ئیبراهیمی قادری کێ بوو و کەی دەستیکردووە بە گۆرانی؟

هاوڵاتی چەند بانکێکی ئەهلی مانگانە چەندین ملیۆن دینار لەڕێگەی «هەژماری من» وەکو عمولە لەمووچەی فەرمانبەران دەچننەوە، ئەوەش نیگەرانی فەرمانەبەرانی بەدوای خۆیدا هێناوە، بەڵام بەرپرسانی حکومەت دەڵێن بڕەکە کەمەو جێگەی نیگەرانی نییە. وەزارەتی دارایی دەڵێت بۆ هەر فەرمانبەرێک مانگانە دوو هەزارو ٥٠٠ دینار لەمووچەکەی وەکو خزمەتگوزاریی عمولە وەردەگیرێت، بەڵام بەپێی بەدواداچوونی هاوڵاتی لەوەزارەتی پیشمەرگە ئەو پارەیەی کە لەمووچەی پیشمەرگەیەک وەرگیراوە دەکاتە ٠.٥%. چاودێرانی دارایی پێیانوایە ئامانج لە «هەژماری من» رزگارکردنی حکومەتە لەقەیرانی نەبوونی نەختینەی دارایی، بەڵام بانکە ئەهلییەکان بەقازانج لێی دێنە دەرەوەو هەروەها بەزیانی بانکە حکومییەکان دەشکێتەوە. رۆژانە فەرمانبەران هەژماریان لەلایەن حکومەتەوە بۆ دەكرێتەوە. تائێستا ٢٠٠ هەزار فەرمانبەر مامەڵەی کردنەوەی هەژمارەکەیان بۆ کراوە. وتەبێژی ‏وەزارەتی دارایی هەرێمی ‏كوردستان پێشبینی دەكات لەماوەی دوو ساڵدا سەرجەم فەرمانبەران بچنە ژێر چەتری پرۆژەی «هەژماری من»و دەشڵێت هەموو فەرمانبەرێكی هەرێمی كوردستان دەبێت «هەژماری من»ی بۆ بكرێتەوە، لەبەرئەوەی لەداهاتوودا لەڕێگەی ئەو هەژمارەوە مووچەیان پێدەدرێت. دەنگۆی ئەوە لەسۆشیاڵ میدیا بڵاوبووەتەوە لەڕێگەی ئەو هەژمارە بانكییەوە ١%ی مووچەی فەرمانبەران دەبڕدرێت بەشێوەی عمولە بۆ ئەو بانکە ئەهلییانەی هەژمارەکەی تێدا دروستدەکرێت )بانکی ئاڕ تی RT، بانکی بی بی ئەی سی BBAC، بانکی ئێن بی ئای NBI) ین. بەڵام وتەبێژی ‏وەزارەتی دارایی ئەو دەنگۆیەی بە «بێ بنەما» وەسفكردو وتی، «هیچ بڕە پارەیەک لەفەرمانبەران وەرناگیرێت و دەنگۆی بڕینی  ١%ی مووچەی فەرمانبەران لەهەژمارەکەوە مانگانە دوورە  لەڕاستییەوە». هونەر جەمال وتەبێژی ‏وەزارەتی دارایی ئەوەشی روونکردەوە کە «مانگانە تەنها بری دوو هەزارو ٥٠٠ دینار بەشێوەی عمولە بانکەکان لەمووچەخۆرانی وەردەگرن و لەبەرامبەر ئەمەشدا چەندین خزمەتگوزاری دیکەیان پێشکەش دەکرێت هاوکات هیچ بڕە پارەیەکیش لەفەرمانبەران لەبەرامبەر وەرگرتنی کارتەکە وەرناگیرێت». بەڵام کارمەندێکی وەزارەتی پیشمەرگە بەهاوڵاتی رایگەیاند «بەشێک لەفەرمانبەران مووچەی مانگی یەکیان لەڕێگەی ئەو هەژمارەوە وەرگرتووە، تەنها لە ٠.٥%یان لێبڕاوە نەک لە ١%، بەڵام ئەگەر ببێتە لە ١% ئەوا بۆ ئێمەی فەرمانبەران زۆرەو بڕیارەکە لەبەرژەوەندیی ئێمە نابێت، بۆیە پێویستە حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕیار نەدات کەئەو رێژەیە زیادبکرێت». لەتشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٢ نووسینگەی سەرۆكوەزیرانی هەرێمی كوردستان بەهەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی كوردستان كاركردنی لەسەر پرۆژەی (هەژماری من) دەستپێكرد، مانگی شوباتی ساڵی رابردوو (٢٠٢٣) پرۆژەكە چووە قۆناغی جێبەجێكردنەوە، كەسەرەتا وەكو تاقیكردنەوە لەنەخۆشخانەی منداڵبوون و ئافرەتانی هەولێر كەژمارەیان ٨٤١ فەرمانبەربوون، دەستیپێكرد. لەئێستادا نزیکەی ٦٠هەزار کارت تەواو بووەو نزیکەی سێ هەزار فەرمانبەر لەم مانگەوە بەهەژماری من مووچەکانیان وەردەگرن. شارەزایەکی بواری دارایی و بانکیش دەڵێت، «بەهۆی ئەوەی سندوقی خانەنشینی نییە، بڕێکی پارەی خانەنشینی فەرمانبەران دەبێتە داهات بۆ بانکە ئەهلییەکان». گوڵاڵە سدیق، شارەزا لەبواری دارایی و بانک لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی راگەیاند «ئەگەربمانەوێت سەیری پێشکەوتنی ئابووری وڵاتێک بکەین دەبێت سەیری سیستمی بانکییەکەی بکەین، بەڵام ئێمە سیستمی بانکییەکەمان بەقاسەیەکی بەتاڵی حکومەتی هەرێمەوە زیاتر دەچێتە قاڵبی بازرگانی و پارە پەیداکردن بۆ بانکە ئەهلییەکان». وتیشی «ئێمە لەکوردستاندا نزیکەی ٩٠ بانکی حکومیمان هەیە، بەڵام ئەوەی سەیرە بۆ ئەم پرۆژەی هەژماری منە، چەند بانکێکی تایبەت دەستنیشانکراون، واتە ئەو پارەیەی کە بۆ عمولە وەردەگیرێت لەکاتی کردنەوەی هەژمار یان راکێشانی پارە دەبێتە داهات بۆ ئەو بانکە تایبەتانە، ئەمەش لەڕۆڵی بانکە حکومییەکان کەمدەکاتەوە». کۆی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان ٩١٤ ملیار دینارە، گوڵاڵە سدیق ئاماژە بەوەدەکات ئەگەر هەموو فەرمانبەرێک لەکاتی راکێشانی مووچەکەی لە ١%ی عمولەی لێوەربگیرێت واتە لەهەر ١٠٠ هەزار دینارێک یەك هەزار دینار دەبێتە عمولە بۆ ئەو بانکە. وتیشی «ئەم ٩١٤ ملیار دینارە عمولەی مانگانەی دەبێتە نۆ ملیارو ١٤٠ ملیۆن دینار، ئەگەر ئەم بڕە پارەیە بۆ بانکە حکومییەکان بووایە ئەوا داهاتێکی باش دەبوو». ئەو شارەزایە باسی لەکێشەیەکی دیکەی سیستمی هەژماری من کردو وتی «بڕیارە نزیکەی ئامێری پارە راکێشان (ئەی، تی، ئێم) دابنرێت بۆ هەموو فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان، سلێمانی و دەوروبەری ٥٠٠ دانەی بەردەکەوێت و هەولێرو دهۆک و دەوروبەریشی ٥٠٠ دانەکەی دیکەیان بەردەکەوێت، بۆ نموونە لەسلێمانی نزیکەی ٧٠ هەزار مامۆستا هەیە، لەڕۆژی دابەشکردنی مووچە ئەم ٧٠ هەزارە پارە رادەکێشن ئەوە قەرەباڵغییەکی زۆر دروستدەبێت، ئەمەش وادەکات کە فەرمانبەران نەتوانن لەو رۆژەی دیاریکراوە مووچەکانیان وەربگرن و پرۆسەکە بەوشێوەیە خاو بەڕێوەدەچێت». وتیشی «ئەگەر سیستمێکی بانکی رێکوپێک هەبێت و ئامێری راکێشانی پارە لەهەموو بازاڕو دوکانەکاندا هەبێت و متمانەی بانکی لەنێوان هاووڵاتییان و بانکەکاندا هەبێت ئاساییە کەپرۆژەی هەژماری من جێبەجێبکرێت لەبانکە حکومییەکاندا نەک ئەهلییەکان، چونکە کارەساتە فەرمانبەرانی بانکە حکومییەکان بێئیش بکەیت بۆ بانکە ئەهلییەکان». روونیشکردەوە «ئێمە تاوەکو ئێستا سندوقی خانەنشینیمان نییە، کاتێک پارەی مووچە کە ٩٤٤ ملیار دینارە دێتەسەر هەژماری بانکەکان، ئەو فەرمانبەرانەی کە لەدەوامی ئاساییدان و هیچ خانەنشین و چاودێرییەکی کۆمەڵایەتییان نییەو پێویستە خانەنشینیان لێببڕیت بڕی پارەکەیان ٧٣٢ ملیار دینارە، کاتێك لە ٧%ی بۆ خانەنشینی لێدەبڕێت دووبارە بەهۆی ئەوەی سندوقی خانەنشینی نییە، ئەو پارەیە دەبێتە داهات بۆ بانکە ئەهلییەکان». حكومەتی هەرێم پلانی هەیە چەند بانكێكی دیكەش بخاتە ناو پڕۆژەی «هەژماری من»، بەوتەی وتەبێژی وەزارەتی داراییش لەئێستادا پێنج بانک بەشدارن، بەڵام بەپێی ئەو فۆڕمەی فەرمانبەران پڕیدەکەنەوە تەنها سێ بانک دانراوە، هاوکات لەنوێترین بڵاوكراوەشدا فەرمانگەی میدیاو زانیاری حكومەتی هەرێمی كوردستان دەڵێت ناوتۆمارکردن لەو پڕۆژەیە لەشاری سلێمانی و دهۆکیش دەستیپێکردووە. بەپێی ئەو داتاو ئامارانەی لەڕاپۆرتەکانی تیمی هاوبەشی دیوانی چاودێریی دارایی عێراق و هەرێمی کوردستانەوە پەسند کراون، پارەی مانگانەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان ٩١٤ ملیار دینارە، ئەوە جگە لەهاوکاریی هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگە کەمانگانە نزیکەی ٢٥ ملیار دینارە.

شوان عەباس بەدری سزای هەزاران مامۆستای بایکۆتکردوو لەلایەن پەروەردەکانەوە هەڵوەشێنرایەوە دوای ئەوەی مامۆستایانی ناڕازیی رایانگەیاند رێکاری یاسایی دژیان دەگرنەبەر، لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا دەوامی قوتابخانەکان لەبەشێک لەقەزاکان نەکراوەتەوە دوای پێنج مانگی بەرەوام لەبایکۆت. نەژاد عەبدوڵا یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی لەکۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لەسنوری پارێزگای سلێمانی لەکۆی هەزارو 307 ناوەندی خوێندن، هەزارو 208یان دەوامیان تێدادەکرێت. ئاماژەی بەوەشکرد، زۆربەی ناوەندەکانی خوێندنی سلێمانی دەستیان بەدەوامکردووەتەوە و پەیوەندی راستەوخۆیان لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتییەکانی پەروەردەی سنوری پارێزگاکە هەیە. ئەوەشی خستەڕوو، ژمارەی ئەو مامۆستایانەی بەنەهاتوو تۆمارکرابون زیاتر لەدوو هەزارو 500 مامۆستابوون، لەئێستادا زۆربەیان گەڕاونەتەوە بۆ دەوام، نەهاتنی ئەو مامۆستایانەش بەسزا هەژمار ناکرێت. ماوەی پێنج مانگە بایکۆت لەکۆیەوە هەتا گەرمیان بەردەوامە، ماوەی مانگێکیشە فشارەکانی لەڕێگەی پەروەرەکانەوە بۆ سەر مامۆستایان بەسزادانیان بەردەوامە هێشتا ١٠٠ قوتابخانە لەسلێمانی لەبایکۆتدان و هەندێک لەقەزاکانیش بەردەوامن لەبایکۆت. لەلایەکی دیکەوە لەگەڵ دەسپێکی فشارەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ سەر مامۆستایانی ناڕازی، ژمارەیەک مامۆستا گەڕانەوە بۆ ناوەندەکانی خوێندن و ئەو مامۆستایانەش کە نەکەوتنە ژێرباری فشارەکان و سووربوون لەسەر داواکاری و خواستەکانیان بەشێوازی جۆراوجۆر سزادران و هەندێکیشیان راژەکانیان لەخوێندنگەکانیان گواسترایەوە. لەم رووەوە مامۆستایەکی ناڕازی بەهاوڵاتی راگەیاند، بەبێ ئاگاداری خۆم نەقڵیان کردووم بۆ خوێندنگەیەکی ترو ئەمەش جۆرێکە لەسزا. مامۆستایەکی دیکەش هەر سەبارەت بەبابەتی گواستنەوەی مامۆستایان بەهاوڵاتی وت: لەمەکتەبەکانی خۆماندا بێگومان کارەکانمان راگیراوەو تەنانەت لەناو پەروەردەکانیشدا کارەکانمان راگیراوە. مامۆستا نەسرین کەمامۆستایەکی ناڕازی سزادراوە بەهاوڵاتی وت:  «من رۆژی چوارشەممەی رابردوو پەیوەندیم کردەوە بەمەکتەبەوەو چووم بۆ دەوام بەڵام رۆژی دواتر لەبەر هەندێک هۆکار نەمتوانی لەکاتی خۆیدا لەمەکتەب ئامادە بم، بەڵام دەرسی ئەخیر هەر رۆیشتمەوە بۆ خوێندنگەکەو لەکاتی وتنەوەی وانەکەمدا بەڕێوبەر دوو جار جێگرەکەی نارد بەدوامداو یەکسەر پێیان وتم، بڕۆ دەرەوە ئێمە تۆمان ناوێ و وانەبێژێکمان لەجیاتی داناویت». «بەڕێوبەرەکەم پێی وتم تازە لەلای من نەماویت، ئێمە وانەبێژێکمان هێناوەو بڕۆ بزانە لەتەربییە بۆ کوێت نەقڵ دەکەن، هەرچەندە زۆر هەوڵمداو زۆر قسەم لەگەڵ کرد بەڵام نەیخوارد، رۆژی یەکشەممەش بە یەکجار دوو فەرمانی سزام بۆ دەرچوو، خۆی لەخۆیدا ئەم فەرمانی گواستنەوەیەم بەبێ ئەوەی پێشتر ئاگادارکرابێتمەوە یان پێم وترابێت سزایەکی نایاساییە «، مامۆستا نەسرین وادەڵێت. هاوڵاتی لەبارەی ئەم کەیسەوە پەیوەندی کرد بەمامۆستا مهاباد، بەڕێوبەری خوێندنگەی دیاری قەزازو ناوبراو وتی  «ئەو مامۆستایە خۆی هەر دەوامی نەکردووەو یەک رۆژ هاتووەتەوە لەدووەم وانەداو پێم وتووە کەنابێ ئیتر وا دوابکەویت، رۆژی دواتریش نەهاتەوەو تەلەفۆنم بۆ کرد وتم بۆ نایەیت بۆ دەوام، وتی، من کۆبوونەوەی ئەنجومەنم هەیەو لەوانەی کۆتاییدا دێم کاتێک کۆبوونەوەکەم تەواو بوو». مامۆستا مهاباد لەدرێژەی قسەکانیدا وتی « منیش وتم ، مادەم وایە هەر مەیەرەوە بۆ دەوام و من مامۆستایەکی تر دەخەمە شوێنی تۆ». سەبارەت بەهەڵوەشاندنەوەی سزای سەر مامۆستاکانیش، بەڕێوبەری خوێندنگەی دیاری قەزاز وتی:  «سزای ئەو مامۆستایەی باسمکرد هەڵوەشاوەتەوەو غیاباتەکانیمان هەڵوەشاندووەتەوە و تەنها فەرمانی گواستنەوەکەیمان بۆ خوێندنگەیەکی تر بۆ دەرکردووە«. لەلایەن خۆیەوە د.له‌تیف مسته‌فا ئه‌مین شاره‌زای بواری یاسایی رایگەیاند «بایكۆت و نه‌چوونی مامۆستایان بۆ هۆڵه‌كانی خوێندن حاڵه‌تێكی تاكه‌ كه‌سی یان چه‌ند كه‌سی نیه‌ تاوه‌كو باسی سه‌پاندنی رێكاره‌ كارگێڕییه‌كانیان له‌گه‌ڵدا بكرێت، هه‌موو فه‌رمانبه‌رێك له‌ناویاندا مامۆستا  مافیان هه‌یه‌و ئه‌ركیشیان له‌سه‌رشانه». وتیشی «مافی مامۆستایان و گشت فه‌رمانبه‌رانیش پێدانی ته‌واوی موچه‌و شایسته‌ داراییه‌كانیانه‌ به‌رامبه‌ر ده‌وامی ته‌واوی ئه‌وان، واته‌ پابه‌ندیه‌كه‌ دوولایه‌نه‌، لایه‌نی یه‌كه‌م كه‌حكومه‌ته‌ ده‌بێت پابه‌ند بێت موچه‌و شایسته‌ی دارایی ته‌واوی مامۆستاو فه‌رمانبه‌ر له‌كاتی خۆیدا بدات، له‌به‌رامبه‌ردا لایه‌نی دووه‌م كه‌مامۆستایان و گشت فه‌رمانبه‌رانن ده‌بێت ده‌وامی ته‌واوی خۆیان بكه‌ن، كاتێك كه‌ لایه‌نی یه‌كه‌م هه‌ڵناستێت به‌پێدانی مافی ته‌واوی لایه‌نی دووه‌م، لایه‌نی دووه‌میش پابه‌ندی ده‌وامی ته‌واوی نامێنێت». «سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ ئه‌م نه‌چوونه‌ ده‌وامه‌ی مامۆستایان حاڵه‌تێكی تاكه‌كه‌سی یان چه‌ند كه‌سی نیه‌ تاوه‌كو باسی سه‌پاندنی رێكاره‌ كارگێڕیه‌كانیان له‌گه‌ڵدا بكرێت و به‌ (غیاب) به‌نه‌هاتوو تۆمار بكرێن، واته‌ بابه‌ته‌كه‌ بابه‌تێكی كه‌مته‌رخه‌می ئیداری وه‌زیفی نیه‌ كه‌فه‌رمانبه‌رێك یان چه‌ند فه‌رمانبه‌رێك به‌ئاره‌زووی خۆیان و به‌بێ هیچ هۆكارێكی مه‌شروع و بێ ئاگاداركردنه‌وه‌ی فه‌رمانگه‌كانیان له‌ده‌وام دابڕابێتن، به‌ڵكو ئه‌مه‌ی ئه‌مان ده‌یكه‌ن هه‌ڵوێستی ناڕه‌زایی ده‌ربڕینه‌ به‌رامبه‌ر به‌غه‌درێك و ناحه‌قییه‌ك و پیشێلكاریه‌كی مافی خۆیان كه‌ لێیان ده‌كرێت و ساڵانه‌ دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌ بێ ئه‌وه‌ی حكومه‌ت هیچ هه‌نگاوی جددی بنێت بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كه‌یان و نه‌هێشتنی ئه‌و غه‌درو پیشێلكاریه‌ی به‌رامبه‌ریان ده‌كرێت» د.لەتیف مستەفا ئەمین وادەڵێت. لەبارەی بەردەوامی بایکۆت و خۆپیشاندانەکانی مامۆستایانەوە، مامۆستا ئاوات ئازاد نوێنەری مامۆستایان بەهاوڵاتی راگەیاند : « تائێستا لەبارەی سزادان و بەردەوامبوونمان لەبایکۆت بڕیاڕمان نەداوە کەئایا گەر سزاکان هەڵبوەشێنەوە  رادەوەستین و دەگەڕێینەوە ناوەندەکانی خوێندن یان بەردەوام دەبین». هەر سەبارەت بەسزادانی مامۆستایان هەڤاڵ ئەبوبەکر پارێزگاری سلێمانی لەلێدوانیکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند «كۆمه‌ڵێك رێكاری‌ كارگێڕی‌ هه‌ن، ئه‌وه‌ی‌ كه‌داده‌مه‌زرێت كۆمه‌ڵێك پابه‌ندی‌ هه‌یه‌، ئه‌م پابه‌ندییانه‌ یاسا دیاری‌ كردووه‌و په‌یوه‌ندی‌ به‌وه‌زاره‌تێك یان به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كی‌ گشتی‌ یان شوێنێكی‌ دیاریكراوه‌وه‌ نییه‌، ئه‌وانه‌ ده‌كه‌وێته‌سه‌ر لایه‌نه‌ یاساییه‌كی‌ و ئێمه‌ تێكه‌ڵی‌ نابین و ته‌نها جێبه‌جێی‌ ده‌كه‌ین».

هاوڵاتی سەردار نوری مامۆستایەکی شێوەکارییە لەپەیمانگەی هونەرە جوانەکانی کفری و سەرۆک بەشی شێوەکارییە، لەپاڵ مامۆستایەتی گرنگییەکی زۆری بەهونەری شانۆ داوەو جگە لەمانەش شاعیرە، سەردار نوری گربوونەوەو خۆپیشاندانی مامۆستایانی نارازی بەردەوام لەڕێگەی نواندنی شانۆوە سەرنجی خۆپیشاندەرانی بەلای خۆیدا راکێشاوەو سەبارەت بەپرسیارێکی هاوڵاتی لەبارەی پەیام و ئامانجەکانی نواندەنەکانی لەکاتی خۆپیشاندانەکاندا وتی : ئەوەی بەگرنگم زانیوە لەناو خۆپیشاندانەکاندا لەڕێگەی نواندنی هونەرییەوە، لەڕێگەی جوڵەی جیاوازەوە، لەڕێگەی پێفۆرمانسەوە، کۆمەڵێک پەیام بنێرم، هەوڵمداوە لەڕێگەی هونەرەکەمەوە  ئەوەی بەوتار دەوترێت ئەوەی بەقسە دەوترێت، زۆربەی خەڵک لەئێستادا تاقەتی گوێگرتنی زۆری نەماوە، قسەکان زۆر زۆر دووبارەن، هەربۆیە لەقۆناغی دووەمی خۆپیشاندانەکانەوە دەستمپێکرد واتە لەدوای فشارەکانی حزبی دەسەڵاتدار بۆ کردنەوەی دەوام، هەربۆیە من پەیامێکم بەزمانێکی جیاواز بۆ حکومەت و وەزارەتی پەروەردەو یەکێتی مامۆستایان و ئەو مامۆستایانە نارد کەهێشتا نەهاتوونەتە ریزی بایکۆتەوەو بۆ ئەو حزبانەشی کەدەیانەوێ لەڕێگەی فشارو هەڕەشەوە مامۆستایان بگەڕێنەوە ناو ناوەندەکانی خوێندن نارد. یەکەمین نواندنم ناونا زمانی هیندییە سورەکان کەدەنگدانەوەیەکی زۆری هەبوو و لەنواندنەکانی دیکەمدا کۆیلەیەک خۆی ئازاد دەکات بەو مانایەی کەوەرن با خۆمان ئازادبکەین و دەنگی خۆمان هەبێت و نەک حزب هەر کاتێ بیەوێ بمانهینێتە شەقام و هەر کاتێکیش بیەوێت دەرمان بکات لەشەقام، هەروەها لەنواندنێکی دیکەمدا رۆڵی مامۆستایەکی خانەنشین دەبینم کە لەتەمەنی 90 ساڵیدا دێمە ناو خۆپیشاندانەکان و بەحەماسەوە وتم رۆڵە ئەگەر ئێوە بەردەوام نەبن ئەوا دۆخەکە تا 50 ساڵی تریش هەروا بەردەوام دەبێت. پەیامیکی دیکەی نواندنەکانم لەکاتی خۆپیشاندانەکاندا بۆ ئەو مامۆستاو بەڕێوەبەرانەیە کەماوەی سێ مانگ زیاتر لەگەڵماندا بوون و بەڵام بەداخەوە دواتر بەفەرمانی حزب گەڕانەوە بۆ قوتابخانەکان و کەلێنێکیان خستە ناو بایکۆتی مامۆستایانەوە . بەگشتی پەیامی نواندنەکانم چەکوشێکە بۆ هۆشیارکردنەوەی مامۆستایان و فەرمانبەران بۆ ئەوەی شەقام چۆڵ نەکەن. سەبارەت بەپرسیارێکی هاوڵاتی لەبارەی کاردانەوەی بەرپرسانی کەرتی پەروەردە، سەردار وتی: بەداخەوە کاردانەوەکانی بەرپرسانی حکومەت و پەروەردە هێشتا ئەرینی نەبووەو بەداخەوە سەرانی پەروەردە هەر لەوەزیرەوە بگرە تادەگاتە بەڕێوبەرە گشتییەکان و تادەگاتە پەروەردەی شارەکان فشارەکانیان زۆر زیاتر کردووەو دەزانم نواندنەکانی منیان بینیوە بەڵام ئیتر ئەوانیش راسپردراون بەکۆمەڵێک کارو بەڕێوەبەرەکانیان راسپاردووە بەهەرجۆرێک بێت مامۆستایان بهێننەوە بۆ ناوەندەکانی خوێندن و ژمارەیەک مامۆستاو وانەبێژیش لەترسی فەسڵ کردن و گواستنەوە گەڕاونەتەوە، بۆیە داوا دەکەم مامۆستایان بگەڕێنەوە بۆ شەقام و شەرمە لەکاتێکدا هیچ داواکارییەکی مامۆستا جێبەجێ نەکراوە، مامۆستایان بگەڕێنەوە بۆ دەوام.  

شەنای فاتیح بەگوێرەی بڕیاری نەتەوەیەکگرتووەکان و هێزەکانی هاوپەیمانان، ساڵی ٢٠٢٦ دیاریکراوە وەک کۆتا وادە بۆ یەکگرتنەوەی ئەو هێزانەی سەر بەپارتی و یەکێتین  لەژێر هەیکەلی وەزارەتی پێشمەرگەی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا، ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگەش دەڵێت: دەستتێوەردانی حزبی هەیە کەوایکردووە پڕۆسەکە بەخاوی بەڕێوەبچێت. لیوا روکن بەختیار محەمەد سدیق، ئەمینداری گشتیی وەزارەتی پێشمەرگە لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: ساڵی ٢٠١٠ لەگەڵ دامەزراندنی وەزارەتی پێشمەرگە دەستکرا بەتێکەڵکردنی هێزەکان و لەسەرەتادا تواندرا (١٢) لیوای هاوبەش پێکبهێندرێت، جگە لەوەش چەندین لیوای دیکە پێکهێندراون کە تائێستا ژمارەیان گەیشتووەتە (٣٠) لیوا، یەک لیوا چوونەتە سەر وەزارەتی بەرگری لیوای ٢٠و هەندێکیان لەپڕۆسەدان. وتیشی: دوا وادە لەلایەن هاوپەیمانانەوە دیاریکراوە بۆ یەکگرتنەوەی هێزەکان ساڵی ٢٠٢٦یە، تاڕادەیەکی باش کار بۆ پڕۆسەکە کراوە، بەڵام بێ کەموکوڕیش نییەو رێگری بەربەستی هەیە، «ئاستەنگی پڕۆسەکەش شەڕی چەند ساڵەی چەکدارانی داعش و کێشەی دارایی و نەبوونی بودجەیەکی سیادی دیاریکراو، دەشتوانین بڵێین دەستتێوەردانی حزبی هەیە کەوایکردووە پڕۆسەکە بەخاوی بەڕێوەبچێت». سەبارەت بەهاوکارییەکانی هاوپەیمانان، ئەمینداری وەزارەتی پێشمەرگە وتی: هاوکارییەکانی هاوپەیمانان بەردەوامە، بەڵام بەپێی یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن کە لەنێوان وەزارەتی پێشمەرگەو وەزارەتی بەرگری ئەمریکا واژۆ کراوە، ساڵانە بەڕێژەی ٢٥٪ کەمدەکات، «بەمەش تاساڵی ٢٠٢٦ سەرجەم هاوکارییەکانی هاوپەیمانان بۆ وەزارەتی پێشمەرگە دەوەستێندرێن، ئەگەری تازەبوونەوەی یاداشتنامەکە هەیە ئەگەر پڕۆسەی چاکسازی و یەکگرتنەوە بەباشی بەڕێوەبچێت». هەوڵەکانی یەکگرتنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە نوێ نییەو ٣٨ ساڵە بەردەوامە، بەڵام تائێستا ئەنجامێکی ١٠٠٪ی نەبووە، یەکەم هەوڵی یەکگرتنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە لەساڵی 1986 دا بوو لەئێران کە جەلال تاڵەبانی و ئیدریس بارزانی رێککەوتنێکیان لەسەر دامەزراندنی بەرەی کوردستانی واژۆ کرد، هەمان  رێککەوتن واژۆکردنی بڕیاری لەسەر یەکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگەی تێدابوو، لەساڵی 2014دا پەرلەمانی کوردستان لەبڕیاری ژمارەی 19ی بڕگەی چوارەمی مانگی تەمموزدا بڕیاریدا کەپێویستە حکومەتی هەرێم یەکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە بخاتە بەرنامەی کارەوەو لەماوەی شەش مانگدا تەواوی پڕۆسەکە ئەنجامبدرێت. لەهەمان ساڵداو لەمانگی کانوونی یەکەمدا، مەسعود بارزانی سەرۆکی ئەوکاتەی هەرێمی کوردستان حەوت بڕیاری دەرکرد تایبەت بەیەکگرتنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە، لەخاڵێکدا داوای یەکخستنەوەی بەپەلەی هێزەکانی پێشمەرگە دەکات، لەخاڵێکی دیکەشدا بڕیاریدا هەر هێزێک لەدەرەوەی وەزارەتی پێشمەرگە بوونی هەبێت بەنایاسایی دەژمێردرێت. پاش سێ ساڵ لەکۆبوونەوەیەکی مەکتەبی سیاسی پارتی و یەکێتی بەئامادەبوونی نوێنەرایەتی هەریەک لەئەمریکاو بەریتانیاو وڵاتانی هاوپەیمانی دژ بەداعش بڕیاردرا بەیەکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە لەماوەی سێ ساڵدا، لەناوەڕاستی ٢٠٢١یشدا پرسی یەکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە سەری هەڵدایەوە، ڕێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان رایگەیاند: «کارێکی ئاسانە». بەرپرسی میحوری مەخمور- گوێر: « پڕۆسەی یەکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە لەسەر داواکاری هاوپەیمانان نییە». سیروان بارزانی، بەرپرسی میحوەری مەخمور- گوێر لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ میدیای حزبەکەی رایگەیاند: تاکۆتایی ساڵی ٢٠٢٦ هیچ هێزێک نامێنێت لەسەر یەکەکانی ٧٠ و ٨٠، هەمووی دەچێتە سەر وەزارەتی پێشمەرگەو تائێستاش پڕۆسەکە بەردەوامەو دەکرێن بەلیوا لەسەر داوای هاوپەیمانان بەگوێرەی ئەو گرێبەستەی لەنێوان وەزارەتی پێشمەرگەو هێزەکانی ئەمریکادا هەیە، دوو فیرقەی پێشمەرگە دامەزراون و ئەمساڵیش دوو فیرقەی دیکە دادەمەزرێن.  وتیشی: «پڕۆسەی یەکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە لەسەر داواکاری هاوپەیمانان نییە، پێش شەڕی داعش سەرکردایەتی سیاسی کورد لەسەر بڕیاری سەرۆک بارزانی بڕیاریاندا پێشمەرگە یەکبخرێنەوە، ئەو لیوا هاوبەشانە دروستکران ئەوکات دروستکران و گەیشتنە لیوای ١٤ کەتێکەڵ بکرێن و شەڕی داعش دەستیپێکرد، کەکێشەی گەورەتر هاتە پێشەوەو وازیان لەپڕۆسەکە هێنا». سەبارەت بەدۆخی ئەمنی و هاوکاری هاوپەیمانان سیروان بارزانی رایگەیاند:  دۆخی ئەمنیەت باشەو ئەو داعشەی جاران نەماوە، بەڵام جموجۆڵیان زیادی کردووەو تەنها لەمانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵدا هەشت جار چەکدارانی داعش لەسنووری میحوەری ئێمەدا بینراون. «ئەرکی هاوپەیمانان لەئێستادا تەنها راوێژکردنەو بەشداری لەهێرشەکاندا ناکەن و  پێداویستی پێشمەرگە لەبودجەو تەقەمەنی کەمەو ئەو هاوکاریانەی بۆ پێشمەرگە دێن کەمن». زیاتر لە ١٠ ساڵە هەوڵ بۆ یەکخستنەوەی هێزەکانی ٧٠ و ٨٠ دەدرێت، بەڵام تائێستاش پڕۆسەکە بەتەواوی جێبەجێنەکراوە، لەکاتێکدا بەپێی یاسای ژمارە دوو (یاسای چاکسازی لەمووچە و دەرماڵەو بەخشین و ئیمتیازاتەکان و خانەنشینی لەهەرێمی کوردستان) ساڵی ٢٠٢٠ دەبێت ژمێریاری ئەو دوو هێزە هەڵبوەشێتەوەو بخرێنە سەر وەزارەتی پێشمەرگە. لەیەکخستنەوەی هێزەکانی ٧٠ و ٨٠ دا لەوەزارەتی پێشمەرگەر دوو فیرقە دروستدەکرێت، یەکێکیان لەسلێمانی و کەرکوک، ئەوی دیکەش لەهەولێر، هاوکات هێزێکی یەدەگیش لەوەزارەتی پێشمەرگە بۆ ئەو پێشمەرگانەی کەساڵانێکە زۆرە خزمەت دەکەن و تەمەنیان هەیە دروستدەکرێت. وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستان خاوەنی ٢٢ لیوایە، بەفەرمی ١٢٥ هەزار پێشمەرگەیە، کەدوو لیوایان لەچوارچێوەی لیوای هاوبەشە بۆ پاراستنی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، کەسەر بەوەزارەتی بەرگری عێراقن،  لەبەرامبەریشدا هێزەکانی ٧٠ی یەکێتی و ٨٠ پارتی هەن، ئەمریکاش سوورە لەسەر یەکخستنەوەی ئەو دوو هێزە لەژێر چەتری وەزارەتی پێشمەرگە. بڕیاردەری لیژنەی پێشمەرگەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان: یەکێک لەکێشەکان دامەزراندنێکی زۆرە لەناو هێزە تایبەتەکاندا بەناوی جۆراوجۆر. رزگار حەمە مەحمود، بڕیاردەی لیژنەی پێشمەرگە لەخولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەڕاستیدا لەماوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان وەک لیژنەی کاروباری پێشمەرگە چەندین جار هاوپەیمانان لەگەڵمان کۆبوونەتەوەو هۆشداریان پێداوین و رایانگەیاندووە، ئاگاداری سەروو خۆتان بکەن کەئێمە ناتوانین هاوکارییە لۆجیستی و سەربازییەکانمان بەردەوام بێت، چەندیجار ماوە ماوەیان داناوە کەهێزەکان یەکبگرنەوە،  بەڵام بەداخەوە ماوەکە تێپەڕیوەو هێزەکانیش وەک پێویست نەچونەتەوە سەر هێزەکانی پێشمەرگە. وتیشی: لەکابینەی نۆی حکومەتی هەرێم و خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان هەندێ کار کراوە لیواکان لە١٦ لیواوە ئێستا بوونەتە ٣٠ لیوا لەهەردوو هێزەکەو ئێستا لەسەر هەیکەلی وەزارەتی پێشمەرگە، بەڵام کێشەکە ئەوەیە کەهاوپەیمانان هاوکارییەکانیان کەمکردووەتەوە، کاتێک لیواکان ١٦ لیوا بووە، ٢٠ ملیۆن دۆلار وەک سولفە بۆ هێزەکانی پێشمەرگە تەرخان دەکرا، ئێستا لیواکان بوونەتە ٣٠ لیوا بەڵام هاوکارییەکان بۆ ١٥ ملیۆن دۆلار کەمکراوەتەوە. « دیاریکردنی ساڵی ٢٠٢٦یش وەک وادەی یەکگرتنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە، پێم وانییە ئەو کاتەش ئەم هێزانە یەکبخرێنەوە، چونکە ئەم حزبانەی هەرێمی کوردستان بەدیاریکراوی یەکێتی و پارتی پێویستیان بەهێزێکە خۆیان خاوەنی بن چونکە کاریان پێیەتی بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن و کاتی پێویستیان و پاراستینی بەرژەوەندیان،هەروەها کێشەیەکی دیکە هەیە ئەویش دامەزراندنێکی زۆرە لەناو هێزە تایبەتەکاندا بەناوی جۆراوجۆر، لیوایەک لەهێزەکانی ٧٠و لیوایەک لەهێزەکانی ٨٠ دەچنە سەر هەیکەلی وەزارەتی پێشمەرگە بەڵام بەهێزی دیکە لەژێر ناوی دیکەدا جێگایان پڕدەکرێتەوە، هاوپیمانانیش نیگەران بوون» رزگار حەمە مەحمود وای وت. بڕیاردەری لیژنەی پێشمەرگە باسی لەوەشکرد کەچەندین جار کۆبوونەوەیان لەگەڵ هاوپەیمانان و سەرۆکایەتی هەرێم و دیوانی وەزارەتی پێشمەرگە ئەنجامداوە، دووجار سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانیان بانگهێشتی کۆبوونەوەکانی پەرلەمان کردووە، لەسەرۆکایەتی هەرێمی کوردستانیش کاتێک باسم لەگیروگرفتەکان کرا لەگەڵ جێگرانی سەرۆکی هەرێم، پێشنیاریان کرد لیژنەیەک پێکبهێندرێت سەرۆکایەتی هەرێم و پەرلەمان و حکومەتی هەرێم و وەزارەتی پێشمەرگەو دیوانی ئەنجومەنی وەزیران نوێنەریان هەبێت بۆ چارەسەرکردنی گرفتەکان پەرلەمان نوینەری خۆیان دیاریکرد بەڵام تاتەواوبوونی خولی پێنجەمی پەرلەمان هیچ وەڵامێکیان وەرنەگرت. رزگار حەمە مەحمود وتیشی: چەندین  جار هەوڵماندا سەردانی لایەنە حزبییەکانیش بکەین، ئێمە چەندجارێک کۆبوونەوەمان لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگە  ئەنجامداوەو خودی وەزیر پێی راگەیاندووین «ئەم داواکارییە قورسەو تەنها یەکێتی و پارتی لەسەر ئاستی باڵا دەتوانن ئەم بڕیارە بدەن بۆ یەکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە»، چونکە تەنها هێزەکانی ٧٠ و ٨٠ نین هێزی دیکە بەناوی دیکەوە هەن، هاوپەیمانان ماوە دیاریدەکەن و هۆشداری دەدەن، بەڵام ناکاتە ئەوەی نیەتێک لەلایەن پارتی و یەکێتییەوە هەبێت، بەڵام تائێستا ئەو نیەتە نییە.  «لەکابینەی هەشتەمدا ٨٤٠ ملیار دینار بۆ کۆی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان تەراخان دەکرا، بەڵام لەکابینەی نۆیەمدا ژمارەکە بۆ ٩٧٥ ملیار دینار زیادکرا، ئەوەش کەژمارەی موچەخۆرانی زیاد کردووە لەسەر وەزارەتی دارایی هێزەکانن» رزگار حەمە مەحمود وای وت. بەپێی راپۆرتێکی هاوپەیمانان و هێزەکانی ئەمریکا لەهەرێمی کوردستان، لەمانگی ئاداری ٢٠٢٢، ژمارەی هێزەکانی ٨٠ کە سەر بەپارتی دیموکراتی کوردستانە لەنێوان ٦٣ بۆ ٦٨ هەزار پێشمەرگە دەبن، ژمارەی هێزەکانی ٧٠ کە سەر بەیەکێتی نیشتمانی کوردستانە، لەنێوان ٤٠ هەزار بۆ ٤٥ هەزار پێشمەرگە دەبن. لەم چەند ساڵەدا کە وەزارەتی پێشمەرگەش هەیە، تەنیا توانیویەتی، سەرپەرشتی ٢٠ فیرقەی هاوبەش، دوو هێزی پشتیوانی هاوبەش، سێ سەنتەری راهێنانی هاوبەش، لەگەڵ کۆلێژێک لە رانییە بکات، کەئاشکرانییە دەسەڵاتی تەواوی بەسەر ئەوانەدا هەیە، یان قەیرانێک بەئاسانی لێکیان جیادەکاتەوە. هاوکارییەکانی ئەمریکا بۆ هێزەکانی پێشمەرگەو هێزە عێراقییەکان ساڵ لەدوای ساڵ کەمتر دەبنەوە، وەک نموونە، لەساڵی ٢٠٢١، ئەمریکا نزیکەی ٥١٠ ملیۆن دۆلاری بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان داواکرد، لەساڵی ٢٠٢٢ ئەو هاوکاریانە بۆ ٣٤٥ کەمبووەنەوە، لە ٢٠٢٣ نزیکەی ٣٥٨ ملیۆن دۆلار بوو، بۆ ساڵی ٢٠٢٤یش بڕێک پارە کەنزیکەی ٣٩٨ ملیۆن داواکراوە بۆ هەموو خەرجییەکانی هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق و سوریا.

هاوڵاتی لەکاتێکدا شەڕی غەزە هێشتا کۆتایی نەهاتووە، مەترسی شەڕێکی دیکە یەخەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گرتووە، ئەوەش دوای ئەوەی کەڕۆژی ٢٨ی کانوونی دووهەم گرووپە چەکدارەکانی سەر بەئێران سێ سەربازی ئەمریکیان لەبۆردوومانێکی فڕۆکەی بێفڕۆکەواندا لەئوردن کوشت و ٣٤ی دیکەیان بریندارکرد. هێرشی گرووپە چەکدارەکان لەژێر ناوی «بەرەی بەرگری ئیسلامی عێراق» بۆ سەر بنکەیەکی سەربازی ئەمریکی کە بەتاوەر ٢٢ ناسراوە، وەڵامی ئەمریکای بەدوادا هات و سەرەتای ئەم مانگە وەزارەتی بەرگریی ئەو وڵاتە بڵاویکردەوە، 85 ئامانجی ئەو گرووپانەیان لەناو عێراق و سوریا پێکاوە. ئەم رووداوە تووڕەیی گەورەی لەناوخۆی ئەمریکا لێکەوتەوە. لەهەمانکاتدا بەشێک لەشارەزایانی بواری سیاسەتی نێودەوڵەتیی ئەم هێرشەیان وەک خاڵێک زانی کەددەبێت بەهۆی پەرەسەندنی جەنگ لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. جۆ بایدن سەرۆککۆماری ئەمریکا رۆژی ٢٨ی کانوونی دووهەم لەمبارەیەوە وتی :» لەحاڵێکدا هێشتا خەریکی کۆکردنەوەی زانیارین تایبەت بەم هێرشانە، بەڵام دەزانین ئەم هێرشانە لەلایەن ئەو گرووپە چەکدارانەوە بووە کە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکەن. ئێمە سوورین لەسەر ئەوەی دژی تیرۆریسم بوەستینەوەو بەردەوام ئەبین. بێگومان لەکات و شوێنی دیاریکراودا بەشێوەی خۆمان حیسابی خۆمان لەگەڵ ئەو کەسانە پاک دەکەین کە لەپشت ئەم هێرشانە بوون و بەرپرسن لێی. هەڵوێستەکان لەناوخۆی ئەمریکا سەرۆککۆمار بایدن جۆ بایدن سەرۆککۆماری ئەمریکا لەبەرنامەیەکی هەڵبژاردنەکان لەکارۆلینای باشوور دەربارەی هێرش بۆ سەر تاوەری ٢٢و کوژرانی سێ سەربازە ئەمریکاییەوە وتی :»دوێنێ شەو رۆژێکی ناخۆشمان لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەبوو. ئێمە سێ سەربازی بوێری خۆمان بەهۆی هێرشێک کەکراوەتە سەر یەکێک لەبنکەکانمان لەدەستداوە». سەرۆککۆماری ئەمریکا داوای لەبەشداربوون کرد، بۆ رێزگرتن لەسەربازە ئەمریکاییەکان چەند ساتێک بێدەنگ بن. دواتر وتی :» ئێمە وەڵام دەدەینەوە». وەزیری بەرگری ئەمریکا لۆئید ئاوستین، وەزیری بەرگری ئەمریکا، بەئاماژە بەوەی کەگرووپە چەکدارەکانی سەر بەئێران بەرپرسن لەوهێرشە بەردەوامانە بۆ سەر هێزەکانی ئەمریکا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، رایگەیاند ئەمریکا لەکات و شوێنێکدا کەخۆی دیاری دەکات، وەڵامی شیاوی بۆ هێرشانە دەبێت. دەربارەی هێرش بۆ سەر بنکەی سەربازی تاوەری ٢٢، وەزیری بەرگری ئەمریکا وتی :» زۆر نیگەرانم لەوەی کە سێ سەربازی ئەمریکایی کوژراون و ژمارەیەکی زۆر سەرباز برینداربوون. ئەم هێرشانە تووڕەی کردووم بەداخەوەم. لۆئید ئاوستین هەروەها وتی، ئەم سەربازە ئەمریکاییانە بەمەبەستی وەستانەوە دژی هەڕەشەکانی داعش لەو ناوچەیەن. وەزیری بەرگری ئەمریکا لەبەشێکی تر لەقسەکانیدا دوای رووداوەکە وتی :» سەرۆککۆمار بایدن و من ناتوانن ئیتر دان بەخۆماندا بنێین و هەموو کارێک دەکەین بۆ بەرگری لەئەمریکاو هێزەکانمان و بەرژەوەدنییەکانمان. ژمارەیەک لەسیناتۆرە  دیموکراتەکان هێرش بۆ سەر بنکەی سەربازی تاوەری ٢٢، لەناوخۆی ئەمریکاو لەناو سیاسییەکاندا زۆر بەهەند وەرگیراو دەستبەجێ ئەندامانی کۆنگرەی ئەمریکا لەهەردوو حزبی دیموکرات و کۆماریخواز هەڵوێستیان گرت. لەناو سیناتۆرە دیموکراتەکاندا، سیناتۆر (بۆب کیسی) لەگەڵ ئەوەی سەرەخۆشی لەبنەماڵەی ئەو سێ سەربازە کرد، خوازیاری ئەوەبوو بەتوندی وەڵامی ئەو لایەنانە بدرێتەوە کە لەپشتی هێرشەکەوە بوون. لەتویتێکدا نووسی:» ئەمە سەرچەشن و نموونەیەکی کارەکانی ئەو گرووپانەیە کە لەلایەن ئێرانییەکانەوە پشتیوانی دەکرێن و هەست دەکەن بوێرن و ناترسن و ئەمەش جێگەی نیگەرانییە». سیناتۆر مایکل پێنت هەروەها دەربارەی هێرشەکەی رۆژی یەکشەممە ٢٨ی کانوونی دووهەم نووسی :» ئەم هێرشانە بەشێکن لەپلانێکی بەرفراوانتری دەستدرێژییە بەردەوامەکان کە لەلایەن ئێرانەوە لەناوچەکە جێبەجێ دەکرێن». ئەم سیناتۆرە دیموکراتە خوازیاری ئەوەبوو ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی دژی هێرشەکانی ئێران هەڵوێستی هاوبەشیان هەبێت. ئادام سمیت، ئەندامی باڵا لەکۆمیتەی هێزە چەکدارەکانی سێناری ئەمریکا هێرش بۆ سەر تاوەری ٢٢ی وەک پەرەسەندنی مەترسیداری ناکۆکییەکان ناوبردو جەختی کردەوە بۆ بەرگرتن لەپەرەسەندنی ناکۆکییەکان، پێویستە ئەنجامدەرانی ئەو هێرشانەو ئەو کەسانەی لەپشتی ئەو هیرشانەوە بوون سزا بدرێن . ئەم سێناتۆرە لەوتووێژ لەگەڵ CNN ، ئەوەی لەغەزە روودەدات گرنگە، جەنگی غەزە لەئێستادا بووە بەهۆی بەهێزبوونی کۆماری ئیسلامی. ئێلیساسلاتکین، یەکێکی تر لەئەندامانی سینا، لەمبارەیەوە هەڵوێستی گرت و ئاماژەی بەهێرشە بەردەوامەکانی گرووپە چەکدارەکانی سەر بەئێران دا بۆ سەر بنکەکانی ئەمریکاو لەتویتێکدا نووسی:» نائارامییەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە رۆژ لەگەڵ رۆژ پەرە دەستێنێت، ئەمە وادەکات لایەنە وتووێژکارەکان دەربارەی جەنگی غەزە خێراتر هەنگاو هەڵبگرن بۆ ئازادکردنی بارمتەکان». ئەم سیناتۆرە هەروەها نووسی :» ئەم گرووپانە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن و ئەجێنداکانی ئێران لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست جێبەجێ دەکەن. ژمارەیەکی تر لەسیناتۆرە دیموکراتەکان لەوانە، دینا تیتۆس، کیتی مێنینگ، خوازیاری هەڵوێستی جیدی دەوڵەتی بایدن بوون. ترامپ و کۆمارییەکان رەخنەی توند لە بایدن دەگرن دۆناڵد ترامپ، سەرۆککۆماری پێشتری ئەمریکا، هێرش بۆ سەر بنکە سەربازییەکانی ئەو وڵاتەو کوژرانی سێ سەربازی بەڕۆژێکی تاڵ بۆ ئەمریکا ناوبرد. ترامپ کەبەربژێری سەرەکی کۆماریخوازەکانەو بەئەگەری زۆر رەقیبی جۆ بایدنە لەهەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری ئەمریکادا، لەلاپەڕەی تایبەتی خۆی لەفەیسبووک، هێرش بۆ سەر تاوەری ٢٢ی بەهێرشێکی بێ شەرمانە ناوبردو نووسی:» ئەم هێرشە دەرئەنجامی لاوازی و خۆبەدەستەوەدانی بایدنە». ترامپ لەدرێژەدا نووسیبووی :» سێ ساڵ لەوەپێش، بەهۆی سیاسەتی گونجاوی منەوە کەزۆرترین گوشارم دەخستە سەر ئەو رژێمە، ئێران لاوازو تێکشکاو بوو کە بەئاسانی کۆنتڕۆڵی دەکات و حکومەتی ئێران بەئەستەم دەیتوانی دوو دۆلاری دەستبکەوێت بۆ ئەوەی بیدات بەگرووپە بریکارە تیرۆریستەکانی». ترامپ هەروەها نووسیویەتی :» جۆ بایدن چەند میلیار دۆلاری دا بەکۆماری ئیسلامی و حکومەتی ئیران ئەو دۆلارانە بەکاردەهێنێت بۆ پەرەپێدانی خوێنڕێژی و کوشتن لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست». ترامپ هەروەها نووسیبووی :» ئەگەر من سەرۆککۆمار بومایە، ئەم هێرشە رووی نەدەدا، هەروەها وتی، ئەگەر ئەو سەرۆککۆمار بوایە، حەماس هێرشی نەدەکردەسەر ئیسرائیل و جەنگی ئۆکراین نەدەبوو». دۆناڵد ترامپ لەدواییدا بەو ئەنجامە گەیشتبوو، هێرشی رۆژی یەکشەممە ٢٨ی کانوونی دووهەم، بەڵگەیەکی ترە بەوەی دەبێ دەستبەجێ ئەمریکا سیاسەتی « ئاشتی لەڕێگای هێزەوە» بگرێتەوەبەر بۆ ئەوەی بەر بەپشێوی و نائارامی و کوژرانی ئەمریکاییەکان بگرێت. جۆن کۆرنین، سیناتۆری ئەیالەتی تەگزاس لەسەر لیستی کۆمارییەکان دوای بیستنی هەواڵی کوژرانی سێ سەربازە ئەمریکییەکە لەتۆڕی کۆمەڵایەتی X   نووسی :» ئێران بەئامانج بگرن». لیندسی گراهام، سیناتۆرێکی تری ناسراوی کۆمارییەکان، وێڕای رەخنەی توند لەدەوڵەتی ئەمریکا لەسەر چۆنیەتی هەڵسووکەوتیان لەگەڵ کۆماری ئیسلامی نووسی :» بدەن لەئیران، بەتوندی لێیان بدەن». ئێرانییەکان هەڕەشە دەکەن لەدوای هێرشی حەماس بۆ ئیسرائیل لە ٧ی تشرینی یەکەم و پاشان هێرشە بەردەوامەکانی لایەنەکانی سەر بەئێران لەعێراق  و سوریاو لوبنان و یەمەن، بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکاو ئیسرائیل و دونیای رۆژئاوا، وڵاتانی رۆژئاوایی بەتایبەت ئەمریکاو بەریتانیا ئێران ئاگاداردەکەنەوە دەستبەرداری پشتیوانیکردنی هێزەکانی سەر بەخۆی بێت لەناوچەکە. تەنانەت لەپرسی حووسییەکاندا ئەمریکا چینی راسپارد بەوەی ئێران رازی بکات دەستبەرداری پشتیوانیکردن لەحووسییەکان بێت و حووسییەکان کۆنتڕۆڵ بکات. بەڵام کۆماری ئیسلامی بەردەوام بانگەشەی ئەوە دەکات ئەو هیزانە کەخۆی بە (بەرەی بەرگری) ناویان دەبات، سەربەخۆ بڕیاردەدەن و کۆماری ئیسلامی بەرپرس نییە لەچالاکییەکانی ئەوان. لەپەیوەن   رووداوی هێرش بۆ سەر بنکەی سەربازی تاوەری ٢٢، ئێران بێئاگایی خۆی راگەیاندو رایگەیاند بەرەی بەرگری سەربەخۆیانە هێرشیان کردووە. لەهەمانکاتدا دوای لێدوانی بەردەوامی بەرپرسانی ئەمریکایی و بەتایبەت کۆمارییەکان کەسووربوون لەسەر ئەوەی دەبێ ئێران سزابدرێت، بەرپرسانی ئەمریکایی هەڕەشەیان کردووە هەر هێرشێک بۆ سەر بەرژەوەندییەکانیان لەدەرەوەی وڵات یان هێرش بۆ سەر خاکی ئێران بێوەڵام نابێت. ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لەمبارەیەوە وتی :» بەرەی بەرگری خۆیان بڕیاردەرن بەوەی چی دەکەن و لەئێران فەرمان وەرناگرن. هەروەها وتی ، ئێران نایەوێت جەنگی غەزە لەناوچەکە پەرەبستێنێت. ئەمیر سەعید ئیرەوانی نوێنەری ئێران لەنەتەوەیەکگرتووەکان لەمبارەیەوە وتی:» هەر چەشنە هێرشێک بۆ سەر خاکی ئێران، بەرژەوەندی یان کەسەکانی لەدەرەوەی سنوورەکان، لەلایەن ئێرانەوە بەتوندی وەڵامی دەدرێتەوە». رۆژی سێشەممە ٣٠ی کانوونی دووهەم نوێنەری ئێران لەڕاگەیاندنێکدا لەگەڵ ئەوەی، ئەوەی رەتکردەوە پەیامی جیاوازیان لەلایەن واشنگتۆنەوە لەدوو رۆژی رابردوودا پێگەیشتبێت وتی :» پەیامی لەو جۆرەمان بۆ نەهاتووەو ئاڵووگۆڕی پەیام نەبووە لەنێوانماندا. بەمەشەوە، ئەمە سیاسەتی کۆماری ئیسلامییە ئەگەر هەر لایەنێک هێرش بکاتەسەر خاکی ئێران یان بەرژەوەندییەکانمان یان هاووڵاتیەکانمان لەدەرەوەی سنوورەکان، بەتوندی وەڵامی دەدرێتەوە». کەناڵی ئەلجەزیرە پێشتر لەزمانی یەکێک لەبەرپرسانی کۆماری ئیسلامییەوە رایگەیاندبوو، دوابەدوای هێرش بۆ بنکەیەکی سەربازی ئەمریکا لەڕۆژهەڵاتی ئوردن کەکوژرانی سێ سەربازی ئەمریکی لێکەوتەوە، واشنگتۆن لەڕێگای وڵاتێکی سێهەمەوە کۆمەڵێک پەیامی بۆ تاران ناردووە. بەپێی ئەم راپۆرتە، ئێران لەوەڵامی ئەمریکادا وتوویەتی، هەرجۆرە هێرشێک بۆ سەر ئێران وەڵامی توندی دەبێت. ئیبراهیم رەئیسی لەدوای هێرش بۆ سەر بنکەی سەربازی تاوەری ٢٢ دەربارەی ئەگەرەکانی هێرشی ئەمریکا بۆ سەر ئێران وتی :» ماڵپەڕی تابناک نزیک لە سوپای پاسداران دەربارەی ئەگەری هێرشی سەربازی ئەمریکا بۆ سەر ئێران نووسیویەتی :» ئەم هات و هاوارە زیاتر دروستکراوی کەسانێکی نۆکەری ئیسرائیلە لەئەمریکاو ژمارەیەک لەشارەزایانی فارسی زمان ئاگرەکە خۆش دەکەن». سەرەنجام ئیبراهیم رەئیسی سەرۆککۆماری ئێرانی دەربارەی هەڕەشەکان بۆ سەر ئێران و بەرژەوەندییەکانی رۆژی ٢ی شوبات لەسەردانێکدا بۆ پارێزگای هۆرمۆزگانی باشوور وتی :» زۆرجار وتوومانە ئێمە نابین بەهۆی هەڵگیرسانی هیچ جەنگێک، بەڵام ئەگەر وڵاتێکی زاڵم بیەوێت هێرشمان بکاتەسەر، کۆماری ئیسلامی وەڵامی گونجاوو بەهێزی دەبێت بۆیان». رەئیسی هەروەها وتی :» هێزی سەربازی کۆماری ئیسلامی لەناوچەکە هەڕەشە نییە بۆ سەر هیچ وڵاتێک و نەبووە، بەپێچەوانە هێزی سەربازی ئێمە لەناوچەکە ئاسایشی هێناوەو وڵاتانی ناوچەکە دەتوانن پشت بەم هێزەو بەتواناکانی کۆماری ئیسلامی ببەستن و متمانەی پێبکەن». سەرۆککۆماری ئێران بێ ئەوەی ناوی ئەمریکا ببات وتی :» ئەمڕۆکە دوژمن هیچ توانایەکی نییە کەدژی ئێمە بەکاری بهێنێت، لەبەرئەوەی ئەوان دەزانن هێزەکانمان چەند بەتوانان». ئێران هێزەکانی خۆی لەسووریا کێشایەوە رۆژی پێنجشەممە ١ی شوبات، ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەزاری چەند سەرچاوەیەکەوە رایگەیاند ئێران بەهۆی هێرشەکانی ئیسرائیلەوە ژمارەی ئەفسەرە باڵاکانی سوپاکەی لەسوریا کەمدەکاتەوەو زیاتر پشت بەمیلیشیا شیعەکان وهێزەکانی حزبوڵڵای لوبنان دەبەستێت لەسووریا.  رۆیتەر لەزاری پێنج سەرچاوەی جیاوازەوە بڵاویکردەوە، کەئێران بەبڕیارێکی بەپەلە ژمارەی ئەفسەرە باڵاکانی لەسوریا کەمکردووەتەوەو دەشڵێت بڕیارەکەی ئێران بۆ دوورکەوتنەوەیە له‌شه‌ڕی راسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا. رۆیتەرز لەدرێژەی راپۆرتەکەیدا بەئاماژەدان بەوەی کەئێران لەدوای ناکۆکییەکانی سووریا، پشتیوانی گەورەی ئەسەدەو ژمارەیەکی زۆر لەهێزەکانی لەسووریایە نووسیویەتی: ئێران نایەوێت سووریا بەجێبهێڵێت، بەڵام نایانەوێت جەنگ پەرەبسێنێت و دەشزانن بەهۆی هێرشی میلیشیاکانی سەر بەئێران بۆ سەر بنکەکانی ئەمریکا لەعێراق  و سووریا، ئەگەری هێرش بۆ سەر ئەو گرووپانە لەلایەن ئەمریکاوە نزیکە. هێرش بۆ سەر بەرەی بەرگری لەدێرەزوور دوانیوەڕۆی رۆژی هەینی ٢ی شوبات، لەلایەن هێزەکانی ئەمریکاوە هێرش کرایەسەر ١١ بارەگای گرووپە چەکدارەکانی سەر بە ئێران له‌ناوچه‌كانى مه‌یادین و ئه‌لبوكه‌مال سەر بەپارێزگای درێره‌زوور له‌سووریا . سەرەتا پێنتاگۆن و ئەمریکا رایانگەیاند هێرشەکان کاری ئەوان نەبووە. بەڵام دواتر لەگەڵ ئەوەی رایانگەیاند هێرشەکان لەلایەن هێزەکانی ئەمریکاوە بووە، ئەوەشیان راگەیاند کەئەمە سەرەتایەو ئەمریکا لەهەموو شوێن بەرگری لەگیانی هاووڵاتییەکانی و بەرژەوەندییەکانی دەکات. حەشدی شەعبی لەڕاگەیاندنێکدا رایگەیاند، بەهۆی هێرشەکانی ئەمریکاوە بۆ سەر بنکەکانی لەپارێزگای دێرەزوور، ١٦ کەس کوژراون و ٣٦ کەس برینداربوون. رۆژی یەکشەممە رێوڕەسمێک بۆ بە خاکسپاردنی کوژراوەکان لەبەغدا بەڕێوەچوو و فالح فەییاز، سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی لەوتارێکدا هێرشی توندی کردەسەر ئەمریکاو لەبارەی هێرشەکەوە وتی، «ئەو تاوانە قێزەونە بەوە لەهێرشەکانی پێشووی جیادەکرێتەوە کەکردنە ئامانجێکی راستەوخۆی هێزەکانی حەشدی شەعبی بوو و بەپاساوی ناڕاست و شێواوو پووچیش بارەگاکان، نەخۆشخانەو هێزەکانی لەشوێنە سنوورییەکان و لەنێو سەنگەرەکان کردە ئامانج کەئەرکی پاراستنی سنوورو پاراستنی ئەم وڵاتەو دژایەتیکردنی تیرۆریان لەئەستۆدایە. رەخنەی میدیاکانی ئەمریکاو کۆمارییەکان لە بایدن دوا بەدوای هێرش بۆ سەر بنکەکانی بەرەی بەرگری لەپارێزگای دیرەزوور، کۆمارییەکان رەخنەی توندیان لە بایدن گرت و وتیان، بایدن بەهەڕەشەکانی پێشتری ئێران و گرووپەکانی سەر بەئێرانی ئاگادار کردبووەوەو ئەوان بنکەکانیان جێهێشتبوو. کۆمارییەکان لەسەر ئەو باوەڕە بوون بەبێ ئاگادارکردنەوەی پێشتر دەبوایە هێرشەکان ئەنجامبدرایە. تەنانەت CNN لەڕاپۆرتێکیدا لەمبارەیەوە نووسیویەتی:» ئەو هێرشانە کرانەسەر بنکە چۆڵکراوەکان». کۆمارییەکان وەک رێککەوتنی نێوان ئێران و دیموکراتەکان بەڕێبەری بایدن ناویان لێبرد. ئایا جەنگەکە دەبرێتە خاکی ئێرانەوە؟ دوای رووداوی هێرش بۆ سەر بنکەی سەربازی تاوەری ٢٢، یەکێک لەو ئەگەرانەی کەباس دەکرا ئەوەبوو ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی راستەوخۆ ئێران بکەنە ئامانج. ئێرانییەکانیش هەستیان بەم مەترسییە دەکردو لەگەڵ ئەوەی بێبەریبوونی خۆیان لەهێرش بۆ سەر تاوەری ٢٢ رادەگەیاند، هەڕەشەیان کرد هەر هێرشێک بکرێتەسەر ئێران بێوەڵام نابێت. بایدن بەئاشکرا باس لەوە دەکات ئەو نایەوێت جەنگ لەوە زیاتر لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەرەبستێنێت. بەڵام هەموو هەوڵێک دەدات بۆ ئەوەی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەناوچەکە پارێزراو بێت. هیچکات راستەوخۆ باس لەئەگەری جەنگ لەگەڵ ئێران نەکراوەو راستەوخۆش وەک ئەگەرێک نەخراوەتە لاوە. جەیکووب سالیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی کۆشکی سپی، رۆژی یەکشەممە ٤ی شوبات لەوتووێژ لەگەڵ NBC NEWS ئەگەری هێرش بۆ سەر ئێرانی نەخستە لاوە. سالیڤان دەربارەی هێرشەکانی ئەمریکا لەتۆڵەی سەربازە ئەمریکاییە کوژراوەکان وتووێژی لەگەڵ دەکرا، سێ جار لەلایەن پێشکەشکاری ئەم کەناڵە تەلەفیزیۆنییەوە پرسیاری لێکرا دەربارەی ئەگەری هێرشی بایدن بۆ سەر ئێران، هەرسێ جارەکە خۆی لەوە دوورگرت وەڵامی پرسیارەکە بداتەوەو وتی:» نایەوێت لەبەرنامەیەکی تەلەفیزیۆنیدا، دەبارەی ئەو بژاردانەی لەبەردەستدان قسەبکات». سالیڤان جەختی کردەوە ، سەرۆککۆمار بایدن نایەوێت جەنگ لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەرەبستێنێ، بەڵام سورە لەسەر ئەوەی وەڵامی گونجاوو بەهێز بداتەوە بەو هێرشانەی کراوەتەسەر ئەمریکییەکان. ساڵیڤان بەئاماژە بە فەرمانی جۆ بایدن بەوەی کەوەڵامی بەهێزو جیدیان دەبێت بۆ ئەو هێرشەی کراوەتە سەر ئەمریکییەکان لە ئوردن وتی، ئەم وەڵامە شەوی هەینی دەستیپێکرد، بەڵام ئەمە کۆتایی نییەو هێرشی زیاتریش دەکرێت.

سازگار ئەحمەد رێگەی کەلار – سلێمانی ناسراو بە(ڕێگەی مەرگ) کەڕێگەیەکی مەترسیدارەو ماوەی چەندین ساڵە بەهۆی کەمتەرخەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان و قەیرانی داراییەوە نەتوانراوە ئەو پرۆژەیەی بۆ دەرچووە کەدووسایدکردنی رێگەکەیە جێبەجێ بکرێت، هاوڵاتییانی سنوورەکەش باس لەمەترسی رێگەکە دەکەن و دەڵێن «رۆژ نییە رووداوی هاتووچۆی تیادا روونەدات و خەڵک نەبێتە قوربانی». هاوڕێ کرێکار، دانیشتوویەکی قەزای کەلارەو بەهاوڵاتی راگەیاند «رێگەی کەلار – سلێمانی رێگەیەکی وێران و مەترسیدارە و رۆژ نییە رووداوی هاتووچۆی تیادا روونەدات». ئەو هاووڵاتییە نەیشاردەوە، تەواوی دانیشتووانی ئیدارەی گەرمیان بێزارن لەهاتووچۆکردن لەو رێگەیە، چونکە مەترسییەکی زۆری هەیەو چەندەها کەس لەو رێگەیە بوونەتە قوربانی. هەروەها سامان عەلی، وتەبێژی هاتووچۆی گەرمیان لەبارەی مەترسییەکانی رێگەی کەلار – سلێمانی بەهاوڵاتی وت «بەشێکی رێگەکە تاوەکو ناحیەی باوەنوور کراوە بەدووسایدو ئەمە گرفتی کەمترە، بەڵام لەدوای ئەوەوە رێگەکە یەک سایدەو مەترسیدارەو بە(ڕێگەی مەرگ) ناسراوە». ئاماژەی بەوەشکرد «ساڵانە لەو رێگەیدا ژمارەیەکی زۆری هاووڵاتی بەهۆی رووداوەکانی هاتوچۆوە گیانلەدەستدەدەن و برینداردەبن و دەبنە خاوەن پێداویستیی تایبەت». وتەبێژی هاتووچۆی گەرمیان ئاشکراشی کرد «حکومەتی هەرێمی کوردستان و ئیدارەی گەرمیان بەڵێنیان داوە کارکردن لەپرۆژەی دووسایدکردنی رێگەی کەلار – سلێمانی نەوەستێنن و کارەکانی بەردەوام بێت». هەر لەبارەی پرۆژەکەوە مەریوان مەلا حەسەن، وتەبێژی وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند «ئەگەر پارەی پێویست هەبووایە تەواوکردنی پرۆژەی دووسایدکردنی رێگەی کەلار – سلێمانی زۆری پێنەدەچوو، بەڵام بەهۆی دروستبوونی قەیرانی داراییەوە نەتوانرا بەپێی پێویست پارە بۆ تەواوکردنی پرۆژەکە خەرجبکرێت». ئەوەشی روونکردنەوە «تەواونەکردنی ئەو پرۆژەیە تەنها پەیوەندیی بەقەیرانی داراییەوە هەیەو هیچ پەیوەندییەکی بەکێشەی سیاسی و دیکەوە نییە». سەرچاوەیەکی تایبەتیش لەبەڕێوەبەرایەتیی رێگەوبانی گەرمیان بەهاوڵاتی وت «کارکردن لەپرۆژەکە بەردەوامی هەیە، بەڵام هەنگاوەکان بەو جۆرە نین کەجێگەی دڵخۆشی بن و کارکردن لەپرۆژەکە بەشێوەیەکی خاو بەڕێوەدەچێت». بەپێی ئەو زانیارییانەی هاوڵاتی دەستیکەوتووە بەشێک لەبەڵێندەرەکان بەهۆی خەرجنەکردنی پارە بۆ پرۆژەکە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان دوای ماوەیەک کارکردن لەو پرۆژەیە کشاونەتەوەو کارەکانیان راگرتووەو لەجێبەجێکردنی پرۆژەکە کشاونەتەوە، ئەگەر پارەی پێویست بۆ پرۆژەکە تەرخانبکرایە لەماوەی ساڵێکدا پرۆژەکە تەواودەکرا. پرۆژەی رێگەی کەلار – سلێمانی بۆ ماوەی چەندینجار کارکردن تیادا راگیراوە بەهۆی ئەوەی بودجەی پێویستی بۆ تەرخاننەکراوە تەنها توانراوە نزیکەی لە ٦٠٪ی پرۆژەکە تەواوبکرێت، گوژمەی رێگەی کەلار - سلێمانی ١٣٧ ملیار دینارە، لەئێستادا کارکردن لەپرۆژەکە بەردەوامی هەیە، بەڵام کارەکان بەشێوەیەکی خاو بەڕێوەدەچن و رۆژ بەڕۆژیش ئامارەکانی ئەو کەسانەی لەو رێگەیە بەهۆی رووداوی هاتووچۆوە دەبنە قوربانی لەبەرزبوونەوەدایە.  

هاوڵاتی هەوڵەکانی یەکێتی بۆ شکاندنی بایکۆتی مامۆستایان لەسەنتەری شاری سلێمانی چڕبوونەتەوە بۆ ئەوەی ناڕەزایەتییەکان لەم شارە شکستپێبهێنێت و بەدوای ئەویشدا ١٣ شارۆچکەی تر ملبدەن کەنزیکەی پێنج مانگە هەفتانە دەڕژێنە شەقام بەهۆی دواکەوتنی مووچەکانیان و راگرتنی پلەبەرزکردنەوەو دانەمەزراندنی وانەبێژان. مانگی رابردوو یەکێتی نیشتیمانی کوردستان لەڕاگەیەنراوێکدا داوای شکاندنی بایکۆتی لەمامۆستایان کرد، بەڵام مامۆستایان لەوەڵامدا یەکێتییان تۆمەتبارکرد بەوەی هەوڵی «چەواشەکاریی» دەدات لەکاتێکدا خۆی بەشێکە لەکێشەکان. دوای ئەوەی مامۆستایان بەدەم داواکەی یەکێتییەوە نەچوون، بەڵام ئەو حزبە لەڕێگەی بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەکان و بەڕێوەبەری هەندێک لەقوتابخانەکانەوە فشاری چڕکردەوە لەسەر مامۆستایانی وانەبێژو میلاک بەهەڕەشەی غیابدان و فەسڵکردن لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا بایکۆت لەسلێمانی و ١٣ شارۆچکەی تر نەشکاوە، سەرەڕای ئەوەی بەشێک لەقوتابخانەکان کراونەتەوە بەڵام هەموو مامۆستاکان ئامادەی دەوام نابن.  ئاوات ئازاد نوێنەری مامۆستایانی ناڕازی لەبارەی فشارەکانی حکومەتی هەرێم بۆ سەر مامۆستایان بەمەبەستی شکاندنی بایکۆت بەهاوڵاتی راگەیاند، کەحکومەت هەموو جۆرە فشارێکی بۆ سەر مامۆستایان گرتووەتەبەر، بەڵام هیچ کاریگەرییەکی ئەوتۆی نابێت لەسەر ورەیان. «فشارەکان دەمێکە هەیە، فشارەکان لەمانگی دوانزەی 2023ەوە دەستیانپێکردووەو تازە نییە، بەڵام ئێمە هەر بەردەوامبووین، مانگی یانزەو دوانزە چەند جارێک خوێندنگەکانیان کردەوەو دواجار دایانخستەوە لەبەرئەوەی مامۆستایان نەچوونەوە بۆ ناوەندەکانی  خوێندن» ئاوات ئازاد وادەڵێت. هەر لەبارەی هەڕەشەکانی حکومەتی هەرێم بۆ سەر مامۆستایان ناوبراو وتی :» هیچ هەڕەشەو چاوسوورکردنەوەو فشارێک ئێمە ناترسێنێت، چونکە ئیمە داوای هیچ شتێکی زیادەمان نەکردووەو داوای مافەکانی خۆمان کردووە». هەروەها وتی: «بەوەرگرتنی مووچەیەک دوای 48 رۆژ ناڕۆینەوە بۆ ناوەندەکانی خوێندن و گوێ بەفشارەکانیس نادەین و بەردەوام دەبین». فشارەکانی یەکێتی بۆ سەر مامۆستایان تەنیا لەڕێگەی هەڕەشەی غیابدان و فەسڵکردنەوە نەبوو، بەڵکو مانگی رابردوو هێزەکانی ئەمنی بەکارهێنا بۆ ئەوەی مامۆستایان خۆپیشاندان و کۆنگرەی رۆژنامەوانیش ساز نەکەن، بەڵام ئەوەش نەیتوانی کۆتایی بەناڕەزایەتیەکان بهێنێت. ئەگەرچی بەشێک لەمامۆستایان لەڕێگەی هەڕەشەی فەسڵکردن و غیابدان چوونەتەوە بۆ قوتابخانەکان، بەڵام ئەو قوتابخانانەی کەکراونەتەوە ١٠٠٪ مامۆستایان تێیدا دەوام ناکەن. ئاوات ئازاد بەهاوڵاتی وت کەدەرگای نزیکەی لەسەدا 60ی قوتابخانەکانی سەنتەری شاری سلێمانی کراوەتەوە بەڵام هەموو مامۆستایان نەگەڕاونەتەوە. روونیشیکردەوە کەفشارەکان لەناو سەنتەری سلێمانی زۆرن، بەڵام لەدەرەوەی شاری سلێمانی زۆرینەی قوتابجانەکان هێشتا داخراون. ئاوات ئازاد هەروەها وتی «ئەمە بەس لەسەنتەری سلێمانی وایەو ئەمەش پێی ناوترێت شکاندنی بایکۆت، لەبەرئەوەی لە 13 شارو شارۆچکە تەنها لەشارێک دەرگای چەند قوتابخانەیەک کراوەتەوە کەئەویش مامۆستایان هەموویان نەچوونەتەوە بۆ دەوام». بەپێی وتەی نوێنەری مامۆستایانی ناڕازیی، لەسنووری ئەو قەزایانە بەسەرجەم ناحیەو گوندەکانیەوە هێشتا زۆرینەی قوتابخانەکان داخراون کەبریتین لەشارەزوور، سەیدسادق، هەڵەبجە، بازیان، چەمچەماڵ، کەلار، کفری، دەربەندیخان، پێنجوێن، قەڵادزێ، رانیە، دوکان و کۆیە. یەکێک لەداواکارییەکانی مامۆستایانی ناڕازیی پلەبەرزکردنەوەی یاسایی مامۆستایانە کەحکومەت ماوەی زیاتر لەهەشت ساڵە بەنایاسایی رایگرتووە بەپاساوی نەبوونی داهات. ئاوات ئازاد وتیشی «ماوەی هەشت ساڵە پلەبەرز کردنەوەی مامۆستایان بەشێوەیەکی نایاسایی راگیراوە، بەڵام  ئەم حکومەتە بێباک و خەمساردە هاتووە پلەی سێ هەزار ئەفسەری وەزارەتی پێشمەرگەی بەرزکردووەتەوە». هەروەها وتی «ئەو ئەفسەرانە هەر برامانن، ئەوانیش هەروەکو ئێمەن و هیچ جیاوازییان نییە، بەڵام ناکرێت تۆ بێیت بەرزکردنەوەی سەربازی دەستپێبکەیت، بەڵام پلەبەرزکردنەوەی مامۆستایان و فەرمانبەران دەستپێنەکەیت، کەئەمەش جۆرێکە لەدزیکردن بەئاشکرا». بەرپرسێک لەلقی سلێمانی یەکێتی مامۆستایانی کوردستان ئاماژە بەوەدەکات لەماوەی ئەم هەشت ساڵەدا «حکومەت شەش ترلیۆن دیناری مووچەخۆرانی بڕیوە». عەتا ئەحمەد جێگری لقی سلێمانی یەکێتی مامۆستایانی کوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند کەدەمێکە لەگەڵ حکومەت لەسەر هێڵین، بۆ بابەتی پاشەکەوتی مووچەو دامەزراندنی وانەبێژەکان و هەروەها پلەبەرزکردنەوەی مامۆستایانی میلاک.  عەتا ئەحمەد وتی «پێشتریش یاداشتی زۆرمان ناردووە بۆ وەزارەتی پەروەردەو دارایی حکومەت، دوایین یاداشتمان نزیکەی دوو مانگ و نیو لەمەوپێش بوو، کەداوای پێنج خاڵمان کردبوو، یەکێک لەو خاڵانە داوای پلەبەرزکردنەوەمان کردبوو، چونکە لەئەنجامی پلەبەرزنەکردنەوەی مامۆستایان و فەرمانبەران بەدرێژایی ئەم هەشت ساڵە، حکومەت شەش ترلیۆن دیناری لەخەڵک بڕیوە بەڕاستی». سەبارەت بەپلەبەرزکردنەوەی ئەفسەرە سەربازییەکانی وەزارەتی پێشمەرگەو پشتگوێ خستنی چینی مامۆستایان و فەرمانبەرانیش مامۆستا عەتا ئەحمەد وتی :» پلەبەرزکردنەوەی هێزەکانی 70و 80 بڕیاری لەسەردراوەو ئێمە پێمان ئاساییەو پێشمان خۆشە بۆ هەموو فەرمانبەران بکرێت و هەواڵێکیش هەیە کەتەنانەت بڕیاری پلەبەرزکردنەوە بۆ هێزەکانی ناوخۆش دەردەچێت ئەم ماوەیە، بۆیە وەکو مەکتەبی سکرتارییەت راگەیاندنێکمان بڵاوکردەوە و داوای ئەوەمان کردووە کەمامۆستایانیش شایەنی ئەوەن کەپلەبەرزکردنەوەکانیان بەزووترین کات دەستپێبکات». لەبارەی دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژێش وتی : « بۆ وانەبێژان حەقە حکومەت خۆی هەست بەبەرپرسیارێتی بکات بەرامبەریان، ژمارەیەک لەو مامۆستایانە ماوەی 10 ساڵە وانە دەڵێنەوەو لەسەدا 20ی وەزارەتی پەروەردە ئێستا وانەبێژە کەژمارەیان نزیکەی 36هەزارو 600 کەسەو پەروەردەکانی دەرەوەی شار زۆربەی لەسەرشانی ئەمان راوەستاوە، بەڵام بەداخەوە تائێستا حکومەت هیچ هەنگاوێکی نەناوە، لەو ماوانەی پێشوودا ئەو دوو خاڵەی وەزارەتی پەروەردە بڵاویکردەوە ئاماژەیان بەشتێکی وا داوە کەهەنگاو دەنێن بەرەو بەگرێبەست کردنیان و ئۆمێدەوارین نووسراوەکەی وەزارەتی پەروەردە تەنها نووسراو نەبێت و ببێت بەکردارو ئەنجومەنی وەزیران بەزووترین کات وانەبێژان دابمەزرێنێت». لە 22/1/2024، ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان داوای لەمامۆستایان کرد بایکۆت بشکێنن و رایگەیاند کە «خۆپیشاندان و بایکۆتی مامۆستایان، دەریخستووە کەبەردەوامی بایکۆت تەنیا لەم سنوورە، جگە لەوەی سلێمانی و دەوروبەری و خوێندکارانی ئەم دەڤەرە زەرەرمەندی سەرەکی دەبن، هیچ ئەنجامێکی دیکەی لێ بەدینەهاتووە، مەترسی فەوتانی یەک ساڵی خوێندنی لەسەر ئەم دەڤەرە دروستکردووە». لەبەرامبەردا مامۆستایانی ناڕازی وەڵامی داوای یەکێتیان بۆ شکانی بایکۆت دایەوەو رایانگەیاند یەکێتی ویستوویەتی تاوەکو دوای کۆتاییهاتنی هەڵبژاردنی پارێزگاکانی عێراق لەمانگی ١٢ی رابردوو «موزایەدەی بوونی ئازادی رادەربڕین لەقەڵەمڕەوییەکەیدا بەسەر لایەنیتردا بکات و وەک گوشارێکیش و بۆ دانوستان لەگەڵ پارتی لەسەر مێزەکە بیهێڵێتەوە». ئەنجوومەنی سەرتاسەری مامۆستایانی ناڕازی هەرێمی کوردستان لەڕاگەیەنراوێکدا وەڵامی یەکێتی نیشتمانی کوردستانیان دایەوەو رایگەیاند «یەکێتیی دەتوانێت خەڵکی تر چەواشە بکات، بەڵام مامۆستایان کە وانەی (هۆشیاریی) بەکۆمەڵگە دەڵێنەوە، بەرچاویان روونە کەیەکێتی خۆی بەشێکە لەکێشەکان و هەر بۆ خۆیشیان دەتوانن بەشێک بن لەچارەسەر».

سازگار ئەحمەد بەرپرسانی کورد لەخانەقین منداڵەکانیان لەقوتابخانە کوردییەکان دەردەهێنن و دەیانگوێزنەوە بۆ قوتابخانە عەرەبیەکان بەهۆی ئەوەی ترسیان لەئایندەی منداڵەکانیان هەیە، ئەمە سەرەڕای ئەوەی قوتابخانە کوردییەکان چەند مانگێک نەکرانەوە بەهۆی بایکۆتکردنی دەوامی مامۆستایانەوە دژی دواکەوتنی مووچەکانیان لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە. بەشێک لەقوتابخانەکانی قەزای خانەقینی سەر بەپارێزگای دیالە سەر بەهەرێمی کوردستانن و خوێندن تییاندا بەزمانی کوردییە، بەڵام ئەمساڵ تەنیا نزیکەی 155 قوتابییان وەرگرتووە، چونکە کەسوکاری قوتابیان هەستدەکەن ئایندەی منداڵەکانیان دەفەوتێت بەهۆی فەرامۆشکردنی خوێندنی کوردی لەشارەکەدا، بەتایبەتی لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ کەدەسەڵاتی هەرێم بەسەر شارەکەدا نەما.  حسێن جەلال، ئەندامی ئەنجومەنی سەرکردایەتیی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان لەخانەقین رەخنە لەبەرپرسانی کورد دەگرێت لەشارەکە لەبری ئەوەی گرفتی خوێندنی کوردی چارەسەربکەن، بەڵام منداڵەکانیان دەبەن بۆ خوێندنی عەرەبی. حسێن جەلال بەهاوڵاتی وت «پەروەردەو زمانی کوردی لەقەزای خانەقین بەرەو هەڵوەشانەوە دەچێت و لەبری خەمخواردن لەبابەتەکە، بەرپرسان منداڵەکانیان دەنێرنە خوێندنگە عەرەبییەکان». گرفتەکانی خوێندنی کوردی لەخانەقین زۆرن، دیارترینیان دواکەوتنی مووچەی مامۆستایانی کوردە لەشارەکە کە سەر بەپەروەردەی هەرێمی کوردستانن. مامۆستا کوردەکانی ئەو شارە هاوشێوەی شارەکانی تری هەرێم لەسەرەتای وەرزی خوێندنی ٢٠٢٣-٢٠٢٤ بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندنیان کرد بەهۆی پینەدانی مووچەکانیان لەکاتی خۆیداو راگرتنی پلەبەرزکرەنەوەیان. حسێن جەلال وتی «ماوەی چوار مانگە دەرگای قوتابخانە کوردییەکانی شاری خانەقین هاوشێوەی هەرێمی کوردستان داخرابوون و لەتەنیشتیان ئەو قوتابخانانەی سەر بەوەزارەتی پەروەردەی عێراقن دەوامی ئاساییان دەکرد، لەهەمووی سەیرتر ئەوەبوو بەرپرسان لەبری بەدەمەوەهاتنی داواکاریی مامۆستایان و چارەسەرکردنی داخستنی دەرگای قوتابخانە کوردییەکان منداڵەکانیان ناردووەتە قوتابخانە عەرەبییەکان». ئەو بەرپرسە نیگەرانی خۆی دەربڕی لەوەی کە لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە تەنانەت لەناو بازاڕەکاندا ناوو ناونشیانی شوێنەکان بەزمانی عەرەبین و زمانی کوردی کەمبووەتەوە. وتیشی «کوردەکانی ئەوێ زۆرینەیان خانەقینیان جێهێشتووەو چوونەتە شارەکانی سلێمانی و هەولێر». بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتیی پەروەردەی دیالە، لەدوای هێرشەکانی 16ی ئۆکتۆبەرەوە ژمارەی قوتابخانە کوردییەکان لە 31 قوتابخانەوە کەمبووەتەوە بۆ 22 قوتابخانە و لەبەرامبەردا ژمارەی قوتابخانە عەرەبییەکان لە 40 قوتابخانەوە زیادیان کردووە بۆ 62 قوتابخانە. حەسەن تاڵەبانی، بەڕێوەبەری پەروەردەی خانەقین رەتیدەکاتەوە کەهیچ منداڵێکی قوتابخانە کوردییەکان گواسترابنەوە بۆ قوتابخانە عەرەبییەکان. ئاماژە بەوەش دەکات کەبایکۆت لەخانەقین شکاوە بۆیە مناڵان گەڕاونەتەوە قوتابخانەکانیان. حەسەن تاڵەبانی بەهاوڵاتی وت «بێمووچەیی کاریگەریی زۆری لەسەر ژیان و گوزەرانی مامۆستایان کردووە... ئەگەر لەخانەقین بایکۆت بەردەوام بووایە دانیشتووانی ئەوێ منداڵەکانیان دەناردە قوتابخانە عەرەبییەکان و بەمەش مەترسی زیاتر لەسەر خوێندنی کوردی دروست دەبوو». لەبارەی کێشەکانی خوێندنی کوردی لەو سنوورە بەڕێوەبەری پەروەردەی خانەقین دەڵێت «تەنها کێشەی کەمی بینای قوتابخانەمان هەیەو لەڕووی پێداویستیی و کەلوپەلی خوێندنەوە کەموکوڕیمان نییە. چالاکانی مەدەنی شارەکە دەڵێن لەدوای ساڵی ٢٠٠٣ لەخانەقین هەر کەسێک کوردبوایە دەبوو منداڵەکەی بخاتە قوتابخانەی کوردی، بەڵام لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر ئەو مەرجە نەماوەو هەرکەس ئازادە لەوەی منداڵەکەی دەخاتە قوتابخانەی کوردی یان عەرەبی. ئەمیر خانەقینی چالاکێکی مەدەنی خانەقینە بەهاوڵاتی وت «ساڵ بەساڵ ژمارەی ئەو قوتابییانەی دەچنە پۆلی یەکی بنەڕەتی قوتابخانە کوردییەکان روو لەکەمبوونەوە دەکەن، بەپێی ئامارێک بۆ خوێندنی ئەمساڵ (٢٠٢٣ – ٢٠٢٤) نزیکەی ١٥٧ قوتابی چوونەتە پۆلی یەکی بنەڕەتی قوتابخانە کوردییەکان». ئەو چالاکوانە باسی لەگرفتێکی دیکە کردو ئاماژەی بەوەدا «گرفتێکی دیکەی خوێندکارانی قوتابخانە کوردییەکانی قەزای خانەقین ئەوەیە کاتێک ١٢ی ئامادەیی تەواودەکەن بەئاسانی قبووڵناکرێن لەپەیمانگاو زانکۆ ئەهلی و حکومییەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق، یان بەشێکی زۆریان لەزانکۆی گەرمیان وەردەگیرێن کەتاوەکو ئێستا لەلایەن حکومەتی عێراقەوە دانپێدانانی بۆ نەکراوە». وتیشی «تەنانەت لەناو فەرمانگەکانیش فەرمانبەرە کوردەکان دەگوازرێنەوە بۆ ناوچەکانی دیکەی عێراق و فەرمانبەری عەرەب لەشوێنیان دادەنرێت، هەرکاتێکیش دەپرسین بۆ بەو جۆرەیە لەوەڵامدا دەڵێن تەنها رێکارێکی حکومییەو ئەنجامدەدرێت». کێشە سیاسییەکانی نێوان هەردوو حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان هۆکارێکی دیکەن بۆ لاوازی زمانی کوردی لەخانەقین و ناوچە دابڕێندراوەکانی دیکەش، چونکە لەئێستادا حکومەتی عێراق لەو ناوچانە دەسەڵاتی زۆری هەیە. کە بەبڕوای ئەمیر خانەقینی حکومەتی عێراق خوێندنی کوردی بۆ گرنگ نییە. لەسنووری قەزای خانەقین دوو جۆر قوتابخانەی کوردی هەیە، بەشێکیان سەر بەبەرێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی دیالەن لەسەر حکومەتی عێراق، بەشێکی دیکەشیان سەر بەبەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی گەرمیانن و لەسەر حکومەتی هەرێمی کوردستانن. ژمارەی ئەو مامۆستاو فەرمانبەرانەی لەخانەقین سەر بەوەزارەتی پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستانن سێ هەزارو ٦٥٠ مامۆستاو فەرمانبەرن. لەدوای ساڵی ٢٠٠٣وە تاوەکو ١٦ی ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠١٧ لایەنە کوردییەکان لەشاری کەرکوک و ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم دەسەڵاتی تەواویان هەبووە، بەڵام لەدوای ئەوکاتەوە کورد لەو ناوچانە دەسەڵاتی لەدەستداو پرۆسەی تەعریبکردن بەفروانی لەو ناوچانە دەستیپێکرد.  

ئیمان زەندی «ئەمساڵ نەمانتوانی کرێی جێگاکەش دابینبکەین، چونکە کەباب و جگەرو خواردنی کۆری تێکەوت، ئەمانە کەی کاری کوردەوارییە!، فیستیڤاڵ واتە خواردن و جلوبەرگی کوردەواریی». ئەمە وتەی (لولو گیان)ە، سەرۆکی رێکخراوی گوڵەمێخەک لەگەرمیان بۆ خواردن و کاری دەستی، رێکخراوەکەی لولو لە ٢٥ ئەندام پێکھاتووە، ئەو کە بۆ هاوڵاتی قسەیکردووە دەڵێت، «پار لەگەرمیان کرێی کەپر بۆ سێ رۆژ ٦٠ ھەزارمان دەداو دواتر بۆمان دەگەڕێندرایەوە، بەڵام ئەمساڵ ١٦٢ ھەزاریان لێوەرگرتووم و دوو ھەزاریان بۆ گەڕاندومەتەوە بۆ شەش رۆژ، ئەمساڵ دەگەیەکی گەورەمان لێدرا». لولو ناڕازییە لەبەشداربووانی فیستیڤاڵەکانی گەرمیان، چونکە «بەناوی کوردەواری شتی نوێ نوێ پەیا بووە، ھەیە دێت بۆ پاقلە فرۆشتن ١٦٢ ھەزار دەدات، رێکخەری فیستیڤاڵەکان دەڵێن؛ شوێنەکان باجیان لەسەرە، لەسەر ئەوە رۆشتین بۆلای قائیمقام وتی؛ لەسەر شوێنەکان ھیچ باجێکمان دانەناوە. بەڵام دەزانم پارەکە بۆ خۆیانە چونکە بەجۆرێک قسە دەکەن وەکو ئەوەی کەسێکیان لەپشتبێت، منیش نازانم چ کۆمپانیایەکە!». «پار ٢٥ کەس بووین خواردن و شیرینیمان دروستدەکرد، بەڵام ئەمساڵ ١٠٢ کەس بووین، باوەڕ ناکەم کەپرێک ٢٠دۆلاری تێبچێت، بەس تەنیا ئەوەیە سەریان تێکردووەو تەواو!، بەڵێ بەدڵنیاییەوە رێککەوتنێک ھەیە». لەبەرامبەردا عومەر نەجم، سەرپەشتیاری گشتی فیستیڤاڵی بازاڕ لەگەرمیان سەبارەت بەوەی لەگەرمیان فیستیڤاڵەکان دراوە بەکۆمپانیاکان؟ بۆ هاوڵاتی ئاشکرایکرد، «نەخێر، ھیچ کۆمپانیایەک فیستیڤاڵەکەی بەڕێوەنەبردووە». عومەر نەجم نموونەیەک لەسەر شێوازی بەکرێدانی کەپرەکان رووندەکاتەوەو دەڵێت، لەکەلار شوێنیان ھەبووە مەتری بەھەزارو ٥٠٠ دینار بۆ رۆژێک، یان کۆشکێکی سێ بەسێیان ھەبووە بەدوو ھەزار دینار، «بەپێی شوێن نرخەکەشی دەگۆڕێت، نرخەکان لەنێوان ٥٠دۆلار بۆ ١٠٠دۆلاردایەو بۆماوەی سێ بۆ شەش رۆژە، بەنسبەت خۆمەوە ئەو نرخەم پێ زۆر نییە». «شوێنی پارکی شاری یاری کەلار ئەھلییەو ستافەکەمان رێککەوتوون لەگەڵیاندا، ئێمە چەند جۆرێک کرێمان ھەیە، کرێی کۆشکەکانمان و تێچوی ئاوو کارەبا لەگەڵ ستافەکەمان و رێکلام و مارکێتین، سەر بەھیچ جیھەتێکی حکومی و کۆمپانیایەک نیین، بەڵام کۆمەڵە گەنجێکی دانەمەزراوین ئەم پڕۆژەیەمان دەستپێکردووەو ھەلیکارمان بۆ خۆمان و گەنجی دەوروبەر درووستکردووە»، عومەر نەجم وا دەڵێت. سەرۆکی گروپێکی سەربەخۆ لەپارێزگای سلێمانی کە نەیویست ناوی ئاشکرابکرێت یەکێکی دیکەیە لەبەشداربووانی فیستیڤاڵەکان و بەهاوڵاتی دەڵێت، «ئەمە دیاریدەیەکەو دروستبووەو شارەوانیش بەکتابی فەرمی و بەپێی یاسا خەمڵاندن دەکات کە ئایا کۆمپانیا یان رێکخراوێکی فەرمیی بەڕێوەی ببات؟». «پێشتر فیستیڤاڵەکان بێبەرامبەر بوو یان بڕە پارەیەک وەرگیراوەو سەرکەوتوو نەبووە، ئەم پارە زۆرەش بەداخەوە خاوەنکارو کەمدەرامەتەکان ناتوانن بەشداریبکەن». ئەو دەستڕەنگینە وای وت. ئەو خانمە ٢٥ ساڵە بەخۆبەخشی فیستیڤاڵ و پێشانگای بۆ ئەندامەکانی رێکخستووەو ناوبراویش بەکارە دەستیەکانی بەشداریکردووە، چونکە «زۆر دەمێکە تێکەڵم لەگەڵیاندا هەستیانپێدەکەم دۆخیان باش نییە لەڕووی تەندروستی و کەمدەرامەتی و کەمئەندامی، تەنانەت توانای مێزێکیشیان نییە». لەسەر بەڕێوەبردنی فیستیڤاڵەکان لەلایەن کۆمپانیاکانەوە، ئەو رایگەیاند، «بەهیچ شێوەیەک پێم خۆش نییە فیستیڤاڵ بخرێتە بەردەست کۆمپانیا، چونکە هەستیان بەرامبەر هەژاران نییەو تەنیا هەوڵی گیرفانی خۆیان دەدەن و هیچ پەیوەندیەکیان بەکاری دەستیەوە نییە، ئەندامەکانم خەریکە واز لەکارەکانیان دەهێنن، چونکە بەردەوام زەرەر دەکەن». پەیوەست بەژمارەو ناوی کۆمپانیاکان، ئەو خانمە دەستڕەنگینە دەڵێت، «بمبورە ناتوانم ناویان بهێنم، ناترسم! بەڵام حەزناکەم ناوی هیچ کەس بەرم، کۆمپانیاکان زەق و دیارن، رێکخراوەکانیش دیارن». لەسەر هەڵبژاردنی کەپرەکانیش وتی، «ژمارەکان هەڵدەدەن بەسەرمانداو بەپاڵنان و هاوار هاوار لەسەر زەویەکە هەڵمانگرتووەتەوە، حکومەتیش بۆیان ئیفتیتاح دەکات و دەستخۆشیان لێدەکات». ناوبراو چەند نهێنیەک دەدرکێنێت کەچۆن فیستیڤاڵێک دەکرێتەوەو ئاشکرایکرد، بۆکردنەوەی فیستیڤاڵێک شارەوانی ٦٠٠ هەزار بۆ سێ ملیۆن دینار وەردەگرێت، «شارەوانی ئەو خەمڵاندنە دەکات، ئەویش یەک مانگ دەتبەن و دەتھێنن، جاری واش ھەیە کتابەکەت ون دەبێت یان دەچێتە بەریدەوە، بۆ بەستنی کارەباش کارەباچیەکانی پارکی باخی گشتی سلێمانی ١٠٠دۆلار دەسەنن، ٤٠ دوکانیان بەملیۆنێک بۆ بەستووم، ئەو پارەی وەریدەگرن بۆ سودی باخەکەیە، بەڵام ھەر زیانێک بگەیەندرێت بەباخەکە سزاکەی زیندانیشی تێدەکەوێت». ئەو خانمە دەستڕەنگینە زیانێکی گەورەی ئەو فیستیڤاڵانە باسدەکات و دەڵێت، «لەھەولێر لەگەڵ خاتونێکدا بەشداریمانکرد بۆ سێ رۆژ ٥٠٠دۆلارماندا بۆ کاری دەستی، ھەبووە ٨٠٠دۆلاری داوە، یەک چێشتخانە بەشداریکردبوو بەنیو دەفتەر دۆلارو یەک قازانجیشی نەکردووەو ھەمووی کرد بەخێر. ئەو فیستیڤاڵەی بەشداریمانکرد مەسرور بارزانی کردبوویەوە لەپارکی شانەدەر». هاوڵاتی لەبەدواداچوونەکانیدا نرخی بەکرێدانی کۆشکی فیستیڤاڵەکانی بۆ دەرکەوتووە، کە کەپرێک بۆ پێشانگایەکی ئاسایی (ڤی.ئای.پی) بە ٢٥٠ ھەزارە، بۆ کارە دەستیەکانیش بە ١٥٠ بۆ ٢٠٠ ھەزار دینارە. هەروەها فیستیڤاڵەکانیش دوو جۆرە، فیستیڤاڵی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، فیستیڤاڵە ناوخۆییەکان کرێی کەپرەکانیان لەنێوان ٥٠دۆلار بۆ زیاتر لە نیو دەفتەردایە، فیستیڤاڵە نێودەوڵەتیەکانیش شەوی بەکرێگرتنی هوتێلێکی بەرپرسێک بەدەیان دەفتەر دۆلار بووە. خاوەن بیرۆکەی فیستیڤاڵەکان گلەیی لەوەدەکەن کەڕۆژێکیان بەسەرهێنراوە کەسێکی دیکە دەهێننە شوێنیان و دەیانکەن بەخاوەن بیرۆکەی فیستیڤاڵەکانیان، قەیسەر رەحمان، خاوەن بیرۆکەی فیستیڤاڵی هەنارو خۆراکی گیاییە لەهەڵەبجە، لەوبارەیەوە تایبەت بۆ هاوڵاتی قسەیکردووەو دەڵێت، «لەساڵی ٢٠١٢ لەتۆڕی رێکخراوەکان ھەستمکرد دوای ساڵێک کارکردن لەوێ حزب دەستیگرتووە بەسەریدا، چونکە ھەڵبژاردنەکانیان بەشێوەی حزبی بوون ھەر ساڵەو بۆ لایەنێک بوو بێ لایەنەکانیش مافیان دەخورا، دواتر ھاتینەدەرەوە لەو تۆرە». دەشڵێت: «ئێستا کشتوکاڵی ھەڵەبجە کەسێکیان دروستکردووە وەکو فکرەی فیستیڤاڵی ھەنار، منیش بەزیاتر لەسێ بەڵگە سەلماندووەمە کەخاوەن فکرەکە قەیسەر رەحمانە». سەبارەت بەچۆنیەتی بیرۆکەی فیستیڤاڵی هەنار، قەیسەر رەحمان ئاشکرایکرد، «لەکۆبونەوەیەکدا داوای فکرە دەکرا، پاشان یەک مانگ گەڕانمکرد کەھەڵەبجە بەچی دەوڵەمەندە؟ پاوەرپۆینتێکی ٢٢ سڵایدیم دروستکردو بیرۆکەکەم پێشنیارکرد، یەک ساڵ فیستیڤاڵەکەمان کرد ئەویش ساڵی ٢٠١٥ بوو، دواتر رێکخراوی (نوێی ئێمە) لەتۆڕی رێکخراوەکان دەرچوو، ئەنجام لەساڵی ٢٠٢١ درا بەکۆمپانیاکان، گەندەڵیەکی گەورە ھەیە لەوەی کەناھێڵن بزانرێت کۆمپانیاو داھاتەکە چەندەو کێیە؟». «بۆنه‌ی میللی و فیستیڤاڵ و كولتوری كۆمه‌ڵگایه‌ك له‌جیهاندا به‌پاره‌ نه‌فرۆشرا، به‌ڵام له‌هه‌ڵه‌بجه‌ فرۆشرا!»، خاوەن بیرۆکەی هەنار وادەڵێت. بەپێی سەرچاوەی زانیارییەکان، فیستیڤاڵی ھەنار ئەمساڵ نزیکەی ١٩ ملیۆنی بۆ تەرخانکراوە، بەڵام هیچ یەکێک لەکەپرەکان لەو گوژمەیە کۆشکی پێ دروستنەکراوە. حەسەن فەتاح، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری و هونەری لەپارێزگای دهۆک لەسەر دیاردەکە بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بۆ ئەوەکرد کەئەو فیستیڤاڵانەی ئەوان رێکیدەخەن نەیانداوە بەکۆمپانیا، بەڵکو وەکو حکومەت سازیدەکەن و بودجەی بۆ دابیندەکرێت، «یەک کەپریشمان بەکرێ نەداوەو نەشمانداوە بەکۆمپانیا، تەنانەت شوێنەکانیش، تەحەدا دەکەین ئەگەر کارێکی لەو جۆرەمان کردبێت». لەبارەی تێچوی فیستیڤاڵە ناوخۆیی و نێودەوڵەتیەکانیش، حەسەن فەتاح ئاشکرایکرد، «فیستیڤاڵی نێودەوڵەتی کە لەدهۆک کرا ٣٥ وڵات بەشداربوون، ھەشت رۆژ بەردەوام بوو، تێچووەکەی نزیکەی ٧٠٠ ملیۆن دینار بوو، بەڵام فیستیڤاڵی لۆکاڵی ١٥ ملیۆنە». بەگوێرەی داتایەکی نافەرمی کەهاوڵاتی لەبەدواداچونەکانیدا دەستیکەوتووە، لەهەرێمی کوردستان پێنج بۆ ١٠ کۆمپانیا فیستیڤاڵە جۆراوجۆرەکان بەڕێوەدەبات، کە تیایدا کۆمپانیای عێراقیش بوونی هەیە، بەڕێوەبردنی فیستیڤاڵەکان بەجۆرێکە کەچەند کۆمپانیایەک ناو تۆماردەکەن و دواتر بەتیروپشک دەردەچن و دەبن بەڕێکخەری فیستیڤاڵەکان. چەندین رێکخراو پێکهێنراون بۆ بەدواداچوونی ئەو گەندەڵییانەی لەفەرمانگەکانی حکومەت و چالاکییەکاندا دەکرێت، رێکخراوی هەڵوێستیش یەکێکە لەو رێکخراوانە لەهەڵەبجەو بەڕێوەبەری پڕۆژەکانیشی سەروەت محەمەدەو لەلێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتی دەڵێت، «بۆ فیستیڤاڵی ھەنار نزیکە ٤٥ ملیۆن داواکرابوو، حکومەت نەیتوانی دابینیبکات و نزیکەی ١٩ ملیۆنی دابینکرد، هەروەها لەفیستیڤاڵی ھەنار سێ کۆمپانیا تیروپشکی بۆ کراو یەکێکیان دەرچوو». لەسەر ئەوەی ئایا کۆمپانیاکان سەر بەلایەنێکی حزبین؟ نابراو نەیشاردەوەو ئاشکرایکرد، «بەدڵنیاییەوە وەهایە کەدەستی بۆ پرسێکی لەوشێوەیە بردووە، چونکە لەبازاڕی نیشتیمانیدا مامەڵە بەدینار دەکرێت، ھەر خاوەنکارێک چوبێتە ژێر باریەوە ھەم بەلاڕێدابردنی فیستیڤاڵ و کەیسەکەیەو ھەم بەکارھێنانی خاوەن کارەکەیە بەداخەوە، ئەگەر ھەرشتێک کرا بەدۆلار دەچێتە چوارچێوەی بەکارھێنانەوە». «سەبارەت بەوەی کەحکومەت نایەوێت پارەیەکی زۆر بۆ ئەم فیستیڤاڵانە خەرجبکات، دوو ھۆکار ھەیە، حکومەت نایەوێت خۆی بخاتە نێو گێژاوی پارەدان، دووەمیش ئەو کۆمپانیایانەی دەست بۆ ئەم جۆرە فیستیڤاڵانە دەبەن؛ کۆمپانیایەکن ھەم لەڕووی حزبی و ھەم حکومی دەستیان دەڕوات و دواجار دەبنەوە خاوەن کەیسەکە». سەروەت محەمەد وا دەڵێت. لەسەر فیستیڤاڵە نێودەوڵەتیەکانیش دەڵێت، «فیستیڤاڵی نێودەوڵەتی بەس مانەوەی کۆمەڵێک لەبەرپرسەکان لە١٥ بۆ ٢٠ دەفتەر زیاترە، نادادپەروەرییەکی زۆر بەڕووی فیستیڤاڵەکانەوە دەبینرێت». لەبارەی ئەوەی بۆچی حکومەت فیستیڤاڵەکان دەدات بەکۆمپانیاکان؟ هێمن خۆفیا، لێپرسراوی راگەیاندنی نوسینگەی سەرۆکی دەستەی گەشتوگوزاری هەرێم بۆ هاوڵاتی ئاشکرایکرد، «لەزۆربەی وڵاتانی پێشکەوتوو زۆربەی سێکتەرەکان لەلایەن کەرتی تایبەت بەڕێوەدەبرێت، ئەگەر بمانەوێت لەقۆناغێکی پێشکەوتوودابین دەبێت وابیربکەینەوە کەحکومەت و کەرتی تایبەت تەواوکاری یەکترین». دەشڵێت، «لەو ڤێستیڤاڵانەی پێشتر کراوە لەپارێزگاو ئیدارە سەربەخۆکان، لەلایەن کۆمپانیاکانی کەرتی تایبەت بەهەمامەنگی و چاودێری دەستەی گەشتوگوزار ئەنجامدراون، چەندین ئامانجی گرنگیان پێکاوە». «هەر کۆمپانیاو لایەن و کەسایەتییەک دەیەوێت فێستیڤاڵی بازاڕو چالاکی گەشتیاری ئەنجامبدات، وەک دەستەی گەشتوگوزار هەردەم هاوکارو هەماهەنگ دەبین»، هێمن خۆفیا وا دەڵێت. لێپرسراوی راگەیاندنی دەستەی گەشتوگوزار لەسەر کۆمپانیاکان زیاتری روونکردەوەو ئاماژەی بەوەشدا، هیچ کۆمپانیایەک دەستنیشاننەکراوە بۆئەوەی فێسیڤاڵێک بەڕێوەببات، «دەرگامان واڵایە بۆهەر کۆمپانیاو لایەنێک کە بییەوێت خزمەت بەبواری گەشتوگوزار بکات، ئەو پێشانگایانەی تائێستا کراون زۆربەیان لەلایەن کۆمپانیاکان ئەنجامدراوون». باسی لەوەشکرد، لەلایەن حکومەتەوە پارە بۆ کۆمپانیاکان خەرجنەکراوە، بەڵکو «کۆمپانیاکان دەستپێشخەربوون و تەواوی تێچوو داهاتی هەرچەند بووبێت بۆخۆیان بووەو نەگەڕاوەتەوە بۆ گەشتوگوزار». لای خۆشیەوە، ھیوا عەلی، وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو بۆ هاوڵاتی دەڵێت، «هەوڵدەدەم هاوکاریت بکەم، بەدواداچوونێکە منیش دەبێت کاری لەسەر بکەم، رەنگە هەموو شت لای من نەبێت». هاوڵاتی پاش ناردنی نامە لەسەر ئاراستەی بابەتەکەمان و چەندینجار پەیوەندیکردن بەڕێکخەری فیستیڤاڵی پێشانگای کتێب لەسلێمانی، کەکۆمپانیای (اتڵس اصیل)ە، بەڵام ناوبراو وەڵامی پەیوەندیەکەو نامەکەی نەدایەوە.

عەمار عەزیز   كتێبخانەكانی سنوری پارێزگای دهۆك لەلیواری مەرگدان،ئەوەش بەهۆی پشتگۆیخستنی لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە، كێشەی  ستاف و  شوێن دیارترین كێشەن كەدەیان ساڵە رووبەڕووی كتێبخانەكانی پارێزگای دهۆك بووەتەوە، هیچ ئاسۆیەكیش بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان دیارنیە، ئەمە لەكاتێكدایە تەنها لەساڵی 2023دا لەسنوری پارێزگای دهۆك 900 پرۆژەی جۆراوجۆر جێبەجێ‌کراون . كتێبخانەی ئاكرێ‌ لەساڵی 1963 دروستكراوە یەكێكە لەكۆنترین كتێبخانە لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆك كەشوێنی دانانی كتێب نەماوە، هاوكات كتێبخانەی ئامێدیش بەهەمانشێوە بەبێ‌ پاسەوانە، هەروەها كتێبخانەكانی مانگێش و بامەرنێ‌ بەهۆی نەبوونی شوێن و ستاف ناوەكانیان تەنیا لەسەر كاغەزە . عەبدولقەهار ئەحمەد، بەڕێوەبەری كتێبخانەی قەزای ئاكرێ‌ بەهاوڵاتی وت « بینای كتێبخانەكە زۆرخراپە و بەشی زۆری كتێبەكان تێكچوون ئەوەش بەهۆی نەبوونی شوێنی گونجاو، نزیكەی 25 هەزار كتێبمان هەیە، دەستمانكردووە بەجەردی ساڵانەو بەپێی تایبەتمەندی و زمانە جیاوازەكانی جیاكاری بۆ دەكەین، بەشی زۆری كتێبەكان مێژوویەكی زۆر كۆنیان هەیە». عەبدولقەهار ئەحمەد دەشڵێت « بەفەرمی داوامان لەلایەنی پەیوەندیدار كردووە بیانەیەكی تازەمان بۆ دروست بكەن تا لەم كێشەیە رزگاربین، ئەگەر بینایەكی تازەمان بۆدروستكرا ئەوا ئەوكات دەتوانین هەموو كتێبەكانمان لەشوێنی باش دابنێن و رێكوپێكتر دەبێت، هاوكات خوێندنكاران و كەسانی گشتی سەردانمان دەكەن».  هەرچی كتێبخانە تاقانەكەی ئامێدییە زیاتر لەساڵێكە بەبێ‌ پاسەوان ماوەتەوە، هاوكات بیناكەش هی شارەوانییەو چەند جارێك داوایانكردووە بیناكە خاڵی بكەن بۆ شارەوانی . سەلمان زۆبێر، بەڕێوەبەری كتێبخانەی ئامێدی بەهاوڵاتی وت: كتێبخانەی ئامێدی دوو پاسەوانی هەبوو بەڵام لەماوەی ساڵانی 2021 و 2022 هەردووكیان خانەنشین بوون، تائێستا هیچ كەسێك لەشوێنیان دانەنراوە، كێشەی گەورەتر لەمە ئەو بینایەی كەئێستا دەوامی تێدا دەكەین هی شارەوانییە ئێمە وەكو میوانین، بەفەرمی داوایان لەئێمە كردووە شوێنەكە خاڵی بكەین نازانین چی بكەین، داوامانكردوە كێشەكەمان بۆ چارەسەر بكەن بەڵام تائێستا چارەسەرنەكراوە». كتێبخانە تاقانەكەی ئامێدی لەساڵی 1989وە كراوەتەوە، 12 هەزار و 200 ناونیشانی جۆراجۆری تێدایە، لەئێستادا مانگانە تەنها 75 هەزار دینار بۆ كتێبخانەكە خەرجدەكرێت ئەوەش بەشی هیچ ناكات. مەسعود خالد حەسەن، بەڕێوەبەری كتێبخانە گشتییەکان لەپارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی وت: لەپارێزگای دهۆك هەشت كتێبخانەمان هەیە كەئەوانیش دهۆك ، زاخۆ، ئاكرێ‌، ئامێدی، شێخان، سێمێل، مانگێش و بامەڕنێ‌، بەڵام هەریەك لەكتێبخانەی مانگێش و بامەرنێ‌ بەهۆی نەبوونی شوێن و ستافی كارو كەلوپەل كارا نین و ناوەكانیان تەنیا لەسەر كاغەزە،حكومەتی هەرێم بۆ كتێبخانەكانی كارا بەتایبەت ئەوانەی پێش 2014 دامەزراون ، پێشینەی مانگانەی بۆ خەرج دەكردن ، بەڵام بۆ كتێبخانەكانی سێمێل مانگێش و بامەرنێ‌ پێشینەیان خەرج نەكردووە چونكە ستافیان نیە». هەرێمی كوردستان بەگشتی 92 كتێبخانەی گشتی سەر بەوەزارەتی رۆشنبیری و لاوان هەن ، 30 یان دەكەونە سنوری پارێزگای هەولێرو ئیدارەی سەربەخۆی سۆران ، 26یان لەسلێمانی و هەشتیان لەپارێزگای دهۆك و ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ، شەشیان لەپارێزگای هەڵەبجە، 12 لەئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین  و 10 لەئیدارەی سەربەخۆی گەرمیانن. لەپارێزگای دهۆك ساڵی 2022، 502 ژمارەی سپاردن درابوون بەنووسەران و ساڵی 2023 ژمارەی سپاردن گەیشتووەتە 556، لەم ژمارەیە 299 كتێب دوای چاپكردنیان بۆ كتێبخانەی بەدرخان لەدهۆك نێردراون، لەساڵی 2022 ئەوانەی سەردانی كتێبخانەی بەدرخانیان لەسەنتەری دهۆك كردووە حەوت هەزار و 722 كەس بوون، لەساڵی 2023 ژمارەیان گەیشتووەتە 14 هەزار و 193 كەس.  «بەدواداچوونمان بۆ كێشەكانی كتێبخانەی ئاكرێ‌ و ئامێدی كردووە، بەڵام بەداخەوە بەهۆی دۆخی خرابی ئابووری هەرێمی كوردستان كێشەكان هەروەكو خۆیان ماونەتەوەو چارەسەرنەكراون، لەناوەڕاستی ساڵی 2023و لەسەر داواكاری پارێزگاری دهۆك پلانی ستراتیجیمان بۆ دروستكردنی بینای تازە لەهەموو قەزاو ناحیەکان رادەستی پارێزگاری دهۆك كرد تاوەكو لەماوەی سێ‌ ساڵدا بەشێك لەبیناكان دروستبكرێن « مەسعود خالد وای وت.

شەنای فاتیح لەسەر داواکاری ژووری بازرگانی هەولێر داوای بایکۆتکردنی کاڵای ئێرانی لەلایەن هاووڵاتیانی کوردستانەوە دەکرێت، ئەمەش وەک کاردانەوەیەک بۆ موشەکبارانکردنی شاری هەولێرو گیانلەدەستدانی (پێشڕەو دزەیی) سەرمایەداری ناوداری شارەکە. شەوی ١٥ لەسەر ١٦ی کانوونی دووەم، لەلایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە بە ١٠ موشەک چەند ناوچەیەکی جیاوازی هەولێر بۆردوومان کران، لەو ژمارەیەش سیانیان بەر ماڵی سەرمایەدارێکی هەولێر کەوت و خۆی و منداڵێکی تەمەن یەک ساڵی و هاوڕێیەکی و کارگوزارێکی ماڵەکە گیانیان لەدەستدا، پاش ئەم رووداوە وەک کاردانەوەیەک ژووری بازرگانی هەولێر داوای بایکۆتکردنی کاڵای ئێرانی لەهاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان کرد، بەڵام ژووری بازرگانی سلێمانی بڕیاری بایکۆتکردنی کاڵای ئێرانی بە ناتەندروست ناودەبات.   عەبدولواحید تەها، بەڕێوبەری راگەیاندنی ژووری بازرگانی و پیشەسازی هەولێر لەدیمانەیەکی تەلەڤزیۆنیدا رایگەیاند: قەبارەی ئاڵووگۆڕی بازرگانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێراندا نزیکەی نۆ ملیارە، دەتوانین بڵێین ساڵانە دوو ملیارو ٥٠٠ ملیۆن دۆلار ئاڵوگۆڕی بازرگانی هەیە. وتیشی:ئەم بایکۆتە بۆ هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێرانیش کاریگەری دەبێت، لەبازاڕەکانی هەرێمدا بۆشاییەک دروستدەبێت لەکەمبوونەوەی ئەو پێداویستیانەی کەخەڵکی پێویستیانە، پێداویستییەکانیش زیاتر کەرەستەی خۆراکی و بیناسازی و کەرەستەی خاوە بۆ ژمارەیەک کارگەو پڕۆژە لەهەرێمی کوردستاندا. هاوڵاتی چەندین جار پەیوەندی بەوەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی هەرێمی کوردستان و ژووری بازرگانی هەولێرەوە کرد بۆ وەرگرتنی زانیاری زیاتر لەو بارەیەوە، بەڵام هیچ کامێکیان وەڵامیان نەدایەوە. نەوزاد غەفور، سەرۆکی ژووری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی لەچاوپێکەوتنێکدا رایگەیاند: بڕیاری بایکۆتکردنی کاڵای ئێرانی پەیوەندی نییە بەژوورە بازرگانییەکانەوە، بەڵکو ئەمە بڕیارێکە دەبێت حکومەت بەڕاوێژ لەگەڵ ژوورە  بازرگانییەکان پاش هەڵسەنگاندنەکان بیدات، بەڵام هاووڵاتی خۆی دەتوانێت بڕیاری بایکۆتکردن بدات، کەکاڵاکەی نەکڕی لەناو بازاڕ دەمێنێتەوەو ئەوکات بازرگانەکەش هاوردەی ناکات. وتیشی:  بەدیلی وڵاتانی سعودیەو تورکیا باش نین و کاڵاکان پێنج هێندە لەسەر هاووڵاتیان دەکەون، بۆ نموونە ئەگەر کیلۆیەک تەماتەی ئێران لەسەر هاووڵاتی ٥٠٠-١٠٠٠ دیناری عێراقی بکەوێت، لەسعودیە یان تورکیاوە بێت نزیکەی ٣٠٠٠-٥٠٠٠ هەزار دەکەوێت چونکە کرێی گواستنەوە و کاڵاکەش لەو وڵاتانە گرانترن، هەربۆیە بڕیاری بایکۆتکردن ئاسان نییە، چونکە لەم سنوورە بایکۆتکردن ببێتە بڕیار، نزیکەی ٤٠ هەزار کەس لەخاڵە سنوورییەکانی  پارێزگای سلێمانی هەلی کار لەدەست دەدەن. بایکۆت بریتییە لەخۆگرتنەوە یان بەکارنەهێنانی کاڵای وڵاتێکی دیاریکراو بەمەبەستی ئابوری یان سیاسی یان کۆمەڵایەتی یان ئاینی. ئابووریناسێک: «ئەگەر بایکۆتکردن نەبێتە بڕیارو باج و گومرگ لەسەر کاڵای ئەو وڵاتە زیاد نەکرێت، تەنها نمایشی راگەیاندنەو هیچی تر». د.ماردین مەعسوم، ئابووریناس و مامۆستای زانکۆی سلێمانی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: ئەو کاڵایانەی دێنە هەرێمی کوردستانەوە جۆراوجۆرن، بەڵام ئەو کاڵایانەی کەتورکین رێژەکەیان زیاترە لەکاڵای ئێرانی، ئەگەر بەپێی داتاکان کاڵای تورکی لەساڵی ٢٠٢٣ تامانگی ئاب بەبەهای نزیکەی ١٢ ملیار دۆلار بووە، بەڵام ئەوانەی لەئێرانەوە هاتوون نزیکەی شەش ملیار دینار بووە. وتیشی: ئەو کاڵایانەی لەئێرانەوە دێن رۆژانەین و زۆر بەکاردەهێندرێن  گرنگترینیان خۆراکە، بەڵام ئەو کاڵایانەی لەتورکیاوە دێن فرەچەشنن و بەشێکیان بریتین لەبەروبوومی خۆراکی، زیاتر ٢٠%ی ئەو کاڵایانەی لەتورکیاوە دێنە هەرێمی کوردستانەوە جلوبەرگ و مۆبیلیاتن، بۆ سەرچاوە خۆراکییەکان خەڵک زیاتر پێویستی بەکاڵای ئێرانییە، ئەگەربێتو بەراوردی نرخی کاڵای ئێرانی و تورکی بکەین، نرخی کاڵای تورکی گرانترە، بۆیە خواستی خۆراکی لەسەر کاڵای ئێرانی زۆرە. «ژووری بازرگانی هەولێرو دهۆک داوایان کردووە کاڵای ئێرانی بایکۆت بکرێت و داواکارییەو نەکراوە بەبڕیار، زیاتر بۆ راگەیاندنەکانەو نەچووەتە بواری جێبەجێکردنەوە، ئەگەر خەڵک بایکۆت بکات دەگەڕێتەوە بۆ ئاستی رۆشنبیری تاکەکان، ئەگەریش ژوورە بازرگانەکان لەڕێی داواکارییەوە داوای بکەن، نەکریت بەبڕیاری فەرمی و باج و گومرگی لەسەر زیاد نەکرێت کەواتە بایکۆتکردنەکە تەنها نمایشی راگەیاندنەو هیچی تر.» ماردین مەعسوم وای وت. ئەو ئابووریناسە ئەوەشی خستەڕوو کە ئەم بۆچوونە سیاسیانەیە، تەنانەت لەبایکۆتکردنەکەشدا رەنگیداوەتەوە وەک چۆن دوو دەسەڵاتی حزبیمان هەیە بایکۆتەکەش حزبییە،  کاتێک کەکۆمەڵکوژی عەفرین چەندین جار بۆردومانکردنی باشووری کوردستان لەلایەن تورکیاوە، ئایا ژووری بازرگانی هەولێرو دهۆک و سلێمانی داوایان کردووە بایکۆتی کاڵای تورکی بکرێت؟ یان خەڵک خۆی بایکۆتیان کردووە؟ بۆیە هەر شوێنەو ئینتیمای بۆ شوێنێک هەیە لەسلێمانی ئینتیماکە بۆ ئێران زیاترەو لەهەولێر ئینتیماکە بۆ تورکیا زیاترە.  سەبارەت بەهەرێمی کوردستان ماردین مەعسوم وتی: بایکۆتی رەها لەم قۆناغەدا بەتەواوی زیان بەهەرێمی کوردستان دەگەیەنێت، چونکە بەرهەمی ناوخۆمان هێندە زۆر نییە تابتوانین پێداویستییەکانمان لەجلوبەرگ و خۆراک و شمەک و خزمەتگوزاری پڕبکەینەوە، بۆیە ناچار لەوڵاتانی دراوسێوە دەیهێنین، ناشتوانین لەوڵاتانی دوورترەوە بیهێنین چونکە تێچووەکەی زیاتردەبێت، واتە: بەدیلی کاڵای تورکی و ئێرانی هەیە، بەڵام بەو نرخەو بەئاسانی دەست هاووڵاتیان ناکەوێت. سەبارەت بەچارەسەرەکان ئەو مامۆستایەی زانکۆ ئاماژەی بۆ ئەوەکرد کەهەرێمی کوردستان دەتوانێت بایکۆتی کاڵای ئێرانی یان تورکی بکات، بەڵام پێویستی بەپڕۆسەیەکی درێژخایەنە پێویستە بەروبوومی ناوخۆ زیاتربکرێت و هانی کارگە بچووک و گەورەکان بدرێت بۆ دروستکردنی بەروبوومی ناوخۆ، واتە: یەکەم: بەروبوونی ناوخۆ زیادبکرێت، دووەم: پیشەسازیەکان بەهێزبکرێن، سێیەم: ئەو کاڵایانەی لەئێران و تورکیاوە هاوردە دەکرێن لەکوردستاندا بەرهەم بهێندرێن. هەرێمی کوردستان خاوەنی شەش دەروازەی سنووری سەرەکییە لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران، ئەوانیش دەروازەی سنووری حاجی ئۆمەران لەپارێزگای هەولێر، دەروازەی سنووری باشماخ- پەروێزخان- کێلێ لەپارێزگای سلێمانی، دەروازەی سنووری پشتەو شۆشمێ لەپارێزگای هەڵەبجە کەڕۆژانە کەلوپەل و پێداویستی هاووڵاتیانی لێوە هاوردەی هەرێمی کوردستان دەکرێت.

هاوڵاتی رۆژی  ٢٤ی کانوونی دووهەم ئیبراهیم رەئیسی سەرۆککۆماری ئێران بەرەو تورکیا بەڕێکەوت و سەردانی تورکیای کردو لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیاو ژمارەیەک لەبەرپرسانی تورکیا کۆبووەوە. ئیبراهیم رەئیسی سەرۆککۆماری ئێران پێش سەفەرەکەی بۆ تورکیا، لەفڕۆکەخانەی مێهرئابادی تاران بەمیدیاکانی راگەیاند:» ئەم سەفەرە لەسەر داوای سەرۆککۆماری تورکیاو بۆ پێکهێنانی لیژنەیەکی باڵای هاوبەشی دوو وڵات و هەروەها گفتوگۆکردن بۆ پەرەپێدان بەپەیوەندییە دوولایەنەکانیان و پرسە ئابوورییەکان، رێکخراوە. رەئیسی لەبەشێک لەقسەکانیدا وتی: پرسی گرنگی ناوچەکە کەموسڵمانەکان و مرۆڤە بەئاگاکانی لەهەموو دونیا نیگەران کردووە، پرسی فەلەستینەو ئێران و تورکیا وەک یەک بیردەکەنەوە لەسەر پشتیوانیکردن لەفەلەستین و بەرگرییەکەیان. هەوڵدراوە بەوەی بۆمبارانەکان رابگیردرێت، بەڵام بەهۆی پشتیوانییەکانی ئەمریکاو رۆژئاوا لەڕژێمی زایۆنیستی، بەردەوام دەبینین کەژن و مناڵی فەلەستین دەبن بەقوربانی. رەئیسی هەروەها وتی:» بەستینەکان بۆ پەیوەندی ئێران و تورکیا لەبارەو وەک دوو وڵاتی دراوسێ، هەوڵدەدەین پەیوەندیمان لەگەڵ تورکیا وەک وڵاتێکی ئیسلامی دراوسێ هەبێت و پەرە بەپەیوەندییەکانمان دەدەین. سەرۆككۆماری ئێران و توركیا لەئەنكەرە كۆبوونەوەوەو رێككەوتنێكی 10 خاڵیان لەبوارە جیاوازەكانی پەرەپێدانی پەیوەندی ئابوری و بازرگانی و پیشەسازی و رۆشنبیری  واژۆ كرد. ئیبراهیم رەئیسی سەرۆك كۆماری ئیسلامی ئێران دوابەدوای سەردانەكەی بۆ توركیا لەمیانەی كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا، بەبێ ئەوەی بچێتە ناو وردەكاری بڕیارەكانیان رایگەیاند «هەردوو وڵات چەند بڕیارێكی گرنگیان لەبارەی رووبەڕووبونەوەی تیرۆریزمداوە».   ئامانجی سەفەرەکە کۆماری ئیسلامی لەناوخۆی وڵات تووشی کێشەی قووڵی ئابوورییەو لەهەمانکاتدا ناڕەزایەتییەکان لەناوخۆی ئەو وڵاتە کەم و زۆر بوونی هەیە. مانگرتنی مامۆستایان، کرێکاران و خانەنشینکراوەکان رۆژ لەگەڵ رۆژ لەپەرەسەندندایە. بەهای تمەن بەرامبەر بەدراوەکانی تر رۆژ لەگەڵ رۆژ لەدابەزینە. هەربۆیە کۆماری ئیسلامی بۆ کەمکردنەوەی قورسایی ئەم دۆخە ئامادەبوو لەگەڵ تورکیا لەسەر مێز دابنیشێت. ئەمە جگە لەوەی هەردوو وڵات سەرەڕای کێشەکانیان لەگەڵ یەکتر هەرکات باسی پرسی کورد هاتووە، هاوپەیمان و کۆک بوون. هەر لەپەیمانی سەعدئابادەوە لەساڵی ١٩٣٧ تائێستاکە تورکیاو ئێران ئەوەیان خستۆتەڕوو سەرەڕای هەموو ناکۆکییەکانیان یەکجۆر روانینیان هەیە بۆ پرسی کوردو هەردوو وڵات کوردو بزووتنەوەکەی بەتیرۆریست ناودەبەن. بەڵام لەم دیدارەدا پرسی سەرەکی بۆ لایەنی ئێرانی وەک چۆن ئیبراهیم رەئیسی پێش سەفەرەکەی باسیکردبوو، پرسی ئابووری بوو. هەر لەم بوارەدا بەپێی وتەی «حوجەتوڵڵا عەبدولمەلەکی» سکرتێری ئەنجومەنی باڵای ناوچە ئازادەکانی ئێران، تاران پێشنیاری سەرمایەگوزاری ٢٠ میلیار یۆرۆی ئامادە کردووە بیخاتە بەردەم تورکیا. بەڵام میدیا تورکییەکان پرسێکی تریان زەق کردووەتەوە. بەپێی وتەی میدیا تورکییەکان وەستانەوە بەرامبەر بەکوردو بزووتنەوەی کوردستان پرسی سەرەکی باسەکەیان بووەو میدیا تورکییەکان باسکردن لەپرسی کوردیان وەک پرسی تیرۆریزم ناوبردووە. تورکیا لەچەندمانگی رابردوودا بەردەوام بووە لەهێرشکردن بۆ سەر بنکەو بارەگاکانی پ.ک.ک لەباشووری کوردستان، بەڵام جگە لەوەی نەیانتوانیوە بەوتەی خۆیان پ.ک.ک لەناوببەن، چەندجار لەلایەن گەریلاوە هێرش کراوەتەسەریان و لەنزیک بەدوو مانگی رابردوودا دەیان سەربازیان لەباشووری کوردستان بەدەستی گەریلا کوژراون. ئەمەش ناڕەزایەتی زۆری لەناوخۆی تورکیا لێکەوتووەتەوە. تورکیا بۆ ئەم مەبەستە دەستەودامانی وڵاتانی ناوچەکە لەوانە ئێران بووە بەوەی بەهاوکاری ئێران بتوانێت دژی پ.ک.ک بوەستێتەوە. ئێرانیش بەهەمانشێوە پرسی کورد وەک پرسێکی تیرۆریستی دەبینێت. لایەنی ئێرانی لەقسەکانیاندا جەخت لەسەر ئەم کێشە هاوبەشەی دوو وڵات دەکەنەوە، بەڵام لایان وایە پەیوەندی دوو وڵات بەرفراوانتر لەم بابەتەیە. ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئیران، مانگی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣  لەپەیوەند لەگەڵ هاوکاری ئێران و تورکیادا وتی :» پەیوەندی نێوان ئێران و تورکیا بەتەواوەتی روون و ئاشکرایە. دوو وڵات لەبواری جیاوازدا پەیوەندی نزیکیان هەیەو هەوڵدەدەین ئەم پەیوەندییە پەرە پێبدەین». دوو وڵاتی تورکیاو ئێران سەرەڕای ئەوەی کەپەیوەندی باشیان هەیە لەگەڵ یەکتر، کۆمەڵێک کێشەش لەنێوانیاندا هەیە کەچارەسەر نەکراوە. ئەو راگەیاندنەی کەدوای ئەم دیدارە بڵاوکرایەوە دەرخەری کەڵەکەبوونی ئەم رسانەیە. هەروەها یادداشتێکی حسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران، لەدەماودەمی سەفەرەکەدا لەڕۆژنامەی « میللیەت»ی تورکیا چاپ بوو کەدەرخەری ئەو کێشانەیە کەپێویستە چارەسەربکرێن. وەزیری دەرەوەی ئێران ئاماژەی بەژمارەیەکی زۆر لەو کێشانە کرد کە لەنێوان دوو وڵاتدا بوونی هەیەو پێویستە بڕیاری لەسەربدرێت. ئەو پرسانە هەموو بوارەکان دەگرێتەوە، هەر لەباری کەلتووری و سنووری و سەربازییەوە بگرە تا دەگاتە پرسی ئابووری. وەزیری دەرەوەی ئێران باسی لەپێویستی پەرەپێدانی پەیوەندی ئابووری و بازرگانی نێوان دوو وڵات کردووەو جەختی کردبووەوە لەسەر ئەوەی کۆماری ئیسلامی لەئێستادا یەکێکە لەسەرەکیترین دابینەکەرانی غازی سروشتی تورکیاو هێڵی بۆری غازی نێوان دوو وڵات لەساڵی ٢٠٠١ەوە یەکێکە لەڕەمزە گرنگەکانی هاوکاری بەردەوامی ئابووری نێوان دوو وڵات. بەڵام بەوردبوونەوە لەئاستی هەناردەکردنی غازی ئێران بۆ تۆرکیا، ئەوە دەکەوێتە روو، ئەوەی ئێران بەگرنگی دەزانێت بەلای تورکیاوە وەک ساڵانی زووتر گرنگ نەماوەو فرۆشتنی گازی ئیران بۆ تورکیا لەساڵی رابردوودا ٥٠ لەسەد کەمی کردووە. هەر ئەم جیاوازی ژمارەو وتانە، بەشێک لەکێشەکانی نێوان دوو وڵات دەخاتەڕوو.   سەرەنجام سەفەرەکە کرا تورکیاو ئێران وەک دوو وڵاتی دراوسێ کۆمەڵێک بەرژەوەندی هاوبەشیان هەیەو کۆمەڵێک پرسی هاوبەش هەیە کەکۆیان دەکاتەوە. لەساڵی رابردوودا چەندجار لەمیدیاکانی دوو وڵات باس لەوەکرا کە رەجەب تەیب ئەردۆغان بانگهێشتی ئیبراهیم رەئیسی کردووە سەردانی تورکیا بکات. بەڵام ئەو سەفەرە هیچکات رووینەدا. دوایین جار کەسەفەری بەرنامە بۆداڕێژراوی رەئیسی بۆ تورکیا هەڵوەشایەوە، رۆژی ٤ی کانوونی یەکەم بوو، کە بەهۆی تەقینەوەکانی کرمان کەزیاتر لە ٩٠ کەس تێیدا کوژراو زیاتر لە ٢٠٠ کەس برینداربوون، سەفەرەکە هەڵوەشایەوە. بەڵام بۆ جارەکانی تر نەزانراوە هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی سەفەری رەئیسی بۆ تورکیا چی بووە. ئەمیر عەبدوڵڵاهیان وەزیری دەرەوەی ئێران لەوەڵامی پرسیارێکدا دەربارەی هەڵوەشاندنەوەی سەفەری رەئیسی بۆ تورکیا لەمانگی تشرینی دووهەم وتبووی، هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی ئەو سەفەرەی رەئیسی بۆ تورکیا ئەوە بووە کەوەزیری دەرەوەی دوو وڵات لەو کاتەدا لەئەمریکا بوون. بەڵام ئەم وتەیەی ئەمیر عەبدوڵڵاهیان وەڵامێکی گونجاو نەبووە بەلای شارەزایانی سیاسەتی نێونەتەوەییەوە. لەبەرئەوەی لەوکاتەدا وەزیری دەرەوەی تورکیا بەدرێژایی ئەو هەفتەیەی بەرنامەی سەفەرەکەی رەئیسی بۆ چنرابوو لەدەرەوەی تورکیا بوو، لەبەرئەوەی دەیانتوانی سەفەرەکە لەکاتێکی تردا دابنێن. هەربۆیە شارەزایانی بواری سیاسەتی نێونەتەوەیی و بەتایبەت سیاسەتی دوو وڵاتی تورکیا و ئێران بۆچوونی جیاوازیان هەبوو لەسەر ئەوەی کە بۆچی ئەو سەفەرەی رەئیسی لەو سەردەمەدا نەکراوە. لایەنە ئێرانییەکان لایان وابوو سەفەری رەئیسی بۆ تورکیا هەڵوەشاوەتەوە لەبەرئەوەی تورکیا پەیوەندی بازرگانی هەیە لەگەڵ ئیسرائیل. ئەمەش پێچەوانەی داواکاری خامنەیی رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی بوو کەداوای لەوڵاتانی ئیسلامی کردبوو پەیوەندی بازرگانی خۆیان لەگەڵ ئیسرائیل بپچڕێنن. بەڵام میدیا تورکییەکان جۆرێکی تر بۆ بابەتەکەیان دەڕوانی. ئەوان لەسەر ئەو باوەڕە بوون هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی سەفەری رەئیسی لەو کاتەدا بۆ تورکیا بۆ جیاوازی روانینی دوو وڵات دەگەڕێتەوە لەسەر چۆنیەتی وەستانەوە دژی تیرۆریزم لەناوچەکە. میدیا تورکییەکان لەسەر ئەو باوەڕە بوون ئێران لەم بارەوە وەڵامی داواکارییەکانی تورکیا ناداتەوە. بێگومان مەبەستی میدیا تورکییەکان لەوشەی تیرۆریزم، کوردو پرسی کوردە لەباکوورو رۆژئاوای کوردستان. تورکیا بەتایبەت هەوڵدەدات لەڕۆژئاوای کوردستان ئێران بکات بەهاوهەڵوێستی خۆی و بەهۆی پەیوەندی نزیکی ئێران و ئەسەد، هەوڵبدات دەسەڵاتی ئەسەد ناچاربکات و هانی بدات دژ بەڕۆژئاوای کوردستان بوەستێتەوەو هێرشی سەربازی بکاتە سەر رۆژئاوا. لە ئێستادا تورکیا هەموو هەوڵی خۆی ئەدات ئەزموونی رۆژئاوا لەبار ببات و لەهەمانکاتدا بەردەوامە لەهێرشکردنە سەر پ.ک.ک لەباشووری کوردستان.   کێ بوو مەبەستی فاڵەکەی رەئیسی؟ ئیبراهیم رەئیسی سەرۆککۆماری ئێران لەبەشێک لەسەفەرەکەی خۆیدا لەدیوانێکی کۆنی حافز فاڵێکی گرتەوەو دێڕێک لەشیعرێکی حافزی خوێندەوە. زۆر کەس لایان وایە خوێندنەوەی ئەو شیعرەو ئاماژەکانی دوو وڵات دەرخەری کێشەو جیاوازییەکانی نێوان دوو وڵاتە. لەو دێڕە شیعرەی حافزدا کە رەئیسی خوێندییەوە ئەمە نووسراوە :» خوش باش کە ظالم نبرد راە بە منزل» واتە « گەشبین بە زاڵم بە مەنزڵ ناگات». ئەردۆغان بەئاماژەی قامکی ئیبراهیم رەئیسی کرد وەک بەردەنگی ئەو دێڕە شیعرە ناوبرد کە لەفاڵەکەدا دەرهاتبوو. بەڵام رەئیسی وای دەڕوانی مەبەستی ئەو لە «زاڵم» ئیسرائیلە.   ئایا پرسی کورد دوو وڵات دەباتەوە سەر مێز؟ وڵاتانی داگیرکەری کوردستان لەهەر شتێکدا پێکەوە ناکۆک بووبێتن لەسەر پرسی کوردو وەستانەوە دژی ئەزموونی کورد لەهەر پارچەیەک هاودەنگ و کۆک بوون و هەن. دەربارەی ئەزموونی رۆژئاوای کوردستان رەنگە هەردوو وڵاتی ئێران و تورکیا لەئێستادا روانینی جیاوازیان هەبێت بەرامبەری، بەڵام سەرەنجام هەردوو وڵات سەقامگیری ئەو ناوچەیە و دروستبوونی هەرێمێکی ئارام و سەقامگیر لەبەرژەوەندی خۆیاندا نابینن. لەپەیوەند لەگەڵ باشووری کوردستانیش بەهەمانشێوە. بەشێکی گەورەی ئامانجی ئەم سەفەرە کە رەنگە کەمتریش هاتبێتە ناو میدیاوە لەوەی باسی کراوە باسکردنی پلان و بەرنامەکانیانە دژی هەر ئەزموونێکی کوردی. هیوا ئەحمەد لەڕاپۆرتێکدا لە ANFNEWS  لەپەیوەند لەگەڵ سەفەری رەئیسی بۆ تورکیا نووسیویەتی :» بەچالاكییەكانی گەریلاكان لەبەرەكانی شەڕو بەرخۆدان ئەردۆغان و حكومەتەكەی لەژێر زەخت و گوشاری زۆردایە، بۆیە لەلایەك پەنای بۆ رژێمی ئێران و دەوڵەتی ئێران بردووەو لەلایەك راستەوخۆ لەگەڵ ئیستخباراتی سوریا و گروپە چەتەكان لەناوچە رزگاركراوەكانی ژێر دەستی هەسەدە ئاژاوەگێڕی و فیتنە دەنێتەوە و لەلایەكی تر هەموو شتێكی توركیای خستووەتە گرەوو مەزادەوە لەگەڵ وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی لەپێناو دەستەبەركردنی پشتیوانی سیاسی، سەربازی، ئابوری بۆ لەناوبردنی گەلی كوردو بزوتنەوەی ئازادی كوردستان، وەك ئەوەی لەقبوڵكردنی وڵاتانی سویدو نەرویج بۆ چوونە نێو هاوپەیمانی ناتۆوە بینرا». هیوا ئەحمەد لای وایە ئامانجی سەرەکی بانگهێشتکردنی رەئیسی لەلایەن تورکیاوە ئەوەیە ئەردۆغان دەیەوێت بەو فێڵ و پێشنیارە، رژێمی ئێران رووبەڕووی بزوتنەوەی گشتی ئازادی گەلی كوردستان «پەكەكە»و گەلی كورد بكاتەوە. بێگومان ئەگەر رژێمی ئێران بكەوێتە داوی پیلانەكانی دەوڵەتی توركەوە ئەوا بەدەستی خۆی گیرۆدەی ئاگرەكە دەكات. رەئیسی لەبەشێک لەقسەکانیدا باسی لەوەکرد:» ئێران ئاسایش و ئەمنییەتی تورکیا بەئاسایش و ئەمنیەتی خۆی دەزانێت و نابێ بەهیچ شێوەیەک ئەم ئاسایشە بکەوێتە مەترسییەوە» ئەمەش بەو مانایە ئێران رازی بووە هاوکاری تورکیا بکات بۆ وەستانەوە دژی پ.ک.ک. بەڵام میدیا تورکییەکان بەگومانەوە لەقسەکانی رەئیسی دەڕوانن و ئەوان پ.ک.ک بەهاوپەیمانی ئێران دەزانن و لایان وایە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن. تورکیاو میدیاکانی تورکیا باس لەوە دەکەن هێزەکانی پ.ک.ک لەناوچەی سەوزو لەسلێمانی چالاکی بەردەوامیان هەیەو بەردەوام لەهاتووچۆدان. لەهەمانکاتدا لایان وایە ئێران لەم ناوچەیە دەستی دەڕوات. چاوەڕوانی ئەوەیان لەئێران بووەو هەیە هەموو رێگایەک بگرێتەبەر بەوە بەر بەچالاکییەکانی پ.ک.ک بگرێت لەم ناوچەیە.   پرسی فەلەستین رەئیسی پێش سەفەرەکەی جەختی لەوە کردەوە سەفەری بۆ تورکیا، سەفەرە بۆ وڵاتێکی دراوسێی موسوڵمان بۆ ئەوەی لەئێستادا هاودەنگ بین لەمەڕ پرسی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر غەززەو وەک خۆی دەڵێت، پشتیوانی لەخەڵکی فەلەستین. تورکیا زۆر جار لەمیدیاکانەوە هەڵوێست دەگرن دژی ئیسرائیل. بەڵام بەئێستاشەوە پەیوەندی بازرگانیان لەگەڵ ئیسرائیل هەیە. بەشێکی زۆری نەوتی ئیسرائیل لەڕێگای تورکیاوە دابین دەکرێت. تورکیا لایەنگری پێکهاتنی دەوڵەتی سەربەخۆی فەلەستینە هاوشان لەگەڵ ئەوەی کەئیسرائیل بوونی هەیە. بەڵام کۆماری ئیسلامی ئێران دروشمی نەمانی ئیسرائیلی هەیەو تەنها بە نەمانی ئیسرائیل رازییە.   پەرەپێدانی پەیوەندی بازرگانی ئیبراهیم رەئیسی پێش سەفەرەکەی باسی لەوە کرد ئامانجی سەرەکی ئەم سەفەرەی پرسی ئابوورییە. ئەو وتبووی :» ئامانجمان ئەوەیە پەیوەندی بازرگانی نێوان دوو وڵات بگەیەنینە ٣٠ میلیار دۆلار، کە بەهۆی تواناکانی دوو وڵاتەوە ئامانجێکە دەتوانین پێی بگەین». لەئەنقەرەو لەدانیشتنی هاوبەشی چالاکانی ئابووری دوو وڵاتیشدا وتی :» ئەم بڕیارە کەپەرە بەبازرگانی و پەیوەندی نێوان دوو وڵات بدەین لەبەڵگەنامەو رێککەوتننامەکانی ئەمڕۆی نێوان دوو وڵاتدا باسی لێوەکراوە». رەئیسی تەنانەت زیاتر لەمەشی باسکردو بەئەدەبیاتی سیاسی کۆماری ئیسلامی قسەکانی خۆی هێنایە باس و وتی :» پەیامی ئامادەیی بەرپرسانی دوو وڵات لەم  کۆبوونەوەیەدا دەرخەری ویستی ئێران و تورکیایە بۆ جێبەجێکردنی کاری جیهادی و هەنگاوی جیددی هەڵگرتن  بەمەبەستی چارەسەرکردنی لەمپەرەکانی بەردەم گەشەی هەمەلایەنەی پەیوەندییەکان بەتایبەت لەبواری ئابووری و بازرگانیدا». لەبەرامبەردا ئەردۆغانیش لەکۆبوونەوەیەکدا کە ٤٠٠ کەس لەبازرگان و چالاکانی ئابووری ئێران و تورکیا تێیدا ئامادە بوون وتی :» بەردەوام جەختمان لەسەر ئەوە کردووەتەوە کە دژی گەمارۆ یەک لایەنەکانین دژی ئێران. هیچکات پەیوەندی ئابووری و بازرگانی خۆمان لەگەڵ ئێران بەهۆکاری گەمارۆکان نەپچڕاندووەو لەمەو بەدواش بەردەوام دەبین. سوورین لەسەر ئەوەی ئاستی بازرگانی دوو وڵات بگەیەنینە ٣٠ میلیار دۆلار». تورکیاو ئێران هەوڵیان ئەوەیە پەیوەندی بازرگانی خۆیان لەساڵی ٢٠١٢ زیاتر پەرە پێبدەن. لەو ساڵەدا بازرگانی دوو وڵات گەیشتە ٢٢ ملیار دۆلار. بەڵام دواتر بەهۆی گەمارۆکانەوە ئاستی بازرگانی تورکیاو ئێران دابەزی بۆ کەمتر لە ١٥ ملیار دۆلار. هەردوو ولآت بیانووی ئەوەیان هەیە کەکرۆنا کاریگەری بووە لەسەر دابەزینی ئاستی بازرگانی دوو وڵات. بەڵام ئەم دابەزینە تەنها لەماوەی ئەو دوو ساڵەدا نەبووە.    

هاوڵاتی لەچاوپێکەوتنێکی تایبەت لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتیدا زاگرۆس هیوا وتەبێژی پەیوەندییەکانی کەجەکە دەڵێت، سەبارەت بەو دەنگۆیانەی ماوەیەک لەمەوبەر باسی هەڵگیرسانی جەنگ لەنێوان گەریلاکانی پەکەکەو پێشمەرگەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان بەیارمەتی تورکیا، ببووە باس و خواسی ناو سۆشیال میدیای کوردی و هەریەک لەلای خۆیەوە بەجۆرێ شیکارو راڤەی بابەتەکەیان دەکرد ،تورکیا ڕێ خۆشدەکات بۆ شەڕی نێوان گەریلا و پێشمەرگە و سەبارەت بەڕێکەوتنی ئەردۆغان و ئیبراهیم رەئیسی،  زاگرۆس هیوا پێی وایە  کاتێک ئەردۆغان لەگەڵ ئێران، سوریا یان عێراقدا کۆدەبێتەوە، هەوڵدەدات مسۆگەری ئەوە وەربگرێت کە لەم سێ وڵاتەدا هیچ هەنگاوێت کە رەنگە لەئێستا و داهاتوودا لەبەرژەوەندی کورددا بشکێتەوە هەڵنەگیرێت و وایان لێبکات کەئەوانیش رێک وەکو تورکیا دژە-کورد بن   هاوڵاتی: راستی رووداوەکانی ئەمدواییەی شەڕی پێسمەرگەو گەریلا چۆن هەڵدەسەنگێنن کە لەهەمان کاتدا ببووە باس و خواسی  گەرمی نێو سۆسیال میدیا؟ زاگرۆس هیوا: «چەند رۆژێک لەمەوپێش لەچاپەمەنی باشوری کوردستاندا بەڵگەیەک بڵاوکرایەوە کەتیایدا فەرمان بەهێزە چەکدارەکانی پەدەکە کرابوو لەهەر شوێنێک گەریلایان بینی بێدوودڵی تەقەیان لێبکەن و شەهیدیان بکەن. بێگومان ئەمە تەنیا فەرمانێکی سەربازی نییە، بۆچوون و هەڵوێست و سیاسەتێکی بەرنامەبۆداڕێژراوە لەلایەن دەوڵەتی داگیرکەری تورکیاو پەدەکەوە گەرچی پەدەکە نکۆڵی لەم بەڵگەیە کرد، بەڵام لەکردەوەدا راستییەکەی بۆ هەموو کەسێک ئاشکرابوو. دوو رۆژ پاش ئاشکرابوونی ئەم بەڵگەیە، چەکدارانی پەدەکە لەشوێنێک کە لەساڵی ١٩٨٢ەوە رێگەی هاتووچووی هەڤاڵانی ئێمەیە، شانبەشانی سەربازانی تورکیا لەگوندی سەرگەڵێ ئامێدی بۆسەیان داناو تەقەیان لەهەڤاڵان کرد. لەم بۆسەیەدا دوو هەڤاڵمان بریندار بوون،هاوکات چەکدارانی پەدەکە ئەحداسیاتی دوو سەیارەی ئێمەیان دا بەسوپای داگیرکەری تورک و لەئەنجامدا بوونە ئامانجی فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیاو لەناوچوون. ئەمە نموونەیەکی زۆر ئاشکرای هاوکاری پەدەکەو تورکیایە دژ بەگەریلا. بەگوێرەی وەزارەتی ناوخۆی سەر بە پەدەکە سوپای تورکیا بۆی هەیە بەدەیان کیلۆمەتر بێتە ناوەوەی هەرێمی کوردستان، بەسەدان دەبابەو تۆپ و سەیارەی سەربازی لەدەوروبەری ئامێدی جێگی بکات و ئەمە هیچ‌ مەترسییەک دروست ناکات، بەڵام گەریلا بۆی نییە بەرەنگاری ئەو داگیرکەرانە ببێتەوە. پەدەکە بۆ خۆی رێگا بۆ سوپای داگیرکەر دروستدەکات، ئیمکانیاتی لۆجیستیکییان بۆ دابین دەکات، حەرەسیاتیان دەگرێت، لەسەر شوێن و جوڵەی گەریلا زانیاری و ئیستخباراتیان پێدەدات، بریندارەکانیان تیمار دەکات و دەیانگوازێتەوە. لەهەمانکاتیشدا بۆسە بۆ گەریلای ئازادی کوردستان دادەنێت و هێرشیان دەکاتە سەرو شەهیدو برینداریان دەکات. ئەگەر پەدەکە هێزێکی کوردی بوایە پێویست بوو کارێکی پێچەوانەی ئەمەی کردبایە. بەڵام بەداخەوە بۆتە بەکرێگیراوی دەوڵەتی داگیرکەری تورکیاو ئەجێندای تورکیا پێویستی بەچی بێت ئەوە جێبەجێ دەکات. ئەم سیاسەتەی پەدەکە نەک تەنیا زەرەر لەبەرژەوەندی هەموو کورد دەدات، بەڵکو هەبوونی کوردو نیشتمانی کورد دەخاتە بەردەم مەترسییەکی زۆر جیددیەوەو بانگەوازیمان هەیە بۆ رای گشتی، رۆشنبیران، هونەرمەندان، نووسەران، کەسایەتییە کۆمەڵایەتیی و ئاینییەکان، رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و هەموو هێزو لایەنە سیاسییەکانی هەر چوار بەشی کوردستان کە لەدژی ئەم کردەوانەی پەدەکە هەڵوێست وەربگرن».   هاوڵاتی: خوێندنەوەی ئێوە چییە بۆ رێککەوتنی ئەمدواییەی نێوان ئێران و تورکیا؟ زاگرۆس هیوا: « تورکیا ئەوە باش دەزانێت کەئەگەر دەستوری عێراق لەسەر بنەمای داننان بەهەبوون و مافی دەستووری و دیموکراتی گەلی کورد جێبەجێ بکرێت عێراق دەبێتە پێشەنگی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لەهەموو بوارێکدا پێشدەکەوێت، هەربۆیە بەهاوکاری لەگەڵ پەدەکەدا هەوڵدەدات پێگەی کورد لەدەستوردا نەهێڵێت، کورد لەهەرێمە جێناکۆکەکاندا لەمافی خۆی بێبەش بکات و هەروەها باشوری کوردستان داگیربکات. تورکیا دەیەوێت عێراق و باشوری کوردستان رووی ئارامی و سەقامگیری بەخۆیانەوە نەبینن و هەمیشە و دایم موحتاجی تورکیا بن. بێ تورکیا نان و ئاویان پێ نەخورێت. ئێستا هەموو هەوڵدانی تورکیا ئەوەیە کەناکۆکی و شەڕو ئاژاوە لەنێوان کوردو عەرەب، کوردو تورکمان، کوردو دەوڵەتی عێراقدا دروستبکات. هەڕەشەکردنی تورکیا لەبەغدادو لەسلێمانی هەڕەشەیە لەدەستوورو لەباشور. ئەگەر عێراق بێت و خۆی رادەستی ئەم جۆرە خۆسەپاندنانەی تورکیا بکات، ئەوا سەد ساڵ بەرەو دواوە دەگەڕێتەوە و جارێکی دی کێشەیەک بەناو کێشەی کورد لەعێراقدا سەرهەڵدەدات و ئەمجارە دینامیکی زۆر جیاوازتر دێنە ناو کایەکەوە. تورکیا دەزانێت کە بەتەنیا هێزی خۆی تێر ناکات کەئەمە بەسەر بەغداددا بسەپێنێت، بۆیە پەنا دەباتەبەر ئێران تاکو کاریگەری خۆی لەسەر دەوڵەتی عێراق لەم پێناوەدا بەکاربهێنێت. ئەردۆغان وەکو ئامادەکارییەکی پێشوەختە بۆ سەردانەکەی رەئیسی بۆ ئەنکەرە سەرۆکی دەزگای تیرۆریستی میتی ناردە بەغدا. واتە، ئەردۆغان چاوپێکەوتنەکانی ئیبراهیم کالن و سەردانەکەی ئیبراهیم رەئیسی وەک یەک پاکێج دەگرێتە دەست. ئەگەر ئەم چاوپێکەوتنانە لەکۆنتێکستی دەنگۆیەکانی کشانەوەی ئەمریکا لەعێراق و سوریاو هەروەها کۆبوونەوەی چاوەڕوانکراوی ئاستانا لەنێوان ئێران و تورکیاو روسیادا بگرینەدەست، دەبینین کەتورکیا هەم لەئاستی نێودەوڵەتی و هەم لەئاستی هەرێمی ئامادەکارییەکی بەرفراوانی سیاسی و دیپلۆماسی و ئابووری بۆ هێرشێکی بەرفراوانی داگیرکاری سەربازی لەسەر باشورو رۆژئاوای کوردستان دەکات. زاتەن ئەردۆغان بەڕاشکاوانە ئەمەی هێنایەسەر زمان. بێگومان هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکانیش پلانی خۆیانیان بۆ هەرێمەکە هەیەو هەموو شتێک بەگوێرەی پلانی تورکیا ناڕوات، بەڵام وەکو کورد پێویستە گرەو لەسەر سیاسەتی هیچ کام لەم هێزانە نەکەین و بەتێکۆشان و بەگیانی یەکێتی نەتەوەیی بەرەنگاری ئەم هێرشانە ببینەوە. ئەردۆغان بەرلەوەی چاوی بەئیبراهیم رەئیسی بکەوێت، تاتوانی هەڕەشەی لەعێراق و گەلی باشور کردو پاشان سەرۆکی دەزگای سیخوڕی میتی ناردە بەغداد. ئەردۆغان کاریگەری ئێران لەسەر سیاسەتی عێراق دەزانێت و دەزانێت کەئەگەر بیەوێت هەنگاوێک دژ بەکورد لەعێراقدا هەڵبگیرێت، پێویستە هاوکاری ئێرانیشی لەپشت بێت. راستییەکی دی عێراقیش هەیە. عێراق تاکە دەوڵەتە لەڕۆژهەڵاتی ناویندا کەکێشەی کوردی لەبواری دەستوریدا چارەسەر کردووە. بەشێوەیەکی فەرمی دانی بەناسنامەو هەبوونی کورددا ناوەو مافەکانی لەدەستور جێگیرکراوە. ئەوەی ماوە کێشە دیموکراتی بوونە، هەم دیموکراتی بوونی عێراق و هەم دیموکراتیبوونی هەرێمی کوردستان. لەلای تورکیاوە ئەمە هەنگاوێکی زۆر مەترسیدارەو پێویستە ئەم مافە بۆ کورد نەمێنێت. هەربۆیە لەکردەوەدا دان بەدەستووری عێراقدا نانێت و وەک ئەوەی کە لەم دەستورەدا ناوی کوردو کوردستان نەهاتبێت هەڵسوکەوت دەکات. بۆ نموونە، ستاتۆی هەرێمی کوردستان، وەکو ناوو وەکو قەوارە لەدەستوردا چەسپاوەو هەموو دونیا ئیعترافی پێدەکات و تورکیاش لەعورفی دیپلۆماتیدا پێویستە بەباشور بڵێی هەرێمی کوردستان. بەڵام دەست لەعیناد هەڵناگرێت و هەر دەڵێت باکوری عێراق. واتە لەعێراقیش هەمان سیاسەتی دژە-کوردی خۆی پەیڕەو دەکات. ئەمە لەکاتێکدایە کەدەسەڵاتداری سەرەکی باکوری عیراق کە پەدەکەیە هاوکارو بەکرێگیراوی خودی تورکیایە.بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئامادە نییە بڵێ هەرێمی کوردستان». هەر لەدرێژەی قسەکانیدا بۆ هاوڵاتی وتەبێژی پەیوەندییەکانی کەجەکە وتی، « بەگوێرەی راگەیاندنە فەرمییەکانی هەردوولا فۆکسی ئەم کۆبوونەوەیە ل سەر بابەتە ئابوورییەکان بووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەسەر زۆر بابەتی سیاسی سەبارەت بەهەرێمی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەت کوردستانیش هەڵوێستیان دەربڕیوە. ئەوە شتێکی روون و ئاشکرایە کە گێجەنگەی (میحوەری) سەرەکی و بابەتی یەکەمی هەموو کۆبوونەوە دیپلۆماسیەکانی ئەردۆغان دژایەتی گەلی کوردە. ئەردۆغان دەیەوێت کۆدی سیاسەتی دەوڵەتی تورکیا بەرامبەر بەکورد - کەهەمان نکۆڵی و جینۆسایدە - بەسەر هەموو لایەنێکدا بسەپێنێت، بەسەر هەموو دەوڵەتان و هێزە جیهانییەکاندا. بەتایبەت کاتێک کەئەردۆغان لەگەڵ ئێران، سوریا یان عێراقدا کۆدەبێتەوە، هەوڵدەدات مسۆگەری ئەوە وەربگرێت کە لەم سێ وڵاتەدا هیچ هەنگاوێت کە رەنگە لەئێستا و داهاتوودا لەبەرژەوەندی کورددا بشکێتەوە هەڵنەگیرێت و وایان لێبکات کەئەوانیش رێک وەکو تورکیا دژە-کورد بن». دەشڵێت، «بەر لەم کۆبوونەوەیە ئەردۆغان لەڕێگای داعشەوە هێرشی کردەسەر ئێران و لەشاری کرمان نزیکەی سەد کەسی کوشت. ئارمانجی ئەم هێرشەی ئەردۆغان ئەوە بوو کەئەم هێرشە بخاتە پاڵ ئیسرائیل و ئێران پەلکێشی شەڕی ئیسرائیل-حەماس بکات و ناچاری ئەوەی بکات کە لەزۆر بابەتدا گوێڕایەڵی تورکیا بێت بەڵام ئێرانیش بەلێدانی هەرێمەکانی ژێر دەسەڵاتی تورکیاو داعش لە ناو خاکی سوریاو عێراقدا وەڵامی ئەم هێرشەی تورکیای دایەوە. واتە، رەئیسی نەیویست کە بەبێ ئەوەی کە تۆڵەی خۆی لەئەردۆغان بکاتەوە، بڕوات دەست لەناو دەستی بنێ. ئێران و تورکیا هەموو ئیمکانیاتی ئابووری خۆیان سەرفی ململانێیەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکەن. بەتایبەت هەموو ئابووری تورکیا بۆ شەڕ لەدژی گەلی کورد لەناوخۆی تورکیاو هەروەها داگیرکردنی باشورو رۆژئاوا تەرخان کراوە. هەربۆیە لیرەی تورکی رۆژ لەدوای رۆژ هاڕە دەکات. ئێرانیش لەسەر حیسابی قوتی گەلانی ناو ئێران دارو نەداری خۆی پێشکەشی گروپە پرۆکسیەکانی دەکات، لەیەمەنەوە بگرە تا لوبنان. هەربۆیە ئەم دوو وڵاتە بۆ راستکردنەوەی باری لاری ئابووری و دارایی پێویستییان بەیەکدی هەیە. ئێران پێویستی بەدۆلارەو تورکیاش پێویستی بەبازاڕ.  

هاوڵاتی لە کاتێکدا رۆژ بە رۆژ کێشە و ئاڵۆزییەکانی  ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست روو لە تووندی دەکات و لە ساتەوەختێکی هەستیاردا بۆ ئیدارەکەی جۆ بایدنی سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کە ئیدارەکەی زیاد لە جارێک ئەوەی راگەیاندووە بە تووندی بەرپەرچی هەر هێرشێک بداتەوە کە دەکرێتە سەر هێزەکانیان لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و بە تایبەتیش لە عیراق و سوریا ، لە هێرشێکی ملیشیا شیعەکانی سەر بە ئێران بۆ سەر بورجی 22 و سەرسنووری ئەردەن و سوریا 3 سەربازی ئەمریکی کوژران و 34 سەربازی دیکەش بریندار بوون. چاودێرە سیاسییەکان ئەم هێرشەیان بە مەترسیدار لە قەڵەمدا و رایانگەیاند، لە دوای جەنگی ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماسی فەڵەستینی لە 7ی ئۆکتۆبەری 2023 ، ئەمە یەکەمین جارە کە ژمارەیەک سەربازی ئەمریکی بە دەستی ملیشیاکان دەکوژرێت و بە دلنیاییەوە ئیدارەکەی جۆ بایدن بێ دەنگ نابن و بە تووندی وەڵامی هێرشەکە دەدەنەوە و رەنگە ئەمجارە بە راستەخۆ ئێران بە ئامانج بگیرێت. بە تایبەتیش هێرشەکە لە کاتێکدا کراوە کە جۆ بایدن هەموو هەوڵێکی خۆی دەدا بە مەبەستی سەرکەوتن لە هەڵبژاردنە سەرۆکایەتییەکەی ئەمریکا کە  بڕیارە لە مانگی نۆڤەمبەری داهاتوو بەرێوە بچێت ، و دۆناڵد ترەمپی کاندیدی کۆمارییەکان چەندین جار جۆ بایدنی بە کەسێکی دودڵ و ڕاڕا وەسف کردووە و جۆبایدنی بە باکارهێنانی شێوازە کاری فشەڵ لەبەرامبەر تاراندا تۆمەتبار کردووە . کەواتە بژاردەکانی بەردەم جۆ بایدن لە بەرامبەر هێرشەکەی ملیشیاکانی سەر بە ئێران چۆن دەبێت؟ بە بڕوای شیکار و چاودێرە سیاسی و سەربازەکان ، لە ئێستادا ئیدارەکەی جۆ بایدنی سەرۆکی ئەمریکا سی بژاردەی لە بەردەمدایە کە بریتین لە یەکەم/ هێرشێکی تووند و بەرفراوان بکەنە سەر بنکە و مۆڵگەی ملیشیاکانی سەر بە ئێران لە سوریا و عیراق . دووەم/ هێرش کردنە سەر بنکە و بارەگاکانی ئێران لە سوریا. سێیەم/ چەند بنکەیەکی سەربازی و تایبەتی لە ناخۆی ئێران بە ئامانج بگرن ، کە ئەم بژاردەیە ، بژاردەیەکی سەرەکی نییە.   لەلایەن خۆیەوە "جوویل رایبون" ی نیردەی تایبەتی ئیدارەکەی ترەمپ بۆ سوریا بە رۆژنامەی "وۆل ستریت ژۆرنال" ی رایگەیاند، هێرشەکەی سەر بورجی 22 هەموو هێڵە سوورەکانی تێپەراند و دەبێت واشنتۆن بە راستەوخۆ و بە تووندی تۆڵە لە ئێران بکاتەوە ، گەر بێتو ئەم کارە ئەنجام نەدات ئەوا هێرشی ملیشیاکانی بۆ سەر هێزە ئەمریکییەکان بەردەوام دەبێت. لە لایەن خۆیەوە "ئارۆن دەیڤید میلەر" لە دامەزراوەی کارنیج بۆ ئاشتی جیهانی ئەوەی خستە روو  لە ئیستادا چەند رێگەیەکی وەڵامدانەوەی هێرشەکە هەیە کە بریتین لە بە ئامانج گرتنی بەرپەرسە باڵاکانی ئێران لە سوریا و عیراق ، یان هێرشکردنە سەر پاپۆرە ئێرانییەکانی ناو کەنداوی عەرەبی . ناوبراو وتی : " لە ئێستادا ئەوەی کە پیویستە بکرێت بریتییە لەوەی کە ئیدارەکەی جۆ بایدن نامەیەکی راستەوخۆ بۆ ئیرانییەکان بنێرێت و تێیانگەیەنێت وەڵامی ئەم جۆرە هێرشانە وەلامێکی زۆر تووندتر دەبێت لە هێرشەکانی پێشووتر . هەروەها هەر لەبارەی هێرشەکەی بورجی 22  و کوژران و برینداربوونی سەربازە ئەمریکییەکان ، کۆمارییەکانی ئەمریکا داوایان لە ئیدارەکەی جۆ بایدن کرد کە هێرشێکی راستەخۆ بکاتە سەر چەن ئامانجیک لە ناوخۆی ئێران. لەمبارەیەوە "تۆم کۆتۆن" ی سیناتۆری کۆماری ویلایەتی ئەرکنساس و ئەندامی لیژنەی کاروباری سەربازی و هەوالگری ئەنجومەنی پیران ی ئەمریکا وتی : " دەبێت تۆڵەکەی ئەمریکا ، چ لە ناوخۆی ئێران و چ لە هەموو ناوچەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست ، تۆڵەیەکی سەربازی تووند بێت لە دژی هێزە تیرۆریستییەکانی ئێران. جێی ئاماژەیە دوابەدوای هەڵگیرسانی جەنگی نێوان ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماس لە کەرتی غەزە ، ملیشیا و گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران نزیکەی 160 هێرشی جۆراوجۆریان کردۆتە سەر هێزەکانی ئەمریکا لە عیراق و ئێران.

هاوڵاتی  پێشنیوەڕۆی رۆژی شەممە ٢٠-١-٢٠٢٤، هێرشی ئاسمانی کرایەسەر بینایەک لەدیمەشقی پایتەختی سووریا، لەو هێرشە ئاسمانییەدا کەپەیوەند درایەوە بەئیسرائیلەوە، پێنج ئەندامی باڵای سوپای پاسداران، کەسوپای پاسداران وەک راوێژکاری سەربازی ناویان دەبات کوژران. پەیوەندییە گشتییەکانی سوپای پاسداران لەڕاگەیاندنێکدا لەم بارەیەوە نووسیویەتی جگە لەکوژرانی ئەو پێنج ئەندامەی سوپای پاسداران ژمارەیەک لەهێزە سورییەکان لەهێرشە ئاسمانییەکی ئیسرائیل بۆ ناوچەی (ئەلمزە) کوژراون. سوپای پاسداران لەڕاگەیاندنەکەی خۆیدا باسی لەکوژرانی چوار کەس کرد بەناوەکانی، حوجەتوڵڵا ئومیدوار(سادق ئومید زادە)، عەلی ئاقازادە، حسێن محەممەدی و سەعید کەریمی. بەڵام باسی لەپلەی سەربازیی ئەم چوار کەسە نەکردووە. چەند کاتژمیر دواترو ئێوارەی شەممە ٢٠-١-٢٠٢٤ ماڵپەڕی تەسنیم سەر بەسوپای پاسداران هەواڵی کوژرانی یەکێکی تر لەئەندامانی سوپای پاسدارانی لەهێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر سوریا بڵاوکردەوە. لەهەواڵەکەی ماڵپەڕی تەسنیمدا هاتووە، محەممەد ئەمی سەمەدی یەکێکی تر لەئەندامانی سوپای پاسداران کە لەهێرشەکانی پێشنیوەڕۆی رۆژی شەممەدا بەخەستی بریندارببوو، بەهۆی قووڵی برینەکەیەوە گیانی لەدەستداوە. سوپای پاسداران لەڕاگەیاندنەکەی خۆیدا ئاماژەی بەپلەی سەربازیی هیچکام لەو کەسانە نەداوە کە بەهۆی هێرشەکەی ئیسرائیلەوە کوژراون و وەک راوێژکاری سەربازی ناوی بردوون. بەڵام هەواڵنێرەکانی ئێران  باسیان لەوە کردووە سادق ئومێدزادە (حوجەتوڵڵا ئومیدوار) پلەی (سەردار) بووەو بەرپرسی بەشی هەواڵگری هێزەکانی قودس بووە. سادق ئومێدزادە ( حوجەتوڵڵا ئومیدوار) کێیە؟ لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی سەر بەسوپای پاسداران یان لەماڵپەڕەکانی سەر بەسوپاو کۆماری ئیسلامی زانیاری ئەوتۆ لەسەر ئەم فەرماندە باڵایەی سوپای پاسداران لەبەردەستدا نییە. وەک بەرپرسی بەشی هەواڵگری سوپای قودس ناسراوە. بەپێی ئەو زانیاریانەی بڵاوکراوەتەوە هەر لەسەرەتای دەیەی ١٩٨٠ەوە پەیوەست بووە بەسوپای پاسدارانەوە. وێنەیەکی کۆنی سادق ئومێدزادە لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاوکراوەتە کەساڵی ١٩٨٤ لەمزگەوتی گوندی (بارزان) وێڕای دوو کەسی تر بەناوەکانی نەسروڵڵا چغاکەبوودی و رەسووڵ، گیراوە. ئەم وێنەیە لەکتێبی بیرەوەرییەکانی ژیاننامەی (رەسووڵ حەیدەری) وەرگیراوە.  رەسووڵ حەیدەری بەناوی ( مەجید مونتەزری) ساڵی ١٩٩٣ لەسارایۆڤۆ، لەسەردەمی جەنگی بۆسنە کوژرا. رەسووڵ حەیدەری یەکێک بوو لەو چوار ئەندامەی سوپای پاسداران کە بەناوی دیپلۆماتی سیاسییەوە سەردانی شارێکی بۆسنەیان کردو لەوێ کوژرا.  هەروەها بەپێی هەندێ زانیاری کەماڵپەڕە حکومەتییەکانی ئێران بڵاویان کردووەتەوە زیاتر لە دوو دەیەیە سادق ئومێدزادە لەسوریایە. ماڵپەڕی تابناک سەر بە موحسین رەزایی نووسیویەتی :» حاج سادق لەسەرەتای ئاڵۆزییەکانی سووریا لەلایەن (بەرەی نوسرە)ەوە لەگەڵ ژمارەیەکی تری ئێرانی بەبارمتە گیران و لەناو دیلە ئێرانییەکاندا بوو. دواتر بەنێوانگیری قەتەر لەگەڵ دیلەکانی تر ئازاد کرا». ماڵپەڕی (فرهیختگان) دەربارەی حوجەتوڵڵا ئومێدوار نووسیویەتی :» حوجەتوڵڵا ئومیدوار کە بەناوی خوازراوی سادق ئومیدزادەوە لەسوریا چالاکی دەکردو لەلایەن ئیسرائیلەوە شەهید کراوە، یەکێک بوو لەڕاوێژکارە ئێرانییەکان لەسووریا. ئەو کە بە حاج سادق ناوی دەرکردبوو میدیا ئەمریکییەکان تائێستا زۆرجار هەوڵیانداوە راپۆرتی لەسەر ئامادەبکەن. دەوترێت حاج سادق لەساڵی ٢٠١١ لەلایەن بەرەی نوسرەوە لەسووریا بەدیلگیراوە، دواتر بەنێوانگیری قەتەرییەکان ئازاد کراوە». ئەم ماڵپەڕە هەروەها دەربارەی حوجەتوڵڵا ئومیدوار نووسیوویەتی :» سەردار سادق ئومیدزادە پلانداڕێژو جێبەجێکاری دەرکردنی ئەمریکاییەکان بوو لەسووریا. سەرەتای مانگی ٦ی ساڵی ٢٠٢٣ واشنگتۆن پۆست سادق ئومیدزادەی وەک پلانداڕێژەری سەرەکی هێرشەکان بۆ سەر ئەمریکییەکان ناوبرد». هەڵوێستی ئێرانییەکان دوای کوژرانی پێنج ئەندامی سوپای پاسداران ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران، لەپەیامێکدا ئەم هێرشانەی بەنیشانەی « شکستی ئیسرائیل» ناوبردو بەتوندی هێرشەکەی مەحکوم کرد. هەروەها رایگەیاند ئەم کارەی ئیسرائیل بێوەڵام نابێت و بیدەنگ نابین و وەڵامی شیاو دەدەینەوە. محەممەد موخبەر، جێگری یەکەمی سەرۆک کۆماری ئێران لەپەیامێکدا نووسیویەتی:» بەدڵنیاییەوە دوژمنی زایۆنیستی وەڵامی ئەم تاوانە لەبەرەی بەرگری وەردەگرێتەوە». ماڵپەڕی (ئیرنا) ماڵپەڕی فەرمی کۆماری ئیسلامی ئاماژەی بەهەواڵی کوژرانی ئەم پێنج ئەندامەی سوپای پاسداران لەسووریا، پەیامی جێگری یەکەمی سەرۆک کۆماری ئێرانی لەم بارەیەوە بڵاوکردووەتەوەو نووسیویەتی :» لاپەڕەیەکی زێڕینی تر لەدەفتەری شەهادەت هەڵدرایەوەو جوامێرانێکی تر لەموجاهیدەکانی بەرەی جەنگ دژی زڵم و زۆر چوون بۆ ئاسمان». جێگری سەرۆک کۆماری ئێران هەروەها نووسیویەتی:» پیاوانێکی مەزنی وەک سەردار حوجەتوڵڵا ئومیدوار (سادق ئومیدزادە)، عەلی ئاقازادە، حسێن محەممەدی، محەممەد ئەمین سەمەدی و سەعید کەریمی کە بۆ بەرگری لەئامانجەکانی ئیسلام و شوێنە پیرۆزەکان، وەک راوێژکاری سەربازیی خەریکی جێبەجێکردنی ئەرک و کارەکانیان بوون، لەبۆمبارانی فڕۆکە جەنگییەکانی بەکرێگیراوە زایۆنیستییەکاندا لەدیمەشق شەهیدبوون، بەدڵنیاییەوە ئەمە دەرخەری دەروونی پیسی زایۆنیستە داگیرکەرەکانە». موخەبر لەکۆتاییدا ئاماژەی بەوە داوە، بەدڵنیاییەوە ئەم کارە بێوەڵام نابێت و بەرەی بەرگری بەهێرشە بەردەوامەکانیان بۆ سەر ئیسرائیل وەڵامی ئەم تاوانە دەدەنەوە. وەزارەتی دەرەوەی ئێران ئەم هێرشانەی بەهەنگاوی «هێرشبەرانە و شەڕخوازانە» لەلایەن ئیسرائیلەوە ناوبردووەو داوای لەدەوڵەتەکان و رێکخراوە ناوچەیی و نێونەتەوەییەکان لەوانە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان کردووە ئەم هێرشانە شەرمەزار بکەن. ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئیران وتوویەتی ئەم هێرشانە :»پێشێلکاری بەردەوامی سەروەرییەکانی سووریایە» بەهۆی دەستەوەستانبوونی ئیسرائیلە لەجەنگی غەزەو هەوڵەکانی ئەو وڵاتەیە بۆ تەشەنەسەندنی نائارامی و ناسەقامگیری لە ناوچەکە». وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران هەروەها وتوویەتی :» راوێژکارە سەربازییەکانی ئێران لەسەر داواکاری فەرمی دەوڵەتی سووریا لەو وڵاتەن و دەورێکی بەرچاوو کاریگەریان هەیە لەیارمەتیدانی سووریا بۆ وەستانەوە دژی تیرۆریزم و یارمەتی ئەو وڵاتە دەدەن بۆ سەقامگیرکردنی ئاشتی و ئاسایشی بەردەوام لەو ولاتە. وەزارەتی دەرەوەی ئێران سەرەنجام باس لەوە دەکات ئێران بەمافی خۆی دەزانێت وەڵامی گونجاوو شیاوی هەبێت بۆ ئەم هێرشانە. پێشنیوەڕۆی رۆژی یەکشەممە ، رۆژێک دوای کوژرانی پێنج ئەندامی سوپای پاسداران لەسووریا، محەممەد باقر قاڵیباف، سەرۆکی پەرلەمانی کۆماری ئیسلامی ئەم هێرشانەی بەنیشانەی «شکستی ئیسرائیل» لێکدایەوەو وتی کۆماری ئیسلامی و بەرەی بەرگری ئیسرائیل لەم کردەیەی پەشیمان دەکەنەوە. محەممەد باقر قاڵیباف لەسەرەتای دانیشتنی ئاشکرای پەرلەماندا رۆژی یەکشەممە ٢١-١- ٢٠٢٤، ئیسرائیلی بەوە تۆمەتبار کردە، بەهۆی شکستە بەردەوامەکانی لەمەیدانی جەنگ و پاشەکشەیان لەبانگەشە پووچ و بێ بنەماکانیان دەربارەی هێرشی سەربازی بۆ سەر غەزە، دەستیان داوەتە ئەم هێرشە. سەرۆکی پەرلەمانی کۆماری ئیسلامی هەروەها وتی، هەموو ئەوانەی دڵیان لای بەرگرییە، مافی وەڵامدانەوە بۆ خۆیان بەڕەوا دەزانن و بەورەیەکی بەرزترەوەو ئیسرائیل پەشیمان دەکەنەوە. گۆڕینی زمانی بەرپرسان بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی و سوپای پاسداران، هەرجارەی دوای کوژرانی فەرماندەیەکیان لەلایەن سوپای پاسدارانەوە لەلایەن خۆیانەوە و لەزمانی خۆیانەوە هەڕەشەیان دەکرد. خۆیان وەک کۆماری ئیسلامی و سوپای پاسداران هەڕەشەی تۆڵە سەندنەوەیان دەکرد. بەڵام دوای کوژرانی پێنج ئەندامەکەی سوپای پاسداران زمانی هەڕەشەیان گۆڕاوە. ئەمجارەیان جگە لە خۆیان بەرەی بەرگری ئەرکدار دەکرێت بەوەی تۆڵە بکەنەوە. محەممەد موخەبر جێگری سەرۆککۆمار لەم پەیوەندەدا هەڕەشەی کردو وتی  :» بەدڵنیاییەوە دوژمنی زایۆنیستی وەڵامی ئەم تاوانە لەبەرەی بەرگری وەردەگرێتەوە». محەممەد باقر قالیباف سەرۆکی پەرلەمانی ئێران هەڕەشە دەکات و بازنەی ئەرکدارەکان بۆ تۆڵە سەندنەوە بەرینتر دەکاتەوەو ئەڵێت :» هەموو ئەوانەی دڵیان لای بەرگرییە، مافی وەڵامدانەوە بۆ خۆیان بەڕەوا دەزانن و بەورەیەکی بەرزترەوەو ئیسرائیل پەشیمان دەکەنەوە». کەئەمەش هەر مەبەستی بەرەی بەرگرییە.  بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی هێزو میلیشاکانی سەر بەخۆیان کەوەک گرووپە بریکارەکان دەناسرێن وەک « بەرەی بەرگری» لەناوچەکە ناودەبەن. بەئامانجگرتنی هێزەکانی سوپا لەسووریا لەچەند ساڵی رابردوودا، ئیسرائیل زۆرجار هێرشی کردووەتەسەر سووریا و مەبەست لەهێرشەکانیشی بەوە ناساندووە کەئەو شوێن و کەسانە دەکاتە ئامانج کەپەیوەندییان بەئێرانەوە هەیە. ئێران بوونی هێزەکانی خۆی لەسووریا وەک راوێژکار دەناسێنێت. بەڵام ئیسرائیل هێزەکانی ئێران وەک هەڕەشە بۆ سەر خۆی ناودەبات. بەرپرسانی ئیسرائیلی باس لەوەدەکەن ئێران لەڕێگای ئیسرائیلەوە چەک و تەقەمەنی دەگەیەنێتە دەست حزبوڵڵای لوبنان وەک گەورەترین هێزی سەر بەکۆماری ئیسلامی لەناوچەکە.  رۆژی ٢٥-١٢-٢٠٢٣ رەزی مووسەوی، یەکێک لەکۆنترین فەرماندەکانی سوپا لەناوچەکە، لەماڵەکەی خۆی لەلایەن ئیسرائیلەوە کرایە ئامانج و کوژرا. دوای کوژرانی رەزی مووسەوی بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی هەڕەشەی تۆڵەسەندنەوەیان لەئیسرائیل کرد. ماڵپەڕە فەرمییەکانی کۆماری ئیسلامی بەئاشکرا باسیان لەوە کردووە بۆمبارانکردنی ماڵی پێشڕەو دزەیی لەلایەن کۆماری ئیسلامیەوە تۆڵەی کوشتنی رەزی مووسەوی بووەو ماڵی ئەم بازرگانە کوردەیان وەک بنکەی ئیسرائیل ناوبردووە. بەرپرسانی سوپای پاسداران هەروەها وتبوویان، لەسووریا، هەر لەبەشار ئەسەدەوە بگرە تا کەسانی تر لەپلەی خوارترەوە، ئاگاداری چالاکییەکان و کارەکانی رەزی مووسەوی بوون. ئەو بۆ ئیسرائیل کەسێکی ناسراو بوو. لانیکەم دووجار لەلایەن ئیسرائیلەوە هەوڵی کوژرانی درابوو. جگە لە رەزی مووسەوی لەساڵانی رابردوودا ژمارەیەک لەفەرماندە پلەباڵاکانی سوپای پاسداران لەوانە، حسێن هەمەدانی، حەسەن شاتری، محەممەد عەلی مورادخانی، محەممەد جەمالی پاقەلعە، لەسووریا لەلایەن ئیسرائیلەوە کوژراون. ئیسرائیل زۆر بەدەگمەن ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی خۆی لەسووریاو هێرشەکانی بۆ سەر ئەو وڵاتە دەگرێتە ئەستۆ، بەڵام دەوترێت بنکەو بارەگاکانی هێزەکانی سەر بەئێران لەوانە حزبوڵڵای لوبنان لەلایەن ئیسرائیلەوە دەکرێتە ئامانج. لەسەرەتای ئەمساڵدا و رۆژی ٢-١-٢٠٢٤ ساڵەح ئەلعاوری فەماندەیەکی باڵای حەماس لەبەیرووتی پایتەختی لوبنان لەلایەن ئیسرائیلەوە کرایە ئامانج. ئیسرائیل هێرشەکانی خۆی لەچوار مانگی رابردوودا و دوای دەستپێکی جەنگی غەزە لە ٧ی تشرینی یەکەم زیاتر کردووە. ئایا جەنگ تەشەنە دەستێنێ؟ هەر لەسەرەتای دەستپێکی جەنگی غەزەوە یەکێک لەنیگەرانییەکانی دونیای رۆژئاواو ئەمریکاش ئەوە بووە کەجەنگ تەشەنە بستێنێ و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگرێتەوە. جۆبایدن سەرۆککۆماری ئەمریکا چەندجار بەڕاشکاوی باسی لەوە کردووە خوازیاری ئەوە نییە جەنگ تەشەنە بستێنێ و دەیەوێت بەر بەتەشەنەسەندنی جەنگ بگرێت. بەرپرسانی فەرەنسی و ئەڵمانی و بەریتانی بەهەمانشێوە خوازیاری بەرگرتن بە تەشەنەسەندنی ئەم جەنگە بوون. بەڵام رووداوەکانی ئەم دواییانە ئەو نیگەرانییەی دروستکردووە کەجەنگ لەناوچەکە تەشەنەبستێنی. ئیسرائیل بەردەوامە لەهێرشکردنە سەر حەماس  کە لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە پشتیوانی دەکرێت و وەک دەوترێت ژمارەی کوژراوەکانی غەزە ٢٥ هەزار کەسی تێپەڕاندووە کەزۆربەیان ژن و مناڵن.  رۆژی یەکشەمە ٢١-١-٢٠٢٤ رۆژنامەی «وۆڵ ستریت جۆرناڵ»ی ئەمریکی لەزاری دەزگای هەواڵگری ئەمریکاوە بڵاویکردەوە کەدوای چوار مانگ بۆردومانی بەردەوامی کەرتی غەزە لەلایەن ئیسرائیلەوە، پێدەچێت کە لە ٢٠٪ بۆ ٣٠٪ی چەکدارەکانی بزووتنەوەی حەماس کوژرابن . هەروەها دەزگای هەواڵگری ئەمریکا ئەوەشی خستۆتەڕوو کەهەرچەندە بزوتنەوەکە چەند مانگێکە لەلایەن سوپای ئیسرائیلییەوە گەمارۆ دراوە، بەڵام هێشتا بزووتنەوەی حەماس جبەخانەیەکی فراوانی لەبەردەستا ماوەو دەتوانێت زۆر بەئاسانی ئامانجەکانی لەناو ئیسرائیلدا بپێکێت. لەلایەکی ترەوە بەرپرسە ئیسرائیلییەکان لەلایەن خۆیانەوە ئەوەیان ئاسکراکردووە، کە بزووتنەوەی حەماس هەوڵی سەرکەوتن لەجەنگەکەدا نادات بەڵکو هەوڵی ئەوەدەدات کە بە کەمترین زیان لە جەنگەکە بێتە دەرەوە. هەروەها ئیسرائیل و حزبوڵڵا لە سنوورەکانیان بەردەوام  تەقە لەیەکتر دەکەن. رۆژی یەکشەممە سەرچاوە ئەمنییەکانی لوبنان ئاشکرایان کرد، دوو ئەندامی حزبوڵای لوبنانی لەئەنجامی بەئامانجگرتنی ئۆتۆمبێلەکەیان لەنزیک خاڵێکی پشکنینی سووپای لوبنان، لەلایەن درونێکی ئیسرائیلییەوە لە باشووری لوبنان کوژراون. ژمارەیەک شایەتحاڵیش بەئاژانسی رۆیتەرزیان وتووە :» دوابەدوای رووداوەکە بەپەلە ئەمبوڵانس و تیمی فریاکەوتن گەیشتوونەتە شوێنەکەو تەرمی کوژراوەکانیان گواستووەتەوە». میلیشیا شیعەکان کە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن بەردەوامن لەهێرشکردنە سەر هێزەکانی ئەمریکا لەناوچەکە.  رۆژی شەممە٢٠-١-٢٠٢٤ ، به ٢٠مووشهک بنكهی سهربازی عهین ئهسهد كههێزهكانی ئهمهریكا وهك بنكهیهكی سهربازی بهكاری دههێنێت، بۆردومانكرا، بەپێی زانیارییەکانی ئاژانسی رۆیتەرز کە لەبەرپرسێکی ئەمریکایان وەرگرتووە، بەمووشەکی بالیستی  بنکەی سەربازیی عەین ئەسەد هێرشی کراوەتەسەر کەهێزەکانی ئەمریکای تێدا نیشتەجێیە. ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاندووە، ژمارەیەک لەسەربازانی عێراقی بەو هێرشە مووشەکیە بالیستیەی کراوەتەسەر بنکەی عەین ئەسەد بەسەختی برینداربوونە. دوابەدوای هێرشەکەش مقاوەمهی ئیسلامی لهعێراق بهپرسیارێتیی خۆی لهو هێرشه موشهكییه راگهیاندو لهبهیاننامهیهكدا كهدوای هێرشهكه دهریكردوه، ئاماژهی بهوهداوه كه بهگورزه موشهكێك هێرشیانكردووهتهسهر بنكهی عهین ئهسهدو بهردهوامیش دهبن لهگورزهكانیان بۆ سهر «مۆڵگهكانی دوژمن». ئەمریکا و بەریتانیا لەماوەی رابردوودا چەندجار هێرشیان کردووەتەسەر حووسییەکان لەیەمەن. حووسییەکان گرووپێکی زەیدین کە لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە پشتیوانی دەکرێن. و لە ١٩-١٠-٢٠٢٣وە دەستیان کردووە بەهێرشی بەردەوام بۆ سەر ئەو کەشتیە بارهەڵگرانەی لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن لەهاتووچۆدان و مانگی ١٢-٢٠٢٣ ئەمریکا بۆ وەستانەوە بەرامبەر بەهێرشی حووسییەکان بەرەیەکی پێکهێنا کەچەند وڵات لەوانە، بەریتانیا، هۆڵەندا، ئوسترالیاو بەحرین و... لەناو ئەو بەرەیەدان. لەم ماوەیەدا تا ئێستا ٣٠ جار لە لایەن حووسییەکانەوە هێرش کراوەتەسەر کەشتییە بارهەڵگرو سەربازییەکان لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن. رۆژی شەممە ٢٠-١-٢٠٢٤ رۆژنامەی واشنتۆن پۆست راپۆرتێکی بڵاوکردەوەو ئاماژەی بەوە دا کەبایدن دەیەوێت بەردەوام بێت لەهێرشەکانی بۆ سەر حووسییەکان کە لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە پشتیوانی دەکرێن و بوون بەهەڕەشە بۆ سەر بازرگانی لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن. ئێران بەرەبەیانی  رۆژی دووشەممە ١٦-١- ٢٠٢٤ بەمووشەکی بالستیکی هێرشی کردەسەر چەند شوێن لەنزیک هەولێرو ماڵی بازرگانێکی ناسراو بەناو «پێشڕەو دەزیی». ئەم هێرشانە ناڕەزایەتی زۆری لەناوخۆی عێراق و لەدەرەوەش لێکەوتەوە. عێراق باڵیۆزی خۆی لەئێران بانگکردووەتەوە. سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان ئامادە نەبوو لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئێران لەپەراوێزی کۆبوونەوەی داڤووس کۆببێتەوە. ئێران رایگەیاند بنکەیەکی مووسادی لەهەولێر لەناوبردووەو هەرێمی کوردستان و عێراق ئەوە رەتدەکەنەوە ماڵی پێشڕەو دزەیی بنکەی مووساد بێت یان ئەوەی هیچ بنکەیەکی مووساد لەهەرێم بوونی هەبێت. شەوی دووشەممەی رابردوو ١٦/١ ئێران هێرشی کردەسەر چەند شوێنێک لەخاکی پاکستان و دەوترێت دوو مناڵ بەبۆنەی ئەو هێرشانەوە کوژراون . سوپای پاسداران رایگەیاند چەند بنکەیەکی جەیش العدلیان لەناوبردووە. رۆژی پێنجشەممە ١٨-١ پاکستان رایگەیاند لەگەڵ ئەوەی وەڵامی هێرشەکانی ئێرانمان داوەتەوە ، هاوکات هێرشمان کردووەتەسەر چەند بنکەیەکی بەرەی سەربەخۆیخوازی بەلووچی پاکستان لەسنووری ئێران ودوو  پیاو و سێ ژن و  چوار مناڵ کوژران. هەرچەند هەردوولایەنی پاکستان و ئێران دواتر باسیان لەگفتوگۆ کرد، بەڵام لەهەمانکاتدا هەردوولایەن زمانی هەڕەشە دەبەنە کار دژ بەیەکتر.  رۆژی شەممە ٢٠-١-٢٠٢٤ بەڕێوەبەرایەتی خەبات دژی تیرۆریزمی پاکستان رایگەیاند کەسێکیان دەستگیرکردکردووە بەناوی «سەید محەممەد مەهدی» کە سەر بەفەیلەقی زەینەبییون بووەو بۆ ئیتڵاعاتی ئێران کاری کردووە.  لەکاتی لێپرسینەوە لەم کەسە ناوی دوو هاوکاری خۆی بەناوەکانی سەید رەزا جەعفەری و عابد رەزا بردووە کەدەستیان بووە لەچەند کاری تیرۆریستیدا لەپاکستان. لەوانە هێرش بۆ سەر موفتی تەقی عوسمانی لەساڵی ٢٠١٩. لەڕاگەیاندنی بەڕێوەبەرایەتی خەبات دژی تیرۆریزمی پاکستاندا هەروەها ئاماژە بەوەدراوە لەهێرشەکەیان بۆ سەر شوێنی ئەم کەسە، دەست بەسەر ژمارەیەک چەک و چۆڵ و ماددەی تەقینەوەو نارنجۆکدا گیراوە. فەیلەقی زەینەبیون، سەر بەسوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامییەو سوپای پاسداران لەناو شیعەکانی پاکستاندا ئەم فەیلەقەی دروستکردووەو لەشەڕی ناوخۆی سووریا لەگەڵ فەیلەقی فاتیمیون کە لەناو شیعەکانی ئەفغانستان دروستیکردووە، بەکاریهێنان بۆ پشتیوانی لەحکوومەتی بەشار ئەسەد.