبەرێکە ( ظل ) و کۆمەڵێ موستەشاری لە پشتە و ڕادەهێندرێ کە چی بکات و چی بڵێ و لە گەڵ کێ نامەکانی بگەیەنێ هەفتەی پێشوو میدیاکان ڕایانگەیاند کە مارک ساڤایە گەیشتۆتە عێڕاق و چەندین لێپرسراو و بەرپرسی حیزبی و حکومی دیوە بە نهێنی لە وانەش سەرۆکی قەشەکانی عێڕاق کە ماوەی پێشوو بە بڕیارێکی سەرۆکی عێڕاق و بە ئاڵوگۆڕێکی سیاسیانە لە بەغدا دەرکرا . دوای ئەو چاوپێکەوتنانە و دور لە چاوی میدیاکان ڕاگەیەندرا قائانی بەرپرسی سوپای قودس ی ئێرانی گەیشتۆتە بەغدا چاوی بە گەورە سیاسیە کاریگەرەکانی شیعە کەوتوە ، بە بێ ئەوەی ئاماژە بۆ هیچ سەرکردەیەکی سوننە و کوردی عێڕاقی بکرێ . لێدوانەکانی بەرپرسانی ئێران لە دوای ئاشکرا بوونی قائانی لە عێڕاق ، ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە ئێران دەیەوێ لە داهاتودا هەر چی چەکدار و گروپی شیعە و حەشدی شەعبیە بە سەرکردەکانیەوە بکاتە قوربانی تەنها ساڕوخ و فڕۆکەیەکی ئەمەریکی بەسەر ئاسمانی ئێراندا نەسوڕێنەوە ، ئەوەتا بەرپرسە باڵاکانی ئێران دوچاری سەرلێشێواوی و کەمی داهات بوونەتەوە ، بە ئاشکرا سەرۆک کۆماری ئێران ڕایدەگەیەنێ کە زۆر زەحمەتە مانگی داهاتوو بتوانین موچەی فەرمانبەرانی دەوڵەتمان پێ دابین بکرێ دوو ڕۆژێک بەر لە ئێستا دەنگگۆی لێدانی سێ ئۆتۆمبیلی وەفدێکی بیانی بڵاو کرایەوە کە لە هاتنە خوارەوەیان لە سەری ڕەش کەوتونەتە بەر هێرشی دڕۆنەکان و بە بێ ئەوەی ئاماژەیەک بدرێ کە لەو هێرشەدا کوژراو و بریندار هەبووە یان نا . ! بە تایبەتیش دەزگای ئاسایش و پاراستنی هەرێم لە بەیاننامەیەکدا هەر بە یەکجاری یەک تۆپە قوڕی بە سەرچاوەی هەواڵەکە دادا و سەرلەبەری بەدرۆ خستەوە و وەکو ئەوەی کە هیچ شتێ ڕووی نەدابێ . با لێرە هەڵوێستەیەک بکەین ؟ گریمان ئەو سەردانە ڕاست بوو .! ئایا دەکرێ قائانی سەردانی عێڕاق و بەرپرسە باڵاکانی شیعە بکات و سەردانێکی هەولێر و سەری ڕەشیش نەکات بە نهێنی .؟ ئایا دەکرێ نێردەی دۆناڵد تڕەمپی گەورەترین سەرۆکی جیهان سەردانی عێڕاق بکات و ئاوڕێک لە هەولێر و سەری ڕەش نەداتەوە .؟ لێرەدا دەبێ تۆزێ ژیرانە بیربکەینەوە کە ئایا ئەو کردە تیرۆریستیە سەد دەر سەد ڕاست بووە ؟ ئایا شەبەحەکەی نێردەی ئەمەریکا و موستەشارەکانی لە ناو ئۆتۆمۆبیلەکاندا بوون و کراونەتە ئامانج ؟ یان قائانی و هاوەڵانی لە ناو ئەو سێ ماشێنەدا بوون کە لە سەری ڕەشەوە هاتونەتەوە خوارێ .؟ با ئەوەش لە یاد نەکەین کە هەر دوێنێ وەزیری جەنگی ئەمەریکا لە گەڵ وەزیری بەرگری عێڕاق پەیوەندیان پێکەوە کردوە و لە دواییدا وەزیرە عێڕاقیەکە تا ماویەکی کورت لە سەر کورسیەکەی لە جوڵە کەوتوە . هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێڕاقیش تەنها ( دە ) ڕۆژی ماوە و ئەمەریکا پێداگرە لە سەر ئەنجامدانی و ئێرانیش هەر باسیشی ناکات ! کە ئایا ئەنجام دەدرێ یان دوا دەخرێ .؟
.✍️ سەرتیپ جەوهەر بەپێی هەڵسەنگاندنی بارودۆخ و ئەو زانیاریانەی ئێستا بەردەستن، دوای هەڵبژاردنی عیراق، بارودۆخێكی پڕ ئاستەنگ روو لەپەیوەندی پارتی و یەكێتیی دەكات. هەردوولا چاوەڕێی ئەنجامی هەڵبژاردنی عیراقن تاوەكو پۆستەكانی بەغداو كابینەی نوێی هەرێم لەنێوان خۆیان یەكلایی بكەنەوە، بەڵام پێناچێت ئەوەندە ئاسان بێت چونكە پرسەكە بەتەنها دابەشكردنی پۆست نییە، بەڵكو گرێدراوی بارودۆخی ئیقلیمیشە. لەدوای دانیشتنی یەكەمی پەرلەمان، پێویستە پارتی و یەكێتیی لەماوەی یەك مانگ لەسەر شێوەی كاركردن بەیەكەوەو دابەشكردنی پۆستەكانی بەگشتیی و بەتایبەت كاندیدی سەرۆك كۆمار رێككەون. ئەگەر رێكنەكەون، بەدڵنیاییەوە پرسی دروستكردنی حكومەتی هەرێم گرێ كوێرەی بۆ دروستدەبێت و پێدەنێتە قۆناغێكی دیكە، ئەویش یان كابینەی نوێ زۆر زیاتر دوادەكەوێت و دەچێتە تونێلێكی تاریكەوە یاخود پارتی هەوڵدەدات رێگەیەكی دیكە بگرێتەبەر ئەویش رێككەوتنە لەگەڵ لیست و قەوارەكانی دیكە كە بەپێی مەنتق زۆر زەحمەتترە لە رێككەوتن لەگەڵ یەكێتیی و لێكەوتەكانیشی زۆر خراپ دەبێت. بەپێی هەموو ئەگەرێك پێداگری لەسەر بەرژەوەندی حزبیی و دەستوەردانی ئیقلیمیی دوو هۆكاری سەرەكی دەبن كە پرسی پێكهێنانی حكومەت زەحمەت دەكەن. لەدوای رەوانشاد (مامجەلال) دەتوانین بڵێین كورد سەركەوتوو نەبووە لەهەڵبژاردنی كەسێكی كاریگەر لەبەغدا وەك سەرۆك كۆمار، بۆیە لەدوای مامجەلال ئەو پێگەیە لەبەغدا لاوازبووەو كورد سودێكی ئەوتۆی لەو پۆستە نەبینیوە. مامجەلال هەم بۆخۆی سەركردەیەكی خاوەن ئەزموون و خاوەن پەیوەندییەكی سیاسی زۆر بەهێزبوو، هەمیش لەلایەن پارتی و حزبەكانی دیكەی كوردستانیشەوە پشتیوانی دەكرا، ئەمەش بەهێزتری كردبوو، بەڵام لەماوەی 10 ساڵی رابردوو هەركەسێك بووبێتە سەرۆك كۆمار بەململانێیەكی سەخت بۆتە سەرۆك كۆمار بۆیە، زیاتر نوێنەرایەتی حزبەكەی كردووە نەك هەموو گەلی كورد. مامجەلال جگە لەوەی كۆكەرەوەو لایەنە عیراقییەكان بوو، هاوكات لەبەغدا گولەبەندێكی زۆر كاریگەربوو بۆ خەڵكی كوردستان مخابن ئەو بۆشاییە پڕنەكرایەوە، رێگری لەپێشێلكارییە دەستورییەكان و دەستدرێژی سەر مافی خەڵكی كوردستان دەكرد. ئەو نوێنەرایەتی حزبێكی نەدەكرد نەدەكرد، بەڵكو نوێنەرایەتی خەڵكی كوردستانی لەبەغدا دەكرد. ئەم نوێنەرایەتیەی لەپەیوەندی و رێككەوتن لەگەڵ كاك مەسعود بارزانیی سەرۆكی پارتی و هەموو سەرۆك حزبە كاریگەریگەرەكانی كوردستانەوە سەرچاوەی گرتبوو، بۆیە ئەو گرفتانەی رووبەرووی هەرێم دەبوویەوە هەر لەبەغدا خۆی چارەسەری دەكردن بێئەوەی گرژیی دروست ببێت. بۆیە ئەوەندە باسی كاریگەری مامجەلال دەكەین چونكە دوای ئەو، بۆشاییەكە ئەوەندە گەورەیە 12 ساڵە شوێنەوارو لێكەوتەی غیابی ئەو بەردەوامە. لەو ماوەیە پۆستی سەرۆك كۆمار زۆر سودی بۆ خەڵكی كوردستان نەبووە، بگرە هەندێكات دەكرێت بڵێین بۆتە بارگرانیی. دەبینین هەموو ساڵێك شەڕی مسۆگەركردنی لە 17%ی بودجەی هەرێمی دەكرد، لەدوای مامجەلال حكومەتی هەرێم سەدان وەفدی ناردە بەغدا، بەڵام پێی چارە نەكرا، ئەو رێژەیە نەك دابیننەكرا، بگرە بووە لە 12.67% كەچی ئەوەش نانێرێت. ئەمە جگە لەوەی خۆی سەرپەرشتیی هەموو دۆسیەو پرسە چارەسەرنەكراوەكانی عیراقی دەكرد، تەنانەت كۆتایی 2007 خەریك بوو لەسەر یاسای گازو نەوت رێككەوتن لەگەڵ عیراق بكرێت، بەڵام چەند بەرپرسێكی كوردستان و عیراق گفتوگۆكانیان تێكدا، خۆ ئەگەر ئەوكاتە لەسەر یاسای گازو نەوت رێككەوتن كرابا، بەدڵنیاییەوە ئەو ئاڵۆزیانەی 12 ساڵی رابردووی نەوت نەدەهاتەپێش. مامجەلال ئەوەندە بەهێزبوو لەبەغد، دووجار رێگری لەنوری مالكی سەرۆك وەزیرانكرد بەناوی عیراق بەشداری لەكۆبونەوە نێودەوڵەتیی و ئیقلیمیەكان بكات. جارێ یەكەم لە مانگی ئەیلولی 2008 بوو كاتێك نوری مالكی ویستی بەناوی عیراق بەشداری لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی گشتیی نەتەوەیەكگرتوەكان بكات، بەڵام مامجەلال پێداگری كرد نابێت ئەو بەشداربێت، بۆیە خۆی بەشداری تێداكردو بەزمانی كوردی قسەیكرد. جاری دووەم لەسەرەتای 2009 كاتێك كۆبونەوەیەكی لوتكە-ی وڵاتانی عەرەبی لەسەر غەززە لەسعودیە كرا، مامجەلال رێگری لەنوری مالكی كرد بەناوی عیراق بەشداری تێدابكات و فرۆكەكەیان لەئاسمانی سعودیە گەڕاندەوە. ئەمە لەكاتێكدا مالكی لەسەرۆك وەزیرانی هەرە بەهێزی عیراق بووە لەدواای ساڵی 2003. هەر لەهاوینی 2012 نوری مالكی بڕیاری گواستنەوەی فیرقەی 12ی عیراقیدا بۆ باشوری كەركوك، بەڵام مامجەلال بەتوندی رووبەرووی ئەم كارەی نوری مالكی بویەوەو بەوپێیەی ئەو بڕیارە دژی لێكتێگەیشتنی هەرێم و بەغدایە سەبارەت بەئیدارەدانی ناوچە جێناكۆكەكان، بۆیە مالكیی ناچاریكرد بڕیارەكەی هەڵوەشێنێتەوە بێئەوەی شەڕ دروستببێت. مخابن لەدوای مامجەلال ناوچە جێناكۆكەكان لەرووی سەربازییەوە لەدەستدرا! بەدڵنیاییەوە هەڵوێست و دەستكەوتەكانی بوونی مامجەلال لەبەغدا لەوقۆناغ زۆر زیاترن، بێگومان ئەم دەستكەوتانە بەهەماهەنگیی و پشتیوانیی كاك مەسعودو حزبەكانی دیكەی كوردستان یوو كە هەماهەنگی و رێككەوتنێكی درێژخایەنیان لەنێوان بوو. خولاسە، ئەوقسانەم بۆ ئەوەبوو كە رێككەوتن لەسەر كاندیدێك لەلایەن كورد بۆ سەرۆك كۆمارو پێكهێنانی حكومەتی هەرێم زۆر گرنگەو گرێدراوی یەكترن. هەقە بەرژەوەندی حزبیی بخرێتە ئەولاوەو دووربكەونەوە لە فشاری ئیقلیمیی چونكە دۆخەكە ئاڵۆزتر دەبێت. پۆستی سەرۆك كۆمار زۆر كاریگەرە لەعیراق ئەگەر نوێنەرایەتی هەموو گەلی كوردستان بكات و كەسایەتیەكی كاریگەر پێشنیار بكرێت، ئەمە جگە لەوەی لەم بارودۆخە رێككەوتن لەسەر ئەو پۆستە گرێكوێرەی پێكهێنانی حكومەتی هەرێمیش شلدەكاتەوە، بەڵام بەدڵنیاییەوە چەپڵە بەدەستێك لێنادرێت پێویستە بەرژەوەندی گشتیی خەڵكی كوردستان بكرێتە پێوەرو لەسەر ئەو بنەمایە هەموولا رێككەون، خۆ ئەگەر لەسەر كاندیدێكی سەرۆك كۆماریش رێكنەكەون، ئەوا ئەوەی دەبێتە سەرۆك كۆمار ناتوانێت نوێنەرایەتی هەموو گەلی كورد بكات و سەرۆك كۆمارێكی لاواز دەبێت، ئەنجام خەڵكی كوردستان زەرەری لێدەكەن.
خەبات کوردە لە دە مانگی ڕابردوی گەڕانەوەی دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکا بۆ کۆشکی سپی ، سێ جار هەوڵیداوە لە گەڵ پۆتین دانیشتن بکا و ڕێکبکەوێ بۆ ڕاوەستانی شەڕی ئۆکڕانیا و لاواز نەبونی زیاتری ڕوسەکان لە ڕوی سەربازیەوە کەچی تەنها یەک جار توانی پۆتین لە ئالاسکا ببینێ ، بەڵام بەهۆی پێشاندانی فڕۆکە ، ترسناکەکانی ئەمەریکا ، پۆتین لە دواییدا زیاتر ڕق ئەستور تر دەرکەوت بەڵێ دوای ئەوەی کە پۆتین ڕازی نەبوو لە بۆدابێستی پایتەختی هەنگاریا ( مەجەڕستان ) لە گەڵ تڕەمپ ڕێککەوتن بکات و هەر دوو ناوچەی دۆنیسک و لۆهانسک بۆ خۆی ببات و بە سەرکەوتو بۆی بێتە دەرێ . بە ناچاری ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی سزایی زیاتریان بەسەر ڕوسیادا سەپاند و هەڕەشەی ساڕوخی تۆما هۆک و هاوشێوە ئەوروپیەکانیش گەیشۆتە لوتکە بۆ ئەوەی بیدەنە ئۆکرانیەکان ، لێرةش پۆتین شێلگیرانە تر دەرکەوت و دەستی بۆ بۆمبە ئەتۆمیەکان برد . ئێستا دۆناڵد تڕەمپ لە گەشتێکی نێو دەوڵەتی دەوڵەتانی خواروی ڕۆژهەڵاتی ئاسیایە و دەیەوێ هەم بانکەکانی خۆی پڕ پارە بکاتەوە و هەم چین و هیندیش ڕازی بکات کە هیچی تر نەوت و غازی ڕوسی نەکڕن و پشت بە ئەمەریکا ببەستن بۆ دابینکردنی وزە . بە پێی ئەو لێدوانە سەیر و سەمەرانە بێ کە زوو زوو تڕەمپ میدیاکانی پێ چەواشە دەکات ، بۆ نمونە کە دەڵێ : نامەوێ سەرۆکی کۆریای باکور ببینم ، واتە کیم جون بۆتە پاڵپشتێکی بەهێزی پۆتین و بە چەک و سەرباز یارمەتی سوپای ڕوسیا دەدات لە ئۆکڕانیا و ڕازیش نیە دەستبەرداری ئەو یارمەتیانە بێت ، یان کە بە خەندەیەکی پێ ڕابواردنەوە کە دەڵێ : کەس نازانێ چۆن و بە چ شێوازێک حەوت فڕۆکەی هیندی و بەناوبانگی فەڕەنسیەکان لە شەڕی نێوان هیندیەکان و پاکستان کەوتنە خوارەوە ، نیشانەی ئەوەیە کە هیند تا ئێستا ڕازی نیە واز لە نەوت و غازی ڕوسیا بهێنێ . ئەوانە شێوازێک و جۆرە دەستەواژەیەکی سیاسیانەن لە دەربڕینی ڕازی و نا ڕازیەکان کە تڕەمپ بەکاریان دەهێنێ . یان کە دەڵێ ئەردۆگان برادەرمە و پیاوێکی ژیرە و خۆشمدەوێ ، هەموو دەم بە قسەم دەکات ، واتای ئەوەیە ئەردۆ گیان تۆ دانیشە لە سەر دەرپێی خۆت و دەست تێوەردان لە ئیشی ئێمە مەکە لە سوریا و ناوچەکە کاتێ کە زانیان پۆتین بەو دوو ناوچەی ئۆکڕانیا ڕازی نابێ و ئامادە نیە بگاتە بۆدابێست تا شەڕەکە ڕابگرن ، تڕەمپ هاتە وەڵام و ڕایگەیاند : ئێمە بۆ خۆمان تەنگاو بکەین ، نە شەڕەکە ئێمەی تێداین و نە کاولکاریەکە وڵاتەکەی ئێمەی گرتۆتەوە ، بەڵکە چەکی زیاتر و قازانجی زیاترمان کردوە ، بە مەرجێ هەڵگیرسانی شەڕەکە و هاندانی پۆتین بۆ پەلاماردانی ئۆکڕانیا ، ئەمەریکا و ئەوروپیەکان بوون بە تایبەتیش ئینگلیزەکان لە بیرمە پێش پەلاماردانەکەی پۆتین ، لە مۆسکۆ هەڕەشە دەکرا و بڵاویان دەکردەوە کە هەفتەیەکی تر ئۆکرانیا داگیر دەکەین ، کەچی لە ئەمەریکاوە ڕادەگەیەندرا کە لە فڵانە ڕۆژ هێرشەکە دەست پێدەکات و ڕاستیش دەردەچوو . یان دەیانگووت تەنها لە باشوری ئۆکڕانیاوە دەبێ ، بەڵام ئەمەریکی و ئینگلیزەکان دوپاتیان دەکردەوە کە لە چەندین لاوە دەبێت و کێیڤ پایتەختیش داگیر دەکرێ . هەر چەندە تڕەمپ لە کۆریا باشترین خەڵات و بەرزترین و گەورەترین دیاری پێدرا کە تاجێکی زێڕین بوو ، لە گەڵ ۳٥٠ ملیار دۆلار بۆ پڕکردنەوەی کەمی کورتهێنانی بوجەی ساڵانەی ئەمەریکا و لە گەڵ چینیەکانیش دڵخۆش هاتەدەر دیارە تا ڕاددەیەک سەرکەوتوو نەبووە ، چونکە تەنها لە شەو و ڕۆژێکدا هەر دوو دەوڵەتی ڕوس و ئەمەریکا بڕیایان دا دەستبکەنەوە بە تاقیکردنەوەی بۆمبە ئەتۆمیەکانیان و هەڕەشەکردن لە بەکار هێنانیان بە مەرجێ چەندین ساڵە ئەو تاقیکردنەوانە ڕاگیراون با سەیرێکی ئەو بەراوردەش بکەین ، کاتێ ڕوسیا دواین ساڕوخی هەڵگری بۆمبی ئەتۆمی خۆی نمایش کرد کە دەتوانێ لە دوری ۸٠٠٠ کیلۆمەترەوە نیشانەکەی بپێکێ ، لە بەرامبەردا تڕەمپ بە گاڵتە پێکردنەوە دەڵێ ژێر دەریاییە ئەتۆمیەکانمان کە هەڵگری ئەو جۆرە بۆمبانەن تەنها ۳٠٠ کیلۆمەتر لە شارە کاریگەر و گەورەکانی ڕوسیاوە دوورن . کاتێ کە جەنەڕاڵە گەورەکانی ئەمەریکا باسی شەڕە گەورەکە دەکەن کە بەو زوانە ڕودەدات ، هیچ ترسێک نیە کە شەڕەکە پەلاماردانی فەنزوێلا بێت یان ئێران و دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێت ، تەنها ڕودانی شەڕە گەورەکە مێشکی پۆتینی پێ تاقیدەکەنەوە کە بزانن تا چ ڕاددەیەک دان بە خۆیدا دەگرێ و دەست بۆ ترسناکترین بۆمبە کۆمەڵکوژیەکان دەبات یان نا کە لە منیش دەپرسن ، خێرە ئەمەریکا ئەو هەموو چەکە بەهێز و تازەیە دەدات بە شەڕڤانان ، تەنها ئەوەندە دەزانم کە ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانیان قەبری بابی کەس بە خۆڕایی ناکوتنەوە و ئەگەر ئێستا بە کاشیش پارەکەیان دەست نەکەوتبێ هیچ قسەی لە سەر نیە کە شەڕڤانان تاکە هێزن کە توانیوانە لە گەڵ هێزەکانی هاوپەیمانان هەڵبکەن و هەماهەنگی تەواو هەبێ لە نێوانیان و دەمی ئەردۆگان و دەوڵەتانی ناوچەکەشی پێ ببەستن
خەبات کوردە دۆناڵد تڕەمپ لە شەرم ئەلشەیخ ی میسڕی بۆ دوا جار دەستی خستە ناودەستی سودانی و ئامادەش نەبوو دانیشتنێکی لە گەڵدا ئەنجام بدات . تەنها ئەوەندە نەبێ بەردێکی گەورەی بە پشتی سودانی دادا و پێی گوت : عێڕاقیەکان خاوەنی نەوتێکی زۆرن و نازانن چۆن کەڵکی لێوەربگرن و بڕیارە لە داهاتودا ئێمە یارمەتیان بدەین . لە دوای ئەو لێدوانە دەنگگۆی دیاری کردنی گەنجێکی مەسیحی لە دایکبوی گەڕەکی کەڕادەی شاری بەغدا بڵاو بۆوە وەکو نێردەی دۆناڵد تڕەمپ بۆ عێڕاق . دوای ئەوە دەرکەوت گەنجەکە ناوی ( مارک سلاڤا ) یە و خاوەنی چەند کێڵگەیەکی بەرهەم هێنانی حەشیشە یە بۆ کارگەکانی دەرمان دروستکردن لە ئەمەریکا و لە کاتی بانگێشەی هەڵبژاردنەکانی ساڵی پار دەنگێکی زۆری بۆ تڕەمپ کۆکردۆتەوە و نێوانیان زۆر خۆشە . بەڵێ دوا بەدوای دەنگگۆی دەستنیشان کردنی سلاڤا ، وا بڵاوکرایەوە کە ئەمەریکا هەشت پۆستی سیادی و هەستیاری دەستنیشان کردوە و بە سەرکردەکانی عێڕاقی ڕاگەیاندوە کە ئەو پۆستانە هێڵی سورن و لە ئەمەریکا زیاتر کەس بۆی نیە دەستنیشانیان بکات . شایانی باسە هەموو ئەو پۆستە سیادیانەش بە ڕێککەوتن و دوای هەڵبژاردنەکان و لە یەکەم دانیشتنی ئەندامە تازەکانی پەرلەمان و ڕۆژانی دوایی دەستنیشان دەکرێن . هەفتەی ڕابردوش لە کۆشکی سپی ڕاگەیەندرا کە تڕەمپ کۆنە سەربازێکی شارەزا لە کاروباری عێڕاق و ناوچەکە بە ناوی ( جۆیل ڕایبورن ) دەستنیشان کردوە وەکو جێگری وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست . هەر چەندە میدیا جیهانیەکان گرنگیەکی تایبەتیان بەو دەستنیشان کردنە دا و بڵاویانکردەوە کە دۆستێکی دڵسۆزی کوردانە بە تایبەتیش شەڕڤانانی ڕۆژئاڤای کوردوستان ، بەڵام پێدەچێ لۆبی دەوڵەتانی عەڕەبی و تورکیا دوعای خراپیان لەو دەستنیشان کردنە خوێند بێ و لە ناو دیموکراتەکان بوختانی شاردنەوەی ژمارەی ڕاستەقینەی سەربازانی ئەمەریکایان لە سەردەمی جۆ بایدن کردبێتە بیانوو و ڕێگری لێبکەن بۆ ئەوەی تڕەمپ دانەیەکی تر دەستنیشان بکات . لە ڕۆژانی دادێش ئەو باسوخواسەشمان بۆ پشت ڕاست دەبێتەوە ، کە ئایا تڕەمپ ، ڕایبورن لا دەدا و دانەیەکی تر دەست نیشان دەکا یان نا .! دوێنێش لە بەغداوە و لە گەرمەی بانگەشەی هەڵبژاردنەکانی چەند ڕۆژی داهاتوی پەرلەمانی عێڕاق ، لە لایەن ڕۆژنامە نوسێکی دیاری عێڕاقی و نزیک لە حکومەتەکەی سودانی ڕاگەیەندرا کە نێردەکەی دۆناڵد تڕەمپ ( مارک سلاڤا ) بە نهێنی سەردانی بەغدای کردوە و لە گەڵ زۆربەی سەرکردە دیارەکانی عێڕاق کۆبونەوەی ئەنجامداوە ، بە بێ ئەوەی لە میدیاکانشدا دەرکەوێ . هەر چەندە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی بەغدا بۆ خولی شەشەم لە دوای ڕوخانی ڕژێمەکەی عۆجە لە کەشوهەوایەکی نەخوازراو دایە بەهۆی هەڕەشەکانی ئێران و ئیسڕائیل و ئەمەریکاوە و چەک نەکردنی گروپە چەکدارە توندڕەوە شیعەکانی سەر بە ئێران و حەشدی شەعبی و تا ئێستاش ترسی دوا خستنی بۆ بەهاری داهاتوو لە گۆڕێیە و بانگەشەش لەوپەڕی گەرمیدایە . لە ساڵانی پێشوو هەر دوو دەوڵەتی کۆماری ئیسلامی ئێران و تورکیا و دەوڵەتانی کەنداو تۆمەتبار دەکران کە دەست تێوەردان لە ئەنجامی هەڵبژاردنەکاندا دەکەن ، بە تایبەتیش لە چوار ساڵی ڕابردوو کاتێ کە ۷۳ پەرلەمانتاری ڕەوتی سەدر بە کفنی سپیەوە چونە ناو هۆڵی پەرلەمان و بە بڕیارێکی موقتەدا سەدریش بایکۆتی بەشداری کردنیان ڕاگەیاند و هۆڵەکەیان جێهێشت . ئێستاش ئەگەر بێت و ئەو دەست نیشانکردنانەی تڕەمپ و سەردانەکەی سلاڤا بە دزی بۆ بەغدا و ئەو هەشت پۆستە سیادیەی کە ئەمەریکا بە هێڵی سوری داناوە ڕاست بێت . نیشانەی ( ئیمام ئەمەریکا ) یە بۆ دۆ هەژاندنەکەی عێڕاق بە تەنها و هەر خۆشیان کۆنتڕۆڵی دەستنیشانکردنی دەرنجامی هەڵبژاردنەکان دەگرنە ئەستۆ و هەموو هەوڵێکی خۆیان دەگرنە گەڕ و ڕێ نادەن کە دەوڵەتانی ناوچەکە دەست تێوەردان لە دەرەنجامەکاندا بکەن .! ووشەی ( ئیمام ئەمریکا ) لە جیاتی وشەی ( ئیمام مەهدی ) لێرە ئاماژەی پێکراوە .
م.ی. غریب علی سلیم خوێندکاری دکتۆرا لەبواری بەبازاڕکردنی گەشتوگوزار / زانکۆی سلێمانی ڤیستیڤاڵی هەنار ساڵانە لە پارێزگای هەڵەبجە بۆ ناساندن و پێگەیشتنی ئەو میوانەی کە پارێزگاکە پێی بە ناوبانگە بەڕێوەدەچێت، لەوانە هەنار و جۆرەکانی، ساڵەخانی، ساوا، سورە هەنار، لا رەشە، مەلەسی، شیرین کاراڵی، کەوە هەنار، عەبابەیلێ دیارترین جۆرەکانی هەنارن لە هەڵەبجە، بە گشتیی نزیکەی (10) جۆر بەرهەمی هەنار لە ناوچەکەدا هەیە، بەڵام هەناری ساڵەخانی (%80)ی کۆی بەرهەمی هەنار پێکدەهێنێت و کۆنترین جۆری هەنارە لە هەڵەبجە. هەروەها بەرهەمە ناوخۆییەکان وەک گوێز و هەنگوین و زەیتی زیتوون هەناری وشکراوە و بەرهەمە شیرەمەنیەکان نمایش دەکرێن، کە لە کۆتاییەکانی مانگی ئۆکتۆبەر و سەرەتای مانگی نۆڤەمبەر دەست پێدەکات، بۆ ناساندنی بەرهەمی ناوخۆیی و خۆماڵی جوتیاران هەڵەبجە. ئەمساڵیش ڤیستیڤاڵی ناوازی هەنارە لە پارك و شاری یاری هەڵەبجە، (11)یەمین ڤیستیڤاڵ لەبەرواری (2025/10/30)لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵ و گەشتوگوزاری هەڵەبجە بەهەماهەنگی تۆڕی ڕێکخراوە هەڵەبجە و میدیا و میدیاکاران ئەنجام دەدرێت بۆ ماوەی سێ ڕۆژ بەردەوام دەبێت، کە زیاتر لە 250 جووتیار و باخەوان بە بەرهەمەکانیان بەشداری بکەن، کە تیایدا زیاتر (550)کەپر ئامادەکراون، (250)کەپر تایبەتن بە فرۆشتنی هەنار و بەرهەمەکانی، ئەوانی دیکەش بەرهەمەکانی شیرەمەنی، هەنگوین و خۆراک و شیرینی و کاری دەستی خانمانی تێدا دەفرۆشرێت.ئامانج لەم ڤیستیڤاڵە بەبازاڕکردنی بەرهەمە خۆماڵییەکان و پشتگیری لە جووتیارانی ناوچەکە دەستڕاگەیشتن بە بەرهەمی تازە و پاکی و گونجاوی نرخ و بەهێزکردنی ئابوری ناساندنی بەرهەمی هەناری ناوچەکە، لەبەرئەوەی بەبازارکردنی ڕاستەوخۆی بەرهەمەکە بۆ بەکاربەران و بەهێزکردنی ئابووری و بوژانەوەی ناوچەکە لێدەکەوێتەوە، دواجار دەبێتە هۆی تێکهەڵکێشکردنی لایەنە باشەکانی هەردوو کەرتی گەشتیاریی و کشتوکاڵی هەمەچەشن کردنی چالاکییە بازرگانییەکانی جووتیار و ڕەخساندنی دەرفەتی کار بۆ تاکەکانی ناوچەکە لە بواری کشتوکاڵی و گەشتیاریی. هەروەها بەهۆی باشی جۆرەكەی ساڵانە لە ڕێگەی كۆمپانیای ناوخۆوە حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕەوانەی بازاڕەکانی ئەمریکا و بەریتانیا و ئیمارات دەکرێت. ئەمەش بەهۆی هەڵکەوتەی خاکی هەڵەبجە و سازگاریی ئاو و هەواکەی، زۆربوونی خواست و کڕیار لەسەر بەرهەمی هەنار، ساڵ لەدوای ساڵ رووبەر و بڕی بەرهەمی هەنار روو لەزیادبوونە، زیاتر لە (30) هەزار تەن بەرهەمی ساڵــانەی پارێزگای هەڵەبجەیە و ڕووبەری دەهەزار دۆنم باخی هەنار هەیە و بەردەوام لەزیادبووندایە. بەپێی ئامارەکان لەساڵی (2025)دا زیاتر لە (10)هەزار دۆنم زەوی بە هەنار چێنراوە بڕی بەرهەمەکەی زیادیکردووە بۆ (31000)تەن لە ناوچەکە. سوودەکانی لەرووی ئابووریی و گەشتیارییەوە: 1. زیادبوونی جوڵەی گەشتیار، بەجۆرێک لەساڵی (2024)دا (285)هەزار گەشتیار و سەردانیكەر ئامادە بوون، بەمجۆرە رۆژی یەكەم (80)هەزار، رۆژی دووەم (110)هەزار و رۆژی سێهەم نزیكەی (100)هەزار بووە شێوەی (1)،بەگوێرەی پلانەکان، ئەم ساڵ چاوەڕێ دەکرێت ژمارەکە (300)هەزار گەشتیار تێپەڕێنێت. ئەمە جگە لە ناساندن و ئاشنابوونی گەشتیاران بە شوێنە گەشتیارییەکانی سنوری پارێزگای هەڵەبجە. 2. زیادبوونی داهات: جوڵە و جموجۆڵی بازاڕ بەگشتی و چێشتخانە و مارکێت و چایخانە و خزمەتگوزاری مانەوە و خواردن و خواردنەوە بەتایبەتی، بەهۆی هاتنی میوان و گەشتیار و سەردانیکەرانی بۆ ڤیستیڤاڵەکە، بەشێوەیەک لە ساڵی (2015) بڕی داهاتی ڤیستیڤاڵی هەنار تەنها (10)ملیۆن دینار بووە، بەڵام لەساڵی (2024) بڕی داهات زیادیکردووە بۆ یەک ملیار (435)ملیۆن دینار. 3. ڕەخساندنی هەلی کار: لەگەڵ هاتنی هەرتاکێکی گەشتیار بۆ هەر وڵاتێک (23) پیشە قازانج دەکات، واتە بەڕاستەخۆ و ناڕاستەوخۆ ئەم کەرتە بەلێشاو هەلی کار درووست دەکات و بازاڕ و دەستی کاری ناوخۆیی دەبووژێنێتەوە، بە نموونە ژمارەی بەشداربوان (فرۆشیار) لە ساڵی (2015)دا تەنها (50)بەشداربووە، بەڵام ژمارەکە لەساڵی (2024) زیادیکردووە بۆ (600-550)بەشدار بووە شێوەی (4)، واتە ئەم ئامار پێدەڵێت کە نابێت رۆڵ و کاریگەری ئەم کەرتە پشتگوێ بخرێت . هەروەها فرۆشتنی بەپێی جۆری بەشدار بوان، بەمشێوەیە بووە: 1. جووتیار (فرۆشیار هەنار و بەرهەمە کشتوکاڵییەکان)، بە ڕێژەی 60-70%. 2. پیشەوەران و دەستڕەنگینان (بەرهەمی دەستی)، بەڕێژەی 15-20%. 3. فرۆشیارانی خواردنی کوردی و شیرینی، بە ڕێژەی 10-15%. 4. کارگە و بڕاندی خۆماڵی، بە ڕێژەی 5% 4. ناساندنی کەلتور و میوانداری ناوچەکە: ئەم ڤیستیڤاڵە چەندین چالاکی جۆراو جۆری تریش لەخۆ دەگرێت لەوانە گۆرانی و مۆزیکی کوردی و خستنەرووی وێنەکان و هونەری شێوەکاری هیتر کە گوزارشت لە دەوڵەمەندی کلتوری خەڵکی ناوچەکە دەکات بەشداریکردنی کۆمەڵێک لە خانمی دەستڕەنگین بە بەرهەمی جیاواز، لە بەشە جیاوازەکانی ئەم ڤیستڤاڵەدا نمایشدەکرێن بۆ ڕاکێشانی زیاتری گەشتیار و میوانی ڤیستیڤاڵەکە. ئەمەش دەبێتە هۆی بەهێزبوونی پەیوەندییە ئابوری کۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری و کەلتوری و تێکەڵاوبوونی سۆرانی، کرمانجی هەورامی، تورک و کریستیان لە زاخۆ تا خانەقین، عەرەب و فارس و بیانی هیتر، بەهۆی هاتنی هەزاران هاووڵاتی و سەدان خێزان لە ناوچە جیاوازەکانەوە دێنە هەڵەبجە و بەهۆی نەبوونی هۆتێلی و مۆتێل پێویست و شوێنی مانەوە و حەوانەوەی گەشتیار، ماڵەکانی هەڵەبجە دەبن بە شوێنی مانەوەی میوان، ئەوەش خزمەتێکی باشی کردووە لەڕووی زیندوکردنەوەی زیاتری کۆمەڵایەتی و کەلتووریشەوە، دەرئەنجام پێشکەوتنی ئابوریی و کۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری روو دەدات.
هیوا سەید سەلیم پرسی دانوستانی نێوان )دەوڵەتی تورکیا و ئۆجالان( جێگای مشتومڕێکی زۆری لایەنە پەیوەندیدارەکانە، هەندێک بە گرنگی دەبینن و هی واش هەیە لە پڕۆسەکە بە گومانە، گومانەکان لەوەوە سەرچاوەی دەگرێت کە گوایە لەبەرنبەر ئەو هەنگاوانەی ئۆجالان و پەکەکە ناویانە، هێشتان وەڵامێکی جددی لە لایەنی تورکیا نەدراوەتەوە. شایانی باسە، پرسی دانوستان لە نێوان پارتی کرێکارانی کوردستان و دەوڵەتی تورکیا تازە نیە، وە پەیوەندیشی بە دۆخی ئۆجالان نیە لە زیندانی ئیمرالی، بگرە پێش دەستگیرکردنی ئەویش لە نێوانی دەزگاکانی سەر بە دەوڵەت بە تایبەت دامەزراوەی میت و PKK دانوستان هەبووە. لە هەرە دیارترینیان دانوستانەکانی نێوان تۆرگۆت ئۆزال، سەرۆک کۆماری ئەوسای دەوڵەتی تورکیا و ئۆجالان لە ساڵی ١٩٩٣، وە دانیشتنەکانی ئۆسلۆ لە ٢٠٠٨- ٢٠١٠، هەروەها پڕۆسەی ئاشتی ساڵانی (٢٠١٣-٢٠١٥) بووە. ئێستاش کە چەندین مانگ بەسەر دەستپێکی قۆناغێکی دیکەی دانوستانی نێوان دەوڵەتی تورکیا و ئۆجالان تێدەپەڕێت، کە بە بانگەوازی ٢٧ی شوباتی ئۆجالان وەڵامی دەستپێشخەری دەوڵەت باخچەلی درایەوە، خەڵک بەراوردی هەنگاوەکانی دەوڵەت و PKK دەکات لە ناو ئەم پڕۆسەیەدا، بۆیە گومان لە جددیەتی دەوڵەتی تورکیا دەکات، لە چارەسەری پرسی کورد، بەڵام ئەمەیان دیوەێکی پرسەکەیە، دیوە شارواەکەی ئەوەمان پێدەڵێت کە ڕەواندنەوەی گومانەکان دوای ئەو قۆناغە دێت کە قەندیل ئومێدی زۆری لەسەر هەڵچنیەوە ئەویش خستنی هەنگاوەکان بۆ ناو چورچێوەی یاسایی و سیاسی. شایانی باسە، پارتی کرێکارانی کوردستان وەک وەڵامدانەوەیەکی ئەرێنی بۆ پەیامی ڕێبەرەکەیان لە ڕۆژانی (٥-٧)ی ئایار لە ١٢هەمین کۆنگرەی خۆیدا بڕیاری کۆتایهێنان بە خەباتی چەکداری و هەڵوەشاندنەوەی ( PKK )یدا، بۆ ئەم مەبەستە ڕۆژی ١١ی تەمووز لە ڕێوڕەسمێکی سونبلیکدا لە ئەشکەوتی جاسەنە ٣٠ گەریلا لەبەردەم میدیا جیهان و ناوخۆیەکان چەکەکانیان سووتاند، وەک ئاماژەیەک بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکانی کۆنگرەی (١٢)ە. دوایین هەنگاویش بریتی بوو لە کشاندنەوەی هێزەکانیان لە ناوچەکانی نزیک لە مەیدانی جەنگ لە ناو خاکی باکوری کوردستاندا. پرسیارەکە لێرەدایە کە ئایا PKK لەبەرامبەر ئەو دەستپێشخەریانەی ئەنجامی داوە ئایا چی دەستکەوتووە؟ پرسیارەکە لە جێگای خۆیەتی دانوستان واتای تۆ لە بەرامبەر بەخشینێک دەبێت شتێک بەدەست بهێنیت.ئەوەی کە تا ئێستا بۆ PKK وەک دەستکەوت هەژماردەکرێن ئەوم خاڵانەیە: سیاسەتی نکۆڵیکردنی پرسی کورد لە تورکیا دوای دەستپێکردنەوەی پرۆسەی چارەسەری کۆتایهات، بە تایبەت دوای لێدوانەکانی ئەم چەند مانگەی سەرۆک (کۆمار و پەرلەمان و سەرۆکی حزبەکان) ئەو سیاسەتەی کە ١٠٠ساڵە کۆماری تورکیای لەسەر دامەزراوە، ئەویش کە بەشیک بووە لە دەستوور و یاساکانی تورکیا. ئەوەی دەوڵەتی تورکیا دەیویست بە شەڕ و ئۆپراسیۆن کۆتای بهێنێت بە بوونی هیزی سەربازی PKK شکستی خوارد، بۆیە وا لایەنی بەرامبەر لە چوارچێوەی پرۆسەیەکی ئاشتیانە ئەو هەنگاوە دەنێت. سیاسەتی گۆشەگیری سەر ئۆجالان کە ساڵانێکە لە دژی پەیڕەو دەکرێت شکستی خوارد، وا ئێستا دەوڵەتی تورک ئۆجالان وەک موخاتبی چارەسەری پرسی کورد مامەڵەی لەگەڵ دەکات. بەڵام هەموو ئەمانە هیشتان بارتەقای ئەو هەنگاوە نایەن کە PKK ئەمساڵ ناویەتی، بۆیە تا تورکیا دەست بۆ هەموواری یاساکان نەبات گومانەکان رۆژ بە ڕۆژ زێدەتر دەبن.
ئارام ڕەفعەت ترەمپ مارک ساڤایایەی بەرەگەز کلدانی عێڕاقی وەک نێردەی تایبەتی خۆی لە عێڕاق دیاری کرد. مشتومڕی پشت لێکەوتەی ئەو بڕیارە هێندەی دەرهەق بە دەنگۆی حەشیشخۆریی ئەو نێردەیەیە، هێندە دەرهەق بە بڕیارە سەرەکی و بنەڕەتیەکە نییە، کە ناردنی نێردەی تایبەتییە. ناردنی نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ هەر وڵاتێک بەمانای بوونی کێشە و پرسگەلێکی گەورە و قووڵن کە لەتوانا و دەسەڵات و ئەرکی باڵوێزخانەدا نییە. باڵوێزخانەکان، لانی کەم لە تیۆردا، کار لەسەر پەیوەندئە دیپلۆماسی و بەرژەوەندیە هاوبەشەکان دەکەن و جوڵە و ئەرکەکانیان سنووردارە بە پاراستنی بەرژەوەندیەکانی وڵاتەکانیان و دەستوەرنەدانە کاروباری ناوخۆی وڵاتی خانەخوێش. نێردەی تایبەتی هەنگاوێک یان چەند هەنگاوێک لەسەرووی ئەم عورف و پێوەندیە رۆتینیەدایە، واتە هی باڵوێزخانەکان،کە پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان و سیستەمی جیهانی لەسەر دامەزراوە. زۆربەی جارەکان، نێردەی تایبەتی ئەمریکا راستەوخۆ پەیوەندی بەسەرۆکی وڵاتەکەیەوە هەیە. ئەمەش دەسەڵاتێکی سەرووی سرووشتی و ناهاوسەنگ هەم دەداتە نێردەکە لە وڵاتی خانەخوێ و هەم ئەمریکاش. ئەرکی نێردە چارەسەری کێشە و قەیرانە قووڵەکانی وڵاتی خانەخوێیە کە کاریگەری لەسەر ئاساییشی ناوچەکە و بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا هەیە. تەرکیزی نێردە لەسەر مەترسی جەنگ و ئاژاوەی کۆنترۆڵ نەکراو و شەڕی تیرۆر یان راستکردنەوەی هاوسەنگی و پەیوەندیە هەرێمیەکانی وڵاتەکەیر لە بەرژەوەندی ئەمریکا. پێدەچێت هەموو ئەو ئەرک و بەرپرسیارێتیانە بکەوێتە سەر شانی سەڤایای نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ عێڕاق. ئەمەش لە سادەترین پێناسەیدا، عێڕاق دەگێڕێتەوە بۆ چوارگۆشەی یەکەم، چوارگۆشەی دوای روخانی رژێمی سوننەکان و سەرلەنوێ ئاراییشدانەوە و بونیادنانەوەی ئەم وڵاتە دەسکردەی دەستی ئیستیعمار. ئەگەر ئەو خەمڵاندن و شیکاریە راست بێت، ئەوا ئەرکی مارک سەڤایە تەواو کردنی ئەو ئەرکەیە کە پۆل بریمەر شکستی تێدا هێنا و بۆی تەواو نەکرا. ئایا ئەم ئەرکە بە کەسێک ئەنجام دەدرێت کە گومانی ئاڵودەبوونی بە حەشیشلەسەر بێت؟ ئەگەر تۆمەتی حەشیش خۆریەکەی سەڤایا راست بيت، ئەوا دیاریکردنی ئەو وەک نێردە دەبێتە وەرچەرخانێکی بنەڕەتی لەسیاسەتی ئەمریکا دەرهەق بە عێڕاق. بەواتایەکی دی، ئەمریکا لە ئێستاوە سیاسەتی زبر و پێشێلکرنی عورف و رێسا دیبلۆماسیەکان لە مامەڵەکردن لەگەڵ رایەدارە عێڕاقی و میلیشیاکانیان پەیڕەو دەکات. بەتایبەتیش لە کایەی سنووردانان بۆ پاشکۆیی و پڕۆکسی لایەنە شیعەلان بۆ ئيران. رەنگە دواجار ئەمریکا بەو قەناعەتە گەییشتبێت کە چارەی ئێران لە عێڕاق بەکەسێک دەکرێت کە زۆرترین لەیەکچونی لەگەڵ ئێرانیەکان هەبێت. ئێرانیەکانیش لە پرسی حەشیشەدا یەکەمی بێ رکابەرن و ئەگەر راست بێت سەڤایاش ئەو گیایە بەدەرمان دەزانێت، ئەوا لەوە تێدەگەین کە بۆچی ئەو وەک باشترین دکتۆری پەتای ئێران لە عێڕاق کە لە زمانی ئێرانیەکان تێدەگات، دەستنیشان کراوە. لێرەدا بەسەرهاتێکی کاپیتان حەمەدی مەولودی، پێشمەرگەی قارەمانی کۆماری مەهاباد، بەرچاوڕونیەکمان دەداتێ کە بۆچی سەڤایا و ئێرانییەکان لەیەکتری دەچن و لەیەکتریش دەگەن. دوای ڕوخانی کۆمار، کاپیتان روو دەکاتە باشور و دواجار ئاشکرا دەبێت و لەسەر خواستی ئێرانیەکان بۆ رادەستکردنەوەی لەلایەن داگیرکەری عێڕاقیەوە دەگیرێت. کاتێک کاپیتان دەخرێتە بەردەم نوێنەری ئێرانیەکان تا دەسبەسری بکەن و بیبەنەوە بۆ ئيران، کاپیتان ئینکاری دەکات ئێرانی بێت. دەلیلی کاپیتان بۆ ئێرانی نەبوونی ئەوە بوو کە ئەو حەشیشخۆر و تلیاکخۆر نییە بەڵام ئێرانیەکان، واتە عەجەمەکان، هەموویان تلیاکخۆرن. کاپیتان بە کوردیەکی پاراو دەڵێت ئەگەر باوەڕیش ناکەن تەماشای ملی ئەستور و تێکسمڕاوی من بکەن و هی ملی باریکی ئەفسەر و دیبلۆماتە ئێرانییەکانیش بکەن و خۆتان حەکەم بن ماقوڵە من و ئەو حەشیشخۆرانە خەڵکی هەمان وڵات بین؟ عەجەمەکان لە زمانی حەمەد نەگەییشتن، بەڵام پێدەچێت لە هی سەڤایا تێبگەن. مانگ و ساڵانی داهاتوو لەوە تێدەگەین کە ئایا بەجدی شەڕی حەشیشخۆرەکان هەر بە حەشیشخۆر دەکرێت؟
نادر ڕوستی بەشی یەكەم گەشتوگوزار لەسەر 3 كۆلەكەی سەرەكی وەستاوە، كە بریتین لە (بنەماكانی گەشتوگوزار، ژیرخانی گەشتوگوزار، سەرخانی گەشتوگوزار)، لەم بابەتە تیشک دەخەمە سەر ژێرخانی گەشتوگوزار ، ژێرخانی گەشتوگوزار بناغەیەكی سەرەكی پەرەپێدانی گەشتوگوزارە لە هەر وڵاتێك كە بیەوێت گەشتوگوزار سەركەوتووبێت، ژێرخانیش بریتییە لە کۆمەڵێک خزمەتگوزاریی بنەڕەتی و كارئاسانی بۆ خزمەتگوزارییەكانی (سەرخانی گەشتوگوزار) کە پێویستن بۆ گەشەپێدانی کەرتی گەشتوگوزار، ژێرخانی گەشتوگوزار لە هەمانكات هاوتەریبە لەگەڵ ژێرخانی گشتیی وڵات و کارئاسانی بۆ گەشتیاران و وەبەرهێنەران و كۆمپانیا گەشتیاری و دامەزراوە گەشتیارییەكان دەکات و پەرەپێدانی گەشتوگوزار مسۆگەر دەکات. پێکهاتەکانی ژێرخانی گەشتوگوزار خزمەتگوزارییەكانی ژێرخانی گشتیی وڵات ژمارەیەك خزمەتگوزاری سەرەكی و بنەڕەتی لەخۆ دەگرێت، كە بەشی زۆریان دەبنەوە بە ژێرخانی كەرتی گەشتوگوزار، یاخود هەمان ژێرخانن كە گەشتوگوزار سوودیان لێوەردەگیرێت، وەك: (رێگاوبان، كارەبا، ئاوئاوەڕۆ، پەیوەندییەكان، تەندروستی). لەم بەشەدا باس لە رێگاوبان دەكەین، كە یەكێكە لە كۆلەگە سەرەكیەكانی ژێرخانە. خزمەتگوزاری ژێرخانی رێگاوبان خزمەتگوزارییەکانی رێگاوبان بەهەموو جۆرەكانی ( ئاوی، وشكانی، ئاسمانی، ئاسنی) دەگرێتەوە، كە بە گشتی بۆ گواستنەوە و گەیاندن بەكار دەهێنرێن: (تۆڕی ڕێگاوبان، فڕۆکەخانەکان، هێڵی شەمەندەفەر، بەندەرەکان و هەموو ئەو ئامرازانە دەگرێتەوە کە گەشتیاران بەکاریان دەهێنن بۆ گەیشتن بە شوێنی مەبەست و هاتوچۆکردن) لەنێوخۆی وڵات. لەم بابەتە باس لە ریگاوبانی وشكانی دەكەین، رێگاوبانی وشكانی دابەش دەبێت بەسەر 3 بەش (رێگاوبانی سەرەكی و ستراتیژی، شەقام و رێگاوبانی ناو شارەكان، رێگاوبانی لاوەكی و گوندەكان). فراوانكردن و باشكردنی خزمەتگوزاریی رێگاوبان خزمەتێكی زۆر بەكەرتی گەشتیاری دەكات، چونكە ڕوداوی هاتووچۆ و كارەسات كەم دەبێتەوە، ماوەی گەیشتن بە شوێنە گەشتیارییەكان كەم دەبێتەوە، گیانی گەشتیاران پارێزراو دەبێت، گەیشتنی گەشتیاران بە شوێنە گەشتیارییەكان ئاسان دەبێت، جموجۆڵی گەشتیاران لە نێوان وڵاتان و لە نێوان شارەكان زیاد دەكات، ژینگە زیاتر پارێزراو دەبێت، گەشتیاران زیاتر هەست بەخۆشی دەكەن و زیاتر چێژ لە گەشتەكانیان وەردەگرن، چێژ وەرگرتنیش ئامانجێکی سەرەکی گەشتوگوزارە. كابینەی نۆیەمی حكوومەت و شۆڕشی ژێرخان و پەرەپێدانی گەشتوگوزار سەرجەم خزمەتگوزارییەكانی ژێرخان (رێگاوبان، ئاووئاوەڕۆ، كارەبا، پەیوەندیەكان، تەندروستی، ئارامی و سەقامگیری) كە لە پێناسەكانی سەرەوە ئاماژەم پێیان كردووە، لە كابینەی نۆیەمی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بە ئاستێكی كوالیتی بەرز بۆ هاووڵاتیان دابین كراوە، ئەوەی نەكراوە لە ژێر كاركردن دایە و لە ئایندە باشتر دەكرێت. شەقام و رێگاوبانەكانی ناو شارەكان لە ئاستێكی پێشكەوتوو جێبەجێكراون، رێگاكانی دەرەوەی شارەكان كە شاروشارۆچكەكان بەیەكەوە دەبەستنەوە بەشی زۆری كراونەتە دوو ساید و بەشێكیان بە تونێل بەیەكەوە بەستراونەتەوە و رێگا سەختەكان و مەترسیدارەكان نەماون و زۆربەی رێگاكان كورت كراونەتەوە، ئەمەش وایكردووە گەشتیاران خێرا و ئاسان و بە سەلامەتی بگەن بە شوێنە گەشتیارییەكان. دڵنیام لە ساڵانی داهاتوو ئەو شوێنانەی ماون كاریان لەسەر دەكرێت و ئەم خزمەتگوزارییە زۆر باشتر دەكرێت. لێرەدا چەند نموونەیەكی رێگاوبانی سەرەكی كە شارەكانی هەرێم بەیەكەوە دەبەستێتەوە لە سنووری هەولێر و دهۆك و ئیدارەی سەربەخۆی سۆران و زاخۆ دەخەینەڕوو: (جوت سایدی نێوان هەولێر و دهۆك، جوت سایدی هەولێر و سۆران، جوت سایدی هەولێر و كۆیە، جوت سایدی هەولێر و گۆمەسپان و سماقوڵی، باعەدرێ و دهۆك، زاخۆ و دهۆك)، لە چەندان ناوچە و شوێنی دیكەش كار لەسەر رێگاوبانی دەرەوەی شارەكان دەكرێت و نۆژەنكراونەتەوە یان فراوانكراون، وەك حاجی ئۆمەران، شیخان، سۆران، زاخۆ و باتیفا، شیلادزێ، دهۆك و ئامێدی. باس لەوەش ناكەین كە هەزاران كیلۆمەتر رێگاوبان و شەقامی ناو شارەكان و كۆڵانەكان نۆژەنكراونەتەوە یان فراوان كراون، هەروەها هەندێك لە گوندەكانیش رێگای نوێیان بۆ بردراوە و بەردەوامی هەیە لەكاركردن بۆ زیاتر بنیادنانی ژێرخانی رێگاوبان، بە كۆی گشتی زیاتر لە 5 هەزار كیلۆمەتر رێگاوبان لە دەرەوەی شارەكان ئەنجام دراوە. هەرچەندە رێگاوبان ژێرخانی گشتیی وڵاتە، بەڵام كەرتی گەشتوگوزار، ئەم خزمەتگوزارییە بە یەكێك لە بنەماكانی ژێرخانی گەشتیاری ئەژمار دەكات، چونكە سوودمەندی سەرەكی لە رێگاوبان لە دوای هاووڵاتیان، گەشتیارانن. هەرچەند رێگاوبان فراوان بكرێن و كورت بكرێنەوە، وەبەرهێنەرانی گەشتوگوزار زیاتر وەبەرهێنان لە گەشتوگوزار دەكەن، گەشتیاران زیاتر ڕوو لە شوێنە گەشتیارییەكان دەكەن، كێشە كەم دەبنەوە و خۆشگوزەرانی گەشتیاران زیاد دەكات، گەشتیاران زووتر دەگەنە شوێنی مەبەست و زۆرتر خۆشی دەكەن، ئەمانەش دەبنە هۆكاری بووژانەوە و پەرەپێدانی كەرتی گەشتوگوزار، واتە هەلی كار زۆر دەبێت و داهاتی گەشتیاری زیاد دەكات. کابینەی نۆیەم چەندین پڕۆژەی ستراتیجیی ڕێگەوبانی جێبەجێ کردووە. بەپێی زانیارییەكانی ماڵپەڕی حكومەتی هەرێم، لە کابینەی نۆیەمدا، 1,119 پڕۆژەی ڕێگاوبان بە گوژمەی زیاتر لە 4.3 تریلیۆن دینار ئەنجام دراون؛ 718 پڕۆژەیان تەواو بووە و 401 پڕۆژەی دیکەش لە قۆناغی جێبەجێکردندان. بەهۆی ئەو پڕۆژانە، 5,126 کیلۆمەتر ڕێگای نوێ دەخرێنە خزمەت هاووڵاتییان، کە وا دەکات ڕێگاکان کورت بنەوە، بازرگانان، گەشتیاران، جوتیاران و کاسبکاران، بە ئاسانی و سەلامەتی هاتوچۆ بکەن و ئابووریی وڵاتیش بەرەو پێشتر بچێت. ئەمەش گەورەترین شۆڕشی ئاوەدانی كوردستانە و گەشتوگوزار دەباتە قۆناغێكی نوێ و مژدەی ئایندەیەكی رووناكمان پێ دەبەخشێت. ....................................... تێبینی ئەم بابتە لە ٢٢-١٠-٢٠٢٥ ئەمڕۆ لە رۆژنامەی خەبات لاپەڕەی گەشتوگوزار بڵاو بۆتەوە.
کارۆخ سەید ڕزگار نوسەر ئایندەی لبنان بەبێ چارەسەرکردنی پرسی حیزبوڵڵا و چەکەکانی، تەنها گەڕانەوە نییە بۆ دۆخی پێشوو، بەڵکو دەچێتە ناو سووڕێکی داخراو لە لاوازی دەوڵەت، قەیرانی ئابووری قوڵتر، و بەرزبوونەوەی مەترسی شەڕی هەرێمی و ناوخۆیی. ئەمە وردەکاریی شیکارییەکە لە چەند ئاستێکی جیاوازدا “ یەکەم: کاریگەری لەسەر پێکهاتەی دەوڵەت و سەروەریی نیشتمانی مانەوەی حیزبوڵڵا بە چەکداری، بنەماکانی دەوڵەتی مۆدێرن لە لوبنان دەڕوخێنێت: دەوڵەتێک لەناو دەوڵەتدا حیزبوڵڵا وەک هێزێکی سیاسی و سەربازیی کاریگەر، سەروەریی یاسای دەوڵەت و دەزگاکانی تێکدەدات. لە ناوچە ژێردەستەکانی (بەتایبەتی زاحیە و باشووری لبنان)، ئەم گروپە سیستەمی ئابووری، ئەمنی و کۆمەڵایەتیی تایبەتی خۆی بەڕێوەدەبات. ئەمەش دەوڵەت دەکاتە تەنیا قەوارەیەکی تەشریفاتی و سست، کە توانای بڕیاردانی سەربەخۆی نییە “ پەککەوتنی سیاسیی هەمیشەیی: بوونی چەک لە دەستی لایەنێکدا، پرۆسەی دیموکراسی پەکدەخات. لایەنەکانی دیکە هەست بە بێهێزی دەکەن لە بەرامبەر هێزی سەربازی حیزبوڵڵادا، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی نەتوانرێت سەرۆککۆمار هەڵبژێردرێت، حکومەت پێکبهێنرێت، یان یاسا گرنگەکانی چاکسازی تێپەڕێنرێن. بەردەوامبوونی پەککەوتن، دەوڵەت بەرەو ئیفلیجیی تەواو دەبات “ لەدەستدانی متمانەی نێودەوڵەتی و پابەندبوون بە بڕیارەکان: لوبنان بەردەوام دەبێت لە پێشێلکردنی بڕیارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان (بەتایبەتی ١٥٥٩ و ١٧٠١) کە داوای چەکداماڵینی گروپە چەکدارەکان دەکەن. ئەمەش متمانەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە لوبنان وەک دەوڵەتێکی سەروەر کەم دەکاتەوە و دەرگای دەستوەردانی زیاتری دەرەکی بە ڕوودا دەکاتەوە. دووەم: قووڵبوونەوەی قەیرانی ئابووری و کۆمەڵایەتی لابردنی چەکەکانی حیزبوڵڵا مەرجێکی بنەڕەتییە بۆ وەرگرتنی کۆمەکی دارایی نێودەوڵەتی، بەتایبەتی لە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی (IMF). بێبەشکردن لە یارمەتیی دارایی: تا حیزبوڵڵا چەکەکانی دانەنێت و سیستەمی دارایی وڵات بە تەواوی لە کۆنترۆڵی دەوڵەتدا نەبێت، ڕێککەوتن لەگەڵ IMF و وەرگرتنی ملیاران دۆلار بۆ ڕزگارکردنی ئابووریی وڵات ئەستەم دەبێت. ئەمە بە واتای بەردەوامبوونی دارمانی دارایی دێت. دەرچوونی سەرمایە و کۆچکردن: لە دۆخێکی نائارام و نادڵنیادا، وەبەرهێنەری بیانی و تەنانەت سەرمایەی ناوخۆیی لبنان بەردەوام دەبێت لە هەڵاتن لە وڵات. هەروەها دەیان هەزار گەنج و پسپۆڕ بەدوای ژیانێکی سەقامگیرتردا وڵات جێدەهێڵن (کۆچکردنی مێشک)، کە ئەمەش لە داهاتوودا هێزی کار و بەرهەمهێنانی وڵات لەناودەبات. گەنەڵیی ڕێکخراو و ئابووری سێبەر: حیزبوڵڵا تۆڕێکی فراوانی هەیە کە بە تۆمەتباری دەستوەردان لە بازرگانی قاچاخ و ئابووری سێبەر دادەنرێت. ئەم تۆڕە کاریگەری خراپی لەسەر ڕێڕەوی دارایی فەرمی هەیە و ڕێگە لە جێبەجێکردنی چاکسازییە پێویستەکان دەگرێت. سێیەم: مەترسیی گەورەبوونی گرژییەکان و شەڕ بوونی هێزێکی چەکداریی حیزبایەتی لەسەر سنووری وڵاتێکی وەک ئیسرائیل، وڵاتەکە دەخاتە ژێر هەڕەشەیەکی بەردەوام هەڵگیرساندنی شەڕێکی هەرێمی (لوبنان - ئیسرائیل): چەکەکانی حیزبوڵڵا تەنیا بۆ بەرگری نیین، بەڵکو وەکو ئامرازێکی ئیقلیمی (سەر بە تاران) بەکاردێن. ئەگەر پێکدادانێکی نوێ لە نێوان گروپەکە و ئیسرائیل ڕووبدات، وەک ئەوەی ماوەیەک بەر لە ئێستا ڕوویدا، ئیسرائیل لبنان وەک قەوارەیەکی یەکگرتوو دەبینێت و وڵاتەکە ڕووبەڕووی لێدانێکی وێرانکەر دەکاتەوە. ئەمەش دەبێتە هۆی وێرانبوونی چڕی ژێرخان و قەیرانی مرۆیی گەورە. گەڕانەوەی شەڕی ناوخۆیی چەکەکانی حیزبوڵڵا لایەنەکانی دیکە ناچار دەکات بە گەڕان بەدوای چەک و پاڵپشتی دەرەکیدا. دۆخی نائومێدی سیاسی و مەزهەبی لەوانەیە ببێتە هۆی پێکدادانی چەکداری لەنێوان لایەنەکاندا. ئەمە دەتوانێت ڕووداوی کەم کەڵهە یاخود پێکدادانی بچووک بکاتە فتیلەیەک بۆ هەڵگیرساندنی شەڕی ناوخۆیی فرە-مەزهەبی. سەرهەڵدانی چەکدارانی دیکە: لە دۆخی لاوازیی دەوڵەتدا، گرووپە چەکدارە بچووکە سوننی و مەسیحییەکان لەوانەیە سەرهەڵبدەن و چەک هەڵبگرن بۆ "بەرگری" لە ناوچەکانی خۆیان. ئەمەش وڵات دەکاتە دۆخێکی هاوشێوەی سەردەمی شەڕی ناوخۆ. کۆکردنەوە بە کورتی، ئەگەر حیزبوڵڵا چەکەکانی دانەنێت، لۆبنان لە داهاتوویەکی نزیکدا دەکەوێتە نێوشەڕێکی بێکۆتا ناوخۆیدا …
