.jpeg)
ئایا وەزیری دەرەوەی تورکیا بە دەستی بەتاڵ بەغدای جێهێشت و گەڕایەوە وڵاتەکەی؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی سەردانەکەی هاکان فیدان، وەزیرى دەرەوەى تورکیا بۆ بەغدا و کۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی باڵای عێراق کە بە جیا لەگەڵ هەر یەک لە سەرۆکوەزیران و سەرۆککۆمار و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و وەزیری دەرەوە و وەزیری بەرگری عێراق کۆبویەوە و هەر لە بەغدا چاوی بە حەسەن تۆران سەرۆکی بەرەی تورکمان کەوتووە، یەکێک لە خاڵە سەرەکیەکانی پەلکێشکردنی عێراقە بۆ شەڕ لە دژی پارتی کرێکارانی کوردستان. لەوبارەیەوە لە کۆنگرە رۆژنامەنوسییەکەی لەگەڵ هاوتا عێراقییەکەی، زۆر بە روونی هاکان فیدان داوای لە عێراق کرد هاوبەشی لە جەنگی دژ بە پەکەکە و داعش بکات و بەرەیەکی هاوبەش پێکبهێنن، چاودێرانیش دەڵێن لەوکاتەی تیرۆریستانی داعش پەلاماری عێراقیاندا و ناوچەیەکی بەرفراوانیان کۆنترۆڵ کرد، تورکیا نەک هاوکاری عێراقی نەکرد بەڵکو سنوری وڵاتەکەی بۆ چەکدارانی داعش واڵاکردبوو، بە شێوەیەکی ناراستەوخۆش هاوکاری تیرۆریستانی دەکرد. هاکان فیدان ئەوەشی نەشاردەوە کە وڵاتەکەی خوازیارە عێراق، پارتی کرێکارانی کوردستان وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی بناسێنێت، وەک چۆن لە ساڵی رابردوودا پەکەکەی وەک رێکخراوێکی قەدەغەکراو لەقەڵەمدا. ئەم سەردانەی وەزیری دەرەوەی تورکیا بۆ بەغدا هاوکاتە لەگەڵ سەردانی ئیبراهیم کاڵن، سەرۆکی دەزگای هەواڵگری تورکیا بۆ دیمەشق، ئەویش بەنیازە ئیدارەی کاتی سووریا بە سەرۆکایەتی دەستەی تەحریر شام، پەلکێشی شەڕ لە دژی هێزەکانی سووریای دیموکرات بکات. ئەم پیلانەی تورکیا لە کاتێکدایە ناوچەکە دوچاری چەندین قەیران و ئاڵۆزی بوەتەوە، ئەنقەرەش بە نیازە شەڕێکی خوێناوی تر لە ناوچەکە بەرپا بکات و سوپای عێراقیش وەک ئەو چەکدارە بەکرێگیراوانە لێبکات کە لە سووریا ناوی خۆیان ناوە سوپای نیشتمانی سووریا. لەوبارەیەوە شارەزایان دەڵێن هەرگیز ئیدارە نوێکەی سووریا ناتوانێت بچێتە ژێرباری داواکاریەکەی تورکیا و هێز لە دژی هێزەکانی سووریای دیموکرات بەکاربهێنێت، چونکە دەزانێت لە شەڕەکەدا سەرکەوتوو نابێت و ئەمریکاش رێگە بە جەنگی لەو جۆرە نادات بە تایبەت کە هێزەکانی لە ناوچەکەدا هاوپەیمانی سەرەکی هێزەکانی سووریای دیموکراتە و سەرقاڵی شەڕە لە دژی پاشماوەکانی تیرۆریستانی داعش. هەرچی عێراقیشە، کە ئێران باڵی بەسەر کۆی دامەزراوە سیاسی و سەربازییەکانیدا کێشاوە، هەرگیز ناچنە ژێرباری شەڕ لە دژی پارتی کرێکارانی کوردستان لە کاتێکدا تورکیا رۆڵی سەرەکی بینیوە لە روخانی رژێمی بەشار ئەسەد کە گەورەترین هاوپەیمانی ئێران بوو، بە روخانیشی تارانی تەواو لاواز کرد و کۆتایی بەو بەرەیە هات کە ئێران ناوینابوو بەرەی مقاوەمە. کۆی پیلانە شەڕەنگێزییەکانی تورکیا لە کاتێکدایە لە ناوخۆی ئەو وڵاتە وا بانگەواز دەکات گوایە بە نیازە خولێکی تری پرۆسەی ئاشتی دەستپبکات، بە تایبەت دوای دووجار لە کۆبونەوەی شاندی دەم پارتی لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە ئیمرالی و دارشتنی نەخشەرێگای کۆتاییهێنان بە شەڕ و پێکدادانەکان لەگەڵ پەکەکە. بەردەوامیش بەرپرسانی تورکیا هەر یەک لە عێراق و سووریا و ئێران بەوە دەترسێنن کە رووبەرووی دابەشبوون دەبنەوە ئەگەر هاوکاری تورکیا نەبن لەو شەڕەی خۆی ناوی ناوە "شەڕی دژی تیرۆر"، لەوبارەیەوە چاودێران پێیان وایە ئەوەی مەترسی راستەقینەی دابەشبوونی لەسەرە تورکیا خۆیەتی، هەر بۆیە پەلەقاژێی تێکەوتووە و لە لایەک باس لە ئاشتی دەکات و لەلایەکی تریش داوای پێکهێنانی هاوپەیمانی لە عێراق و سووریا دەکات بۆ شەڕ لە دژی پەکەکە و هێزەکانی سووریای دیموکرات، چاوەروانیش دەکرێت هیچ لایەک بە دەم ئەو بانگەوازەی ئەنقەرەوە نەچن و تاق و تەنیا بمێنێتەوە و چاوەرێی چارەنوسێکی تاریک بکات.
.jpg)
جارێکی تر لە پارێزگای سلێمانی بانگەواز بۆ بایکۆت دەکرێت لە قوتابخانە و فەرمانگەکان. ئامادەکردنی: هاوڵاتی پەیوەندی نێوان حکومەتی هەرێم و عێراق روو لە ئاڵۆزی زیاتر دەکات و مووچە و شایستەی دارایی فەرمانبەران رادەستی چارەنوسێکی نادیار کراوە. تا ئێستا مووچەی مانگی ١٢ی ساڵی رابردوو دابەشنەکراوە و وەزارەتی دارایی عێراقیش دەڵێت ناردوومە، وەزارەتی دارایی هەرێمیش دەڵێت بەغدا مووچەی ئەو مانگەی نەناردووە و کێشەکە بە هەڵپسێردراوی ماوەتەوە. بۆ چارەسەری ئەو پرسە و مووچەی فەرمانبەران لە ساڵی ٢٠٢٥ دا، بڕیاربوو ئەمرۆ شاندێکی باڵای وەزارەتی دارایی هەرێم بە سەرۆکایەتی وەزیری دارایی سەردانی بەغدا بکات و لەگەڵ وەزیری دارایی عێراق کۆببێتەوە و چارەنووسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم یەکلایی بکەنەوە، بەڵام سەردانەکە بۆ کۆتایی ئەم هەفتەیە دواکەوت، تا ئێستاش بۆ مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی ٢٠٢٥ هیچ جۆرە رێکەوتنێک لە نێوان هەولێر و بەغدا نەکراوە. سەرچاوەیەکیش لە وەزارەتی دارایی هەرێمەوە رایگەیاندووە چونی شاندی باڵای هەرێم بۆ بەغدا لەبارەی مووچەوە بەهۆی تەواونەبوونی ئامادەکردنی لیستی موچەی مانگی یەک و لیستی خانەنشینان و تەرازوی پێداچونەوەی مانگی 12ی ساڵی ڕابردوو، دواخراوه. بە پێی زانیارییەکانیش تەیف سامی لە پەیامێکیدا بۆ شاندەکەی هەرێم وتویەتی:"هەموو لیستەکان بێ کێشە ئامادەبکەن و لەگەڵ خۆتان بیهێنن، ئینجا کۆدەبینەوە و بڕیار دەدەین". ئەوەش لە کاتێکدایە ژمارەیەک پەرلەمانتاری شیعە داوا دەکەن بێ رادەستکردنی نەوت، هیچ پارەیەک بۆ هەرێمی کوردستان خەرج نەکرێت. ئەو پەرلەمانتارانە لە راگەیێندراوێکدا، رەخنە لە حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگرن و داوا لە حکومەتی عێراقیش دەکەن، بەبێ رادەستکردنی نەوت لەلایەن هەولێرەوە، هیچ بڕە پارەیەک بۆ هەرێم نەنێردرێت. ئەو پەرلەمانتارانە هەڕەشەی لێپرسینەوە لە تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق دەکەن لەسەر ناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان. بەهۆی نەدان و دواکەوتنی مووچەشەوە جارێکی تر مامۆستایان و فەرمانبەرانی سنوری پارێزگای سلێمانی نارەزایی دەردەبڕن و هەڕەشەی بایکۆت دەکەن. لەوبارەیەوە دەستەی داكۆكی لە مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی دەڵێن: لەمەودوا دەوامی بێمووچە ناکەن و بایکۆتى هۆڵەكانی خوێندن دەستپێدەکەنەوە، تا موچەی مانگی 12ى ساڵى ڕابردوو و موچەى مانگی 1ی ئەمساڵ وەرنەگرن ناگەڕێنەوە بۆ سەر كارەكانیان. ماوەی زیاتر لە ١٠ ساڵە هاتن و نەهاتن و دابەشکردن و دابەشنەکردنی مووچە هەواڵی سەرەکی کۆی میدیاکانی باشووری کوردستانە، بە درێژایی ئەو هەموو ساڵە نەتوانراوە ناکۆکییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا چارەسەر بکرێن و ڕێچارێک بۆ ئەو گرفتە دابنرێت کە رووبەرووی مووچەخۆرانی هەرێم بووەتەوە و ڕیتمی ژیانی بە تەواوی لێتێکداون.
ئایا هەر بە تەنیا شاخەکان هاورێی کوردن یان لەمڕۆدا کورد هاورێ و هاوپەیمانی ستراتیجیشی هەیە؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی لە مێژووی نوێدا، بە تایبەت لە دوای جەنگی جیهانی دووەم و سەرهەڵدان و کۆتایی هاتنی جەنگی سارد، بە شێوەیەکی گشتی ئەمریکا بە خۆی و سوپا زەبەلاحەکەیەوە باڵی بەسەر تەواوی جیهاندا کێشاوە و لە زۆربەی ڕووداوەکاندا بوونی هەیە و تەواوی جومگە سەرەکییەکانی سیاسەت و ئابوری کۆنترۆڵکردووە. لە زیندوکردنەوەی پرسی کورد و هەوڵەکانی بۆ بەدیهێنانی داهاتوویەکی باشتر، ئەمریکا پانتاییەکی فراوانی داگیرکردووە و بە درێژایی دەیان ساڵی ڕابردوو، کاریگەری تەواوی لەسەر کۆی ڕووداوەکانی کوردستان هەبووە و هەندێ جاریش هەڵوێستەکانی بە زیانی میللەتی کورد شکاوەتەوە. ئەو هەڵوێست و سیاسەتانەی ئەمریکا کە بە شێوەیەکی گشتی میللەتی کورد تێیدا زەرەرمەند بووە ئەمانەن: یەکەم: دوای بەیانی ١١ی ئازار و راگەیاندنی ئۆتۆنۆمی لە باشووری کوردستان، ئەمریکا لە سەردەمی سەرۆکایەتی "جیراڵد ڕۆدۆڵف فۆرد" کە دەستی باڵای هەبوو لە پڕچەککردن و پشتیوانی هێزی پێشمەرگەی کوردستاندا، کەچی لە ساڵی ١٩٧٥ دا، لە سەروەختی رێکەوتننامەی جەزائیر لە نێوان عێراق و ئێراندا، ئەمریکا کوردی تاک و تەنیا جێهێشت و ئەمەش ئاشبەتاڵی لێکەوتەوە. دووەم: دوای کۆتایی هاتنی جەنگی کەنداو لە ساڵی ١٩٩١ و راپەرینی گەلی کورد، ئەمریکا لەسەردەمی دەسەڵاتی جۆرج بۆشی باوکدا، دەستی سەدام حسێن و سوپای عێراقی واڵاکرد تا بە دڕندانەترین شێوە پەلاماری شارە کوردییەکان بدەن و ئەمەش کۆرەوی ملیۆنی لێکەوتەوە. سێیەم: لە ساڵی ٢٠٢٣ و لە سەردەمی "جۆبایدن"دا ئەمریکا هیچ هەڵوێستێکی نەبوو لە بەرامبەر ڕادەستکردنەوەی دەیان چالاکوان و کەسایەتی کورد لەلایەن سویدەوە بە تورکیا وەک مەرجی ئەنکەرە بۆ دەربڕینی رەزامەندی لەسەر وەرگرتنی سوید لە پەیمانی ناتۆدا. چوارەم: لە ساڵی ٢٠١٥ دا، هێزەکانی سوریای دیموکرات بوونە هاوپەیمانی ئەمریکا و توانیان تیرۆریستانی داعش تێکبشکێنن، بەڵام لە ساڵی ٢٠١٨ دا، لە خولی یەکەمی سەرۆکاتی "دۆناڵد ترەمپ"دا، بڕیاری کشانەوەی سوپای ئەمریکای لە سووریا دەرکرد و کوردی بە تاک و تەنیا جێهێشت لە بەردەم پەلامارەکانی تورکیادا بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان. لەگەڵ هەڵبژاردنەوەی دۆناڵد ترەمپ بە سەرۆکی ئەمریکا، جارێکی تر پرسی کشانەوەی ئەمریکا لە ڕۆژئاوای کوردستان سەریهەڵداوەتەوە و وایکردووە تورکیا و بەکرێگیراوانی جەنگێکی خوێناوی بەرپا بکەن بە تایبەت لە دەوروبەری بەنداوی تشرین. دەسەڵاتی نوێی دیمەشقیش کە بە ئاشکرا لایەنداری بۆ تورکیا دەکات، هەر رۆژە و بە جۆرێک پیلان لە دژی هێزەکانی سووریای دیموکرات و دەسەڵاتی خۆسەری دەگێڕێت. لەوبارەیەوە چاودێران کشانەوەی ئەم جارەی سوپای ئەمریکا لە سووریای دوای بەشار ئەسەد بە دوور دەزانن و دەڵێن ئەمریکا ئەو هەڵە ستراتیژییەی لە ئەفغانستان کردی هەرگیز لە سووریا دوبارەی ناکاتەوە و سووریا جێناهێڵێت، فەرماندەی هێزەکانی سووریای دیموکراتیش چەندین جار ڕایگەیاندووە؛ لە ئەگەری کشانەوەی سوپای ئەمریکاشدا ئەوان لە هەوڵەکانیان بۆ بەدیهێنانی مافەکانی گەلی کورد لەوپارچەی کوردستان بەردەوام دەبن و کۆڵنادەن.
ئایا هه‌ره‌شه‌كانی سه‌رۆكی ئه‌مریكا بۆ سه‌پاندنی سزای زیاتر به‌سه‌ر روسیادا، مۆسكۆ ناچار ده‌كات دانوستانه‌كانی له‌گه‌ڵ كیێف ده‌ستپێبكات؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی رۆژی 20ی ئه‌م مانگه دۆناڵد تره‌مپ وه‌ك سه‌رۆكی نوێی ئه‌مریكا سوێندی یاسایی خوارد، له هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌شدا رایگه‌یاندبوو ئه‌گه‌ر ببێته‌وه به سه‌رۆك له ماوه‌ی یه‌ك رۆژدا جه‌نگی رووسیا و ئۆكرانیا راده‌گرێت، به‌ڵام پێده‌چێت راگرتنی جه‌نگه‌كه كارێكی وا ئاسان نه‌بێت، ئه‌گه‌ر ئیداره‌كه‌ی تره‌مپیش جددی بن له هه‌وڵ و فشاره‌كانیان بۆ سه‌ر ئه‌و دوو وڵاته تا جه‌نگه‌كه رابگرن، ئه‌وا چه‌ندین خولی دانوستانی ده‌وێت، مۆسكۆش مه‌رجی توندی هه‌یه تا به ئاگربه‌ستی هه‌میشه‌یی له‌گه‌ڵ ئۆكۆانیا رازیبێت. له‌وباره‌یه‌وه تره‌مپ له دوای وه‌رگرتنی جڵه‌وی ده‌سه‌ڵات له ئه‌مریكا، له وه‌ڵامی رۆژنامه‌نووساندا ده‌رحه‌ق به ئه‌گه‌ری سه‌پاندنی سزای زیاتر به‌سه‌ر رووسیادا وتی: "پێده‌چێت". سزای زیاتر بسەپێنێت؛ ئه‌گه‌ر ڤلادیمێر پۆتن رازی نه‌بێت گفتوگۆ بۆ راگرتنی جه‌نگه‌كه بكات. دوێنێش له تویتیكیدا له پێگه‌ی "تروس سۆشیال" دۆناڵد تره‌مپ راگه‌یاندووه، "سزا و باج و پێناسی گومرگی نوێ به‌سه‌ر رووسیا و چه‌ند وڵاتێكی دیکەدا ده‌سه‌پێنن ئه‌گه‌ر نه‌گه‌نه رێكه‌وتنێك بۆ كۆتاییهێنان به جه‌نگی ئۆكرانیا له‌ماوه‌یه‌كی كه‌مدا". هه‌ر له‌و تویته‌یدا تره‌مپ ده‌ڵێت: "به‌بێ رێكه‌وتن هیچ رێگه‌یه‌كی ترمان له‌به‌رده‌مدا نابێت جگه له‌سه‌پاندنی سزای زیاتر به‌سه‌ر رووسیادا" و ده‌شڵێت:" ئه‌و جه‌نگه بێ واتایه ڕاگرن كه بارودۆخه‌كه به‌ره‌وخراپتر ده‌بات". رۆژی 24 شوباتی 2022 به هێرشی رووسیا بۆ سه‌ر خاكی ئۆكرانیا جه‌نگ له نێوان ئه‌و دوو وڵاته ده‌ستیپێكرد و له ئێستادا رووسیا نزیكه‌ی %20ی خاكی ئۆكرانیای داگیركردووه. بۆ ده‌ستپێكردنی گفتوگۆی راگرتنی جه‌نگه‌كه‌ش، به‌رپرسانی رووسیا چه‌ندین جار رایانگه‌یاندووه، ئاماده‌ن دانوستان له‌گه‌ڵ ئۆكرانیا ده‌ستپێبكه‌ن به‌مه‌رجێك كیێف ده‌ست له‌و خاكه هه‌ڵگرێت كه ئێستا له‌لایه‌ن سوپای رووسیاوه كۆنترۆڵكراوه له‌گه‌ڵ ده‌ستبه‌رداربوونی بۆ بوون به ئه‌ندام له هاوپه‌یمانی باكوری ئه‌تڵه‌سی (ناتۆ)، تا ئێستاش به‌رپرسانی ئۆكۆانیا هه‌ردوو مه‌رجه‌كه‌ی روسیایان ره‌تكردوه‌ته‌وه. لێدوانه‌كه‌ی تره‌مپیش بۆ سه‌پاندنی سزای زیاتر به‌سه‌ر رووسیادا ئه‌گه‌ر جه‌نگه‌كه رانه‌گرێت به‌و جۆره لێكده‌درێته‌وه كه جدی نه‌بێت له هه‌وڵه‌كانی بۆ راگرتنی جه‌نگ و تا ئیستاش كۆی ئه‌و سزایانه‌ی به‌سه‌ر رووسیادا سه‌پێندراون كاریگه‌ریی ئه‌وتۆیان له‌سه‌ر ئابوری مۆسكۆ نه‌بووه، به پێچه‌وانه‌وه زیانی زیاتری بۆ سه‌ر ئابوری وڵاتانی ئه‌وروپا هه‌بووه. جه‌نگی ئۆكرانیا و ماڵوێرانییه‌كانی بووته هۆی گیانله‌ده‌ستدان و ئاوارەبوونی سه‌دان هه‌زار كه‌س، له جیهانی ئه‌مرۆشدا پاڵنه‌ره‌كانی هه‌ڵگیرساندنی جه‌نگه‌كان پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانه، بۆ راگرتنی جه‌نگیش مه‌رجی سه‌ره‌كی پاراستن و ره‌چاوكردنی به‌رژه‌وه‌ندی وڵاته زلهێزه‌كانه، كۆی به‌ها مرۆییه‌كانی تر له‌سه‌ر مێزی دانوستانه‌كانه‌كان هیچ به‌هایه‌كیان نه‌ماوه.
بۆ تا ئێستا ئیداره نوێكه‌ی سووریا به‌سه‌رۆكایه‌تی ئه‌حمه‌د شه‌رع له پێشێلكاریه‌كانی توركیا بێده‌نگه؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی ماوه‌ی زیاتر له مانگێكه به تایبه‌ت دوای روخانی رژێمی ئه‌سه‌د، په‌لاماره‌كانی توركیا و به‌كرێگیراوانی بۆ سه‌ر رۆژئاوای كوردستان به چڕی ده‌ستیپێكردوه، به تایبه‌ت بۆ سه‌ر به‌نداوی تشرین و ده‌یانه‌وێت به‌هه‌ر نرخێك بێت ئه‌و به‌نداوه و ده‌وروبه‌ری داگیربكه‌ن. له ئێستادا به‌نداوی تشرین بوه‌ته گۆڕه‌پانی سه‌ره‌كی شه‌ڕ و پێكدادانه‌كانی نێوان هێزه‌كانی سووریای دیموكرات و سوپای توركیا و به‌كرێگیراوانی، سەر‌باری بۆدومانی به‌رده‌وامی فرۆكه جه‌نگیه‌كانی توركیا بۆ سه‌ر ئه‌و به‌نداوه. به‌نداوی تشرین كه له ساڵی 1999 دروستكراوه ده‌كه‌وێته نزیك شاری مه‌نبج و 115 كیلۆمه‌تر له شاری حه‌له‌به‌وه دووره، له سنوری توركیاش به قوڵایی 80 كیلۆمه‌تر له‌سه‌ر روباری فورات دروستكراوه، به دووه‌م گه‌وره‌ترین به‌نداو داده‌نرێت له سووریادا و توانای عه‌مباركردنی نزیكه‌ی یه‌ك ملیار و 900 ملیۆن مه‌تر سێجا ئاوی هه‌یه و مه‌به‌ست له دروستكردنیشی جگه له‌به‌رهه‌مهێنانی وزه‌ی كارۆئاوی، بووته سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كی ژیان و بووژاندنەوەی كه‌رتی كشتوكاڵ، جگە لەوەش بژێوی ژماره‌یه‌كی زۆری جوتیارانی ناوچه‌كه‌ش به‌ستراوه‌ته‌وه به‌و به‌نداوه‌وه. له دوای رووداوه‌كانی سوریا و سه‌رهه‌ڵدانی میلیشیا چه‌كداره‌كانەوە له‌و وڵاته، به‌نداوی تشرین له‌ساڵی 2014 له‌لایه‌ن تیرۆریستانی داعشه‌وه داگیركرا، به‌ڵام دوای ساڵێك به هاوكاری هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی و هێزه‌كانی سووریای دیموكرات توانیان به‌نداوه‌كه كۆنترۆڵ بكه‌ن و تا ئیستاش پارێزگارییان لێكردووه. گرنگی ئه‌و به‌نداوه‌ش له رووی سه‌ربازییه‌وه ئه‌وه‌یه كه ده‌كه‌وێته ناوچه‌یه‌كی ستراتیجی و شاره‌كانی حه‌له‌ب و رەققه و حه‌سه‌كه به‌یه‌كه ده‌به‌ستێته‌وه، ئه‌وه‌ش هۆكاری سه‌ره‌كی هه‌وڵه‌كانی توركیا و به‌كرێگیراوانییه‌تی بۆ كۆنترۆڵكردنی، له ئێستاشدا بە هۆی شه‌ڕ و پێكدادان و بۆردومانه‌كانی توركیاوە زیانی زۆر به به‌نداوی تشرین گه‌یشتووه، له‌وباره‌یه‌وه به‌رێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ر چه‌ندین جار هۆشداری داوه له داروخانی به‌نداوه‌كه، چونکە لە ئه‌گه‌ری داروخانیدا ناوچه‌یه‌كی به‌رفراوانی زه‌وییه كشتوكاڵییه‌كان ژێر ئاو ده‌كه‌ون، هه‌ر له ناوچه‌كانی ته‌بقه‌وه تا ده‌گاته ره‌ققه و ناوچه‌یه‌كی به‌رفراوانی عێراقیش ده‌گرێته‌وه. بۆ به‌رگریش له به‌نداوی تشرین هێزه‌كانی سووریای دیموكرات به هه‌موو توانای سه‌ربازی خۆیانەوە به‌رگری له به‌نداوه‌كه ده‌كەن، له‌و جه‌نگه‌شدا تا ئێستا له رێی به‌كارهێنانی درۆنه‌وه گورزی جه‌رگبڕی له به‌كرێگیراوانی توركیا وه‌شاندووه و زیانی گه‌وره‌ی پێگه‌یاندوون. هێزه‌كانی توركیاش به‌رده‌وامن له‌بۆردومانكردنی به‌نداوه‌كه و ده‌ستیشیان له هاوڵاتیانی مه‌ده‌نی نه‌پاراستوه و تا ئیستا چه‌ندین هاوڵاتی به‌هۆی بۆردومانی فرۆكه جه‌نگییه‌كانی توركیاوه گیانیان له‌ده‌ستداوه، له‌وباره‌یه‌وه هێزه‌كانی سووریای دیموكرات ده‌ڵێن: بۆردومانه‌كانی سوپای داگیركه‌ری توركیا بۆ سه‌ر به‌نداوی تشرین پێشێلكارییه‌كی ئاشكرای یاسا نێوده‌وڵه‌تی و مرۆییه‌كانن و تاوانێكی گه‌وره‌یه ده‌رحه‌ق به گه‌لی سوریا، تا ئێستاش ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی دیمه‌شق له‌و تاوانه‌ی توركیا و بكرێگیراوانی بێده‌نگە و هیچ هه‌ڵوێستێكیان له‌وباره‌یه‌وه نه‌بووه. كاره دوژمنكارییه‌كانی توركیا ده‌رحه‌ق به گه‌لانی ناوچه‌كه و گه‌لی كورد به تایبه‌تی پێده‌نێته قۆناغێكی نوێوه، ئه‌و كاته‌ی ئه‌نقه‌ره باس له ئاشتی و پێكه‌وه ژیان ده‌كات، له‌هه‌مانكاتدا پیلان بۆ شه‌ڕێكی خوێناوی داده‌رێژێت، بۆ به‌رگرتن له‌و تاوانه‌ش پێویسته كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی سنورێك بۆ هه‌ژمون و نه‌خشه‌ی فراوانخوازی توركیا له‌سه‌ر خاكی نه‌ته‌وه‌كانی تر دابنێت.
.png)
له هه‌رێم چه‌ندین ساڵه دامه‌زراندن ڕاگیراوه، ساڵ به ساڵیش ژماره‌ی خانه‌نشینان زیادده‌كات، كێ جێگایان ده‌گرێته‌وه؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی بڕیاره‌كه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم ده‌رحه‌ق به ته‌مه‌نی خانه‌نشینی كه له رۆژی 15ی ئه‌م مانگه‌وه به نوسراوی فه‌رمی سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ت و فه‌رمانگه حكومییه‌كانی لێ ئاگاداركراوه‌ته‌وه و تیایدا هاتووه؛ سه‌رجه‌م ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ی كه به گوێره‌ی ساڵ و رۆژی له‌دایكبوونیان 60 ساڵی ته‌مه‌نیان ته‌واو كردووه راسته‌وخۆ خانه‌نشین ده‌كرێن. ئه‌م بڕیاره‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان پشتبه‌ستنه به ماده‌ی ژماره نۆی ساڵی 2014ی یاسای خانه‌نشینی یه‌كگرتوو كه له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقه‌وه ده‌نگی له‌سه‌ر درا، به‌ڵام دوای فه‌رامۆشكردنی بۆ ئه‌و ماوه زۆره و جێبه‌جێ نه‌كردنی له هه‌رێم، دادگای فیدراڵی عێراق له ساڵی 2022 دا، بڕیارێكی تایبه‌تی بۆ پێدانی شایسته داراییه‌كانی موچه‌خۆرانی هه‌رێم ده‌ركرد، کە یه‌كێك له بڕگه‌كانی جێبه‌جێ كردنی یاسای خانه‌نشینی یه‌كگرتوو بوو له هه‌رێمی كوردستان، واته ده‌بێت هه‌رێم پابه‌ندبێت و ئه‌و یاسایه جێبه‌جێ بكات. كه‌مكرنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی خانه‌نشینی له 63 ساڵه‌وه بۆ 60 ساڵ واده‌كات به گوژمه‌یه‌ك ژماره‌یه‌كی زۆری فه‌رمانبه‌ر و مامۆستایان له هه‌رێمی كوردستان خانه‌نشین بكرێن، چونكه كۆی ئه‌و كه‌سانه‌ش ده‌گرێته‌وه كه ئێستا ته‌مه‌نیان 61 یان 62 ساڵه و ڕه‌نگه ده‌یان هه‌زار فه‌رمانبه‌ر و مامۆستا پێكه‌وه خانه‌نشین بكرێن. ئه‌وه‌ی جێی سه‌رنجه ئەوەیە؛ حكومه‌تی هه‌رێم و وه‌زاره‌تی داراییه‌كه‌ی هیچ له‌باره‌ی راگرتنی پله‌بەرزکردنەوەوە (ترفیع) ناڵێن، كه چه‌ندین ساڵه به شێوه‌یه‌كی نایاسایی له هه‌رێم راگیراوه، ئێستاش كه ئه‌و ژماره زۆره‌ی فه‌رمانبه‌ران و مامۆستایان پێكه‌وه خانه‌نشین ده‌كرێن، سه‌رجه‌میان مووچه‌یه‌كی زۆركه‌متر له شایسته‌ی خۆیان وه‌رده‌گرن و تا كۆتایی ته‌مه‌نیشیان ئه‌و ناحه‌قییه گه‌وره‌یه به‌رده‌وام ده‌بێت، پرۆسه‌ی راگرتنی پلەبەرزکردنەوەش به فه‌رمانبه‌ران له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به شێوه‌یه‌كی نایاسایی بریاری له‌سه‌ر دراوه، كۆی دامودهزگاكانی هه‌رێمی دووچاری فه‌وزایه‌كی بێ سنووری ئیداری كردووه‌ته‌وه؛ كه ره‌نگه شاره‌زایان و زانایانی جیهانی بواری ئیداری و داراییش له توانایاندا نه‌بێت ئەو كێشه و قه‌یرانە ئیداری و داراییەی هه‌رێمی كوردستان چاره‌سه‌ر بكه‌ن. به‌جۆرێكی تریش خانه‌نشینكردنی ئه‌و ژماره زۆره‌ی فه‌رمانبه‌ر و مامۆستایان به گوژمه‌یه‌ك و له یه‌ك كاتدا، چه‌ندین قوتابخانه و ناوه‌ندی خوێندن و داموده‌زگای حكومه‌ت دوچاری كه‌می مامۆستا و فه‌رمانبه‌ر ده‌كاته‌وه، ئه‌وه‌ش له كاتێكدایه چه‌ندین ساڵه دامه‌زراندن له‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه راگیراوه و ساڵانه‌ش دەیان هه‌زا خوێندكار زانكۆ و په‌یمانگاكان ته‌واو ده‌كه‌ن بێ ئه‌وه‌ی له كه‌رتی گشتیدا هه‌لی كاریان بۆ دابینبكرێت. بێ به‌رنامه‌یی حكوتی هه‌رێمی كوردستان ته‌نها له بواری دارایی و كه‌رتی نه‌وتدا نییه، به‌ڵكو زۆر بواری تری گرتووه‌ته‌وه و كه‌ڵه‌كه بوونی كۆی قه‌یرانه‌كانیش كه ئیستا بواری ئیداری و نه‌بوونی پلان و دارشتنی به‌رنامه‌ی گونجاویشی بۆ ئیداره‌دانی هه‌رێم هاتوه‌ته سه‌ر، مه‌ترسی جدی ده‌بێت بۆ سه‌ر مان و نه‌مانی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته، به‌و واتایه‌ی ئه‌گه‌ر هێزی ده‌ره‌كیش پلانی بۆ لاوازكردن و سنورداركردنی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته دانەڕشتبێت ئه‌وا بێ پلانی و كاره نایاساییاكانی ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم خۆیان ده‌بنه مه‌ترسی گه‌وره و هه‌ره‌شه‌ی جدی بۆ سه‌ر چاره‌نووسی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته دروست ده‌كه‌ن.
پێدەچێت پێکهێنانی کابینەی نوێ تا دوای هەڵبژاردنەکانی عێراق دوابخرێت، تا یەکێتی و پارتی پۆستەکانی عێراق و هەرێم وەک یەک پاکێچ لە نێوان خۆیان دابەشبکەن. ئامادەکردنی: هاوڵاتی ماوەی سێ مانگ بەسەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان تێپەڕ دەبێت، تا ئێستا یەک هەنگاوی سەرەتاییش بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی هەرێم نەنراوە و کۆی کۆبونەوە و دیدارەکان تەنها خولانەوە بووە لە بازنەیەکی بۆشی بێ بەرهەمدا. وەک خۆ ئامادەکردنێکیش بۆ ئەگەری دەستلەکارکێشانەوەی بە تەمەنترین پەرلەمانتار کە تا هەڵبژاردنی سەرۆک و جێگر و سکرتێری پەرلەمان دانیشتنەکان بەرێوە دەبات، باس لەوە دەکرێت ئەوا دووەم کەسی بەتەمەن جێی دەگرێتەوە، بەو پێیەش دانیشتنەکانی پەرلەمان تا کاتێکی دوور و درێژی نادیار بە کراوەیی دەمێنێتەوە. ئەو خەمساردی و بێ باکییەی حزبە باڵا دەستەکانی هەرێم لە کاتێکدایە وڵات دوچاری چەندین جۆری قەیرانی ناوخۆیی و دەرەکی بوەتەوە. بەهۆی ناکۆکییەکانی یەکێتی و پارتی و رێکنەکەوتنی ئەو دوو حزبەش لە دابەشکردنی پۆستە باڵاکانی هەرێم لە نێوان خۆیاندا، کێشەکەی قوڵتر کردووەتەوە بە جۆرێک باس لەوە دەکرێت پێدەچێت پێکهێنانی حکومەت بۆ دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دوابخرێت تا یەکێتی و پارتی کۆی پشکی پۆستەکانی کورد لە عێراق و هەرێم وەک یەک پاکێچ لە نێوان خۆیاندا دابەش بکەن، هەڵوێستی ئەو دوو حزبەش رێگەی خۆش کردووە کەسانی تر خۆیان وەک فریادرەس نیشانبدەن و پێشنیاری نالۆژیکی و بێ ناوەرۆک پێشکەش بکەن کە لەئەگەری جێبەجێکردنیاندا، جارێکی تر هەرێمی کوردستان دەباتەوە سەردەمی شەڕی ناوخۆ و ئەو دوو ئیدارەییەی ئێستا زۆر زیاتر قوڵتر دەکاتەوە و زۆنەکان هێندەی تر لە یەکتر دادەبڕێت. ئەو پێشنیارەی شاسوار عەبدولواحید سەرۆکی نەوی نوێ لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەنوسیدا خستییە ڕوو سەبارەت بە پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەت و تەرخانکردنی هەر ١٥ کورسییەکەی ئەگەر لایەنەکان بیانەوێت حکومەت بەدەر لە پارتی پێکبهێنن، رووبەرووی ڕەخنەی توندی کەسانی شارەزا لە دۆخی ناوخۆی هەرێمی کوردستان بووەتەوە. لەوبارەیەوە عەلی حەمەساڵح ئەو پێشنیارە بە فریودان لێکدەداتەوە و دەڵێت: دەستبەرداری فێڵ و فریودان نابێت! بە فێڵێکی ساختەی عاتفی دەیەوێت ئەوەی تورکیا دابپۆشێت. لە کۆتاییشدا دەڵێت ئەنجامەکەی دەبینین. لای خۆیەوە محەمەد کیانی ئەندامی خولی پێشووتری ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە هەژماری تایبەتی خۆی لە فەیسبووک نوسیویەتی سیاسی لێزان پێشنیاری ماقوڵ دەکات و هەرزە سیاسی بە دوای چەواشەکاری و مزایەدەکردنەوەیە بۆ لە خشتەبردنی حەشاماتێک. ناکۆکی و ئاڵۆزییەکان لە هەرێمی کوردستان و ئەو قەیرانە ئابوری و سیاسیانەی رووی لەم دەڤەرە کردوە، پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی بە رێگایەکی داخراو گەیاندووە، و هیچ ئاسۆیەکیش بۆ کردنەوەی گرێکوێرەکان بەدیناکرێت، چاودێرانیش پێیان وایە هەردوو حزبی دەسەڵاتداری هەرێم کە هەردووکیان هێزی چەکداریان هەیە، هەرگیز دەستبەرداری پێگەی خۆیان لە ناو حکومەت نابن و لە ئەگەری وەدەرنانی هەریەکێکیشیان لە پێکهاتەی کابینەی نوێ دوور نییە هەرێم رووبەرووی خولێکی تری شەڕی ناوخۆ نەکەنەوە، ناکۆکی و دووبەرەکی ئەو دوو حزبەش تەنها لەسەر پۆست و دەسەڵات و داهاتە، بۆ چارەسەرکردنی ئەو دۆخەش زۆر کەس پێی وایە دەبێت هێزی دەرەکی بە تایبەت ئەمریکا فشارەکانی توندتر بکاتەوە، بەهۆی بارودۆخ و گۆڕانکارییەکانی ناوچەکەش پێدەچێت ئەمریکا یەکێتی و پارتی ناچار بکات تۆزێک وردە سازش بۆ یەکتر بکەن و هیچ نەبێ حکومەتێکی کاتی پێکبهێنن تا هێندەی تر هەرێمی کوردستان دوچاری قەیرانی زیاتری سیاسی و یاسایی نەکەنەوە.
پرسی هێزەکانی ئەمریکا لە رۆژئاوای کوردستان و ئەگەری کشانەوەیان لەسەر دەستی ترەمپ بە کوێ دەگات؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا، سبەینێ لە رێورەسمێکی تایبەتدا بە ئامادەبوونی ژمارەیەکی زۆری سەرکردە و کەسایەتییە ناسراوەکانی جیهان، لە نێویاندا "لاهور شێخ جەنگی " سەرۆکی بەرەی گەل و "ئیلهام ئەحمەد"، بەرپرسی پەیوەندییەکانی دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەری باکوور و رۆژهەڵاتی سووریا، سوێندی یاسایی دەخوات و جڵەوی دەسەڵات لە ئەمریکا دەگرێتە دەست، جۆری ئەو سیاسەتەش کە واشنتۆن پیادەی دەکات کاریگەری لەسەر کۆی وڵاتانی جیهان دەبێت و زۆر گۆڕانکاری بەدوای خۆیدا دەهێنێت. ترەمپ لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا، چەندین جار دوپاتی کردەوە لە سیاسەتی دەرەی وڵاتەکەیدا بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بە پلەی یەکەم دێت، بەو واتایەی کەس نابێت چاوەرێ بکات ئەمریکا هاوکاریی بکات ئەگەر بەرژەوەندی واشنتۆن لە پێشکەشکردنی کۆی هاوکارییەکاندا بەهەند وەرنەگیرابێت. هەر لە سەروبەندی هەڵمەتی هەڵبژاردندا ترەمپ چەندین جار رایگەیاند: لە توانایدایە لە یەک رۆژدا کۆتایی بەشەڕی رووسیا و ئۆکرانیا بهێنێت، بەڵام پێدەچێت ئەو بەڵێنەی ترەمپ لۆژیکیی نەبێت وەک "کیس کیلۆگ" نێردەی تایبەتی ترەمپ بۆ ئۆکرانیا و رووسیا پێشتر بە کەناڵی فۆکس نیوزی راگەیاندبوو، هەوڵ دەدات لە ماوەی ١٠٠ رۆژدا رێگە چارەیەک بۆ ئەو جەنگە بدۆزنەوە، ئەوەش لەرێی فشارخستنە سەر ئۆکرانیا؛ کە ئەگەر دانووستان لەگەڵ رووسیا رەتبکاتەوە ئەوا کۆی هاوکارییە دارایی و سەربازییەکان بۆ ئەو وڵاتە رادەگرن. سەبارەت بە هاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ" ش ترەمپ لە خولی یەکەمی سەرۆکایەتی ئەمریکا هەرەشەی کشانەوەی کرد ئەگەر ئەندامانی ئەو هاوپەیمانێتییە کە ژمارەیان ٣٢ وڵاتە بودجەی وەزارەتی بەرگرییان بۆ %٢ کۆی داهاتی ناوخۆییان بەرزنەکەنەوە، وتبووشی ئەگەر ئەو کارە نەکەن ئەوا ئەمریکا لە کاتی ڕووبەڕووبوونەوەی هێرشدا بەرگرییان لێناکات. بەڵام ئێستا ترەمپ داوایکردووە دەبێت کۆی خەرجییە سەربازییەکانیان بۆ %٥ ی داهاتی نیشتمانیان زیاد بکەن، لەوبارەیەوە شارەزایانی بواری سەربازی؛ کشانەوەی ئەمریکا لە ناتۆ بە دوور دەزانن و پێیان وایە ئەگەر داواکارییەکەی جێبەجێ نەکرێت پێدەچێت ترەمپ ژمارەی سەربازەکانی ئەمریکا لە وڵاتانی ئەوروپا کەمبکاتەوە. سەبارەت بە هێزەکانی ئەمریکاش لە رۆژئاوای کوردستان کە بەمدواییە ژمارەیان بۆ دوو هێندە زیادکراوە، بە تایبەت دوای گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە و روخانی رژێمی ئەسەد، چاودێران پێیانوایە ئەمریکا نەک لە سووریا ناکشێتەوە بەڵکو ڕووداوەکانی ئەو وڵاتە پانتاییەکی فراوانتر لە سیاسەتی دەرەوەی واشنتۆن داگیر دەکات، بەو پێیەی مارکۆ ڕۆبیۆ کاندیدی ترەمپ بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاندبوو، دەبێت هاوکارییەکانی واشنتن بۆ هێزەکانی سووریای دیموکرات بەردەوام بێت، مارکۆ ڕۆبیۆ، دەشڵێت، لە بەرژوەندیی ئەمریکادایە بەردەوام بێت بۆ لەناوبردنی تیرۆریستانی داعش لە سووریا، چونکە ئەو دۆخەی لەو وڵاتە هاتووەتە کایەوە جێگەی گومانە. ترەمب لە بەشێکی تری هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆکی ئەمریکا چەندین بەڵێنی دیکەی دابوو، وەک دیپۆرتکردنەوەی ١١ ملیۆن پەنابەر کە ئێستا بە شێوەیەکی نایاسایی لە ئەمریکا دەژین لەگەڵ قورسترکردنی رێوشوێنەکانی کۆچ بۆ ئەو وڵاتە، سەبارەت بە گۆڕانی کەشوهەواش، ترەمپ بڕوای بەو دیاردەیە نییە و پێدەچێت جارێکی تر هاوشێوەی خولی یەکەمی سەرۆکایەتیەکەی لە رێکەوتنامەی پاریس بکشێتەوە. دەرحەق بە چین- یش ترەمپ بەڵێنی داوە لە خولی دووەمی سەرۆکایەتی ئەمریکا پێناسی گومرگی لەسەر هەناردەکرنی کاڵای چینی بۆ ئەمریکا بە رێژەی % ٦٠ زیادبکات. سەرەنجام بەوەرگرتنی جڵەوی دەسەڵات لەلایەن دۆناڵد ترەمپەوە گۆڕانکاری ریشەیی لە سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەکی ئەمریکا رودەدات ئەوەی بەلای کوردەوە گرنگە مانەوەی هێزەکانی ئەمریکایە لە رۆژئاوای کوردستان و دانانی سنورێکە بۆ تاوان و کردەوە تیرۆریستیەکانی ئەردۆغان و بەکرێگیراوانی لەو پارچەیەی کوردستان.
میلیشیا چەکدارەکانی بزوتنەوەی نوجەبا هەموو کردەوە سەربازیبەکانی لە دژی ئیسرائیل ڕاگرت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی روداوەکانی ناوچەکە و مەترسییەکانی گواستنەوەی گۆڕانکاریەکان بۆ ناو عێراق، بە رپرسانی عێراقی و بە تایبەت چوارچێوەی هەماهەنگی ناچارکردووە، دانوستان بۆ هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەکدارەکان دەستپێبکەن. لەوبارەیەوە رۆژنامەی شەرقلئەوسەت لە زاری سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە بڵاویکردەوە، دانوستانی نێوان بەرپرسانی چوارچێوەی هەماهەنگی و گروپە چەکدارەکان دەستیپێکردووە بە مەبەستی چەکداماڵین و هەڵوەشاندنەوەی میلیشیا چەکدارەکان، ئەوەش وەک بەشێک لەو رێوشوێنانە دەگرنەبەر لەبەرامبەر ئەگەری گۆڕانکاری لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکادا کە هاوتەریبە لەگەڵ وەرگرتنی جڵەوی دەسەڵات لەلایەن دۆناڵد ترەمپەوە. سەرچاوە ئاگادارەکانیش لە بارودۆخی عێراق ئاشکریانکردووە چوارچێوەی هەماهەنگی سەرقاڵی دۆزینەوەی رێوشوێنێکە بۆ تێکەڵکردنی چەکدارانی میلیشیاکان بە دەزگا سەربازییەکانی وڵات دوای چەکدانان و هەڵوەشاندنەوەیان. لای خۆیەوە عیزەت شابەندەر کە سیاسییەکی نزیکە لە حکومەتی عێراق ئاشکرایکردووە تا ئێستا رێکەوتن لەسەر هەڵوەشاندنەوەی سێ گروپی سەرەکی میلیشیا چەکدارەکان کراوە. بریارە رۆژی دووشەممە دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکا لە مەراسیمێکی تایبەتدا سوێندی یاسایی بخوات، پێشبینیش دەکرێت فشارەکان لەسەر ئێران و گروپە هاوپەیمانەکانی زیاتر دەبێت لە ناوچەکە و دۆناڵد ترەمپ هەوڵی دەرهێنانی عێراق دەدات لە ژێر چنگی هەژموونی ئێران لەرێی کۆتاییهێنان بەو میلیشیا چەکدارانەی پارێزەر و نوێنەری دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران دەکەن لە عێراق و ناوچەکە. ئەو سێ گروپەش کە تائێستا بڕیاری هەڵوەشاندنەوەیان دراوە بریتین لە " كتائب حزب الله" و "حركة النجباء" و "كتائب سيد شهداء" كە سێ گروپی سەرەکی میلیشیا چەکدارەکانی عێراقن، لەگەڵ راگەیاندنی ئاگربەستیش لەکەرتی غەززە، بزوتنەوەی نوجەبا هەموو کردەوە سەربازییەکانی لە دژی ئیسرائیل راگرت، ئەمەش وەک کاریگەری ئەو فشارە لێکدەدرێتەوە کە خراوەتە سەریان بۆ چەکدانان و هەڵوەشاندنەوەیان. چاوەروانیش دەکرێت ئەو گروپە چەکدارانەی بە هەڵوەشاندنەوە و چەکدانان قایل نابن دوچاری وەشاندنی گورزی سەربازی توند ببنەوە لە لایەن سوپای ئسرائیلەوە لەگەڵ لەناوبردنی سەرۆک و فەرماندەکانیان؛ هاوشێوەی حزبوڵڵای لوبنانی و بزوتنەوەی حەماس لە فەلەستین. ڕووداوەکانی کەرتی غەززە و باشووری لوبنان و سووریا، سەرکردە شیعەکانی عێراق و فەرماندەی میلیشیا چەکدارەکانی ناچارکردووە پێداچوونەوەی گشتگیر بەوەی ناونرابوو بەرەی مقاوەمە بکەن و هیچ پاساو و بیانوویەک بۆ ئیدارەی نوێی ئەمریکا و ئیسرائیل نەهێڵنەوە تا پلان بۆ گۆڕانکاری سیاسی لە دەسەڵات و حکومەتی ئێستای عێراقدا دابرێژێت و ناچار نەبێت کۆی پرۆسەی سیاسی لە بەغدا ژێروژوور بکات، بەتایبەت کە لە ئێستادا سوننەکانی عێراق جموجۆڵی مەیدانیان دەستپێکردووە و بە ئاشکرا دەڵێن شێوازی حکومڕانی ئێستای عێراق مایەی قبوڵکردن نییە و داوای گۆڕانکاری ریشەیی لە دەسەڵاتی حکومەتی عێراقدا دەکەن.
چاره‌نووسی هێزه‌كانی سووریا دیموكرات و چۆنێتی یه‌كگرتنه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ سووپای سووریا چۆن دەبێت؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی دانووستانه‌كانی نێوان هێزه‌كانی سووریای دیموكرات به فه‌رمانده‌یی مه‌زڵوم عه‌بدی و ده‌سه‌ڵاتی نوێی سووریا به سه‌رۆكایه‌تی ئه‌حمه‌د شه‌رع به‌ده‌وامه و تا ئێستا چه‌ند خولێكی گفتوگۆ له نێوانیاندا ئه‌نجامدراوه، به‌رهه‌م و ئه‌نجامی دانوستانه‌كانیش تا ئێستا ته‌نها پێكهێنانی چه‌ند لیژنه‌یه‌ك و به‌رده‌وامیدانبووه بە گفتوگۆکان، یرسی کورد لە سووریا و تێروانین و فەلەسەفەی لە ئیدارەدانی سووریای دوای بەشار ئەسەددا، تەواو ناکۆک و جیاوازە لەگەڵ بەرپرسانی نوێی سووریادا له كۆی خاڵه جه‌وهه‌ری و سه‌ره‌كییه‌كاندا بۆ بە ڕێوەبردن و بنیاتنانەوەی داهاتووی سووریا، ئەوەش لە فەسەفەی ئێستای ئیدارەدانی بەرێوەبەراتی خۆسەردا دەردەکەوێت کە دەسەڵات لە خوارەوە بۆسەرەوەیە و لە شێوازی ئیدارەدانیشیاندا تەنانەت رەچاوی تایبەتمەندی گوندەکانیشیان کردووە کە دەکرێت لەگەڵ شێوازی گوندێک یان ناوچەیەکی تردا جیاوازبێت. ئه‌و خاڵه ستراتیجییانه‌ی كه ته‌واو ناكۆكن له‌سه‌ری بریتین له: ١ــ شێوازی ده‌سه‌ڵاتی داهاتووی سووریا: هه‌رچی ئه‌حمه‌د شه‌ڕع و داروده‌سته‌كه‌یه‌تی ده‌یانه‌وێت ده‌سه‌ڵاتێكی ناوه‌ندی له سووریا هاوشێوه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د و باوكی دابمه‌زرێنن و هه‌ژمونی خۆیان به‌سه‌ر ته‌واوی ناوچه جیاجیاكانی سوریادا بسه‌پێنن، له‌به‌رامبه‌ردا ئیداره‌ی خۆسه‌ری و هێزه‌كانی سووریای دیموكرات داواده‌كه‌ن ده‌سه‌ڵاتێكی لامه‌ركه‌زی بێت و تایبه‌تمه‌ندی و سەربەخۆیی ته‌واو به ناوچه كوردییه‌كان بدرێت. ٢ــ چاره‌نووسی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات: ئه‌حمه‌د شه‌رع و داروده‌ستكه‌ی داوایانكردوه ئه‌و هێزه خۆی هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه، دواتر چه‌كداره‌كانی له‌سه‌ر ئاستی كه‌سی له سوپای سووریادا بكرێنه سه‌رباز، هه‌رچی هێزه‌كانی سووریای دیموكراتیشه داواده‌كه‌ن كۆی هێزه‌كانیان وه‌ك یه‌كه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆ له‌گه‌ڵ سووپای سووریا یه‌كبگرن و ره‌چاوی تایبه‌تمه‌ندی هێزه‌كانیشیان بكرێت. ٣ــ كێڵگه نه‌وتییه‌كان و چۆنێتی دابه‌شكردنی داهاته‌كان: له دانوستانه‌كاندا به‌رێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ری و هێزه‌كانی سووریای دیموكرات داوایان له ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی دیمه‌شق كردووه كۆی داهاتەكان بچێته‌وه ناوه‌ند به‌ومه‌رجه‌ی به یه‌كسانی به‌سه‌ر ناوچه‌كاندا دابه‌شبكرێن، ئه‌وه‌ی ناروونه نازانرێت وه‌ڵامی ئه‌حمه‌د شه‌رع و داروده‌سته‌كه‌ی بۆ ئه‌و پرسه گرنگه چیبووه. گرنگترین كێڵگه نه‌وتی و غازییه‌كانی سووریا ده‌كه‌وێته ناوچه كوردییه‌كانی رۆژئاوای كوردستان و له ئێستادا له‌ژێر كۆنتۆرڵی هێزه‌كانی سوریای دیموكراتدان، وه‌ك كێڵگه‌كانی سوه‌یدییه و رومه‌یلان له پارێزگای حه‌سه‌كه و كێڵگه‌ی نه‌وتی عومه‌ر و چه‌ند كێڵگه‌یه‌كی تر له پارێزگای دێره‌زور، ئه‌وه‌ش هێزو و گورێكی تر به كوردانی رۆژئاوای كوردستان ده‌به‌خشێ له دانوستانه‌كانیاندا له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی نوێی سووریا. به‌شێوه‌یه‌كی گشتی له كۆی خولی دانوستانه‌كان، تا ئێستا ته‌نها له‌سه‌ر دوو خاڵ لێكتێگه‌یشتن له نێوان لایه‌نی كوردی و ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی دیمه‌شق هه‌یه، ئه‌وانیش پێكھنانی چه‌ند لیژنه‌یه‌كی هونه‌ری تایبه‌تمه‌ند بووە بۆ چارەسەی پرسه جیاجیاكان له‌گه‌ڵ درێژه‌دان به وتوێژه‌كانی نێوانیان. توركیاش كه له سوریای دوای به‌شار ئه‌سه‌ددا توانیویه‌تی به‌كرێگیراوانی خۆی له ناوه‌ندی بڕیاردان له دیمه‌شق دابنێت، ده‌ستێكی باڵای هه‌یه له رێگری له هه‌رجۆره رێكه‌وتنێك كه له‌به‌رژه‌وه‌ندی رۆژئاوای كوردستاندا بێت و پلانی دارشتوه له داهاتوودا پێكدادانی سه‌ربازی و به‌ره‌یه‌كی تری شه‌ڕ و رووبه‌رووبونه‌وه له نێوان هێزه‌كانی سووریای دیموكرات و ئه‌و میلیشا سه‌ربازییانه‌دا كه ناویان لێنراوه سوپای سووریا، به‌رپا بكات.
سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی پرسی چاره‌سه‌ری له توركیا چ په‌یوه‌ندییه‌كی به ڕووداوه‌كانی رۆژئاوای كوردستانەوە هه‌یه؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای 10 ساڵ له رێگری و كه‌نارگیریكردنی عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان رێبه‌ری زیندانیكراوی پارتی كرێكارانی كوردستان، حكومه‌تی توركیا رێگه‌ی به شاندێكی پارتی یه‌كسانی و دیموكراتی گه‌لان (ده‌م پارتی)دا له 28ی كانونی یه‌كه‌می 2024 دیداری ئۆجه‌لان بكات. دوای ئه‌و دیداره و وه‌رگرتنی په‌یامه‌كانی ئۆجه‌لان، شانده‌كه كه له هه‌ریه‌ك له سری سوره‌یا ئۆنده‌ر و په‌روین بوڵدان په‌رله‌مانتارانی ده‌م پارتی پێكهاتبوون، سه‌ردانی كۆی پارته سیاسیه‌كانی توركیایان كرد و وه‌ك ده‌زگاكانی راگه‌یاندنیش باسی لێوه ده‌كه‌ن كۆی كۆبونه‌وه‌كانیان تا ئێستا ئه‌رێنی بوون. زۆركه‌س پێیوایه ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی ناونراوه پرۆسه‌ی ئاشتی له توركیا، په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆی به روداوه‌كانی رۆژئاوای كوردستانه‌وه هه‌یه، كه توركیا هه‌موو تواناكانی خۆی و به‌كرێگیراوانی خستوه‌ته‌گه‌ڕ تا شكست به‌و به‌شه‌ی كوردستان بهێنێت به‌ڵام نه‌یتوانییوه ئامانجه‌كانی به‌ده‌ستبهێنێت، ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی له رۆژئاوای كوردستان بۆ كورد فه‌راهه‌مبووه ئه‌نقه‌ره‌ی ناچاركردووه ده‌ست به گفتوگۆكانی له‌گه‌ڵ عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان بكاته‌وه، پێشبینیش ده‌كرێت كۆی پرۆسه‌كه په‌یوه‌ندی به پشتیوانیه‌كانی رۆژئاوا و ئه‌مریكاوە هەبێت بۆ هێزه‌كانی سوریای دیموكرات و توركیا چاوه‌رێ ده‌كات تا ده‌سه‌ڵات راده‌ستی دۆناڵد تره‌مپ ده‌كرێت له ئه‌مریكا، ئه‌وكات هه‌موو ئه‌گه‌ره‌كان رونده‌بێته‌وه ده‌رحه‌ق به مانه‌وه یان كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له سووریا. سه‌باره‌ت به چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كوردیش له توركیا، په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆی به ئاستی پابه‌ندبوونی ئه‌و وڵاته‌وە هه‌یه به بنه‌ماكانی دیموكراتی و كۆی ئازادییه‌كانەوە، به‌ڵام حكومه‌تی توركیا له‌وكاته‌وە كه باسی پرۆسه‌ی ئاشتی ده‌كات له هه‌مان كاتدا به‌رده‌وامه له چه‌وساندنه‌وه و سه‌ركوتكردنی ئازادییه‌كان، ته‌نانه‌ت به‌رده‌وامه له زیندانیكردنی سه‌رۆك شاره‌وانییه كورده‌كان و به‌كارهێنانی هێزی سه‌ربازی بۆ یه‌كلایی كردنه‌وه‌ی كێشه‌كان. به جۆرێكی تر ئه‌م پرۆسه‌ی ئاشتییه‌ی توركیا بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كات به ته‌كتیكی تر لێكده‌درێته‌وه، به تایبه‌ت ئه‌و پیلانه‌ی باس له چه‌كدانان و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی پارتی كرێكارانی كوردستان ده‌كات. لای خۆیه‌وه ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی سه‌رۆكی مه‌هه‌په به ئاشكرا ده‌ڵێت دوای كۆبوونه‌وه‌ی دووه‌می شاندی ده‌م پارتی له ئیمراڵی؛ ده‌بێت به‌بێ هیچ مه‌رجێك په‌كه‌كه وه‌كو رێكخراو نه‌مێنێت. هاوكات تونجه‌ر باكرهان هاوسه‌رۆكی ده‌م پارتی ده‌ڵێت: ئۆجه‌لان له په‌یامه‌كانیدا رایگه‌یاندوه ئه‌و هێزی بنیاتنانی ئاشتیی هه‌یه، ئیتر نۆره‌ی ده‌سه‌ڵاته پێویسته ده‌سه‌ڵات هه‌نگاو بۆ چاره‌سه‌ری پرسی كورد بنێت. روداوه‌كانی ناوخۆی توركیا و هه‌ڵسوكه‌وتی ئه‌و وڵاته‌ش له رۆژئاوای كوردستان هه‌رگیز ناتوانێت بڕوا به هیچ كه‌سێك بهێنێت كه ئه‌نقه‌ره به جدی پلانی ئاشتی هه‌یه و ده‌یه‌وێت پرسی كورد له توركیا به شێوه‌ی دیموكراتی چاره‌سه‌ر بكات.
دەستوەردان لە کاروباری حکومەت زیانی زۆری بە ئابووری پارێزگای سلێمانی گەیاندووە و بازاڕی تەواو لاواز کردووە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی جیاکردنەوەی حزب لە حکومەت، ئەو دروشمەبوو کە ٢٠ ساڵ زیاترە بەرزکراوەتەوە و داوای جێبەجێ کردنی دەکرێت، بەڵام تازە بەتازە لە شاری سلێمانی حزب هیچ هەیبەتێکی بۆ حکومەت نەهێشتووە و لەبری هەموو وەزارەت و دەزگا پەیوەندیدارەکان بڕیار دەردەکات و جێبەجێشی دەکات. لە هەڵمەتی دەستبەسەراگرتنی ئۆتۆمبێلە بێ سەرەتاکان کە زۆر بە جدی جێبەجێ دەکرا نەمانزانی بڕیاری دەستبەسەراگرتنی ئەو ئۆتۆمۆبیلانە لەلایەن کێوە دەرکراوە، دوای خۆپیشاندانی خاوەنی ئەو ئۆتۆمبیلانە و دیداری نوێنەریان لەگەڵ سەرۆکی یەکێتی لە دەباشان، لەماوەی یەک کاتژمێردا بڕیارەکان گۆڕان و تەواوی ئۆتۆمۆبیلەکان هاتنەوە سەر شەقامەکان، بەڵام گوندنشینانی دۆڵی خەلەکان کە کێشەی جددیان هەیە و بەدەست نەبوونی خزمەتگوزاری و کەمی کارەبای نیشتمانی و تەواونەکردنی ئەو شەقامەی کە ماوەی ١٢ ساڵە کاری تێدا دەکرێت و هێشتا تەواو نەبووە دەناڵێنن و ماوەی چەند رۆژێکە دەستیان بە خۆپیشاندان و دەربڕینی ناڕەزایی کردووە، بەڵام هیچ بەرپرسێک ناچێت بەدەمیانەوە و لە داواکارییەکانیان ناپرسنەوە. کەڵەکە بوونی نارەزاییەکان لەدەڤەری سلێمانی روو لە بەرفراوانی دەکات و رۆژ بە رۆژ خزمەتگوزارییەکان خراپتردەبێت و ستراتیج و پلانێک بۆ چارەسەرکردنیان بەدیناکرێت، هەموانیش دەزانین کە رێگەی هەزار میل بە هەنگاوی یەکەم دەستپێدەکات، بەڵام تەنانەت هەست بە هەنگاوی یەکەمیش بۆ چارەسەری کێشە و قەیرانەکان ناکرێت. لە قەیرانی نەدان و دواکەوتنی مووچەشدا هەست بە خەمساردییەکی تەواو دەکرێت لە لایەن یەکێتییەوە، لە کاتێکدا زۆربەی ناڕەزایی و خۆپیشاندان و بایکۆتی قوتابخانە و فەرمانگەکان لە دەڤەری سلێمانیدایە. لەسەر ئاستی سیاسیش یەکێتی دوای مام جەلال نەیتوانیوە هاوسەنگی بپارێزێ و رۆڵی بەرچاوی لە پێشهاتە سیاسیەکاندا هەبێت، بە تایبەت دوای روداوەکانی ٨ی تەمووز، بە جۆرێک لەم هەلومەرجەی ئێستای هەرێم و عێراق و ناوچەکەدا کە باس لە گۆڕانکاری و نەخشەی نوێ و دارشتنەوەی پلانی نوێ لەلایەن زلهێزەکان و وڵاتانی ناوچەکەوە دەکرێت، هەست بە غیابی یەکێتی لە گۆڕەپانەکەدا دەکرێت و هیچ جموجوڵێکی سیاسی و دیبلۆماسی لە سەرکردایەتی ئەو حزبەوە بەدیناکرێت، بە جۆرێک هەردەم کاردانەوەی لەبەرامبەر روداو و پێشهاتەکاندا هەیە و خۆی لە توانایدا نەماوە خوڵقێنەری روداوەکان بێت و ببێتە چەقی بڕیار و دانەری پلانەکان، بە پێچەوانەوە کەوتوەتە داوی کاردانەوەی ئەو پێشهاتانەوە کە رووبەرووی دەبنەوە. لە رووی جموجۆڵی بازاڕ و وەبەرهێنان و وەگەرخستنی دەستی کاری ناوخۆ و دەستبەرکردنی هەلی کارەوە بۆ لاوان؛ کە لە ئێستا لە کەرتی گشتیدا بە هیچ جۆرێک دامەزراندن نییە و دەبێت لە کەرتی تایبەتدا بژێوی خۆیان دابین بکەن، لەو بوارەشدا سلێمانی تەواو لاواز بووە تا کارگەیشتووە بەوەی گەنجان بۆ کارکردن روو لە هەولێر بکەن، هۆکارەکەشی دەستوەردانی بەردەوامی حزبە لە پرۆژەکانی وەبەرهێنان و نەبوونی پلانێکی تۆکمەیە کە لە توانایدا بێت چارەسەری گونجاو بۆ ئەم گرفتە بدۆزێتەوە. ئەمەش بۆتە هۆی گواستنەوەی سەرمایەی وەبەرهێنەکان بۆ شارەکانی تری عێراق، ئەو کارەش زیانی گەورە بە ئێستا و داهاتووی شاری سلێمانی دەگەیەنێت و لە ڕووی پێشکەوتن و شارسازییەوە بەجۆرێک دوای دەخات؛ چەندین ساڵ کارکردنی لێبڕاوانەی دەوێت تا بگاتەوە بە ئاستە نموونەییەکەی جارانی!
هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاسای گشتیی بودجه‌ی عێراق و گرێكوێره‌ی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم هێشتا نەکراوەتەوە! ئامادەکردنی: هاوڵاتی مووچه‌خۆرانی هه‌رێمی كوردستان له‌نێوان حكومه‌تی هه‌رێم و به‌غدا، مافه‌كانیان ونبووه و كه داوا له حكومه‌تی هه‌رێم ده‌كه‌ن ده‌لێن مووچه‌كانتان له‌به‌غدایه، كه داواش له به‌غدا ده‌كرێت، وه‌زاره‌تی دارایی عێراق ده‌ڵێت كۆی مووچه‌ی ساڵی 2024ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی ناردووه، له‌م كه‌ینوبه‌ینه‌دا موچه‌ی مانگی 12ی ساڵی رابردووی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم دیارنییه. لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانی عێراقیش بۆ ده‌رخستنی راستییه‌كان لیژنه‌یه‌كی پێكهێناوه بۆ بەدواداچوون و وردبینی شایسته‌ی دارایی هه‌رێمی كوردستان بۆ ساڵانی 2024 و 2025، په‌رله‌مانتارێكیش ده‌ڵێت ئه‌ركی ئه‌و لیژنه‌یه وردبینیكردنه له‌و ژمارانه‌ی له‌باره‌ی خه‌رجی پاره‌ی مووچەوە له‌نێوان به‌غدا و هه‌ولێردا راگه‌یه‌ندراون. هاوڵاتیانی هه‌رێمیش مێژوویه‌كی خراپیان له‌گه‌ڵ پێكهێنانی لیژنه هه‌یه، بۆ هه‌رپرسێك كه لیژنه‌ی بۆ پێكهێنرا، ئه‌وا راستی و مافه‌كان دیزه به‌ده‌رخۆنه ده‌كرێت و له‌بری ده‌رخستنی راستیه‌كان و ئاشكراكردنی بۆ رای گشتی، هه‌وڵی شاردنه‌وه‌ی ده‌درێت و كۆی كاره نایاسایی و ناشه‌رعییه‌كان به‌ر‌گی یاسایی و شه‌رعییان به‌به‌ردا ده‌كرێت. ئه‌وه‌ش له كاتێكدایه دادگای فیدراڵی عێراق به روونی بڕیاریداوه كه پێویسته مووچه به‌ده‌ربێت له هه‌موو ناكۆكیه‌كان و له‌كاتی خۆیدا به مووچه‌خۆران بدرێت، به‌ڵام تا ئێستا نه حكومه‌تی عێراق و نه حكومه‌تی هه‌رێم وه‌ك پێویست پابه‌ندنه‌بوون و گرێكوێره‌ی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم ساڵ به ساڵ درێژه ده‌كێشێ و بێ چاره‌سه‌ر ماوه‌ته‌وه. له‌ساڵی 2024 وه‌زاره‌تی دارایی عێراق بڕی 10ترلیۆن و 738 ملیار و 629 ملیۆن دیناری بۆ مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران ناردووه، وه‌زاره‌تی دارایی حكومه‌تی هه‌رێمیش ده‌ڵێت ئه‌و بڕه پاره‌یه كه‌مه و به‌شی مووچه‌ی مانگی 12ی فه‌رمانبه‌ران ناكات، ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی داراییش له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ده‌ڵێت ده‌بوو به‌غدا بڕی 11 ترلیۆن و 576 ملیار و 521 ملیۆن دیناری به‌پێی بودجه‌ی ساڵی 2024 بۆ هه‌رێمی كوردستان بناردایه، له به‌رامبه‌ردا وه‌زاره‌تی دارایی عێراق ده‌ڵێت كۆی شایسته داراییه‌كانی مووچه‌ی ساڵی 2024ی ناردووه و حكومه‌تی هه‌رێم به‌پێی مانگه‌كان دابه‌شی نه‌كردووه، له‌م كه‌ینوبه‌ینه‌دا زه‌ره‌رمه‌ندی راسته‌قینه مووچه‌خۆرانی هه‌رێمن كه نازانن مافه‌كانیان لای كێیه و ده‌بێت كاملایان به‌رپرسیارێتی دابینکردنی مافەکانیان هه‌ڵبگرن. بۆ ساڵی 2025یش تا ئێستا به‌رچاورونی نییه ئایا دۆخه‌كه به‌مشێوه‌یه ده‌مێنێته‌وه یان چاره‌سه‌ری ریشه‌یی ده‌كرێت و كۆی ئه‌و پرسه به‌ستراوه‌ته‌وه به هه‌مواری یاسای بودجه‌ی گشتی عێراقه‌وه، به تایبه‌ت ماده‌ی 11ی ئه‌و یاسایه كه باس له خه‌رجی فیعلی ده‌كات و مووچه و قوتی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم به‌پێی ئه‌و ماده‌یه به‌ستراوه‌ته‌وه به خه‌رجی فیعلی عێراقه‌وه، واته بوونی ده‌سته‌واژه‌یه‌ك له یاسای بودجه‌دا جارێكی تر كێشه بۆ خه‌رجكردنی شایسته داراییه‌كانی هه‌رێم دروستده‌كاته‌وه، هه‌ربۆیه په‌رله‌مانتاره كورده‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق داوا ده‌كه‌ن ئه‌و ده‌سته‌واژه‌یه له یاسای بودجه‌ی عێراق لاببرێت و خۆشیان نایشارنه‌وه كه ئه‌و كاره پێویستی به رێكه‌وتنی سیاسی نێوان هه‌رێمی كوردستان و به‌غدا هه‌یه، ئه‌وه‌ش له كاتێكدایه تا ئێستا ناكۆكی نێوان به‌غدا و هه‌ولێر له‌سه‌ر هه‌ژماری من و ته‌وتین یه‌كلایی نه‌كراوه‌ته‌وه و كارگه‌یشتوه به‌وه‌ی مووچه‌خۆران به‌سه‌ر دوو به‌ره‌دا دابه‌شبكات. سه‌ره‌نجام مووچه مافه و حكومه‌ت له‌بری كارێك یان ئه‌ركێك ده‌یداته مووچه‌خۆرانی خۆی، تا پێداویستییەکانی ژیانیان پێ دابین بکەن. هەر بۆیە نەدانی مووچە و به‌رده‌وامی ئه‌م كێشه‌یه كاریگه‌ری له‌سه‌ر كۆی كایه‌ی ئابووری و بازرگانی هه‌رێم دروستدەکات و پێویسته چاره‌سه‌ری ریشه‌یی بۆ بدۆزرێته‌وه.
ئیسرائیل مەترسی لە سەلامەتی و ئاسایشی کورد و دروزی لە سووریای نوێدا هەیە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی لە دوای رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد و گرتنەدەستی جڵەوی دەسەڵات لە لایەن میلیشا چەکدارەکانەوە کە پێشینەیەکی ئیسلامییان هەیە و بەشێکیان پێشتر سەر بە رێکخراوی تیرۆریستی قاعیدە و داعش بوون، مەترسییەکانی ئیسرائیل لە دەسەڵاتی داهاتووی ئەو وڵاتە زیادیکردووە، بە تایبەت کە وڵاتێکی وەک تورکیا پشتیوانی و هاوکاری ئەو گرووپە چەکدارانە دەکات و ئامادەیە بۆ بەرژەوەندی خۆی ئاگر لە سەرتاسەری ناوچەکە بەربدات بە مەرجێک کەمێک لە خەونی گێڕانەوەی دەسەڵاتی سوڵتانی عوسمانی بۆ ناوچەکە بەدیبهێنێت. بۆ بەرگرتن لەو خەونەی تورکیاش، رۆژنامەی "یسرائیل هیوم" ئاشکرای کرد ئەنجومەنی وەزیرانی ئیسرائیل کۆبوونەوەیەکی نهێنی دەرحەق بە ئایندەی شێوازی دەسەڵات لە سووریا ئەنجامداوە و گەیشتووەتە ئەو بڕوایەی پلان بۆ دابەشکردنی سوریا بەسەر چەند کانتۆنێک دابرێژێت و لە کۆنگرەیەکی نێودەوڵەتیدا ئەو پلانەی بخاتەڕوو. ئیسرائیل دەسەڵاتی نوێی سووریا بە تایبەت دەسەڵاتی سەرۆکەکەی "ئەحمەد شەرع" بە هەرەشەی راستەوخۆ بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکەی دەزانێت بە تایبەت کە پێشینەیەکی توندڕەوی هەیە و تێکەڵەیەک بووە لە قاعیدە و داعش و لە چەندین کردەوەی تیرۆریستییەوە تێوەگلاوە، کە بە شێوەیەکی گشتی مێژووی کارە جیهادییەکانی ئەحمەد شەرع بەمشێوەیە بوون: ✹ ساڵی ٢٠٠٣ بۆ جیهاد هاتووەتە عێراق و لە ژێر فەرماندەیی ئەبو موسعەب زەرقاوی جیهادی کردووە. ✹ لە ساڵی ٢٠٠٦ بۆ ٢٠١١ لە لایەن هێزەکانی ئەمریکاوە دەستگیرکراوە و زیندانی کراوە. ✹ لە ساڵی ٢٠١١ پەیوەندی بە داعشەوە کردووە و بە فەرمانی ئەبوبەکر بەغدادی گەڕاوەتەوە بۆ سووریا. ✹ ساڵی ٢٠١٢ بەرەی نوسرەی دروستکرد و تا ساڵی ٢٠١٦ بەردەوامبوو. ✹ لە ساڵی ٢٠١٣ لە داعش جیابوویەوە و پەیوەندیی بە قاعیدەوە کردووە. ✹ ساڵی ٢٠١٦ لە قاعیدە جیابووەتەوە و ناوی بەرەی نوسرەی بۆ "فەتح شام" گۆڕی. ✹ ساڵی ٢٠١٧ دەستەی تەحریر شامی دامەزراندووە و تا ئێستا بەردەوامە. کەسێک ئەوە پێشینەی بێت و ئێستا جڵەوی دەسەڵاتی لە سووریا گرتبێتە دەست بە دڵنیاییەوە وڵاتێکی وەک ئیسرائیل پلانی تۆکمە بۆ سنوردارکردنی دەسەڵاتەکەی دادەرێژێت، وەک رۆژنامەی "یسرائیل هیوم"یش، بڵاویکردووەتەوە، باشترین بژاردەی ئیسرائیل بۆ دەسەڵاتی داهاتووی سووریا دابەشکردنیەتی بەسەر چەند کانتۆنێکدا، هەر ئەو رۆژنامەیە دەڵێت ئیسرائیل لە سووریای نوێدا زۆر مەترسی لە سەلامەتی و ئاسایشی نەتەوەی کورد و دروزی هەیە، ئەو مەترسییەش لە کۆبوونەوە نهێنییەکەی ئەنجومەنی وەزیرانی ئیسرائیلدا باسکراوە. سەرئەنجام کۆی ڕووداوەکان و پلانەکان بۆ داهاتووی سووریا و ئایندەی کورد لەو بەشەی کوردستان زۆر ئاڵۆزە و پێویستی بە یەکگرتوویی کورد و پلانی ستراتیجی تایبەت هەیە، تا بتوانرێت زۆرترین سوود لەو دەرفەتە وەربگیرێت کە لە سووریادا فەراهەم بووە و ڕەنگە تا دەیان ساڵی تر دەرفەتی لەوجۆرە دروست نەبێتەوە.
کەوتنەوەی ئاگرەکە چەندین کۆمپانیای زەبەلاحی دڵنیایی دووچاری مایەپوچبوون دەکاتەوە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی ئاگرەکەی ویلایەتی کالیفۆرنیای ئەمریکا تابێت فراوانتر دەبێت و بەرپرسانی ویلایەتەکەش هۆشداری دەدەن لەوەی کە چاوەڕێ دەکرێت ئاگرەکەی دەوروبەری شاری لۆس ئەنجلۆس لەو ویلایەتەی رۆژئاوای ئەمریکا، بەهۆی خێرایی رەشەباوە فراوانتر ببێت. تا ئێستاش ژمارەی گیانلەدەستدان بەهۆی ئاگرەکەوە بۆ 16 کەس بەرزبووەتەوە. لە 7ی ئەم مانگەوە تیمەکانی ئاگرکوژێنەوە رووبەڕووی پێنج ئاگری فراوان لە پێنج ناوچەی جیاوازی دەووروبەری شاری لۆس ئەنجلۆس بوونەتەوە، بەو هۆیەشەوە باری لەناکاو لە ویلایەتی کالیفۆرنیا راگەیەنراوە. پێشبینیش دەکرێت، جارێکی دیکە با لە باشووری کالیفۆرنیا هەڵبکاتەوە و تاوەکو سەرەتای هەفتەی داهاتوو بەردەوام بێت، ئەمەش رەنگە ئاگرەکەی ئێستا فراوانتر بکات و ببێتە هۆی دروستبوونی ڕووداوی ئاگرکەوتنەوەی تریش. پۆلیسی کالیفۆرنیا رایگەیاندووە، تیمەکانیان لەگەڵ گاردی نیشتمانی سەرقاڵی چاودێریی ئەو ناوچانەن کە ئاگرەکەیان کۆنترۆڵکراوە، ئەمەش بەهۆی دزی و تاڵانی لەو ناوچانەدا و هەروەها بۆ گەڕان بەدوای ئەو کەسانەدا کە تا ئێستا بێسەروشوێنن. ئەوەی خەڵکی نایزانێت دەرحەق بە ئاگرەکەی کالیفۆرنیا ئەوەیە کە پێشتر زۆر کەس پێشبینی ئەو ئاگرەیان کردووە، بەوپێیەی بڕێکی زۆری "شێ" لە باکوری ئەو ویلایەتە هەیە، هەر بۆیە لە باشووری کالیفۆرنیا رێژەی باران زۆر کەمبووەتەوە و دووچاری وشکەساڵی بووە، بە جۆرێک لە هاوینی ساڵی ٢٠٢٤وە، باران بارین بە شێوەیەکی نائاسایی کەمبووەتەوە و ئەوەش بوەتە هۆی وشکبوونی رێژەیەکی زۆری دەرختی دارستانەکانی. لەگەڵ هەڵکردنی بای " سانتا ئانا" لەو ویلایەتە هەموو ئەگەرەکانی کەوتنەوەی ئاگرێکی گەورەی لەم شێوەیە لە ئارادابووە، بە هۆی گۆڕانی بەردەوامی کەشوهەواشەوە کەوتنەوەی ئاگری لەوجۆرە لە داهاتوودا ئەگەرێکی کراوە دەبێت. بەرپرسانی ویلایەتی کالیفۆرنیا ئاماژە بەوە دەکەن، بەهۆی ئاگرەکەوە تائێستا 12 هەزار ماڵ و باڵەخانە و ئۆتۆمبێل سووتاون، ئەمە جگە لەوەی زیاتر لە 180 هەزار کەس ماڵەکانیان جێهێشتووە و روویان لە ناوچەکانی دیکەی شاری لۆس ئەنجلۆس کردووە. ئەو ئاگرەی باشووری ویلایەتی کالیفۆرنیا بە یەکێک لە گەورەترین کارەساتە سروشتییەکانییەکانی ئەو ویلایەتە دادەنرێت و تائێستا زیانی ئاگرەکە بە نزیکەی 150 ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت. ئەوەی جێگای سەرەنجە ئەوەیە کەوتنەوەی ئەو ئاگرە گەورەیە سەرجەم کۆمپانیاکانی دڵنیایی لەو ویلایەتە دوچاری قەیرانی گەورە کردووە، بە جۆرێک پێدەچێت زۆرینەیان مایەپوچ ببن، چونکە ئەو خانوو و ڤێلایانەی زیانیان بەرکەوتووە زۆرینەیان هی دەوڵەمەند و ئەکتەرە بە ناوبانگەکانی جیهانن کە قەرەبووکردنەوەیان پێویستی بە سەدان ملیار دۆلار دەبێت، لە کاتێکدا سەرمایەی کۆمپانیایەکی وەک FAIR کە ناسراوترین کۆمپانیای دڵنیاییە لەو ویلایەتە کەمتر لە ٨٠٠ ملیۆن دۆلارە! هەر بۆیە دوای کۆنترۆڵکردنی ئاگرەکە پرسی قەرەبووکردنی زیانلێکەوتوان، گەورەترین قەیران بۆ کۆمپانیاکانی دڵنیایی لە ئەمریکا دروستدەکات.
.png)
.png)
