غەریب حەسۆ: تورکیا رێگرە لە جێبەجێکردنی رێککەوتنی 10ـی ئادار

هاوکات لەگەڵ بەرزنرخاندنی هەستی نیشتمانی و مرۆڤدۆستانەی خەڵکی هەولێر بۆ بەدەنگەوەچوونی زیانلێکەوتووانی لافاوەکەی گەرمیان و چەمچەماڵ، نووسینگەی پارێزگاری هەولێر ڕێکاری نوێی بۆ چۆنیەتیی کۆکردنەوەی کۆمەک ڕاگەیاند و بڕیاریدا بە توندی ڕێگری لە هەر کەمپینێک بکرێت کە بەبێ مۆڵەت لەسەر شەقامەکان ئەنجام دەدرێت و دەبێتە هۆی دروستکردنی ئاستەنگی بۆ هاووڵاتییان. نووسینگەی پارێزگاری هەولێر لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، سەرەڕای ئەوەی شاری هەولێر و دانیشتووانەکەی وەک هەمیشە پێشەنگ بوون لە گەیاندنی هاوکاری بۆ لێقەوماوان، بەڵام تێبینیی ئەوە کراوە دیاردەیەک سەریهەڵداوە کە تێیدا کەسانێک بە ناوی کەمپینەوە شەقامە گشتییەکان دەگرن و قەرەباڵغی و بێزاری بۆ شۆفێران و هاووڵاتییان دروست دەکەن. بەگوێرەی بڕیارە نوێیەکە، بەکارهێنانی شەقامە گشتییەکان بۆ کاری خێرخوازی بەبێ مۆڵەت بە هەموو شێوەیەک قەدەغە کراوە، لەم ڕووەوە دەسەڵاتی تەواو دراوەتە هێزەکانی ئاسایش، پۆلیس و پۆلیسی هاتوچۆ کە ڕێکاری یاسایی توند بەرامبەر هەر کەسێک بگرنەبەر کە سەرپێچیی ئەم بڕیارە دەکات. هاوکات هۆشداری دراوەتە هاووڵاتییانیش کە بەشداری لەو جۆرە کەمپینە هەڕەمەکییانە نەکەن، چونکە هیچ گرەنتییەک نییە کە پارە و کۆمەکەکانیان بە دەستی زیانلێکەوتووان بگات. سەبارەت بە میکانیزمی ڕاست بۆ ئەنجامدانی کەمپین، پارێزگای هەولێر ڕوونیکردووەتەوە، هەر کەسایەتی، لایەن یان ڕێکخراوێک بیەوێت کەمپین ڕابگەیەنێت، دەبێت داواکاریی فەرمی پێشکەش بە پارێزگا و لایەنە پەیوەندیدارەکان بکات، دواتر شوێنی تایبەت و گونجاویان بۆ دیاری دەکرێت کە کاریگەری لەسەر جوڵەی هاتوچۆ و ژیانی خەڵک نەبێت. ئەم بڕیارانە دوای ئەوە دێن کە یەکشەممەی ڕابردوو شەپۆلێکی بەهێزی بارانبارین هەرێمی کوردستانی گرتەوە و بەهۆیەوە لافاو لە قەزای چەمچەماڵ و دەڤەری گەرمیان دروست بوو، زیانی گیانی و ماددیی زۆری لێکەوتەوە، ئەم ڕووداوە کاردانەوەی بەرفراوانی خێرخوازان و ڕێکخراوەکانی لێکەوتەوە و لە چەندین شوێنەوە کەمپینی کۆکردنەوەی هاوکاری ڕاگەیەندرا، بەڵام بەشێک لەو کەمپینانە بەهۆی نەبوونی ڕێکخستنەوە بوونەتە هۆی گرفت لەسەر شەقامەکان.

جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، لافاوەکەی چەمچەماڵ هەرچەند کارەساتێکی سروشتی بووە، بەڵام دەکرا زیانەکانی کەمبکرێتەوە، بۆیە لێکۆڵینەوە لەگەڵ چەند بەرپرسێکی خۆجێی ئەنجامدراوە و ژمارەیەک بەرپرس داوای بەخشینیان لە پۆستەکانیان کردووە. قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا لە چەمچەماڵ ڕایگەیاند، هەریەک لە قایمقام، سەرۆکی شارەوانی، بەڕێوەبەری پەروەردەی چەمچەماڵ و بەڕێوەبەری شارەوانی شارەدێی شۆڕش داوای بەخشینیان لە پۆستەکانیان کردووە. جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان ڕاشیگەیاند، بەڕێوەبەری شارەدێی شۆڕش ئامادەنەبوو داوای بەخشین لە پۆستەکەی بکات، هەرچەندە کەمتەرخەم بووە، بەڵام ڕێوشوێنی بەرامبەر دەگیرێتەبەر.

تەرمی ژنێک لە زێی گەورە لە نزیک قەزای هەریر دۆزراوەتەوە. باوکی ئاڤێستا، ئەو کچەی بەهاری رابردوو لە کەوتە نێو رووباری تەنگاتوور دەڵێت: ئەو تەرمە کچەکەی منە.   رۆژی یەکشەممە، 14ی کانوونی یەکەمی 2025، یووسف، باوکی مامۆستا ئاڤێستا، بە تۆڕی میدیایی رووداوی راگەیاند: "لەلایەن شێخ بابۆوە [مەلا مستەفا مەسعود بارزانی] تەلەفۆنم بۆ کرا و گوتی، 'وەرە، تەرمێک دۆزراوەتەوە و کچەکەتە.' ئێستاش وا دەچمە ئەوێ." ئاڤێستا یوسف، تەمەن 27 ساڵ، رۆژی 5ی نیسانی 2025 لە سنووری قەزای مێرگەسۆر لە ئیدارەی سەربەخۆی سۆران کەوتە نێو رووباری تەنگاتوور. هاوکات، هەڵگورد شێخ نەجیب، سەرپەرشتیاری ئیدارەی سەربەخۆی سۆران، بە تۆڕی میدیایی رووداوی گوت: "بەپێی بەڵگەکان و لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان، بە ئەگەرێکی زۆرەوە ئەو تەرمەی دۆزراوەتەوە ئاڤێستایە." هەڵگورد شێخ نەجیب گوتیشی: "لێکۆڵینەوە بەردەوامە و پشکنین بۆ تەرمەکە دەکرێت، تەرمەکە لەلای زێی گەورە خوار بەنداوی بێخمە لە سنووری قەزای ئاکرێ دۆزراوەتەوە". بەگوێرەی زانیارییەکان دووری ئەو شوێنەی تەرمەکەی لێ دۆزراوەتەوە لەگەڵ ئەو شوێنەی ئاڤێستا یوسف تێیدا کەوتە رووبارەوە، 119 کیلۆمەترە.

دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ئەنجامی خولی شەشەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی پەسەندكرد، بەمەش وادە دەستورییەكان بۆ دانیشتنی پەرلەمان و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان، پاشان هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارو دواتریش متمانەبەخشین بە حكومەت دەستپێدەكات. دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق ئەمڕۆ یەکشەممە بە سەرۆکایەتیی دادوەر مونزیر ئیبراهیم حوسێن و بە ئامادەبوونی تەواوی ئەندامەکانی، دانیشتنێکی داخراوی کرد بۆ وردبینیکردن لە ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنی گشتیی خولی شەشەمی پەرلەمانی عێراق بۆ ساڵی 2025، کە بە نووسراوی ژمارە (خ/25 ر.م/79) لە 8ی کانوونی یەکەمی 2025 لەلایەن کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانەوە نێردرابوو. بەگوێرەی راگەیێدراوێکی دادگەکە، "دوای وردبینی و گفتوگۆ، بۆ دادگە دەرکەوت "پڕۆسەی دەنگدانی گشتی بۆ هەڵبژاردنی ئەندامانی پەرلەمانی عێراق (خولی شەشەم)، بەپێی مەرجە دەستووری و یاساییەکان بەڕێوەچووە و هیچ تێبینییەک لەسەر دروستییەکەی نییە." جومانە غەلای، وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق، رۆژی دووشەممەی رابردوو (8ـی كانوونی دووەمی 2025) رایگەیاند: ئەنجامەكانی هەڵبژاردنیان رەوانەی دادگای باڵای فیدراڵی كردوە بۆ پەسەندكردنی. بەپەسەندكردنی ئەنجامەكانیش خولی شەشەمی ئەنجومەنی عێراق دەستپێدەكات بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییەكان و رێكارەكان بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی. بەپێی رێكارە دەستورییەكان، دوای پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن، سەرۆك كۆمار بانگهێشتی پەرلەمانتارانی خولی نوێ دەكات بۆ ئەنجامدانی دانیشتنی یەكەم و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، دوای هەڵبژاردنی دەستەكە، پێویستە لەماوەیەكدا كە لە 30 رۆژ تێپەڕنەكات ئەنجومەنی نوێنەران سەرۆك كۆماری نوێ هەڵبژێردرێت، بۆ ئەوەی كاندیدی فراكسیۆنی گەورەی پەرلەمان راسپێرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ ئەویش لەماوەیەكدا كە لە 30 رۆژ تێپەڕنەكات. بەپێی نەریتی سیاسی و سازانی نێوان پێكهاتە سەرەكییەكانی كورد، شیعە و سوننە و دەرئەنجامی كۆتایی دوایین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، شیعەكان كە ئێستا زۆرینەیان لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا كۆبونەتەوە، پۆستی سەرۆك وەزیران وەردەگرن، سوننەكانیش كە زۆرینەیان لە ئەنجومەنی سیاسی نیشتیمانی كۆبونەتەوە پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران بەركەوتەی ئەوانە، لایەنە كوردییەكانیش كە تائێستا هیچ هاوپەیمانی تەنانەت كۆبونەوەیەكیشیان ئەنجامنەداوە، سەرۆك كۆمار بەركەوتەی ئەوانە، بەڵام تائێستا قسەیان لەسەر هیچ كاندیدێك نەكردووە. رۆژی (11ـی تشرینی دووەمی 2025) دەنگدانی گشتی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەچوو، كە هەرێمی كوردستانیشی گرتەوە، زیاتر لە 50% ی دەنگدەران بەشداری پڕۆسەكەیان كرد.

بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان، پێشبینییەکانی کەشوهەوای 48 کاتژمێری داهاتووی بڵاوکردەوە و ئاماژە بەوە دەکات کە لە ناوچە شاخاوییە سنوورییەکان ئەگەری بەفر و نمەباران هەیە. بەگوێرەی ڕاگەیەندراوەکەی کەشناسی، ئەمڕۆ یەکشەممە، 14-12-2025، ئاسمان بە گشتی نیمچە هەور دەبێت لەگەڵ دروستبوونی تەم لە ناوچە جیاجیاکاندا، لە دوای نیوەڕۆوە لە هەندێک ناوچەی شاخاوی سنووری ئەگەری بەفربارین هەیە و لە ناوچە شاخاوییە بەرزەکانیش ئەگەری نمەباران هەیە. سەبارەت بە سەنتەری پارێزگاکان، کەشناسیی هەرێم پێشبینی دەکات، ئاسمان نیمچە هەور بێت و هەندێک کات دەگۆڕێت بۆ ساماڵ و پەڵە هەور. خێرایی با لەسەرخۆ دەبێت 5 - 10 کم لە کاتژمێرێکدا و ئاراستەکەی بەرەو باکووری خۆرهەڵاتە. پلەکانی گەرما بەراورد بە دوێنێ نزم دەبنەوە. کەشناسی سەبارەت بە کەشوهەوای سبەی دووشەممە، 15-12-2025، ڕایگەیاند، پێشبینی دەکرێت، ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت، لە کاتەکانی بەیانیدا لە ناوچە شاخاوییەکان ئەگەری دروستبوونی تەم هەیە، پلەکانی گەرما بەراورد بە ئەمڕۆ 1 بۆ 2 پلەی سیلیزی بەرزدەبنەوە. بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بۆ ئەمڕۆ بەم شێوەیە دەبێت: هەولێر 13 پلەی سیلیزی سلێمانی 12 پلەی سیلیزی دهۆک  11 پلەی سیلیزی زاخۆ 13  پلەی سیلیزی کەرکوک  14 پلەی سیلیزی  هەڵەبجە  12 پلەی سیلیزی سۆران 9 پلەی سیلیزی ئاکرێ 13 پلەی سیلیزی ئامێدی 8 پلەی سیلیزی گەرمیان  15 پلەی سیلیزی

هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا دەڵێت: هێزەكانی سوریای دیموكرات، كە رێكخراوی پەکەکە/یەپەگە بڕبڕەی پشتی پێكدەهێنن، بوێری و پشتیوانی راستەوخۆ لە ئیسرائیلەوە وەردەگرێت و هەرگیز شانبەشانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا دژی رژێمی ئەسەد جوڵەی نەکردووە. وتیشی: چارەسەری دۆخی باکوری رۆژهەڵاتی سوریا دەبێت لە ڕێگەی دیالۆگەوە چارەسەر بکرێت نەک هێز، وەک لە رێککەوتنی 10ی ئازاردا هاتووە، بەردەوامی دۆخی ئێستا هەڕەشە لە ئاسایشی سوریا و تورکیا و وڵاتانی دراوسێ دەکات. وەزیری دەرەوەی توركیا، لە میانی چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا لە " تیڤی نێت"ی توركی، بەپێویستی زانی دەستبەجێ هێزەکانی سوریای دیموكرات دەستبەرداری تاکتیکی دەستی دەستی بێت و بەرەو یەکگرتن و جێبەجێکردنی رێککەوتنی ١٠ی ئازار هەنگاو بنێت. ئاماژە بەوەشكرد: بیانوی بەرەنگاربونەوەی داعش چیتر پاساوێک نییە بۆ درێژکردنەوەی هەژموون و دەسەڵاتی هەسەدە. سەبارەت بە پڕۆسەی داماڵینی چەک لەلایەن پارتی كرێكارانی كوردستانیشەوە وتی: تورکیا بە شەفافیەتێکی بەرز و زۆر باش مامەڵە لەگەڵ ئەو بابەتە دەکات و هیچ شتێكیشمان نەبیستووە لەبارەی ئەوەی رێکخراوەکە بەنیازە چی بکات. هاكان فيدان جەختیشی کردەوە: کێشەی باشوری سووریا لە خودی قەبارەكەیدا نییە، بەڵکو لەوەدایە ئیسرائیل بووەتە لایەنی دەستوەردانەكەر، کە ژینگەیەکی مەترسیدار دروست دەکات و، دۆخی باشوری سوریا رەنگە لە ئێستادا گەورەترین ناوچەی مەترسیداربێت بۆ ئێمە.

چەمچەماڵ، ئەو شارەی کە ساڵانێکە نازناوی "شاری تینوو"ـی هەڵگرتووە، لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا دیمەنێکی پێچەوانەی پێشاندا. لەبری وشکی، ئاو شەقام و ماڵەکانی گرتەوە. ئەم ڕاپۆرتە لە سێ بەشی سەرەکیدا وردەکاریی ئەم ڕووداوە و هۆکارەکانی دەخاتەڕوو. جوگرافیا و خاک؛ بۆچی زەوییەکە ئاوەکە هەڵنامژێت؟ بۆ تێگەیشتن لە لافاو، سەرەتا دەبێت لەو زەوییە تێبگەین کە ئاوەکەی بەسەردا دەڕوات. قەزای چەمچەماڵ و دەوروبەری (بە تایبەت ناحیەی شۆڕش و تەکیە) خاوەنی تایبەتمەندییەکی جوگرافیی هەستیارن کە لەم خاڵانەدا کورتیان دەکەینەوە: ١. تۆپۆگرافیای نیمچە دۆڵی: چەمچەماڵ لە ڕووی جوگرافییەوە وەک "ناوچەیەکی نزم" یان "دۆڵ" دەکەوێتە نێوان زنجیرە چیاکانی سەگرمە و ناوچە بەرزەکانی کەرکوک و بازیان. کاتێک باران لە چیاکانی دەوروبەر دەبارێت، ئاڕاستەی ئاوەکە بە شێوەیەکی سروشتی بەرەو نزماییەکانی چەمچەماڵ و شۆڕش شۆڕ دەبێتەوە. ٢. پێکهاتەی خاک (جیۆلۆجی): خاکی ناوچەکە بە زۆری لە جۆری "قوڕین و تێکەڵەی سیڵت"ـە. ئەم جۆرە خاکە کاتێک وشک دەبێت (وەک ئەوەی لە وەرزی هاوین و پایزدا هەیە) ڕەق دەبێت، کاتێکیش بارانی بەخوڕ دەبارێت، زەوییەکە توانای مژینی کەمە. واتە لەبری ئەوەی ئاوەکە بچێتە ناخی زەوی، بەسەر ڕووی خاکەکەدا دەخلیسکێت و دەبێتە هۆی دروستبوونی لێشاوی خێرا و لافاو. ٣. دۆڵ و شیوەکان: چەمچەماڵ و ناحیەی شۆڕش لەسەر یان لە نزیک چەندین "شیو" و ڕێڕەوی ئاوی وەرزیی دروستکراون. ئەم شیوانە لە کاتی ئاساییدا وشکن، بەڵام سروشتیان وایە لە کاتی بارانی بەخوڕدا دەبنە ڕووباری هار. ئاسمانی تووڕە و زەویی تێرنەبوو هاوکات بە گرنگیی تێگەیشتن لە تایبەتمەندیی تۆپۆگرافی، زانینی تایبەتمەندیی سروشتیی و ژینگەیی ناوچەکەش گرنگە، بەتایبەتیش دەستنیشانکردنی ئەو گۆڕانکارییانەی لەم بوارەدا درووست بوون، وەک: ١. گۆڕانی شێوازی باران: بەپێی داتاکانی بەڕێوەبەرایەتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێم، شێوازی بارانبارین لە ساڵانی ڕابردوودا گۆڕانی بەسەردا هاتووە. پێشتر باران بە هێواشی و بۆ ماوەیەکی درێژ دەباری، بەڵام ئێستا دیاردەی "بارانی چڕ و کورتخایەن" ڕوودەدات. واتە بڕی بارانی مانگێک لە ماوەی ٣ کاتژمێردا دەبارێت. ٢. ئامارەکانی بارانبارین: تێکڕای بارانبارینی ساڵانە لە چەمچەماڵ لە نێوان (٣٠٠ بۆ ٤٥٠ ملم)ـە. بەڵام لە شەپۆلەکەی ئەم دواییەدا، ڕێژەیەکی زۆر بەرز لە ماوەیەکی کەمدا تۆمار کراوە کە نزیکە لە نیوەی تێکڕای دابارینی ساڵانە. ئەمەش فشارێکی گەورە دەخاتە سەر ژێرخانی ئاوەڕۆکان کە بۆ ئەو بڕە زۆرە دیزاین نەکراون. ٣. وشکەساڵی و لافاو: توێژینەوەکان دەریدەخەن کە چەمچەماڵ یەکێکە لەو ناوچانەی زۆرترین کاریگەریی گۆڕانی کەشوهەوای لەسەرە. وشکەساڵیی بەردەوام ڕووەکی سروشتیی لەناوبردووە؛ نەبوونی ڕووەک و پووش و پاوان وا دەکات هیچ بەربەستێک لەبەردەم ئاوی باراندا نەبێت و خێراییەکەی دوو هێندە زیاد بکات. خەڵک و حکومەت؛ دەستی مرۆڤ لە کارەساتەکەدا؟ لێرەدا پرسیارێکی تر دێتە ئاراوە: ئایا ئەمەی ڕوویدا تەنها سروشت بوو یان دەستی مرۆڤی تێدابوو؟ سەرچاوە ڕۆژنامەوانیی و زانستییەکان، پەیوەست بەم بوارەوە ئاماژە بە چەند هۆکارێک دەدەن، لەوانە: ١. تەجاوز بۆ سەر ڕێڕەوی ئاو: بەپێی بەدواداچوونەکان، لە ناحیەی شۆڕش و بەشێک لە گەڕەکەکانی چەمچەماڵ و تەکیە، خانووبەرە و پرۆژەی نیشتەجێبوون لەسەر یان زۆر نزیک لە "دۆڵ و شیوە سروشتییەکان" دروستکراون. کاتێک ئاو دێت، ڕێڕەوە سروشتییەکەی گیراوە، بۆیە دەچێتە ناو ماڵەکانەوە. ٢. کەمتەرخەمیی حکومی و لاوازیی ژێرخان: سیستەمی ئاوەڕۆی ناوچەکە کۆنە و توانای وەرگرتنی ئاوی بارانی بەخوڕی نییە. زۆربەی مەنهۆڵ و ئاودەرە و پردەکان بچووکن و بە خاشاک و پاشماوە گیراون، کە ئەمەش ڕێگە لە ڕۆیشتنی ئاو دەگرێت. ٣. نەبوونی پۆند و بەنداوی بچووک: ئاوی بارانەکە لە بەرزاییەکانەوە بە بێ هیچ بەربەستێک دێتە خوارەوە. ئەگەر پۆند و بەنداوی بچووک لە دەوروبەری شارەکە هەبوایە، هەم لافاوەکە کۆنترۆڵ دەکرا و هەم ئاوەکە بۆ هاوین گل دەدرایەوە. دەرسێک بۆ داهاتوو ناوچەکە مێژوویەکی دوور و درێژی لەگەڵ لافاوی لەناکاودا هەیە، بەڵام بەهۆی فراوانبوونی شار بە شێوەی هەڕەمەکی، زیانەکان لە ساڵانی کۆتاییدا زۆر زیاتر بوون. شارەزایان پێیانوایە دەتوانرێت بە گرتنەبەری هەندێک رێکار، ئەگەری دووبارە بوونەوەی کارەساتەکە کەم و لاواز بکرێت، لەنمونەی: لادانی زیادەڕۆیی: دەبێت بەپەلە ئەو خانوو و بەربەستانەی لەسەر ڕێڕەوی دۆڵەکان دروستکراون لاببرێن یان ڕێڕەوەکە فراوان بکرێت. پاککردنەوەی وەرزانە: پێش دەستپێکی وەرزی باران، دەبێت شارەوانییەکان سەرجەم ئاوەڕۆ و پردەکان لە خاشاک پاک بکەنەوە. دروستکردنی پشتێنەی سەوز و بەنداو: چاندنی دار لە دەوروبەری شار و دروستکردنی پۆند و بەنداوی بچووک بۆ شکاندنی تەوژمی ئاوەکە، باشترین چارەسەری درێژخایەنە. گۆڕینی ژێرخانی ئاوەڕۆ دەبێت ژێرخانی ئاوەڕۆ بەهێزبکرێت و بەشێوەیەک دیزاین بکرێت کە توانای گرتنەخۆی ئاوی لافاوی زۆریشی هەبێت. دواجار ئەم کارەساتە وانەیەکی تاڵ بوو. وانەیەک پێمان دەڵێت: سروشت ڕەحم ناکات کاتێک دەستکاریی یاساکانی دەکەین. سەرەڕێگرتن لە دۆڵەکان، گیرانی ئاوەڕۆکان، بایەخنەدان بە ژێرخانی شار لە سەوزکردن و کۆگاکردنی ئاو و لەهەمویشی گرنگتر:  بێباکی بەرامبەر گۆڕانی کەشوهەوا، باجەکەی قورسە؛ بەداخەوە ئەم باجەش زۆربەی کات هەژارەکان دەیدەن!

بەپێی زانیارییەکانی پەنجەرە، محەمەد شیاع سودانی لیژنەیەکی ڕەوانەی قەزای چەمچەماڵ کردووە، ئامانج لە ناردنی لیژنەکە بۆ ئەو شارۆچکەیە خەمڵاندنی زەرەر و زیانەکانی سێشەمەی ڕابردوە کە بەهۆی لافاوەوە دروست بوو.  لیژنەکە لە ئێستادا لە قەزای چەمچەماڵن و دوور لە چاوی میدیاکان سەرقاڵی لێکۆڵینەوەن و پێدەچێت سبەینێش بەردەوام بن لە کارەکانیان. ڕۆژی سێشەمەی ڕابردوو، دوای بارینی بارێکی زۆر بەشێک لە قەزای چەمچەماڵ و ناحیەی شۆڕش ژێر ئاو کەوتن و زیانێکی زۆریش بەر موڵک و ماڵی هاوڵاتیان کەوت، جگە لەزیانی مادیش، بەهۆی لافاوەکەوە ژمارەیەک هاوڵاتی بوون بە قوربانی. پێشتریش سەرۆکوەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سوودانی ناوەندی نیشتمانی بۆ بەڕێوەبردنی قەیران و کارەساتەکانی سەربە وەزارەتی ناوخۆ و لایەنە پەیوەندیدارەکان ڕاسپارد، بۆ ئەوەی ھاوکاری و پاڵپشتی بەو ھاووڵاتییانەی دانیشتووانی ھەرێمی کوردستان بکەن کە بەھۆی لافاوەوە زیانیان بەرکەوتووە. نووسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە ڕاگەیاندراوێکدا ئاماژەی بەوەداوە کە ناوەندی نیشتمانی بۆ بەڕێوەبردنی قەیران و کارەساتەکان سەربە وەزارەتی ناوخۆ و لایەنە پەیوەندیدارەکان لەلایەن محەمەد شەیاع سوودانییەوە ڕاسپێردراون، بۆ ئەوەی ھاوکاری و پاڵپشتی بەو ھاووڵاتییانەی دانیشتووانی ھەرێمی کوردستان بکەن کە بەھۆی لافاوەوە زیانیان بەرکەوتووە. ھەروەھا ڕاشیگەیاندووە کە سەرۆکوەزیرانی عێراق، وەزارەتی دارایی ڕاسپاردووە کە بە خێرایی بوودجەیەک بە ئامانجی دابینکردنی ھەموو پێدوایستییەکی فریاگوازری پێویست بۆ ھاووڵاتییانی ھەرێمی کوردستان، تەرخان بکات، ئەمەش دوای ئەو کەشوھەوا سەختییەی کە شارو شارۆچکەکانی ھەرێمی گرتووەتەوە.

فكر دادگایی ناكرێت سلێمانی، 13ی كانوونی یەكەمی 2025: تۆڕی هاوپەیمانی 19 پشتیوانی خۆی بۆ د.یونس راوی رادەگەیەنێت، داوا لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات هەوڵی فیكریی رۆشنبیران ڕێزی لێ بگیرێت و نەبێتە مایەی هەڕەشە بۆ خۆی و كەسوكاری و رێگە نەدات دەنگی داهێنەرانمان كۆتوبەند بكرێت، جەختدەكەینەوە فكر بە فكر وەڵام دەدرێتەوە نەك بە دادگایی كردنی. د.یونس ڕاوی، نووسەر و پسپۆری یاسایی و ئەكادیمییە لە بواری شەریعە و فەلسەفە، رەخنەگرێكی دیارە لە هەڵوێست و بیكردنەوەی ئیسلامی سیاسی، شەوی 11ی كانوونی یەكەمی 2025، لە رێی گرتەیەكی ڤیدیۆیی لە لاپەڕەی خۆی لە فەیسبووك، نامەیەكی كراوەی بۆ سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران نارد. دەڵێت "ماوەی 7 ساڵە لە رێگەی دامودەزگای ئەمنی هۆشداری دەدرێت و كەسوكارم سەغڵەت دەكرێت لەسەر نوسینەكانم، هەراسانكردن و بەرتەسكردنەوەی ئازادی بیركردنەوە لەسەر نوسینەكانم بەسە كە مافێكی نێودەوڵەتیە و دەستوری عێراقیش ئەم مافەی پاراستووە" تۆڕی هاوپەیمانی 19 كە سەنتەری میترۆ سەرپەرشتی دەكات پەیوەندی بە د.یونس ڕاوی كرد، لە بارەی جۆری هەراسان و هەرەشەكان پرسیاری لێكرد، باسی لەوەكرد كە لە هەولێر و دهۆكەوە ئاگاداركراوەتەوە كە داوای یاسایی لەسەرە تەنانەت كاتێك سەردانی بەرێوبەرایەتی كارتی نیشتمانی هەولێری كردووە، پێیان راگەیاندووە كە داواكراوە پاشان دوو كەس بە بەرگی مەدەنییەوە ویستویانە دەستگیری بكەن. گووتی" ئێستا لە پۆلیسی دهۆكەوە بە پێی مادەی 372 و داواكراوم بچمە بەردەم دادوەر تەنانەت فەرمانی دەستگیركردنیشم بۆ دەرچووە" پرسیاری كرد، "بۆ لە دهۆكەوە؟ تێناگەم "جەختیكردەوە"، تەنانەت پەیوەندی بە ماڵی باوكم كراوە، بێزاركراوە پێی دەڵێن كوڕەكەت فەرمانی دەستگیركردنی هەیە و دێین ماڵەكەتان دەپشكنین"  د.یونس ڕاوی دەپرسێت بەرتەسکكردنەوەی ئازادییەكانی لە لایەن حكومەتی هەرێمەوە چیمان پێ دەڵێت؟ وڵات جێبهێڵین بۆ ئیرهابی فكری و خورافە؟  لە ماددەی 372 ماوەی سێ ساڵ سزا یان غەرامەكردن بۆ ئەو كەسانە داندراوە كە بە ئاشكرا سوكایەتی بە بیروباوەڕی ئایینی دەكەن یان ڕێوڕەسمەكانی بێزراو دەكەن.  هەروەها گووتی، "ئەوەی ئاگاداری بیركردنەوەی فەلسەفی و ئەدەبی و قانونی و ئاینی من بێت دەزانێت من لە رەخنەكانمدا كەلێنێكی یاساییم جێنەهێشتووە و دەزانم چی دەڵێم و نابێ رەخنەگرتن وەك ناوزڕاندن تەماشا بكرێت"  تۆڕی 19 جەختدەكاتەوە كە ئازادی ڕادەربڕین و بیركردنەوە و داهێنان لە ڕێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكان، وەك جاڕنامەی گەردوونی مافەكانی مرۆڤ، ئەم ئازادییانە وەك مافی بنەڕەتی چەسپاندووە و تەماشا دەكرێن.  كاتێك ئەم ئازادییانە پارێزراو بن ئەدەب و زانست و هونەر و فەلسەفە گەشە دەکەن. داهێنان دەبێتە پردێك بۆ گفتوگۆ، بیركردنەوە دەبێتە ئامرازێك بۆ بەرەنگاربوونەوەی نەزانی و دواكەوتوویی. دەبێت دەنگی داهێنەرانمان ببیسترێت و كۆتوبەند نەكرێت و هەوڵی فیكریی بیرمەند ڕێزی لێ بگیرێت و نەبێتە مایەی هەڕەشە بۆ خۆی و كەسوكاری. تۆڕی 19 لە لایەن كۆمەڵێك رێكخراو داكۆكیكارانی مافی مرۆڤ دامەزراوە، سەنتەری میترۆ سەرپەرشتی دەكات، داكۆكی لە پرنیسپەكانی جاڕنامەی گەردوونی مافی مرۆڤ و بەڵگەنامە نێودەوڵتەییەكانی تری تایبەت بە ماف و ئازادییەكان دەكات، بە تایبەتیش بەندی 19ی جاڕنامەی گەردوونی مافی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتووەكان.

سامان به‌رزنجی، وه‌زیری ته‌ندروستیی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، به‌ سه‌ردانێكی مه‌یدانی چووه‌ چه‌مچه‌ماڵ و له‌ نزیكه‌وه‌ نه‌خۆش و برینداره‌كانی لافاوه‌كه‌ی چه‌مچه‌ماڵ، شۆڕش و ته‌كیه‌ی به‌سه‌ركرده‌وه. وەزیری تەندروستی، له ‌لێدوانێكی تایبه‌تدا به‌ كوردستان24ـی ڕاگه‌یاند، "لە یەکەم ڕۆژی ڕووداوەکەوە لەگەڵ بەرپرسانی تەندروستیی چەمچەماڵ و سلێمانی لەسەر هێڵ بووین. هەموو بریندارەکان بە سەلامەتی گەیەنرانە نەخۆشخانە و کاری پێویستیان بۆ کراوە، هەندێکیشیان نەشتەرگەرییان بۆ ئەنجام دراوە." سامان بەرزنجی ئاماژەی بەوەش کرد، پاڵەپەستۆیەکی زۆر لەسەر دامودەزگاکانی تەندروستیی سنوورەکە هەیە بەهۆی وەرزی سەرما و نەخۆشییە وەرزییەکان. گوتیشی: "لەسەر ڕاسپاردەی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حكوومەتی هەرێمی کوردستان، ئەمڕۆ بڕێکی زۆر باش دەرمان و پێداویستیی پزیشکیمان گەیاندە نەخۆشخانەی گشتیی چەمچەماڵ. هاوکارییەکان نزیکەی 25 تۆن دەبن و دەرمانی فریاکەوتن، نەخۆشییە درێژخایەنەکان، پێداویستیی نەشتەرگەری و تاقیگە لەخۆدەگرن." ناوبراو باسی لەوەش کرد، بینای نەخۆشخانەی ناحیەی شۆڕش کۆنە و پێویستی بە نۆژەنکردنەوە هەیە. هەروەها هەوڵەکان بەردەوامن بۆ دابینکردنی بودجە بۆ کڕینی دەرمان لە پارێزگای سلێمانی، تاوەکو پاڵپشتییەکان بۆ سنوورەکە بەردەوام بن. ئەمە لە کاتێکدایە، بەهۆی ئەو شەپۆلەی بارانبارینەی چەند ڕۆژێکە هەرێمی کوردستانی گرتووەتەوە، لافاو لە سەنتەری قەزای چەمچەماڵ و دەوروبەری ڕوویدا و بەهۆیەوە دوو کەس گیانیان لە دەستدا و 12 کەسیش بریندار بوون. هاوکات زیان بە زیاتر لە 500 خانوو و دەیان فەرمانگە و قوتابخانەی سنوورەکە کەوت. 

وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان رایدەگەیێنێت، هەموو ئامادەکارییەکیان کردووە و هەرکاتێک بەغدا بڕیاری خەرجکردنی مووچە بدات، لە ماوەی 24 کاژێردا 120 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆ دەخەنە سەر هەژماریان. هێشتا مووچەی مانگی 10ی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دابەش نەکراوە، ئەوەش بەهۆی ئەوەی تاوەکو ئێستا وەزارەتی دارایی عێراق پارەکەی نەناردووە. ئەمڕۆ شەممە 13-12-2025، سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان بە تۆڕی میدیایی رووداو راگەیاند: "هەموو ئامادەکارییەکانمان کردووە، هەرکات لە بەغدا بڕیاردرا مووچە خەرج بکرێت، راستەوخۆ و لە ماوەی 24 کاژێردا 120 ملیار دینارەکە دەخەینە سەر هەژماری گەنجینەی وەزارەتی دارایی عێراق." بەپێی زانیارییەکان، پرۆسەی وردبینی لە لیستی مووچەی مانگی 10 کۆتایی هاتووە، کە رۆژی 25ی تشرینی دووەم لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە رەوانەی بەغدا کرابوو؛ ئێستا تەنیا ماوە تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق واژۆ لەسەر خەرجکردنی پارەکە بکات و ئاراستەی فەرمانگەی ژمێریاریی بکات. بەگوێرەی رێککەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا، بۆ ئەوەی مووچەی مانگانە لەلایەن عێراقەوە خەرج بکرێت، دوو مەرج جێبەجێ کراون کە بریتین لە رادەستکردنی نەوت و ناردنی 120 ملیار دیناری داهاتی نانەوتیی مانگانە بۆ بەغدا.

لێپرسراوی مەڵبەندی سێی یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەڵێت: پێشبینی دەکەین ڕۆژی سێشەممە، پارتی و یەکێتیی کۆ ببنەوە، کە ناوەرۆکی گفتۆگۆکانیش زیاتر پەیوەستە بە پێکهێنانی کابینەی نوێی حکوومەتی هەرێمی کوردستان.  مەجید حەمەدەمین، لێپرسراوی مەڵبەندی سێی یەکێتی، ئەمڕۆ شەممە، 13ـی کانوونی یەکەمی 2025، لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئیرادەیەک هەیە و دەبێت هەموو لایەنەکان کار بۆ سەرخستنی ئەم ئیرادەیە بکەن، گوتیشی: ئیرادەکە شلۆقە و ڕەنگە بە بچووکترین بوومەلەرز بڕووخێت. هەروا ئاماژەیدا: ئەگەر یەکێتی و پارتی ڕێکبکەون، بە دڵنیاییەوە پەرلەمان کارا دەکرێتەوە، دواتر سەرۆکی هەرێم هەڵدەبژێردرێت و کەسایەتییەک بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکوومەت ڕادەسپێردرێت. مەجید حەمەدەمین لە بارەی ناکۆکییەکان لەسەر پۆستی وەزیری ناوخۆی حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت: تا ڕادەیەک لە نێوان پارتی و یەکێتی نەرمی نواندنێک هەیە.

مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات، لە وتەیەكدا بە بۆنەی  یادی (١٠) ساڵەی دامەزراندنی ئەنجومەنی سوریای دیموکرات، جەختى کردەوە کە دەبێت رێککەوتنی ١٠ی ئازار  بناغەی سوریای نوێ بێت. هەروەها وتیشى: ئێمە وەک هێزەکانی سوریای دیموكرات و  هێزە سەربازییەکانی باکوری رۆژهەڵاتی سووریا، پابەندین بە رێککەوتنی ١٠ی ئازار. بەشێکى دیکەى پەیامەکە.. ــ کێشەکانمان لە سوریا  لەچەند رۆژێکی كەمدا چارەسەر نابن. ــ وڵاتانی دراوسێ وەک جاران دوژمنایەتیمان ناکەن و گۆڕانکارییان بەسەردا هاتووە.  ــ کارکردن لەسەر بابەتەکانی پەیوەست بە حەسەکە، دێرزور و رەقە بەردەوامە، پێویستە ئەم شارانە بە پێی پرەنسیپی نا ناوەندی خۆیان بەڕێوەببەن. ــ ئەنجومەنی سوریای دیموکرات رۆڵێکی گرنگی هەیە لە سوریای نوێدا، بەو پێیەی چەتری سیاسی هێزەکانی سوریای دیموكراتە. ــ زۆر بابەتی تر هەیە کە کاری لەسەر دەکرێت، چ لە ڕووی ئیداری و چ لە ڕووی دیکەوە.

مارك ساڤایا، نێردەی تایبەتی سەرۆكی ئەمریكا بۆ عێراق دەڵێت:سوپاسی ئەنتۆنیۆ گۆتێریش، سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان دەكەم بۆ هەڵبژاردنی سەركردەی لێهاتوو و بیر تیژ، بەرهەم ساڵح، سەرۆكی پێشوی عێراق دەكەم، بۆ سەرۆكایەتیەكردنی كۆمیسياریای كاروباری پەنابەرانی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان. ساڤایا لە نتوسینێكدا لە سەكۆی "ئێكس"، وێڕای پیرۆزبایكردنی لە بەرهەم ساڵح، رایگەیاندووە: هیچ كەس لەو شایستە تر نییە بۆ وە رگرتنی بەرپرسیارێتیەو بەتایبەت كە ئەو ژیانی پەنابەری ئەزموون كردووە. دكتۆر بەرهەم ساڵح،  سەرۆك كۆماری پێشوی عێراق پۆستی کۆمیسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکانی بۆ کاروباری پەنابەران وەرگرت.  پۆستی کۆمیسیاری باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان یەکێکە لە پۆستە هەرە باڵا و کاریگەرەکان لە دوای سكرتێری گشتی  لە رێکخراوەکانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان. لیژنەی باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بە سەرۆکایەتی  ئەنتۆنیۆ گوتێرێس، سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان چاوپێکەوتنی لەگەڵ کاندیدەكان كردووە بۆ وەرگرتنی پۆستی کۆمیسیاری گشتیی بۆ کاروباری پەنابەران. پێشتر سەرچاوە دیپلۆماسییەکان لە نیویۆرک ئاشكرایان كرد، بەرهەم ساڵح، سەرۆک کۆماری پێشووی عێراق بۆ پۆستی کۆمیسیاری باڵای كاروباری پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان کاندید کراوە،  كە  لەدوای پۆستی ئەمینداری گشتی، یەکێکە لە دیارترین پۆستەكانی ناو ئەو رێکخراوە نێودەوڵەتییەو، لە ماوەی حەوت دەیەی رابردوودا، هیچ کەسایەتییەک لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەم پۆستەی وەرنەگرتووە. جگە لە "سەدرەدین ئاغاخان" کە بە ڕەچەڵەک ئێرانییەو، لە چوارچێوارچێوەی ئەرستۆکراتی ئەوروپی هەژماركراوە، لە ماوەی (٧٥) ساڵی رابردوودا هیچ کەسایەتییەکی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەو پۆستەی وەرنەگرتووە،  پێشتر ئەو پۆستە لەلایەن ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس، سکرتێری گشتی ئێستای نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بەڕێوەبراوە. بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەگان، ژمارەی کاندیدەکانی بۆ ئەو پۆستە زیاتر لە (10) کەس تێناپەڕێت، کە زۆرینەیان كەسایەتی ئەوروپی بوون.

لافاو بۆنەیەك نییە بۆ دەستكەوتی سیاسی سلێمانی، 12ی كانونی یەكەمی 2025: سەنتەری میترۆ رایدەگەیەنێت، كارەساتی لافاوەكەی چەمچەماڵ و كەلار و ناوچەكانی تری گەرمیان، بۆنەیەك نیین بۆ دەخستنی رقی سیاسی و ململانێی نێوان هێزە سیاسییەكان، دەبێت میدیا جیاوازی بكات لە نێوان هاوپشتی لێقەماوان و بانگەشەی سیاسی و حزبی. كاری میدیا لەكاتی كارەسارەساتی وەك لافاو، پێدانی زانیاریییە لەسەر گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوای ناوچەكە، رێڕەوەكانی لافاوەو مەترسی سەرهەڵدانەوەی، هۆشیاركردنەوەی كردنەوەی هاوڵاتیان لە مەترسییەكانی هەروەها ئاسانكاری پەیوەندی نێوان هاوڵاتیان و دەزگای رەسمی و رێكخراوە خێرخوازەكان، دەستنیشانكردنی پێداویستییەكانی خەڵكی زیان لێكەوتوو، نەك گوتاری سیاسی بێزاركەرو دووبارەی سەردەمی بانگەشەكانی هەڵبژادن. سەنتەری میترۆ جەختدەكاتەوە بەكارهێنانی ئەم كارەساتە مرۆییە بۆ قازانجی حزبی یان ئەجیندای سیاسی، تەنیا پێشێلكردنی ئەخلاقی ڕۆژنامەوانی نییە، بەڵكو بێ بایەخكردنی ئازارەكانی خەڵكی لێقەوماوە كە قوڕو لیتەی لافاوەكە ژیانی گەمارۆ داون، شەرم بكەن. هەروەها داوا دەكەین حكومەت بە بەرپرسیارێتی تەواوی خۆی هەستێت، بە تایبەتیش كە پێشبینی شەپۆلی تری بارانی بەخوڕ دەكرێت، ئێستا كاتی خۆدیزنەوەو  پاساو نییە، كاری موزایەداتی سیاسی نییە، كاتی كاری مەیدانی و هەماهەنگی كاریگەرە، بە تایبەتیش كارەساتەكە دەریخست توێژێكی پەراوێزخراوی بێ ماف چۆن ژیانیان بەسەر بردووە. سەنتەری میترۆ بەرێزەوە دەڕوانێتە كەمپین و هەوڵی رێكخراوە خێرخوازییەكان بۆ بەهاناوە چوونی لێقەماوان. سەنتەری میترۆ چاودێری كارەكانی كۆمسیۆنی فریاگوزاری و بوژانەوەی مرۆیی چەمچەماڵ دەكات، كە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكوەزیرانی هەرێمی كوردستان بۆ كۆنترۆڵكردنی قەیران و قەرەبووكردنەوەی دەستنیشانكردنی كەموكوڕییەكان و لێپرسینەوە لە كەمتەرخەمییەكان، پێكهێناوە، داوا لە رۆژنامەنووسان دەكەین وەك سەرچاوەی رەسمی هەمئاهەنگی لەگەڵ بكەن.