ئیبراهیمی قادری کێ بوو و کەی دەستیکردووە بە گۆرانی؟

هاوڵاتی، هەرێم شێرە  بە پێی راپۆرتێکی دیوانی چاودێری هەرێم داهاتی مانگانەی دەروازەکانی هەرێمی کوردستان زیاتر لە(111) ملیار دینارە، هەروەها داهاتی مانگانەی دەروازەی ابراهیم خەلیل بە تەنها نزیکەی (60) شەست ملیار دینارە. لە بەرامبەریشدا موچەی وەزارەتی پێشمەرگە (133) ملیار دینار و هەروەها موچەی مانگانە دەزگاو ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم نزیكەی (63) ملیار دینارە. واتە تەنها بە داهاتی دەروازەكانی ئەم دوو مانگەی رابردوو حکومەتی هەرێم دەیتوانی موچەیەکی وەزارەتی پێشمەرگە بدات و هێشتا 89 ملیار دیناریش وەک داهات بۆ حکومەتی هەرێم دەماوە. جگە لەمەش حکومەتی هەرێم تەنها لە رێگای داهاتی مانگانەی دەروازەی ابراهیم خلیل دەیتوانی لە %95 موچەی کارمەند و ئەفسەرانی ئەنجومەن و دەزگای ئاسایشی هەرێم دابینبکات. ئەوەی جێگای سەرنجە ئەوەیە کە بەرپرسانی هەرێم بە بەردەوامی لە کۆڕ و لێدوانەكانیاندا ستایشی هیزەکانی پێشمەرگە دەکەن و بە سیمبول و پارێزەری کوردستان ناویان دەبەن کەچی ماوەی 55 رۆژە پێشمەرگەو ئەفسەرانی ئاسایش خۆیان و خێزانەکانیان لەبەر بێ موچەیی لە باردوخۆێکی سەختی داراییدان و لە بەرامبەریشدا دەسەڵاتدارانی هەرێم زۆر نابەرپرسیارانە مامەڵە دەكەن و هیچ هەنگاوێك بۆ چارەسەری كێشەكە نانێن،لە کاتێکدا وەک باسمان کرد تەنها لە رێگای داهاتی دەروازەکان دەیانتوانی موچەکانیان پێبدەن. لە ماوەی ڕابردودا سەرەرای ئەوەی هێزەكانی پێشمەرگە قوربانی زۆریان داوە بەڵام لە نێوان دەسەڵاتدارانی عێراق و هەرێم ڕۆڵ و قوربانیدانیان لەبەرچاو نەگیراوە،لە شەری داعشدا هێزەكانێ پێشمەرگە زیاتر لە ١٨٠٠ هەزارو هەشت سەد شەهیدیان دا بەڵام عەبادی كە سەرۆك وەزیرانی عێڕاق بوو لە كاتی گوتاری سەركەوتن بەسەر داعشدا بە یەك وشەش باسی ڕۆڵی پێشمەرگەی نەكرد،دەسەڵاتدارانی هەرێمیش تا ئێستا نەیانتوانیەوە سادەترین مافیان كە دابین كردنی موچەكانیتیان بۆیان دابین بكەن،بۆیە لە ئێستادا دەتوانین بڵێین كە پێشمەرگە مافخوراوترین چینی كۆمەڵگایە٠٠

هاوڵاتی ئەمڕۆ ڕۆژی جیهانی منداڵانە وهاوڵاتی  بەدواداچوونی بۆ دۆخی منداڵانی ئیشکەر کردووە لەشەقام و بازاڕەکانی هەرێمدا و منداڵپارێزی کوردستانیش دەڵێت، ئەو سزایەی دەدرێت بەسەر دایک و باوکی ئەو منداڵانەدا کە کاردەکەن بڕەکەی زۆرکەمە نەبووەتە هۆی ئەوەی ئەو منداڵانە دووبارە نەخرێنە بەر کار لەلایەن دایک و باوکیانەوە. نوعمان عەبدولڕەحمان، ئەندامی دەستەی بەڕێوبەری منداڵپارێزی کوردستان ئەمڕۆ شەممە 1ی حوزەیرانی 2024 لە لێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت، "لە ڕێگەی لیژنەکانیانەوە بەردەوام چاودێری ئەو منداڵانە دەکەن کە کاردەکەن و لە ڕێگەی پۆلیسی نەوجەوانانەوە دایک و باوکی ئەو منداڵانە ئاگادار دەکرێنەوە" باسی لەوەشکرد، "بەشێکی زۆری ئەو منداڵانەی کاردەکەن بە پلەی یەکەم منداڵی ئاوارەکانن کە لە هەرێم نیشتەجێن بە تایبەت منداڵی پەنابەرە سورییەکان و بە پلەی دووەم منداڵی  کۆچەرییەکانن (قەرەج) و کەمترین ریژەی منداڵی ئیشکەریش سەربە دانیشتوانی  ناوخۆی هەرێمن هاوکات ئەو منداڵانەی کاردەکەن کچ و کوڕیشیان تێدایە". منداڵپارێزی کوردستان دەڵێت، ساڵ بە ساڵ ژمارەی ئەو منداڵانەی کە کاردەکەن کەمدەبێتەوە و بە گوێرەی نوێترین داتاکانی ئەو ڕێکخراوە ژمارەی ئەو منداڵانەی ئیشیان لەسەرکراوە و   بەشێوەیەکی نایاسایی لە هەرێم کاردەکەن بەم شێوەیە دابەشبوون: - پارێزگای سلێمانی : 443 منداڵ. - پارێزگای هەولێر: 390 منداڵ. - پارێزگای دهۆک: 414 منداڵن. وەک لە ئامارەکاندا دەردەکەوێت ژمارەی منداڵانی ئیشکەر لە پارێزگای سلێمانی بە بەراورد بە منداڵانی پارێزگاکانی دیکەی هەرێم بەرزترەو منداڵپارێزیش هۆکاری بەرزی ژمارەکە بۆ هەبوونی کێشەی تەکنیکی وەک دابینکردنی سەیارە و کاتەکانی کۆکردنەوەی داتاکان و نەبوونی ژمارەی پێویستی پۆلیسی نەوجەوانان لە پارێزگاکانی هەولێر و دهۆک دەگەڕێنێتەوە. هاوکات بە گوێرەی زانیارییەکانی هاوڵاتی لە منداڵپارێزەوە دەستی کەوتووە زۆرینەی ئەو منداڵانەی کە کاریان پێدەکرێت لە لایەن دایک و باوکیانەوە "ئیستیغلال" کراون و کاریانپێدەکرێت لە کاتێکدا خۆیان توانای کارکردنیان هەیە. هەروەها بە شێکی زۆری ئەو منداڵانەی بەم شێوەیە بەکاردەهێنرێن زیاتر منداڵی ئاوارەوپەنابەرەکانن و منداڵپارێزدەڵێت، بەهۆی ئەوەی بەردەوام شوێنی نیشتەجێبونیان دەگۆڕن ئاسانتر دەتوانن ئیستیغلالی منداڵەکانیان بکەن و خۆیان لە سزا و ڕێکارە یاساییەکان بدزنەوە". لە ئێستادا بۆ رێگریکردن لەم دیاردەیە دوای دەستنیشانکردنی منداڵەکان لە ڕێگەی داواکاری گشتییەوە لێپێچینەوەی یاسای لەگەڵ دایک و باوکی ئەو منداڵانەدا دەکرێت و بەڵێننامەیان پێپڕدەکرێتەوە بۆ ئەوەی منداڵەکانیان نەخرێنەوە سەر کار و لە کاتی پێشێلکردنی ئەمەدا دایک و باوکەکان سزای مادی دەدرێن. سەرچاوەیەکیش لە منداڵپارێزی کوردستان بە هاوڵای وت، "ئەو بڕە پارەیەکی لە دایک و باوکی منداڵەکان وەردەگیرێت بڕەکەی زۆر کەمە و یاساکە پێویستی بە هەموارکردنەوە هەیە بەڵام بەهۆی کارنەکردنی  پەرلەمانی کوردستانەوە ناتوانن ئەو کارە بکەن و ئەمەش یەکێکە لە هۆکارەکانی کە مندال هەیە دایک و باوکی زیاتر لە جارێک بەڵێنامەیان پێپڕکراوەتەوە سزا دراون بەڵآم دووبارە خراونەتەوە سەر کارکردن". لە رۆژی جیهانی مداڵاندا، بەهۆی کەموکورتی و بێباکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و نەبونی ڕێکار و یاسای پێویست بۆ پارێزگاری کردن لە منداڵانی ئیشکەر لە بازاڕەکان و شوێنە جیاجیاکانی هەرێمدا ژمارەیەکی زۆر منداڵ کاردەکەن و مەترسی توندو تیژی سێکسییان لەسەرە  و لە بەشێکی زۆری مافە سەرەتاییەکانیان بێبەشکراون.

هەوراز حوسێن هاوڵاتی وارشۆ وادیارە شەڕەکەی حەماس دەکرێت لە کۆتاییدا ئەنجامێکی باش بۆ فەڵەستینییەکان و خاکی فەڵەستین بێنێتە بەرهەم. ئەوەش لەبەر ئەوەی وردە وردە تەواوی جیهان لەوە تێدەگەن، بۆ سەقامگیرکردنی ئاشتی و ئاسایش لە نێوان ئیسرائیل و فەڵەستین، پێویستە فەڵەستین ببێتە دەوڵەت. لە 7ی تشرینی یەکەمی 2023، بزوتنەوەی حەماس پەلاماری بۆ سەر ئیسرائیل برد؛ لەو هێرشەدا حەماس 1,139 کەسی کوشت کە 695یان هاوڵاتی سڤیلی ئیسرائیلی بوون و 36 کەس لەوانە منداڵبوون. 71 کەسیان هاوڵاتی بیانی بوون و 373 کەسیشیان پۆلیس و ئاسایش بوون. هەر لەو پەلامارەدا 24 هاوڵاتی و پۆلیس لەلایەن حەماسەوە بە بارمتە گیران، ئەمە جگە لەوەی رووبەرێکی لە ئیسرائیلیش کۆنترۆڵکرد. هەر دوای ئەوە ئیسرائیل بانگەوازی جەنگی لەگەڵ حەماسدا راگەیاند کە تا ئێستا بەردەوامە و ئامانجەکەشی لەناوبردنی تەواوەتی حەماسە لە غەززە. لە هێرشی سوپای ئیسرائیل بۆ سەر غەززەدا کە وەک خۆی دەڵێت، ئامانجی لەناوبردنی حەماسە، تاوەکو نوسینی ئەم راپۆرتە 35 هەزار و 647 هاووڵاتی فەڵەستینی کوژراون و لانیکەم 79 هەزار و 852 کەسیش برینداربوون. جەنگەکە کاردانەوەی جۆراوجۆری نێودەوڵەتی لێکەوتووەتەوە و تا رادەیەک وەک هەمیشە زەوی کردووە بە دوو جەمسەری دژیەکەوە. ئەمریکا و بەشێک لە وڵاتانی دیکەی رۆژئاوا تا ئەمڕۆ رەوایەتی بە هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە دەدەن و بە "شەڕ لە دژی تیرۆر" ناوی دەبەن؛ بەشێکیان بێ لایەنیان هەڵبژاردووە و هەرچی دەمێنێتەوە ئێستا سەرکۆنەی ئیسرائیل دەکەن بەوەی لە غەززە "تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی و تاوانی جەنگ و رەشەکوژی" دەکات. "ئاڕاستەی گفتووگۆ دیپلۆماسییەکان رووەو کوێ؟" کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەوە تێگەیشتووە، ئەگەر ئاگری شەڕی نێوان ئیسرائیل و غەززە کۆتایی نەیەت، بەدەر لەو کارەساتە مرۆییەی دوای خۆی جێیدەهێڵێت، پریشک دەهاوێژێت بۆ رووبەرێکی گەورەتری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دواتریش بۆ جیهان. هەروەک هێرشەکانی ئیسرائیل و ئێران بۆ سەربازی و ستراتیجییەکانی یەکدی لە دەرەوەی خاکی خۆیان و دواتریش هێرشی راستەوخۆ بۆ سەر یەکدی؛ ئێران لە 13 و 14ی نیسانی ئەمساڵ و ئیسرائیل لە 19ی هەمان مانگ. ئەمە جگە لە مەترسی پەلکێشبوونی لوبنان لە شەڕەکەدا بەهۆی هێرشە جار بە جارەکانی حیزبوڵا و سوپای ئیسرائیل بۆ سەر یەکدی. هەربۆیە دەنگی دروشمی "چارەسەری دوو دەوڵەت" لە کۆبوونەوە فەرمی و لوتکەکانی جیهاندا خەریکە زیاتر بەرزدەبێتەوە. چارەسەری دوو دەوڵەت بریتییە لە پێشنیازێکی نەتەوەیەکگرتووەکان لە ساڵی 1947، کە چارەسەری کێشەی فەڵەستین و ئیسرائیلی بەوە دەکرد، دوو دەوڵەتی سەربەخۆ لەسەر ئەو خاکەی ئێستا هەردووکیانی تێدان دروستبکرێت. هەروەها مزگەوتی ئەقسا و رووبەرێکی دیاریکراوی چواردەوری کە لەلای موسڵمان و جووەکان بە پیرۆز دادەنرێت، بە سەربەخۆیی لەلایەن نەتەوەیەکگرتووەکانەوە چاودێری بکرێت. جگە لەوەش، ئێستا وڵاتان لە هەوڵی ئەوەدان لە گۆڕەپانی سیاسی و دیپلۆماسی نێودوڵەتیدا ماف و دەسەڵاتی زیاتر بدەنە فەڵەستین. 10ی ئاداری 2024، کۆمەڵەی گشتیی نەتەوەیەکگرتووەکان دەنگی لەسەر پرۆژەیاسایەک بۆ پێدانی ماف و بەرژەوەندی زیاتر بە فەڵەستین و کردنی بە ئەندامی هەمیشەیی لە نەتەوەیەکگرتووەکان. لە 193 ئەندام، 143 ئەندامیان دەنگیان لە بەرژەوەندی پرۆژەیاساکەدا. هەروەها ئەمڕۆ ئیسپانیا، نەرویج و ئێرلەندا بڕیاریاندا 28ی ئەم مانگە دان بە سەربەخۆیی دەوڵەتی فەڵەستیندا بنێن و بە روونی جەختیان لەوە کردەوە، چارەسەری دوو دەوڵەت دەبێت جێبەجێبکرێت و داوایان لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد هەنگاوی رژد رووەو ئەو مەبەستە بنێن. لەلایەکی دیکەوە، یەکێتی ئەوروپا و گرووپی حەوت کە ئەمریکا، بەریتانیا و فەرەنسای تێدا ئەندامن بە فەرمی داوای دروستبوونی دەوڵەتی فەڵەستینیان کردووە. ئەمریکا دەڵێت، لەگەڵ چارەسەری دوو دەوڵەتدایە، بەڵام تەنیا بەو مەرجەی ئیسرائیل و فەڵەستین بەیەکەوە لەسەری بگەنە رێککەوتن؛ ئەوەش لای زۆرێک "ئەستەمە". هەر ئەمڕۆ، دیمتری پیسکۆڤ، گوتەبێژی کرێملن بە رۆژنامەنووسانی راگەیاندووە، ئەوان یەکێکن لە هەرە پاڵپشتە گەورەکانی جێبەجێکردنی چارەسەری دوو دەوڵەت و ئاماژەی بەوەشکردووە کە پێش رووخانی یەکێتی سۆڤیەت، یەکێتییەکە دانی بە سەربەخۆیی دەوڵەتی فەڵەستیندا ناوە. لەلایەکی دیکەوە، وانگ وێنبین، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چین بە رۆژنامەڤانانی راگەیاندووە، چین پاڵپشتی تەواوەتی خەڵکی فەڵەستین دەکات لە بەدەستهێنانی ماف و سەربەخۆییان. هەروەها دووپاتیکردووەتەوە کە چین بە رژدی پاڵپشتی چارەسەری دوو دەوڵەت دەکات و لە پێشووتریشدا پەکین هەر زوو دانی بە سەربەخۆیی دەوڵەتی فەڵەستیندا ناوە. تێڕوانینی ئێستای عەرەب، ئیسرائیل و فەڵەستین بۆ پێشنیازە بەساڵاچووەکە هەرچی وڵاتانی عەرەبییە هەرچەندە لە رابردوودا دوو جار لەگەڵ ئیسرائیلدا بۆ دژوەستانەوەی چارەسەری دوو دەوڵەت چوونەتە جەنگەوە، لە دواین لوتکەیاندا داوایان لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد، کۆنفرانسێکی ئاشتی لەسەر بنەمای چارەسەری دوو دەوڵەت بۆ کۆتاییهێنانی یەکجاری بە بەریەککەوتنەکانی فەڵەستین، بەتایبەت حەماس و ئیسرائیل بهێنن. مەحمود عەباس، سەرۆکی دەسەڵاتی فەڵەستین لە ئەیلوولی ساڵی رابردوودا و لە کۆنفرانسێکی نێودەوڵەتیدا پاڵپشتیی لە چارەسەری دوو دەوڵەت کرد، هەروەک داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد کاری لەسەر بکەن و دەکرێت، "ئەمە کۆتا هەل بێت بۆ پەیڕەوکردنی چارەسەری دوو دەوڵەت". هەرچی حەماس و ئیسرائیلە بیروڕای پەڕگیر و تێکدەرانەیان بۆ بابەتی چارەسەری دوو دەوڵەت هەیە. حەماس لە 2017دا پاڵپشتی خۆی بۆ پێشنیازەکە خستەڕوو، بەو مەرجەی سنوورەکان بگەڕێنەوە پێش ساڵی 1967. لەلایەکی دیکەوە بنیامین ناتانیاهو، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بە میدیای ئەمریکی گوتووە، بە دەوڵەتبوونی فەڵەستین گەورەترین خزمەتە بە "گرووپی تیرۆرستی حەماس". پێشنیازێک کە بە دوایدا دوو جەنگ هاتووە، ئێستا دەبێتە هەوێنی ئاشتی؟ دوای ئەوەی لە ساڵی 1914 ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی لەناوچوو، لە ساڵی 1918دا بەریتانیا کۆنترۆڵی نزیکەی نیوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی کرد کە بەشێک لەو رووبەرە ئەو خاکەیە ئێستا فەڵەستین و ئیسرائیلی لەسەرن. لەو کاتەدا دانیشتووانی فەڵەستین بریتیبوون لە موسڵمان، کریستیان و جووەکان کە زۆرینە موسڵمان بوون. لە ساڵی 1936، شۆڕشی عەرەب لە دژی بەریتانییەکان روویدا، ئەوەش لەبەر مەترسی زۆربوونی دانیشتووانی جوو لە فەڵەستین. دواتر بەریتانیا بڕیاریدا چارەسەری دوو دەوڵەت بهێنێتە ئاراوە کە لەو کاتەدا 80٪ی رووبەری ئەو خاکە بۆ فەڵەستینییەکان و 20٪ی بۆ جووەکان دانرا، بەڵام فەڵەستینییەکان ئەو چارەسەرەیان رەتکردەوە. دواتر لە ساڵی 1947، نەتەوەیەکگرتووەکان بڕیاریدا دووبارە چارەسەری دوو دەوڵەتی هێنایە ئاراوە. پێشنیازەکە 56٪ی خاکەکەی بۆ ئیسرائیل و 44٪ی بۆ فەڵەستین یەکلادەکردەوە. ئەم جارە جووەکان چارەسەرەکەیان قبوڵکرد و ئەو هەنگاوە بووە بناخەی دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل لە 15ی ئاداری 1948، بەڵام عەرەب بۆ جاری دووەم رەتیانکردەوە. هەرچی لوبنان، عێراق، ئوردون، میسر و سووریا بۆ رووخاندنی ئەو دەوڵەتە هێرشیان کردە سەر ئیسرائیل، بەڵام ئیسرائیل بردییەوە و رووبەرێکی گەورەتری لەسەر خاکی فەڵەستین کۆنترۆڵکرد و ئوردونیش کەرتی رۆژئاوای فەڵەستینی خستە ژێر دەسەڵاتی خۆیەوە. لە ساڵی 1967، دووبارە ئوردون، میسر، سووریا و لوبنان هێرشیان کردەوە سەر ئیسرائیل و جەنگەکە شەش رۆژی خایاند، بەڵام دووبارە ئیسرائیل بردییەوە و تەواوی خاکەکەی بە غەززە و کەرتی رۆژئاواوە کۆنترۆڵکرد. لە ساڵی 2000، دووبارە فەڵەستین و ئیسرائیل بۆ گفتووگۆی ئاشتی لە ئەمریکا کۆبوونەوە. ئیهود داراک، سەرۆکوەزیرانی ئەوکاتی ئیسرائیل و یاسر عەرەفات بۆ ماوەی 14 رۆژ بە نێوەندگیر بیڵ کڵینتن، سەرۆکی ئەوکاتی ئەمریکا گفتووگۆیان کرد. پێشنیازکرا 94٪ی کەرتی رۆژئاوا و تەواوی غەززە بچێتە ژێر دەسەڵاتی فەڵەستینییەکانەوە و وەک دەوڵەتی فەڵەستین بناسرێت؛ هەروەک رۆژهەڵاتی ئۆرشلیم\قودس ببێتە پایتەختی دەوڵەتی فەڵەستین. یاسر عەرەفات، سەرۆکی رێکخراوی ئازادکردنی فەڵەستین بە پێشنیازەکە رازی نەبوو و دووبارە شەڕ و پێکدادان لە نێوان فەڵەستینییەکان و ئیسرائیل دەستیپێکردەوە. لە ساڵی 2008، مەحمود عەباس، سەرۆکی دەسەڵاتی فەڵەستین لەگەڵ ئیهود داراک کۆبوونەوە و هەمان پێشنیاز بۆ دروستبوونی دەوڵەتی فەڵەستین هاتەوە بەرباس، بەڵام جارێکی دیکە لەلایەن فەڵەستینەوە رەتکرایەوە. لەو کاتەوە چارەنووسی دەوڵەتی فەڵەستین بە نەزانراوی ماوەتەوە. لەو ماوەیەشدا نزیکەی 500 هەزار ئیسرائیلی لە کەرتی رۆژئاوای فەڵەستین جێگیر کراون، کە ئەمەش ئێستا یەکێکە لە بەربەستە گەورەکانی بەردەم دروستبوونی دەوڵەتی فەڵەستین، چونکە بە دروستبوونی فەڵەستین دەبێت تەواوی ئەو نیو ملیۆن کەسە ماڵەکانی خۆیان جێبێڵن و بگەڕێنەوە ناو سنووری ئیسرائیل. "چارەنووسی چارەسەری دوو دەوڵەت بەرەو کوێ؟" لە دوای ساڵی 2020 کە رێککەوتننامەی ئەبراهام بە نێوەندگیری ئەمریکا کە ئەوکات دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی بوو، لە نێوان بەحرەین و ئیمارات لەلایەک و ئیسرائیل لەلایەکی دیکە واژۆکرا، وردە وردە نێوانی عەرەب و ئیسرائیل بەرەو ئاساییبوونەوە دەچێت. ئامانجی رێککەوتننامەی ئەبراهام ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبییە. مەغریب و سوودان لە دواتردا بڕیاری بە چوونە ناو رێککەوتنەکەیاندا و ئێستاش سعودیە لە گفتووگۆدایە بۆ چوونە ناو رێککەوتنەکە. سعودیە کە وەک ناوەندی بڕیاری دەوڵەتانی عەرەب و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نیشاندەدات، دەکرێت کاریگەریی گەورە لەسەر جێبەجێکردنی چارەسەری دوو دەوڵەت جێبهێڵێت. پاڵپشتیی چین، رووسیا، یەکێتی ئەوروپا، نەرمی نواندنی ئەمریکا، پاڵپشتی زۆرینەی نەتەوەیەکگرتووەکان و پاڵپشتی وڵاتانی عەرەبی بۆ ئەو پێشنیازە، دوای 77 ساڵ لە دژایەتیکردنی، دەکرێت ئاسۆیەکی گەش بێت بۆ جێبەجێکردنی لە داهاتوویەکی تا رادەیەک نزیکدا و بە دەوڵەتبوونی فەڵەستین.

هاوڵاتی/ ژیر فاتیح یەکێک لەو دیارەدە خراپ و دزێوانەی لە دونیای ئێمەدا لە ئارادایە و ڕۆژ بە ڕۆژیش زیاتر تەشەنە دەکات، بینینی فیگەر و کەسایەتی و دیاردە جیاوازەکانە بە یەک شکڵ و شێوەی دیاریکراو و لەناو یەک پۆلین و ڕێکخستنی گشتیدا، بە واتایەکی دیکە؛ جۆرە تێڕوانینێک لە فەزای کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوری دونیای ئێمەدا باڵادەستە، کە کۆی کەسایەتی و ڕوودا و و دیاردەکان بە یەک فۆڕمی کڵێشەیی دیاریکرا و دەبینێت، بەبێ ئەوەی ڕەچاوی تایبەتمەندێتی و جیاوازی و وردەکاری ئەم فیگەر و کەسایەتی و دیاردە ناچوونیەکانە بکات، لەناو یەک شێوە پێناسە و تێڕوانیندا کورتیان دەکاتەوە و مۆبیلیزەیان دەکات. ئەم نیگا سەرتاپاگیرە کە توانای بینینی جیاوازییەکانی نییە و لە یەک گۆشە نیگای دیاریکراوە لە دیاردەکان و کەسەکان دەڕوانێت، وا دەکات بوارێک بۆ بینینی تاقانەیی و لێوەشاوەیی کەسایەتییەکان و فرەیی و ناهەمەچەشنی دیاردە و دەرکەوتەکان نەهێڵێتەوە. یەکێک لەو شێوە-ڕوانینە باوانەی هەنوکە لە دونیای ئێمەدا باڵادەستە، ڕوانینە بۆ پرسی سەرمایەداری و کەسایەتییە سەرمایەدارەکان، کە زۆرجار بە شێوەیەکی دوور لە ڕاستی و نا بابەتییانە خوێندنەوەیان بۆ دەکرێت و هەندێک ئایدیا و روانگەی بارگاوی بە نەریتی مارکسیستانەش بۆ ئەم جۆرە خوێندنەوانە دەکرێنە پاساو و کەرەستە، کە نەک تەنیا لەڕووی تیۆرییەوە راست نین، بەڵکو رێگەی ئەوەشمان لێدەگرن شتەکان بە شێوەیەکی بابەتی و وەک خۆیان ببینین. بێگومان ئەوە راستە کە کۆی جیهان لەمڕۆدا بەدەست سیستمی سەرمایەداری و لۆژیکی بازاڕی ئازادەوە لە قەیراندایە، بەڵام قسەکردن لەسەر سیستەمی سەرمایەداری و ئابوری نیولیبڕاڵی و بازاڕی ئازاد، پێویستە جیا بکرێتەوە لەو هەوڵە فەردییانەی کە بە گیانێکی دڵسۆزانە ونیشتیمانپەروەرانەوە، بڕێکی زۆری سەرمایە و داهاتی خۆیان دەخەنە خزمەتی پڕۆژەی نیشتیمانی و گشتییەوە، کە سود و قازانجە گشتییەکانی دەیانجار لە دەستکەوتە فەردیی و کەسییەکان گەورەترە. "فاروقی مەلا مستەفا" نموونەی ئەو سەرمایەدارە دڵسۆز و خەمخۆرانەی نیشتیمانە، کە ساڵانێکی زۆرە بەردەوام و بێ پشوودان، لە هەوڵی سەرپێخستنی دەیان پڕۆژەی وەبەرهێنان و ئاوەدانکردنەوە و سەرمایەگوزاری جیاوازدایە، بە سەدان ملیۆن دۆلاری لە بڕی سەرمایەکەی خۆی بۆ خزمەتکردنی شاری سلێمانی و کوردستان بە گشتی، تەرخانکردووە و بەردەوام وەک فیگەرێکی دیاری ناو بواری بازرگانی، خۆ نەویستانە و لەخۆبوردووانە لە پێناو ئاوەدانکردنەوە و هێنانە ئارای دونیایەکی ئارام و کەشێکی لەباردا بۆ خزمەتکردنی هاوڵاتیانی کوردستان، ماندوونەناسانە هەوڵی داوە و هەمیشە پێشەنگ بووە لە خزمەتکردن و بونیادنانی پڕۆژەی خزمەتگوزاریدا. لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا، لە یادی دە ساڵەی دامەزراندنی (نەخۆشخانەی فاروق)دا، ئەم سەرمایەدارە دڵسۆز و خەمخۆرە، کە خاوەنی باکگراوندی مەعریفی و دیدگای تایبەت بە خۆیەتی سەبارەت بە پرس و پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان، لە وتارێکدا بۆ ئامادەبووان ئاماژەی بە چەند خاڵکێدا، کە جێگای هەڵوێستە لەسەرکردنن و پێویستە دیوە ئینسانی و نیشتیمان پەروەریی و قازانج نەویستییەکەیان بۆ هەمووان ئاشکرا بکرێت. تا ئەوە لای هەمووان ڕوون بێت کە مەرج نییە، هەموو سەرمایەدارێک تەنیا لە بیری کەڵەکەکردنی قازانجدا بێت، هەرچەند زۆر سەرمایەدار هەن لە دونیای ئێمەدا بەو لۆژیکە بیردەکەنەوە، بەڵام بوونی ئەوانە ناتوانن تاقانەیی و خەمخۆری کەسانی وەک "فاروقی مەلا مستەفا" بشارنەوە. یەکێک لەو خاڵە گرنگانەی ناوبراو لە وتارەکەیدا ئاماژەی پێدا، ئەوەیە کە چۆن دڵسۆزانە و لە سۆنگەی هەستکردن بە بەرپرسیارێتییەوە، بیریان لە دروستکردنی پڕۆژەیەکی تەندروستی و زانستیی گەورەی وەک نەخۆشخانەی فاروق کردووەتەوە. بەو پێیەی ئەزموونی حکومڕانی لە دونیای ئێمەدا تا ئەندازەیەکی زۆر لە قەیراندایە، ئەمە وایکردووە کە هانیان بدات ئەرکێک لە ئەستۆ بگرن، کە لە بنەڕەتدا ئەرکی حکومەتە ئەنجامی بدات، بەڵام بەو پێیەی لە قسە و کردارەکانی "فاروقی مەلا مستەفا"وە دەردەکەوێت، ئەوان تەنیا وەک بازرگانێکی بێ هەڵوێست لە کۆمەڵگەدا ناژین، کە تەنیا بەرژەوەندی کەسی و تایبەتی خۆیان بووێت، بەڵکو نموونەی بازرگانێکن کە خەمخۆری وڵاتەکەیانن و بیرکەرەوەیەکی بەردەوامن، لەو ڕووەوە کە شان بەشانی سەرانی حکومڕان و بگرە زیاتریش هەست بە بەرپرسیارێتی دەکەن بەرانبەر بە هاونیشتیمانیان و هاوڵاتیانی وڵاتەکەیان. هەر بۆیە لە بڕگەیەکی دیکەی قسەکانیدا، وردبینانە و وەک کەسێکی خاوەن دید و پسپۆڕی لە پیشەکەی خۆیدا، ئاماژە بەوە دەکات کە پێویستە کەرتە گشتییەکانی تەندروستی و پەروەردە و فێرکردن، لە ژێر چاودێری حکومەتدا بە تایبەتی بکرێن، بۆ ئەوەی نەبنە مایەی زیانگەیاندن بە بەرژەوەندی هاوڵاتیان و کەسانێکی چاوچنۆک لەسەر قوتی خەڵکی و بەبێ رەچاوکردنی باروگوزەرانی ژیانی گشتی سەروەت و سامان کەڵەکە بکەن. ئەم دڵسۆز و خەمخۆرییەش بە ڕادەیەکە، کە بە گفتێکی ئینسانی و زۆر دڵسۆزانە لە ماوەی ڕابردوودا و لە مەڕاسیمی یادی دە ساڵەی دامەزراندنی نەخۆشخانەی فاروقدا دەڵێت: من خۆشم و کەسە ئازیزەکانیشم هەموو زەرەرەکان بە قازانجێکی گەورە دەبینین. واتە هەرچەندێک لەم جۆرە پڕۆژە خزمەتگوزاریانەدا زیانمەند ببن، هێشتا وەک قازانج دەیبینن، چونکە لە بەرژەوەندی گشتیدایە. ئەم بیرکردنەوە و تێگەیشتنە دەریدەخات، کە بوونی کەسایەتی و بازرگانانی لەم شێوەیە، نەک تەنیا نابێت وەک کەسانی خۆپەرست و قازانخواز تەماشا بکرێن، بەڵکو پێویستە بکرێنە سەرمەشق و کارێک بکرێت ناویان لەناو مێژوو و یادەوەری نەتەوەدا بەو پەڕی ئەمکدارییەوە بپارێزرێت.   

هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد رۆژی 3ی ئایار، رۆژی جیهانیی ئازادیی رۆژنامەگەرییە، ئازادیی رۆژنامەنووسی لە هەرێمی کوردستان لەدۆخێکی مەترسییداردایە و وەک رێکخەری سەنتەری میترۆ ئاماژەی پێدەکات، ژینگەی کاری رۆژنامەنووسی لە هەرێمی کوردستان ژینگەی دەربازبوونە لە سزا تاوان بەرامبەر رۆژنامەنووسان، هەروەها سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان دەڵێت "پێشلکارییەکان لە هەولێر و دهۆک زیاترن". رەحمان غەریب، رێکخەری سەنتەری میترۆ بۆ داکۆکی لە مافی رۆژنامەنووسان بە هاوڵاتی راگەیاند، "هەموو ساڵێک لە 3ی ئایاردا نەتەوەیەکگرتووەکان و یونسکۆ یادی ئازادی رۆژنامەگەری دەکاتەوە، ئەم یادە رۆژێکە بۆ هەڵسەنگاندنی ئاستی پێشکەوتنی ئازادی رۆژنامەگەری لە هەموو وڵاتێکدا". ئاماژەی بەوەکرد، "ئێمەش لە هەرێمی کوردستان ئەگەر بێین هەڵسانگاندنێک بۆ ئازادی رۆژنامەگەری بکەین لەچەند خاڵێکدا دەتوانین قسەی لەسەر بکەین، خاڵی یەکەم لەرووی بواری پێشکەوتنی یاساکانەوە، ئێمە یاسای رۆژنامەگەری و یاسای مافی دەستکەوتنی زانیاری و خۆپیشاندانمان هەیە کە ئامانە هەمووی پەیوەستن بە ئازادی رادەربڕین و ئازادی رۆژنامەگەری لە هەرێمی کوردستان، کەواتە ئێمە لەرووی دەرکردنی یاساوە لە پێشەوەین، بەڵام کە ورد دەبینەوە لە بارودۆخەکە لە جێبەجێکردنی یاساکان ئاستەنگ و بەربەستی زۆر هەیە، واتە یاساکان تەنها دیکۆرە نەک بۆ بەهێزکردنی دیموکراسییەت". "ژینگەی کاری رۆژنامەنووسی لە هەرێمی کوردستان ژینگەی دەربازبوونە لە سزا و هەموو ئەو تاوانانەی کە بەرامبەر رۆژنامەنووسان کراون، بێگومان ئەمەش دیموکراسییەت و سەروەری یاسا لە هەرێمی کوردستان دەخاتە ژێر لێپرسینەوە"، رەحمان غەریب وادەڵێت. روونیشیکردەوە، "دەربازبوون لە سزا لە هەرێمی کوردستان دیاردەیەکی بەربڵاوە لەکاتی بەکارهێنانی تووندوتیژی و دەستگیرکردن و خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات لەلایەن هێزەکانەوە، هەروەها هەموو ئەو تووندوتیژیانەی بەرامبەر بە رۆژنامەنووسان کراوە لە ساڵانی رابردوو ئەنجامدەرانی بەبێ لێپرسینەوە دەربازیان بووە لە سزا". رەحمان غەریب ئەوەشی وت، "دەبێت دەسەڵات لە هەرێمی کوردستان هێندە رازی نەبێت لە بارودۆخی ئازادی رۆژنامەگەری لە هەرێمی کوردستان، بەڵکو بە چاوێکی رەخنەگرانە دۆسیەی مافی مرۆڤ بە گشتی و بابەتی ئازادی رۆژنامەگەری بە تایبەتی هەڵسەنگێنێت و بەچاوێکی رەخنەیی تەماشای بکات و پلانی هەبێت بۆ باشترکردنی ژینگەی کاری رۆژنامەنووسی". لای خۆشییەوە کاروان ئەنوەر، سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان بە هاوڵاتی وت، "بەدەر لەوەی رێکخراوە بیانییەکان قسە لەسەر ئێمە بکەن و هەندێک خەڵک بەبێ ئەوەی لە ژینگەی کوردستان تێبگەن ئێمە خۆمان دەڵێین ئازادی رادەربڕین لەدوای ساڵی 2020 و 2021 لە پاشەکشێدایە و ئەم پاشەکشێیەش حاڵەتێکە پێشبینیکراو بوو". وتیشی "ئەم پاشەکشێیە پەیوەستە بە ناوچەیەکی جوگرافی دیاریکراو و ژینگەیەکی سیاسی دیاریکراو لە هەرێمی کوردستان، ئەوەی پەیوەستە بە ناوچەی جوگرافیاوە هەولێر و دهۆک بە پلەی یەکەم دێت لە پێشێلکارییەکان بە تایبەت هەولێر کە لە راپۆرتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا هاتبوو لە هەولێر و بەغدا 345 حاڵەتی پێشێلکاری تیادا تۆمارکراوە". کاروان ئەنوەر جەختی لەوەشکردەوە، "بەراورد بە کابینەکانی دیکە لەم کابینەیەدا ئازادی رادەربڕین پاشەکشێی کردووە، بە تایبەتی دەستگیرکردنی ئەو رۆژنامەنووسان و چالاکوانانەی بادینان کە هەموویان هێنرانە هەولێر دادگایی کران، ئەمە بووە هۆی ئەوەی کە کەشوهەوا میدیایەکە لە هەرێمی کوردستان نیشانەیەکی پرسیاری گەورەی بکەوێتەسەر". لەبارەی ئەوەی لەم قۆناغەی ئێستادا چی بکەین، سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنوسانی کوردستان باسی لەوەکرد، "دەبێت ژینگەی سیاسی لەباربێت بۆ ئەوەی ببێت بە زادەی لەدایکبوونی ژینگەیەکی میدیایی گونجاو، هەروەها سەرجەم سێکتەرەکانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئایینی و ئابووری چەندین سێکتەری دیکە لە خاڵێکدا بەیەک دەگەنەوە کە پێی دەوترێت ئازادی بەشێوە گشتییەکەی". راشیگەیاند، "هەم ئێمەی رۆژنامەنووس، هەم خەڵکی شەقام لەم بارودۆخەی ئێستا رازی نین، چونکە ئێستا رۆژنامەنووسەکان وەک روژنامەنووسەکانی پێشوو کارناکەن، هەروەها جگە لە فشارەکانی دەسەڵات کەناڵ و میدیاکان فشار لەسەر رۆژنامەنووسەکان دروستدەکات و پاداشت و مووچەکەی لەژێر هەڕەشەی لێبڕیندایە، ئەمانەش هۆکارن کە رۆژنامەنووس ببێت بە دیلێک کە نەتوانێت داهێنان بکات". هەروەها رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی داوا دەکات دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان کۆتایی بە هێرشەکانیان بهێنن بۆ سەر مافی ئازادی رادەربڕین و ئازادی رۆژنامەگەری، لەوانەش، دەستگیرکردنی هەڕەمەکی، لێدان و دادگاییکردنی نادادپەروەرانەی رۆژنامەنوسان، هەراسانکردن و تۆقاندن و هێرشکردنە سەر رۆژنامەنوسان کاریگەرییەکی ساردی لەسەر مافی ئازادی رادەربڕین و ئازادی رۆژنامەگەری لە هەرێمی کوردستاندا هەبووە، زۆرێک لە رۆژنامەنووسان ناچاربوون هەڵبێن، خۆیان بشارنەوە یان بەتەواوی واز لە رۆژنامەگەری بێنن، لەکاتێکدا زۆرێک لە هاوتاکانیان له بەندیخانە ماونەتەوە. لە راگەیەندراوەکەی رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی باس لە دۆسیەکانی هەردوو رۆژنامەنووسی زیندانیکراوی بادینان شێروان شێروانی و قارەمان شوکری کراوە، ئەوەش راگەیەندراوە " دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستانی عێراق شانازی بەوە دەکەن کە هەرێمی کوردستان چرای ئازادی رۆژنامەگەرییە، بەڵام ئەمە جگە لە بانگەشەیەکی گاڵتەجاڕانە هیچ نییە بە لەبەرچاوگرتنی سەرکوتکردنی ئازادی ۆژنامەگەری و هەراسانکردنیان، تۆقاندن و لێپێچینەوە لە رۆژنامەنووسان، بەتایبەتی ئەوانەی لەسەر پرسی گەندەڵی نووسیویانە و رەخنەیان لە مامەڵەی دەسەڵاتداران گرتووە". بەپێی ئامارێکی سەنتەری میترۆ، پێشلکارییەکانی بەرامبەر رۆژنامەنووسان لە ساڵی 2022 و 2023دا بەم جۆرەبووە: - ساڵی 2022: (431) - ساڵی 2023: (249) - كەمیكردووە: (182) - بەرێژەی : (42%) دەستگیركردنی رۆژنامەنووسان لە ساڵی 2023: - ساڵی 2022: (64) دەستگیركردن - ساڵی 2023: (37) دەستگیركردن - كەمیكردووە: (27) حاڵەت - بەرێژەی: (42%) كەمیكردووە

زریان فەرەیدوون وتەبێژی وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی داوا لە سەرجەم کرێکاران دەکات خۆیان دەستەبەر بکەن و سەرۆکی سەندیکای کرێکارانیش دەڵێت کرێکاران متمانەیان بەو دەستەبەرە نییە و تەواوی خزمەتگوزارییەکانی لە پرۆژە یاساکەدا هەیە پێشکەش بە کرێکاران ناکرێت . ئەمڕۆ ١/٥ ڕۆژی جیهانی کرێکارانە و لە سەرجەم دام و دەزگانی هەرێم پشوی ڕەسمییە بەڵآم گەر بەرەبەیان بچیتە ناوبازاڕی سلێمانی و چەند ناوچەیەکی دیکەی پارێزگاکە دەبینیت کرێکاران  بەردەوامن لە کارکردن ، لەگەڵ ئەوەی پشوو وەرناگرن نە شوێنی کارەکانیان سەلامەتە و نە مافەکانیان پارێزراوە. سەبارەت بە ڕەوشی کرێکارانی هەرێم لە چاوپێکەوتنێکدا چالاک رەئوف، سەرۆکی لقی سلێمانی سەندیکای کرێکارانی کوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند، "دۆخی کرێکاران بە ڕاستی خراپە، هەمان حاڵەت و کێشەکانی ڕابردوو دوبارە دەبێتەوەو لایەنە پەیوەندیدارەکان بە دەم یاداشت و داخوازی و داواکارییەکانمانەوە نایەن". ئاماژەی بەوەشکرد، " ئەوەی لای ئێمە زۆر گرنگە و پێویستە  چارەسەر بکرێت جێبەجێکردنی سەلامەتی پیشەیی و گرێبەستی کاری کرێکارانە لە شوێن کارەکانیاندا بەڵام ئەو بە ڕێوبەرایەتییانەی بەرپرسن لەم کەیسانە زۆر لاوازن ، لەگەڵ ئەوەی  حکومەتی خۆجێیشمان لێی ئاگادار کردۆتەوە بەڵام هیچمان بۆ نەکراوە هیچ هاتنە پێشەوەیەک نەبووە." پرسی سەلامەتی لە شوێنی کاردا:  سەلامەتی شوێنی کار و دابینکردنی دەستەبەری کۆمەڵایەتی بۆ کرێکاران یەکێکە لەو پرسانەی بەردەوام باسدەکرێت و حکومەتی هەرێم دەڵێت بەرەوپێشچونی بە خۆیەوە بینیوە بەڵام سەندیکای کرێکارانی کوردستان دەڵێت هەندێک بڕیارلە ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی کارەوە دەرکراوە بەڵام بەتەواوی ناخرێنە کار و میکانیزمی جێبەجێکردنەکەی دڵخۆشکەر نییە. بەگوێرەی ئەو داتایانەی دەست هاوڵاتی کەوتووە تەنها لە چوار مانگی سەرەتای ئەم ساڵ لە چوار پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان 12 کرێکار لەکاتی کاردا گیانیان لەدەستداوە، لە سلێمانی ئەم ساڵ حەوت کرێکار گیانیان لەدەستداوە کە دوایین کرێکار ئێوارەی دوێنێ گیانی لەدەستدا، لە هەولێر سێ کرێکار و لە دهۆک دوو کرێکار گیانی لەدەستداوە، لە هەڵەبجە هیچ کرێکارێک لەکاتی کاردا گیانی لەدەست نەداوە . سەبارەت بە پرسی سەلامەتی شوێنی کار وتەبێژی وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی ئاریان ئەحمەد لە لێدوانێکدا بەهاوڵاتی راگەیاند ، "زۆرکات خاوەن پرۆژەکە کەرەستەکانی سەلامەتی دابینکردووە، بەڵام کرێکارەکان پێوەی پابەند نابن بەتایبەت ئەو کرێکارانەی لە باڵەخانە بەرزەکاندا ئیش ئەکەن کە بەکارنەهێنانی ئەو کەرستانە مەترسی ڕاستەوخۆی هەیە لەسەر ژیانیان". ئەوەشی وت "لیژنەکانی ئێمە بەردەوام دەگەڕێت و چاودێری پرۆژەکان دەکات و زۆرجاریش لەسەر پرسی سەلامەتی خاوەنکار سزادراوە" وتەبێژی کارو کاروباری کۆمەڵایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەبارەت زۆری ڕوداوەکانی سەلامەتی لە شوێنی کاردا   ئاماژەی بەوەدا "کرێکارەکان نایەن سکاڵا بکەن و بڵێن خاوەنکارەکان کەرەستەکانی سەلامەتی دابین ناکەن، هەروەها زۆرکاتیش لەکاتی رووداوەکان کەئێمە لیژنەی بۆ پێکدەهێنین هیچ سکاڵایەک نییە لەسەر خاوەنکارەکان". وتیشی، " کرێکارەکان زۆر جار بەرژەوەندی خاوەن کارەکە لەبەرچاودەگرن لەبەر ئەوەی موچەیەکی ئەداتێ و زۆرجار ئەو کێشەیەی هەیە  ناوێرن باسی بکەن و شکات بکەن کاتێک لیژنەکانی ئێمە ئەچێت ڕاستییەکان بڵێن و لەویایا زۆرجار مافی کرێکارەکە پێشێل دەکرێت و ئێمەش گەر ڕاستییەکانمان پێنەڵێن ناتوانین هیچیان بۆبکەین". ئاریان ئەحمەد دڵنیایی دەدات بەکرێکاران و دەڵێت" ئێمە هێڵی گەرمان هەیە کە ژمارەکەی ٥٠٠٥  هەر کرێکارێک سکاڵای هەبێت دەتوانێت پەیوەندیمان پێوەبکات و ناوەکەشی پارێزراو دەبێت". لەم بارەیەوە سەرۆکی لقی سلێمانی سەندیکای کرێکارانی کوردستان دەڵێت،" حکومەتی هەرێمی کوردستان بەوردی چاودێری پرۆژەکان ناکات و لێپێچینەوە ناکات و ئەو لیژنانەی کە تایبەتن بە سەلامەتی پیشەی تەندروستی بۆ شوێنکارەکان کە سەر بە وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتین لە سەرجەم پارێزگاکانی هەرێم چالاک نین و زۆر لاوازن یانیش هەر کارناکەن". باسی لەوەشکرد کە ئەوان وەک سەندیکای کرێکارانی کوردستان  لە شاری سلێمانی ماوەی پێنج ساڵە لیژنەیەکی هاوبەشیان لەگەڵ قایمقامییەتی سلێمانی هەیە کە لە پرسی  سەلامەتی پیشەیی لە شوێن کار بۆ کرێکاران دەکۆڵێتەوە بەڵام بەهۆی ئەوەی تەنیا یەک لیژنە هەیە لە سنوری سلێمانی و نزیک بە پێنج هەزار پڕۆژە و کارگە و شوێنی کار هەیە کە کرێکار ئیشی تیا دەکات تەنانەت ئەوانیش ناتوانن بەتەواوی چاودێری خاوەن کارەکان بکەن تا پێشێلکاری نەکەن. بەپێی ئامارێکی رێکخراوی کرێکارانی بیناسازی لەهەرێم، لەساڵی ٢٠٢٣دا ٧٣ کرێکار لەشوێنی کارەکانیان گیانیان لەدەستداوە کە ٥٢ کەسیان لەپارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بوون و ٢١ کەسیشیان لەکەرکوک و ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بوون و تەمەنیان لەنێوان ١٥ بۆ ٧٠ ساڵدابووە و ١٨ کرێکاری بیانیش گیانیان لەدەستداوە. هەر بەپێی ئاماری رێکخراوی کرێکارانی بیناسازی ئەو کرێکارانەی لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان لەساڵی ٢٠٢٣ گیانیان لەدەستداوە بەمشێوەیە بووە، (لەهەولێر ٢٢ کرێکار، لەسلێمانی ١٩ کرێکار، لەدهۆک شەش کرێکار، لەهەڵەبجە پێنج کرێکار). وەک رێکخراوی بیناسازی ئاماژەی پێداوە، زۆرترین حاڵەتەکانی گیانلەدەستدانی کرێکاران لەکاتی کاردکردندا لەساڵی رابردوو بەهۆی کەوتنەخوارەوەیان بووە لەشوێنە بەرزەکان. یەکێک لەلایەنە گرنگەکانی کارکردن پاراستنی گیانی کرێکاران و بایەخدانە بەسەلامەتی ژینگەی کار، بەڵام لە هەرێمی کوردستان گرنگییەکی کەم بەم لایەنە دەدرێت و رۆژ بەڕۆژ کێشەو گرفتەکانی کرێکاران زیاتر دەبێت. پرسی دەستەبەری کۆمەڵایەتی:  لە ئێستادا  هیچ ئامارێکی فەرمی نییە کە چەند کرێکار هەن، بەڵام بەڕێوبەری سەندیکای کرێکاران لقی سلێمانی دەڵێت، زیاتر لە ١٠٠ هەزار کرێکار بەس لە شاری سلێمانیدا هەن و زیاتر لە نیوەیان دەستەبەری کۆمەڵایەتییان پڕنەکردۆتەوە و نییانە بە هۆی ئەوەی کرێکاران باوەڕیان بەو پڕۆژە یاسایە نییە. سەبارەت بە هۆکاری ئەمە چالاک ڕەوف بە هاوڵاتی ڕاگەیاند، خاوەن کارەکان خۆیان لە دەستەبەرکردنی کرێکارەکانیان دەدزنەوە بۆ ئەوەی ناچارنەبن ئەو بڕە پارەیە بۆ کرێکارەکانیان بدەن و کرێکارانیش باوەڕیان بە پڕۆژە یاساکە نییە. ئەو کرێکارانەی ناویان لە دەستەبەری کۆمەڵایەتیدا تۆماردەکەن دەبێت ڕێژەی لە سەدا ١٧ ی مووچەکانیان بدەن بە سندوقی خانەنشینی، لەم بڕەش ڕێژەی ٪١٢ی خاوەن کارەکە بۆی دەدات ٪٥ ی کرێکارەکە خۆی دەیدات،لەبەرامبەر ئەمەدا کرێکارەکان کە گەشتنە تەمەنی خانەنشینی وەک فەرمانبەرەکانی دیکەی سەر بە حکومەتی هەرێم خانەنشین دەکرێن و مانگانە مووچەیان بۆ دەبڕدرێتەوە. هاوکات لەناو پڕۆژە یاساکەدا جگە لە خانەنشینکردنی کرێکارەکان چەندین خزمەتگوزاری دیکە هەیە کە پێویستە بۆ کرێکارانی بەشدار دابین بکرێت ، کە بە گوتەی چالاک ڕەوف هیچکام لەو خزمەتگوزارییانە بۆ کرێکاران دابین ناکرێت کە بەشدارییان لە پڕۆژەکەدا کردووە و ناویان تۆمار کردووە.  بەشێک لەو خزمەتگوزارییانە لە زاری بەڕێوبەری سەندیکای کرێکارانی کوردستانەوە : یەکەم:  " لە پرۆسەی ناو تۆمار کردنی کرێکاران بۆ خانەنشینی بابەتێک هەیە کە پێی ئەڵێن سەلامەتی پیشەی یانی کرێکارەکە پارەکە دەدات حکومەت ئەرکە لەسەر شانی سەلامەتی پیشەی بۆ کرێکارەکان دابین بکات ، سەلامەتی پیشەی ئەوەیە کە کرێکارێک نەخۆشکەوت یان بریندار بوو بەبێ بەرامبەر چارەسەری بۆ بکرێت یانیش کەم ئەندام بوو چارەسەری بۆ بکرێت و خانەنشین بکرێت لەسەر ئەم پارەیەی بۆ خانەنشینی دەیدات ." دووەم: "گەر کرێکارێک شوێنی کارەکەی گۆڕی لە جێگایەک بۆ جێگەیەکی دیکە بەهۆی ئەوەی بەشداری کردووە لەم سندوقەدا پێویستە حکومەت بۆ ئەو چەند مانگەی کاری نییە پارەی بۆ سەرف بکرێت." سێیەم : " تایبەتە  بەو کرێکارانەی ئافرەتن کە مەسەلەی مۆڵەتی دایکایەتییە ، هەر خاتونێک بەشداری و ئیشتیراکی لە سندوقی خانەنشینیدا کردبێت لە یاساکەدا هاتووە و مادەکەش هەموارکراوەتەوە کە دەڵێت دەبێت لەمۆڵەتی دایکایەتیدا سندوقی خانەنشینی مووچەی ئەم کرێکارە ژنە بدات بەو ماوە یاساییەی کە بۆی دیاری کراوە، وەک چۆن لە کەرتی حکومی فەرمانبەرێک مۆڵەتی دایکایەتی هەیە و مووچەی دەدرێتێ. چالاک ڕەوف دەڵێت لەگەڵ ئەوەی هیچکام لەو خزمەتگوزارییە زۆرانەی لە پڕۆژە یاساکەدا هەن بۆ کرێکاران دابین ناکرێت و تەنها خانەنشینییەکەی جێبەجێدەکرێت کە ئەویش ڕێژەیەکی زۆر زۆر کەمە و بەرچاو نییە لە هەمان کاتدا خاڵێکی گرنگتر ئەوەیە کە کرێکارەکە دەچێتە لای حکومەت بۆ ئەوەی پارەی  دەستەبەرییەکەی بدات هیچ  پسوڵەیەکیان نادرێتێ کە بیسەلمێنێ ئەم کرێکارە پارەکەی داوە بە سندوقی خانەنشینی ئەمەش وایکردووە کرێکاران باوەڕیان بە پڕۆسەکە بە شێوەیەکی گشتگیر نەبێت.  چالاک رەئوف سەرۆکی لقی سلێمانی سەندیکای کرێکارانی کوردستان باسی لەوەشکرد کە ئەو شەش کرێکارەی لە سلێمانی گیانیان لەدەستداوە  " هەر شەشیان لە بواری بیناسازیدا ئیشیانکردووە و ناویان لە دەستەبەری کۆمەڵایەتیدا تۆمار نەکراوە و هەر شەشیان ئەوانەن لە دوای مردنیان هیچ یاساو قانونێک شمولیان ناکات و گیانیان بەهەدەر چووە" شەوی ڕابردووش هەر لە سلێمانی کرێکارێکی دیکە لە کاتی کارکردندا گیانی لەدەستدا.  لە هەرێمی کوردستان بە دوو یاسا پارێزگاری لە مافی کرێکاران دەکرێت، یاسای خانەنشینی و دەستەبەری کۆمەڵایەتیی ژمارە 39ـی ساڵی 1971 و یاسای کاری ژمارە 71ـی ساڵی 1987. بەپێی یاسا بەرکارەکان، تەمەنی خانەنشینیی پیاوان، 20 ساڵ خزمەت و 60 ساڵ تەمەنە. بۆ ئافرەتانیش 20 ساڵ خزمەت و 55 ساڵ تەمەن دیاری کراوە. حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، تاوەکو ئێستا 144 هەزار و 930 کرێکار دەستەبەر کراون و ئێستا 880 کەس [کرێکار] خانەنشینی وەردەگرن.

هاوڵاتی / شوان عەباس بەدری رۆژی شەممە، پەرلەمانی عێراق بە ئامادەبوونی 170 ئەندام پەرلەمان یاسای بەرەنگاربوونەوەی لەشفرۆشی و هاوڕەگخوازی پەسەندکرد و ئەمەش ناڕەزایەتی رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکای لێکەوتەوە. هەر سەبارەت بەم بابەته رێکخراوی لێبوردنی جیهانی رایگەیاند، "ئەم یاسایە مافەکانی مرۆڤ پێشێل دەکات" هەروەک چۆن رێکخراوەکە چاکسازییەکانی ناو یاساکەی بە هەڕەشەیەکی جدی بۆ سەر عێراقییەکان وەسفکرد.  وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکاش نیگەرانی خۆی لە دەرکردنی یاساکەی پەرلەمانی عێراق سەبارەت بە قەدەغەکردنی لەشفرۆشی و هاوڕەگخوازی دەربڕی و یاساکەی بە هەڕەشەیەکی جدی بۆسەر ئازادییە تاکەکەسییەکان وەسفکرد، هەر لە راگەیاندراوەکەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکادا هاتووە "پەسەندکردنی ئەم یاسایە، هەڕەشەیەکە بۆ سەر ئازادی رادەربرین و دەسکەلایەکە بۆ سەرکوتکردنی رێکخراوە ناحکومییەکان لە سەرتاسەری عێراقدا". لە یاسا نوێیەکەی قەدەغەکردنی لەشفرۆشی و هاوڕەگخوازیدا هاتووە، سزای هاوڕەگخوازی یان گۆڕینەوەی ژن بەمەبەستی چێژی سێکسی لە 10 ساڵ تا 15 ساڵە و هەروەک چۆن لە یاساکەدا هەموو ئەو لایەن و رێکخراوانەی کە بانگەشەی لەشفرۆشی و هاوڕەگەزخوازی دەکەن لە عێراقدا قەدەغە دەکرێن و ئەوکەسانەش کە بەم بانگەشەیه هەڵدەستن سزای حەوت ساڵ زیندانییان بەسەردا دەسەپێنرێت. هەر لە یاسا تازەکەدا گۆڕینی رەگەز بەپێی حەز و ئارەزووی کەسەکان قەدەغەکراوە و گەر بێتۆ کەسێک ئەم کارە ئەنجام بدات و هەر پزیشکێکیش نەشتەرگەریی گۆڕینی رەگەز ئەنجام بدات ئەوا سزای یەک ساڵ تا سێ ساڵ زیندانی بەسەردا دەسەپێنرێت. هەر لەیاساکەدا باس لە کۆمەڵگەی پەلکەزێرینە (هاوڕەگەزخوازی) کراوە و بە پشت بەستن بە یاسای ساڵی 1969، سزاکەیان لە چەند ساڵێک بۆ زیندانی هەتاهەتایی درێژ دەبێتەوە. لەلایەن خۆیەوە رائد مالکی، خاوەن بیرۆکەی دەرکردنی ئەم یاسایە بە میدیاکانی راگەیاند،"بڕیاربوو لە ناوەڕاستی مانگی نیساندا، دەنگ لەسەر ئەم پرۆژە یاسایە بدرێت، بەڵام بەهۆی سەفەرەکەی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عیراق بۆ واشنتۆن ،بە باشمانزانی دەنگدانەکە دوابخەین، چونکە ئاگاداربووین نە یەکێتی ئەوروپا و نە ئەمەریکا بە پەسەندکردن و دەرکردنی یاسایەکی بەم جۆرە رازی نابن". لەلایەکی دیکەوە عەلی تەمیمی، یاساناسی عێراقی رەخنەی تووندی لە یاساکە گرت و بەناڕوون وەسفی کرد. عەلی تەمیمی باسی لەوە کردوو، "لە یاساکەدا ئەوە روون نەکراوەتەوە کە ئاخۆ خۆشوبهاندن تەنها ئەو پیاوانە دەگرێتەوە کە خۆیان بۆ ژن دەگۆڕن و مکیاژ و قژی سەناعی و جلوبەرگی ژنان لەبەردەکەن و هەڵسوکەوتیان وەک ژنانە، یان خودی ئەو ژنانەش دەگرێتەوە کە پیاوانە هەڵسوکەوت دەکەن". "لە یاساکە ئەوەش روون نەکراوەتەوە کە ئاخۆ مەبەست لە هاوڕەگەزبازی، نێر لەگەڵ نێر دەگرێتەوە، یان خود لێزبییەنەکانیش (ژن لەگەڵ ژن) دەگرێتەوە" عەلی تەمیمی وادەڵێت. هەربۆیە تەمیمی داوایکرد کە خاڵ بە خاڵی یاساکه روون بکرێتەوە تا لە داهاتوودا لایەنی پەیوەندیدار دووچاری کێشەی یاسایی و سەرلێشێواوی یاسایی نەبن. لەلایەن خۆیەوە موحسن مەندەلاوی، سەرۆکی پەرلەمانی عیراق بە وەکالەت پەسەن کردنی ئەم یاسایەی بە پێویستییەکی گرنگ زانی و رایگەیاند، "لەناو عێراقدا جێی هاوڕەگخوازەکان نابێتەوە". دوێنێ شەممە 28ی نیسانی 2024 لە راگەیەندراوێکدا فەرمانگەی میدیایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، "بەمەبەستی پاراستنی شیرازەی خێزان و کۆمەڵگەی عێراقی لە هەموو هەڵدێرێکی ئەخلاقی، پەرلەمانی عێراق پرۆژە یاسای چاکسازی لە یاسای قەدەغەکردنی لەشفرۆشی ژمارە 8ی ساڵی 1988 پەسەندکرد تا بەم جۆرە تاکی عێراقی و نەوەکانی داهاتوو لە مەترسییەکانی لەشفرۆشی و هاوڕەگخوازی بپارێزرێن.

هاوڵاتی دوابەدوای هێرشی مووشەکی و درۆنی بێ وێنەی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل، رووسیا دوای چەند کاتژمیر بێدەنگبوون، بە شێوەی فەرمای و لە راگەیاندنێکدا بۆچوونی فەرمی خۆی راگەیاند و وتی "وەزارەتی دەرەوەی بە تەواوەتی نیگەرانە لە پەرەسەندنی نوێ و مەترسیداری ناکۆکییەکان لە ناوچەکە". رەنگە ناوەرۆکی ئەم راگەیاندنە زۆر لە راستیشەوە دوور نەبێت لەبەر ئەوەی شارەزایان لەسەر ئەو باوەڕەن دەستپێکی جەنگێکی گشتگیر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بەرژەوەندی ڤلادیمێر پۆتین، سەرۆککۆماری رووسیادا نابێت، بەڵام وا دیارە کرێملین لە ئێستادا خوازیاری جۆرێک ئاڵووگۆڕە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە لە بەرژەوەندی پۆتیندا تەواو بێت، بە تایبەت بەلەبەرچاو گرتنی ئەو جەنگەی ئێستا لە ئۆکراین هەیە. هانا نۆتێ، یەکێک لە هاوکارانی باڵای بەرنامەی ئەوروپا، رووسیا و ئۆراسیا لە ناوەندی خوێندنەوە ستراتیژیی  و نێونەتەوەییەکان کە بنکەکەی لە واشنگتۆنە لە تۆڕی کۆمەڵاتی X نووسی "جەنگێکی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوەی کە ئەم ناوچەیە بکەوێتە دۆخێکی نەزانراوەوە، بێ ئەوەی جەنگێکی تەواو و گشتگیر روو بدات، باشترین رووداوە کە لە ئێستادا ئەکرێت بۆ پۆتین رووبدات". هۆکارەکانیشی ئەمانەوەی خوارەوەیە: یەکەم: ئەم جەنگە نوێیە ئەکرێت سەرنجەکان لە جەنگی ئۆکراین دوور بخاتەوە، بەتایبەت لە سەردەمێکدا کیێڤ کێشەی گەورەی هەیە لە هێڵەکانی پێشەوەی جەنگ و ئەم کێشانە رەنگە لە هەفتە و مانگەکانی داهاتوودا زیاتر بێت. دووەم: رووسیا لەم دواییانەدا هێرشەکانی خۆی بۆ ژێرخانەکانی وزەی ئۆکراینیا دەست پێکردۆتەوەو شارەکانی خارکیێڤ و ئۆداسا بۆمباران دەکات. سێیەم: بەر لەم رووداوانە، دەستپێکی جەنگی ئیسرائیل لەگەڵ گرووپی توندڕەوەی حەماس لە تشرینی یەکەم، سەرنجی دونیای لە جەنگی ئۆکراین دوور خستەوەو هەوڵەکانی دونیای رۆژئاوای بۆ پشتیوانیکردن لە ئۆکراین بۆ بەرگری کردن دژواتر کردەوە. چوارەم: دەستپێکی جەنگێکی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، جا بە شێوەی یەکەم هێرشی ئاشکرا و راستەوخۆی ئێران بۆ دوژمنە کۆنەکەی خۆی، ئیسرائیل بێت یان بە پێچەوانەوە، ئەکرێت کێشەکانی ئۆکراین قووڵتر بکاتەوەو کێشەی زیاتر بۆ ئۆکراین دروست بکات. دەرفەتێک بۆ بردنە ژێر پرسیارەوە بۆ کرێملین هێرشی ئێران بۆسەر ئیسرائیل بەرژەوەندییەکی زۆری هەیە و بەرژەوەندییەکن فرەچەشنن و روون ئاشکران. لە دەستپێکی هێرشی بەربڵاوی رووسیا بۆ سەر ئۆکراینەوە، پۆتین لە ماوەی ئەم دوو ساڵەدا، وای خستۆتەڕوو کە ئەم جەنگە بەشێکە لە ململانێیەکی بەربڵاوتر. جەنگێکە کە لەو جەنگەدا رووسیا دەیهەوێت بەرگری لە خۆی و شوێنەکانیتری دونیا بکات لە بەرامبەر رۆژئاوا و بەتایبەت ئەمریکادا. لەم گەمەی بردنەوەو دۆڕاندنەدا، هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل ئەکرێت لە ئاراستەی پڕووپاگەندەکانی کرێملیندا بێت و هەلێک بۆ رووسیا بڕەخسێنێت بۆ بەهێزکردنی ئەو حیکایەتەی دەرباری جەنگی ئۆکراین و رووبەڕووبوونەوەی دونیای رۆژئاوا دروستکردووە. ئیهوور سێمی ڤووڵس، بەرپرسی ناوەندەی لێکۆڵینەوەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە کیێڤ، بە "کارێنت تایم" کەناڵی رووسی زمان کە لە لایەن رادیۆ ئەورووپای ئازاد/ رادیۆ ئازادی و بە هاوکاری دەنگی ئەمریکا بەڕێوە ئەبرێت، ئەڵێت:" وڵاتانی ناسراو بە بەرەی بەرگری واتە رووسیا، ئێران، کۆریای باکوور و چین، لایوان وایە رۆژئاوا لاواز بووەو سیاسەتەکانی ئەمریکا ئیتر ناتوانێت ئاسایشی هاوپەیمانەکانی لە ناوچەکە بپارێزێت و گەرەنتی بکات". کەوایە، ئەوان لایان وایە، هێرشی  ئێران ئەو دەرفەتە ئەدات بە رووسیا و ئەو وڵاتانەی وەک ئەو بیرئەکەنەوە بۆ ئەوەی ئەو دونیا تاک جەمسەریەی کە پۆتین، شی جین پینگ و عەلی خامنەیی زۆر باسی لێوە ئەکەن، ببەنە ژێر پرسیارەوە. هانا نۆتێ، لە ناوەندی لێکۆڵینەوە ستراتیژی و نێوەنەتەوەییەکانی ناسەقامگیری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، رۆژی ١٥ی نیسان لە وەڵامی پرسیاری رادیۆ ئەورووپای ئازاد دا نووسی "ئەم نائارامییە نوێیە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سەرنجەکان و سەرچاوەکانی رۆژئاوا لەسەر ئۆکران و باڵی رۆژهەڵاتی ناتۆ بەلاڕێدا ئەبات . وا ئەکات هاوپەیمانەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە هەست بەوە بکەن ئاسایشیان نییە، ئەو روانگەیە بەهێز ئەکات کە رۆژئاوا ناتوانێت ناوچەکە ئارام رابگرێت، واتە هەمان ئەو جۆرە روانینەی کە دوای جەنگی غەزە دروست بووە". "بە کورتی سەرهەڵدانی ئەم نائارامی و ناسەقامگیریانە، ئەم جۆرە روانینە لە دونیا بەهێز ئەکات کە جەنگی ئۆکراین یەکێکە لە جەنگە فرەجۆرەکان و کێشەیەکە لە ناو ئەو هەموو کێشەدا کە بوونیان هەیە؛ جۆرە روانینێک کە لە بەختی کرێملین دایە و ئەوان پەرەی پێ دەدەن". لە راستییدا زۆربوونی کێشەکان و خودی ئەم هێرشە ئەکرێت ببێت بە هۆکاری لاوازبوونی پشتیوانییەکان لە ئۆکراین و ئەو جۆرە روانینە لاواز ئەکات کە لای وایە چارەنووسی رۆژئاواو دونیا بەندە بە جەنگی ئۆکراینەوە. هەورە رەشەکان بەسەر کۆنگرەوە؟ بە شیوەیەکی تایبەت، هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل، دەبێت بە هۆی ئەوەی گومانەکان لەسەر داهاتووی یارمەتییەکانی ئەمریکا بۆ سەر ئۆکراین زیاتر بکات و ناڕوونییەکی زیاتر ئەخولقێنێت. تەنانەت لە سەردەمێکیشدا کە ئەگەری ئەوە هەیە کە یاسایەک لە کۆنگرەدا پەسەند بکرێت لەسەر یارمەتیدانی ئەمریکا بۆ ئۆکراین. نزیک بە ٦ مانگ دوای ئەوەی جۆبایدن سەرککۆماری ئەمریکا، بۆ یەکەمجار پاکێجێکی پێشنیاری خستە بەردەم کۆنگرە کە تێیدا باس لەوە کراوە زیاتر لە ٦٠ میلیارد دۆلار یارمەتی بدرێت بە ئۆکراین و ئیسرائیل و هاوپەیمانەکانیتر و یارمەتییەکەی بەشی هەرەزۆری سەربازی بێت، مایک جانسۆن، سەرۆکی پەرلەمانی نوێنەرانی ئەمریکا لە حیزبی کۆماریخواز، لە دوایین رۆژەکانی مانگی ئازاردا رایگەیاند دەیهەوێت لە رۆژ یان حەوتووەکانی داهاتوودا پرسی بەردەوامی پشتیوانیکردن لە ئۆکراین بکات بە یاسا و پێویستییەکانی بەردەوامی یارمەتیدانی ئۆکراینی لەم جەنگەدا هێنایە بەرباس. بەڵام هێشتا نەدەزانرا جانسۆن چ پێشنیارێکی هەیە بۆ ئەوەی بیخاتە بەردەم پەرلەمان. چ جیاوازییەکی هەیە لەگەڵ پەسەندکراوکدا کە مانگی شوبات و بە پشتیوانی هەردوو حیزبی کۆماری خواز و دیمۆکرات لە سێنا پەسەند کرابوو. ئاخۆ ئەو ئەیتوانی بەربەستی دژایەتی توندی ژمارەیەک لە هاوحیزبییەکانی بۆ پشیتوانی سەربازی و چەک و چۆڵ بۆ ئۆکراین تێپەڕێنێت یان نا. مایک جانسۆن رۆژی ١٥ی نیسان وردەکاری زیاتری خستەڕوو و وتی دەیهەوێت بۆ هەرکام لە سێ بەشی پەسەندکراوی سێنا ( یارمەتی بۆ ئیسرائیل، ئۆکراین و تایوان و هاوپەیمانەکانتر) پەسەندکراوی جیاواز پێشنیار بکات. ئەو هەروەها بۆ ئەوەی سەرنجی کۆماریخوازەکانی دژی پشتیوانی چەک و چۆل بۆ ئۆکراین بۆ لای خۆی رابکێشێت، پشنیاری چوارەم ئەخاتە بەردەم کۆنگرە کە لە لایەن زۆرینەی زۆری ئەندامانی حیزبەکەیەوە پشتیوانی لێ ئەکرێت. هێشتا نازانرێت ئەم پاکێجی یارمەتیدانە چی بەسەردێت. خوازیاری نارامییە بە بێ لەبەرچاوگرتنی ناکۆکی لەسەر چۆنییەتی یارمەتی گەیاندنی ئەمریکا، رەنگە پۆتین هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل بکات بە دەرفەتێک بۆ ئەوەی بتوانیت زیاتر جێی خۆی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکاتەوەو جێ پێی خۆی پتەوبکات. رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەو ناوچەیە کە وا دەرئەکەوێت هەر لەو کاتەوەی پۆتین بە دەسەڵات گەیشتووە لە دوو دەیەی رابردوودا، دەیهەوێت جارێکیتر جێگەی خۆی لەو ناوچەیە پتەو بکاتەوە، لەبەر ئەوەی دوای رووخانی یەکیەتی سۆڤییەت رووسیا پێگەی خۆی لەم ناوچەیە لە دەستدا و ئێستا پۆتین دەیهەوێت جارێکیتر شوێن پێی خۆی لەم ناوچەیە پتەوتر بکات. جەنگی رووسیا لەگەڵ ئۆکراین، پەیوەندی رووسیا و ئێرانی بەهێزتر کردو و ئێران بە گەیاندنی درۆنی هێرشبەر و هەروەها ئەوەی کە تەکنۆلۆژیای دروستکردنی ئەم درۆنانەی خستە بەردەم رووسیا، یارمەتی زۆری رووسیای داوە لەم هێرشەدا بۆ سەر ئۆکراین. بەمەشەوە پۆتین لە مێژساڵە وەک بەشێک لە هەوڵەکانی بۆ ئەوەی زیاتر جێگەی مۆسکۆ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست بکات و هێز و پێگەی ئەمریکا بباتە ژێر پرسیارەوە، هەوڵیداوە لەگەڵ دوژمنەکانی ئێران لە ناوچەکە وەک ئیسرائیل و وڵاتانی کەنداو وەک سعوودیە پەیوەندی باشی هەبێت. پەیوەندی رووسیا لەگەڵ ئیسرائیل، لەم دواییانەدا لەبەر ئەوەی مۆسکۆ زیاتر بەرەو تاران چووەو هەروەها جۆری هەڵوێستەکانی کرێملین بەرامبەر جەنگی ئیسرائیل و حەماس زیانی بەرکەوتووەو وەک جاران نەماوە. بەڵام رەنگە کرێملین هیوادار بێت سەرەڕای ئەوەی پەیوەندییەکانیان وەک جاران نەماوە، پەیوەندییە چەند لایەنەکانی رووسیا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە مانگ یان ساڵەکانی داهاتوودا کاریگەری گرینگی هەبێت بۆ مۆسکۆ لە ناوچەکە و ئەوەی بتوانێت پێگەی خۆی لەو ناوچەکە پتەوتر بکات. هانا نۆتێ لە وتووێژ لەگەڵ رادیۆ ئەورووپای ئازاد/ رادیۆ ئازادی ئەڵیت:" بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی رووسیا و ئێران تا دێ پەیوەندییەکانیان پتەوتر ئەبێتەوە، رەنگە کرێملین بەو ئەنجامە بگات ئەوەی کە کۆماری ئیسلامی زیاترناکۆکی ئەنێتەوە، ببێت بە هۆی ئەوەی وڵاتانی کەنداو بە گرینگییەکی زیاترەوە لە رووسیا بڕوانن و وا بکات رووسیا زیاتر شوێن پێی خۆی لەو ناوچەیە بکاتەوە، لەبەر ئەوەی وڵاتانی ناوچەکە مۆسکۆ و پێکەن وەک دوو وڵات ئەبینین کە کاریگەریان لەسەر ئێران هەیە و ئەوەی بیانهەوێت ئەو دوو وڵاتە بەکار بهێنن بۆ ئەوەی ئێران کۆنتڕۆڵ بکات". ئەمە جۆرێک ستراتێژییە کە لە سەردەمی دەسەڵاتداری پۆتین لە رووسیا بەردەوام دووبارە ئەبێتەوە:" خولقاندنی ناکۆکی و دواتر دۆزینەوەی رێگاچارەیەک بۆی بە شێوەیەک لە بەرژەوەندی رووسیادا بێت. بەمەشەوە، وەک چۆن لێکۆڵەران لە سەردەمی هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل و ئەو جەنگەی کە دواتر لە غەزە سەری هەڵدا بەراوردیان کردبوو، مۆسکۆ نایهەوێت جەنگی راستەوخۆ و تەواو لە نێوان ئێران و ئیسرائیلدا رووبدات. هانا نۆتێ هەروەها ئەڵێت ئەم جەنگە کۆمەڵێک مەترسی هەیە بۆ سەر رووسیا: کێشە دروست ئەکات مانەوەی سەربازی رووسیا لە سووریا  و هەروەها لێدان لە ئێران تا رادیەک ئەبێ بە هۆی لاوازی مۆسکۆ بەرامبەر بە ئۆکراین. جگەلەمەش،"  ئەوەی کە جەنگێکی تەواو رووبدات ئەبێ بە هۆی ئەوەی کۆتایی بە سیاسەتی پاراستنی هاوسەنگی رووسیا لە ناوچەکە بهێنێت ( هەرچەن لە ئێستاشدا لاواز بووە). ئەم بابەتە وا ئەکات مۆسکۆ تای ترازووەکە بەلایەکیاندا قورستر بکات و زیاتر لایەنگری یەکێک لە لایەنەکان بکات." خاتوو هانا نۆتێ لە درێژەدا ئەڵێت:" هەرچەند مۆسکۆ لەو کاتەوەی هێرشی کردۆتە سەر ئۆکراین، زۆر زیاتر لە ئێران و هێزەکانی سەر بە ئێران نزیک بۆتەوە، بەڵام بە دڵنیاییەوە نایهەوێت بە تەواوتی بچێتە بەرەی ئێرانەوە. نووسینی بابەت/ ستیڤ گاتێرمەن

راپۆرت/ شوان عەباس بەدری دوابەدوای هێرشەکەی روسیا و چوونە ناوەوەی سوپای ئەو وڵاتە بۆ ناو خاکی ئۆکرانیا ، ئەمەریکا و وڵاتانی ئەوروپی بە ئاشکرا پشتگیری خۆیان بۆ ئۆکرانییەکان راگەیاند و هەرلەم چوارچێوەیەدا دەستییان کرد بە ناردنی یارمەتی سەربازی و دارایی بە ملیارەها دۆلار و لەبەرامبەریشدا "ڤلادیمیر پۆتین"ی سەرۆکی روسیاش بۆ بەرپەرچدانەوەی وڵاتانی ئەوروپی چەندین جار بە راستەخۆ و ناراستەوخۆ هەرەشەی پەرچەکرداری سەربازی لەو وڵاتانە کرد و چەکی ئەتۆمیش یەکێک بوو لە بژاردەکانی روسیا و ئایندەی وڵاتانی ئەوروپیش لەناو ئاگری ئەو جەنگەدا بە ناروونی ماوەتەوە . سەبارەت بەم بابەتە "سەرهەد شێخە" چاودێری سیاسی بە "هاوڵاتی" ووت:" پێشبینیکردنی داهاتووی ئەوروپا دوای نزیکەی سێ ساڵ شەڕ لە نێوان ئۆکرانیا و ڕوسیا ئەستەمە چونکە ململانێکان لێکەوتەی ئاڵۆز و دوور مەودای هەیە، یەکێک لە دەرەنجامە گرنگەکانی ئەو شەڕە، زیادبوونی گرژیی نێوان ڕووسیا و ئەروپایە.  پێدەچێت ئەم گرژییانە لە ساڵانی داهاتوودا بەردەوام بن و ئەگەری هەیە شەڕی ساردی نوێی لێبکەوێتەوە.  ئەمەش دەتوانێت کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ئاسایش، ئابووری و سیاسەتی ئەوروپا هەبێت". لە پرسیارێکی دیکەی "هاوڵاتی"کە ئاخۆ ئەم جەنگە لە داهاتوودا چ کاریگەییەکی جیۆپۆلۆتیکی دەبێت لە سەر کیشوەری ئەوروپا ،"سەرهەد شێخە" وتی:" لە درێژخایەندا پێدەچێت شەڕەکە ببێتە هۆی گۆڕانکاری قووڵی جیۆپۆلەتیکی لە ئەوروپادا.  ڕەنگە هەندێک وڵات هەوڵی زیادکردنی خەرجییەکانی بەرگریی خۆیان بدەن. یەکێتی ئەوروپاش ڕەنگە هەنگاو بنێت بۆ بەهێزکردنی تواناکانی بەرگری فراوان بوونی سنوری ڕێکخراوی ناتۆ.  هەروەها ڕەنگە لە سەرانسەری کیشوەرەکەدا بەرزبوونەوەی ناسیۆنالیزم و پۆپۆلیزم زیاتر بێت ". "نابێت ئەوەش لە یاد بکەین کە ئەم شەڕە هەستی شوناسی ئەوروپی زیندوو کردۆتەوە.  هاوکات یەکێتی ئەوروپا هەنگاوی ناوە بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستنی بە وزەی ڕووسیا و بەهێزکردنی ئابوورییەکەی" سەرهەد شێخە وا دەڵێت. بە بڕوای ئەم چاودێرە سیاسییە بە کارهێنانی چەکی ئەتۆمی بۆ یەکلایی کردنەوەی جەنگەکە و سەرکەوتنی لایەک بە سەر لایەکی دیکەدا ئەگەرێکی دوورە ، پێشی وایە چەکی ئەتۆمی چەکێکی دوولایەنەیە و بە کارهێنانی دەبێتە هۆی لەناوبردنی دوژمن و ئەو لایەنەش کە بەکاری دەهێنێت ، لە درێژەی قسەکانیشیدا وتی:"بە دووری دەزانم لە قۆناغی ئێستادا روسیا بیر لە بەکارهینانی چەکی ئەتۆمی بکاتەوە چونکە وڵاتانی هاوپەیمانی ناتۆ زۆربەیان خاوەن هەمان چەکن ،ئەگەربێتوو روسیا ئەتۆم بەکار بهێنێت بە دڵنیاییەوە ئەوا ئەو وڵاتانەش بە هەمان چەک وەڵامی دەدەنەوە ". لەبارەی کاریگەرییەکانی ئەو شەپۆلە ئاوارەیەی کە لە دوای جەنگەوە روویان لە وڵاتانی دیکەی ئەوروپا کردووە و ئەو فشارە ئابووریانەی کە کەوتۆتە سەر ئەو وڵاتانە ،ئەم چاودێرە سیاسییە وتی:" دەرئەنجامێکی گرنگی دیکەی ئەو شەڕە قەیرانی پەنابەرانە،  بە ملیۆنان کەس لە ئۆکرانیا ئاوارە بوون و بەشێکی زۆریان پەنایان بۆ وڵاتانی ئەوروپا بردووە،  ئەمەش فشارێکی زۆری خستۆتە سەر سیستمی چاودێری کۆمەڵایەتی و سەرچاوەکانی ئەو وڵاتانە و پێدەچێت لە ساڵانی داهاتوودا ببێتە ئاڵنگاری لەبەردەم وڵاتانی ئەروپا وهەروەها شەڕەکە کاریگەرییەکی بەرچاوی ئابووری لەسەر ئەوروپا هەبوو.  نرخی وزە بەرزبووەتەوە  ئەمەش بووەتە هۆی زیادبوونی هەڵاوسان و کەمبوونەوەی گەشەی ئابووری.  پێدەچێت ئەم کاریگەرییە ئابوورییانە لە کورت خایەندا بەردەوام بن ".   سەبارەت بەوەی کە ئاخۆ پەیامی روسیا بۆ وڵاتانی جیهان  لە هاویشتنی مووشەکە کیشوەربرەکەی کە هەفتەی رابردوو بە شێوەیەکی ئەزموونی هاویشتی و لە ئاسمانی چەند وڵاتێکی ناوچەکە تێپەری چییە ، ئەم چاودێرە سیاسییە وتی :" لەوەیە ئاسان نەبێت بتوانین پاڵنەرە وردەکانی ڕووسیا بۆ تاقیکردنەوەی مووشەکی بالیستیکی کیشوەر بڕ  دەست نیشان بکەین بەڵام دەتوانرێت ئەوە بخەینەڕوو  کە ڕووسیا ئەم تاقیکردنەوەی وەک نیشاندانی هێز بۆ دراوسێ و ڕکابەرەکانی بە تایبەت ئەمریکا و ناتۆ ئەنجامدابێت.  لە ئێستادا گرژییەکانی نێوان ڕوسیا و ڕۆژئاوا بەهۆی شەڕی ئۆکرانیا زۆرە و ئەم تاقیکردنەوەی مووشەکییە دەتوانێت ببێتە پەیامێک کە ڕوسیا وەک هێزێکی سەربازی بەهێز دەمێنێتەوە و ئامادەیە بەرگری لە خۆی بکات لە بەرامبەر هەر هەڕەشەیەکدا". "سەرهەد شێخە" پێی وایە ئامانجێکی دیکەی روسیا لە هاویشتنی مووشەکە بالیستییەکەی ، جگە لە پەیامە دەرەکییەکانی ئەوا پەیامێکی ناخۆییشی بە مەبەستی  بەرززکردنەوەی هەستی نەتەوەیی رووسەکان و پشتگیری وڵآتەکەیان لە جەنگی ئۆکرانیا لە خۆ دەگرێت. " ئەگەری ئەوە هەیە کە ئەم تاقیکردنەوەیە ئامانجی  ناوخۆیی هەبێت.  ڕەنگە سەرکردایەتی ڕووسیا هیوای ئەوە بخوازێت کە ئەم نمایشە و تاقیکردنەوە ببێتە هۆی هەستی نیشتمانپەروەری و پشتیوانی گەلی ڕووسیا لە جەنگی لەگەڵ ئوکراینا زیاتر بکات" سەرهەد شێخە وا دەڵێت. ئەم چاودێرە سیاییە پێشی وایە دوابەدوای هاتنی "ڤلادیمیر پۆتین" ئەو ووڵاتە کار بۆ کۆتایی هێنان بە تاک جەمسەری لە جیهاندا دەکات و بە "هاوڵاتی"ووت :" دەکرێت یەکێک لە ئامانجەکانی جەنگی ڕوسیا لەگەڵ ئۆکرانیا بۆ دەرکەوتنی بێت وەک یەکێک لە جەمسەرەکانی جیهان کە دوای ڕوخانی بلۆکی خۆرھەڵات (یەکێتی سۆڤیەت) هاتنی پۆتین بۆ سەرۆکایەتی ڕوسیا  کار بۆ تێ پەڕاندنی سیستەمی یەک جەمسەری دەکات و ئێستا لە قۆناغی سەرەتای دەرکەوتنی سیستەمی چەند جەمسەری داین". دوو ساڵ لەمەوبەر و لە ریکەوتی 24 ی شوباتی 2024  دا، ڤلادمیر پۆتین، سەرۆکی روسیا دەستپێکی چالاکییە سەربازییەکانی وڵاتەکەی لە دژی ئۆکرانیا راگەیاند و بەم جۆرە جەنگێکی ماڵوێرانکەر هەڵگیرسا و بەپێی سەرچاوە ئۆکرانی و رۆژئاواییەکانیش تائێستا نزیکەی 10 هەزار کەسی سڤیل و 200 هەزار سەربازی روسی و ئۆکرانی لە جەنگەکەدا کوژراون و کاریگەرییەکی زۆریشی لەسەر ژیانی رۆژانەی هاوڵاتییە ئۆکرانییەکان لەلایەک و لایەکی دیکەوە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان داناوە.

هاوڵاتی رۆژی ١ی نیسانی ٢٠٢٤، بە هۆی هێرشی سوپای پاسداران بۆ سەر بینای کۆنسولگەری ئێران لە دیمەشقی سووریا ٧ ئەفسەری پلەباڵای سوپای پاسداران  کوژران. کوژرانی ئەم ٧ ئەفسەرە پلە باڵایەی سوپای پاسداران دەنگدانەوەی گەورەی هەبوو لە میدیا ناوخۆیی و دەرەکییەکانی ئێران. سەرەنجام درەنگانی شەوی شەممە ١٣ی نیسان لە لایەن ئێرانەوە هێرشی مووشەکی کرایە سەر ئیسرائیل و کۆماری ئیسلامی بە زیاتر لە ٣٠٠ مووشەک و درۆن هێرشی کردە سەر ئیسرائیل. ٩٩٪ مووشەک و درۆنەکان بەر لەوەی بگەنە خاکی ئیسرائیل لە لایەن هێزی بەرگری ئاسمانی ئیسرائیل، ئەمریکا، فەرەنساوە تێکشکێنران و خرانە خوارەوە. بە وتەی وەزیری بەرگری ئیسرائیل بە هۆی هێرشەکانی ئێرانەوە کچێکی ٧ ساڵان بریندار بووەو خەسارێکی زۆرکەم بە بنکەیەکی سەربازی ئیسرائیل گەیشتووە. لە ئێستادا میدیاکان باس لەوە ئەکەن ئیسرائیل خۆی ئامادە ئەکات بۆ وەڵامدانەوەی ئێران و ئەمەش ئەگەری ئەوەی لێئەکەوێتەوە کە ئەو جەنگەی ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست هەیە بەربڵاوتر بکات. ئەمە یەکەمجار نەبوە کە ئەفسەر و پلەدارەکانی سوپای پاسداران لە سووریا لە لایەن هێزەکانی ئیسرائیل یان ئەمریکاوە ئەکوژرێن. لەم بابەتەدا باس لەو ئەفسەرانە ئەکەین کە لەم هێرشانەدا کوژراون. ١ی نیسانی ٢٠٢٤ رێکەوتی ١ی نیسانی ٢٠٢٤، بە هۆی هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر بینای کۆنسولگەری سوپای پاسداران ٧ ئەفسەری پلەباڵای سوپای پاسداران بە ناوەکانی: عەمید محەممەد رەزا زاهیدی، عەمید محەممەد هادی حاجی رەحیمی، حسێن ئەمانوڵڵاهی، مەهدی جەلالەتی، موحسێن سەداقەت، عەلی ئاقا بابایی و عەلی ساڵەحی روزبەهانی کوژران. عەمید محەممەد رەزا زاهیدی دوای قاسم سولەیمانی دیارترین سەرکردەی سوپای پاسداران بووە کە لە دەرەوەی سنوورەکانی ئێرانەوە کوژراوە. محەممەد رەزا زاهیدی بەرپرسی دۆسیەی سووریا و لوبنان بوو لە سوپای قودس. پەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ بەشار ئەسەد سەرۆککۆماری سووریا و سەید حەسەن نەسروڵڵا کەسی یەکەمی حزبوڵڵای لوبنان هەبوو. محەممەد رەزا زاهیدی ٦٤ ساڵ تەمەن، یەکێک بوو لە فەرماندە بە ئەزموونەکانی سوپای پاسداران و لە تەمەنی ٢٠ ساڵییەوە پەیوەست ببوو بە سوپای پاسدارانەوە. لە ماوەی جەنگی عێراق و ئێراندا بەشداری جەنگ بووەو هەروەها بە پێی هەندێ گرتە ڤیدیۆش کە سوپای پاسداران دەربارەی ئەم فەرماندەیە بڵاوی کردۆتەوە بەشدار بووە لە جەنگ دژی حیزبەکوردییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە دەیەی ١٩٨٠. محەممەد رەزا زاهیدی یەکێک بوو لە ٢٤ فەرماندەیەی سوپای پاسداران کە ساڵی ٢٠٠٠ نامەیەکیان بۆ خاتەمی سەرۆککۆماری ئەو کاتی ئێران نارد دەربارەی رووداوی کوژرانی بەکۆمەڵی خوێندکاران لەو ساڵەدا و یەکێک بوو لەو فەرماندانەی کە وەک بڕیاردەری هێرش بۆ سەر خوێندکارەکان ناو دەبرێت. لە مانگی ٧ی ٢٠٠٠ دا دوای داخرانی رۆژنامەی سەلام، ژمارەیەک لە خوێندکارەکان خۆپیشاندانیان کرد و لە لایەن بەسیج و سوپای پاسدارانەوە هێرش کرایە سەر بەشی ناخۆیی خوێندکارەکان و دەیان خوێندکار کوژران و بریندار بوون و قۆڵبەستکران و ئێستاش هەندێ لە خوێندکارەکان بێ سەر و شوێنن. محەممەد رەزا زاهیدی بەشدار بووە لەجەنگی ٣٣ رۆژەی لوبنان- ئیسرائیل لە ساڵی ٢٠٠٦.   محەممەد رەزا زاهیدی یەکێک بوو لە کەسە نزیکەکانی ئایەتوڵڵا خامنەیی و دوای کوژرانی ، رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی هەڕەشەی لە ئیسرائیل کرد و پێی وتن پەشیمان ئەبنەوە لەم کارەیان. ٢٦ی ئازاری ٢٠٢٤ بەرەبەیانی ٢٦ ی ئازاری ٢٠٢٤ بە مووشەک ڤیلایەک لە دیرەزوور کرایە ئامانج و بەو هۆیەوە بێهرووز واحیدی، یەکێک لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران، وێڕای ١٤ کەس لە ئەندامانی حیزبە میلیشیاکانی عێراق و سووریە کوژران. سوپای پاسداران رایگەیاند ئەم هێرشە لە لایەن ئیسرائیلەوە بووەو رێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی سووریا رایگەیاند سوپای قودس ئەو ڤیلایەی وەک ناوەندی پەیوەندیکردن بەکار هێناوە. بێهرووز واحیدی فەرماندەی باڵای سوپای قودس و سوپای پاسداران لەو هێرشەدا کوژران و ئیسماعیل قائانی فەرماندەی گشتی سوپای قودس لە رێ و رەسمی ناشتنەکەی بەشداریکرد. ٢٠ی کانوونی دووهەمی ٢٠٢٤ رۆژی ٢٠ی کانوونی دووهەمی ٢٠٢٤ ، لە گەڕەکی " المزە" لە رۆژئاوای دیمەشق پێنج ئەندامی پلەباڵای سوپای پاسداران بە ناوەکانی : حوجەتوڵڵا ئومیدوار، عەلی ئاقازادە، حسێن محەممەدی، سەعید کەریمی و محەممەد ئەمین سەمەدی کوژران.  سوپای پاسداران کوژرانی ئەم ٥ ئەندامەی خۆی دایە پاڵ ئیسرائیل. حوجەتوڵڵا ئومیدوار بە ناوی خوازراوی "حاج سادق" یەکێک بوو لە فەرماندە باڵاکانی سوپای قودس و یەکێک لە بریکارەکانی قاسم سلێمانی بوو. ماڵپەڕەکانی سەر بە سوپای پاسداران رایانگەیشند پێش کوشتنی چەند جار لە لایەن ئیسرائیلەوە هەوڵی کوشتنی دراوە. ئومیدوار یەکێک بوو لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران لە جەنگی ٨ ساڵە و هەروەها لە جەنگ دژی لایەنە کوردییەکانیش بەشدار بوو لە دەیەی ١٩٨٠. ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣- کوژرانی رەزی مووسەوی رۆژی ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ بە هۆی هێرشی مووشەکی بۆ سەر بینایەک لە گەڕەکی زەینەبییەی دیمەش، سەید رەزی مووسەوی، کە وەک کەسی ژمارە ٢ی سوپای قودس دوای قاسم سلێمانی دەناسرا. سوپای پاسداران لە راگەیاندنێکدا رەزی مووسەویوەک " بەرپرسی یارمەتیگەیاندن بە بەرەی بەرگری لە سووریا" ناوی برد. رەزی مووسەوی فەرماندەیەک بوو کە زۆر  کەم ناسراو بوو و تەنانەت لە فیلمێکی دێکۆمێنتاری کە دەرباری قاسم سولەیمانیدا دروستکراوە، دەم و چاوی دادەپۆشرێت ووەک " یاری کۆن" و " نزیکترین هاوسەنگەر"ی قاسم سلێمانی ناوی دەبرێت. حسێن ئەکبەری، باڵیۆزی ئێران لە سووریا وتبووی رەزی مووسەوی تا کاتژمێر ٢ی دوانیوەڕۆ لە باڵیۆزخانەی ئێران بوو لە دیمەشق و دواتر گەڕاوەتە بۆ ماڵەکەی خۆی لە گەڕەکی زەینەبییە و کاتژمیر ٤:١٠ دوانیوەڕۆ بە ٣ مووشەک لە لایەن سووریاوە کرایە ئامانج و کوژرا. رەزی مووسەوەی ماوەی ٢٥ساڵ بوو لە سووریا و لوبنان و فەلەستین بوو. بە وتەی بەشار ئەسەد سەرۆککۆماری سوریا، پێشتر ٢ جار ئیسرائیل هەوڵی کوشتنی داوەو سەرکەوتوو نەبووە. ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣- گەڕەکی زەینەبییەی دیمەشق گەڕەکی زەینەبییە لە باشووری رۆژهەڵاتی دیمەشق وەک گەڕەکێک دەناسرێت کە هێزەکانی سوپای پاسدارانی تێدا جێگرکراون. رۆژی ٢ی کانوون یەکەم لە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازییدا کە هیچ کات وردەکارییەکەی رانەگەیەنرا ، ٢ فەرماندەی سوپای پاسداران بە ناوەکانی " پەناە تەقی زادە" و " محەممەد عەلی عەتایی شوورجە" کوژران. دواتر سوپای پاسداران رایگەیاند  ئەم ٢ فەرماندەیەی سوپای قودس لە کاتی جێبەجێکردنی ئەرکەکانیان وەک راوێژکار لە بەرەی مقاومەی ئیسلامی سووریا لە لایەن ئیسرائیلەوە کوژراون. ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢- سنووری ئیسرائیل رۆژی ٢٢ی کانوونی دووهەمی ٢٠٢٢، داوود جەعفەری یەکێک لە کادێرە بە ئەزموونەکانی هێزی ئاسمانی سوپای پاسداران لە نزیک سنوورەکانی سووریا- ئیسرائیل کوژرا. سەرەتا میدیاکانی ئێران رایانگەیاند بە هۆی تەقینەوەی مین لە قەراخ جاددە ، لە دیمەشق و نزیک فڕۆکەخانە کوژراوە. بەڵام بە پێچەوانەی ئەوەی سوپای پاسداران بڵاوی کردەوە لە نزیک سنوورەکانی ئیسرائیل کوژرا . هەروەها بە پێی هەواڵی ماڵپەڕی "صوت المعاصمە" ٦ ئەفسەری پلەباڵای سووریا بە تۆمەتی گەیاندنی زانیاری دەربارەی "داوود جەعفەری" بە دوژمن دەستگیرکران. داوود جەعفەری یەکێک لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران بوو کە تۆمەتبار ئەکرا بەوەی دەستی بووە لە تەقە کردن لە فڕۆکە ئۆکراینییەکە کە ١٧٦ کەسی تێدا کوژرا. ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥- بەرزاییەکانی جەولان (گوڵان) رۆژی١٨ی کانوونی دووهەمی ٢٠١٥ ژمارەیەک لە هێزەکانی حزبوڵڵای لوبنان لە نزیک شاری " مزرعە الامل" لە ناوچەی "قنطریە" لە نزیک بەرزاییەکانی جەولان (گوڵان) کە بەدەست ئیسرائیلەوەیە، بە فڕۆکەیەکی جەنگی کرانە ئاماج و محممەد عەلی ئەڵڵا دادی یەکێک لە فەرماندە باڵاکانی سوپای قودس و ژمارەیەک لە ئەندامانی حزبوڵڵا کوژران. ١٢ی شوباتی ٢٠١٣- رێگای دیمەشق بۆ لوبنان عەمید حەسەن حەسەن شاتری ، کەبە ناوی خوازرای " حیسان خۆشنویس" دەناسرا، بەرپرسی بەشی نۆژەنکردنەوەی باشووری لوبنان، پردی پەیوەندی کۆماری ئیسلامی لەگەڵ لوبنان، لە رێگای نێوان دیمەشق بەیرووت لە لایەن هێزی ئاسمانی ئیسرائیلەوە کرایە ئامانج و کوژرا. لە سەردەمی جەنگی عێراق- ئێران حەسەن شاتری وەک ئەندازیار بەشداری جەنگ بوو. دوای جەنگی ٣٣ رۆژەی ئیسرائیل – حزبوڵڵا لە ساڵی ٢٠٠٦ لە لایەن ئەمریکاوە خرایە لیستی گەمارۆکانەوە. حەسەن شاتری ساڵی ٢٠٠٦ بۆ بونیادنانەوەو نۆژەن کردنەوەی ناوچەکانی باشووری لوبنان رۆشتبووە ئەو وڵاتە. لە دوای دەستپێکی نائارامییەکانی سووریا و جەنگی ناوخۆیی ئەو وڵاتە، کۆماری ئیسلامی بە مەبەستی پشتیوانی لە بەشار ئەسەد ژمارەیەکی زۆر لە هێزەکانی خۆی ناردە سووریا، بەناو پارێزەرانی مەزارگەی "زەینەب" و راوێژکاری سەربازی. لەم ماوەیەدا ژمارەیەکی زۆر لە هێزەکانی سوپای پاسداران لە لایەن دژبەرانی بەشار ئەسەدەوە کوژراون. لەگەڵ ئەمەش ئیسرائیل ئەم هێزانەی کردۆتە ئامانج. لە خوارەوە ناوی ژمارەیەک لە فەرماندە باڵاکانی سوپای پاسداران دەهێنن کە لە سووریا کوژراون. حسێن هەمەدانی ، ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥، حەلەب هادی کەجباف، نیسانی ٢٠١٥، دەرعا فەرشاد حەسونیزدە، ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ قەنتەریە حەمید موختربەند، تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ قەنتریە سەعید سەیاح تاهیری ١٣ی کانوونی دووهەمی ٢٠١٦ خان توومان حەسنعەلی شەمس ئابادی ٧ی ئازادی ٢٠١٦   غوڵامڕەزا رەسایی ٢٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ ، حەلەب   داریووش دروستی ، ٣٠ ئابی ٢٠١٦،  حەماء   ئەحمەد غوڵامی، ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٦ ، حەلەب   مستەفا سەدرزادە، ٢٣ تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ ، حەلەب   جان محەممەد عەلیپوور، ٣ی ئابی ٢٠١٧- تەدمیر   محەرەمعەڵی مرادخانی، ٦ کانوونی یەکەمی ٢٠١٥، حەمس   جەبار دریساوی ٨ی تشرینی دریساوی، ٢٠١٤ حەلەب   محەممەد جەمالی پاقەلعە، ٢ی کانوونی دووهەم ٢٠١٣، دیمەشق   حەمیدرەزا تەباتەبایی مێهر، ٢٢ی شوباتی ٢٠١٣، حەلەب   ئەمیررەزا عەلیزادە، ٢١ی نیسان ٢٠١٣، حەلەب   دادالـلە شیبایی، ٢٣ی حوزەیران ٢٠١٤   محەممەد حسێن عەتری، ٤ی حوزەیرانی ٢٠١٣ مووسا کازمی دەرەبیدی، ٢٣ ئاب ٢٠١٤ عەبدوڵڵا ئەسکەندەری، مانگی ٦ی ٢٠١٤ ، حەلەب ئیسماعیل حەیدەری، ١٩ی ئابی ٢٠١٣، حەلەب    

هاوڵاتی/ زریان فەرەیدوون هێرشە مووشەکی و درۆنییەکانی  شەوی شەممە ی  ئێران بۆ سەر ئیسرائیل کە نزیک ٦ کاتژمێری خایاند  و تیایدا نزیکەی ٣٠٠ مووشەک و درۆنی تێدا بەکارهات ، ئیسرائیل و هاوپەیمانانی توانییان بەرپەچی ٩٩٪ ی بدەنەوەو لە دەرەوەی خاکی ئیسرائیل خرانە خوارەوە. دوای ئەوەی رۆژی ١ی نیسان، ٧ فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران لە بینای کۆنسوڵیەی ئێران لە دیمەشق لە لایەن ئیسرائیلەوە کوژران، ئەگەری ئەوەی ئێران راستەوخۆ هێرش بکاتە سەر ئیسرائیل زۆر بوو  هەرچەند وڵاتانی رۆژئاوا  و لەوانە ئەمریکا داوایان لە ئێران کرد دان بە خۆیدا بنێت و هێرش نەکات  بەڵام درەنگانی شەوی شەممە ١٣ی نیسان بە درۆن و مووشەک لە ئێران و عێراق و لوبنان و یەمەنەوە هێرشکرایە سەر ئیسرائیل. کاریگەرییە سنووردارەکەی هێرشەکەی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل بۆ دوو هۆکار دەگەڕێتەوە :بەهێزی سیستەمی بەرگری ئاسمانی پێشکەوتوو فرە چینەکانی ئیسرائیل، کە سیستەمی دژە تیرە بالیستیکییەکان و سیستەمی کۆمەڵەی ئاسنین دەگرێتەوە، هەروەها ئەو هەماهەنگییە بەهێزەی لە نێوان ئیسرائیل و هاوپەیمانە ڕۆژئاواییەکانی، ئەمریکا، بەریتانیا و فەرەنسادا هەبوو. ئیسرائیل بە هاوکاری ئەمریکا و فەرەنسا و بەریتانیا  ٩٩ ٪ ی درۆن و مووشەکەکانیان بەر لەوەی بگەنە خاکی ئیسرائیل خستە خوارەوە و وتەبێژی سوپای ئیسرائیل باس لەوە ئەکات تەنها زیانێکی زۆر زۆر کەم گەیشتۆتە بنکەیەکی هێزە ئاسمانییەکان لە باشووری ئیسرائیل. سوپای ئیسرائیل ڕایگەیاند نزیکەی 170 فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و زیاتر لە 30 موشەکی کروز و زیاتر لە 120 موشەکی بالیستی لەلایەن ئێرانەوە لە شەوی شەممەوە بۆ ئیسرائیل هەڵدراون. هەروەها کاربەدەستانی ئەمەریکا دەڵێن زیاتر لە 70 فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و سێ موشەکی بالیستی لەلایەن کەشتییەکانی هێزی دەریایی و فڕۆکە سەربازییەکانی ئەمەریکاوە ڕێگرییان لێکراوە، بەبێ ئەوەی وردەکاری ئەوە بدەن کە چ جۆرە بەرگرییەک بەکارهێنراوە بۆ لەناوبردنی موشەکەکان. بە گوێرەی زانیارییەکانی ئاژانسی هەواڵی CNN یش هێزی دەریایی ئەمەریکا لانیکەم سێ موشەکی بالیستیکی بە بەکارهێنانی سیستەمی بەرگری موشەکی ئەیجیس خستە خوارەوە کە لەسەر ئەو دوو  کەشتییە سەربازییەی ئەمریکان کە تەنها ڕۆژێک پێش هێرشەکەی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست جێگیریکردن. ئەو ئاژانسە دەڵێت هەروەها فڕۆکە جەنگییەکانی ئەمریکاش بەکارهێنراون بۆ بەرپەچدانەوەی موشەکەکانی ئێران بەڵآم ئاشکاری نەکردووە لەکام بنکەی ئەمریکاوە لە ناوچەکە  فڕۆکەکان هەڵساون . هەروەها وتەبێژی  سوپای ئیسرائیلیش ڕایگەیاند فەڕەنساش دەستی هەبووە لە ڕێگەگرتن لە هێرشەکانی ئێران. هاوکات فڕۆکەکانی بەریتانیاش فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان لە نزیک سنووری سوریا و عێراق خستۆتە خوارەوە، کە بەگوێرەی ڕاپۆرتەکان لەلایەن هێزەکانی سەر بە ئێرانەوە لەو ناوچانە هەڵدراون. جگە لە یارمەتی هاوپەیمانەکانی ئیسرائیلیش لە هەمان کاتدا، کۆمەڵێک سیستەمی بەرگری  بەکاردەهێنێت بۆ ڕێگریکردن لە هێرشەکان هەر لە موشەکی بالیستییەوە  بۆ موشەکی کروز و موشەکە نزمەکان. ئاژانسی CNN سەبارەت بە سیستەمی بەرگری ئیسرائیل بڵاویکردۆتەوە سیستەمی  بەرگری ئاسمانی ئایرۆن دومی ئیسرائیل یەکێکە لە هەرە دیار و بەهێزەکان و ئیسرائیل بەلایەنی کەمەوە ۱۰ پاتری ئایرن دۆمی هەیە، هەریەکەیان ڕادارێکیان هەیە کە موشەکەکان دەدۆزێتەوە و دواتر سیستەمێکی فەرمان و کۆنترۆڵ بەکاردەهێنێت کە بە خێرایی  ئەوە دیاریدەکات کە ئایا موشەکەکە جێی مەترسییە یانیش لە ناوچەیەکی دورەدەست و چۆڵ دەدات،  و ئەگەر موشەکەکە هەڕەشەیەک دروست بکات، ئایرن دۆم موشەک لە زەویەوە هەڵدەدات بۆ لەناوبردنی هێرشەکە لە ئاسماندا. یەکێکی دیکە لە سیستەمی بەرگری ئیسرائیل پلیکانەکانی بەرگری موشەکی دەیڤد سلینگن، کە پارێزگاری لە هەڕەشەی مەودا کورت و مامناوەند دەکات و لە دووری 186 میلەوە ئامانجەکان لەناو دەبات. هەروەها سیستەمی Arrow 2 و Arrow 3 ی ئیسرائیل هەیە کە بە هاوبەشی لەگەڵ ئەمریکا پەرەیپێدراوە لە بەرپەچدانەوەی هێرشەکاندا بەکارهاتوون جگە لەمەش  ئیسرائیل خاوەنی فڕۆکەی جەنگییە، لەوانە فڕۆکەی F-35I  و F-15کە بۆ خستنە خوارەوەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و موشەکەکان بەکارهێنراون. هەر لەم بارەیەشەوە رام عەمیناح، راوێژکاری دارایی پێشووی سەرۆکی ئەرکانی سوپای ئیسرائیل بە رۆژنامەکە ی "یەدیعوت ئەحرنوت"ی ئیسرائیلیی راگەیاند:  تێچووی بەرپەرچدانەوەی درۆن و مووشەکەکانی شەوی رابردوو کە ئێران ئاڕاستەی ئیسرائیلی کردن، پێنج ملیار شیکڵ (١.٣٥ملیار دۆلاری ئەمریکی) بووە. راشیگەیاند: "یەک مووشەک لە جۆری (حیتس) کە مووشەکی بالیستیکیی ئێرانی خستووەتە خوارەوە، تێچووەکەی ٣.٥ ملیۆن دۆلارە، ھەروەھا یەک مووشەکی سیستمی (عەسای جادوویی)ش ملیۆنێک دۆلارە". شەوی رابردوو، سوپای پاسدارانی ئێران بۆ تۆڵەسەندنەوە لە ھێرشکردنە سەر کونسوڵخانەی وڵاتەکەی لە دیمەشق لەلایەن ئیسرائیلەوە، بە درۆن و مووشەکی بالیستیک و کرووز زنجیرەیەک ھێرشی کردە سەر ئیسرائیل، بەڵام وەک ئیسرائیل باسی لێوە دەکات، بەھۆی ھێرشەکەوە تەنیا منداڵێکی ٧ ساڵان بریندار بووە.

 هاوڵاتی هێرشە مووشەکی و درۆنییەکانی  شەوی شەممە لە سەر یەکشەممەی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل کە نزیک ٦ کاتژمێری خایاند و لەو هێرشانەدا ئێران نزیک ٣٠٠ مووشەک و درۆنی گرتە خاکی ئیسرائیل، کچێکی تەمەن ٧ ساڵان بە سووکی بریندار بووەو ٩٩٪ ی مووشەک و درۆنەکان لە دەرەوەی خاکی ئیسرائیل خراونەتە خوارەوە. بەڵام ئەو هێرشە نیگەرانی زۆری لە کۆمەڵگای جیهانی دروستکردووەو لە دوێنێ شەوەوە بۆتە مانشێتی یەکەمی سەرجەم  میدیاکان. سوپای پاسداران رایگەیاندووە زۆربەی زۆری ئامانجەکانی خۆی لەم هێرشەدا پێکاوەو ئەم هێرشە وەڵامدانەوە بووە بە کوژرانی ٧ ئەفسەری باڵای سوپای پاسداران لەوانە محەممەد رەزا زاهیدی، بەرپرسی دۆسیەی سووریا  و لوبنان لە سوپای قودس. لە بەرامبەردا ئیسرائیل باس لەوە ئەکات لەم هێرشانەدا زیانێکی ئەوتۆی پێ نەگەیشتووە. دوای ئەوەی رۆژی ١ی نیسان، ٧ فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران لە بینای کۆنسوڵیەی کۆماری ئیسلامی لە دیمەشق لە لایەن ئیسرائیلەوە کوژران، ئەگەری ئەوەی ئێران راستەوخۆ هێرش بکاتە سەر ئیسرائیل زۆر بوو. هەرچەند وڵاتانی رۆژئاوایی و لەوانە ئەمریکا داوایان لە کۆماری ئیسلامیکرد دان بە خۆیدا بنێت و هێرش نەکات و نەبێ بە هۆی توندتربوونەوەی ناکۆکییەکان لە ناوچەکە، بەڵام درەنگانی شەوی شەممە ١٣ی نیسان بە درۆن و مووشەک لە ئێران و عێراق و لوبنان و یەمەنەوە هێرشکرایە سەر ئیسرائیل. ئیسرائیل بە هاوکاری ئەمریکا و فەرەنسا ٩٩٪ درۆن و مووشەکەکانیان بەر لەوەی بگەنە خاکی ئیسرائیل خستە خوارەوە و وتەبێژی سوپای ئیسرائیل باس لەوە ئەکات تەنها زیانێکی زۆر زۆر کەم گەیشتۆتە بنکەیەکی هێزە ئاسمانییەکان لە باشووری ئیسرائیل. دەستبەجێ و دوای ئەم هێرشە، لە سەر داوای ئیسرائیل، کۆبوونەوەی کوتووپڕی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ تاوتوێکردنی هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل، کاتژمێر ٤ی دوانیوەڕۆی رۆژی یەکشەممە بە کاتی نیۆیۆرک بەڕێوە ئەچێت. ئەنتۆنیۆ کۆرتێز، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل و توندتربوونەوەی ناکۆکییەکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەهۆی ئەم هێرشەوەی شەرمەزار کرد. وتیشی :" زۆر نیگەرانم لەوەی ناکۆکی و نائارامییەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست قووڵتر بێتەوە، داوا لە لایەنەکان ئەکەم خۆیان بەدوور بگرن لەوەی جەنگ لەناوچەکە پەرە بستێنێت". جۆبایدن سەرۆککۆماری ئەمریکاش رایگەیاند بۆ رێککەوتن و هاوئاهەنگی لەگەڵ ئەوەی چۆن بە شێوەی دیپلۆماسی هەڵوێست بگرن بەرامبەر بە هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل، رۆژی یەکشەممە لەگەڵ وڵاتانی G7 کۆ ئەبێتەوە. سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا وەک سەرۆکی ئێستای G7 دوای نیوەڕۆی رۆژی یەکشەممە ئەم کۆبوونەوەیە رێک ئەخات.   بایدن جەختی کردەوە:" لەسەر فەرمانی من و بۆ بەرگریکردن لە ئیسرائیل، لە ماوەی هەفتەیەکدا سوپای ئەمریکا فڕۆکە و پاپۆڕی بەرگری مووشەکی بالیستیکی گواستەوە بۆ ناوچەکە. بە هۆی جێگیربوونی ئەم هێزانە و لێهاتووی سەربازەکانمانەوە، یارمەتی ئیسرائیلمان دا بەوەی زۆرینەی رەهای درۆن و مووشەکەکان بخەنە خوارەوەو لەناویان بەرن". لەم کاتەدا کە نائارامییەکان قووڵتر بوونەتەوە، وەزارەتی بەرگری رووسیا رۆژی یەکشەممە رایگەیاند پاپۆڕێکی هێزی دەریایی رووسیا کە مووشەکی سۆپەرسۆنیکی " کێنژاڵ"ی لەسەرە لە رێگای گەرووی سوئیزەوە گەیشتۆتە دەریای ناوەڕاست. رۆیتەرز لەم بارەوە نووسیویەتی  کەشتی " مارسال شاپۆسنیکۆڤ" راسپێردراوە بەوەی بگاتە ئەو ناوچەیە و ئەرکەکانی جێبەجێ بکات. بەڵام باسی لە وردەکاری ئەرکەکانی نەکردووە. هەر لەم پەیوەندەدا وەزارەتی دەرەوەی چین داوای لە دوو لایەن کردووە دان بە خۆیاندا بگرن و هێرشی مووشەکی ئێران بۆ سەر ئیسرائیلی بە " دوایین سەرڕێژی جەنگی غەزە" وەسف کردووەو داوای کردووە پەسەندکراوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان دەربارەی ئاگربەست لە غەزە جێبەجێ بکرێت و هەروەها وتوویانە، ئەبێ لە ئێرەدا جەنگ کۆتایی پێ بێت. وەزارەتی دەرەوەی چین هەروەها وتوویەتی :" چین داوا لە کۆمەڵگای نێونەتەوەیی ئەکەین کە هەموو هێزی خۆیان بخەنە گەڕ بەوەی ئاشتی و ئارامی بگەڕێتەوە بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست".   ئەمریکا و کەنەدا چی ئەڵێن؟   سەرەڕای جیاوازی بۆچوون و بیرکردنەوە لە نێوان جۆبایدن سەرۆککۆماری ئەمریکا و بێنیامین نتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، دەربارەی جەنگی غەزە و شێوەی بەڕێوەبردنی جەنگ، بایدن دوای هیرشی ئاسمانی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل، جارێکیتر جەختی کردەوە بەوەی ئەمریکا پەیوەستە بەوەی هاوکاری ئیسرائیل بکات بۆ پاراستنی ئاسایشی وڵاتەکەی و رایگەیاند ئەمریکا بەرپرسایەتییەکی ئاسنینی هەیە بەرامبەر پاراستنی ئاسایشی ئیسرائیل. لەهەمانکاتدا کەناڵی تەلەفیزیۆنی CBS ی ئەمریکی رۆژی یەکشەممە ١٤ نیسان رایگەیاند، جۆبایدن نیگەرانە لەوە نتانیاهۆ سەرەڕۆیانە وەڵامی هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل بداتەوەو ئەمریکا بباتە ناو جەنگێکی بەربڵاوەوە. بە پێی ئەم راپۆرتە، بەرپرسانی دەوڵەتی بایدن لە وتووێژە تایبەتییەکانی خۆیان دەربارەی هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر کۆنسولگەری ئێران و کوژرانی ٧ فەرماندەی باڵای سوپا، هەستیان بە نیگەرانی کردوەو دەستەوەستانن.   بەرپرسێکی باڵای دەوڵەتی بایدن بە NBC وتووە :" لام وانییە ئیسرائیل ستراتیژییەکی هەبێت، ئیسرائیلییەکان هەموو کات باشترین بڕیاری ستراتێژی نادەن". لەم راپۆرتەدا ئاماژە بەوە دراوە،واشنگتۆن نیگەرانە لە چۆنیەتی بەڕێوەبەردنی جەنگ لە لایەن ئیسرائیلەوە دژی حەماس. بە پێی ئەم راپۆرتەی کەناڵی NBC ، کۆشکی سپی لەسەر ئەو باوەڕەیە ، ئیسرائیل نایهەوێت بچێتە جەنگی راستەوخۆوە لەگەڵ ئێران، بەڵام دڵنیا نین لەم بۆچوونەیان. ئەم راپۆرتەی کەناڵی NBC لە کاتێکدا بڵاو بۆتەوە کە جۆبایدن سەرۆککۆماری ئەمریکا لە کاتی هێرشەکانی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل ٢٥ خولەک لەگەڵ نتانیاهۆ بە تەلەفۆن قسەی کردووە. لۆئید ئۆستین، وەزیری بەرگری ئەمریکا لە کاتی هێرشەکانی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل پەیوەندی بە "گالانت" وەزیری بەرگری ئیسرائیلەوە کردووەو داوای لە ئیسرائیل کردووە، بەرلەوەی وەڵامی هێرشی ئێران بدەنەوە، ئەمریکا ئاگادار بکەنەوە. واشنگتۆن پێشتر رایگەیاندبوو کە ئاگاداری هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر کۆنسولگەری ئێران لە دیمەشق نەبووە کە بەو هۆیەوە ٧ ئەفسەری پلەباڵای سوپای پاسداران کوژران. دوا بە دوای هێرشەکانی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل، جۆن بۆڵتۆن، راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا لە سەردەمی دۆناڵد ترامپ، داوای لە ئەمریکا کردووە هێرشی سەرباز بکەنە سەر ئێران بەتایبەت ناوەندە ئەتۆمییەکانی ئەو وڵاتە. جۆن بۆڵتۆن لە وتووێژ لەگەڵ کەناڵی تەلەفیزیۆنی CNN رایگەیاند، هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل ئەوەی خستەڕوو کە ئەمریکا و ئیسرائیل توانای ئەوەیان نەبووە بەر بە چالاکییە سەربازییەکانی ئێران بگرن. جۆن بۆڵتۆن هەروەها لە وتووێژێکیتر لەگەڵ کەناڵی تەلەفیزیۆنی NEWS MAX دەوڵەتی بایدنی بە تاوانبار زانی بەوەی ئێران توانیویەتی هێرش بکاتە سەر ئیسرائیل و لە راستییدا هێرشی ٧ی تشرینی یەکەم بۆ سەر ئیسرائیل لە لایەن حەماسەوە بەشێک لە رێکارەکانی ئێران بەوە بۆ ئەوەی " بازنەیەکی ئاگر" بە دەوری ئیسرائیلدا دروست بکات. نانسی پلۆسی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا و بەرپرسی پێشتری ئەنجومەنی نوێنەران لە پەیامێکدا لەگەڵ ئەوەی هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیلی شەرمەزارکرد ، جەختی کردەوە لەسەر ئەوەی بەرپرسایەتی ئەمریکا بۆ پشتیوانیکردن لە خەڵکی ئیسرائیل و پاراستینیان شتێکی نەگۆڕە و سوورن لەسەر ئەوەی پشتیوانی ئەو وڵاتە و خەڵکەکەی بن. جۆستین ترۆدۆ، سەرۆک وەزیرانی کەنەداش  هێرشی ئاسمانی ئێران بۆ سەر ئیسرائیلی شەرمەزار کرد و وتی :" ئێمە پشتیوانی ئیسرائیلین و لەگەڵ ئەو وڵاتەیەن".   ئەورووپییەکان هەڵوێستیان چۆنە؟   سەرۆککۆماری فەرەنسا لەگەڵ ئەوەی هێرشی راستەوخۆ و بێ وێنەی سەربازی کۆماری ئیسلامی بۆ سەر ئیسرائیلی شەرمەزار کرد، رایگەیاند ئەم رووداوە ئەبێت بە هۆی زیاتر ناسەقامگیربوونی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئێمانۆئێل ماکرۆن لەگەڵ ئەوەی پشتیوانی خۆی بۆ ئیسرائیل دەربڕێ وتی :" فەرەنسا خۆی بە بەرپرس ئەزانێت بەوەی هەوڵ بدات بۆ پاراستی ئاسایشی ئیسرائیل و هاوبەشەکانی خۆی لە ناوچەکە و لە هەمانکاتدا داوای لە هاوپەیمانەکانی خۆی کردووە بۆ کەمکردنەوەی نائارامییەکان لە ناوچەکە دان بە خۆیاندا بگرن و وەڵام نەدەنەوە". وتەبێژی سوپای ئیسرائیل رایگەیاند فەرەنسا یەکێک لەو وڵاتانە بوو هاوکاری ئیسرائیلی کردووە بۆ بەرگری کردن لە وڵاتەکەی بەرامبەر هێرشە مووشەکییەکانی ئێران. لە لایەکیترەوە وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا رایگەیاند ، ئانالێنا بائێربۆک، وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا رۆژی یەکشەممە سەرۆکایەتی کۆبوونەوەی ناوەندی رووبەڕوو بوونەوەی قەیرانی دەوڵەت لە بەرلینی بە ئەستۆیە  بۆ باسکردن و تاوتوێکردنی هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل. ریشی سۆناک، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، هێرشە بێ شەرمانەکانی ئێرانی شەرمەزار کرد و لای وایە ئەم هێرشانە ئەبێ بە هۆی پەرەسەندنی زیاتری جەنگ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەروەها وتی :" ئێران جارێکیتر ئەوەی نیشاندا دەیهەوێت لە دەرەوەی سنوورەکانی خۆی و لەو شوێنانەی هێزە میلیشیاکانی چالاکن، بشێوی بنێتەوەو ببێت بە هۆی نائارامی ناوچەکە". جۆزێپ بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکیەتی ەورووپا لە پەیامێکدا لە تۆڕی کۆمەڵاتی X  نووسیویەتی :" ئەم هێرشانە ئەبن بە هۆی پەرسەندنی زیاتری نائارامییەکان لە ناوچەکە و هەڕەشەیەکی جیدین لەسەر ئاسایشی ناوچەکە". بە پێی راپۆرتەکان سەرۆکەکانی ٧ وڵاتی پیشەیی دیمۆکراتیک G7 دوای نیوەڕۆی ئەمڕۆ یەکشەممە کۆ ئەبنەوە بۆ گفتووگۆ کردن و تاوتوێکردنی هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل و لە ئێستادا ئیتالیا سەرۆکی کاتی G7  ە. ئۆرسۆلا فۆن دێرلاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەورووپا رۆژی یەکشەممە لە تویتێکدا نووسی :" من هێرشی ئاشکرا و بێ پاساوی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل بە توندی شەرمەزار ئەکەم... لە ئێستادا هەموو لایەنەکان ئەبێ هەوڵی خۆیان بدەن بۆ ئەوەی ئارامی بگەڕێتەوە بۆ ناوچەکە". پێدرۆ سانچێز سەرۆک وەزیرانی سپانیا داوای لە لایەنەکان کرد دان بە خۆیاندا بگرن و وتی :" مەدرید هەرچەشنە توندووتیژییەک کە ببێت بۆ هۆی تێکدانی ئاسایشی کەسانی مەدەنی بێتاوان شەرمەزار ئەکات". سویدیش بە هەمانشێوە هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیلی شەرمەزارکرد و وتی :" ئەمە ئەنجامی زۆر جیدی و خراپی دەبێت لەسەر ئاسایشی ناوچەکە و ئەبێت بە هۆی تێکدانی زیاتر ئارامی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وئێمە لە نزیکەوە چاودێری دۆخەکەین" وەزارەتی دەرەوەی ئۆکراین هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیلی شەرمەزا کرد و لە راگەیاندنێکدا نووسیویانە :" ئەم هێرشانە ئەوە ئەخەنە روو کە پێویستە هەموو هێزەکانی دونیای ئازاد بەرگری لە سنوورەکانی دونیای دیمۆکراسی بکەن و هاوپەیمان بن بۆ بەرگریکردن".  

 هاوڵاتی رۆژنامەی تایمزی چاپی لەندن لە راپۆرتێکدا بڵاوی کردۆتەوە بە پێی کۆمەڵێک نامە و بەڵگە کە لە لایەن سوپای ئیسرائیلەوە دەستین کەوتووە کۆماری ئیسلامی لە ماوەی ٦ ساڵدا و لە ساڵی ٢٠١٤ەوە بۆ ٢٠٢٠ لانیکەم ٢٢ ملیۆن دۆلار یارمەتی ماددی حەماسی داوە. تایمزی لەندەن لە راپۆرتەکەیدا باس لەوە ئەکات سوپای ئیسرائیل ئەم نامە و دێکۆمێنتانەی لە کاتی جەنگی غەزە دا دەستکەوتووەو بە شێوەیەکی تایبەت خراوەتە بەردەست رۆژنامەکە. سوپای ئیسرائیل لەسەر ئەو باوەڕەیە ئەم نامە و دێکۆمێنتانە بەڵگەی تەواون بۆ ئەوەی کۆماری ئیسلامی پشتیوانی لە حەماس ئەکات و بەردەوام یارمەتی ماددی ئەم رێکخراوەیەی داوەو لایان وایە ئەمە تەنها بەشێکە لەو بەڵگانەی کە دەستیان کەوتووە. لە یەکێک لەم نامانەدا مەروان عیسا، فەرماندەی لقی سەربازی حەماس لە غەزە کە ناوی خوازراوەکەی "ابو البراء"ە و نامەکەی بۆ یەحیا سێنوار رێبەری ئەم گرووپەی نووسیوە، وردەکارییەکانی وەرگرتنی لانیکەم ٢٢٢ میلیۆن دۆلار لە کۆماری ئیسلامی خراوەتەڕوو و باسی لێوە کراوە. بە هۆی هێرشەکانی ئیسرائیلەوە لە مانگی ئازاری ٢٠٢٤ دا،  بۆ ناوچەیەک لە نزیک کەمپی "نەسیرات" لە ناوەندی غەزە باس لەوە کرا مەروان عیسا کوژراوە. ئەمریکا و ئیسرائیل کوژرانی ئەم فەرماندە باڵایەی حەماسیان پشتڕاستکردۆتەوە. ئیسرائیل هەروەها بەردەوام جەخت لەسەر ئەوە ئەکاتەوە "یەحیا سێنوار"یش ئەکوژن و یەحیا سێنوار بە داڕێژەری سەرەکەی پلانی هێرشی ٧ی تشرینی یەکەمی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل ئەزانن. ئیسرائیل لەگەڵ ئەوەی بەردەوام باس لەوە ئەکات سوورن لەسەر کوشتنی یەحیا سێنوار، سێنوار بە پیاوێکی گەڕۆک ئەزانن کە دوای ٧ی تشرینی یەکەم لە هیچ کوێ ئارام ناگرێت و بەردەوام لە گەڕاندایە ولایان وایە ئەمەش وایکردووە تا ئێستا نەکوژرێت. لە نامەی یەکەمدا کە لە رێگای سوپای ئیسرائیلەوە گەیشتۆتە دەست تایمزی ئیسرائیل و نامەکە لە ساڵی ٢٠٢٠ دا نووسراوە بە وردی باس لەو بڕە پارەیە کراوە کە بە شیوەی مانگانە لە کۆماری ئیسلامیان وەرگرتووە. وردەکاری وەرگرتنی پارەکان بە شێوەی مانگانە لەو نامەیەدا باسی لێوە کراوەو ئەم تۆمارە لە مانگی ٧ی ٢٠١٤ ەوە دەستی پێکردوە، راست ئەو کاتەی کە حەماس لە جەنگدا بووە لە گەڵ ئیسرائیل. رۆژی٨ی ٦ی ٢٠١٤ دوای ئەوەی کە ٣ مێرمنداڵی ئیسرائیلی لە لایەن حەماسەوە رفێندران، ئیسرائیل حەماسی بەوە تۆمەتبار کرد کە دەستیان هەیە لە رفاندنی ئەو ٣ مێرمنداڵەدا و بەو هۆیەوە جەنگی حەماس ئیسرائیل دەستی پێکرد لە کەرتی غەزە و لە ٨ی مانگی ٦ی ٢٠١٤ەوە تا ٢٦ی ئابی ٢٠١٤ خایاند. لەم جەنگەدا ٦٤ سەربازی ئیسرائیلی و ٢ هاوڵاتی مەدەنی ئیسرائیلی کوژران. لە بەرامبەردا ٢٠٤٠ کەس لە فەلەستینییەکان کوژران و بە پێی ئامارەکان نزیک بە ١٦٠٠ کەسیان هاوڵاتی مەدەنی بوون . بە پێی ئەو زانیارییانەی لەنامەی یەکەمدا هاتووە، لەو ٦ ساڵەدا بە گشتی ١٥٤ میلیۆن دۆلار راستەوخۆ و بە شێوەی نەخت دراوە بە حەماس و ئەوەی ماوەتەوە دراوەتە دەست کەسێک بە ناوی "ابوالعابد" کە گومان ئەکرێت ئەو کەسە هەمان "ئیسماعیل هەنییە" سکرتێری مەکتەب سیاسی حەماس بێت کە لە دووحە پێتەختی قەتەر ئەژی و تایمزی لەندەن لە زاری سەرچاوە ئیسرائیلییەکانەوە باس لەوە ئەکات ئەو کەسە ئیسماعیل هەنییەیە. نامەی دووهەم لە تشرینی دووهەمی ٢٠٢١ نووسراوەو بەم شێوەیە دەستی پێکردووە:" بە ناوی خوای گەورەو دلۆڤان. بۆ برای ئازیزم ، ئەبوو ئیبراهیم، خوا بیپارێزێت"... پێدەچێت " ئەبوو ئیبراهیم" هەمان یەحیا سێنوار بێت. لەم نامەیەدا باس لە وردەکاری یارمەتییە مادییەکانی کۆماری ئیسلامی کراوە بۆ حەماس، دوای جەنگەکانی ٢٠١٤ کە بە " ئۆپەراسیۆنی شمشێری قودس" دژی ئیسرائیل ناوی دەبرا. دوای ئەم جەنگە ، کۆماری ئیسلامی بە یەک جێ ٥٨ میلیۆن دۆلاری گەیاندۆتە دەست حەماس، دواتر بە دوو جار و هەرجارەو ٥ میلیۆن دۆلاری گەیاندۆتە دەست حەماس و رێبەرەکانی. بە پێیزانیارییەکانی تایمزی لەندەن ، ئیسرائیل لای وایە ئەم بڕە زۆرە پارەیە سەرەتا گەیشتۆتە بەیرووت پایتەختی لوبنان و لەوێوە لە لایەن ئەفسەرەکانی سوپای پاسدارانەوە گەیەندراوەتە دەست کەسەکانی حەماس. مەروان عیسا لەم نامانەدا کە باسی " سەعید ئیزەدی" ئەکات بە " حاجی رەمەزان" ناوی ئەبات. سەعید ئیزەدی یەکێک لەو ئەفسەرانە بوو کە محەممەد رەزا زاهیدی فەرماندەیان بووەو راستەوخۆ لە محەممەد رەزا زاهیدی فەرمانی وەرئەگرت. محەممەد رەزا زاهیدی و ٦ ئەفسەری پلەبەرزی سوپای پاسداران، رۆژی ١ی نیسان لە هێرشی ئیسرائیل  بۆ سەر کۆنسولگەری  کۆماری ئیسلامی لە دیمەشق کوژرا، کۆماری ئیسلامی هەڕەشەی تۆڵە سەندنەوە ئەکات و ئیسرائیل رایگەیاندووە ئامادەی هەرجۆرە وەڵامدانەوەیەکە. تایمزی لەندەن باسی لەوە کردووە مەبەستی ئیسرائیل لەم هێرشە ئەوە بووە تاران تێ بگەیەنێت لەوەی ئیتر ناتوانێت خۆی لە پشتی هێزە میلیشیاکانەوە بشارێتەوە. ناوەندە هەواڵگرییەکان لە رۆژئاوا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر ئەو باوەڕەن کۆماری ئیسلامی تۆڵە ئەکاتەوە، بەڵام پرسیار ئەوەیە کۆماری ئیسلامی راستەوخۆ هێرش ئەکاتە سەر ئیسرائیل و بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل یان ئەوەیە لە رێگای هێزە پرۆکسییەکانەوە ئەم کارە ئەکات. دوای ئەوەی سەرچاوە هەواڵگرییەکانی ئەمریکا رۆژی چوارشەممە رایانگەیاند ئەگەری ئەوە هەیە کۆماری ئیسلامی بەم نزیکانە هێرش بکاتە سەر ئیسرائیل، هەرچەن نازانرێت ئاخۆ راستەوخۆ هێرش ئەکات یان لە رێگای هێزە پرۆکسییەکانەوە. بنیامین نتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رۆژی پێنج شەممە سەردانی بنکەیەکی ئاسمانی وڵاتەکەی کرد و وتی، جگە لە غەزە خۆمان بۆ هەر ئەگەرێکیتر لە ناوچەکانیتر ئامادە کردووە. سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل هەروەها وتی :" هەرکەسه هێرشمان بکاتە سەر و زیانمان پێ بگەیەنێت، هێرش ئەکەینەوە سەری و زیانی پێ ئەگەیەنین. ئامادەین بە هەموو شێوەیەک بەرگری لە ئیسرائیل بکەین". ئەفسەرەکانی بەشی هەواڵگری ئیسرائیل لەسەر ئەو باوەڕەن محەممەد رەزا زاهیدی پارەی دەگەیاندە دەست "صالح العاروری" فەرماندەی سەربازی حەماس لە بەیرووت کە مانگی کانوونی دووهەمی ٢٠٢٤ لە هێرشی ئیسرائیلییەکاندا کوژرا. دواتر ئەم پارەیە لە رێگای ژمارەیەک لە نووسینگەکانی ئاڵوگۆڕی دراو و بە کەڵک وەرگرتن لە دراوە دیجیتاڵییەکان دەگەیەنرایە غەزە و سەرەنجام پارەکە دەگەیشتە دەست مەروان عیسا یان نوێنەرەکانیتریان. محەممەد سروور، یەکێک لە خاوەن نووسینگەکانی ئاڵوگۆڕی دراو کە دەستی بووە لە گواستنەوەی پارە بۆ حەماس، لەگەڵ چەندکەسیتر لەوانەی کە دەوترێت دەستیان بووە لە دابینکردنی پارە بۆ حەماس کوژران. سوپای ئیسرائیل هەروەها رۆژی پێنج شەممە ١١ی نیسان رایگەیاند یەکێک لە کەسایەتییە دیارەکانی حەماس بە ناوی " ناسر یەعقووب جابر نەسر" کە کاری دابینکردنی پارە بووە بۆ حەماس، لە هێرشێ ئیسرائیل بۆ سەر رەفح کوژراوە. حەماس لە لایەن کۆماری ئیسلامیەوە پشتیوانی ئەکریت. هەرچەند لە چاو حزبوڵڵای لوبنان کە کۆماری ئیسلامی دایمەرزاندووە سەربەخۆترە. تایمز ئاماژەی بەوە داوە جیهادی ئیسلامی فەلەستین بە تەواوەتی لە لایەن تارانەوە بەڕێوە ئەبرێت و هیچ جۆرە سەربەخۆییەکی نییە. تایمز هەروەها لە بەشێکیتر لە راپۆرتەکەیدا ئاماژەی بەوە داوە ، رێکخراوە هەواڵگرییەکانی ئیسرائیل لەسەر ئەو باوەڕەن کۆماری ئیسلامی پێش هێرشی ٧ی تشرینی یەکەمی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل، ئاگاداری ئەو هێرشە بووە. دامەزرێنەری حەماس، ئەحمەد یاسین کە یەکێک بوو لە شوێنکەوتوانی ئێخوان المسلمینی میسر، لەگەڵ کۆماری ئیسلامی  پەیوەندییەکی باشی هەبوو، بەڵام دوای دیدار لەگەڵ ئایەتوڵڵا خومەینی لە تاران، بڕیاری دا پارە لە کۆماری ئیسلامی وەرنەگرێت. بەڵام تایمز ئاماژەی بەوە داوە رێبەرەکانی حەماس لەم چەند ساڵەی دواییدا جۆری روانینیان گۆڕیوەو سەدان میلیۆن دۆلاریان لە تاران وەرگرتووە. تایمز هەروەها نووسیویەتی،  حەماس لەم چەند ساڵەی رابردوودا گۆڕانی زۆری بەسەردا هاتووە. بۆ وێنە خالید مەشعەل، سکرتێری پێشتری مەکتەب سیاسی حەماس، ساڵی ٢٠١٢ دوای سەرکوتی خوێنای دژبەرەکانی حەماس کە لەو ساڵەدا ژمارەیەکی زۆر لە ئەندامان ئێخوان المسلمین لە سووریا کوژران، بڕیاری دا نووسینگەی حەماس لە دیمەشق دابخات و لە تاران دوور بکەوێتەوە. تایمزی لەندەن هەروەها نووسیویەتی، بۆ ماوەی چەند ساڵ رێبەرانی حەماس ناکۆک بوون لەسەر ئەوەی ئاخۆ پەیوەندی لەگەڵ ئێران و سووریا دروست بکەنەوە یان نا. ئێستا ئەم بە پێی ئەم بەڵگانە بێت لانیکەم لە ٢٠١٤ ەوە پەیوەندی حەماس و تاران دروست بۆتەوەو حەماس یارمەتی ماددی لە تاران وەر گرتووە. ناوەندەکانی هەواڵگری ئیسرائیل لەسەر ئەو باوەرەن کە هۆکاری دەستپێکردنەوەی پەیوەندی نێوان ئێران وحەماس جەنگی حەماس – ئیسرائیلە لە ساڵی ٢٠١٤ کە ٧ حەوتووی خایاند. بە پێی بەڵگەکان لە ساڵەکانی ٢٠١٧ و ٢٠١٨ دا کۆماری ئیسلامی یارمەتی ماددی حەماسی نەداوە، هۆکارەکەشی ئەکرێ بۆ ئەوە بگەڕێتەوە حەماس لەو ساڵانەدا لەبری ئەوەی دژی ئیسرائیل بجەنگێت، خەریکی نۆژەنکردنەوەی غەزە بوو. رەنگە جیاوازی بۆچوونی نێوان رێبەرانی حەماس هۆکار بێت بەوە لەو ٢ ساڵەدا یارمەتی لە تاران وەر نەگرن. دوای جەنگی ١٢ رۆژەی حەماس- ئیسرائیل لە ساڵی ٢٠٢١ یارمەتییە مادییەکانی ئێران بۆ حەماس زیاتر بووە و ئەمەش وەک پێزانینی ئێران بۆ حەماس و بەشداری کردنی لەو جەنگەدا لێک ئەدرێتەوە. سەرچاوە هەواڵگرییەکانی ئیسرائیل لەسەر ئەو باوەڕەن یارمەتییە ماددییەکانی کۆماری ئیسلامی لانیکەم تا ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ هەر بەردەوام بووەو کۆماری ئیسلامی یارمەتی حەماسی داوە بەوەی کۆگاکانی چەک و چۆلی خۆی دەوڵەمەندتر بکات.  

هاوڵاتی دوای ئەوەی لە ٧ ی مانگی ١٠ ی ٢٠٢٣  دا بزوتنەوەی حەماس هێرشیکردە سەرباشوری  ئیسرائیل لە دەروازەی   ئیرزی کە دەکەوێتە باکووری کەرتی غەززەوە شەڕی نێوان هەردوولا دەستیپێکرد و تائێستا زیاتر لە ٣٣ هەزار کەس لە غەززە کوژراون کە بەشێکی زۆری ژن و منداڵن. .شەڕی ئیسرائیل و حەماس بۆ ماوەی شەش مانگە بەردەوامەو بە یەکێک لە وێرانکەرترین و کوشندەترین شەڕەکانی سەدەی ۲۱ دادەنرێت لە ئێستاشدا بەهۆی ئۆپراسیۆنە سەربازییەکانی ئیسرائیلەوە زۆرینەی دانیشتوانی ئەو کەرتە ئاوارە بوون  و بەشێک ی زۆری بەرەو شاری ڕەفەح لە لە باشوری غەزە هەڵهاتوون  نەتەوە یەکگرتووەکانیش دەڵێت بەهۆی ڕێگەنەدان بە چونە ناوەوەی خواردن و یارمەتییە مرۆییەکان جگە لە جەنگ  قەیرانی نەخۆشی و برسێتی لەو کەرتە هەڵیداوە هاوکات ژمارەیەکی کەم لە فەڵەستینییەکان توانیویانە ناوچە گەمارۆدراوەکان بەجێبهێڵن. بەگوێرەی ئامارەکانی ئاژانسی هەواڵی ئەی پی  بڵاویکردۆتەوە ئامارەکان بەم شێوەیەن: ژمارەی تەواوی ئەو کەسانەی مردوون لە سەرەتای جەنگی نێوان حەماس و ئیسرائیل ؛ ژمارەی ئەو هاوڵاتییە فەڵەستینییانەی  لە غەزە کوژراون : 33،137 ژمارەی منداڵ کە لە غەززە کوژراون : زیاتر لە 13 هەزار کەس ژمارەی ئەو هاوڵاتییە ئیسرائیلییانەی کە کوژراون: نزیکەی 1200 کەس ژمارەی ئەو فەيڵستینییانەی کە لە کەناری ڕۆژئاوا (west bank) کوژراون : 456   ئەو ئاژانسە ئاماژەی بەوە کردووە کە، وەزارەتی تەندروستی غەزە جیاوازی لە نێوان هاوڵاتیانی مەدەنی و حەماس ناکات لە کاتی هەژمارکردنی کوژراوەکاندا ، بەڵام دەڵێت ژنان و منداڵان نزیکەی دوو لەسەر سێی کوژراوەکان پێکدەهێنن. ژمارەی ئەو هاوڵاتییە مەدەنی و بیانییانەی لە ئیسرائیل کوژراون لە حەوتی ١٠ دا:٧٨٠ ژمارەی کارمەندانی فریاگوزارییە سەرەتاییەکان کە لە ئیسرائیل لە ٧ی مانگی ١٠ دا کوژران: ٦٢ هاوڵآتیانی مەدەنی کە بە درێژای سنورەکانی باکوری ئیسرائیل کوژراون: ٩ کارمەندانی فیریاگوزاری سەرەتای کە لە غەززە کوژراون: ٢٢٤، جگە لەو ژمارەیە ٣٠ ی کارمەندی دیکەش لە کاتی دەوامی ڕەسمییاندا کوژراون ژمارەی کارمەندانی تەندروستی کە لە غەززە کوژراون: ٤٨٤ ژمارەی ئەو ڕۆژنامەنوسانەی کە لە غەززە کوژراون: ٩٥   ژمارەی سەربازی ئیسرائیل / حەماس ژمارەی ئەو چەکدارانەی لە غەززە لە لایەن ئیسرائیلەوە کوژراون: زیاتر لە ١٣ هەزار ( ئامارەکە  سوپای ئیسرائیل بڵاویکردۆتەوە ) . ژمارەی ئەو سەربازانەی ئیسرائیل کە لە خاکی غەززەدا کوژراون: ٢٥٦ ژمارەی ئەو سەربازانەی ئیسرائیل کە لە ٧ی ١٠ دا کوژراون : ٣١٤ ژمارەی ئەو سەربازە ئیسرائیلییانەی بە درێژای سنورەکانی باکوری غەززە کوژراون لە ٧ی ١٠ ەوە تا ئیێستا: ١١   کەرتی مرۆی: ٪ ٥٥.٩ ی تەواوی باڵەخانەکان تێکشکێنراون ٪٦٠ ی ماڵەکان بە تەواوی تێکشکێنراون ٪٩٠ ی خوێندنگاکان تێکشکێنراون ژمارەی ئەو نەخۆشخانانەی تا ئێستا ماوەو لە ناونەچووە ١٠ دانەیە لە کۆی ٣٦ دانە ژمارەی ئەو هاوڵاتییە مەدەنییانەی کە ڕوبەڕوی قەیرانی نەبوونی خۆراک بونەتەوە  بە گوێرەی ئامارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان ١.١ ملیۆنە ژمارەی ئەو منداڵانەی کە لەخوار تەمەنی دوو ساڵەوەن و توشی کەمی خۆراک و بەدخۆراکی بوون  ٪٣١ ڕێژەی ئەو خوێندکارانەی کە دەستیان بە خوێندن ناگات ٪١٠٠ ژمارەی ئەو مزگەوتانەی بەتەواوی ڕوخاون: ٢٢٧ ژمارەی ئە وکەنیسانەی ڕوخاون: ٣ ژمارەی بریندارەکان؛ ژمارەی ئەو هاوڵاتییە فەڵەستینییانەی لە سەرەتای جەنگەکەوە برینداربوون: ٧٥ هەزار و ٨١٥ ژمارەی ئەو فەڵەستینییانەی لە کەناری ڕۆژئاوا برینداربوون : ٤،٧٥٠ ژمارەی ئەو سەربازە ئیسرائیلییانەی لە سەرەتای جەنگەکەوە برینداربوون : ١٥٤٩ ژمارەی هاوڵاتییانی مەدەنی ئیسرائیلی کە لە سەرەتای جەنگەکەوە بریندار بوون : ٤،٨٣٤   ژمارەی ئەو کەسانەی بەبارمتە گیراون  لە لایەن حەماسەوە لە سەرەتای جەنگەکەدا لە ٧ی مانگی ١٠ ی ٢٠٢٣ :٢٥٣ ژمارەی ئەو بارمتانەی ئازادکراون: ١٢٣ ژمارەی ئەو بارمتانەی  کە لە ئێستادا لە ژیاندان و مردنیان پشتڕاستنەکراوەتەوە: ٩٨ ژمارەی ئەو بارمتانەی کە مردنیان پشتڕاستکراوەتەوە: ٣٦   جێگەیباسە لە نوێترین پێشهاتەکانی جەنگەکەدا ئەمڕۆ یەکشەممە وتەبێژێکی سەربازیی سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، هەموو هێزە زەمینییەکانیان لە باشووری غەززە کشاندوونەتەوە، جگە لە یەک لیوا هاوکات روون نییە کشانەوەکەی سوپای ئیسرائیل لە باشووری غەززە، دەبێتە هۆی دواکەوتنی ئەو هێرشەی پێشتر ئیسرائیل بڕیاری لێدابوو بۆسەر رەفەح بەمەبەستی لەنێوبردنی حەماس. کشانەوەی هێزەکانی ئیسرائیل لە باشووری غەززە لەکاتێکدایە کە میسر ئامادەکاری دەکات بۆ گەڕێکی دیکەی گفتوگۆکان بۆ گەیشتن بە ئاگربەست و ئازادکردنی دیلەکانی ئیسرائیل لای حەماس.  

ئا: هاوڵاتی رۆژی ١ی ئازاری ٢٠٢٤ هاوکات لەگەڵ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئێران، شەشەمین خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەری ئێران بەڕێوەچوو. کاری ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەری دیاریکردنی رێبەری داهاتووی ئێرانە لەئەگەری مردن یان وازهێنانی خامنەیی رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی لەدەسەڵات. پێدەچێت ئەم خولە لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەری دوایین خولی هەڵبژاردنی ئەم ئەنجومەنە بێت لەسەردەمی ژیانی عەلی خامنەییدا. رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی لەئێستادا ٨٥ ساڵی تەمەنە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەری هەر هەشت ساڵ جارێک بەڕێوەدەچێت و هەشت ساڵی تر ئەگەر ئایەتوڵڵا خامنەیی لەژیاندا بێت تەمەنی گەیشتووەتە ٩٣ ساڵ. باسکردن لەجێگرەوەی ئایەتوڵڵا خامنەیی لەئێراندا چەندساڵە باسێکی گەرمە، چوونە سەرەوەی تەمەنی رێبەری کۆماری ئیسلامی و لەهەمانکاتدا ئەوەی کەنەخۆشە وایکردووە بیر لەجێگرەوەی بکرێتەوە. رۆژی ٢ی ئازاری ٢٠٢٤، ماڵپەڕی رادیۆ فەردا، بابەتێکی لەم بارەوە بڵاوەکردەوەو دەربارەی جێگرەوەی خامنەیی و ئەگەرەکانی جێگرەوەی خامنەیی و لەم پەیوەندەدا بۆچوونی ٣٠ رۆژنامەنووس و چالاکی سیاسی ئێرانی لەدەرەوەی وڵات وەرگرتووە. ئەمە یەکەمجار نییە ئەم ماڵپەڕە راپرسییەکی وەها لەناو رۆژنامەنووس چالاکە سیاسییەکاندا دەکات و ئەنجامەکەی بڵاودەکاتەوە. هەشت ساڵ لەوەپێش و لەسەردەمی بەڕێوەچوونی خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەریدا هەمان راپرسی لەناو رۆژنامەنووسەکاندا بڵاوکرایەوە. زۆربەی رۆژنامەنووسەکان لەسەر ئەو باوەڕە بوون کەدۆخی سیاسی جۆرێکە پێشبینی ناکرێت. هەشت ساڵ لەوەپێش باس لەکەسانێکی وەک «هاشمی رەفسەنجانی» ، «مەحموود هاشمی شاهروودی»، «حەسەن خومەینی»، «سادق لاریخانی» دەکرا وەک ئەو کەسانەی کەئەگەری هەیە ببن بەڕێبەری دوای خامنەیی. بەڵام لەئێستادا ئەم کەسانە یان ئەوەیە لەژیاندا نەماوەن وەک «هاشمی رەفسەنجانی» و «مەحموود هاشمی شاهروودی»  لەژیاندا نەماوەن، یان ئەوەیە وەک « حەسەن خومەینی « و « سادق لاریجانی» لەدەسەڵات دوورخراونەتەوەو بێزراون. ساڵی ٢٠١٦ « هاشمی رەفسەنجانی» وەک دیارترین کەس بۆ جێگرەوەی خامنەیی باسی لێدەکرا، بەڵام « رەفسەنجانی» کانوونی دووهەمی ٢٠١٧ بەشێوەیەکی گوماناوی کوژراو تەرمەکەی لەناو مەلەوانگەیەکدا بینرایەوەو کوڕو کچەکانی سوورن لەسەر ئەوەی باوکیان کوژراوە.  زۆربەی زۆری ئەو ٣٠ کەسەی لەم راپرسییەی رادیۆ فەردا بەشدارییان کردووە کە لە ٢ی ئازاری ٢٠٢٤ بەڕێوەچووە، لەسەر ئەو باوەڕەن رێبەری داهاتووی ئێران لەدەرەوەی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەرییەوە دیاری دەکرێت و عەلی خامنەیی پێش مەرگی خۆی رێبەری ئێران دیاری دەکات.   کێن ئەوانەی وەک جێگرەوەی خامنەیی باسیان لێوەدەکرێت؟ لەم چەند ساڵەدا کەپرسی جێگرەوەی خامنەیی لەئارادایە بەردەوام «موجتەبا خامنەیی» کوڕی عەلی خامنەیی وەک یەکێک لەبژاردەکان باس دەکرێت کە رێبەری داهاتووی ئێرانەو باس لەوە دەکرێت لەم چەند ساڵەدا «موجتەبا خامنەیی» ئامادە کراوە بۆ ئەوەی ببێت بەڕێبەری داهاتووی ئێران. لەگەڵ ئەوەش بەردەوام کۆمەڵێک کەسی تر ناویان هاتووە وەک «ئیبراهیم رەئیسی» سەرۆککۆماری ئێستای ئێران. هەرچەند ئەم ناوانە کەهاتوون زیاتر گومانن و کەمتر بەڵگەیەک لەبەردەستە. بەمەشەوە ناکرێت ئەوە لەبەرچاو نەگیردرێت کەحکوومەت ئەم دوو کەسە وەک بژاردەی یەکەم دەبینێت. لەبابەتێکدا کە  رادیۆ فەردا  رێکەوتی ٦ی ئازاری ٢٠٢٤ دەربارەی جێگرەوەکانی خامنەیی بڵاویکردووەتەوە لەگەڵ ئەوەی ئاماژە دەدات بەناوی» موجتەبا خامنەیی» و « ئیبراهیم رەئیسی « وەک دوو ناو کەبەختی زیاتریان هەیە بەوەی ببن بەڕێبەری داهاتووی ئێران، دوو ناوی تر دەخاتەڕوو کە تا رادیەکی کەم ناسراون. وەک لیستی شاراوەی پاڵێوراوانی رێبەری ناویان لێدەبات. ئەو دوو کەسەش بریتین لە عەلیڕەزا ئەعرافی و موحسێن قومی. عەلیڕەزا ئەعرافی: عەلیڕەزا ئەعرافی، لەدایکبووی ١٩٥٩، شاری مەیبود لەپارێزگای یەزد. ئەندامی ئەنجومەنی پارێزەران ( شۆرای نیگەهبان) و کەسی یەکەم لەهەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەری لەتاران. ئەوەی ئەم کەسە دەکات بەیەکێک لەو کەسانەی کەوەک جێگرەوەی خامنەیی لەداهاتوودا ناوی لێببرێت، ئەدام بوونیەتی لە « ئەنجومەنی پارێزەران» کە ١٢ کەسن و لەلایەن رێبەرەوە دیاری دەکرێن. هەروەها «ئەعرافی» لەلایەن سوپای پاسدارانەوە پشتیوانی دەکرێت و کەسێکە لەناو سوپای پاسداراندا قسەی بڕشتی هەیەو پشتیوانی هەیە. ئەعرافی کەسێکە لەلایەن خامنەییەوە زۆر پشتیوانی دەکریت. لەساڵی ٢٠٠٨ەوە تاساڵی ٢٠١٨ بەرپرسی «جامعة المصطفی العالمیة» کە دامەزراوەیەکە لەلایەن عەلی خامنەییەوە دروستکراوەو بۆ ساڵی ٢٠٢٣-٢٠٢٤ زیاتر لە ٢٣ ملیۆن دۆلار بوودجەی بۆ تەرخانکراوە. ئەم دامەزراوەیە کەوەک ناوەندێک بۆ پەروەردەکردنی مەلای شیعە کاردەکات، لە ١٣٠ وڵاتەوە بەشێوەی ئۆنلاین یان راستەوخۆ خوێندکاری وەرگرتووەو لە ٨٠ ناوەندی ئایینی لەوڵاتانی جیاواز سەر بەم دامەزراوەن. لەسەردەمی جەنگی ناوخۆی سووریادا «ئەعرافی» باسی لەوەکرد ژمارەیەکی زۆر لەئەندامانی کەتیبەی « فاتمییون» و « زەینبەبییون» کە لەسووریا بۆ پشتیوانی لەبەشار ئەسەد جەنگاون، دەرچووی « جامعە المصگفی العالمیه «ن، بەشێک لەو کەسانە کوژران، برینداربوون و بەشێکیشیان ئێستا لەجەنگدان. موحسێن قومی: لەدایکبووی ١٩٦٠ لەگوندی مامازەندی وەرامین، جێگری بەرپرسی کاروباری نێونەتەوەیی نووسینگەی ئایەتوڵڵا خامنەیی و کەسی دووهەم لەهەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەرێتی. موحسێن قومی لەسەردەمی جەنگی عێراق- ئێراندا بریندار بووە. پێنج کەس لەئەندامانی بنەماڵەکەی لەجەنگدا کوژراون. لەلایەن سوپای پاسدارانەوە پشتیوانی دەکرێت. ئەندامێکی چالاکی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەرییە. ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری زانکۆی ئازادی ئیسلامییە لەئێران. پێشتر نوێنەری خامنەیی بووە لەزانکۆکان و ئەندامی ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی کەلتووری بووە لەئێران.  سەر بەباڵی کۆنسێرڤاتی دەسەڵاتە و لەناو سوپای پاسداراندا قسەی دەڕوات و کەسێکە نزیک لەنووسینگەی خامنەیی. موحسێن قومی پشتیوانی خامنەیی لەپشتە و خامنەیی وەک کەسێکی زاناو دڵسۆز ناوی بردووە. وەک کەسێک جێی متمانەی خامنەیی ٢٠١٨بەشداریکرد لە رێوڕەسمی پەردەلادان لەکتێبی «بیرەوەرییە زارەکییەکانی خامنەیی» لەبەیرووت پایتەختی لوبنان. موجتەبا خامنەیی: لەدایکبووی ١٩٦٩، کوڕی دووهەمی عەلی خامنەیی رێبەری کۆماری ئیسلامی. خوێندنی لەحەوزەی قوم تەواو کردووە. «رادیۆ فەردا» لەبابەتێکدا کە رۆژی ٦ی ئازاری ٢٠٢٤ بڵاوکراوەتەوە ئاماژە بەوەدەدات کە لەئێستادا زیاتر لەهەموو کات ئەگەری چوونە دەسەڵاتی «موجتەبا» دوای مەرگی باوکی زیاترە. فەردا لەمبارەوە نووسیویەتی:» ژمارەیەک لەچاودێرەکان لەسەر ئەو باوەڕەن ئەوەی کەبەشێکی زۆر لەکەسایەتییە دیارەکان لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەری دوورخرانەوەو بەشێوەیەک دەتوانین بڵێین لەدەسەڵات دوورخراونەتەوە، ئامادەکردنی بەستێنەکانە بۆ هەڵبژاردنی کەسێک کەحکوومەت دەیەوێت وەک رێبەری داهاتووی ئێران دیاری بکات» . مەحموود محەممەدی عێراقی، ئەندامی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەری، چەند رۆژ پێش هەڵبژاردنی ١ی ئازار باسی لەوە کرد خامنەیی رێبەری کۆماری ئیسلامی تەنانەت دژی ئەوەیە ناوی موجتەبا خامنەیی بخرێتە ناو ئەو ناوانەوە کە وەک پاڵیوراوی رێبەری بۆ داهاتووی ئێران دیاری دەکرێن. مەحموود محەممەدی عێراقی لەوتووێژ لەگەڵ ماڵپەڕی (ایلنا) ئەڵێت:» جارێک... لەکۆمیتەیەکی سێ کەسی باس لەیەکێک لەکوڕەکانی رێبەر کرا کە لەباری زانستییەوە لەئاستێکی باڵادایە وەک رێبەری داهاتووی ئێران، ئەم هەواڵە گەیشتبووە گوێی رێبەرو رێبەر ئەوەی رەتکردووەتەوە کەکوڕی ئەو هەڵبژێردرێت بۆ ئەوەی گومانی بەمیراتی بوونی رێبەری دروست نەبێت، کەوایە تەنانەت ئیزنی نەدا تاوتوێی ئەو بابەتەش بکرێت». بەڵام بەڕاست عەلی خامنەیی دژی ئەوەیە کوڕەکەی جێگەی بگرێتەوە؟ موجتەبا خامنەیی لەچاو پاڵێوراوەکانی تر چەند بەختی هەیە، خاڵە بەهێزەکانی کامانەن و کێشەکانی بەردەمی چین؟ پرسی دەستتێوەردانی موجتەبا خامنەیی لەسیاسەتی ئێران و تەنانەت ئەگەری بەڕێبەربوونی لەداهاتوودا دوای مەرگی باوکی، دەگەڕێتەوە بۆ دوو دەیە لەوەپێش. ١٨ ساڵ لەوەپێش و لەسەردەمی هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری لەساڵی ٢٠٠٥، بۆ یەکەمجار باس لە دەستتێوەردانی موجتەبا خامنەیی کرا لەسیاسەتی ناوخۆیی و دەرەکی ئێران، ئەوکاتە مەحموود ئەحمەدی نەژاد بوو بەسەرۆککۆماری ئێران و مەهدی کەڕووبی یەکێک لەو دەگمەن کەسانە بوو کەناوی موجتەبا خامنەیی هێنا وەک کەسێک کەدەستی وەرداوە لەهەڵبژاردنەکاندا بەهاوکاری سوپای پاسداران. کەڕووبی دواتر لەدوای هەڵبژاردنەکانی ٢٠٠٩ لەدەسەڵات دوورخرایەوەو لەئێستادا لەماڵی خۆی لەزینداندایە. موجتەبا خامنەیی، لەناو سوپای پاسداراندا قسەی بڕشتی زۆری هەیە. پشتیوانی زۆری لێدەکرێت و وەک کوڕی عەلی خامنەیی بەختی زۆری هەیە ببێت بەجێگرەوەی خامنەیی.  ئیبراهیم رەئیسی: لەدایکبووی ١٩٦٠ لەمەشهەد. سەرۆککۆماری ئێستای ئێران. خوێندنی تا ٦ی سەرەتایی خوێندووەو دواتر خوێندنی لەحەوزەی قوم تەواو کردووە. پێشتر سەرۆکی دەزگای دادی کۆماری ئیسلامی بووە. بەوە تۆمەتبار دەکرێت یەکێک بووە لەو کەسانەی کەبەشدار بووە لەئیعدامی بەکۆمەڵی زیندانییە سیاسییەکان لەئێران لە ١٩٨٨ کەدەوترێت نزیک بە ١٥ هەزار کەس لەو ساڵە ئیعدام کران. سەر بەباڵی توندڕەوە لەئێران و لەلایەن سوپای پاسدارنەوە پشتیوانی دەکرێت. یەکێکە لەبەختەکانی جێگرەوەی خامنەیی. رەئیسی لەهەڵبژاردنی سەرۆککۆماری ئێران لەساڵی ٢٠٢٢، پشتیوانی تەواوی خامنەیی و سوپای پاسدارانی لەپشت بوو. لەهەڵبژاردنەکانی پەرلەمان و هەروەها ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەریدا رەخنەگرەکانی رەئیسی دوورخرانەوەو مۆڵەتی بەشداریکردن لەهەڵبژاردنیان پێنەدرا.   ئێران دوای مەرگی خامنەیی کۆماری ئیسلامی لەچەندساڵی رابردوودا تووشی قەیران هاتووە. لەناوخۆی وڵات رەوابوونی خۆی لەدەستداوە. بەپێی ئامارە حکوومەتییەکان نزیک بە ٤٠٪ خەڵک لەدوایین هەڵبژاردندا بەشدارییان کرد. رۆژی ١٥ی ئازار، فایلێکی دەنگی لە «جەواد زەریف» وەزیری دەرەوەی ئێران لەسەردەمی حەسەن رووحانی بڵاوکرایەوەو «حسێن تائب» راوێژکاری فەرماندەی گشتی سوپای پاسداران و «محەممەد عەلی جەعفەری» فەرماندەی پێشتری سوپای پاسداران بەوە تۆمەتبار دەکات کە دەستیان وەرداوە لەئەنجامی هەڵبژاردنەکان و رێژەی بەشداری خەڵکیان زیاتر کردووە. زەریف تەنانەت باس لەوە دەکات رێژەی بەشداری خەڵک نزیک ٢٪ بووە، کەچی گەیەنراوەتە ٤٠٪. شۆڕشی ژن، ژیان ، ئازادی یان شۆڕشی ژینا کەدوای کوشتنی ژینا ئەمینی لە ئەیلوولی ٢٠٢٢ دەستیپیکرد، رەوابوونی دەسەڵاتی بردە ژێر پرسیارەوە. حکوومەت لەدوایین دانپێدانانیدا باس لەوەدەکات ٢٨١ کەس کوژراوە، بەڵام چاودێران و رێکخراوەکانی چالاکی مافی مرۆڤ باس لەوە دەکەن ژمارەکە زۆر لەوە زیاترە. بەپێی ئامارەکانی ماڵپەڕی هەنگاو تەنها لە کوردستان لانیکەم ١٣٤ کەس کوژراون. هەروەها لە ١ رۆژدا لەسیستان و بەلووچستان نزیک ١٠٠ کەس کوژران کە بەهەینی خوێناوی ناسراوە. شۆڕشی ژیناو ناڕەزایەتییەکانی پێش شۆڕشی ژینا، رەوابوونی ئەو دەسەڵاتەی بردووەتە ژێرپرسیارەوە. کەساسەیەتی خامنەیی تائێستا بەری بەچەند جەمسەربوونەوەی دەسەڵات گرتووە. شارەزایان باس لەوە دەکەن مەرگی خامنەیی بنەماکانی دەسەڵات لەرزۆک دەکات. لەڕاپرسییەکەی رادیۆ فەردا کە رێکەوتی ٢ی ئازار ٢٠٢٤ بڵاوکراوەتەوە ، زۆربەی بەشداربوان کۆکن لەسەر ئەوەی ئێران دوای خامنەیی وەک پێش مەرگی خامنەیی نابێت. جێگری خامنەیی هەرکەس بێت توانای ئەوەی نابێت جیاوازییەکانی ناو دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی کۆبکاتەوە.