قەیرانی مووچە لە هەرێمی کوردستان لە نێوان ڕێککەوتنەکان و ناکۆکییە بەردەوامەکان

سەرچاوە: میدیای پەنجەرە "كێشه‌ی ناوخۆی یه‌كێتی": پاساوی سه‌ره‌كیی بێده‌نگی به‌پێی به‌دواداچوونه‌كانى په‌نجه‌ره‌، به‌پێچه‌وانه‌ی دۆسیه‌ی شاسوار عه‌بدولواحید كه‌ به‌ ڕوونی وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كی ئۆپۆزسیۆن مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا كرا، زۆرینه‌ی لایه‌نه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كان، دۆسیه‌ی لاهور شێخ جه‌نگی وه‌ك "یه‌كلاكردنه‌وه‌ی حیساباتی ناوخۆیی" یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان ده‌بینن. ئه‌م دیدگایه‌ هۆكاری سه‌ره‌كییه‌ له‌پشت هه‌ڵوێست وه‌رنه‌گرتنی لایه‌نه‌كانی وه‌ك: كۆمه‌ڵی دادگەری، ڕه‌وتى هه‌ڵوێست و ته‌نانه‌ت نه‌وه‌ی نوێش.  هۆكاره‌كانی ئه‌م دیدگایه‌ بریتین له‌: ڕیشه‌ی ململانێكه‌: كێشه‌كه‌ له‌ بنه‌ڕه‌تدا بریتییه‌ له‌ ململانێی ده‌سه‌ڵاتی نێوان باڵی لاهور شێخ جه‌نگی و باڵی بافڵ تاڵه‌بانی له‌ناو یه‌كێتیدا، كه‌ له‌ 8ـى ته‌مموزی 2021ـه‌وه‌ ده‌ستی پێكرد. بۆیه‌ ئۆپۆزسیۆن نایه‌وێت ببێته‌ لایه‌نێك له‌ كێشه‌یه‌ك كه‌ به‌ هی خۆی نازانێت. لاهور شێخ جه‌نگی وه‌ك به‌شێك له‌ ده‌سه‌ڵات: تا ماوه‌یه‌كی كه‌م له‌مه‌وبه‌ر، لاهور شێخ جه‌نگی له‌ لوتكه‌ی ده‌سه‌ڵاتی یه‌كێتیدا بوو و به‌شێك بووه‌ له‌و سیسته‌مه‌ی كه‌ ئۆپۆزسیۆن ڕه‌خنه‌ی لێده‌گرێت. ئه‌مه‌ وایكردووه‌ كه‌ لایه‌نه‌كان قورس بێت وه‌ك فیگه‌رێكی ئۆپۆزسیۆنی ته‌واو سه‌یری بكه‌ن و به‌رگری لێبكه‌ن. خۆپاراستن له‌ ده‌ستێوه‌ردان: هه‌ر لایه‌نێكی ئۆپۆزسیۆن ئه‌گه‌ر هه‌ڵوێستی له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی لاهور شێخ جه‌نگی وه‌ربگرتایه‌، ڕاسته‌وخۆ ده‌بووه‌ دوژمنی باڵی ده‌سه‌ڵاتداری ئێستای یه‌كێتی. بۆیه‌ زۆرێك له‌ لایه‌نه‌كان بێده‌نگییان هه‌ڵبژاردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی خۆیان له‌م ئاڵۆزییه‌ به‌دوور بگرن. دوو ده‌نگی جیاواز: یه‌كگرتوو و شیوعی دێنه‌ سه‌ر هێڵ له‌ناو ئه‌م بێده‌نگییه‌ گشتییه‌دا، یه‌كگرتووی ئیسلامیی كوردستان و حزبی شیوعی كوردستان هه‌ڵوێستی جیاوازیان نواند. ئه‌وان له‌بری ئه‌وه‌ی بچنه‌ سه‌ر ناوه‌ڕۆكی كێشه‌كه‌، ته‌ركیزیان خسته‌ سه‌ر "شێوازی مامه‌ڵه‌كردنه‌كه‌" و مه‌ترسیی به‌كارهێنانی چه‌ك و توندوتیژیی. ڕاگه‌یه‌ندراوی حزبی شیوعی كوردستان: حزبی شیوعی به‌ هه‌مان ئاڕاسته‌، ئیدانه‌ی "به‌كارهێنانی چه‌ك و هێزی" كرد بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان. حزبه‌كه‌ داوای كۆتاییهێنان به‌ دۆخه‌كه‌ و ڕاگرتنى شه‌ڕ و توندوتیژیی ده‌كات و پێیوایه‌ "له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی گه‌له‌كه‌مان كۆتایی نایات". به‌یاننامه‌ی یه‌كگرتووی ئیسلامی: یه‌كگرتوو له‌ ڕێگه‌ى ئه‌مینداره‌كه‌یه‌وه‌ نیگه‌رانیی خۆی ده‌ربڕی له‌ ڕووداوى ده‌ستگیركردنى لاهور شێخ جه‌نگى، به‌ڵام به‌بێ ئه‌وه‌ى ناوى بهێنێت. هه‌روه‌ها جه‌ختی كرده‌وه‌ كه‌ "په‌نا بۆ یاسا و دادگا ببرێت بۆ چاره‌سه‌رى كێشه‌كان". هه‌ڵوێستی یه‌كگرتوو زیاتر جه‌ختكردنه‌وه‌ بوو له‌سه‌ر بنه‌مای "سه‌روه‌ریی یاسا" نه‌ك به‌رگریكردن له‌ كه‌سێكی دیاریكراو. ئۆپۆزسیۆنێك به‌بێ ستراتیژی هاوبه‌ش بێده‌نگیی زۆرینه‌ی ئۆپۆزسیۆن له‌ دۆسیه‌ی لاهور شێخ جه‌نگیدا، جارێكی تر ئه‌و ڕاستییه‌ی سه‌لماند كه‌ ئه‌م به‌ره‌یه‌ خاوه‌نی دیدگایه‌كی هاوبه‌ش نییه‌ بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی پێشێلكارییه‌ بنه‌ڕه‌تییه‌كان. له‌ كاتێكدا یه‌كگرتوو و شیوعی هه‌وڵیان دا پرسه‌كه‌ بۆ بابه‌تێكی گشتیتر (سه‌روه‌ریی یاسا و دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌ توندوتیژیی) به‌رز بكه‌نه‌وه‌، لایه‌نه‌كانی تر له‌ چوارچێوه‌ی بێده‌نگییدا مانه‌وه‌. ئه‌م جیاوازییه‌ له‌ هه‌ڵوێستدا نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ "به‌ره‌ی ئۆپۆزسیۆن" زیاتر له‌وه‌ی یه‌كگرتوو بێت له‌سه‌ر پره‌نسیپه‌كان، په‌رته‌وازه‌یه‌ به‌پێی دۆسیه‌ و كه‌سه‌كان، ئه‌م په‌رته‌وازه‌ییه‌ش له‌ كۆتاییدا ڕه‌نگه‌ ئه‌وه‌ى زیاتر سودی لێببینێت، خودی ده‌سه‌ڵاته‌.

ئامادەکردن: هاوڵاتی دەستگیرکردنی لاهور شێخ جەنگی، هاوسەرۆکی پێشووی یەکێتی نیشتمانی کوردستان، کەسایەتی سیاسی دیاری کورد و سەرۆکی بەرەی گەل کە پارتێکی سیاسیی ئۆپۆزیسیۆنە لە هەرێمی کوردستانی عێراق. ئەمەش لە دوای تێکهەڵچوونێکی توندوتیژ بۆ ماوەی نزیکەی چوار کاتژمێر لە شاری سلێمانی. ڕووماڵی بەربڵاوی لەلایەن دەزگا میدیاییە ناوچەیی و جیهانییەکانەوەی بەدوادا هات.  ڕووبەڕووبوونەوەکە کە لە ٢٢ی ئابی ٢٠٢٥ لە نزیک هۆتێل لالازار سەریهەڵدا و چەندین زیانی گیانی لێکەوتەوە و شەپۆلێکی کاردانەوەی سیاسی و گشتیی لێکەوتەوە. میدیای نێودەوڵەتی و ناوچەیی ڕووماڵی هەواڵیی و شیکارییان لەبارەیەوە ئەنجامدا. هەندێک لە سەردێڕ و میدیاکان: - ئەشرق ئەلئەوسەت (عەرەبی): تیشکی خستە سەر داینامیکی دەسەڵاتی ناوچەیی و ڕۆڵی سەرکردایەتی یەکێتی. - بی بی سی عەرەبی و  - فەرەنسا 24 عەرەبی: کورتە بەشی پەخش کراو لەسەر نائارامییەکانی ناوچەکە و کاریگەرییەکانی لەسەر سیاسەتی کوردی. - الجزیرە عەرەبی: کاریگەرییە بەرفراوانەکانی بۆ حوکمڕانی و بزووتنەوە ئۆپۆزسیۆنەکانی کوردستانی عێراقی گرتەوە. هێزە ئەمنییەکان گەمارۆی هۆتێل لالازاریان دا و بەهۆیەوە چەندین کاتژمێر ڕووبەڕووبوونەوەی چەکداری توند بەردەوام بوو.  دواجار لاهور شێخ جەنگی و پۆڵادی برای دەستبەسەرکران و لەگەڵ کۆمەڵێک لە چەکدارەکاان و لایەنگرانیان خۆیان ڕادەست کرد. هەندێکی تر لە مانشێتی دەزگا میدیاییەکانی جیهان:  کەناڵی "میدیا لاین - هێڵی میدیا The Media Line " کە بنکەکەی لە بەریتانیایە،   سەردێڕی: "لە پێکدادانەکانی دوای دەستگیرکردنی سەرکردەیەکی سیاسی کورد لە باکووری عێراق پێنج کەس کوژران". پێگەی هەواڵی عەرەبی نوێ "العربی الجدید" :  "پێکدادانێکی کوشندە لەگەڵ دەستگیرکردنی کەسایەتی ئۆپۆزسیۆنی کوردستانی عێراق" "سکای نیوز عربیە" سلێمانی لەژێر ئاگردایە... ئاسایشی کوردستانی عێراق بەرەو کوێ دەڕوات؟   "AP News" کەسایەتییەکی سیاسی کورد لە عێراق دەستگیرکرا، بەهۆیەوە پێکدادان و پێکدادان و کوژرانی ٥ کەسی لێکەوتەوە. کەسایەتییەکی سیاسی کورد لە عێراق دەستگیرکرا و پێکدادانەکانی لێکەوتەوە. ئێران ئینتەرناشیونال - ماڵپەڕ مانشێت: “دەستگیرکردنی کەسایەتی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی دوای پێکدادانی چەکداری لە سلێمانی” مانشێت و ناوی ئەو دەزگا ڕاگەیاندنانەی تورکیا کە باسیان لە تێکهەڵچوونەکانی سلێمانی و دەستگیرکردنی لاهور شێخ جەنگی تاڵەبانی، سەرۆکی بەرەی گەل و هاوسەرۆکی پێشووی یەکێتی کردووە: --- ڕووماڵی میدیای تورکیا، مانشێتەکان تورکیە ئەمڕۆ- پۆرتاڵی هەواڵی ئۆنلاین Türkiye Today سەردێڕ- هێزە کوردییەکانی عێراق کەسایەتی ئۆپۆزسیۆن لاهور شێخ جەنگی دوای پێکدادانی چەکداری دەستگیر دەکەن” هابەرتورک - ڕۆژنامە / ماڵپەڕ Habertürk سەردێڕ: شیکردنەوەی کاریگەرییە ناوچەییە فراوانەکانی ململانێی دەسەڵاتی ناوخۆیی کورد. هابەرتورک سێربێستیەت-هەواڵی ئۆنلاین  Serbestiyet سەردێڕ: سلێمانی، پێکدادانی توندی چوار کاتژمێری و لە ئەنجامدا، دەستبەسەرکردنی لاهور تاڵەبانی. ABCmedia.am (میدیای زمانی تورکی) سەردێڕ: “سەرۆکی پارتی بەرەی گەلی کوردستان لەدوای پێکدادانی چەکداری لە عێراق دەستگیرکرا" ئەم ڕووداوە گرژییە ناوخۆییەکانی هەرێمی کوردستانی نوێکردەوە و نیگەرانییەکانی لە سەر ئازادییە سیاسییەکان و سەربەخۆیی دادوەری لە هەرێمی کوردستان لە ناو کۆمەڵگای کوردستانی زیاتر کردووە. چاودێرانی نێودەوڵەتی و نوێنەرایەتییە دیپلۆماسییەکان و کونسوڵگەریی و باڵیۆزخانەکانی ووڵاتان لە هەرێمی کوردستان و عێراق ڕاگەیاندراو و بەیاننامەیان بڵاوکردوونەتەوە بە گشتی داوای گەڕانەوەی ئارامیی و سەروەریی یاسا دەکەن سەرەڕای ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ و ئازادیی کاری سیاسیی وڕاگەیاندن.  بەشێک لەو ناوەند و دەزگایانەی بەیاننامە و ڕاگەیانراویان بڵاوکردووەتەوە: -  باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە عێراق و کونسوڵگەری گشتی ئەمریکا لە کوردستان. -  کونسوڵگەری گشتی بەریتانیا لە عێراق -  یونامی - نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ هاوکاریکردنی عێراق -  ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان.  زۆر لایەن و ناوەندی دیکەی ناوچەیی و نێو دەوڵەتی. ئەمە سەرباری ڕاگەیانراوی دەزگا دەوڵەتییەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق، لەوانە سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان و سەرۆکایەتی کۆماری عێراق و هەروەها چەندین لایەنی سیاسیی لە کوردستان و  عێراق.  هەروەها بۆ ڕاگرتنی توندوتیژیی و کۆتاییپێهێنانی کەشوهەوای سەربازیی لە شارەکەدا لە سلێمانی، چەندین ناوەندی کولتوریی و چەندین ڕێکخراوی مەدەنیی ڕاگەیانراویان بڵاوکردووەوە و هەروەها کۆمەڵێک لە چالاکوانانی مەدەنیی بوارەکانی مافەکانی مرۆڤ و نووسەر و ئەکادیمیی و میدیاکار داوای کۆتاییپێهێنانی فەزای میلیتاریستی لە شارەکەدا دەکەن و هەروەها داوای ڕێزگرتن لە ڕێکارە یاسایی و مەدەنیی و شارستیانییەکان دەکرێت.

خەبات کوردە چەند مانگێ لە دوای دەستپێکردنی شەڕی ئێران و عێڕاق لە ئەیلولی ١٩٨٠ و بەهۆی زۆری هەڵهاتنی جەنەڕاڵەکانی شای ئێران و بە فتوایەکی ئیمام خومەینی ڕۆژانە سەدان و هەزاران شیعە لە هەموو کوچە و حوسەینیەکانەوە ، گەنج و پیری ئەو وڵاتە خۆیان پڕ چەک دەکرد و ڕەوانەی بەرەکانی جەنگ دەکران و کلیلی دەرگای بەهەشتیان لە مل دەکرا . هەتا دوایی ناویان لێنان سوپای پاسداران . لە عێڕاقیش بە هەمان شێوە و لە ڕێی بارەگاکانی حیزبی بەعسەوە هەمان کردار دوبارە دەکرایەوە و لە ڕێی ئەندامەکانی حیزبی بەعسەوە ڕاهێنانی سەربازیان پێدەکرا و لە دوایدا ناویان لێنان (جەیشی شەعبی) . تەنها جیاوازیەک کە بەدی دەکرا لە نێوان ئەو دوو سوپایە ئەوە بوو کە لە عێڕاق سێ بۆ شەش مانگ ڕاهێنانیان پێدەکرا لە سەر چۆنیەتی بەکارهێنانی جۆرەها چەک و لە ئێرانیش ڕاستەوخۆ بۆ بەرەکانی جەنگ ڕەوانە دەکران . دەگێڕنەوە مامۆستایەکی کورد کە لە دوای نیسکۆی ١٩٧٥ ەوە نەفی دەکرێت بۆ گوندێکی دوورە دەستی ناو زۆنگاوەکانی باشوور ، لە گەڵ شێخی عەشیرەتەکە دۆستاییەک لە نێوانیان دروست دەبێ و زۆر هەوڵ دەدات کە شێخ یارمەتی بدات و بتوانێ بگەڕێتەوە ناو کەسوکاری ، شێخیش هەر دەڵێ دانبەخۆتدا بگرە ، تا ڕۆژێکیان بەرپرسێکی باڵای حیزبی دەچێتە گوندەکە و خەڵکەکە کۆدەکاتەوە و داوایان لێدەکات کە چەک هەڵبگرن و ڕوو لە بەرەکانی جەنگ بکەن . بەرپرسەکە و یا شێخ هەر چیەکی دەکەن لە هەوڵەکانیان سەرکەوتو نابن ، لەو کاتەدا شێخ هانا بۆ مامۆستا کوردەکە دەهێنێ و پەیمانی پێدەدەن کە بتوانێ بگەڕێتەوە ناو کەسوکاری و بە مامۆستا دایبمەزرێننەوە . بەڵێ مامۆستا بە دشداشەیەک و عەگالەکەیەوە دەچێتە ناو جەماوەرەکە و دەست بە عەگالەکەیەوە دەگرێ و لە گەڵ هەڵپەڕین هاوار دەکات : بمان بەن بۆ بەرەکانی جەنگ شەڕ دەکەین.  ئیتر گەنج و پیاوانی عەشیرەتەکە دەمار دەیانگرێ و خوێنیان دەکوڵێ و دەکەونە جوڵە و بە دوای مامۆستا کوردەکە شیعارەکە دەڵێنەوە و دوایی خەڵکەکە سواری پاسەکان دەکەن و مامۆستاش دەگەڕێننەوە کوردوستان . حەشدی شەعبی لەو کاتەی کە داعش گەیشتە ناو گەڕەکەکانی بەغدا لە فەلوجەوە ، بە فتوایەکی عەلی سستانی و بە هەمان شێوەی فتوایەکەی خومەینی دەستبەکاربوون و گەورە کران . بڕیاریش وابوو کە لە گەڵ کۆتایی هاتنی داعش ، چەکەکانیان ڕادەستی سوپا بکەنەوە و کۆتایی بە چالاکیەکانیان بهێندرێ . سەرکردەکانی حەشدیش هەمان ئەو پاسدارانە بوون کە تەبەعییەی عێڕاقیان هەبوو و بە ئاوارە عێڕاقیەکان ناوزەند کرابوون لە ئێران و ڕۆژی خۆی چەندین پلەو پۆستی سەربازیان هەبوە لە ناو سوپای پاسداراندا . حەشدی شەعبی ئێستا و دوای زیاتر لە دە ساڵ خەریکە لە سوپای عێڕاق بەهێز تر دەبن . بۆ نمونە داوایان لە حکومەتی بەغدا کردوە کە کولیە و ئەکادیمیای سەربازی تایبەت بە خۆیان هەبێ و هاوشێوەی سوپا پلەی سەربازیەکانیان لە سەربازەوە هەتا دەگاتە بەرزترین پلە باڵایان هاوشێوەی سوپا لێبکرێ . لە هەمووشی گرنگتر دەیانەوێ بە یاسایەک لە خۆبەخشەوە بکرێنە کارگەیەکی بەرهەمهێنانی جەنگاوەی سەربازی و موچەی تایبەتی ساڵانەیان بۆ دابین بکرێ هاوشێوەی سویای عێڕاق .  دوور نیە سبەینێش داوای دروستکردنی وەزارەتێک بکەن . هەموو ئەو ترسە لەوەوە سەرچاوە دەگرێ کە حەشدی شەعبی لە دوا ڕۆژدا زاڵ ببێ بە سەر سوپادا و هیچ جەنەڕاڵ و بەرپرسێکی سوپا نەوێرێ چاو لە چاویشیان بکات و هەر دەم ڕەزیلیش دەرکەون بەرامبەریان . ئەو هەوڵەی شیعەکان بۆ ئەو ترسە دەگەڕێتەوە کە دور نیە لە داهاتوو دەسەڵات لە دەست بدەن . بە هەمان شێوە دور نیە عێڕاق بکەنە دەوڵەتێکی ئیسلامی شیعە مەزهەبیش .! کەواتە کشانەوەی سوپای ئەمەریکا و خۆ بێبەری کردنی لە پاراستنی سیادەی عێڕاقیش بۆ هەمان ترس دەگەڕێتەوە و دەیانەوێ بە هەر دوو حەوزەی شیعەی نەجەف و قومیش بڵێن stop . ئەگەر نا ئەمەریکا ناچار دەبێ فڕۆکە B2 و B52 ەکانی بگەڕێنێتەوە سەر ئاسمانی عێڕاق و هاوشێوەی جەنگی ئازادی کوەیت و ڕوخانی دیکتاتۆرەکەی عۆجە سەربازگە و بارەگاکانی حەشدی شەعبی و تەخت و تاراجتان تێکوپێک بشکێنین .

نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ئامادەکردن: هاوڵاتی ڕاپۆرتێک لەبارەی ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی هەرێمی دۆنباس و نیمچە دوورگەی کریمیا لە جەنگی ڕووسیا و ئۆکرانیادا: هەردوو هەرێمی دۆنباس و کریمیا پرسیاری قووڵتر بەرجەستە دەکەن لە قووڵایی هۆکارەکانی جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیادا: کێ سنوورەکانی ئۆکرانیا دیاری دەکات؟ بۆ ڕووسیا ئەو دوو هەرێمە وەک خاکی مێژوویی ڕووسی دادەنێت؟ تێگەیشتن لە جەنگی ئۆکرانیا بەبێ شوێنپێهەڵگرتنی ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی بۆ هەرێمی دۆنباس و نیمچە دوورگەی کریمیا ڕەنگە ئاسان نەبێت. دونباس و کریمیا دوو ناوچەی ناوەندیین لە ململانێ و جەنگی نێوان کیێڤ و مۆسکۆدا. هەردوو هەرێمەکە و بە خاک خەڵکەکانیانەوە، کەڵەکەبوونی مێژوویی سیاسیی و نەتەوەیی و کولتوورییان هەڵگرتووە کە ڕووسیا بۆ پاساوهێنانەوە بۆ ڕەوایەتی خاوەندارێتیی خاک و خەڵکەکەی دەستێوەردانی سەربازیی بەکاری هێناون.  ڕەهەندی جیۆگرافی:  هەرێمی دونباس هاوسنووری ڕوسیایە و ڕووبەرەکەی زیاتر لە ٥٠ هەزار کیلۆمەتری چوارگۆشەیە و ڕێژەی دانیشتوانی لە ٦ ملیۆن و ٥٠٠ هەزار کەس زیاترە، واتا تەنها هەرێمی دونباس ڕووبەرەکەی و ژمارەی دانیشتوانی لە هەرێمی کوردستان زیاترە.  هەروەها نیمچە دوورگەی کریمیا رووبەرەکەی ٢٧ هەزار کیلۆمەتری چوارگۆشە و ڕێژەی دانیشتوانی لە ٢ ملیۆن و ٤٠٠ هەزار کەس زیاترە. لە دوایین دەرکەوتنی سیێرگی لاڤرۆڤی وەزیری دەرەوەی ڕووسیادا بە بلوزێکەوە لە سەر سنگی چوار پیتی CCCP کورتکراوەی یەکێتی سۆڤیێتی پێشوو بە لاتینی، لە لوتکەی ئالاسکا، بەشێوەیەکی سیمبولیک هەندێک لە شیکەرەوەکان بە ئاماژە و مانای خواستی فراوانخوازیی ڕووسیا لێکی دەدەنەوە و هەندێکی تریش تەنها وەکو ئاماژەکردن بۆ ڕیشەی مێژوویی خاوەندارێتییکردنی دونباس و کریمیا لەلایەن ڕوسیاوە لێکیدەدەنەوە کە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی یەکێتی سۆڤیێتی پێشوو. ئەمە جگە لەوەی هەندێکی تر وەکو کۆدی سەردەمێک و قۆناغێکی نوێی بەهێزبوونەوەی ڕووسیا و دابەشبوونەوەی دنیا بۆ دوو جەمسەرە بەهێزەکە، ڕوسیا و ئەمریکا، لێکی دەدەنەوە. هەرێمی دۆنباس بە دڵی پیشەسازیی لە ڕۆژهەڵاتی ئۆکرانیادا هەژمار دەکرێت.  ڕیشەی مێژوویی: هەرێمی دونباس لە سەدەی نۆزدەهەمدا لە ژێر دەستی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیادا بووە و بە خێرایی بە قۆناغی گەشەسەندندا تێپەڕی. هەریمەکە دەوڵەمەند بوو بە کانەکانی خەڵوز و کارگەکانی ئاسن و پۆڵا کە لە سەرانسەری ئیمپراتۆرێتی ڕووسیاوە کرێکرانی ڕادەکێشا. ئەم پیشەسازییە دانیشتووانێکی بەهێزی چینی کرێکاری ڕووسی زمانی پەروەردە کرد، ئەمەش بوو بە هۆی دروستبوونی مۆزایکێکی دیمۆگرافی جیاواز لە ڕۆژئاوای ئۆکرانیا، کە هێشتاناسنامەی نەتەوەیی و زمانی ئۆکراینی بە‌هێزتر مابووەوە.  لە سەردەمی یەکێتیی سۆڤیەتدا، دۆنباس بوو بە هێمای هێزی کاری سۆڤیەتی، کە بە توندی لەگەڵ ئابووری ناوەندی مۆسکۆدا تێکەڵ و گرێدراو بوو.  دوای ئەوەی ئۆکرانیا لە ساڵی ١٩٩١ سەربەخۆیی بەدەستهێنا، ئەم میراتە مێژووییە بوو بە هۆی دابەشبوونێکی سیاسیی و کولتووریی بۆ دونباس. لە ڕووی کولتوورییەوە گرێدراو بە ڕوسیاوە بەڵام لە ڕووی سیاسییەوە بەشێک لە ئۆکرانیا. ئەم گرژییانە لە ساڵی ٢٠١٤ سەریان هەڵدا، کاتێک ڕووسیا پشتگیری لە بزووتنەوە جوداخوازەکانی کرد لە دۆنێتسک و لوهانسک دوای ئەوەی کیێڤ لایەنگری ئەوروپای کرد. لە بەرامبەردا کریمیا هەم گرنگییەکی ستراتیژی و هەم گرنگییەکی ڕەمزی هەیە. لە ڕووی مێژووییەوە کێبڕکێی لەسەر بوو، نیمچە دوورگەکە لە ساڵی ١٧٨٣ دوای جەنگەکانی لەگەڵ ئیمپراتۆریەتی عوسمانی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا لکاندی بە خۆیەوە و خستیەە سەر خاکی خۆی. دواتر بوو بە شوێنی بەلەمی دەریای ڕەشی ڕووسیا لە سیڤاستۆپۆل، کە بەردێکی بناغەی دەستی سەربازی مۆسکۆ بوو. لە ساڵی ١٩٥٤دا نیکیتا خرۆشۆڤ سەرۆکی یەکێتیی سۆڤیەت کریمیای لە ڕووسیاوە گواستەوە بۆ کۆماری سۆسیالیستی سۆڤیەتی ئۆکرانیا، ئەمە هەنگاوێک بوو کە لەو کاتەدا وەک نهێنییەک و کۆدێک هەهمار دەکرا بەڵام دواتر لێکەوتەی جیۆپۆلەتیکی گەورەی لێکەوتەوە. دوای سەربەخۆیی ئۆکرانیا، نیمچە دوورگەکە بە زۆرینەی ئاخێوەرانی زمانی ڕوسییەوە شانبەشانی تاتارە ڕەسەنەکانی کریمیا زمان و کولتورەکەی خۆیان پاراست، تاتارەکان کە لە سەردەمی ستالیندا بە زۆرە ملێ ڕاگوێزرابوون، لە ساڵانی نەوەدەکاندا دەستیان بە گەڕانەوە کرد بۆ زێدی خۆیان. ڕیفراندۆم و ىڕیاری سیاسیی: لکاندنی کریمیا بە خاکی خۆیەوە لەلایەن ڕووسیاوە لە ساڵی ٢٠١٤، دوای شۆڕشی یۆرۆمەیدان لە ئۆکرانیا، لەلایەن مۆسکۆوە وەک گەڕانەوەی زەوییە مێژووییەکانی خۆی بڕیاری لێدرا، پاڵپشت بە ڕیفراندۆمێک کە گومان و ناکۆکی زۆری لەبارەوە هەبوو.  ئەم کارەی ڕووسیا واتا لکاندنی کریمیا بە خاکی خۆیەوە یان وەک ڕووسیا ڕایگەیاند گەڕاندنەوەی زەوییە مێژوویییەکانی خۆی، لە ئاستی نێودەوڵەتیدا سەرکۆنە کرا و ڕەخنەی توندی لێگیرا. ئەمە بوو بە هۆی جەختکردنەوە لەسەر گرنگی هەمیشەیی کریمیا وەک بەندەرێکی دەریایی و هەم وەک پێگەیەکی کولتوریی بۆ ناسیۆنالیزمی ڕووسیی. هەردوو هەرێمی دۆنباس و کریمیا بەهۆکاری ناسنامە و بانگەشە مێژووییە کەڵەکەبووەکانیان دەبنە چەق لە نێو جەرگەی هۆکارەکانی جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیادا.  دۆنباس ڕەنگدانەوەی پەیوەندییە پیشەسازی و کولتوورییەکانیەتی بە ڕوسیاوە و هەروەها بەشێکی زۆری خەڵک و پێکهاتە سیاسییەکەی هەرێمی دونباس کە گوتارێکی لایەنگیرانەیان بۆ مۆسکۆ بەرزکردەوە. لە کاتێکدا کریمیا نیشاندەرەوەی کۆنترۆڵی ستراتیژی و یادەوەری ئیمپراتۆرییە بۆ ڕوسیا هەم لە سەردەمی ئیمپراتۆرێتییدا و هەم دواتریش لە سەردەمی یەکێتیی سۆڤیێتدا.  ئەم هۆکارانە وایانکردووە کریمیا و دونباس پێگەیەکی ناوەندییان هەبیت لە ململانێ و جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیادا.  بەم شێوەیە ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی دۆنباس و کریمیا ڕوونی دەکاتەوە کە بۆچی ئەم جەنگە هەڵگیرسا و جەختکردنەوەی ڕوسیا لەسەر خاوەندارێتییکردنی بۆ دوو هەرێمەکە.  ئەم دوو هەرێمە، تەنیا پارچە زەوی نین، بەڵکو گێڕانەوەی ناسنامە و سەربەخۆیی و دەسەڵاتن.

  ئامادەکردن: هاوڵاتی کۆمیسیۆنی پەرلەمانی تورکیا بۆ پڕۆسەی ئاشتی و چارەسەریی لەگەڵ کورد:  پێکهاتە، ئەرک و گرەوە سیاسییەکان: لە هەنگاوێکی مێژووییدا کە ئامانج لێی کۆتایی هێنان بە چوار دەیەی شەڕی چەکداری بوو، ئەنجومەنی نیشتمانیی گەورەی تورکیا، پەرلەمانی تورکیا، لە مانگی ئابی ٢٠٢٥ یەک کۆمیسیۆنێکی فرەلایەنی دامەزراند بۆ سەرپەرشتیکردنی پرۆسەی ئاشتی و چارەسەریی لەگەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان، پەکە، و پرسی کورد بە گستی لە تورکیا. ئەم دەزگایە بە فەرمی ناوی "کۆمیسیۆنی هاوپشتی نیشتمانی و برایەتی و دیموکراسی" یە و ئەرکی داڕشتنی چوارچێوەیەکی یاسایی و سیاسیی پێسپێردراوە بۆ ئاسانکاری بۆ داماڵینی چەک و تێکەڵبوونەوەی پەکەکە لە ژیانی مەدەنیدا. پێشتر لە ساڵی ٢٠١٣ دەزگایەکی لێکۆڵینەوە بە ناوی "لێکۆڵینەوە لە ڕێگاکانی ئاشتی کۆمەڵایەتی و هەڵسەنگاندنی پرۆسەی چارەسەریی"  کە زۆرجار بە "کۆمیسیۆنی چۆزوم سورێچی" ناودەبرا، لە ماوەی پرۆسەی چارەسەریی لە نێوان ساڵانی ٢٠١٣ بۆ ٢٠١٥ دا کاریکرد و ڕاپۆرتێکی درێژخایەنی بەرهەمهێنا، بەڵام دواتر کارەکان وەستان و پڕۆسەکە پەکی کەوت و شکستی هێنا. کۆمیسیۆنی هاودەنگی نیشتمانی و برایەتی و دیموکراسی لە ٥١ ئەندام پێکدێت و نوێنەری ١١ پارتی سیاسی لەخۆدەگرێت، کە لە  دیاریکردنی ئەندامەکانی ئەو کۆمیسیۆنە بە گوێرەی ژمارەی کورسییەکانی فراکسۆنە پەرلەمانییەکانە بەم شێوەیە: -   ٢١ ئەندام لە پارتی دەسەڵاتداری داد و گەشەپێدان (ئەکەپە) -  ١٠ ئەندام لە پارتی کۆماریخوازی گەلی ئۆپۆزسیۆن (جەهەپە)  -  ٥ ئەندام لە پارتی دیموکراسی و یەکسانی گەلان (دەم پارتی) -  ٤ ئەندام لە پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی ڕاستڕەوی توندڕەو (مەهەپە).  -  پارتە بچووکەکان ئەو کورسییانەی کە ماونەتەوە پڕدەکەنەوە.  لە کاتێکدا پارتی باشی سەروو نەتەوەپەرست ناسراو بە (IYI) بەشداریکردنی لە کۆمیسیۆنەکەدا ڕەتکردەوە. سەرەڕای پێکهاتە فراوانەکەی، بەشێکی زۆری کارەکانی کۆمسیۆنەکە بە نهێنی بەڕێوەدەچێت. بە دەنگیی زۆرینە،  تۆمارەکانی بۆ ماوەی دە ساڵ مۆر کردووە کە ڕێگری لە دەستڕاگەیشتنی زانیارییەکانی بە ڕای گشتی کرد. ئەم بڕیارە جەخت لەسەر هەستیاری سیاسی و دەستپێشخەریی ئاشتی دەکاتەوە، کە ئەمەش لە دوای مەراسیمێکی سیمبولیکی چەکدانان لەلایەن ٣٠ چەکداری پەکەکەوە دێت لە وەڵامی بانگەوازێکی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، ڕێبەری زیندانیکراوی پەکەکە. کۆمیسیۆنەکە هەفتانە لە ئەنقەرە کۆدەبێتەوە و بڕیارە تا پاییز ڕەشنووسی پێشنیارەکانی یاسادانان پێشکەش بکات. ئەرکەکەی بریتییە لە پێشنیارکردنی چاکسازی لە یاسای سزادانی تورکیا، یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و یاسای جێبەجێکردنی سزاکان. لە کاتێکدا دەسەڵاتی یاسایی فەرمی نییە، بەڵام پێشنیارەکانی بە مەبەستی ڕێنماییکردنی کاری پەرلەمان و پەروەردەکردنی کۆدەنگی نیشتمانییە. وەزارەتە سەرەکییەکانی بەشدار لە کارەکانی کۆمسیۆنەکەدا بریتین لە وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی بەرگری نیشتمانی و ڕێکخراوی هەواڵگری نیشتمانی ناسراو بە میت. کە نوێنەرانیان بریتین لە وەزیری ناوخۆ (عەلی یەرلیکایا)، وەزیری بەرگری (یەشار گولەر) و سەرۆکی میت (ئیبراهیم کاڵن) لە دانیشتنی دووەمی کۆمسیۆنەکەدا بەشدارییان کرد کە کۆبوونەوەیەکی داخراو بوو. نوعمان کورتولموش، سەرۆکی پەرلەمان کۆمسیۆنەکەی بە "شاندێک و دەستەیەکی مێژوویی" و "وتاری شەرعی بۆ چارەسەری بەردەوام" وەسفکرد، جەختی لەسەر ڕۆڵی ئەو کۆمسیۆنە کردەوە کە دەتوانێت بگات بە جێگرتنەوەی "چەک و جەنگ و ململانێ" بە "ئاشتی و برایەتی و خۆشگوزەرانی". لە کاتێکدا تورکیا ئەم قۆناغە ناسکەی گواستنەوە بەڕێوەدەبات، سەرکەوتنی کۆمیسیۆنەکە بەندە بە توانای هاوسەنگی شەفافیەت و گشتگیری و ئیرادەی سیاسییەوە لە بەرامبەر دابەشبوونی قووڵی سیاسیی و ئایدیۆلۆژیی و دەیان ساڵ بێمتمانەیی.

نووسین: خەبات کوردە هەر چەندە ٢٠ ساڵە سوپای عێڕاق لە سفرەوە داڕێژراوەتەوە بە چەک و جبەخانەی تازە ، بەڵام بە هۆی بێ بەرپرسیاریەتی و گەندەڵیەکی زۆر سیمای سوپایەکی بەهێزی تێدا بەدی ناکرێ . سەرباقی ئەو هەمووە پارەیەی کە ساڵانە بۆی تەرخان دەکرێ لە بودجەی گشتی عێڕاقدا ، لە بچوکترین تەنگەشە چاوەڕێ دەکرێ داڕوخێ . ( داڕوخانی سێ فەیلەقی سوپا لە کاتی داگیرکردنی شاری موسڵ لە ٢٠١٤ لە ڕۆژێکدا لە لایەن داعشەوە ، بەڵگەیەکی حاشا هەڵنەگرە و ناکرێ لە بیر بکرێ ) . گەورەترین کێشەیەک کە لە ئێستادا ڕووبەڕوی دەبێتەوە و ناتوانێ خۆی لێدەرباز بکات ، باڵا دەستی گروپە چەکدارە شیعەکانن بە حەشدی شەعبیشەوە کە دەکرێ بڵێێن تا ئێستاش بە هێزترین چەکەکانی سوپایان لایە کە بۆ وەزارەتی بەرگری عێڕاق دابین کراوە و بەهاکەی بای ملیاران دۆلارە . حەشدی شەعبی بە بڕیارێکی سیستانی مەڕجەعی باڵای شیعە دامەزرا ، بۆ ڕووبەڕو بوونەوەی داعش و بڕیار بوو کە داعش نەما دەبوو حەشد هەڵوەشابایەوە . کەچی ئێستا بەهێز ترن و ڕێنماییەکانیان لە سوپای پاسدارانی ئێران و ئایەتوڵایەکانی حەوزەی قوم و تاران وەردەگرن . ئێستاش ئێران دەیەوێ هاوشێوەی سوپای پاسداران سەرانی حەشد باڵادەست بکات و هێز و توانا لە سوپای عێڕاق لاواز بکەنەوە . لە ٢٠١١ کە ئەمەریکا سوپاکەی لە عێڕاق کشاندەوە بە ڕێککەوتنێکی درێژ خایەن بڕیار درا کە سوپای ئەمەریکا وەکو ڕاوێژکار و ڕاهێنەر و بونیادنەرەوەی سوپای عێڕاقی بمێننەوە و ئاسمان و خاکی عێڕاق بپارێزن . لە دوای ٧ ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣ گروپە چەکدارە شیعەکان و چەکدارەکانی حەشد دەیان و سەدان دڕۆنی دور مەودایان بە ئیسڕائیلەوە نا ، کەچی ئەمەریکیەکان هەر ئامۆژگاریان دەکردن تکایە هەڵە مەکەن . لە شەڕی ١٢ ڕۆژەی ئێران و ئیسڕائیلدا یەک ساڕوخیش بەر ئەو گروپە چەکدارە شیعانە نەکەوت ، بە مەرجێ لە ئاسمانی عێڕاقەوە فڕۆکەکانی ئیسڕائیل ساڕوخەکانیان ئاراستەی شوێنە سەربازیەکانی ئێران دەکرد . ماوەیەکیشە سەرانی حەشد و گروپە چەکدارەکان دەیانەوێ بە زۆر و بە یاسا لە پەرلەمانی عێڕاق خۆیان فەرز بکەن . هادی عامری سەرکردەی دیاری شیعە بە زەبری چەک چۆتە سەر ماڵی کازمی و لە پڕخەی خەو هەڵیانستاندوە و جلی حەشدی شەعبیان لە بەرکردوە . ئێستاش هەڕەشە لە ئەندامانی پەرلەمان دەکات و دەڵێ : ئەگەر یاساکە تێنەپەڕێنن ، بە جلی حەشدی شەعبیەوە دەچین پەرلەمان داگیر دەکەین . سوپای ئەمەریکا بۆ کشایەوە .؟ هۆکار زۆرن و ناکرێ هەمووی بە با بکەین بەڵام لێرە بەدواوە دەکرێ سوپای عێڕاق لاواز دەرکەوێ و سەرکردەکانی حەشد بتوانن یاری بە جەنەڕاڵەکانی سوپای عێڕاق بکەن و چەکە قورسەکانیشیان زیاتر بخەنە ژێر باڵی خۆیان . لە عێڕاق تا ئێستاش داعش هەر زیندوە و کۆنە بەعسیەکان و تورکومانەکانیش خۆیان پڕ چەک کردوە و وەکو چۆن لە ماوەی پێشوو دەنگگۆی ئەوە هەبوو کە خەریکی کۆدەتایەکن بە هاوکاری تورکیا و دەوڵەتانی کەنداو ئەنجامی بدەن .! دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا ، تەواوی ئاسمانی عێڕاق کراوەیە و هەر سوپایەک بیەوێ دەتوانێ بە کەیفی خۆی کۆنتڕۆڵی ئاسمانەکە بکات ، لەبەر ئەوەی سوپای عێڕای هیچ کەرستەیەکی ڕاداری بەرگری کردنی ئاسمانی ئەوتۆی نیە کە بیپارێزێ . بەڵێ لێرە بە دواوە تەواوی ئاسمانی عێڕاق کراوەیە و ترسی هەرە گەورەش ئەوەیە هاوشێوەی حوسیەکانی یەمەن ، تەواوی پێگە سەربازیە شیعەکانی عێڕاق بکەونە بەر هێرشی ساڕوخ و فڕۆکە جەنگیەکانی ئیسڕائیل و بە کەیفی خۆیان چیان بوێ درێغی نەکەن یان هێزە ئاسمانیەکانی دەوڵەتی تورکیا لە هەر ئەگەرێکدا دەتوانن ببنە هۆکاری یارمەتیدانی هێزە چەکدارە سوننەکان و هەڵگەڕانەوە ( انقلاب ) ئەنجام بدەن . هەر چەندە حکومەتەکەی سودانی لە هەوڵێکی زۆردایە کە هەردەم دڵی ئەمەریکیەکان ڕازی بکات بۆ ئەوەی دوچاری سزا ئابوری و سەربازیەکانی ئەمەریکا نەبێتەوە ، بەڵام ئەو کشانەوەیە بەڵگەیەکە کە لە داهاتودا ئەمەریکا هیچ ئیلتیزاماتێکی یاسای و سەربازی لە سەر نامێنێ دەربارەی پارێزبەندی لە دەوڵەت و حکومەتی عێڕاقیەوە و ئەوانیش دەستکراوە دەبن بەرامبەری هەر هەڵەیەک کە بیکەن ئینجا چ سیاسی بێ یان ڕامیاری یان سەربازی . لە ئێستادا عێڕاق لە بارێکی خراپدایە ، هەر چەندە ئامادەکاری دەکرێ کە لە ناوەڕاستی مانگی ١١ هەڵبژاردن ئەنجام بدرێ ، بەڵام دوور نیە بە هەڵەیەکی زۆر بچوکیش ، کەش و هەواکە تێکبچێ و هەڵبژاردن بۆ ماوەیەکی دیاری نەکراو دوا بخرێ .!

نووسین:سەرتیپ جەوهەر ئەم خۆپێشاندانەی ئەمڕۆ دەریخست جگە لە دەسەڵات، ئۆپۆزسیۆنیش لەقەیرانێكی جددی و بنیاتی دایە. دەریخست ئەم میللەتە لەچ نائومێدیەكدا دەژیت بەجۆرێك حزبێك، گروپێك یاخود ئاراستەیەك شك نابات تا لەدەوری كۆببنەوەو لەو رێگەیەوە رووبەرووی ئەم ستەمكاریی و ناهەقیانەی دەسەڵات و دەسەڵاتداران ببێتەوە.  دەبینین لەپاڵ دوو حزبی دەسەڵاتدارو حوكمڕان، ژمارەیەك حزب و لایەنی سیاسی بەشێوەیەكی تەقلیدیی ناویان لەخۆناوە ئۆپۆزسیۆن، تەنانەت هەندێجار بەشداری حكومەتیشیان كردووە، بەڵام دەتوانین بڵێین نەخشەڕێ و ئەجێندایەكی ستراتیژیی یاخود تێگەیشتنێكی دووربینیان بۆ داهاتوو نەبووە، ئەوەی هەیانە زیاتر ناڕەزایەتی بووە لەمیدیاكانیان و لەسەر تۆڕی كۆمەڵایەتیی. سەرەتای دروستبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی كاراو كاریگەر دەگەڕێتەوە بۆ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان لە 2009 بە ڕێبەرایەتی كاك نەوشیروان مستەفا بەگوتارێكی زۆر توندی لەمیدیاو لەناو پەرلەمان كە هەندێجار رەفتاری پۆپۆلیستیشیان لێ‌ دەبینرا، بەڵام دوای ماوەیەك دەركەوت ئەو بزوتنەوە ناڕەزایەتیەی هەیە پرۆژەیەكی خۆڕسكی ناڕەزایەتی خەڵك نییە، لەدایكبووی شەقام نییە، یاخود پرۆژەیەكی چاكسازیی و ریفۆرمخوازیی لەحوكمڕانیی كوردستان نییە، بەڵكو ئەوەی هەبووە كاردانەوەی شەخسیی و لێكەوتەی ململانێی ناوخۆی یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان بووەو دواتر بەرگی چاكسازیی لەحكومڕانیی و لەشێوازی كاری حزبیی بەبەردا كرا بە رەفتارو فەرهەنگێكی توندی میدیایی. مخابن ئەم بزوتنەوەیە گیانی ئۆپۆزسیۆن بوونی بۆماوەیەكی درێژ كوشت و هەم حزبەكە بووە حزبی پشتاوپشت و میراتگریی و هەمیش لەحكومەتدا هەمان ئەزموونی پارتی و یەكێتیان دووبارەكردەوە. بۆیە لەماوەیەكی زۆر كورتی دوای وەفاتی كاك نەوشیروان لە 25 كورسی پەرلەمان ئێستا یەك كورسی هەیە. جگە لەبزوتنەوەی گۆڕان، حزبەكانی دیكەش نەیانتوانیوە ببنە ئاوێنەی شەقام و لەپێناوی خواستی خەڵك شەقام هانبدەن و رێبەرانیان پێشخەڵك بكەون، ئەمە سەرباری ئەو دابەشبوونە روونەی لایەنەكان چ لەنێوان یەكێتیی و پارتی یاخود بەسەر وڵاتانی دەرو دراوسێ‌، بۆیە دەبینین لەماوەیەكی كورتداو لەدوای هەڵبژاردنی كوردستان، كاربەدەستێكی تورك چاوپێكەوتنی لەگەڵ ژمارەیەك بەرپرسی حزبەكانی باشوری كوردستان بڵاوكردەوە!! لەدونیا ئۆپۆزسیۆن بەدیلی دەسەڵاتە بۆ گۆڕانكاریی، جگە لەپەرلەمان لەشەقام رۆڵێكی كاراو كاریگەر دەبینن. ئۆپۆزسیۆن خۆپێشاندان و ناڕەزایەتی وەك رێكارێكی زۆر كاریگەری فشار بۆسەر دەسەڵات دەگرێتەبەر، ئۆپۆزسیۆن كۆكەرەوەی ناڕەزایەتیەكانی خەڵكە، هەر ئۆپۆزسیۆنە خۆپێشاندانەكان رێكدەخات و سەركردەو و سەرۆكی حزبەكان لەپێشی پێشەوەی خەڵك دەڕۆن و هاواردەكەن، بەڵام لەكوردستان بەپێچەوانەوەیە، خەڵك لەتاو ئازاری ستەمكاریی هەوڵی خۆپێشاندان و ناڕەزایەتی دەدات، بەڵام لەكورتە شەرمیی و ئیحراجیی یاخود بۆموزایەدە بەشداریی تێدادەكەن چونكە ئەوان ناتوانن خەڵك بێننە شەقام ئەو دەنگەی دەیشیهێنن دەنگی خەڵكی بێچارەیە! واتە لەكوردستان ئۆپۆزسیۆن خۆپێشاندان رێكناخات، بەڵكو وەك میوان و تەنها چەند كاربەدەستێكی رەنگە بۆ چەند وێنەیەكی تۆڕی كۆمەڵایەتیی بەشداریی تێدابكەن! بۆیە دەبینین بەرلەچەند رۆژێك مامۆستاو فەرمانبەرانی ناڕازیی وادەی خۆپێشاندانیان راگەیاند، ئینجا حزبە بەناو ئۆپۆزسیۆنەكان بەلێدوان و بەیاننامە یەك یەك بەشداریكردنیان لەخۆپێشاندانەكان رایانگەیاند! وەك ئەوەی داوەتی بۆ بۆنەیەكی دیاریكراو كرابن. ئەو دیمەنەی دەیبینن، هەقیقەت و واقعی تاڵی كوردستانە. لەلایەك دەسەڵاتدارێتیەكی زۆر خراپ كە دیموكراسیی و دامەزراوەكانی حوكمڕانی بێبەها كردووەو هەموو شتێك پوچ بووە، لەلایەكی دیكە ئۆپۆزسیۆنێك كە وەك پێویست نەیتوانیوە ببێتە جێگەی ئومێدی گۆڕانی ژیانی خەڵك، بەڵكو بۆتە هەندێجار بۆتە هۆكارو سەرچاوەی بێئومیدكردنی خەڵك و هەندێك كاتیش ئۆپۆزسیۆن بۆتە هۆكاری بەتاڵكردنەوەی توڕەیی و ناڕەزایەتی خەڵك بێئەوەی هیچ شتێك بكات.

سەرچاوە: میدیای پەنجەرە لەگەڵ نزیکبوونەوەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، گۆڕەپانی سیاسیی شیعەکان بووەتە شانۆی ململانێیەکی توندی نێوان سەرکردە دیارەکان، بەڵام هاوکێشە ئاڵۆزەکانی ناوخۆ و دەرەوە ئاماژە بەوە دەکەن کە براوەی کۆتایی لەوانەیە کەسایەتییەکی چاوەڕواننەکراو بێت. هاوکات لەگەڵ جوڵەی لایەنە سیاسییەکان بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، جەنگی ڕانەگەیەندراوی نێو ماڵی شیعە بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆک وەزیران، چڕتر دەبێتەوە. محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی ئێستا، هەوڵ دەدات لە ڕێگەی هاوپەیمانێتییەکی نوێوە و بە سوودوەرگرتن لە پێگەی حکومی، زۆرترین کورسی بەدەست بهێنێت و بۆ خولێکی دیکە لە پۆستەکەیدا بمێنێتەوە. لە بەرامبەریشدا، نوری مالکی، سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا و یەکێک لە بەهێزترین کارەکتەرەکانی گۆڕەپانەکە، بە ڕکابەرێکی سەرەکیی سودانی دادەنرێت و هیچ کاتێک خواستی خۆی بۆ گەڕانەوە بۆ دەسەڵات نەشاردووەتەوە. مێژووی "سەرۆک وەزیرانی تەوافوقی" سەرەڕای ئەم ڕکابەرییە گەرمە، چاودێرانی سیاسی پێیانوایە کە بەهۆی قووڵیی ناکۆکییەکانی نێوان باڵە جیاوازەکانی "چوارچێوەی هەماهەنگی" (هاوپەیمانیی سەرەکیی لایەنە شیعەکان)، دانانی یەکێک لەم دوو سەرکردە بەهێزە وەک سەرۆک وەزیران، بژاردەیەکی دوورەدەستە. ئەم دۆخە سیناریۆی ساڵانی ڕابردوو دووبارە دەکاتەوە، کاتێک ململانێی توند لەنێوان کوتلە گەورەکاندا ڕێگەی بۆ "کاندیدی سازان" یان "کاندیدی ناوەند" خۆش دەکرد. کەسایەتییەکانی وەک حەیدەر عەبادی، عادل عەبدولمەهدی، مستەفا کازمی و تەنانەت خودی محەمەد شیاع سودانیش، لە کاتی هەڵبژاردنیاندا خاوەنی گەورەترین کوتلەی پەرلەمانی نەبوون، بەڵکو وەک چارەسەرێک بۆ کۆتاییهێنان بە بنبەستی سیاسی و ڕاگرتنی هاوسەنگیی نێوان لایەنەکان دەستنیشان کران. چارەنووسی سەرۆک وەزیرانەکانی پێشوو ئەزموونی سەرۆک وەزیرانەکانی پێشووتر نیشان دەدات کە مانەوە لە گۆڕەپانەکەدا دوای جێهێشتنی پۆست، کارێکی ئاسان نییە. عادل عەبدولمەهدی، دوای ناچارکردنی بە دەستلەکارکێشانەوە بەهۆی خۆپیشاندانەکانی تشرینی یەکەمی 2019، بەتەواوی لە شانۆی سیاسی کشایەوە. مستەفا کازمی، هەرچەندە هەوڵیدا ڕۆڵێکی سیاسیی هەبێت، بەڵام بەهۆی فشاری لایەنەکانی چوارچێوەی هەماهەنگییەوە، ناچارکرا عێراق جێبهێڵێت. حەیدەر عەبادی، هەوڵیدا لە ڕێگەی "هاوپەیمانیی نەسر"ـەوە پێگەی خۆی بپارێزێت، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو. ئێستاش هاوپەیمانییەکەی بڕیاری بایکۆتکردنی هەڵبژاردنی داهاتووی داوە. دکتۆر سەلام زوبەیدی، وتەبێژی هاوپەیمانیی نەسر، لە لێدوانێکدا بۆ په‌نجه‌ره‌ ڕایگەیاند: "کاتێک پارە و دەسەڵات ئەنجامی هەڵبژاردن یەکلایی دەکەنەوە، بەشداریکردن لە پرۆسەکەدا بێمانایە." تەنها نوری مالکی توانیویەتی دوای 11ساڵ لە جێهێشتنی پۆستەکەی، وەک یاریزانێکی سەرەکی و کاریگەر بمێنێتەوە، ئەمەش بەهۆی ئەو تۆڕە بەهێزەی کە لە ماوەی هەشت ساڵی سەرۆکایەتیی وەزیرانیدا لەناو جومگەکانی دەوڵەتدا دایمەزراند. سودانیش هەمان ڕێچکەی گرتووەتەبەر و هەوڵدەدات پۆستەکەی بۆ پتەوکردنی پێگەی سیاسیی خۆی بۆ داهاتوو بەکاربهێنێت. هاوکێشەی دەرەکی و کاندیدی سێبەر یەکلاییکردنەوەی پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق تەنها پەیوەست نییە بە ڕێککەوتنی لایەنە شیعەکانەوە، بەڵکو ڕەزامەندیی هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکانیشی دەوێت، بەتایبەت ئێران و ئەمریکا. ئێران بەدوای سەرۆک وەزیرانێکدا دەگەڕێت کە توانای دروستکردنی هاوسەنگیی هەبێت و بتوانێت پەیوەندییەکی کارا لەگەڵ واشنتۆن دابمەزرێنێت. تاران نایەوێت کەسێک دەستنیشان بکرێت کە ببێتە هۆی گەمارۆی ئابووری یان تێکچوونی دۆخی عێراق، چونکە ئەمە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر بەرژەوەندییەکانی خۆی و هێزە نزیکەکانی دەبێت. ئەمریکاش خوازیاری سەرۆک وەزیرانێکە کە بتوانێت ئاسایش و سەقامگیری بپارێزێت، هەژموونی میلیشیاکان سنوردار بکات و عێراق لە کاریگەریی دەرەکیی ڕزگار بکات. زانیارییە نافەرمییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە واشنتۆن نیگەرانە لە سودانی بەهۆی ئەوەی نەیتوانیوە هێرشی میلیشیاکان بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا ڕابگرێت. لە نێوان ئەم دوو خواستە دژبەیەکەدا، ناوی چەند کەسایەتییەک وەک "کاندیدی سێبەر" دێتە ئاراوە، لەوانە عەدنان زورفی و قاسم ئەعرەجی، کە بەوە ناسراون توانای دروستکردنی پەیوەندییان لەگەڵ هەردوو بەرەدا هەیە. ویستی میلیشیاکان: سەرۆک وەزیرانێکی بەڕواڵەت بەهێز یەکێک لە ئاڵۆزترین بەشەکانی هاوکێشەکە، هەڵوێستی گرووپە چەکدارە شیعەکانە.  هەرچەندە ئەم گرووپانە بە ڕواڵەت دژایەتیی ئەمریکا دەکەن، بەڵام لە پشتی پەردەوە خوازیاری سەرۆک وەزیرانێکن کە پەیوەندییەکانی لەگەڵ واشنتۆن ئاسایی بێت. هۆکارەکەشی ڕوونە: ئابووریی عێراق و پارەی نەوتەکەی بەستراوەتەوە بە سیستەمی بانکیی ئەمریکاوە. هەر جۆرە پچڕانێکی پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا، دەبێتە هۆی کارەساتی ئابووری بۆ عێراق و مووچە و بودجەی ئەم هێزانەش دەخاتە مەترسییەوە. بۆیە ئەوان بەدوای سەرۆک وەزیرانێکدا دەگەڕێن کە لاواز بێت و نەتوانێت دەسەڵاتیان کەم بکاتەوە، بەڵام لە هەمان کاتدا لە ئاستی نێودەوڵەتیدا قبوڵکراو بێت تاوەکو چەرخی ئابووریی وڵاتەکە نەوەستێت. بەمشێوەیە ململانێکە لەسەر کەسێک نییە کە بەهێزترینە، بەڵکو لەسەر کەسێکە کە دەتوانێت ببێتە خاڵی یەکتربڕینی بەرژەوەندییە ناکۆکەکانی ناوخۆ و دەرەوەدا.

نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ڕاپۆرتێک لەبارەی ئەگەری ڕێککەوتنی ئاشتیی و کۆتاییهاتنی جەنگی ڕوسیا- ئۆکرانیا لەگەڵمان بن: ڕۆژی دووشەممە ١٨ی ئابی ٢٠٢٥، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە کۆشکی سپی پێشوازی لە ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکرانیا و کۆمەڵێک لە سەرکردە ئەوروپییەکان کرد بۆ دانوستانەکانی ئاشتی بە ئامانجی کۆتاییهێنان بە جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیا. ئەم کۆبوونەوەیە دوای لوتکەی ئەم دواییەی ترەمپ هات لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا لە ئالاسکا، کە بەبێ ڕێککەوتنێکی فەرمی کۆتایی هات بەڵام ئاماژەیە بۆ بەرەو پێشەوە چوونی ڕەوتی دانوستانەکان. ترەمپ کە خۆی وەکو ئاشتیخوازێکی جیهانی پیشاندەدات، پێی وایە پەیوەندییە کەسییەکانی لەگەڵ پوتین دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بەدیهێنانی پێشکەوتن لە ڕێککەوتنی نێوان هەردوو وڵات.  کۆبوونەوەی واشنتۆن بە ئامادەبوونی کەسایەتییە سەرەکییەکانی ئەوروپا وەک ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، فریدریش مێرز، ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، کیر ستارمەر، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا، جۆرجیا مێلۆنی، سەرۆکوەزیرانی ئیتاڵیا، ئەلێکساندەر ستوب، سەرۆکی فینلاند، ئۆرسولا ڤۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا و مارک ڕوت، سکرتێری گشتی ناتۆ بوو. ئامادەبوونی ئەو کۆمەڵە سەرکردە ئەوروپییە بۆ پشتگیریی لە زیلینسکیی و داواکارییەکانی ئۆکرانیا بوو بە ڕەچاوکردنی ئامانجەکانی خۆشیانەوە وەکو ووڵاتانی ئەوروپا لە پەیوەند بە ڕووسیا و جەنگەکەوە.  ئەوەی لە میدیاکانەوە بڵاوبووەوە، ئەتەکێتی کۆبوونەوەکە و شێوازی دانیشتنەکە بەشێوەیەک بوو کە ترەمپ لە پشتی مێزەکەیەوە و سەرکردە ئەوروپییەکانیش بە دەوری مێزەکەدا وەکو ئەوەی گوێ لە ڕێنمایی و فەرمانەکانی بگرن. هەر وەکو کۆبوونەوەی سەرۆکی ناوەندێک یان دەزگایەک لەگەڵ کارمەندەکانی بۆ ئەوەی ڕێنمایی و فەرمانەکانیان پێ ڕابگەیەنێت. لە کاتێکدا پێشوازی ترەمپ لە پوتین لەسەر فەرشی سوور و بە شێوەیەکی شاهانە، ئەوپەڕی ڕێز و گرنگیپێدان بوو بە سەرۆکێکی هاوتا و خاوەن ‌هێز. مێنتاڵیتی ترەمپ و شێوازی کارکردن و هەڵوێستەکانی لە ڕوانگەی هێزەوە سەرچاوە دەگرن، لە هێزی کەسێتیی و کاریزماتیکی سەرۆکەوە بۆ هێزی پارە و ئابووریی تا دەگات بە ‌هێزی سەربازیی و .. هتد.  لۆژیکی هێز، لۆژیکی بیرکردنەوە و کارکردنی ترەمپە.  ئەو دوو جۆرە پێشوازیی و پڕۆتۆکۆڵە دیپلۆماسییەی ترەمپ لە مامەڵەیدا لەگەڵ پوتین لەلایەک و زیلینسکی و سەرکردە ئەوروپییەکان لەلایەکی تر، ئاماژەی باڵادەستیی و هەژموونی ڕووسیایە لە جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیا و ئەمەش زەمینەی جێبەجێکردنی داواکارییەکانی پوتینە ئەگەر هەموو داواکاریی و مەرجەکانیش نەبن، ئەوا زۆرینەیان.  لە ئەنجامی کۆبوونەوەکەیدا،ترەمپ ایگەیاند کە گەیشتوونەتە ئەنجامی باش و کۆبوونەوەی داهاتوو لە نێوان پوتین و زیلینسکی بە ئامادەبوونی خۆی دەبێت.  لە بەرامبەردا، زیلینسکی تەنها ڕازیبوونی ناچارەکی بۆ ماوەتەوە بە دەستهەڵگرتن لە زۆرترین داواکارییەکانی. هەروەها سەرکردە ئەوروپییەکان تووشی شۆک و دابەشبوونێکی قووڵی دەروونیی-سیاسی هاتوون لە ئاست هەڵوێستی ئەمریکا و ترەمپ. ئەمریکا کە پێشەنگی وەستانەوە لە دژی داگیرکاریی ڕووسیا بوو بۆ ئۆکرانیا.  زۆرترین کاردانەوە توندە سیاسیەکانی ئەمریکا لە دژی ڕووسیا وای لە سەرکردە ئەوروپییەکان کرد هاوکاری مادیی و سەربازیی گەورە پێشکەش بە ئۆکرانیا بکەن و بە هەموو توانایانەوە لە پشتی بوەستن و لەلایەکی تریشەوە دەستیان لە بەرژەوەندییەکان و پەیوەندییە بازرگانیی و ئابوورییەکانی خۆیان هەڵگرت لەگەڵ ڕووسیا کە دەرئەنجام هەڵئاوسانی نرخی خواردەمەنیی و کاڵاکانی لێکەوتەوە لە تەواوی ووڵاتانی ئەوروپیی و قەیرانی ووزەیان بۆ دروستبوو. ئەمە سەرباری ترسێکی ناوەکیی قووڵ لە فراوانخوازییەکانی ڕووسیا.  داواکارییەکانی ڕوسیا - لەسەر ئاستی خاک: کۆنترۆڵی تەواوی هەردوو هەرێمی  دونێتسک و لۆهانسک واتا دونباس هەروەها ددانپێدانانی فەرمی بە لکاندنی دوورگەی کریمیا بە ڕووسیاوە. - بەستنی هێڵی پێشەوە: ڕووسیا هێرشەکانی لە خێرسۆن و زاپۆریژیا ڕادەگرێت ئەگەر ئۆکرانیا لە دۆنباس بکشێتەوە. دونباس هەردوو پارێزگا یان هەردوو هەرێمی لوهانسک و دونێتسک دەگرێتەوە.  - بێلایەنی: پێویستە ئۆکرانیا دەستبەرداری خواست و هەوڵەکانی ببێت بۆ چوونە ناو ناتۆ و بێلایەنی هەمیشەیی ڕابگەیەنێت - مافەکانی زمان و ئایین: پێگەی فەرمی بۆ زمانی ڕووسی و ئازادی بۆ کەنیسەی ئۆرتۆدۆکسی ڕووسی لە ئۆکرانیا - کەمکردنەوەی سزاکان: هەڵگرتنی بەشێکی سزاکانی ڕۆژئاوا لەسەر ڕووسیا - ئاشتی و ڕێککەوتنی تەواو نەوەکو ئاگربەست: پوتین ئاگربەستی کاتی ڕەتدەکاتەوە. پێش ئەوەی جەنگ بوەستێت، ڕێککەوتنی ئاشتی تەواو ئەنجام بدرێت. داواکارییەکانی ئۆکرانیا زیلینسکی پێداگری لەسەر سەروەری و ئاسایش دەکات، سازان و وازهێنان لە خاک ڕەتدەکاتەوە: - ئاڵوگۆڕی زەوی: ئۆکرانیا ڕەتیدەکاتەوە دەستبەرداری هیچ خاکێک بێت، لەنێویاندا دۆنباس و کریمیا. - ئاگربەستی دەستبەجێ: ئاگربەستی تەواو و بێ مەرجی پێشوەختە بۆ دانوستانەکانی ئاشتی. - گەرەنتی ئاسایش: گەرەنتی بە پشتگیریکردنی ڕۆژئاواوە بۆ ڕێگریکردن لە دەستدرێژی ڕووسیا لە داهاتوودا. - ڕێڕەوی ناتۆ: ئۆکرانیا ئامانجی دەستووری خۆی دەپارێزێت کە پەیوەستە بە ناتۆوە - ڕەتکردنەوەی سنوردارکردنی سەربازیی: ئۆکرانیا سنووردارکردنی قەبارەی سەربازی یان بوونی سەربازی بیانی ڕەتدەکاتەوە - قەرەبووکردنەوە و لێپرسینەوە: کیێڤ داوای قەرەبووکردنەوەی زیانەکانی جەنگ و لێپرسینەوە لە کردەوەکانی ڕووسیا دەکات ئامانجەکانی سەرکردەکانی ئەوروپا سەرکردە ئەوروپییەکان، ئامانجیان لە پشتگیریکردنی ئۆکرانیا، هاوسەنگیی هێزە لەگەڵ سەقامگیری ناوچەکە: - گەرەنتی ئاسایش: گەرەنتی بەهێز و بۆ بەرگریکردن لە ئۆکرانیا، تەنانەت لە دەرەوەی ناتۆش. - نەگۆڕینی سنوورەکان و خاک: هەڵوێستی پتەو لە دژی گۆڕانکارییەکانی خاک لە ڕێگەی دەستدرێژی سەربازییەوە - بەرەی یەکگرتوو: پێشکەشکردنی هەڵوێستێکی هەماهەنگ لەگەڵ ئۆکرانیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڵوێستی هێرشبەرانە و دەستدرێژیکارانەی ڕووسیا. - پەسەندکردنی ئاگربەست: زۆرێک لە سەرکردەکانی ئەوروپا هێشتا لەگەڵ ئاگربەستدان پێش دانوستانەکانی ئاشتی. -بەردەوامی گەمارۆکان: بەردەوامیی سزاکان و گوشارەکان لەسەر ڕوسیا تا کۆتایی هاتنی تەواوەتی جەنگەکە. ئەوەی لە ئاماژەکانی کۆبوونەوەکانەوە تا ئێستا دەرکەوتووە کە هەندێک لە شیکەرەوەکان باسیان کردووە. ئەوەیە: بەشێکی زۆر لە داواکارییەکانی پوتین جێبەجێدەکرێن و کەمترین داواکاریی زیلینسکیی و سەرکردە ئەوروپییەکان جێبەجێدەکرێن.  کۆبوونەوەی پوتین و زیلینسکی بە ئامادەبوونی ترەمپ لە ئایندەیەکی نزیکدا ڕێڕەوی جەنگ و ئاشتیی دیاریدەکات و هەروەها پێگەی هەردوو دەوڵەتەکە لە نێو هاوکێشە جیهانییەکانی هێز و دیپلۆماسییەت بە تایبەت لە پەیوەند بە ئەوروپاوە دیاریدەکات.

خەبات کوردە کە زۆر لە کەشوهەوای سیاسیی و سەربازییانەی ئێستای سوریا دەکوڵیتەوە و لێی وردەبیتەوە، دەگەیتە ئەو بڕوایەی کە وەزیری دەرەوەی تورکیا، هاکان فیدان و ئیبڕاهیم کاڵنی سەرۆکی دەزگا جاسوسیەکەی میتی تورکیا حاکمی فیعلی دیمەشقن و ئەحمە شەرع و دارو دەستەکەشی لە بوکەڵەیەک زیاتر نین، بە دەستی ئەو دوو بەرپرسە باڵایەی تورکیاوە . هەر لە شەڕ و ئاڵۆزیەکانی دەوروبەری بەنداوی تشرین و پردی قەرەقۆزاق کە زیاتر لە چوار مانگی خایاند بەرامبەر بە هێزەکانی هەسەدە، کە لە دوای ڕوخانی ڕژێمەکەی ئەسەدەوە سەریهەڵدا بۆ زیاتر لە چوار مانگ. تورکیا گروپە چەتەکانی خۆی لە هەمزات و عەمشات و سوڵتان موراد و چەندین ناوی تریش زیاتر نەیتوانی ئەو گروپانە بەشداری پێبکات کە لە ژێر ناوی هاوپەیمانی هەتەشە و بەرەی نوسرەدا بوون . لە کۆمەڵکوژی عەلەوییەکانی سەر کەناراوەکانی سوریا کە بە ناو ژمارەیان لە دوو هەزار عەلەوی کوژراو تێپەڕی کرد، تا ئێستاش دەستی تاوان بۆ هەمان ئەو گروپانە درێژ دەکرێت کە ئەو قەتلوعامەیان ئەنجام داوە . لە پەلامارە خوێناویەکەی سوەیدای دروز نشینیشدا کە بەدەوییە گەڕۆکەکانی بادیەی شامی تێدا تاوانبار کرا، لە ڕاستیدا هەمان ئەو گروپانە بوون و بە پاسی گەشتوگوزاری تورکی و بارهەڵگرە ساردکەرەوەکان گواسترانەوە و کێیان دەستگیر کردبا درێغیان نەدەکرد لە کوشتنیدا. تا ئێستا ژمارەیان لە ١٦٠٠ کەس تێپەڕی کردوە . ئێستا لە داخی ئەوەی کە هێزەکانی هەسەدە ملکەچی ڕادەستکردنی چەکەکانیان بە دیمەشق نابن و لە گەڵیان ڕێکناکەون هاکان فیدانی سەرۆکە شاراوەکەی سوریا و هاوکارە جاسوسەکەی ئیبراهیم کاڵن دەیانەوێ بە ناوی عەشایەرە عەڕەبەکانی بادیەی شام لە هەر دوو شاری دێرزور و ڕەققە بە پارەیەکی زۆر فریویان بدەن و لە کاتی پەلاماردانی هێزەکانی دیمەشق لە هەسەدە یاخی ببن و هەر دوو شارەکە ڕادەستی مرۆڤ کوژەکانی حەمزات و عەمشات بکرێ و لەناوەڕاستی ئەو دوو شارەشدا قەسابخانەیەک ئەنجام بدەن . شایانی باسە کۆی دانیشتوانی ئەو دوو شارە گەورەیە عەڕەبی سوننەن و کەمێک کورد و مەسیحیشی تێدا هەیە . لە هەمووشی گرنگتر زۆربەی ئەو عەڕەبانەی کە لە ناو ڕیزەکانی هەسەدەش دایە خەڵکی ئەو ناوچانەن . ئێستا هەواڵەکان وا ڕادەگەیەنن کە دیمەشق لە ئامادەکاری دایە لە ناوچەی تەدموری نزیک لە شاری دێرزور هێزێکی پڕ چەکی پەنجا هەزار سەربازی کۆبکاتەوە و بە پاڵپشتی عەشایەرەکان پەلاماری هێزەکانی هەسەدە لەو دوو شارەوە بدات . بەو مەرجەی کە تورکیا بتوانێ گەرەنتی لە هێزەکانی هاوپەیمانان بە سەرۆکایەتی جەنەڕاڵەکانی ئەمەریکا و سوپای ئیسڕائیل بە دەست بهێنێ کە لە کاتی هێرشەکەدا هاریکاری هێزەکانی هەسەدە نەکەن لە ئاسمانەوە . بۆ ئەو مەبەستەش دوای بڵاوبونەوەی هەواڵی ئەو هێرشانە، دیارە هێزەکانی هەسەدە لە دەست پێشخەرییدان و هەر لە ئێستاوە هێزێکی بەرگری گەورە ڕۆژانە دەهێننە ئەو ناوچەیە و خۆیان زیاتر قایم دەکەن. لە بەرامبەریشدا هێزەکانی هاوپەیمانان بۆ هەمان مەبەست هەر لە ئێستاوە چەندەها تۆپی دورهاوێژی مەیدانی و ساڕوخی دژە تانکی ئەمەریکیان لە نوێترین کردەیاندا پێشکەشی هێزەکانی هەسەدە کرد . لە هەمووشی گرنگتر ئەوەیە کە ئەمەریکیەکان بە یاوەری مەزڵوم عەبدی لە شاری ڕەققە کۆنفڕانسێکیان لە گەڵ ئەو سەرۆک عەشیرەتە عەڕەبانە گرێدا کە لەو دوو پارێزگایە دان و لە ژێر سێبەری هەسەدە بە ئارامی ژیان دەکەن . دەکرێ بڵێین لەو کۆنگرەیەدا ئەمەریکیەکان ویستویانە بە تەواوی سەرۆک عەشیرەتەکان بڵێن: تکایە  دانیشن و ڕێگە مەدەن تورک هەڵتان بخەڵەتێنن . دوا خاڵیش کە نابێ لە بیری بکەین دوو لێدوانی زۆر گرنگی ئەمەریکیەکانە کە وەکو شاخێک دەردەکەون کە هەسەدە پاڵی پێداون ، یەکەمیان لێدوانەکەی بنتاگۆنە کە دەڵێ : هێزەکانی هەسەدە لە ناوچەکە قەڵغانی ئەمنی قەومی سەربازانی ئەمەریکان لە ناوچەکە و قەتیش ناتوانین دەستبەرداریان بین . تا کۆتایش بەرگریان لێدەکەین . دوەمیشیان لێدوانەکەی بەرپرسی سەربازی باڵای ئەمەریکیەکانە لە سوریا کە دەڵێ : کەس چاوەڕێی ئەوە نەکات هەر کاتێ هێرش بکرێتە سەر هێزەکانی هەسەدە ئێمەش دەستە وەستان دانیشین و بەرگریان لێنەکەین .! ئەو دوو لێدوانە پاڵپشتیە گەورە سەربازیەی ئەمەریکا بۆ هێزەکانی هەسەدە دوور نیە خەیاڵی پەلامارەکانی هاکان فیدان پوچەڵ نەکاتەوە و توانای ئەوەیان نەمێنێ کە پەلامارەکە بە ئەنجام بگات و نەتوانن ئەو ژمارە زۆرە چەکدارە لەو ناوچەیە کۆبکەنەوە .! یان تورکیا دەیەوێ زۆرترین ژمارەی ئەو گروپە توندڕەوە ئیسلامیە سوننە مەزهەبانە لەو ڕێگایەوە بە کوشت بدات و لە دواییدا کۆمەڵێ پلەداری سەربازی جیا بووەوەی کە ساڵانی پێشوو لە سوپاکەی بەشار ئەسەد جیاببونەوە هەڵگەڕانەوەیەکی سەربازیی واتا کودەتایان لە دیمەشق پێ ئەنجام بدات و توندڕەوەکانی بەرەی نوسرەی سەر بە شەڕع لە دەسەڵات لاببات .! ئەوەش پلانێکە کە تورکیا ماوەیەکە دەیەوێ پێشانی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بدات کە تازە ئەو گروپە توندەڕەوانە توانای بەڕێوەبردنی سوریایان نەماوە و دەمانەوێ لە داهاتودا سوریا دوور بخەینەوە لە دابەش بوون و پارچە پارچە بوون

نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ماوەیەکە دوو زاراوەی جیاواز لە نێو شیکارییە جیۆپۆلەتیکیی و بازرگانییەکان، کە زۆر بەکاردەهێنرێن و مانای جیاواز و لێکدانەوەی جیاوازیان بۆ دەکرێت لە ڕوانگەی بەرژەوەندیی هێزە ناکۆک و جیاوازەکانی ناوچەکە و جیهانەوە، هەردوو چەمکی ڕێڕەوی زەنگێزور و ڕێڕەوی داودن.  هەرچەندە دوو ڕێڕەوەکە لە دوو ناوچەی جیاواز و پەیوەندیدار بە دوو کۆمەڵە وڵاتی جیاوازەوەن بەڵام پەیوەندیی و ڕەهەندی هاوبەشیان هەیە کە ئەم ڕاپۆرتە ئەو دوو زاراوەیە یان ئەو دوو ڕێڕەوە دەکات بە بابەتی ڕوونکردنەوە و قسەلێکردن. کە ئەوانیش کۆردیدۆر یان ڕێڕەوی داود و زەنگێزورن.  با سەرەتا لە ڕێڕەوی داودەوە دەستپێبکەین: کۆریدۆری داود یان ڕێڕەوی داود جییە؟ ڕێڕەوی داود ڕێڕەوێکی جیۆپۆلەتیکی پێشنیارکراوە لەلایەن ئیسرائیلەوە کە ئیسرائیل بە ناوچەکانی سوریا و عێراقەوە دەبەستێتەوە- ڕێرەوەکە لە بەرزاییەکانی جۆلانەوە بە باشووری سوریا و ناوچەی تەنەفدا تێپەڕ دەبێت، تا دەگاتە بەشەکانی ڕۆژئاوای عێراق و هەرێمی کوردستانی عێراق ئەم ڕێڕەوە ڕەهەندی جیاوازی ستراتیژی هەیە، لە ڕەهەندە بازرگانییەکەیەوە بۆ ئاسایش و سەربازیی و تەنانەت هاوپەیمانێتیی و هەواڵگرییش، بەڵام تاوەکو ئێستا نەبووەتە بابەتێکی فەرمی لە پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی ووڵاتانی پەیوەندیدار و ناوچەکەدا. وڵاتان و ناوچە پەیوەندیدارەکان بە ڕێڕەوەکەوە ئەمانەن: - ئیسرائیل، کە دامەزرێنەرەکەیە. - پارێزگاکانی دەرعا و سوێدا لە باشووری سوریا - تەنەف لە سێکوچکەی سەرسنووریی سوریا و ئەردەن و عێراق. - هەردوو پارێزگای سوننە نشینی ئەنبار و نەینەوا لە عێراق. - هەرێمی کوردستانی عێراق.   بەشێوازێکی ناراستەوخۆ و نیمچە فەرمی پێشوازی لە دامەزراندنی ڕێڕەوەکە کراوە لەلایەن هەندێک لە دەوڵەتانی کەنداو و هەندێک لە پێکهاتەکانی سوریا وەکو دروزەکان و کوردەکان و دواتریش دەسەڵاتداران لە هەرێمی کوردستانی عێراق. ناکۆکی و نیگەرانییەکان: -  ئەم کۆریدۆرە وەک پێشێلکردن و تێکدانی سەروەری سوریا و عێراق لێکدەدرێتەوە و بە پێچەوانەی یەکپارچەیی خاکی ئەو دەوڵەتانە دادەنرێت.  -  دیدگای ستراتیژیی ناوچەیی ئیسرائیل بەرجەستە دەکات کە هەندێک لە شرۆڤەکاران پەیوەستی دەکەن بە دەستەواژەی "ئیسرائیلی گەورە" یان دەستەواژەی "نیل تا فورات"ی ئینجیلی. سوود و بەرژەوەندییەکان: -  دەستڕاگەیشتنێکی ستراتیژی قووڵتر و فراوانتری لۆجستیکی بە ئیسرائیل دەبەخشێت لە ناوچەکەدا کە بە تایبەت وەکو هەڕەشەیەک لەسەر ئێران لێکدەدرێتەوە.  -  جووڵەی وشکانی سەربازیی و پشتیوانی هەواڵگریی بەبێ بەربەست بۆ ئیسرائیل دابین دەکات. -  دەتوانێت نەوتی ناوچە کوردییەکان بە هێڵی بۆری نەوتی بگەیەنێت بە بەندەرەکانی ئیسرائیل.  ئێستا باس لە کۆریدۆر یان ڕێڕەوی زەنگێزور دەکەین: کۆریدۆری زەنگێزور یان ڕێڕەوی زەنگێزور چییە؟ ڕێگایەکی گواستنەوەی بەپڕۆژەکراوی ناوچەی سیونیکی  ئەرمینیایە، کە ناوە مێژوویی و کۆنەکەی بریتییە لە زەنگێزور، کە زەوی وڵاتی ئازەربایجان بەشێکی سەرەکیی ڕێڕەوەکەی پێدا تێپەڕ دەبێت و  بە ناوچەی نەخچیڤانەوەی دەبەستێتەوە کە بەشێکی ڕێڕەوەکە بە خاکی ئەرمینیادا تێپەڕ دەبێت. ڕێڕەوەکە بە تریپپ TRIPP ناودەبرێت کە بە واتای ڕێڕەوی ترەمپ بۆ ئاشتیی و گەشانەوەی نێودەوڵەتی. ڕێڕەوەکە نیگەرانیی ئێرانی لێکەوتووەتەوە بەو هۆیەی دەبێتە گەمارۆدان و لەقاڵبدانی لە باکوری وڵاتەکەیەوە و کۆنترۆڵی ئەمریکا بەسەر ئەو ناوچەیەدا. ئازەربایجان و تورکیا ڕەزامەند و سوودمەندی  ڕێڕەوەکەن. هەروەها ڕێڕەوەکە کۆنترۆڵی هەمەلایەنەی ئەمریکا بەسەر ناوچەکە و دەستڕاگەیشتنی بە ئاسیای ناوەند دەستەبەر دەکات. لەلایەکیترەوە هێز و تواناکانی ڕوسیا لەو ناوچەیە سنووردار و لاواز دەکات.  لە ڕێگەی ڕێککەوتنی ئەم دواییەی TRIPP، مافە تایبەتەکانی گەشەپێدان بۆ ماوەی 99 ساڵ پێگە و کاریگەری لە باشووری قەوقاز پێشکەش دەکەن. سەروەری ئەرمەنستان بەپێی یاسا دەپارێزێت بەڵام کۆنترۆڵی دەگوازێتەوە بۆ بەرژەوەندییە بازرگانییەکانی ئەمریکا. پەیوەندی نێوان دوو کۆریدۆرەکە و ڕەهەندە هاوبەشەکانیان هەرچەندە لە ڕووی جوگرافییەوە جیاوازن، بەڵام هەردوو ڕێڕەوەکە لە دەوری یەک ئامانجی ستراتیژیدا کۆدەبنەوە: کە بە نزیکەیی گەمارۆدانی ئێران و دووبارە داڕشتنەوەی پەیوەندییە ناوچەیی و جیهانییەکانن. ڕێڕەوی داود دەبێتە هێڵی بەربەست لەبەردەم ئێراندا بە دەستڕاگەیشتنی ناوچەکانی شام هەروەها دەرفەتپێدان بە ئیسرائیل بۆ بونیادنانی پێگەیەکی ستراتیژیی لە سوریا و عێراق.  ڕێڕەوی زەنگێزور ڕێگاکانی ترانزێتی باکووری ئێران دەبڕێت و ڕێڕەوی داودیش لە خۆرئاواوە ڕێگە بەسەر ئێراندا دادەخات. هیچ کام لەم دوو کۆریدۆرە تەنیا بازرگانی نین بەڵکو ڕێکخستنە جیۆپۆلەتیکییەکان پێناسە دەکەنەوە، هەژموونی سەربازیی و هەواڵگریی بۆ ئیسرائیل و ئەمریکا وەکو دوو هاوپەیمانی هەمیشەیی دەهێننە ئاراوە. ئەنجام هەردوو کۆریدۆرەکە ڕەنگدانەوەی دیزاینکردنەوەی جیۆپۆلەتیکی نوێی ڕێگاکانن کە نەک تەنها لە نێوان شوێنەکاندا و بە ڕەهەندی بازرگانیی بەڵکو بەڕووی هەژموون و  داینامیکییەتی دەسەڵاتدا کراوە دەبن. ڕێڕەوی داود کە بە هێمنی لە ناوچە جێناکۆکەکان و نائارامەکاندا پەرەدەستێنێت، خزمەت بە باڵادەستیی سەربازیی و وزەی ئیسرائیل-ڕۆژئاوا دەکات. ڕێڕەوی زەنگێزور، کە ئێستا لە ژێر چاودێری بازرگانی ئەمریکادا کراوە بە فەرمیی، ئازەربایجان و تورکیا بەیەکەوە دەبەستێتەوە، لە هەمان کاتدا دەستی ئێران و ڕووسیا لە قەفقازدا کورت دەکاتەوە.  واتا ئەم دوو کۆریدۆرە، پێکەوە، نەخشەی بازرگانی نوێ و هەڵوێستی سیاسیی، سەربازیی و هەواڵگریی نوێ دادەڕێژن

سەرچاوە: میدیای په‌نجه‌ره‌ چارەنووسی کورد لە سوریا، لە قۆناغێکی هەستیار و پڕ لە مەترسیدایە. هاوکات لەگەڵ ئاڵۆزییەکانی دیمەنی سیاسیی ناوخۆیی و گۆڕانکارییە چاوەڕوانکراوەکان لە دەسەڵاتی دیمەشق، کورد خۆی لەنێو گەمەیەکی ئاڵۆزی بەرژەوەندییەکانی هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکاندا دەبینێتەوە. هەرچەندە ئەم دۆخە پڕە لە هەڕەشە، بەڵام هاوکات دەرفەتی ئەوەی بۆ ڕەخساندووە کە ببێتە یاریزانێکی سەرەکی کە هیچ لایەنێک ناتوانێت بە ئاسانی فەرامۆشی بکات. ململانێی تورکیا، ئیسرائیل و کەنداو: سێگۆشەی بەرژەوەندییە دژبەیەکەکان گۆڕەپانی سوریا بووەتە شانۆی ململانێیەکی قووڵی نێوان تورکیا و ئیسرائیل، کە هەریەکەیان دیدگایەکی تەواو جیاوازیان بۆ داهاتووی ئەو وڵاتە هەیە. تورکیا، کە خاوەنی درێژترین سنوورە لەگەڵ سوریادا، بوونی هەر قەوارەیەکی کوردیی خۆبەڕێوەبەر و چەکدار لە باشووری سنوورەکانی بە "هێڵی سوور" و هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی دەزانێت. ئەنقەرە بەردەوام ترسی لەوە هەبووە کە ئەزموونی ڕۆژئاوای کوردستان ببێتە ئیلهامبەخش بۆ کوردەکانی باکوور و پێگەی پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK) بەهێز بکات. لەم ڕوانگەیەوە، تورکیا پاڵپشتی لە دروستبوونی حکومەتێکی ناوەندیی سوننەی بەهێز لە دیمەشق دەکات، کە بتوانێت کۆنترۆڵی تەواوی خاکەکەی بکاتەوە و کۆتایی بە دەسەڵاتی کورد بهێنێت. لەم هەوڵەیدا، وڵاتانی کەنداو، بەتایبەت سعودیە و قەتەر، هاوڕان لەگەڵیدا و پشتیوانی لەو هێزە عەرەبییە عەشایەرییانە دەکەن کە دژایەتیی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) دەکەن و کار بۆ دەرکردنیان لە ناوچە عەرەبنشینەکانی وەک دێرەزوور و ڕەققە دەکەن. لەسەنگەری بەرامبەردا، ئیسرائیل بە تەواوی پێچەوانەی تورکیا بیردەکاتەوە. لە دیدی تەلئەبیبەوە، دروستبوونی حکومەتێکی ناوەندیی بەهێز و یەکگرتوو لە سوریا، بەتایبەت ئەگەر بکەوێتە ژێر هەژموونی ئیسلامیی سوننە یان بمێنێتەوە لە بەرەی ئێراندا، مەترسییەکی ستراتیژیی گەورەیە. ئیسرائیل شەڕ لەسەر کورد ناکات، به‌ڵكو سوریایەکی بەهێزی ناوێت. ئیسرائیل سوریایەکی لاواز و پارچەپارچەکراوی پێ باشترە. هەر بۆیە، بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ پاڵپشتیی لە مانەوەی هێزە لۆکاڵییەکانی وەک درووزەکان لە باشوور دەکات و نایەوێت هێزە ئیسلامییەکان بگەنە سنوورەکانی. لێرەدایە کە بەرژەوەندیی کورد و ئیسرائیل، بەبێ ئەوەی هاوپەیمانییەکی ڕاستەوخۆ لە ئارادا بێت، یەکدەگرێتەوە. وەک دکتۆر سەردار عەزیز، لێکۆڵەری نێودەوڵەتی، ئاماژەی پێدەدات: "ئیسرائیل شەڕ لەسەر کورد ناکات و کێشەی ئەو ئەوە نییە باوەڕی بە دۆزی کورد هەبێت، بەڵکو مەسەلەکە ئەوەیە سوریایەکی بەهێزی ناوێت و کورد گەر مافی هەبێت، لە بەرژەوەندیی ئەودایە." فەرەنسا و پارێزگاریکردن لە پێگەی مێژوویی فەرەنسا، کە دوای جەنگی جیهانیی یەکەم و ڕێککەوتننامەی سایکس-پیکۆ وەک "دروستکەری" سوریای مۆدێرن سەیر دەکرێت، نایەوێت بە ئاسانی دەستبەرداری پێگە و نفوزی مێژوویی خۆی لەو وڵاتە ببێت. پاریس هەست دەکات کە لە گۆڕەپانی سوریا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا خەریکە پەراوێز دەخرێت، بۆیە هەوڵ دەدات لە ڕێگەی دوو کارتی گرنگەوە لە گەمەکەدا بمێنێتەوە: کورد لە سوریا و مەسیحییەکان لە لوبنان. پەیوەندییەکانی فەرەنسا لەگەڵ هەسەدە و باڵی سیاسییەکەی (مەسەدە) لە ئاستێکی باشدایە. پاریس چەندین جار میوانداریی شاندە کوردییەکانی کردووە و هەوڵی داوە ڕۆڵی نێوەندگیری لەنێوان کورد و لایەنەکانی دیکەدا ببینێت. هەوڵی سازکردنی کۆبوونەوە لەنێوان نوێنەرانی کورد و حکومەتی سوریا لە پاریس، کە بەهۆی فشاری توندی تورکیاوە شکستی هێنا، باشترین بەڵگەی ئەم ڕۆڵەیە. تورکیا نەک هەر لەبەرئەوەی بانگهێشت نەکرابوو دژی کۆبوونەوەکە وەستایەوە، بەڵکو لەوەش دڵنیا بوو کە فەرەنسا بە ئاشکرا پشتیوانی لە مافەکانی کورد دەکات. ئەمریکا و هاوپەیمانێتییەکی ناڕوون لە ساڵی 2014ـەوە، ئەمریکا وەک هاوپەیمانی سەرەکیی هەسەدە لە شەڕی دژی داعشدا دەرکەوت. ئەم هاوپەیمانییە بووە هۆی ئەوەی کورد ناوچەیەکی بەرفراوانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریای لەژێر دەستدا بێت، بەڵام سیاسەتی واشنتۆن بەرامبەر بە هاوپەیمانە کوردەکانی هەمیشە ناجێگیر و پڕ لە هەڵبەز و دابەز بووە. وه‌كو كورد هاوبەشیمان لەگەڵ ئەمریکادا هەیە و هاوکارییەکان بەردەوامن سەردەمی دۆناڵد ترەمپ، بە سیاسەتە چاوەڕواننەکراو و بازرگانییەکانییەوە، گەورەترین گورزی لە متمانەی کورد دا، کاتێک لە ساڵی 2019ـدا ڕێگەی بە تورکیا دا هێرش بکاتە سەر سەرێ کانی و گرێ سپی. هەرچەندە ئیدارەی ئێستای ئەمریکا تا ڕادەیەک سیاسەتێکی جێگیرتری هەیە، بەڵام هێشتا ستراتیژێکی ڕوونی بۆ داهاتووی کورد و چارەسەری سیاسی لە سوریا نییە. واشنتۆن لەنێوان ڕازیکردنی تورکیای هاوپەیمانی لە ناتۆ و پاراستنی هەسەدە وەک هێزێکی کاریگەر بۆ ڕێگریکردن لە سەرهەڵدانەوەی داعش و بەرەنگاربوونەوەی نفوزی ئێراندا، بەسەر دوو بەرەدا دابەش بووە. ساڵح موسلیم، سەرکردەی دیاری کورد لە سوریا، له ‌لێدوانێكیدا پێش دوو ڕۆژ بۆ په‌نجه‌ره‌، جەخت لەوە دەکاتەوە کە: "هاوبەشیمان لەگەڵ ئەمریکادا هەیە و هاوکارییەکان بەردەوامن،" بەڵام هاوکات ئاماژە بەوەش دەکات کە "ئامادەن بۆ هەموو ئەگەر و پێشهاتێک،" کە ئەمەش ره‌نگه‌ نیشانەی ئەوە بێت كه‌ کورد ناتوانێت بە تەواوی پشت بە بەڵێنەکانی ئەمریکا ببەستێت. ڕوسیا و گەمەی مانەوە ڕوسیا کە گەورەترین پاڵپشتی ڕژێمی ئەسەد بوو و بگره‌ له‌ دواى 2012ـدا ڕۆڵی یەکلاکەرەوەی لە مانەوەیدا گێڕا، ئێستا بە شێوازێکی پراگماتیانە مامەڵە لەگەڵ دۆخە نوێیەکەدا دەکات.  مۆسکۆ دەزانێت کە بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی لە سوریا گرنگترن لە مانەوەی تاکە کەسێک. ئامانجی سەرەکیی ڕوسیا پاراستنی دوو بنکە سەربازییە گرنگەکەیەتی لەسەر دەریای ناوەڕاست: بنکەی دەریایی تەرتوس و بنکەی ئاسمانیی حمێمیم. قەرزێکی زۆری سوریا لەسەر ڕوسیایە و ده‌ستبه‌رداربوونى ئاسان نییه‌ هەر حکومەتێکی نوێ لە دیمەشق بێتە سەرکار، ناتوانێت بە ئاسانی ڕوسیا فەرامۆش بکات، چونکە چەندین کارتی فشاری بەدەستەوەیە: ڤیتۆی ئەنجومەنی ئاسایش: ڕوسیا دەتوانێت ڕێگر بێت لە دەرکردنی هەر بڕیارێکی نێودەوڵەتی دژی سوریا. پڕچەککردن: زۆربەی سیستمی سەربازیی سوپای سوریا ڕوسییە و پێویستی بە چاککردنەوە و ڕاهێنانی ڕوسی هەیە. قەرز و ئابووری: قەرزێکی زۆری سوریا لەسەر ڕوسیایە و پاڵپشتێكى زۆری ئه‌و وڵاته‌ بووه‌ به‌ درێژایی ده‌یان ساڵ، بۆیه‌ ده‌ستلێبه‌ردانى ڕه‌نگه‌ هه‌روا ئاسان نه‌بێت. ئاڵنگاریی و ئاسۆ کورد لە سوریا لەبەردەم هەستیارترین وەرچەرخانی مێژوویی خۆیدایە. لە لایەکەوە لەژێر هەڕەشەی بەردەوامی تورکیا و سیاسەتی ناڕوونی ئەمریکادایە. لە لایەکی دیکەشەوە دژایەتیی ئیسرائیل بۆ سوریایەکی بەهێز و هەوڵەکانی فەرەنسا بۆ مانەوە لە گۆڕەپانەکە و سیاسەتی پراگماتیانەی ڕوسیا، دەرفەتی مانۆڕی سیاسی بۆ کورد ڕەخساندووە. سەرکەوتنی کورد لەم قۆناغەدا تەنها بەند نییە بە هێزی سەربازییەوە، بەڵکو زیاتر پەیوەستە بە توانای دیپلۆماسی و خوێندنەوەی وردی هاوکێشەکان و یاریکردن لەسەر ناکۆکیی نێوان زلهێزەکان. وه‌ك هه‌میشه‌ چارەنووسی كورد لەسەر مێزی قوماری گەورەکاندایە، بەڵام جیاوازییه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ ئەمجارە کوردیش کارتی گرنگی بەدەستەوەیە.

خەبات کوردە لە ٤٦ ساڵەی دەوڵەتی ئایەتوڵڵاکانی ئێراندا قەت نەبووە ئەوەندە لەڕ و لاواز بێ . ئەوەش لە دەرەنجامی لێدان و کوشتنی پلە سەربازیەکانی حەڕەس خومەینی و سوپای پاسداران و سوپا لاوازەکەی و زاناکانیەوە سەرچاوە دەگرێ کە لە شەڕی ١٢ ڕۆژەی ئێران ئیسڕائیلدا کوژران . لەو شەڕەدا نەک هەر زەرەری مادی بەڵکو مەعنەویشی لە دەستداوە بەڕێژەیەک کۆمەڵێ دەم و چاو خەریکە دێنە پێشەوە ، لاواز و نەزان و بێ شەخسیات لە هەموو بوارەکانی سەربازی و سیاسی و بازرگانیدا خەریکە ووڵات بەرەو داڕوخانێکی بەرچاوی لە سەرەخۆ لە وڵاتەکەیان ڕوودەدا . سەردەمانێک ڕەفسەنجانی لە جێی عەلی لاریجانی بوو ، خامەنەئیشی خستبوە ژێر باڵی خۆیەوە ، لاتان سەیر نەبوو کاتێ لاریجانی گەیشتە بەیروت چۆن تەواوی ئەندامانی حیزبەکان و کاربەدەستە باڵاکانی لوبنان شەرمەزاریان کرد، لاریجانی لە شەرمان جوڵەی پێنەکرا و لە بەرچاوی ئەو، لوبنانیەکان یاسای چەکداماڵینی ئەندامانی حیزبوللایان تێپەڕاند . ئێستا لە عێڕاقیش هەرایەکی گەورە دروست بووە کە لاریجانی و سودانی ڕێککەتنی ئەمنیان تازە کردۆتەوە، لە ترسی ئەمەریکا خێرا بەغدا هاتۆتە دەنگ و دەڵێ ئەو ڕێککەوتنە دەربارەی چەکداماڵینی هێزە کوردیەکانی ئێران بووە و پێش شەڕەکە ئامادە کراوە و تازە ئیمزای لە سەر کرا . مەسعود پزیشکیان بەدبەخترین سەرۆکی ٤٦ ساڵەی کۆماری ئیسلامی ئێران خەریکە دادەڕزێ و توشی چەندین نەخۆشی بەدەنی دەبێ لە تاوی ئەو نالەباریەی کە بەرۆکی وڵاتەکەی گرتووە و ڕۆژانە بە بەرچاوی میدیاکانەوە دەگریا بۆ برسیەتی گەلەکەی و بێ پارەیی و بێ ئاوی . بەجۆرێ دادەبەزێتە سەر ئایەتوڵڵاکان خەریکە شەڕەفیان لە تورەگەی دەکا . لە سەرپۆشی ژنانەوە هەتا دەگاتە بەرزترین پلە و پۆستی عەمامە بەسەرەکان لە ناو تەواوی فەرمانگەکانی حکومەتدا. چ جای دەست تێوەردانی جەنەڕاڵەکانی سوپا و پاسدارانیش، بە ئاشکرا لە بنی دەهۆڵەکەی دەدا . ئێرانی ئێستا وا داڕماوە خەریکە مۆم ئاسا لە جێی خۆی دەتوێتەوە و بەرپرسانیش هیچ دەسەڵاتێکیان نیە بۆ چارەسەر کردنیشی، زۆر بە دووریشی مەزانن کە ڕۆژێ بینیتان ئەندامە ئاوارەکانی موچاهدین خەلق و پاشماوەکانی کوڕەکەی شا و تەواوی ئەندامانی حیزبە کوردوستانی و بلوچەکانیش بچنە ناو خیابانە چۆڵەکانی تاران خۆپێشاندان بکەن پڕ بە دەمی خۆیان لە جیاتی مەرگ بەر ئیسڕائیل بڵێن مەرگ بەر خامەنەئی و کەسیش ئاوڕیان لێنەداتەوە . ئاخر ژیان ئاوایە ئەزیزم کاتێ سەرۆک دەبینی توانای دابینکردنی ئاوی نیە بۆ گەلەکەی و دەستوپێ سپیە بەرامبەری. بەڵێ کاتێ دەوڵەتێک خاوەنی چەندین سەرۆک بوو و خەڵکیش سەرلێشێواو و سەرگەردان دەسوڕێتەوە و لێی تێکدەچێ گوێ بۆ کامیان بگرێ و بە قسەی کامیان بکات . بەڵێ کاتێ سەرۆک دێتە بەردەمی میدیاکان و باسی دانوستان دەکات و دەڵێ نابێ بترسین و ئەمڕۆ یا سبەی هەر دەبێ ڕێگای دانوستان بگرینە بەر. ئەوە نیشانەی ئەوەیە کە سەرۆکی زۆر لەو سەرۆکە لەڕ و لاواز و بێدەسەڵاتە گەورەتر هەیە و لە ژورە تاریکەکان یان لە ژێر زەمینە قوڵ و تاریکەکان حوکم دەکات و ئێرانێکی داڕوخاو بەڕێوە دەبات  خۆ ئێستا لە ناکاو جاڕدانی مردنی خامەنەئی ڕابگەیەندرێ ، لە تەواوی ئێران دەوایەک نادۆزیتەوە کە حکومەت شەو ڕۆژێک بە پێوە ڕاوەستێ و دەوڵەتداری بکات. تەواوی ئێران یا دەبێ لە سەر سەر بگەڕێن یان دەبێ کوێر ئاسا دەوڵەت بەڕێوە ببەن، چونکە نە سەرکردەیەکی سەربازی بە توانای ماوە، نا زانایەکی بیر تیژی ماوە. ئەوەی کە ماوە خوا خوایەتی دوو تومەنی بە دۆلار دەستبکەوێ بۆی بقوچێنێ . ئەو ساڵ لە چل ڕۆژەی ئیمام حوسەین دا، کەمترین زیارەتکاری ئێرانی گەیشتونەتە نەجەف و کەربەلا لە چاو ساڵانی پێشوو بەومەرجەی یەک تومەنیش لە گیرفانیان نایەتە دەرێ. هەر لە سەر سنورەکانەوە تا ئەو چرکەیەی کە دەگەڕێنەوە پارەی دیاری کڕینیشیان بۆ دابین دەکەن. ئینجا بۆ چەند ساتێک لە گەڵ شین و قوڕ پێوان دڵیان پڕ بووە و هاواریان لێهەستاوە و بە یەکەوە هاواریان کردوە مەرگ بەر ئەمەریکا، مەرگ بەر ئیسڕائیل و ئاڵای کۆماری پەت و سێدارەیان بەرز کردۆتەوە ، هەر خێرا پۆلیس پێچاویاننەوە و پێیان ڕاگەیاندون کە دەمی خۆیان داخەن خێرتان دەگا با نێوماڵی ئێمەش کاول نەبێ. ئەو پاڕانەوە یەکەم جارە ڕووبدا و نابێ زۆر بە سادەیی وەربگیرێ چونکە هەموو چرکەیەک دەیان هەزار چەکداری شیعە مەزهەب لە حاڵەتی ترس و تۆقان دان و چاک دەزانن ئەمڕۆ یا سبەی ئەگەر چەکەکانیان دانەنێن دوچاری کوشتن دەبنەوە و کلیلەکەی بە هەشتیان لە ملی دەکەن .

خەبات کوردە بە پێی ئەوەی ئەرمینیا لە ڕۆژئاواوە دەوڵەتی ئازەربایجانی کردوە بە دوو پارچە و لە کۆندا تەواوی خاکی ئەو دوو دەوڵەتە کورد نشین بوون بە پێویستمان زانی کوردانی خۆشمان زانیاری زیاتریان هەبێ لە سەر ئەو ڕێککەوتنەی کە هەفتەی پێشوو لە واشنتۆن بە نێوەندگیری دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمەریکا و سەرۆکی ئەو دوو دەوڵەتە باوەشیان بە یەکدا کرد و ناخۆشی ٣٥ ساڵەی خۆیان کۆتایی پێهێنا . بەڵێ ئەو دوو دەوڵەتە لە ئێستا بەدواوە پارێزراوی ئەمەریکیەکانن و لە ڕێی ڕێککەوتنێکەوە لەمەو بەدوا ئەمەریکیەکان پارێزگاری ( ڕێڕەوی بازرگانی زەنگەزور ) ئەو ڕێگایە دەکەن بۆ ماوەی سەدەیەک ، دوور دەخرێنەوە لە ژێر چەپۆکی ڕوسیا و تورکیادا .  کردنەوەی ڕێگایەکی بازرگانی لە خواروی هەر دوو وڵات و هاوسنوری دەوڵەتی ئێران بە درێژی ٤٥ کیلۆمەتر ، هەر دوو پارچەکەی ئازەربایجان بە یەک دەگەیەنێتەوە و بوژانەوەیەکی ئابوری بەرچاو بە هەر دوو وڵات دەگەیەنێ و بە سەرکەوتن و دەستکەوتێکی بە هێزیش بۆ ئەمەریکا دادەنرێت لە ناوچەکە . شایانی باسە و نابێ لە بیری بکەین لە ٣٥ ساڵی ڕابردوو دوو شەڕی گەورە و خوێناوی بە فیتی تورکیا لە سەر ناوچەی ( ناگۆڕنۆ قەرەباغ )ی کە نیشتیمانی یەکەم دەوڵەتی کوردی بە ناوی ( کوردوستانی سور ) بووە و زۆرینەی هەرە زۆری کورد نشین و ئازەری بوون ڕویداوە. ئەو ڕێگایەی کە باسمان کرد و کۆمپانیا ئەمەریکیەکان دروستی دەکەن و دەیپارێزن بۆ سەدەیەک پێکدێت لە ڕێگایەکی وشکایی مۆدێرنی نێودەوڵەتی و هێڵی شەمەندەفەر و بۆڕی گواستنەوەی نەوت و غازی ئازەری لە سەردەریای خەزەر ( قەزوین )وە تا ئەو ٤٥ کیلۆمەترەی کە بە ناو خاکی ئەرمینیادا گوزەر دەکات لەو شوێنەی ئەرمینیا هاوسنورە لە گەڵ ئێران و بەشی ڕۆژئاوای ئازەربایجان و تورکیا .! ڕێککەوتنەکە بۆ گرینگە .! * گەڕانەوەی ئەمەریکایە بۆ ناوچەکە بە تایبەتیش دژ بە ڕوسیا و ئێران ، * بڕینی دەستی ڕوسیا و ئێران و تورکیایە لە کاروباری هەر دوو دەوڵەتەکە بە تایبەتی و ناوچەکەش بە گشتی . * نزیکبونەوەی ئەمەریکاشە لە ئێران و دەوڵەتانی ئاسیای ناوەڕاست . بە درێژایی سنوری هەر دوو دەوڵەت لە گەڵ ئێران ، ئەمەریکا وەکو چاودێر زاڵبونی خۆی لە سەر ئێران و ناوچەکە فەرز دەکات . ناوچەکە دەبێتە هاوسنوری کوردانی ڕۆژهەڵات و باکوریش بە گشتی لە داهاتوو . کەواتە دەبێ ڕوسەکان باش بزانن کە بوونی ئەمەریکیەکان لەو دوو دەوڵەتە نزیکبونەوەیانە لە گۆڕانکاری گەورە لەناو ئەو دەوڵەتانەی کە مۆسکۆ وەکو پەرژینێنک بۆ خواروی ڕوسیا سەیریان دەکات . لە هەمووشی گرنگتر گەورەترین ترس دەدات بە تورکیا و کەم جوڵە تری دەکات و ناهێڵێ زیاتر سەرە ڕۆیی بکات و کارتەکانی لە ئاسیای ناوەڕاست دەسوتێنێ و زیاتر پەیوەستی دەکات وەکو داردەستێکی ترسنۆک و خزمەتکار بۆ ئەمەریکا لە ناوچەکە دەرکەوێ .! کەواتە دەبێ ڕوسیا و تورکیا و هەموو دەوڵەتانی جیهانیش تێبگەن ، بۆ پێش گەیشتنی تڕەمپ و پۆتین لە ئالاسکا ئەو ڕێککەوتنە کرا و ئەو پەلهاویشتنەی ئەمەریکا لەو کاتەدا چ پەیامێک بوو و بۆ لەو کاتەدا ئەو تیرە تیژەیان ئاراستەی سەر دڵی پۆتینی سەرۆکی ڕوسیا کرد . شایانی باسە دەبێ لە بیرمان نەچێ لە سەدەی بیستەم ، هەر ڕوسەکان بوون کۆماری کوردوستانی سور یان ڕوخاند و هۆکارێکی سەرەکیش بوون بۆ ڕوخانی کۆماری مهاباد و هەر لەو ناوچانەشەوە بوو لە جەنگی جیهانی یەکەم ڕووەو کوردوستانی باشوور کشان و دار و بەردیان دەسوتاند لە گەڵ خۆیاندا .

نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ئێران لە قەیرنێکی سەختدا پێنج ساڵ لەسەریەک وشکەساڵی وڵاتەکەی گەیاندووەتە ئەو قۆناغەی کە ئاسایشی ئاو هەڕەشەی جدی بکەوێتە سەر. بارانبارین بە شێوەیەکی نائومێدکەر کەمیکردووە. لە چەند مانگی ڕابردووەوە لە سەدای ٤٠ ی کۆگاکانی ئاو، بە تایبەت ئەوانەی خزمەت بە تارانی پایتەخت دەکەن، نزیکبوونەتەوە لە بەتاڵبوونەوە. هۆکارە بنەڕەتییەکان لە پشت ئەم قەیرانەوە تێکەڵەیەکی ئاڵۆز لە هۆکارە ژینگەییەکان و هۆکارە ئینسانییەکان هەیە. گۆڕانی کەشوهەوا وشکەساڵی چڕتر کردووەتەوە. لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن کە گەرمبوونی جیهانی بەهۆی مرۆڤەوە ئەگەری وشکەساڵی ئێستای ناوچەکەی تا ١٦ هێندە زیاتر کردووە. لەم نێوەندەدا، کشتوکاڵی ئێران زیاتر لە سەدا ٩٠ ی ئاوی وڵاتەکە بەکاردەهێنێت، بەشێکی زۆری بەهۆی شێوازە بەسەرچووەکانی ئاودێریی و ڕواندنی ئەو درەختانەی ئاویان زۆر پێویستە لە ناوچە وشکەکاندا لەدەستچووە. کەمبوونەوەی خێرای ئاوی ژێر زەوی، کە هەزاران بیر وشکیان کردووە، دۆخەکەی خراپتر کردووە. سیستمی خراپی بەڕێوەبردنی ئاو، دۆخەکەی قورستر کردووە. تۆڕە نافەرمیەکانی ئاو، کە ناویان لێنراوە مافیای ئاو، بەبێ چاودێری ژینگەیی، بوونەتە هۆی کەمبوونەوەی ئاو و هەروەها دۆخی ئیکۆسیستەمەکانی وەک دەریاچەی ورمێ و چەندین دەریاچەی بچووکی دەستکردیان قورستر کردووە.  دەرکەوتنی دەرئەنجامە کارەستبارەکان کەم ئاویی کاریگەرییەکانی بەرفراوانن. تاران ڕووبەڕووی سیناریۆی سەختی پێشکەشکردنی ئاو دەبێتەوە. حکومەت بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی ئاو و کارەبا پشووی فەرمی ڕاگەیاند، داواش لە هاووڵاتیان دەکات بە ڕێژەی لە سەدا ٢٠ بەکارهێنان کەم بکەنەوە، چونکە بەنداوەکان گەیشتوونەتە نزیک نزمترین ئاستی ئاو کە لە مێژوودا وێنەی نەبووە.  قەیرانەکە تەنها لە شارەکان نییە، بەڵکو لە شارۆچکە و گوندەکانیشە. واتا دانیشتوانی شار و گوندەکان بە هەمان شێوە زیانیان پێدەگات. زیانەکان لەسەر هەموو ئاستەکانن، زیانە کشتوکاڵییەکان، ئسایشی خۆراک لە ژێر هەڕەشەدا، کۆچی ناچاریی لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکیتر یان لە گوندەوە بۆ شار و بە پێچەوانەشەوە. تەنانەت پێشنیار هەیە بۆ گواستنەوەی پایتەخت بەهۆی بارودۆخی سەختی کەمئاویی شارەکەوە. چاودێران پێشبینی دەکەن ئەم قەیرانە کاریگەریی هەبێت لەسەر ناڕەزایەتییەکان، بە تایبەتی لە نێوان جووتیاران و پێکهاتە پەراوێزخراوەکانی پارێزگاکانی وەک خوزستان و ئیسفەهان. بێمتمانەیی خەڵک بە دەسەڵاتداران و سیستمە کارگێڕییەکە زیاتر دەبێت. هەندێک لە شیکەرەوەکان هۆشداری دەدەن لە کاریگەریی ئەو ناڕەزایەتییانە لەسەر جێگیریی دۆخی گشتیی و سەقامگیری نیشتمانی. داهاتوویەکی سەختتر بە گوێرەی مۆدێلە جیاوازەکانی پێشبینییە زانستییەکان، وشکەساڵی درێژتر و توندتر لە ڕێگادایە. پێشبینی دەکرێت پلەی گەرما بە ڕێژەی ٢.٤- ٥.٨ پلەی سەدی بەرز ببیتەوە و هەروەها کەمبوونەوەی ڕێژەی باران بارینیش لە ساڵانی داهاتوودا. بە گوێرەی ڕاپۆرتە شیکارییەکان، ئەوەی دەتوانێت کەمێک لە سەختی قەیرانەکە کەم بکاتەوە، چاکسازییەکی بەرفراوانە لە شێوازی کارگێڕیی ئاوی شارەکان و کارگێڕیی سەرچاوە ئاوییەکان، سەرباری داڕشتنەوەی سیستمی ئاودێریی باخداریی و کشتوکاڵیی بەشێوەیەکی تر کە ڕێژەیەکی کەمتری ئاوی پێویست بێت و هەروەها داواکردن لە هاوڵاتییان کە بەفیڕۆدانی ئاو لە بەکارهێنانی ڕۆژانەییدا نزیک بکەنەوە لە سفر. بەبی ئەمانە مایەپووچبوونی ئاوی ئێران پێسبینیکراوە و ئەمەش دەبێتە هەڕەشەیەکی گەورەی وجودیی لە سەرانسەری ووڵاتدا.  لەبارەی گۆڕانی کەشوهەوا و وشکەساڵیی، بۆچوون و پێشبینی تۆ چییە؟