دواجار پوتین ئەوەی ویستی بۆی چووەسەر

نرخی زێڕ لە ساڵی ٢٠٢٥دا بەرزبوونەوەیەکی بەرچاوی بەخۆوە بینی، زۆرێک لە وەبەرهێنەران بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ لایان بووەتە جێی پرسیار، لەم دواییانەدا سندوقی هاوبەشی تاتا ڕاپۆرتێکی بڵاوکردەوە کە تیشکی خستە سەر هۆکارەکانی پشت بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ، لێرەدا چاوێک دەخەینە سەر چوار لەو هۆکارانە و لە داهاتوودا چاوەڕوانی چی بکەین.   ١. دابەزینی بەهای ڕووپیەی هیندی لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، نزیکەی ٨٦٪ی زێڕ هاوردە دەکرێت بۆ هیندستان، سەرەڕای باجی زۆری هاوردەکردن، کاتێک ڕووپیەی هیندی بەرامبەر بە دۆلار دادەبەزێت، زێڕ لە ناوخۆدا تێچووی زیاتر دەبێت، ئەمەش خواستی ناوخۆیی زیاتر دەکات.   ٢. لاوازبوونی دۆلاری ئەمریکی زۆرجار نرخی زێڕ بە پێچەوانەوەی دۆلاری ئەمریکییەوە دەگۆڕێت، ئەگەر دۆلار لاواز بێت، ئەوا نرخی زێڕ زیاتر بەرز دەبێتەوە، چونکە هەرزانتر دەبێت بۆ ئەوانەی خاوەن دۆلار نین بۆ کڕینی زێڕ.   ٣. کڕینی زێڕ لەلایەن بانکە ناوەندییەکانەوە بانکە ناوەندییەکانی هیندستان، چین، ڕووسیا، ژاپۆن و وڵاتانی دیکە لە ماوەی ١٠ ساڵی ڕابردوودا خەریکی کڕینی زێڕ بوون، زیادکردنی زێڕ لەلایەن بانکە ناوەندییەکانەوە نزیکەی دوو هێندەی چووەتە سەر، بۆ نموونە، بانکە ناوەندییەکانی ڕووسیا و هیندستان لە ماوەی ١٠ ساڵدا ١.٦ هێندە زیادکردنی زێڕیان زیاد کردووە، لە کاتێکدا چین ١.٣ هێندە زیادی کردووە.   ٤. ناسەقامگیری جیهان لە سەرەتای دەستپێکردنی ململانێی ڕووسیا و ئۆکرانیا، جیهان چەندین ناسەقامگیری جیاوازی بەخۆیەوە بینیوە، لەوانە نائارامی لە ڕۆژئاوای ئاسیا و ململانێی بازرگانی و گومرگی، جەنگ و ناکۆکییەکانی نێوان وڵاتان یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکان بۆ گۆڕانکاری بەرچەو لە نرخی زێڕ و دراوەکان بەگشتی، زۆر جار لەکاتی دروستبووی جەنگ و ناکۆکی لەنێوان وڵاتان، سەرمایەداران سەروەت و سامانەکانیان لە بانکەکان ڕادەکێشنەوە، وە زۆرینەی جار سامانەکەیان بە زێڕ دەگۆڕنەوە، لەمەوە خواستی کڕینی زێر زیاتر دەبێت دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخەکەی.   سندوقی هاوبەشی تاتا پێشبینی دەکات نرخی زێڕ لە ماوەیەکی کەمدا لە دەروبەری مەودای ٣٥٠٠ بۆ ٤٠٠٠ دۆلار بۆ هەر ئۆنسەیەک بچەسپێت، لە هەمان کاتدا ئاژانسی ڕۆیتەرز ڕایگەیاندووە: پێشبینی دەکرێت تا کۆتایی ساڵ نرخی زێڕ بۆ ٤٤٠٠ دۆلار بۆ هەر ئۆنسەیەک بەرزبێتەوە، تا مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٦ بەرزترین ئاستی پێشبینی کراو نزیکەی ٤٦٠٠ دۆلار دەبێت، پێش ئەوەی لە نیوەی دووەمدا ئەگەری دابەزینی هەبێت.

 د. سەڵاحی گەرمیان  دوای ئەوەی ئاگربەست وڕاوەستانی شەر چوونە بواری جێبەچێکردنەوە بەپێی بڕیاری لوتکەی شەرمولشێخ کە لە ڕۆژی 13ی ئوکتۆبەر واژوکرا. بەڵام، ئەوە مانای کۆتایی هاتنی قەیرانەکان نیە؛ بەڵکو دوورنیە سەرەتای قۆناغێکی نوێی بێت، لە داڕشتنی پڕۆژەی جۆراوجۆر بۆ داڕشتنەوەی جوگرافیا و ناسنامە لە ناوچەکەدا.  شەڕی غەززە کە دوو ساڵی خایاند و زۆر لە هاوکێشە سیاسییەکانی لە ناوچەکەدا گۆڕی. بینیمان، دوابەدوای هێرشی بزووتنەوەی حەماس بۆ ناو خاکی ئیسرائیل لە 7ی ئوکتۆبەری2023 ، چۆن ئیسرائیل بەتوندی هێرشی پێچەوانەی کردە سەر کەرتی غەززە و بێبەزەییانە کەوتە وێرانکردن و ئاوارەکردنی دانیشتوانەکەی بەمەبەستی داگیرکردنی و لەناوبردنی بزووتنەوەی حەماس. ئەوەبوو، هەر لەو سەروبەندەدا ”دۆناڵد ترەمپ“ سەرۆکی ئەمریکا پێشنیازی گواستنەوەی دانیشتوانەکەی کرد بۆ وڵاتانی دراوسێ وەک میسر و ئەردەن و وڵاتی ئەندۆنیسیا بە مەبەستی گۆڕینی بۆ ناوچەیەکی گەشتیای جیهانی بە ناوی ”ڕیڤێرای غەززە“.  ئیسرائیل ئەو دۆخەی بەهەل زانی، ئامادەکاری بکات بۆ پرۆژەیەیەکی چەندین ساڵە کە پلانی بۆ داڕێژرابوو، تا بیخاتە بواری جێبەجێکردنەوە. ئەوەش پرۆژەی هەڵکەندنی ڕێڕەوێکی ئاویە لەنێوان دەریای ناوەڕاست و دەریای سووردا، کە بەناوی دامەزرێنەر و یەکەم سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیلەوە، ناوی ”کەناڵی بنگۆریۆن“ لێنراوە. وا پێئەچێت وەک ڕێڕەوێکی تری ئاوی بۆ ڕکابەری کەناڵی سوێسی میسری، ئەو پرۆژەیە پەیوەندییەکی ستراتیجی ڕاستەوخۆی لەگەڵ ئامانجی جیۆپۆلەتیک و ئابوورییەکانی ئیسرائیل لە ناوچەکەدا هەبێت. ئەم پرۆژە ستراتیجییە، دەریای سوور لەڕێی ”بەندەری ئیلات“ کە ئەکەوێتە سەر ”کەنداوی عەقەبە“وە ئەبەستێتەوە بە دەریای ناوەڕاستەوە. پرۆژەی کەناڵی بنگۆریۆن کە مەزەندە ئەکرێت دەیان ملیار دۆلار خەرجی بێت، بە بەرچاوترین پێشکەوتن دائەنرێت لەدوای دامەزراندنی ئیسرائیلەوە، لەڕووی ژێرخانی ئابووری و شوێنکەوتەی جیهانی و کاریگەرییەوە بە پیی هەڵسەنگاندنی پسپۆرانی ئیسرائیلی.   پرۆژەی ئەم ڕێڕەوەی کەناڵی بنگۆریۆن بیرۆکەیەکی نوێ نییە. بەڵکو مێژووەکەی ئەگەڕێتەوە بۆ دەیان ساڵ لەمەوبەر، بەشێکە لە ئاواتێکی ستراتیجی بۆ شکاندنی گۆشەگیریی ئیسرائیل و فراوانکردنی کاریگەرییە بازرگانی و جیۆپۆلەتیکییەکەی. بەر لە 60  ساڵ لە شەڕی غەززەوە داڕێژراوە کە بە دۆڵی ”عەربە“ و بیابانی ”نەقب“دا تێپەڕبێت. لە ئێستادا و لەبەر کۆمەڵێک هۆکاری سیاسی و ئابووری، بۆ ئیسرائیل واپێویست ئەکات بە باشووری کەرتی غەززەدا تێپەڕبێت بۆ گەیشتن بە دەریای ناوەڕاست، بەڵام دەسەڵاتی حەماس غەززە بەربەست بوو لەبەردەم پڕۆژەکەدا.  لە دوای شەڕی غەززە و پێداگری ئیسرائیل بە کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتی حەماس، ئاماژە بەوە ئەکەرا کە هێرشی ئیسرائیل بۆ داگیرکردنی کەرتی غەززە و دەست بە کاولکردنی بورج و باڵەخانە و ژێرخانی شار شارۆچکەکانی و ئاوارەکردنی زۆرەملێی دانیشتوانی، لە چوارچێوەی پلانی ئیسرائیل و ئەمریکادا، ڕەنگە ڕێگا بۆ جێبەجێکردنی ئەو پڕۆژەیەش خۆش بکات. لەوانەیە یەکێک لە ئامانجەکانی کۆنترۆڵکردنی غەززە بۆ ئیسرائیل، دەستەبەرکردنی کورترین ڕێڕەو بۆ جێبەجێکردنی پرۆژەکە بێت لە نێوان دەریای سوور و دەریای ناوەڕاستدایە کە بە کەرتی غەزەددا ئەڕوات و، بە تێچووی زۆر کەمتر جێبەجێی بکات لەبری لادانی ڕێڕەوەکە بۆ ناوچەی شاخاوی و بیابانیدا کە جیاوازیان لەگەڵ کەناڵی سوێس لە ڕووی دوورییەوە 100 کیلومەترە. کەناڵی بنگۆریۆن بە بەراورد بە کەناڵی سوێس، 10 مەتر قووڵتر و 200 مەتر پانتر ئەبێت. ئەمەش ڕێگە بە کەشتیەکان ئەدات بە هەردوو ئاراستەدا تێپەڕن، لەکاتێکدا کەناڵی سوێس ڕێگا بە تێپەڕین بە یەک ئاراستە ئەدات. پلانە سەرەتاییەکان بۆ جێبەجێکردنی پرۆسەکەی بە خێرایی، لە لایەن ئەمریکاوە پێشنیازی بەکارهێنانی 520 بۆمبی ئەتۆمی کرا بە تەقاندنەوەیان لەژێر زەویدا بۆ پرۆسەی هەڵکەندنی ڕێڕەوی کەناڵەکە لە گردەکانی دۆڵی نەقەبدا. سەرەڕای ئەوەش، بژاردەی غەززە بۆ جێبەجیکردنی پرۆژەکە، هاوسەنگی هێز لە ناوچەکەدا دائەڕێژێتەوە بەلاوازکردنی ڕۆڵی میسر لە ناوچەکە.  هەروەها پرۆژەکە هاوپەیمانی ئیسرائیل و وڵاتانی کەنداو و ئەمریکا بەهێز ئەکات و، لە چوارچێوەی پرۆژەکانی وەک "کۆریدۆری هیندستان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست"دا و، وەک ڕکابەرێکیش بۆ ڕێگای ئاوریشمی چین ئەبینرێت. ڕێککەوتنی ئاشتی شەرمولشێخ و بەربەستەکانی بەردەم پرۆژەکە  جێبەجێکردنی پڕۆژەی کەناڵی بنگۆریۆن کۆمەڵێک کێشەی ئاڵۆز و تێکەڵاو بە ناوچەکە ئەگەیەنێت، وەک قەیرانی سیاسی، ئابووری، ژینگەیی و مرۆیی. ڕێککەوتنی ئاشتی شەرمولشێخ کەرتی غەززە وەک قەوارەیەکی سیاسی پارێزراو لەڕووی یاساییەوە پێناسە ئەکات، ئەمەش جێبەجێکردنی پڕۆژەکەی سنووردار کرد. سەرەڕای نەبوونی بڕگەی یاسایی ڕوون کە جێبەجێکردنی پڕۆژەکە قەدەغە ئەکات، بەڵام ڕێکەوتنەکە هەندێک بنەمای تێدایە کە ئەتوانرێت وەک ئامرازی سیاسی و ئەخلاقی بەکاربهێنرێت بۆ بەربەست خستنە بەردەم پڕۆژەکە. ئەگەری ڕەتکردنەوەی نێودەوڵەتی بۆ تێپەڕاندنی کەناڵەکە لە غەززەوە هەیە، چونکە ڕێککەوتنی شەرمولشێخ پڕۆژە تاکلایەنەکان لە ناوچەکانی فەلەستین سنووردار ئەکات.  گرژیی سیاسی و ئابووری لە نێوان میسر و ئیسرائیل دروست بکات، چونکە ئەم پڕۆژەیە هەڕەشە لە ڕۆڵی ستراتیجی کەناڵی سوێس ئەکات وەک ڕێڕەوێکی بازرگانی جیهانی و سەرچاوەیەکی سەرەکی داهاتی نیشتمانی و ئەبێتە هۆی زیانێکی ئابووری گەورە بۆ میسر. ئەبێتە هۆکاری گرژی سیاسی لەگەڵ وڵاتی ئەردەندا بەهۆی کاریگەرییەکانی لەسەر سەرچاوەکانی ئاوی ژێرزەوی لەو وڵاتەدا. پرۆژەکە دیمۆگرافی ناوچەکە ئەگۆڕێت و ئەبێتە هۆی ئاوارەبوونی دانیشتوانەکەی. نیگەرانی ئێران و تورکیا ئەوروژێنێت لەبارەی کێشانی نەخشەی باڵادەستی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئایا بۆ ئیسرائیل ئەگونجێت ئەو بەربەستانە پشتگوێ بخات ئەم خاڵانەی خوارەوە یارمەتیدەرن بۆ ئیسرائیل بۆ شکاندنی ئەو بەربەستانەی لەسەرەوە ئاماژەیان پێدراوە: :: لەوانەیە پڕۆژەکە وەک بەشێک لە "ئاوەدانکردنەوەی غەززە" بخرێتەڕوو، لە داگیرکارییەوە بۆ گەشەپێدان لە قاڵب بدرێتەوە.  :: سەرۆکی ئەمریکا، لە ڕێگەی ڕێککەوتنەکانی ئەبراهامەوە ڕێگەی بۆ هاوپەیمانییەکی سێ قۆڵی (ئیسرائیل- کەنداو- ئەمریکا) خۆش کردووە کە ئەکرێت پاڵپشتی جێبەجێکردنی کەناڵەکە بکات. :: ڕێککەوتننامەی ئاشتی شەرمولشێخ بەمەبەستی کۆتایهێنان بە شەڕ لە غەززە، چوارچێوەیەکی نێودەوڵەتی بۆ ئاوەدانکردنەوە دامەزراند، ئایندەی پرۆژەی کەناڵی بنگۆریۆن و "ریڤێرای غەززە" تا ئێستاش بابەتی مشتومڕی توندی نێو گروپە سیاسی و یاساییەکان. دوور نیە وەک بەهێزی سەرمایە و سەربازی وەک پرۆژەیەکی گشتی لە بەرژەوەندی ناوچەکە بخرێنەگڕ. لە کۆتاییدا پێویستە ئاماژە بەوە بکەم کە، تا ئێستا ئیسرائیل بە فەرمی نەخشەی کۆتایی پرۆژەکەی ڕانەگەیاندووە، بەڵام لێکۆڵینەوە و شیکارییەکان ئاماژە بەوە ئەکەن، هەر وەک پێشتر باسی لێوەکرا، دروستکردنی پرۆژەکە لە ڕێگای کەرتی غەززەوە  لە ڕووی سیاسی و ئابووریی و ستراتیجییەوە باشترین بژاردەیە، ئەمەش دوورنیە پاڵنەربێت بۆ بە بەرپاکردنی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان و لە ئەنجامیشدا گۆڕینی دیمۆگرافی و ئاوارەبوونی دانیشتووانی ناوچەکەی لێئەکەوێتەوە.  بۆیە بەدووری نازانم ئیسرائیل بەهەر نرخێک بێت، ئەگەر بەڕێگای دیبلۆماسی یان ڕێکەوتن لەگەڵ ئیدارەی نوێی غەززەدا نەکرێت،  ئەگەری بەکارهێنانی هێزی سەربازی بە بیانووی جۆراوجۆر لە ئارادایە بۆ ئەوەی پرۆژەکە بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە.

‎جەنگی ئیسرائیل و حەماس، ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی درێژخایەنە کە بە سەرۆکایەتی بزووتنەوەی حەماس لە کەرتی غەزەی فەڵەستینەوە دەستیپێکرد، کە لە فەڵەستین بە "ئۆپەراسیۆنی لافاوی ئەقسا" ناسرا، وە لە ئیسرائیل بە "ئۆپەراسیۆنی شمشێرە ئاسنینەکان" ناسرا. لە کاتژمێر ٧:٣٠ی سەرەتای بەرەبەیانی ڕۆژی ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣، فەرماندەی گشتی کەتیبەکان بەناوی "محەمەد زەیف"، ئەم ئۆپەراسیۆنەی دەستپێکرد وەک وەڵامێک بۆ پێشێلکارییەکانی ئیسرائیل لە حەوشەکانی مزگەوتی ئەقسا، وە هێرشی دانیشتووانی ئیسرائیل بۆ سەر هاوڵاتییانی فەڵەستینی لە قودس. لە بەرامبەر ئەم هێرشەدا، دەسەڵاتدارانی ئیسرائیل ڕایانگەیاند کە وڵاتەکە لە دۆخێکی نالەباردایە، کاتژمێر ١٢ی نیوەڕۆ، هێزەکانی ئیسرائیل "ئۆپەراسیۆنی شمشێری ئاسن"ـیان ڕاکەیاند و دەستکرا بە هێرشکردنە سەر کەرتی غەززە لە ڕێگەی ئاسمانی و وشکانی و دەریاییەوە. ئۆپەراسیۆنی لافاوی ئەقسا بە هێرشێکی مووشەکی بەرفراوانی بزووتنەوەی حەماس دەستی پێ کرد، هەزاران مووشەک ئاراستەی شارە جیاوازەکانی ئیسرائیل کران، لە هەمان کاتدا هێرشی زەمینی بە بەکارهێنانی ئۆتۆمبێل و فڕۆکە دەستی پێکرد، لە میانەی ئەم هێرشانەدا چەند شوێنێکی سەربازی ئیسرائیلیان کۆنترۆڵ کرد. بەدرێژایی جەنگەکە، لە تەواوی جیهاندا ناڕەزاییەکی زۆر دەردەبڕا لە دژی جەنگەکە، ، وە داوای ئاگربەست لە هەردوولا کرا. لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢٥ حکومەتی ئیسرائیل و حەماس لەسەر قۆناغی یەکەمی پلانی ئاشتی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ڕێککەوتن، کە بووە هۆی ئاگربەست لە غەززە. ئیسرائیل سەربازەکانی کشاندەوە و ڕێگەی دا یارمەتی زیاتر بچێتە ناو کەرتی غەززەوە، حەماس ٢٠ بارمتە زیندووەکەی ئیسرائیلی گەڕاندەوە و ئیسرائیل نزیکەی دوو هەزار زیندانی و دەستبەسەرکراوی فەلەستینی ئازاد کرد, وە لە ئێستاشدا گەڕاندنەوەی تەرم و بارمتەکانی هەردوولا بەردەوامن. بەپێی ئامارێکی ماڵپەڕی "ئەلجەزیرە"، تاوەکو ئێستا زیاتر لە ٦٧ هەزار دانیشتووی فەڵەستین کوژراون، لەو ژمارەیە نزیکەی ٢٠ هەزاریان منداڵن، وە هەزارانی دیکەش لەژێر دار و پەردووی ڕووخاودا ماونەتەوە، نزیکەی ١٢٥ خەستەخانە ڕووخاون یاخود زیانیان بەرکەوتووە، هەروەها ١٧٢٢ کارمەندی بەشی تەندروستی کوژراون، بە نزیکەیی ٤٥٩ هاوڵاتی بە برسییەتی کۆچی دواییان کردووە کە نزیکەی ١٥٤یان منداڵ بوون، هەروەها لەکاتی وەرگرتنی هاوکاری خواردن و دەرماندا ٢٦٠٠ هاوڵاتی کوژراون و ١٩ هەزار بریندار کراون، ٩٢٪ی خانوو و باڵەخانەی نیشتەجێبوون و ٨٨٪ی دامەزراوە بازرگانییەکان ڕووخاون.

خەبات کوردە ‎ڕووت ڕەش بێت سیاسەت ، ئەو سوریایەی کە بە چەکی ڕوسی زیاتر لە یەک ملیۆن ژن و منداڵی سوننەی عەڕەبی سوری کوشت . نیوەی شارەکانی سوریای کاول کرد ، نیوەی خەڵکەکەی ئاوارە و دەربەدەر کرد ، بە ملیار و تڕلیۆنان دۆلاری ئەو سوریایەی برد ، کەچی ئەوەندە سوک و چروک بی ، بەخەندەوە دەست بخەیە ناو دەستی بکوژی کەس و کارەکەت . ‎چەند ساڵێ بەر لە ئێستا دانیشتنێکی دزە پێکراوی بەشار ئەسەد و فلادیمێر پۆتینی سەرۆکی ڕوسیام دیت ، لە جێی خۆم ڕەق ببوم نەمدەزانی چۆن خۆم ڕازی بکەم کە بۆ ئەو ئەسەدە ببوە چەقەڵێکی بودەڵە لە بەردەم کۆنە جاسوسێکی ڕوسی . ‎دیمەنەکە بەو شێوەیە بوو :  چوار کەس ، دوانیان پۆتین و بەشار ئەسەد هەر یەکە و لە سەر کورسیەک و ڕوو لە یەکتری دانیشتبوون ، دوو وەرگێڕیش یەکێکیان ڕوسی و ئەوی تر عەڕەبی سوری لە سەر چۆک دانیشتبوون . لە پانتاییەکی کەمتر لە چوار مەتری چوارگۆشەدا . ‎ئەسەد خەریکی سوپاس و ماستاو کردن و پیا هەڵدان بوو ، لە پڕ پۆتین قسەکانی پێ بڕی و بە شێوەیەکی هەڕەشە ئامێز گوتی : لێرەو بەدواوە بە هیچ جۆرێ هەقی قسە کردن و دانوستانت نیە ،  بەڵکو ئێمە چیت پێ بڵێین دەبێ وا بکەی ، ئەگینا خۆمان لات دەدەین .!  ‎لە پڕ کورتە ڤیدیۆیەکە تەواو بوو و منیش بۆ چەندین جار دوبارە سەیرم دەکردەوە و بە بێ ئەوەی گوێ بدەمە ئەوەی بۆ دوبارە سەیری دەکەمەوە . ‎دوژمنی دوژمنەکەم دۆستمە . ‎پاشی چەندین ساڵ و لە هەمان کۆشک و تەلار ، سەر و شکڵی سوریەکان گۆڕا و کۆمەڵێ ڕیشدار ڕووەو پۆتین دانیشتن و سەر لە نوێ کەوتنە پیاهەڵدان و گەورەیی ڕوسەکان و تکا و سەنایان بۆ دەکردن ، هەر کە قسەکانی سەرۆکە ڕیشدارە تازەکە تەواو بوو ، هەرچی کامیڕامان و میدیاکار هەیە دەریان کردن و نەمانزانی پۆتینی سەرۆکی ڕوسەکان چی پێگوتن و چۆن چۆنی دەیان هێنێ و دەیان با و بە چ شێوازێک چی بووێ بە سەریاندا فەرز دەکات . ‎لێرەدا بۆ ڕوسەکان هیچ گۆڕانکاریەک ڕوینەدا و لە کۆشکەکەی خۆیان نەجوڵان و جەلادە ڕووسە عەڕەب کوژەکانیان لە ناو سوریا دەرنەکرد و هەر تەنها دوای ( دە  ) مانگ لە گۆڕینی حوکمی عەڕەبێکەوە بۆ عەڕەبێکی تر دەکەونەوە تاڵان کردنی سەرخان و ژێر خان و گیرفانی سوریەکان بەتاڵ دەکەنەوە و عەڕەبەکانیش بە شێوازێکی کە دەکەونەوە کوشت و کوشتاری یەکتری و بێ ئەوەی بیر بکەنەوە بۆ دەبێ هەر لە یەکتری بکوژین و نەتوانین بە ئاسودەیی پێکەوە بژین  .

لە گۆشەیەکی قەرەباڵەغی بازاڕی شۆرجەی بەغداوە، چیرۆکی سەرکەوتنی "عەلی محەمەد غوڵام حسێن ئەلئەنساڕی" دەستپێدەکات، پیاوێک کە لە ساڵی 1982 لە بەغدا لەدایکبووە و ژیانی خۆی وەک کرێکار دەستپێکردووە، کە کاڵا و شمەک و لەنێویشیدا فەردە ئاردی لەناو بازاڕدا دەگواستەوە. ئەمڕۆ "غوڵام" نازناوی "پاشای دۆلار"ـی پێدراوە و وەک یەکێک لە دەوڵەمەندترین کەسایەتییەکانی عێراق دادەنرێت، بەڵام ئەم سامانە زۆرە بە گومان و تۆمەتی قورسەوە تێکەڵاوە کە پەیوەندییان بە گواستنەوەی پارە بۆ ئێران و میلیشیاکانی عێراقەوە هەیە. سەرەتای گەشەسەندن و قۆناغی بانکداریی عەلی غوڵام بە خێرایی توانی لە بازاڕی عێراقدا جێگای خۆی بکاتەوە و لە کرێکارێکی سادەوە گۆڕا بۆ خاوەنکارێکی گەورە. ئێستا خاوەنی کۆمپانیای "بوابة عشتار"ـی تایبەت بە پارەدانی ئەلیکترۆنییە و هاوکات بەڕێوەبەری سێ بانکی گەورەیە لە عێراق: بانکی ئەنساڕی، بانکی قابض، و بانکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی ئیسلامی. بەڵام ئەم بانکداننانە قەیرانێکی گەورەی بۆ دروست بوو کاتێک بانکی ناوەندی عێراق مامەڵەکردنی دۆلاری لەگەڵیان ڕاگرت، ئەمەش بەهۆی گومانەکان لەسەر چالاکییە نایاساییەکانیان. سەرچاوەی سامان و گومانەکانی دەوروبەری سەرەڕای سەرکەوتنی خێرای، گومانەکان لەسەر عەلی غوڵام هەرگیز کۆتاییان نەهاتووە. میدیا عێراقییەکان ئاماژەیان بەوە کردووە کە گۆڕانکاری لە ژیانی غوڵامدا زۆر خێرا بووە، لە کرێکارێکی ئارد بارکردنەوە بۆ خاوەنی ملیارەها دۆلار بەو زووییە، مایەی تێبینییە. هەروەها زانیارییەکان باس لەوە دەکەن کە عەلی غوڵام و هەندێک لە ئەندامانی خێزانەکەی، پێکەوە لە ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی بانکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کار دەکەن.  تۆمەتەکان و بڕیارەکانی دادگا عەلی غوڵام چەندین جار ڕووبەڕووی لێکۆڵینەوە و دەستگیرکردن بووەتەوە، لەوانە: ساڵی 2017: دادگای لێکۆڵینەوەی ڕەسافەی دووەم، فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ غوڵام، وەک سەرۆکی بانکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە تۆمەتی هەڕەشەکردن دەرکرد، بەپێی ماددەی 431ی یاسای سزادانی عێراقی. ساڵی 2022: غوڵام بەپێی ماددەی 456ـی یاسای سزادان دەستگیر کرا، بەڵام لە هەمان ڕۆژدا ئازاد کرا. لەو کاتەدا، غوڵام ڕایگەیاند کە بێتاوانە لە تۆمەتەکانی ساختەکاری و فێڵکردن. وتیشت کە ئەم کەیسە هەوڵێکە بۆ "هەراساندن" لەلایەن کەسایەتییەکی باڵادەستەوە لە پارێزگای سلێمانی. سزاکانی ئەمریکا و پەیوەندی بە ئێرانەوە لە چەند ڕۆژی رابردوودا، وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا سزاکانی لەسەر عەلی غوڵام و چەندین کەسایەتی و کۆمپانیای دیکەی عێراقی توند کردەوە. بەپێی ڕاپۆرتی وەزارەتەکە، "غوڵام" تۆمەتبارە بەوەی پۆستەکەی خۆی لە بانکە بازرگانییەکانی عێراقدا قۆستووەتەوە بۆ دەوڵەمەندکردنی خۆی و خێزانەکەی، هەروەها بۆ خزمەتکردنی "فەیلەقی قودس"ـی سەر بە سوپای پاسدارانی ئێران و میلیشیاکانی سەر بە ئێران. وەزارەتی گەنجینە ئاماژەی بەوەشکردووە:  عەلی غوڵام "ملیۆنان دۆلاری بۆ خۆی و نوێنەرانی میلیشیاکان" بەدەستهێناوە و "کاروباری دارایی کەتائیبی حزبوڵڵای بەڕێوەبردووە"، لەوانەش وەبەرهێنانی سامانەکانی سەرکردەکانی کەتائیب حزبوڵڵا لە دەرەوەی عێراق.  هەروەها تۆمەتباری کردووە بە پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری دارایی بە "عەسائیب ئەهلولحەق"، لەوانەش بەدەستهێنانی دۆلاری ئەمریکی و شوشتنی پارە بە بەکارهێنانی بەڵگەنامەی ساختە بۆ دوورکەوتنەوە لە وردبینی حکومەت. وەزارەتی گەنجینە ڕاشیگەیاندووە کە غوڵام "لە دادپەروەری لە عێراق ڕزگاری بووە لە ڕێگەی گەندەڵی دەسەڵاتی دادوەرییەوە". بەم هۆیەشەوە، غوڵام خراوەتە لیستی سزاکانی ئەمریکاوە بەپێی فەرمانی جێبەجێکاری ژمارە 13224، کە تایبەتە بەو کەسانەی یارمەتی ماددی یان سپۆنسەری یان پشتیوانی دارایی یان ماددی یان تەکنەلۆژی یان کاڵا و خزمەتگوزاری پێشکەش بە "فەیلەقی قودس"ـی سوپای پاسداران دەکەن. دۆلارە دزرەوەکان و کاریگەری لەسەر ئابووری عێراق راپۆرتەکانی ئەمریکا ئاشکرایان کردووە کە سێ بانکی سەر بە عەلی غوڵام ملیۆنان دۆلاریان بە شێوەیەکی نایاسایی گواستووەتەوە بۆ ئێران و هەندێک لە میلیشیاکانی سەر بەو وڵاتە، ئەمەش لە ڕێگەی بەڵگەنامەی ساختەوە کە تایبەت بوون بە هاوردەکردنی پارچەی یەدەگ. پرۆسەکانی وردبینی ئەمریکا ئەوەشیان دەرخستووە کە 20 بانکی عێراقی نزیکەی 80%ـی ئەو پارانەیان گواستووەتەوە کە دەگەنە تاران، سەرەڕای سزاکانی نێودەوڵەتی. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی ئەمریکا هەندێک گۆشگیری لەسەر گواستنەوەی دۆلار بۆ هەندێک بانکی عێراقی بسەپێنێت کە گوایە تێوەگلاون لە قاچاخچێتی پارە بۆ ئێران. لەم نێوەندەدا، سامانی عەلی غوڵام و ئەو تۆمەتانەی لەسەرین، وەک نموونەیەکی تێکچڕژاویی پەیوەندییە سیاسی و ئابوورییەکان لە عێراقدا دەردەکەون، کە تێیدا سنوورەکانی ئەو دوو بوارە، زۆر کاڵ بوونەتەوە، ئەمە ئەگەر هەر مابن!

تیمی کوردستانی عێراقی رێکخراوی (CPT) نوێترین راپۆرتی خۆی سەبارەت بە پڕۆسەی ئاشتی و بەردەوامی جموجۆڵی سەربازی و ئاشتی سارد، ئاگربەستێک بەبێ وەستاندنی لەشکرکێشی و جموجۆڵی سەربازی بڵاوکردەوە. بەپێى ناوەڕۆکى ڕاپۆرتەکە،  هەرچەندە، مانگی ئەیلوولی ٢٠٢٥، بە یەکەمین مانگ دادەنرێت کە لەساڵی ٢٠١٥ (کۆتایی پڕۆسەی ئاشتی پێشوو)ەوە سوپای تورکیا هیچ بۆردوومانێکی تێدا ئەنجام نەدابێت، بەڵام لەشکرکێشی سوپای تورکیا و جموجۆڵی چەکداری گەریلاکانی پارتی کرێکارانی کوردستان لە زیادبووندان. هەروەها ئەوەش دەخاتەڕوو سوپای تورکیا نەک هەر سوپاکەی لە هەرێمی کوردستان نەکشاندۆتەوە، بەڵکو ئامادەیی سەربازی لە ناوچەکاندا بەرفراوانتر کردووە. بۆ نموونە، سوپای تورکیا بارەگا سەربازییەکانی لە سەر زنجیرە چیای مەتینا، بەهێزتر و پتەوتر کردووە و سوپاکە دەستیکردووە بە دروستکردنی تۆڕی ڕێگاوبانی سەربازی. دەقى ڕاپۆرتەکە.. ئاشتی سارد: ئاگربەستێک بەبێ وەستاندنی لەشکرکێشی و جموجوڵی سەربازی هەرچەندە، مانگی ئەیلوولی ٢٠٢٥، بە یەکەمین مانگ دادەنرێت کە لەساڵی ٢٠١٥ (کۆتایی پڕۆسەی ئاشتی پێشوو)ەوە سوپای تورکیا هیچ بۆردوومانێکی تێدا ئەنجام نەدابێت، بەڵام لەشکرکێشی سوپای تورکیا و جموجۆڵی چەکداری گەریلاکانی پارتی کرێکارانی کوردستان لە زیادبووندان. حەوت مانگ بەسەر ئاگربەستی تاکلایەنەی پەکەکە و سێ مانگیش بەسەر مەراسیمی سیمبوڵی چەکدانانی چەند گەریلایەکی ئەو حزبە تێدەپەڕێت. هاوتا لەگەڵ ئەوەی کە دانوستانەکانی ئاشتی و جێبەجێکردنی بەرپرسیاریەتی لایەنەکان پێدەنێتە قۆناغێکی قوڵتری گفتوگۆکان، مانگی ئەیلوول، بەبێ بۆردوومان و هێرشی سوپای تورکیا لە هەرێمی کوردستان تێپەڕی کە ئەمەش یەکەم جارە لە دوای ساڵی ٢٠١٥ و کۆتاییهاتنی پرۆسەی ئاشتی پێشوو، مانگێک بە بێ هێرش و بۆردوومان تێپەڕێت. کەمبوونەوەی هێرش و بۆردوومانەکان لە مانگی تەمووز و ئابەوە دەستیپێکرد کە بە ڕێژەی ٩٧٪ ژمارەی هێرشەکان کەمبوونەوە. سەرباری کەمبوونەوەی بەرچاوی ژمارەی هێرشەکان، لەشکرکێشی سەربازی و جموجۆڵی چەکداری هەردوو لا بەردەوامە لە زیادبوون. لە نێوان ١ی تەمووز "مەراسیمی سیمولی چەکدانان لە ١١ی تەمووزدا بەڕێوەچوو" بۆ ٣٠ی ئەیلوول، سوپای تورکیا، بەلایەنی کەمەوە (٣٤) هێرش و بۆردوومانی بۆسەر هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە. کەمبوونەوەی هێرشەکانیش لە مانگی تەمووزدا دەستیپێکرد و تاوەکو لە مانگی ئەیلوولدا گەیشتە ڕاوەستانی تەواوەتی بۆردوومانەکان. لەم هێرشانە، (٣٢)یان تۆپباران بوون، یەک هێرش لەڕێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و هێرشێکی تریش لە ڕێگەی هەلیکۆپتەرەوە ئەنجامدراوە. لە مانگی تەمووزدا (١٨) هێرش و لە مانگی ئابدا (١٦) هێرش ئەنجامدراوە، بەڵام لە مانگی ئەیلوولدا هیچ هێرشێک ئەنجامنەدراوە. لە ٩٧٪ی ئەو هێرشانە بۆسەر سنوری قەزای ئامێدی بووە و تەنیا یەک هێرش بۆسەر سنوری پارێزگای سلێمانی بووە کە ئەویش لە ڕێگەی فڕۆکەی بێفرۆکەوانەوە لە سنوری قەزای پێنجوێن ئەنجامدراوە. ئەمە لە کاتێکدا کە لە ١ی ئازار تاوەکو ٣٠ی حوزەیران، سوپای تورکیا (١٣٩٠) هێرش و بۆردوومانی ئەنجامدابو و لە هەر مانگێکیشدا، ژمارەی هێرشەکان تاوەکو مانگی تەمووز لە زیادبووندابوون. لەو هێرشانە (١١٥٧) هێرشیان لە ڕیگەی تۆپباران، ٤٠ هێرش لە ڕێگەی هەلیکۆپتەر، دوو هێرش لە ڕێگەی تەقەکردنی ڕاستەوخۆ بوون و یەک ڕووداوی تەقینەوەی بۆمبی نەتەقیویش تۆمارکراوە. سەرباری ڕاگرتنی بۆردوومانەکان بەتەواوەتی و بێدەنگکردنی چەکەکان لەمانگی ئەیلوولدا، هەردوو لا بەردەوامبوون لە جموجۆڵی سەربازی و بەرفراوانکردنی ئامادەیی سەربازی و چەکدارییان لەناو هەرێمی کوردستاندا. بەردەوامی ئەو بە سەربازگەکردن و جموجۆڵییە چەکدارییانە، بوونەتە هۆی بەردەوامی ڕێگریکردن لە جموجۆڵ و هاتوچۆی هاووڵاتییانی مەدەنی. تەنانەت لە هەندێک ناوچە، ڕێگریکردنی تەواوەتی لە هاتوچۆی هاووڵاتییان و گوندنشینان بەدیدەکرێت و ئاوارەبوون و چۆڵکردنی گوندەکانیش لە بەردەوامیدایە. بۆ نمونە، لە ڕۆژانی ٢٢ و ٢٣ی ئابدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئاگاداری حەوت گوندی (دەڤەری نهێلێ)ی لە قەزای ئامێدی کرد کە دەتوانن بگەڕێنەوە بۆ سەر ڕەز و باخ و کێڵگە کشتوکاڵییەکانییان. بەڵام لە ڕۆژی ٢٣ی ئابدا، کاتێک هاووڵاتییانی گوندی (گوهەرزێ) هەوڵیاندا بگەڕێنەوە سەر ڕەز و باخەکانییان، لەلایەن سەربازانی سوپای تورکیاوە دەستگیرکران. دوای نزیکەی کاتژمێرێک لە دەستگیرکردنیان هەموویان ئازادکران بەڵام ئاگادارکرانەوە کە ڕەز و باخەکانییان جێبهێڵن. لە هەمان ڕۆژدا، دانیشتووانی گوندەکانی (بەلاڤە و بەرچێ) و چوار گوندی تر بەهەمان شێوە ڕێگریان لێکرا کە بگەڕێنەوە سەر کێڵگە کشتوکاڵییەکانییان. هەروەها لە ڕۆژانی ٢٠ و ٢١ی ئابدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئاگاداری گوندنشینانی ئاوارەبووی ١٥ گوندی دەڤەری (بەری گارێ)ی کرد کە لە کاتژمێر (٨:٠٠)ی بەیانی بۆ کاتژمێر (٥:٠٠)ی ئێوارە دەتوانن بگەڕێنەوە سەر ڕەز و باخی گوندەکانییان " کە ماوەی ١٤ مانگە بەهۆی هێرش و بۆردوومانەکانی سوپای تورکیاوە ئاوارەبوون" و لەو کاتژمێرانەدا، کاری جوتیاری خۆیان بکەن و دواتر گوندەکانییان جێبهێڵن. ئەو جوتیارانەی کە توانیبویان بگەڕێنەوە بۆ گوندەکانییان، بە تیمی کوردستانی عێراقی  سی پی تییان ڕاگەیاند، کە زیاتر لە (٥٠) خانووی هاووڵاتییانی مەدەنی لە گوندەکانی (مژێ، کەفنە مژێ، سپیندارێ، گرگاشێ و دێرەشێ) بەهۆی بۆردوومانی ئاسمانی سوپای تورکیاوە بەتەواوی وێران بوون. سەرباری وێران کردنی شوێنی نیشتەجێبوونی هاووڵاتیانی مەدەنی، قوتابخانە، بنکەیەکی تەندروستی، چەند مزگەوتێک بەهۆی بۆردوومانەکانەوە یان وێران بوون یاخود زیانیان بەرکەوتووە. سوپای تورکیا نەک هەر سوپاکەی لە هەرێمی کوردستان نەکشاندۆتەوە، بەڵکو ئامادەیی سەربازی لە ناوچەکاندا بەرفراوانتر کردووە. بۆ نموونە، سوپای تورکیا بارەگا سەربازییەکانی لە سەر زنجیرە چیای مەتینا، بەهێزتر و پتەوتر کردووە و سوپاکە دەستیکردووە بە دروستکردنی تۆڕی ڕێگاوبانی سەربازی بۆ بەیەکەوەبەستنی تەواوی بارەگا سەربازییەکانی لە ناوچەکانی زاپ و ئاڤاشین لە دەڤەری ئامێدی. هەروەها، لە ڕۆژی ١٤ی ئەیلوولدا، سوپای تورکیا ڕێگایەکی نوێی لە بارەگا سەربازییەکەی گوندی (کەشان) لە قەزای باتیفا بۆ ناو گوندەکە تەواوکرد، ئەمەش پێشهاتێکی نوێیە کە سوپای تورکیا دەستیکردووە بە دروستکردنی ڕێگا لە بارەگا سەربازییەکانییەوە بۆ ناو گوند و ناوچە ئاوەدانەکان. هەمان گۆڕانکاری و دروستکردنی ڕێگای سەربازی بۆ ناو گوندەکان، لە سەرەتای مانگی ئەیلوول لەناو گوندی (سەرگەلێ) لە قەزای ئامێدی تێبینیکرا. لەوە زیاتر، لە نێوان ١٥ی ئەیلوول بۆ ١ی تشرینی یەکەم، سوپای تورکیا دەستیکرد بە هەڵمەتێکی دار بڕینەوە لە ناوچەی کۆنتڕۆڵکراوی زاپ. پاش بڕینەوەی دارەکان، سەربازەکان بە تراکتۆر دارە بڕدراوەکانیان دەگواستەوە بۆ تورکیا. بەهەمان شێوە، گەریلاکانی پەکەکە و گروپە هاوپەیوەستەکانی ئەو حزبە، دەستیانکردووە بە بەهێزکردنی توانای سەربازی خۆیان و دورستکردنی تونێل و ڕێڕەوی زەمینی لە ناوچەکانی قەندیل، ئاسۆس و گارا. هەروەها تاوەکو ئێستا گەریلاکانی پەکەکە، چەکیان لەدەستدایە و چەکەکانیان دانەناوە. ڤیدیۆی گواستنەوەی دارەکان بەگشتی، پڕۆسەی ئاشتی بووەتە مایەی ئاگربەست و ڕاگرتنی تەواوەتی بۆردوومان و هێرشەکان، بەڵام زیادبوونی ئامادەیی سەربازی و جموجۆڵی چەکداری هەردوو لای شەڕەکە، بوونەتە هۆی لاوازکردنی پڕۆسەی ئاشتی و هەستیاربوونی دۆخەکە. لە ئەنجامی بەردەوامبوونی لەشکرکێشییەکانیش، کاریگەری جەنگ و ئاوارەبوون بەسەر هاووڵاتییانی مەدەنیدا ماوەتەوە. تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی CPT، بانگەواز لە دەوڵەتی تورکیا و پارتی کرێکارانی کوردستان دەکات کە بەتەواوی بەشداری پڕۆسەی ئاشتی بکەن و هەموو جۆرە جموجۆڵێکی سەربازی و چەکداری و فراوانکردنی ئامادەیی سەربازی لە هەرێمی کوردستانی عێراقدا ڕابگرن. هەروەها CPT داوا لە حکومەتی فیدڕاڵی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات کە ڕۆڵیان هەبێت لەم پڕۆسەی ئاشتییەدا و دڵنیاببنەوە لەوەی کە هاووڵاتییانی مەدەنی بە بێ ئەوەی ترسیان هەبێت کە بەئامانجبگیرێن بتوانن بگەڕێنەوە بۆ سەر ڕەز و باخ و گوندەکانی خۆیان. CPTتیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی 

خەبات کوردە ‎بۆ جاری دووەم لە مانگێکدا دۆناڵد تڕەمپ سەرۆکی ئەمەریکا بە لێدانێکی جەرگ بڕ ئەردۆگانی دا بە زەویدا .!  ‎جاری پێشوو لە سەروبەندی کۆبونەوەکانی نەتەوەیەکگرتوەکان کاتێ کە ئەردۆگان دەیویست ، بە بەهای دەیان ملیار دۆلار و بە قەرزێکی درێژ خایەن سەدان فڕۆکەی نەفەر هەڵگر و دەیان فڕۆکەی جەنگی و کەرستەی یەدەگی فڕۆکەی جەنگی تڕەمپ ڕازی بکات و ڕووی خۆی سپی بکاتەوە ، لە پڕ دۆناڵد لە بەر چاوی هەموو جیهان ڕایگەیاند کە ئەردۆگان دەستێکی باڵای هەیە لە تەزویر و فڕوفێڵ کردن لە هەڵبژاردنەکاندا . ‎لێرە خێرا ئەردۆگان دۆش داما و بەدەستی بەتاڵ گەڕایەوە ئەنقەرە و هەر لە ناو فڕۆکەکەیەوە کەوتە هێرش کردن بۆ سەر ئیسڕائیل و ناتانیاهۆ و هەوڵێکی زۆریدا شەڕێکی گەورە لە سوریا ڕوبدا و کۆمەڵ کوژیەک لە هەر دوو گەڕەکی کورد نشینی شاری حەڵەب بقەومێنێ . ‎گەڕی دووەمی شکاندنی ئەردۆگان لە ڕۆژی ئیمزاکردنی ڕاوەستانی شەڕی غەززە بوو ( واتا دوێنێ ) کە لە  هاوینەهەواری بەناوبانگی شەڕمولشێخی میسڕ بە ئامادە بوونی چەندین سەرۆکی وڵاتان ئیمزا کرا . ‎بەڵێ تڕەمپ هەر لە سەرەتای گەشتەکەیەوە و هەتا وتارەکەی کە لە ناو کەنیسەتی ئیسڕائیل و هەتا کاتی ئیمزا کردنی پڕۆتۆکۆلەکەش هەر بە شان و باڵی ئەردۆگانی هەڵدەدا و خۆشحاڵی خۆی دەردەبڕی بە ئامادە بوونی ئەردۆگان ، هەتا ئەو چرکە ساتەی کە ئەردۆگان ئیمزایەکەی کرد . ‎تڕەمپ لە سەر و بەندی گەڕانەوەی بەرەو ئەمەریکا ڕایگەیاند کە زۆر دڵخۆشە ئەمڕۆ هەموو لایەک ئیمزایان کرد و  کۆتایی بەشەڕی دوو ساڵەی غەززە هات و ئەردۆگانیش یەکێک بوو لە ئامادەبوان و ئیمزای لە سەر ڕاگرتنی شەڕەکە کرد ، چونکە ئەردۆگان یەکێک لەو سەرکردانە بووە بۆ هۆکاری بە کوشت دانی زیاتر لە  ٦٠ هەزار خەڵکی سڤیلی غەززە و کاولکردنی لە سەدا ۸٠ ی کەرتەکە . دوای ئەو لێدوانە توندەی تڕەمپ دوور نیە جارێکی کە ئەردۆگان جورئەتی ئەوە بکات کە ڕووبەڕ لە گەڵ دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکا هیچی تر چاوپێکەوتن ئەنجام بدا ئەگەر کەرامەتی هەبێ . ‎ئەو شێوازی مەدح و پیاهەڵدان و داڕوخانەی کە تڕەمپ ئاماژەی پێدا دەربارەی ئەردۆگان وەکو ناتانیاهۆ دەڵێ : حەقە بە هەر شێوازێک بێت لێپرسینەوە لە گەڵ تورکیا و بە تایبەتیش لە گەڵ ئەردۆگان بکرێ ، کە چۆن و بە چ شێوازێک توانیان زیاتر لە ٦٥ هەزار ئیسلامی ئیخوانی توندڕەو ، لە سەرانسەری جیهان کۆبکەنەوە و ڕێگری نەکەن بە ئازادی لە ڕێی فڕۆکەخانەکانی تورکیا بگەنە سەر سنورەکانی سوریا ، یان هەر لە ناو تورکیا دەیان سەربازگەیان بۆ بکەنەوە و باشترین ڕاهێنانیان پێبکەن لە سەر جۆرەها چەک و تەقەمەنی و لە کۆتاییدا ئاودیوی خاکی سوریایان بکەن بۆ کوشتنی خەڵکی بێدەسەڵات و کاولکردنی وڵاتەکە . ‎ئەردۆگان هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانی بەهاری عەڕەبی و ڕاگەیاندنی دەوڵەتی خەلافەی داعش و لە باوەش گرتنی تەواوی گروپە ئیخوانیە توندڕەوەکانی جیهان ، دەستێکی باڵای هەبووە و هەموو کات وا خۆی پێشانداوە کە سەرۆکی هەموو ئومەتی ئیسلام و ئیخوانەکانی جیهانە . ‎شایانی باسە دۆناڵد تڕەمپ چەند ڕۆژێک پش ئیمزا کردنی ڕاگرتنی شەڕی غەززە ، بانگەوازی بۆ  سەرۆکی ئێران دەکرد و بانگێشت نامەی بۆ نارد و هیوای دەخواست کە ئەویش ئامادەی دانیشتنەکە بێ و لە کاتی گەیشتنی بە ناوچەکەش و لە ناو کەنیسەتی ئیسڕائیلیش هەر دەیگوت خۆزگە سەرۆکی ئێرانیش ئامادە دەبوو ، یان دەیگووت ئەوە ئێرانیش ڕازی بووە کە لە سەر یەک مێز دانیشتن لە گەڵمان ئەنجامبدا و لە گەڵ ئەمەریکا ڕێکبکەوێ . ‎بەڵام دیارە ئێرانیەکان دەیازانی کە چ گورزێکی جەرگبڕیان بەر کەوتوە و تا ئێستاش بە برین و ئازارەکانیەوە دەناڵێنن و نەیاندەویست سەر لەنوێ تڕەمپ برینەکانیان بکولێنێتەوە و دورە پەرێز خۆیان ڕاگرت و هیچ وەڵامێکیان نەدایەوە . ‎خەڵکی تا ئێستا تەواوی خاڵەکانی ڕێککەوتنەکە نازانن ، بە تایبەتیش خاڵە نهێنیەکانی ناو ئیمزاکردنی پڕۆتۆکۆلی ڕاوەستانی شەڕەکە بە تەواوی ، چونکە تا ئێستا بە تەواوی ئاشکرا نەبوون ، بە تایبەتیش ئەو بەندانەی کە قابیلی ئاشکرا کردن نین . ‎بەڵام لە ناو ئەو هەموو سەرۆک و نوێنەری ئەو وڵاتانە ، حەقە خەڵکی بپرسن بۆ هەر قەتەر و تورکیا  ‎  و میسڕ لە دەوڵەتانی ناوچەکە ئیمزای ڕاوەستانی شەڕەکەیان کرد . ! ‎ئایا هەر لە بەر ئەوە بووە کە دەستێکی باڵایان هەبووە لە کاتی گفتوگۆیەکاندا یان پەیوەندی ڕاستەوخۆیان هەبووە لە گەڵ حەماس و یارمەتیدەری سەرەکی هەڵگیرسانی شەڕەکە بوون  .؟ ‎بۆ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارەش بەهاری ڕابردوتان لە بیر نەچێت کاتێک ابو محەمەد جۆلانی تیرۆرستیان  بردە ڕیازی پایتەختی سعودیە و بە ئامادە بونی محەمەد بن سەلمان ، کامیڕای ڕاستەوخۆیان بۆ ئەردۆگان کردەوە و  یەک کۆڵ وەڕەقەیان بە جۆلانی ئیمزا کرد .! 

✍️ سەرتیپ جەوهەر تائێستا هیچ رێككەوتنێكی بنگەهی و چارەسەری كردارەكی لەنێوان رۆژئاوای كوردستان و دیمەشق نەبووە. ئەوەی لەماوەی چەند رۆژی رابردوو كراوە، تەنها راگرتنی شەڕو هەندێك رێككەوتنی زارەكیی بووە بۆ جۆرێك لەسەقامگیریی ئەمنی، ئەوەی دەگوترێت لەبارەی تێكەڵكردنەوەی هێزەكانی سوریای دیموكرات و هەندێك پرسی دیكە تەنها لێكدانەوەی میدیاییە یاخود جۆرێك لەبانگەشەو لێدوانی رۆژنامەوانیەو هیچیتر.  پرسی تێكەڵكردنەوەی هێزەكانی هەسەدە زۆر ئاڵۆزەو گرێدراوی دەستورو گواستنەوەیەكی دیموكراتیانەی دەسەڵات و دابینكردنی ماف و بەركەوتەی كوردو رۆژهەڵاتی فوراتە. بەپێی ئەنجامی ئەو كۆبونەوەو دیدارانەی تائێستا كراون تائێستا دیمەشق بۆ هیچ چارەسەرییەكی ریشەیی و دیموكراتیانەی بەشداری سیاسی لەسوریا رازی نین، بگرە بڕوایان پێ‌ نییە. هەرچی هەنگاویشیان ناوە لەدوای رووخانی رژێمی ئەسەد لەباتی ببێتەهۆكاری سەقامگیریی، بۆتەهۆی زیاتر ئاڵۆزكردنی دۆخی سیاسی و حوكمڕانیی. لەماوەی چەند رۆژی رابردوو چەند دیدارو كۆبونەوەیەك لەنێوان سەركردایەتی رێڤەبەری خۆسەر یان باكوری رۆژهەڵاتی فورات و دیمەشق بەڕێوەچووە، بەڵام ئەنجامەكانی تەنها چارەسەری هەندێك پرسی رۆژ بووە نەك رێككەوتن لەسەر نەخشەڕێیەك بۆ پرسی گواستنەوەی دیموكراتیانەی دەسەڵات لەسوریا. كۆبونەوەكان بەنێوانگیری ئەمریكابووە، ئەوەی بەزارەكی لەسەری رێككەوتوون چەند پرسێك بووە. یەكەم؛ هەماهەنگیكردن لەبارەی رووبەرووبونەوەی تیرۆر واتە لەناوبردنی رێكخستن و جموجۆڵی داعش و گروپە تیرۆرستەكانە، لەسەرتاسەری سوریا. لێرەدا زیاتر مەبەست هەماهەنگی گۆڕینەوەی زانیاریی و هاوكات جێبەجێكردنی چالاكییە لەدژی گروپە تیرۆرستەكان، بەڵام ئەم پرسە كەمێك ئاڵۆزو زەحمەتە چونكە دەسەڵاتدارێتی دیمەشق بریتیە لەژمارەیەكی زۆر گروپی توندڕەو كەپێشتر زۆربەیان یان داعش بوون و ئێستاش گروپی ئیسلامیی توندڕەون! بەڵام پێدەچێت ئەم خواستە ئەمریكا بەسەر دیمەشقی سەپاندبێت بۆ ئەوەی بكەوێتە ژێر تاقیكردنەوەو دژایەتی داعش و گروپە تیرۆرستەكان بكاتە مەرجی سوككردنی سزاكانی سەر سوریا لەچوارچێوەی یاسای قەیسەر. ئەوەی زانراوە هیچ رێككەوتنێك نییە، بەرپرسانی رۆژئاوا باسی تێكەڵكردنەوەی هێزەكانی هەسەدە دەكەن، بەڵام زیاتر لێدوانی میدیاییەو بۆ دڵنیاكردنەوەی ناوخۆو وڵاتانی دەوروبەرە، بەتایبەت توركیا، چونكە فشاری زۆر دەكات.  دووەم؛ دەسەڵاتدارێتی باكوری رۆژهەڵاتی فورات رازیبوون بەشێك لەنەوتی بەرهەمهێنراوی رۆژهەڵاتی فورات بەتایبەت ئەوەی لەدێرەزۆر بەرهەمدەهێنرێت بدرێت بەدیمەشق بۆ بەكارهێنانی ناوخۆ بەنرخێكی دیاریكراو. ئەم پرۆسەیە بەئاگاداری ئەمریكاییەكان دەبێت. واتە ئەمریكا لەنزیكەوە چاودێری ئەم پرۆسەیە دەكات، دیاریش نییە بڕەكەی چەند دەبێت، چونكە رێژەی نەوت لەسوریا زۆر نییە، ئەوەی هەیە زۆربەی دەكەوێـتە رۆژهەڵاتی فورات، بەڵام رێژەی بەرهەمهێنان زۆر كەمبۆتەوە بەتایبەت لەدوای بۆردومانەكانی توركیا لە 2024.  كێلگەی عومەر گەورەترین كێلگەی نەوتییە لەسوریا دەكەوێتە رۆژهەڵاتی فورات لەپارێزگای دێرەزۆر. لەو ناوچەیە 41 بیرە نەوت لەژێر ركێفی هێزەكانی سوریای دیموكراتە لەرۆژهەڵاتی فورات، بەڵام رێژەی بەرهەمهێنانی نەوت لەوبیرانە زۆر كەمترە لەجاران. بەپێی زانیارییەكان لەنێوان 20 بۆ 25 هەزار بەرمیلە لەرۆژێكدا ئەمە لەكاتێكدا جاران دەگەیشتە نزیكەی 75 هەزار بەرمیل لەرۆژێكدا. ئەوەی جێی سەرنج بوو لەماوەی هەفتەی رابردوو لەهەمان رۆژی كۆبونەوەی مەزلوم عەبدێ‌ و ئەحمەد شەرع بەنێوانگری گەورە بەرپرسانی ئەمریكا لەدیمەشق لە 7ی ئۆكتۆبەر، بارە چەكێكی ئەمریكا گەیشتە هێزەكانی سوریای دیموكرات لەبنكەی قەسرەك لەحەسەكە كە چەكی دژە درۆن و تانك و چەكی دیكەی زۆر پێشكەوتووی لەخۆ گرتبوو، ئەمەش نامەیەكی روونی ئەمریكا بوو بۆ دیمەشق و ئەنقەرە كە ئەمریكا تەنها رۆڵی نێوانگر نابینێت، بەڵكو پشتیوانێكی گەورەی هێزەكانی سوریای دیموكراتن و دەیانپارێزن. هاتنی ئەمجارەی بەرپرسانی واشنتۆن تۆم باراك نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا و براد كوپەر فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریكا بۆ رۆژئاوای كوردستان دوو پەیامی لەخۆگرتبوو. یەكەمیان؛ سەرەتا وەفدەكە هاتە رۆژئاوای كوردستان و لەگەڵ مەزلوم عەبدێ كۆبونەوەو دواتر وەك نێوانگر چوونە دیمەشق. ئەمە لەكاتێكدا جارەكانی دیكە وەفدی ئەمریكا دەهاتنە دیمەشق ئینجا وەفدی رۆژئاوا دەچوونە دیمەشق، بەڵام ئەمجارە بەپێچەوانەوە بوو. دوومیشیان؛ نامەیەكی دیكەی ئەمریكا بوو بۆ دیمەشق و ئەنقەرە، كە هێزەكانی سوریای دیموكرات رۆڵێكی میحوەریی لەسوریا دەبینن و واشنتۆن وەك هێزێكی هاوكوف و یەكسانی دیمەشق مامەڵەی لەگەڵ دەكات. ئێستا ئەمریكا تەنها وەك هێزێكی سەربازیی مامەڵە لەگەڵ هێزەكانی سوریای دیموكرات ناكات، بەڵكو دەیەوێت رۆڵی سیاسی گەورەتری پێبدات، كاتێكیش بارە چەكی پێشكەوتوو لەهەمان رۆژی گفتوگۆ دەگەینێتە باكوری رۆژهەڵاتی سوریا ئاماژەیەكی روونە كە دەیەوێت رۆڵی هەسەدە لەگفتوگۆكان بەهێز بێت، بۆیە لەم دانیشتنەی چەند رۆژی رابردوو هەڵوێست و داخوازییەكانی هەسەدە روونتر خرانەڕوو. بۆ ئەم قۆناغە، رەنگە ئەمریكا مەبەستی نەبێت هەسەدە لەگەڵ دیمەشق بگاتە رێككەوتن، هەروەك چۆن لەسەردەمی رژێمی ئەسەدیش نەیدەویست كورد لەگەڵ دیمەشق رێككەویت، چونكە ئەمریكا متمانەی بەئەحمەد شەرع نییەو هێشتا ئەوەی ئەمریكا دەیەوێت لەدیمەشق و ناوچەكە جێبەجێنەبووە. بۆ ئەم قۆناغە ئەمریكا مەبەستیەتی جۆرێك لەسەقامگیریی ئەمنی لەسوریا هەبێت و پەیوەندی نێوان هەسەدەو دیمەشق لەسەربنەمای (نەشەڕ نەئاشتی) درێژە بكێشێت و لەپالیشدا لەژێر ناوی لەناوبردنی تیرۆر (داعش) بمێنێتەوە. هەرچەندە ئەمریكا جێگەی متمانە نییە لەسوریا بەتایبەت لەلای كورد، بەهۆی ئەو كشانەوەو ناسەقامگیرییەی لەسیاسەتی ئەو وڵاتە لەماوە 2019 -2020 رویداو كە ئەمریكا لەچەند ناوچەیەك كشایەوەو رێگەی بەداگیركردنی چەند ناوچەیەكی خاكی رۆژئاوای كوردستاندا، بەڵام پێدەچێت ئەمریكا لەماوەی داهاتوو رۆڵی زیاتر بداتە هێزەكانی سوریای دیمەكرات و پاڵپشتی زیاتری بكات.

✍️ سەرتیپ جەوهەر هەفتەیەكی دیكە ساڵێك بەسەر هەڵبژاردنی كوردستاندا تێدەپەڕێت، تائێستا حكومەتی نوێ‌ دروستنەكراوە، پەرلەمانیش وەك دامەزراوەیەكی مردوو بەهاو رۆڵی خۆی بەتەواوی لەدەستداوە. لەهەر وڵاتێك ئەگەر كەمێك دیموكراسی هەبێت، لەدوای هەر هەڵبژردنێك ململانێیەكی زۆرو چاوەڕوانیەكی زۆر هەیە بۆ گۆڕانكاریی لەحكومەت و پێكهێنەرانی. واتە چاوەڕوانی هەیە هەم بەڕێوبەرانی كابینە بگۆڕێن و هەمیش سیاسەتی نوێی حكومڕانی بێتە كایەوە، بەڵام لەكوردستان لەماوەی نزیكەی 35 ساڵی رابردوو، تائێستا هیچ هەڵبژاردنێك لەوادەی دیاریكراوی خۆیدا نەكراوە، هەروەك هیچ هەڵبژاردنێكیش بەڕێوەنەچووە گومان لەئەنجامەكەی نەكرابێت.  بەكردار ماوەی 10 ساڵە پەرلەمانی كوردستان بەتەواوی بێ بەهابووەو هیچ رۆڵێكی لەدۆخی سیاسی و یاسایی كوردستاندا نەماوە، لە 2015 دەرگای داخرا ئیدی پەكخرا. لەوە خراپتر تەواوی دامودەزگا چاودێرەكان كەپێویستە چاودێری گەندەڵیی بكەن لەحكومەت و دامودەزگاكانی حوكمڕانیی، ماوەیان بەسەرچووەو بەشێكیان بەدەر لەیاسا كاردەكەن. واتە ئەو دامودەزگایانەش بوونەتە بەشێك لەم سیستمە بەسەرچووەی كوردستان خۆیان بوونەتە بەشێك لەخراپیی ئەم حوكمڕانیە. هاوكات زۆربەی هەرەزۆری رێكخراو و سەندیكا پیشەییەكانیش ماوەیان بەسەرچووەو بەپێی یاسا هیچ شەرعیەتێكیان نەماوە وەك سەندیكای رۆژنامەنوسان، پارێزەران، مافپەروەران، پەرلەمانتاران..تد. بەداخەوە سەرباری ئەم بارودۆخە خراپەی حوكمڕانیی و ژیانی سیاسی لەكوردستان، ئۆیۆزسیۆنیش هیچ پرۆژەو رۆڵێكی ئەوتۆی نییە، بگرە هەندێجار وەك تەواوكەری ئەو مەنزومە فاسیدەی كوردستان دەردەكەوێت. نەپرۆژەیان هەیەو نە دەستپێشخەرییەكی جددی. ناڕەزایەتیەكەیان تەنها بۆڵەبۆڵ و گلەییە، ئەویش لەشەقام نا! بەڵكو تەنها لەتۆڕی كۆمەڵایەتیی. ئەگینا ئەوە ساڵێك بەسەر هەڵبژاردن تێدەپەڕێت، ئەگەر نەشیانتوانیبێت خەڵك بێننە شەقام لەدژی ئەم دواكەوتنە، لانیكەم دەبوو بچنە دادگای دەستوریی لەبەغدا پرسیارێك بكەن و سنورێك بۆ ئەم چەقبەستنە دابنرێت، تا چیتر پرسی پێكهێنانی حكومەت نەبێتە قوربانی بەرژەوەندی حزبێك یان كەسێك و سەرئەنجام كۆی حوكمڕانیی بەپەرلەمانیشەوە پەكبخرێت. ئەگەر هەڵبژاردن بكرێت حكومەت دروستنەكرێت و پەرلەمان هەبێت بەڵام دەرگای داخراو بێت و ئۆپۆزسیۆن هەبێت و دەنگی نەبێت! كەوایە هەڵبژاردن بۆ بكرێت و ئەو دیموكراسیەی كوردستان پێناسەی چییە؟ بەپێی ئەو سۆراغەی ئێستا بەردەستە، پێدەچێت دوای هەڵبژاردنی عیراقیش پێكهێنانی حكومەتی هەرێم ئاسان نەبێت. هەورازێكی سەخت لەبەردەمیدایە كە رەنگە دیسان كاتی زۆری پێویست بێت. پێموایە هەر حزبێك یان لایەنێك بیەوێت بەشداری لەم حوكمڕانیەی ئێستای هەرێم بكات، ئاستەنگ و ئاڵنگاریی زۆری لەبەردەم دا دەبێت، چونكە لەلایەك زۆرینەی رەهای جومگەكانی حوكمڕانیی یەكڕەنگكراوە لەلایەك دیكە سیستمێك یاخود مەنزومەیەك وەك تۆڕێكی رێكخستن لەدەرەوەی دەسەڵاتی یاسایی دامەزراوەكان دروستكراوە دەسەڵاتێكی زۆریان پێدراوە، رێنادات هیچ كەس و لایەنێك جوجۆڵ بكات یاخود كاربكات ئەویش زۆرجار بەحكومەتی سێبەر ناودەبرێت! ئەگەر ئەو مەنزومەیە هەڵنەوەشێنرێتەوە و وەزیرو كاربەدەست و دامودەزگاكانی حكومەت بەروونی دەسەڵاتەكانی خۆیان جێبەجێنەكەن، ئاسان نییە بۆ هەر حزب و لایەنێك لەحكومەت یان لەم حوكمڕانییە بتوانێت كاربكات، ئەوەی تائێستاش كاریكردووە، هیچ قازانجی نەكردووە، بگرە دەست و پێ بەستراو بووە. ئەگەر حزبێك وەزیرێكی هەبووبێت، یان چەند وەزیرێك ئەوا دەسەڵاتیان لەنوسینگەكانی خۆیان تێپەڕی نەكردووە، خەڵكی دیكە لەئەنجومەنی وەزیران ئیشوكاری وەزارەتەكەی كردوون و دەسەڵات لای ئەوان بووە.

شێخ عوبەیدوڵڵا سەرکردەیەکی رووناکبیری ئایینی و مرۆڤایەتی بووە کە هەڵگری فەلسەفەی یەکسانی و ئازادی و سەربەخۆیی بووە.  شێخ عوبەیدوڵای نەهری لە ساڵی ١٨٢٧-١٨٢٦ زایینی لە گوندی نەهری لە قەزای شەمزینان لە دایک بووە و لە ساڵی  ١٨٨٣ لە شاری مەککەی حيجاز کۆچی دوایی کردووە. شێخ عوبەیدوڵڵا لە نەوەکانی حەزرەتی شێخ عەبدولقادری گەیلانی ناسراو بە (حەزرەتی غوث) بنیاتنەری تەریقەتی قادرییە.لە ماوەی ژیانی دا سەرکردایەتیی ئایینی و کۆمەڵایەتی و سیاسی خەڵکی ناوچەکەی کردووە و سەرکردایەتیی شۆرشی نەهری کردووە کە لە ماوەی ساڵانی ١٨٧٩ تا ١٨٨٠ ویلایەتەکانی نێوان دەریاچەی وان و دریاچەی ورمیەی لە بن دەسەڵاتی هێزەکانی دا بووە. شێخ عوبەیدوڵڵا كوڕی سەید تەهای نەهری كوڕی شێخ ئەحمەد شیهابەددینە و لە گوندی نەهری لە ناوچەی شەمزینان لە ساڵی ١٨٣٠ لەدایكبووە. سەید تەهای نەهری توانی شێخنشینییەك لە نەهری دابمەزرێنێت، پاش مردنی ئەو، شێخ عوبەیدوڵڵا جێگەی باوكی گرتەوە و بووە ڕێبەری تەریقەتی نەقشبەندی و سەروەت و سامانێكی زۆری بە میرات بۆ ماوەتەوە. لە شەڕی ١٨٧٧-١٨٧٨ لە نێوان ڕووسیا و عوسمانیدا یارمەتی سوپای عوسمانی داوە، چونكە چاوەڕوانیی ئەوەی كردووە كە سوود لە ئەنجامەكانی شەڕ وەربگرێت و هەوڵ بدات لەو شەڕەدا ببێ بە سەركردەی ئەو كوردانەی كە بە ناوی «غەزا»وە كۆبوونەتەوە، هەتا بتوانێت لە كاتی پێویستدا ئەو هێزە بۆ بەرژەوەندیی كورد بەكار بهێنێت. بەشداریكردنی شێخ عوبەیدوڵڵا لەو شەڕەدا هۆشیاریی سیاسیی قوڵتر كرد و لە راستی و سروشتی دینی دەوڵەت و رواڵەتەكەی و مەبەست و غەزا جیهادییەكەی عوسمانییەكان گەیشتووە،  لەگەڵ كوردانی تردا زۆرتر ئاشنایەتیی پەیدا كرد و هەر لەو شەڕەدا هەندێ چەكیشی دەست كەوت. لەو ساتەدا خەڵك لەژێر باری نەبوونی و ناهەمواریی ژیاندا بوون، بۆیە پەنایان بۆ شێخ عوبەیدوڵڵا برد، چونكە وەك رابەرێكی ئاینی و رزگاریدەر تەماشایان كردووە، ئەویش لەسەر داوای خەڵك نوێنەری خۆی نارد بۆ ئەستەمبوڵ، تا سنورێك بۆ ئەو ناڕەواییانە دابنێنن، بەڵام ئەم هەوڵانە بێ ئاكام بوون. جگە لەوەش شێخ گومان و ترسی هەبوو لە پەیمانی بەرلین، كە دەرەنجامی شكستی عوسمانییەكان بوو لە شەڕی ١٨٧٧-١٨٧٨ لەگەڵ ڕووسدا، بەپێی مادەی ٦ی ئەو پەیمانە هەموو دەوڵەتانی ئەوروپی بەیەكەوە داوای پاراستنی مافی كۆمەڵی ئەرمەنییان كردبوو. شێخ بەسەرسوڕمانەوە لە كاربەدەستێكی توركی پرسیبوو «چیم گوێ لێ دەبێ؟ ئەرمەنییەكان وڵاتێكی سەربەخۆ لە وان دروست دەكەن و نەستورییەكان ئاڵای بەریتانیا لەسەر ماڵەكانیان هەڵدەكەن.» بۆیە شێخ عوبەیدوڵڵا كەوتە یەكخستنی خێڵەكان بۆ ئەنجام گەیاندنی ئامانجەكانی و نوێنەری نارد بۆ لای شەریفی مەككە و خدیۆی میسر، هەروەها بۆ لای كونسوڵەكانی ڕووس لە وان و ئەرزڕووم تا بزانێت دەوڵەتی ڕووس هەستی بەرامبەر بە كورد چییە. هەوڵیشی دا خۆی لە ئینگلیزەكان نزیك بكاتەوە و نامەیەكی ناردووە بۆ دكتۆر كوهران. شێخ پێیوابوو تاقە دەرمانی چارەسەركردنی كێشەی كورد دامەزراندنی كوردستانێكی گەورەیە، ئەویش بە یەكخستنی هەر دوو پارچەی داگیرکراوی کوردستان کە لەژێر دەسەڵاتی دەوڵەتە داگیرکەرەکانی تورک و فارس‌دابوون ، لە یەكەمین بەیاننامەی نووسراوی شێخدا، بە یەكێك لە نوێنەرانی هێزە رۆژاواییەكان دەڵێت: «میران و سەرانی كوردستانیی هەر هەموویان رایان وایە ناكرێ بەم جۆرە لەگەڵ دوو حكومەتدا هەڵبكرێ، دەبێ كارێك بكرێت كە دەوڵەتانی ئەوروپا لە دۆزەكە ئاگادار بن و لەم بارەیەوە لێكۆڵینەوە ئەنجام بدەن كە خەڵكی كورد نەتەوەیەكی جیایە، ئێمە دەخوازین كاروباری خۆمان لە دەستی خۆماندا بێت». بەم جۆرە و دوای ئەوەی بۆی روون‌بۆوە كە پێویستە لەپێناو ئەو ئامانجانەدا هەنگاوی پێوست هەڵبگیرێت، شۆڕشی هەڵگیرساند، شۆڕشی چەكدارانەی شێخ عوبەیدوڵڵا لە ئۆکتۆبەری ١٨٨٠ دەست پێ کرد و هێزەكانی خۆی دابەشكرد بەسەر چەند بەرەیەكدا. دوای چەندین شەڕ و سەركەوتن، دواجار سوپای عوسمانی و ئێرانیی و بەشێك لە خێڵە كوردە خۆفرۆشەكان، توانیان شۆڕشەكە دامركێننەوەو نەیهڵێن و شێخ عوبەیدوڵڵاش بۆ ئەوەی خوێنی تر نەڕژێت، ناچار خۆی بەدەستەوە دا. ئەوە بوو گرتیان و نەفییان كرد بۆ شاری مەككە. لە  ئۆکتۆبەری ١٨٨٣دا بەنەفیكراوی لەوێ كۆچی دوایی كرد. ♦ ستراتیجیی شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری لەدامەزراندنی دەوڵەتێكی كوردی سەربەخۆدا: شۆڕشەكەی شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری یەكێكە لەو شۆڕشە مەزنانەی كورد كە پێویستە نەتەوەی كورد گرنگی ئەم شۆڕشە لەبەرچاوبگرێت، ئەم شۆڕشە یەكێكە لەو شۆڕشانەی كە لە باكووری كوردستان سەریهەڵدا و دواتر  رۆژهەڵاتی كوردستانی گرتووەتەوە.  شێخ عوبەیدوڵڵا یەکێک بووە لەو شۆڕشگێرە گەورانەی كورد كە وڵاتە زلهێزەكان حیسابیان بۆكردووە و نامەی بۆ زۆربەی سەركردەكانی عەرەب ناردووە بەتایبەتی شەریفی مەككە و خدێوی ئیسماعیل بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانیی نێودەوڵەتیی لەپێناو بنیاتنانی دەوڵەتێكی سەربەخۆی كوردی. شێخ توانی كوردەكان لە دەوری خۆی كۆبكاتەوە و رێز لە  ئازادیی بیروڕای نەتەوەكانی تریش بگرێت و سابیان بۆبكات. شێخ سەرەتا لەسەر رێبازی قادری بووە دواتر بووە بە سۆفی لەسەر رێبازی نەقشبەندی، (200) گوندی هەبووە كە وڵاتە زلهێزەكان حیسابیان بۆكردووە  و رێزیانلێگرتووە، سەروەری نەتەوەكانی بەهەموو ئایدیا و مەزهەبەكانەوە پاراستووە. شێخ عوبەیدوڵڵا لای سەرۆكخێڵەكانی كورد گوێ بۆ قسەكانی دەگیرا. شێخ كەوتە یەكخستنی خێڵەكان و دەسەڵاتی ئایینی و رێز و شكۆی خۆی  لەم سەروبەندەدا سیمای سەركردایەتی و دانایی پێوەدیاربوو، وەك دادپەروەریی و بەخشندەیی و ئازایەتی و جوامێری و فریادڕەسی لێقەوماوان و دیوەخانەكەشی هەمیشە پڕمیوان بووە شێخ عوبەیدوڵڵا وەڵامێكی  توندی ئەو سەرکردانەی دایەوە کە هەوڵیاندەدا ئاراستەی كوردەكان بگۆڕن بۆ شەڕكردن لە دژی ئەرمەنییەكان. بۆیە لە یەكەمین بەیاننامەی نووسراوی ناسیۆنالیزمی كوردیدا، شێخ بە یەكێك لە نوێنەرانی  هێزە رۆژاواییەكانی كە دۆستایەتیی  لەگەڵدا هەبووە. دەڵێ: میران و سەرانی كوردستان چ لە توركیا و چ لە ئێران هەر هەموویان رایانوایە كە ناكرێ بەمجۆرە لەگەڵ ئەم دوو حكومەدا هەڵكرێ، دەبێ كارێك بكرێت كە دەوڵەتانی ئەوروپایی لە دۆزەكە ئاگاداربن و لەمبارەیەوە لێكۆڵینەوە ئەنجامبدەن، خەڵكی كورد نەتەوەی جیایە، ئێمە دەخوازین كاروباری خۆمان لەدەستی خۆماندا بێت.   لە روانگەی زۆربەی مێژوونووساندەوە شێخ عوبەیدوڵڵا یەكەمین و دیارترین ناسیۆنالیستی گەورەی كوردە. ئامانجەكانی شۆڕشی شێخ عوبەیدوڵڵا و دروشم و ستراتیجییەتی  ئامانجەكانی شۆڕشی شێخ عوبەیدوڵڵا زۆر و ئاشكرابوون ئەویش دامەزراندنی دەوڵەتێكی یەگكرتوو بووە كە رێوبانی بازرگانی و مافەكانی  مەسیحی و كەمینەكان دابینبكات. شێخ هەوڵیدا مەسەلەی  كورد لە قاوغی ناوچەكە بباتەدەرەوە و دیدێكی نەتەوەیی هەبوو بۆ دیاردەكە، چونكە بە یەكچاو سەیری نەتەوەی كوردی دەكرد لە ژێر دەسەڵاتی دوو دەوڵەتی داگیرکەردابوو. لە ساڵی 1880  دوو كۆنفرانسی بۆ سەرانی خێڵەكانی كورد گرێدا و كۆمەڵەی كوردی دروستكرد.رەنگە ئەمە سەرەتای پێكەوەنانی رێكخستن و كۆمەڵەی سیاسی بێت لەنێو كورد، پاشان لەشكرێكی دامەزراند و رێكیخست و بەهەر بەشێك ئەركێكی تایبەتی سپارد و لاپەڕەیەكی پاكی پەیوەندی نێوان مسوڵمانانی كورد و تایفییە ئایینییەكانی تری كردەوە، شۆڕشەكەی شێخ گوزارشتی لە حەز و ئارەزووی نەتەوەی كورد دەكرد كە دەیەویست بار و ژیانی  چاك بێت و كوردستان سەربەخۆیی خۆی وەربگرێت. چونكە كورد یەك ئامانجی هەیە كە سەربەخۆیی و رزگاربوونە  لە دەسەڵات و سەروەریی سیاسیی ئەو دەوڵەتە داگیرکەرانە لەسەر نیشتمانەکەی. هۆكارە سیاسییە نێودەوڵەتییەكانیش بۆ ئەم شۆڕشانە هۆكاری یامەتیدەر بوون، چونكە شۆڕشەكە لەلایەن خدێوی میسر و شەریفی مەككە پشتیوانی لێدەكرا. شێخ كەوتە نووسین بۆ ژمارەیەك لێپرسراوی دەوڵەتانی ناوچەكە و نوێنەرانی هەندێ لە دەوڵەتە ئەوروپییەكان و ئەو زوڵم و زۆرەی بۆ روونكردونەتەوە كە كورد لەسەر دەستی هەردوو دەوڵەتی عوسمانی و ئێرانیدا چەشتوویەتی،داوای لەو لێپرسراوانە كرد كە ئەم كێشەیە بۆ بەرپرسەكانیان باسبكەن و ئەوە بە گەلانیان بناسێن كە نەتەوەیێک هەیە بەناوی نەتەوەی كورد كە هەوڵدەدات ئامانجەكانی خۆی بەدیبهێنێت. لەم سەروبەندەدا شێخ چەند هەنگاوێكی نا بۆ یەكپارچەكردنی كورد و یەكخستنی یەكهەڵوێستییان و لەم بوارەدا كۆمەڵەی كوردی پێكهات.    شێخ عوبەیدوڵلا ئامانجی كوردستانێكی سەربەخۆ بوو. لە قووڵایی دڵییەوە زانی كە تەنیا هۆ بۆ بەدبەختی و چارەڕەشی كوردان ئەوەیە كە وڵاتیان یەكپارچە نییە و دووبەشكراوە. شێخ ئەو ئامانجەی گرتبووەبەر، یەكیەتی و یەكڕیزی و برایەتی سەرۆكە كوردەكانی دەستپێكرد و سەرەتا هەستا بە یەكخستنی  خێڵەكان. مەرجی هەرە گەورەی سەركەوتن و بەئامانجگەیشتن تەنیا لەڕێگەی یەكیەتییەكی راستەقینەی  كوردەكانەوە، خۆئامادەكردنێكی پتەو و قایم بۆ پێكهێنانی راپەڕینێك  دەهاتەدی. بۆ ئەم مەبەستە شێخ لەوە گەیشتبوو كە تا سەرۆكە كوردەكان یەكنەگرن، ئەوا سەربەخۆیی  بەخۆوەنابینێت.

فەرهاد سەنگاوى زۆرجار هاوڕێکانم پێم ئەڵێن ، بۆ تۆ ئاوا زۆر بڕوات بە  (تیوری پیلانگێڕی ) هەیە ؟. پڕۆژە و پیلان لە ژیربونی مرۆڤەوە هەیە و هەر زیادیش دەکات . ئەمڕۆ جیهان لە سەر نوکی پەنجەی سێ شت هەڵدەسوڕێت ، موخابەرات ، پارە ، تەکنۆلۆجیا . لە شەڕی فرەنساو بریتانیادا سەربازێک لە پوناپارتی پرسی گەورەم...  ئێمە هەردولامان مەسیحیین خودا لەگەڵ کاممانە ، ناپلیونیش وتی خودا لەگەڵ تۆپی گەورەیە ، خۆ ئەردۆغان کەمزان و کەم ئاوەزیش نیە ، ئەی بۆ زۆر شتی سەیرو سەیرۆکە دەڵێ ؟ .... بەپێی زانیاری ئەردۆغان خۆی جورجی یەو ژنەکەشی کوردە ، تەنانەت لەماڵی ئەواندا چەند جار گۆرانی شڤانپەروەریش لێدراوە ، باشە بۆ ئاوا ؟  دژ و گژ و دوژمنی کورد ڕاوەستاون ؟...... یەکەم جار کە تورکیا وتی ئێمە باشوری کوردستان دەگرین و کەرکوک و موسڵ بۆ خۆمان  دەبەین ، ئێمە پێکەنیین...  لەچاوپێکەوتنێکدا وتمان،  ڕاستە ئەمە ئەو هەوارە بەس نە ئەو بەهارە، زەمان و زەمینی پڕ پرخەی خەوی گەلانی ناوچەو دنیا هی سەردەمی محەمەد فاتح ! نیەو نایەتەوە ، نە ئیسرائل مردوە ، نە ئەمریکا خەوتوە ، نە میسر و سعودیەو ئێرانیش بێ ئاگان ، ساڵی ۱٤٥۳ ئەم دەوڵەتانە نەبوون ، کاتێک کە تورکی مەنگۆلی بیزەنسی ڕوخاند ، ئێستا تورکیا بۆی نیە تەنانەت بستێک لە خاکی ژێر دەستی خۆیشی ببەخشێت ،چونکە ئەو تەنها وەکیلەو لە وووەکالەت نامەکەدا نوسراوە کڕین و فرۆشتن نیە .   ئەم دەوڵەتانەی سایکسپیکۆ تەنها وەکیلن وەکیل... لەم ڕوانگەوە زۆر بەزەیم بە نەزانی خۆشماندا هاتەوە و کێشەی کوردم بینیەوە ... کەواتە سەدساڵە ئێمە تەقە لە زلهێزەکانی جیهان دەکەین ، کەواتە ۱٨۹ دەوڵەتی دنیا ؟ بۆ کورد یا دژ  و دوژمن یا بێلایەن بون ، بەڵام... دوای بەڵام... تورکیاو جیوپوڵتیکەکەی و ململانێ دژوارەکان هەندێک ناز و نوز بە تورکیا ڕەوا دەبینن ، نابێ نابێکانی تورکیا لە چوارچێوەی ئەو ناز و نوزەدایە و بەس...  ئێستا تورکیا خۆی لەناو زائید و بازنەی دابەش دایە ، کە درەنگ یا زوو دەبێ دابەش بێت ، ئەمەش لەبەر دوو هۆ : یەکەم بەرهمهێنان و بازاڕی جیهانی پێویستی بە تێکشکاندنی هەمو داب و دەستور و خوو ڕەوشت و بەها کۆنەکان هەیە ، چونکە دەبن بە ڕێگر ، دووەم :چونکە ئەم دەوڵەتە گشتگرانە پڕاوپڕن لە ناکۆکیە جەرگبڕەکان ،  [ نەتەوەیی ، نیشتمانی ، سنووریی ، دینیی ، مەزهەبی ، چینایەتی ، شارو دێ ، ڕەگەزیی ، خێڵەکی و خێزانی و فمینستی ] ... ئەم هەمو دەردە بێدەرمانەی ناوەڕاستی ڕۆژهەڵات ئەم هەموو ژیلەمۆ کۆن و نوێ یە زۆر ئاسانە دەوڵەتان بینێژن و بیکرۆژن و سلفێکی لێدەن ... بۆیە تورکیا هەموو ڕۆژێک لە کوردستانی گەورەدا خەریکی گۆرانی نابێ نابێ یە ، کوردیش پێی دەڵێ ، حەیات یار پەیدا نابێ... پێویستی نەک هەر دایکی داهێنانە بەڵکە دایکی هەموو شتەکانە ، ئەمجارە و ئەم سەدە سەدەی کوردە هەزار خەندەک و هەزار دیواری چیمەنتۆ و هەزار بەرزانۆکە  ناتوانێ کورد و کوردستان لێکدابڕ و لێکدوژمن بکات ، چونکە بازاڕە بازاڕ  . فەرها سەنگاوی  ۱۱ی ۱۰ی ۲٥ سوید .

سەرچتوە: ماڵپەرى پەنجەرە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە ساڵی 2003، حزبی دەعوەی ئیسلامی بەهۆی پشتگیری کردنی لەلایەن ئێرانەوە، بووە هێزی سەرەکی حوکمڕانی عێراق و زۆربەی کات پۆستی سەرۆکوەزیرانی لابووە. لە ساڵی 2005ەوە تا ساڵی 2018، پۆستی سەرۆکوەزیرانی عێراق لای حزبی دەعوە بوو، ئیبراهیم جەعفەری، نوری مالکی و حەیدەر عەبادی کاتێک دەسەڵاتیان گرتە دەست سەربەم حزبە بوون، هەرچەندە دواتر جگە لە مالکی ئەوانیتر جیابوونەوە. لەدایکبوونی حزبی دەعوە حزبی دەعوەی ئیسلامی لە ساڵی 1957 لە شاری کەربەلاو لەسەر دەستی هەشت کەس ڕاگەیەنرا، دیارترین ئەو کەسانە محەمەد باقر سەدربوو. حزبی دەعوە سەرەتا هەڵگری بیرێكی پان ـ عێڕاقی و نێونەتەوەیی ئیسلامیی بوە، دەستەی دامەزرێنەرەكەی پیاوانی ئاینیی و چالاكانی سیاسیی بون.  چەند کەسایەتییەکی لوبنانی و بەحرەینی و پاکستانی لەنێو ئەندام و دامەزرێنە سەرەتاییەکانی حزبی دەعوەدا بوون، کە دوای گفتووگۆ و ئامادەکارییەکی زۆر پاشان دامەزراندنی ڕاگەیەنرا. حزبی دەعوە کۆنترین حزبی سیاسی شیعەی عێراقەو بەدایکی زۆربەی حزبە شیعەکانی تر دادەنرێت، بەو پێیەی بەشێکی زۆر لەو حزبانەی ئێستا لە گۆڕەپانی سیاسی عێراقدان لەم حزبە جیابوونەتەوە. بەپێی قسەی دامەزرێنەرانی، حزبی دەعوە وەکو پەرچەکرداری بیری چەپ و لەکاتێکدا دامەزرێنەراوە کە حزبی شیوعی چالاک بووە لەسەر ئاستی گۆڕەپانی سیاسی عێراق. هەرچەندە ئامانجی حزبی دەعوە بریتی بوە لە ؛"ڕەخسانی واقیعی ئیسلامی و جێبەجێکردنی شەریعەت"، بەڵام لە دوای ساڵی 2003 بۆ یەکەمجار زاراوەی دیموکراسی بووە بەشێک لە ئەدەبیاتی ئەم حزبە، ئەمەش وەکو جۆرێک لە تاکتیک بۆ خۆگونجاون لەگەڵ ڕۆژئاوا گێڕدرایەوە. حزبی دەعوە و ئێران هەرچەندە حزبی دەعوە بەهۆی ڕەتکردنەوەی ویلایەتی فەقیهو زاڵبوونی دیدگای عەرەبی بەسەریدا، بەلای ئێرانییەکانەوە زۆر قەبوڵکراو نەبووە، بەڵام هەمیشە ئەو حزبە وەکو کارتێکی گوشار دژی بەعس بەکارهێنراوە. باڵی سەربازی و سیاسی حزبی دەعوە لە ئێران و سوریا و ناوچەکانی هەرێمی کوردستان جم و جۆڵیان هەبووە، لەلایەن بەعسیشەوە تۆمەتبار دەکرا بە هەوڵدان بۆ کوشتنی سەدام حسێن لە ساڵی 1982 و 1987 لە دوجەیل و موسڵ.  حزبی دەعوە هەمیشە شانازی بە مێژووە دوور و درێژەکەیەوە دەکات و بڕیاری ژمارە 461 ی مەجلیسی قیادە سەورەی بەعس بۆ لەسێدارەدانی ئەندامەکانی، وەکو دەستکەوت و شانازی بە بیری عێراقییەکان دەهێنێتەوە. شانازیش بەوەوە دەكات لە مێژوی خۆیدا هەرگیز لەگەڵ رژێمی بەعس نەچوەتە ناو هیچ پڕۆسەیەكی گفتوگۆ و دانوستان، بە پێچەوانەی بزوتنەوەی رزگاریخوازیی كورد و حیزبی شیوعییەوە كە هاوتەمەنی ئەم حیزبەن. حزبی دەعوە لە سەردەمی مالکی دا تا پێش گرتنە دەستی ئەمیندارێتی حزبی دەعوە لەلایەن نوری مالکییەوە، حزبەکە بەشێوەی سەرکردایەتی بە کۆمەڵ بەڕێوە دەبرا، بەڵام دوای ئەوەی دەسەڵاتی حزبەکە کەوتە دەست مالکی لەساڵی 2007 و ئیبراهیم جەعفەری جیابوویەوە، دۆخەکە گۆڕا. مالکی سەركردایەتیی حزبی لە كاری دەستەجەمعییەوە گۆڕی بۆ جۆرێك لە تاكڕەوی و سەردەمی دەسەڵاتی ئەم حیزبەی وەها لێكرد كە خودی خۆی تێیدا سەنتەر بێت و ئەحمەدی كوڕی و زاوا و ئامۆزاكان و راوێژكارە تایبەتەكانی كە هەندێكیان لە دەعوەدا هیچ نەبون، بازنەی یەكەمی بڕیار بن لە عێڕاق دا. حزبی دەعوەو باڵ باڵێن لە ساڵی 2014 بەهۆی ناکۆکی نێوان مالکی و عەبادییەوە، حزبی دەعوە کەوتە بەردەم ئەگەری لێکترازان، بەو پێیەی عەبادی کە ئەوکات ئەندامی مەکتەبی سیاسی حزبەکە بوو، پێشنیارەکانی بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆکوەزیران قەبوڵ کرد.  مالکی نیگەران بوو لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆکوەزیران لەلایەن حەیدەر عەبادییەوە، دواجار ناکۆکییەکە گەیشتە ئاستێک عەبادی جیابوویەوەو هاوپەیمانێتی نەسری ڕاگەیاند. ئەوکات جم و جۆڵێکی فراوان لە نێو حزبی دەعوە بۆ لابردنی مالکی دروستبوو، بە بیانووی ئەوەی حزبەکە لەسەر دەستی ناوبراو لەڕووی جەماوەرییەوە داڕووخاوە، بەڵام هەوڵەکان شکستیان هێنا. ئەوکات عەلی لامی سەركردە لە حزبی دەعوە، ڕایگەیاند: جموجۆڵی خێرا هەیە لە نێوان سەركردەكان و كەسایەتییەكانی نێو حزب، بۆ ئەوەی بەبێ دەنگی مالیكی دوور بخەنەوە، لە نێو ئەو سەركردانەدا حەیدەر عەبادی هەمیشە دووپاتی دەكاتەوە كە حزب پێویستی بە خوێنی تازە و نوێبوونەوە هەیە. دوای تێپەڕبوونی چەندین ساڵ بەسەر ناکۆکییەکاندا مالکی هێشتا جڵەوی حزبی دەعوەی لەدەستدایە، هەروەها ململانێی وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆکوەزیرانی عێراقیش دەکات، بەڵام ئەمجارە ململانێکان لە جاران قورسترن بۆی و پێناچێت ئەو پۆستە بە ئاسانی دەست حزبی دەعوە بکەوێتەوە.

خەبات کوردە ‎دەیکوژن یان دەبێتە بکوژ .؟ درۆ نیە ئەگەر بڵێین لە شەو و ڕۆژێکدا ئەردۆگان و دار و دەستەکەی ۲۳ کاتژمێریان تەرخان کرد بێ بۆ دژایەتی کوردان لە هەر چوار پارچەکە زیادە ڕۆیی نیە بە تایبەتیش لە سوریا .!  ‎لە دوای ۱٠ ی ئازاری ڕابردوەوە تا ئەو چرکە ساتە شەو و ڕۆژ ئەردۆگان و وەزیرە خائینە کوردەکەی و دەزگا بەدناوکەی میت لە دژایەتی و پلاندانان بۆ لاواز کردنی هێزەکانی هەسەدە و خۆبەڕێوەبەری مەسەدە لە ڕۆژئاڤا ڕاناوەستن جا چ بە سیاسەت و پلانە گڵاوەکانیان یان بەکارهێنانی هێزە سەربازی و چەتەکانیان . ‎سەرەتای ئەو هەفتەیە بە هاوشانی تۆم بەڕاک و ئەدمیڕاڵ کۆپەری بەپرسی هێزەکانی ئەمەریکا لە ناوچەکە ، هەر یەکە لە مەزڵوم عەبدی و ئیلهام ئەحمەد و بەرپرسی هێزەکانی یەپەژە ( ڕۆهڵات عەفرین ) لە ڕۆژئاڤا گەیشتنە دیمەشق و چەند پێشنیارێکیان خستە بەردەم سەرۆکی کاتی دیمەشق بەو مەرجەی دەستکاری دەستورە کاتیەکەی سوریا بکرێ . ‎هەر خێرا شەیبانی وەزیری کاتی دەرەوەی دیمەشق بانگێشتی ئەنقەرە کرا و پێشنیاری گەڕانەوەی عەمید مەناف تڵاسی کۆنە دۆست و هەڵگەڕاوەی ئەسەد بۆ بوون بە وەزیری بەرگری سوریا کەوتە بەر باس و لێکۆڵینەوە . ‎شایانی باسە ڕوسیاش لە هەوڵی ڕاکێشانی تڵاس دابوو بۆ ئەوەی لە ناو ناوچە عەلەوی نشینەکان سوپایەک لە کۆنە پلەدارەکانی ڕژێمە ڕوخاوەکەی بەشار ئەسەد پێکبهێنێ و هەرێمێکی عەلەوی نشین ڕابگەیەنن . ‎لە گەڵ ئەو هەموو سوڕان و گەڕانەدا لە پڕ کەمال کلیچکدار ئۆغڵۆ دەرکەوتەوە و ڕایگەیاند کە پێویستە وشەی ئەلعەڕەبیە لە ( کۆماری سوریای عەڕەبی ) لابدەن ، هەر هیچ نەبێ ئاهێک بەر کورد و عەلەوی و دروزەکاندا دێتەوە هەستی جیاکاری لە ناویاندا دەڕەوێتەوە . ‎هێنانە پێشەوەی عەمید مەناف تەڵاس و گەڕانەوەی دەیان و سەدان پلەداری کاریگەری کۆنە سوپاکەی ڕژێمی پێشوو و ڕێکخستنەوە و یەکڕیزی سوپا ، کۆتایی بە سوپا فشۆڵەکەی مەڕهەف ئەبو قەسرەی دەستەی گروپە توندڕەوە ئیخوانی و چەتە بەکرێگیراوەکانی ئەردۆگان و تیرۆریستە توندڕەوە ئیغۆری و شیشانی و ئۆزبەکیەکان دوور دەخرێنەوە و لە بەرچاو نامێنن . بەو پێیەی مەناف لە ساڵانی سەردەمی ڕژێمەکەی ئەسەد کاریگەری خۆی هەبووە و عەقڵێکی سەربازی زیرەکانەی هەیە . ‎سەرباقی ئەوەش ترسی هەڵگەڕانەوەی سەربازیش کەمدەکاتەوە لە داهاتوو و ڕویەکی سوپای مۆدێرن پێشانی دونیای دەرەوە دەدەن . ‎ سەرگرتنی ئەو پلانەی ئەنقەرە لەو کاتە ناسکەدا چی لە هاوکێشەکە دەگۆڕێ ؟ ‎ئایا فەشەل بە سوپای ڕوس دەهێنێ کە لە کەناراوەکان هەرێمێک بۆ عەلەویەکان ڕابگەیەنێ .؟ ‎ ئایا تڵاسیش دەکەوێتە دوژمنایەتی کردنی کورد و هێزەکانی هەسەدە ؟ ‎ئایا مەناف تڵاس چەند کاتی پێویستە تا دەستێک بە ناو چەکدارە بەڕەڵاکانی بەرەی نوسڕە دابێنێ و بیان کاتە مرۆڤ دۆست و  هیچی تر پەلاماری خەڵکی سوریا نەدەن ؟ ‎ ئایا مناف تڵاس دەتوانێ سوپایەکی یەکگرتوی نیشتیمانی سوری بونیاد بنێ و نەهێڵێ هیچ دەزگایەکی سەربازی و جاسوسی لە ناو سوپاکەی بوونی هەبێ ، بەتایبەتیش تورکیا و سوپاکەی و دەزگا ئیستیخباریە بەدناوەکەی .؟ ‎ لە هەموشی گرنگتر بۆ مناف تڵاس ئەوەیە کە چۆن چۆنی دژایەتی یان دۆستایەتی جیرانە ئیسڕائیلیەکەی دەکات و سەریان بۆ دادەنەوێنێ .؟ ‎هەموو ئەو پرسیارانە بۆ عەمیدێکی هەڵاتوی بە پارەی قەتەر و بە فیتی تورک لە ڕژێم و سەرۆکە خۆشەویستەکەی هەڵگەڕابێتەوە ، دەبێ چ کەڵکێکی پێوە مابێ بۆ نیشتیمانەکەی .؟ یان تەنها کات کوشتن و لە بێژنگ دانی چەتە و چەکدارە توندڕەوەکانە و ئەردۆگان ناچار کراوە کە چۆن ڕۆژی خۆی کارئاسانی بۆ کردن و هەموویانی لە ناو سوریادا کۆکردەوە ، بە هەمان شێوە ئێستا دەبێ پاکسازیان تێدا بکات و ڕیشیان بتاشێ و بیانگەڕێنێتەوە وڵاتەکانی خۆیان .!؟

په‌نجه‌ره‌ سه‌رچاوه‌ ڕۆژنامه‌وانییه‌ عێراقییه‌كان باس له‌وه‌ده‌كه‌ن به‌هۆی هه‌مواری نوێی یاسای باری كه‌سێتییه‌وه‌، ژماره‌یه‌كى زۆر له‌ دایكانی عێراقی به‌ره‌و هه‌رێمى كوردستان كۆچ ده‌كه‌ن، بۆ ئه‌وه‌ى له‌ مافی گرتنه‌خۆی منداڵه‌كانیان بێبه‌ش نه‌كرێن كه‌ به‌پێی هه‌مواره‌ نوێیه‌كه‌ كه‌ به‌ "یاسای جه‌عفه‌ریی" ناسراوه‌، ژنان له‌و مافه‌ بێبه‌ش ده‌كات. 800 حاڵه‌تى كۆچكردنى دایكان ڕۆژنامەنووس حوسام ئه‌لحاج، چەند ئامارێکی بڵاوکردووەتەوە کە کاریگەری یاساکە لە ماوەی چل ڕۆژی یەکەمی جێبەجێکردنیدا دەردەخات. ئه‌و ده‌ڵێت: هەزاران پیاو داوای گۆڕینی گرێبەستی هاوسەرگیری یان جیابوونەوەیان لە مەدەنییەوە بۆ جەعفەری پێشکەش کردووە. نزیکەی 4400 حاڵەتی مافی گرتنەوەی منداڵ لە دایکان وەرگیراوەتەوە. نزیکەی 800 دایک کۆچیان کردووە بۆ هەرێمی کوردستان بۆ پاراستنی منداڵەکانیان و ڕاکردن لە یاساکە. ئەم ئامارانە، لەلایەن هیچ لایەنێکی حکومی یان دادوەرییەوە پشتڕاستنه‌كراونه‌ته‌وه‌، به‌ڵام چالاكوانان جه‌خت له‌ مه‌ترسیی گه‌وره‌ى هه‌مواره‌كه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ و باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌ بۆمبێكه‌ له‌نێو خێزان و كۆمه‌ڵگه‌دا. گۆڕانکارییەکی مشتومڕاویی لە ساڵی 2014ـه‌وه‌ هەوڵدرا بۆ دەرکردنی یاسای باری کەسێتی جەعفەری، بەڵام بەهۆی فشاری سیاسی و جەماوەرییەوە پڕۆژەکە هەڵپەسێردرا. ئێستا بە شێوازێکی هەموارکراوەوە لە شوباتى 2025ـه‌وه‌ چووه‌ بوارى جێبه‌جێكردنه‌وه‌. ئەم یاسا نوێیە ڕێگە بە هاوسەران دەدات لە کاتی گرێبەستی هاوسەرگیریدا ئه‌وه‌ هەڵبژێرن کە ئایا یاسای باری کەسێتی ساڵی 1959 یان "کۆدی حوکمە شەرعییەکان" كه‌ له‌لایه‌ن مه‌زهه‌به‌كانه‌وه‌ ئاماده‌ده‌كرێت، كامیان ده‌گرنه‌به‌ر؟ به‌ڵام مه‌ترسی گه‌وره‌ى یاساكه‌ له‌وه‌دایه‌ كه‌ یه‌كێك له‌ هاوسه‌ره‌كان ده‌توانێت به‌بێ ویستی ئه‌وى تر، په‌نا بۆ كۆدی حوكمه‌ شه‌رعییه‌كان ببات، ئه‌مه‌ش سه‌رده‌كێشێت بۆ درووستبوونى كێشمه‌كێش و ئاڵۆزی زۆر به‌تایبه‌تى له‌ پرسی گرتنه‌خۆی "حضانه‌"ـى مناڵ دا، چونكه‌ ڕاپۆرته‌كانى رێكخراوه‌كانى داكۆكی له‌ مافه‌كانى مرۆڤ، باس له‌وه‌ده‌كات كه‌ ژنان به‌مهۆیه‌وه‌ له‌ مافی گرتنه‌خۆ بێبه‌ش ده‌كرێن كه‌ به‌پێی جاڕنامه‌ و ڕێككه‌وتننامه‌ جیهانییه‌كان، مافێكى بنه‌ڕه‌تی دایكانه‌. کۆچکردن یان مانەوە لەبەردەم هەڕەشەدا؟ ڕێکخراوی "هیومن ڕایتس وۆچ" له‌سه‌روبه‌ندى ده‌رچوونى هه‌مواره‌ نوێیه‌كه‌، ڕایگەیاند: هەموارکردنی یاسای باری کەسێتی عێراق، مافی یەکسانی ژنان و کچان لەبەردەم یاسادا پێشێل دەکات و دەیانخاتە مەترسی پێشێلکاری دیکەوە. سارا سەنبەر، توێژەری عێراق لە ڕێکخراوی هیومن ڕایتس وۆچ، ڕایگەیاند: "زۆر دڵتەزێنە کە سەرکردەکانی عێراق وڵاتەکە بەرەو دواوە دەبەن نەک پێشەوە لە بواری مافەکانی ژنان و کچاندا." به‌پێی ئامارێكى ڕێكخراوى یونیسێف، 28%ـى کچانى عێراق، پێش تەمەنی 18 ساڵی، هاوسەرگیریی دەکەن. بڕوا وایه‌ كه‌ ئه‌م هه‌مواره‌ ڕێژه‌كه‌ زیاتر بكات. له‌وه‌ته‌ى یاساكه‌ هه‌مواركراوه‌ته‌وه‌، چالاكوانانى مافه‌كانى مرۆڤ و ژنان، ناوه‌ناوه‌ خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تى ده‌رده‌بڕن، به‌بێ ئه‌وه‌ى ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ له‌ پشت هه‌مواره‌ نوێیه‌كه‌وه‌، ئه‌و كارانه‌ هیچ كارێكیان تێبكات. لەم نێوه‌نده‌شدا ژنان به‌گشتى و دایكان به‌تایبه‌تى، له‌نێوان دوو به‌رداشدا خۆیان ده‌بیننه‌وه‌: یان ئه‌وه‌یه‌ دانیشن و ڕازیی بن به‌و هه‌مواره‌ى كه‌ هیچ مافێكیان بۆ ده‌سته‌به‌ر ناكات، یاخود ڕێگه‌ى كۆچ و سه‌رخۆهه‌ڵگرتن بگرنه‌به‌ر!

هیوا سەید سەلیم زۆری نەماوە ناوی براوەی خەڵاتی ئەمساڵی نۆبل بۆ ئاشتی ڕابگەیەنرێت، دۆنالد ترەمپ جیاواز لە سەرۆک و سەرکردەکانی جیهان ساڵانێکەخۆی خۆی کاندید کردووە بۆ بەدەستهێنای ئەو خەڵاتە وە شەڕی بەدەستهێنانی دەکا، هەر ئەمساڵ زۆر کاری کرد تا خەڵاتی نۆبل بۆ ئەو بێت نەک کەسانی دیکە لە کۆتیهێنان بە ململانێی (ئەرمینیا- ئازەرباینجان)،(هیند- پاکستان)، (تایلەند- کەمبۆدیا)، (ئێران- ئیسرائیل) دوا جاریش (ئیسرائیل – حەماس) هەر بۆ ئەم مەبەستە بەرەبەیانی ٩ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٥ هەواڵی ڕاگەیاندنی ئاگربەستی جەنگی غەزەی ڕاگەیاند، بۆیە دۆنالد ترەمپ، پێی وایە کەس لە خۆی شایستەتر نیە بە بەدستهێنانی خەڵاتی نۆبل بۆ ئاشتی.  خەڵاتی نۆبل کە لە بوارەکانی داهێنان لە ( فیزیا، پزیشکی، ئەدەب، کیمیا، فسیۆلۆجیا، ئاشتی) ساڵانە لە لایەن لیژنەیەکی هاوبەشی نەرویژی – سوێدی دەبەخشرێت لە داهێنانی ئەلفرێد نۆبل)ە بۆیەش هەر بە خەڵاتی نۆبل ناسراوە، ئەو ساڵی ١٨٩٥ پێنشنیازی کردووە دوای خۆی ئەو خەڵاتە ببەخشریت بەوانەی لەو بوارانە داهێنان دەکەن و ڕۆڵیان دەبێ لە بواری ئاشتی لەسەرتاسەری جیهان. دۆنالد ترەمپ، خاڵی بەهێز و لاوازی هەیە، لە خاڵە بەهێزەکانی ئەوەیە کە خۆی باسی لێوەدەکات کە ڕۆڵی هەبووە لە سەپاندنی ئاشتی لە ململانێ نێودەوڵەتیەکان، لەو نێو ئەو هەواڵانەشی دوایین هەوڵە بۆ راگرتنی جەنگ لە غەزە، کە لە ڕابردووشدا کارەکتەرەکانی پەیوەندرار بە جەنگی عەرەب – ئیسرائیل چەندین جار ئەو خەڵاتەیان پێدراوە لە نموونەی ( یاسر عەرەفات، ئەنوەر سادات، مناحم بیگن، شیمۆن پێرێس، ئیسحاق رابین)  خاڵە لاوازەکەشی ئەوەیە کە دۆنالد ترەمپ خۆی داوای ئەو خەڵاتە دەکات و فشاریشی کردووە بۆ بەدەستهێنانی. ئەگەر ترەمپ ئەو خەڵاتە بەدەست بهێنێت دەبێتە چوارەمین سەرۆکی ئەمەریکا کە ئەو خەڵاتە بەدەست دەهێنێن دوای (رۆزفێڵت ١٩٠٦، وێلسن١٩١٩، ئۆباما٢٠٠٩) وە ١٨مین سەرۆک یان سەرۆک وەزیران کە ئەو خەڵاتە وەردەگرێت. ترەمپ کە لە نێو بزنس و بازرگانی هاتۆتە ناو سیاسەت، دەیەوێت لە دوا دەرفەتی سەرۆکایەتی ئەمەریکا و مانەوەی لە کۆشکی سپی ئەو شانازییەی پێ ببڕێت کە خەڵاتی نۆبلی ئاشتی پێبڕاوە، نەوەک دوای جێهێشتنی کۆشکی سپی لەسەر دۆسیەیی جۆراوجۆر دادگای بکرێت، وەک چۆن لە خوولی یەکەمی سەرۆکایەتی پەلکێشی دادگا کرا.