ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

  ڤانە حەمە سەرەڕای ئەوەی  پریشکی ئاگری غەززە و ئیسرائیل تا دێت  فراوانتر دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا  مەترسی و فشارەکان لەسەر هەرێمی کوردستان ڕۆژ بە ڕۆژ لە هەموو بەرەکاندا لە  زیادبووندایە کە دیارترینیان  بڕینی موچەی فەرمانبەران، شایستە داراییەکان و بەشە بودجەی هەرێم لەلایەن بەغداوە بەهۆی هەموارنەکردنەوەی یاسای بودجە، هاوکات بۆردەومانەکانی تورکیایە لەسەر هەرێم، کەچی «پەرتەوازەبوون و ناتەبایی ناوماڵی کورد لە زیادبووندایە و بەردەوامە». پەرتەوازەیی ناو ماڵی کورد لەم دۆخەدا بەجۆرێکە لە هەر سنورێک دژی ڕوداویک، کەموکورتیەک خۆپیشاندانە و هیج یەکگرتوییەک بەدی ناکرێت لە هەڵویستەکانی شەقامی کوردی و یەک دەنگیەکی سەرۆکایەتی هەرێم دا. چەندین مانگە مامۆستایان لە سنوری پارێزگای سلێمانی خۆپیشاندان دەکەن دژی پێنەدانی موچەکانیان و بەهۆیەوە وەرزێکی خوێندن لە سەرجەم خوێدنگەکانی قەزا و ناحیە و پارێزگاکان ڕاگیراوە، بەڵام لە سنوری پارێزگای هەولێر و دهۆک پڕۆسەی خوێندن بەردەوام بووە و هیچ ناڕەزایەتیەک لەبەرامبەر پێنەدانی موچە بەڕێوە نەچووە؛ لەبەرامبەردا لە دوای هێرشی موشەک و درۆنی سوپای پاسداران بۆ سەر پارێزگای هەولێر خۆپیشاندانی بەکۆمەڵ دژی ئەو هێرشانە چەندین رۆژە بەردەوامە لە پارێزگاکانی دهۆک و هەولێر و قەزای زاخۆ. گردبوونەوە و ناڕەزاییە فراوانەکانی هەریەک لە  دهۆک، هەولێر، زاخۆ لەدوای ئەوە دێن رۆژی ١٨ ی ئەم مانگە سوپای پاسدارانی ئێران چەندین هێرشی درۆنی و موشەکی کردە سەر پارێزگای هەولێر کە تێیدا ئامانجی سەرەکی کە بۆردوومانکرا ماڵی سەرمایەداری کورد پێشرەو دزەیی بوو کە تێیدا ٤ کەس گیانیان لەدەستدا، بەڵام بەوهۆیەوە هیج گردبوونەوە و ناڕەزایەتیەک لە سنوری سەرجەم پارێزگا و ناحیە و قەزا، شار و شارۆچکەکانی سلێمانی و دەوروبەری یان سست بووە یان بەڕێوەنەچووە. ئەمەش لەکاتیکدایە لە دوو رۆژی رابردوودا  یونامی هۆشداریدا لەوەی ئێڕاق زیاتر پەلکێشبکرێتە ناو جەنگی ئیسترائیل و غەززە، لە بەشێکی بڵاوکراوەکەی یونامیدا هاتووە « “سەرەڕای هەوڵەکانی عێراق بۆ رێگریکردن لە هەڵچوونی گرژییەکان، بەردەوامبوونی هێرشەکان کە لەناوەوە و دەرەوەی سنوورەکانی عێراق سەرچاوەیان گرتووە، ئەگەری هەیە ئەو سەقامگیرییەی کە بە زەحمەت بەدەست هاتووە، لەگەڵ ئەو دەسکەوتانەی بەمدواییانە بەدەست هاتوون، هەڵیانوەشێنێتەوە». دکتۆر کاروان حەمە ساڵح، پسپۆری کارگێری و دارایی، هاوکات چاودێری سیاسیشە لەبارەی ئەم دۆخەی ئێستای هەرێمی کوردستانەوە بە هاوڵاتی وت» ئێمە پێش دەستپیکردنی ئەم جەنگە و سەرەتای دەستپێکی جەنگی ئۆکرانیاش هۆشداریمان دا، پریشکی ئەم جەنگانە بەر ئێمەش دەکەوێت، بەڵام بەهەند وەرنەگیرا و بینیشمان  چۆن کاریگەری هەبوو، بەڵام ئێستاش کە جەنگێکی گەورە ڕۆژهەلاتی ناوەراستی گرتۆتەوە و ئامانج لێی گەورەبوونی چەند دەسەڵاتی بەشێک لە وڵاتانە،  جەخت لەوە دەکەینەوە پێویستە کورد یەکگرتوو بێت. چونکە  لەم دۆخەدا ڕێگا خراپەکە پەرتەوازەییە، ئەو پەرتەوازەییەی لەم دژ بەیەکیەی ئەم رۆژانەی خۆپیشاندانەکان بینیمان لە سودمان نییە». ئەو چاودێرە سیاسیە باسیش لەوە دەکات نابێت ئەو دژیەکی و لایەنگیریەی حزبەکان شۆربێتەوە بۆ ناو خەڵک، پێویستە هاوڵاتیان بەیەک چاو تەماشای هەر هێرشێک بکەن بۆسەر هەرێم. هاوکات لەبارەی هێرشەکانی ١٨ی ئەم مانگەی سوپای پاسدارانی ئێران بۆ سەر شاری هەولێر کە بووە هۆی گیان لەدەستدانی چوار کەس و برینداربوونی زیاتر لە ١٧ کەس. دکتۆر کاروان کاردانەوە وهەلویستەکانی سەرکردایەتی کوردی لە هەرێمی کوردستان بە پێویست بینی، بەڵام وتیشی ئەم هەڵویستانە زیاتر بۆ کەمکردنەوەی ئازاری دەروونی بوون تا ستراتیژی، ئێمە پێویستمان بە هەڵوێستی جدی و ستراتیژیە.

شوان عەباس بەدری ماوەیەکە بەهۆی هێرشە بەردەوامەکانی میلیشیا شیعەکانی سەر بەئێران بۆ سەر هەولێر و دەوروبەری، پەیوەندییەکانی بەغدادو هەولێر ئاڵۆزییەکی بەرچاوی بەخۆوە بینیوە. لەم رووەوە مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمیش پێی وایە کەهێرشەکان لەلایەن گرووپە لەیاسادەرچووەکانەوە بەپارەی دەوڵەت ئەنجامدەدرێن. لەلایەکی ترەوە لەدوای هێرشەکانی سەری ساڵ بۆ سەر هێزەکانی پێشمەرگە لەپارێزگای هەولێر، سودانی سەرۆک وەزیرانی عیراق داوای کرد بەمەبەستی دەستنیشانکردنی ئەنجامدەرانی ئەو هێرشە لیژنەیەکی ڵێکۆڵینەوە پێکبهێنرێت. جێی ئاماژەیە لەماوەی دوو مانگی رابردوودا بەبیانووی بوونی نووسینگەی ئیسرائیلی زیاتر لە 20 هێرشی جۆراوجۆر بەزیاتر لە 40 درۆن کراوەتەسەر بنکەی هێزەکانی ئەمریکا لەپارێزگای هەولێر و بەبڕوای چاودێران بیانووی ئەو هێرشانە دوورن لەڕاستییەوەو مەبەستی سەرەکی هێرشەکان بریتییە لە لەباربردنی ئەزموونی فیدراڵی لەعێراقدا. لەبەدواداچوونێکی هاوڵاتیدا زانراوە کەگرووپە چەکدارە شیعەکان لەمانگی ئۆکتۆبەری 2023دا، 24 جار هێرشیان کردووەتەسەر فرۆکەخانەی هەولێرو بنکەی سەربازی حەریرو لەو 24 هێرشەش گرووپی چەکداری بەرگری ئیسلامی عیراقی، سیانزەجار بەرپرسیارێتی خۆی لەهێرشەکان راگەیاندووە. هەر بەپێی بەیاننامەکانی گروپی چەکداری بەرگری ئیسلامی لەعیراق، نزیکەی 45 درۆنیان لەهێرشەکانی سەر پارێزگای هەولێر بەکارهێناوە. هەرچەندە ماوەی چەند ساڵێکە هەرێمی کوردستان کەوتۆتە بەر هێرشی درۆنەکان و ئێران بەڕاستەوخۆ  یان لەڕێی گروپەکانی وابەستە بەخۆیەوە هێرشەکانی چڕکردووەتەوە ، بەتایبەتیش لەسنووری سڵێمانی چەند جارێک پارتە کوردییەکانی ئێرانی  بەر هێرشی مووشەکی داوەو تورکیاش بەردەوامە لەسەر هێرشەکانی بۆ سەر ناوچەکانی هەرێمی کوردستان، بەڵام هەتا ئێستا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەک پێویست نەیتوانیوە رێگری لەو جۆرە هێرشانە بکات بۆ سەر هەرێمی کوردستان و هەروەها حکومەتی عێراقیش نەیتوانیوە وەک حکومەتێکی بەهێزی یەکگرتوو خۆی پیشانبدات و بتوانێت سەروەری خاکەکەی لەبەرامبەر ئەو جۆرە دەستدرێژییانەدا بپارێزێت. بەپێی بەدواداچوونەکانی هاوڵاتی لەساڵەکانی 2021و 2022، 138 جار هێرشی ئاسمانی و 214 جار تۆپبارانی سنوورەکانی هەرێمی کوردستان کراوەو لەماوەی چوار مانگی سەرەتای ساڵی 2023شدا هەرێمی کوردستان، 150 هێرشی ئاسمانی و 300 جار تۆپباران کراوە، کە ئەمەش بەرزبوونەوەیەکی بەرچاوو مەترسییەکی راستەقینەیە بۆ سەر هەرێم. هەر بەهۆی ئەو هێرش و پەلامارانەش دەیان گووند چۆڵکراون و چەندین دارستان سووتێنراون کە ئەمەش خۆی لەخۆیدا مەترسییەکی راستەقینەی دیکەیە بۆ سەر ژینگەو ژیان و باری ئابووری هەرێمی کوردستان. بەرپرسانی حکومەتی هەرێمیش پێیانوایە ئەم گروپ و میلیشیا شیعانە، کۆمەڵێک گرووپی لەیاسادەرچوون کە  چەک و پارەی دەوڵەتیان بەمەبەستی هێرشکردنەسەر هەرێمی کوردستان قۆستۆتەوەو لەلایەن حکومەتی فیدراڵەوە پشتگیری دەکرێن و بەم جۆرە هەوڵی تێکدانی ئارامی و ئاسایش و پێکەوەژیانی هەرێمی کوردستان دەدەن و پێیان وایە ئەم جۆرە هێرشانە، هێرشن بۆ سەر گشت عیراق و نەک بەتەنها هەرێمی کوردستان. بەڵام هەتا ئێستا حکومەتی هەرێم جگە لەئیدانەو سەرزەنشت  هیچ جۆرە هەڵوێستێکی دیکەی نەبووەو هەردوو پارتی دەسەڵاتدار (یەکێتی و پارتی) هاوشێوەی حکومەت لەڕێی وتەبێژو بەیاننامەکانی مەکتەبی سیاسییەوە  تەنها ئیدانەیان کردووە. هەروەک چۆن لەدوای هێرش و بۆردومانە ئاسمانییەکەی تورکیا بۆ سەر سنووری چەمچەماڵ لەساڵی 2021دا کەبووەهۆی شەهیدبوونی کەسێک و برینداربوونی دوو کەسی دیکە، مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەبەیاننامەیکدا ئیدانەی هێرشەکەی کردو داوای لەحکومەتی فیدراڵی کرد بەئەرکە دیبلۆماسییەکانی  خۆی بەرامبەر ئەو جۆرە پەلامارە مەترسیدارانە هەستێت کەدەکرێتە سەر قووڵایی خاکی عێراقەوە. هەروەها هەر لەدوا هەفتەی ساڵی 2023دا تورکیا لەڕێی فرۆکە جەنگییەکانیەوە زیاد لە 20 جار بۆردومانی ناوچەکانی شنگال و مەخموریان کرد، کە بەگەورەترین هێرشی تورکیا بۆ سەر ئەو ناوچانە ئەژماردەکرێت کە لەئەنجامدا دوو کەس شەهید و دەیان کەسی دیکەش بریندار بوون و سەرەڕای بێدەنگی حکومەتی هەرێم و عێراق بەڵام بەبڕوای  شارەزایانی یاسا نێودەوڵتییەکان، ئەم هێرشانەی تورکیاو ئێران بەتاوانی جەنگ ئەژمار دەکرێن. تورکیا بەپێی رێکەوتنێکی دەیەی هەشتای سەدەی رابردوو کە لەگەڵ حکومەتی بەعسدا بەستبووی بەمافی خۆی دەزانێت کە سنووری عێراق ببڕێت و بێتە ناو خاکەکەیەوەو ئەمەش لەدوای رێکەوتنێکی دوولایەنەی تاریق عەزیزی وەزیری دەرەوەی پێشووی عێراق و هاوتا تورکییەکەی هات کە بۆ ماوەی یەک ساڵ مافی ئەوە بەتورکیا دەدات کە بەقووڵایی پێنج کیلۆمەتر خاکی عێراق ببەزێنێت و بەپێی لێدوانێکی جەمال حەلبووسی شارەزای ستراتیژی و ئەمنی، لەکۆتاییەکانی دەسەڵاتی بەعسیشدا لە لێکتێگەیشتنێکی نهێنیدا رێگەدرا  تورکیا بەقووڵایی 50 کیلۆمەتر بێتە ناو خاکی عیراقەوە، بەڵام بەهۆی رووداوەکانی عێراقەوە، دەوڵەتی تورکیا ئەو هەلەی قۆستووەتەوەو  بەپێی وتەیەکی فوئاد حسێن لەساڵی 2018ەوە تاساڵی 2022، 22هەزارو 700 جار تورکیا سەروەری خاکی عیراقی پێشێل کردووەو حکومەتی عێراقیش 296 جار بایاننامەی ناڕەزایی دەرکردووەو لەنەتەوەیەکگرتووەکانیش شکاتی لەبەرامبەر ئەو پێشێلکاریانە تۆمارکردووە . بەپێی چاودێرە سیاسییەکان و شارەزایانی یاسا جگە لەوەی کەئەو رێککەوتنەی نێوان عێراق و تورکیا بۆ ماوەی یەک ساڵ بووە، واتە لەساڵی 1984 بۆ 1985، ئەو رێکەوتنەو لێکتێگەیشتنەی کەدواتر یش بەستراوە، لەگەڵ رووخاندنی حکومەتی بەعس رێکەوتنەکە بەتەواوی لەکارکەوتووە . هەر بەپێی چاودێران تورکیا بوونی پەکەکەی لەهەرێمی کوردستانی بەمەبەستی فراوانکردنی دەسەڵاتەکەی قۆستۆتەوەو هەرچی ئێرانیشە گرووپە چەکدارەکانی نزیک لەخۆی بەمەبەستی گوشاری زیاترو مەرامە سیاسییە جۆراوجۆرەکانی خۆی لەهەرێمی کوردستاندا بەکاردەهێنێت . هەر لەبارەی ئەم تەوەرە  جەبار یاوەر مەندە، ئەمینداری پێشووی وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم، هۆشداری دەدات لەزیادبونی هێرشە درۆنیەكانی سەر هەرێمی كوردستان، بەتایبەت ئەو هێرشە درۆنیانەی ماوەیەكە دەكرێتە سەر پارێزگای هەولێرو  بەهاوڵاتی وت «هێرشە دۆرنیەكان دەبێتە مایەی تێكچوونی دۆخی ئاسایشی هەرێمی كوردستان و عێراق، چونكە رۆژانە هێرشەكان دەكرێت، كاریگەری دەروونیشی بۆ سەر دانیشتوانی هەولێر دەبێت، بەتایبەت دەنگی تەقینەوەی درۆنەكان لەناوچە نیشتەجێبوونەكان و دڵەڕاوكێ لەناو هاووڵاتیاندا دروستدەكات». ئەمینداری پێشووی وەزارەتی پێشمەرگە وتیشی»هێرشە درۆنیەكان كاریگەری لەسەر ئابوری هەرێمی كوردستان دەبێت، چونكە زۆر كۆمپانیا كە لەهەرێم وەبەرهێنان دەكەن بەهۆی سەقامگیری دۆخی هەرێمەوە هاتوون و لێرە وەبەرهێنان دەكەن، بۆیە ئەگەر هێرشە درۆنیەكان بەردەوامبێت رەنگە ئەو كۆمپانیایانە هەڵسەنگاندن بۆ دۆخی ئاسایش بكەن و كارەكانیان رابگرن و كاریگەری نەرێنی لەسەر بازاڕو ئابوری هەرێم دەبێت». جەبار یاوەر ئەوەشی خستەڕوو»بەیاننامەكەی حكومەتی هەرێم توند بووە، وەڵامەكەی حكومەتی عێراقیش توندتر بووە، دیارە ئەوەش پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغدای ئاڵۆزكردووە». لەبارەی وەڵامدانەوەی سەربازیی هەرێمیش بۆ ئەو گروپانەی كە هێرشی درۆنی دەكەنە سەر هەرێمی كوردستان، جەبار یاوەر دەڵێت «مافی هەرێمە بەرگری لەخۆی بكات و وەڵامی دەستدرێژیی هەر گروپێكی چەكداری بداتەوە، بەڵام بەو مەرجەی لێوەی دیاربێت كەئەو چەكدارانە لەكوێوە دەستدرێژی دەكەن». هەروەها غازی فەیسەڵ بەڕێوەبەری ناوەندی عێراقی بۆ ڵێکۆڵینەوەی ستراتیژی پێیوایە کە ئەم جۆرە هێرشانە هەوڵێکە بۆ لەباردنی ئەزموونی فیدراڵی و لێدانە لەمافی کەمینەکان و فرە ئایینی و کلتووری لەعێراقدا. لەلایەکی دیکەوە ئەم هێرش و پەلامارانە ترس و دڵەڕاوکێیەکی زۆری لای هاووڵاتیانی هەرێم درووستکردووە و پێیان وایە کەحکومەتی هەرێم لەپاراستنی سنوور و هاووڵاتییەکانی لاوازە و بەشێک لەهاووڵاتیانیش پێیان وایە ئێستا رۆژانە بەژەم  دروون دەنێرن بۆ سەر ئاسمانی هەرێم و هۆکاری سەرەکی ئەمەش خۆی لەناکۆکییەکانی نێوان یەکێتی و پارتیدا دەبینێتەوە . هاووڵاتیان دەپرسن: بۆ چی کاتێک هەولێر درۆن باران دەکرێت، زۆرجار یەکێتی نیشتمانی بێدەنگی هەڵدەبژێرێت و کاتێکیش سنووری سلێمانی بەر هێرش و پەلامارەکانی تورکیا دەکەوێت، پارتی دیموکراتی کوردستان هیچ جۆرە هەڵوێست و کاردانەوەیەکی نابێت و بگرە هەندێک جار بەڕاستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆ بیانوو بۆ ئەو بۆردوومانانە دەهێنێتەوەو پشتگیرییان دەکات؟ لەکۆتاییدا ئاخۆ ئایندەی هەرێمی کوردستان لەنێوان دەنکە تەسبیحەکەی دەستی گرووپە چەکدارە شیعەکان و بەرنامەی هێزە ئیقلیمییەکاندا بەکوێ دەگات و یەکێتی و پارتی پێکەوە دەتوانن ئەم کەشتییە نیوە نووقم بووە بگەیەننە کەناری ئارامی؟

شەنای فاتیح پاش ١٣٢ رۆژ لەدەستپێکی ساڵی خوێندنی ٢٠٢٣-٢٠٢٤، دەرگای بەشێکی زۆری قوتابخانەکانی سنووری پەروەردەی سلێمانی کرانەوەو سەرچاوەیەکیش بەهاوڵاتی راگەیاند: وەزارەت و بەڕێوبەرایەتی گشتی وپەروەردەکان سوورن لەسەر کردنەوەی دەوام بەهەر نرخێک بێت. پاش ئەوەی وەزارەتی پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستان رۆژی ١٣ی ئەیلولی ٢٠٢٣ی بەیەکەم رۆژی دەستپێکردنەوەی دەوام دەستنیشانکرد، بەڵام مامۆستایانی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەکانی راپەڕین و گەرمیان بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندنیان کردو دابەشکردنی مووچەو پلەبەرزکردنەوەو دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژانیان کردە مەرجی چوونەوەیان بۆ هۆڵەکانی خوێندن. سەرچاوەیەک کەنەویست ناوەکەی ئاشکرابکرێت، بەهاوڵاتی وت: وەزارەت و بەڕێوبەرایەتی گشتی وپەروەردەکان سوورن لەسەر کردنەوەی هۆڵەکانی خوێندن بەهەر نرخێک بێت،  فشارێکی زۆریان کردووە لەرێگەی بەڕێوبەری پەروەردەکانەوە بۆ سەر بەڕێوبەری قوتابخانەکان. وتیشی:بەشێکی بەڕێوەبەری قوتابخانەکان بەفشاری بەڕێوبەری پەروەردەکان غیاباتی مامۆستایانیان وەرگرتووە، لەزۆربەی پەروەردەکاندا غیابات دەستیپێکردووەو پێیان وتوون هەتا نەقڵکردن و فەسڵکردن دەڕۆین ئەگەر دەوام نەکەنەوە، ئەمەش کاریگەری هەبووە لەسەر کردنەوەی دەوام. « لەناو شاری سلێمانی و دەوروبەریدا نزیکەی 80٪ ی قوتابخانەکان کراونەتەوە، بەڵام هێشتا پەروەردەی دەرەوەی شارەکان بەو شێوەیە نین.» سەرچاوەکە وای وت. هاوکات، لەمانگی ئابی ئەمساڵەوە تائێستا کۆمەڵێک مامۆستای نارازی  بەردەوامن لەسەردانیکردن بۆ بەغداو بەوتەی خۆیان چاویان بەلیژنەی دارایی و چەند کوتلەیەکی پەرلەمان و چەند سەرۆک حیزبێک کەوتووە بۆ ئەوەی بتوانن لەکاتی هەموارکردنەوەی یاسای بودجەی ٢٠٢٤دا جێگای ئەوە بکرێتەوە کە مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان موچەکانیان راستەوخۆ لەرێگەی بەغداوە وەربگرن بەبێ دواکەوتن و ٣٠ رۆژ جارێک، هەروەها هەوڵی ئەوەش دراوە کەموچەی فەرمانبەران چێتر نەبێتە فشارێکی سیاسی لەنێوان حکومەتی هەرێم و ناوەنددا. ئاوات ئازاد، مامۆستای ناڕازی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەمانگی ئابدا نۆ مامۆستاو فەرمانبەر سکاڵامان دژی سەرۆکی حکومەت و وەزیری دارایی تۆمارکرد،  کە بەشێوەیەکی نایاسایی لەساڵی ٢٠١٦وە پلەبەرزکردنەوەی مامۆستایان و فەرمانبەرانی مەدەنیان راگرتووە، بەڵام پلەبەرزکردنەوەی وەزارەتی ناوخۆو ئەنجومەنی دادوەرییەکان بەردەوامە، سکاڵاکەمان تا ٢١ی کانوونی دووەم سێ جەلسەی تێپەڕاندووەو جەلسەی داهاتوومان دواخراوە بۆ ٢٥ی شوباتی ٢٠٢٤. وتیشی:  فشارەکانی پەروەردە لەسەرەتای مانگی کانوونی دووەمەوە دەستیپێکردووە کۆمەڵێک فشارو نوسراوی جیاواز دەردەکەن بەشێوەیەک هەر نوسراوەو جۆرێکە، بەپێی یاسا کەس ناتوانێت مامۆستایەک یان فەرمانبەرێک سزا بدات کەداوای مافی خۆی دەکات، کاتێک موچەی پێنادرێت ئەویش کارناکات، خوێندنیش بەم شێوەیە بەترس و تۆقاندن و سزادان بەڕێوەبچێت، خوێندنێکی تەندروست نابێت و زانستی پێویست بەقوتابی ناگات. «بەهیچ جۆرێک هیچ بەڕێوبەرێک مافی لادانی هیچ مامۆستایەکی نییە جگە لەوەزیر، لەکاتێکدا وەزیر دەسەڵاتی رەهای پێدابێت بابەتێکی ترە، بەڵام وەزیر خۆی لەبۆشایی یاسایدایە چونکە حکومەتی ئێمە کاربەڕێکەرەو توانای هیچ بڕیارو یاسایەکیان نییەو پەرلەمانیشمان نییە.» ئاوات ئازاد وای وت. ئەو مامۆستا ناڕازییە باسی لەوەشکرد کە هەر مامۆستایەکیش سزا بدریت ئێمە سکاڵای یاسایی تۆماردەکەین و بەردەوامین لەخۆپیشاندنان و ناڕەزایەتییەکان لەپێناو بەدەستهێنانی مافەکانمان. محەمەد کەمال، لەنوێنەرایەتی مامۆستایانی وانەبێژ لەسلێمانی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: دەنگۆ هەیە کە هەر مامۆستایەک نەیەتەوە بۆ دەوام سزا بدرێت، بەڵام تائێستا هیچ نوسراوێکی فەرمی وا نەهاتووە بۆ قوتابخانەکان. وتیشی: هیچ بڕیارێک نییە کەبایکۆت بشکێنین و بەردەوامین لەناڕەزایەتییەکان. ئەمە لەکاتێکدایە لەچەند رۆژی رابردوودا بەشیک لەنوێنەرایەتی مامۆستایانی ناڕازی لەلایەن هێزەکانی ئاسایشەوە دەستگیرکران و دواتر بەشێکیان ئازادکران.

ڤانە حەمە سەرەڕای نەبوونی خزمەتگوزاری و نۆژەن نەکردنەوەی باڵەخانەی زانکۆ و بەشە ناوخۆییەکان، هاوکات لەگەڵ پێنەدانی دەرماڵەکانیان، بەشێک لە زانکۆ حکومیەکان « پێداویستیە هەرە سەرەکی و گرنگەکانیشیان» کە  بۆ ئەنجاندانی کارە پراکتیکیەکانیان پێویستیانە بۆ دابین ناکرێت، لە ئەنجامیشدا یان کردە پراکتیەکان ئەنجام نادەن، یاخود خوێندکارەکان و مامۆستاکان خۆیان بەناچاری بەشێکی دابین دەکەن. زانکۆی پۆلیتەکنیکی سلێمانی یەکێکە لەو زانکۆیانەی سەرەڕای کۆنی باڵەخانە، هۆڵەکانی و بەشە ناوخۆییەکانی، بەدەست نەبوونی کەرەستە و پێداویستیە سەرەکیەکانیەوە دەناڵێنێت، بەجۆرێک لە بەشە پزیشکیەکانیدا تەنانەت دەستکێش کە پێداویستی هەرە سەرەکیە ناتوانرێت لە لایەن زانکۆوە دابین بکرێت، لە ئەنجامیشدا خوێندکارەکان یان وانە پراکتیکیەکە بە ناتەواوی دەخوێنن یان مامۆستاکانیان داوایان لێ دەکەن خۆیان ئەو پێداویستیانە دابین بکەن. هێڤار سەلمان، خوێندکاری شیکاری نەخۆشیەکانە لە زانکۆی پۆڵیتەکنیک بەهاوڵاتی وت، لەسەرەتای ئەمساڵەوە لە تاقیگەکانمان پیداویستیەکان هەبوون بەڵام کەموکوڕی تیابووە یاخود بە جۆرێک بووە کە تەنها مامۆستا کاری کردووە  یان هەر گروپێکمان تەنها یەک کەس کاری کردووە بەهۆی نەبوونی دەستکێش، دواتر خۆمان دەستکێشەکانمان کڕیووە؛ دەشڵێت هەرخۆم تائێستا چوار جار کڕیومە و چەند تەلەبەیەکی دیکەش دوو یان سێ جار کڕیویانە». ئەو خوێندکارە دەشلێت ساڵی ڕابردوو پێیان وتووین لە ساڵی نوێدا پارەمان بۆ خەرج دەکرێت بەڵام وانەبوو. لەبارەی خەرج نەکردنی بودجەی تاقیگەکانەوە راگرایەتی کۆلیژی زانکۆش دەڵێت بەهۆی هەبوونی کێشە لە پاکتاوی دارایی ئەو حاڵەتە دروستبووە ولە هەوڵداین بۆ چارەسەرکردنی. زەردەشت غەفور مامۆستای یاریدەدەرە لە هەمان زانکۆ، ئەو دەڵێت « لە تاقیگەکانی دیکەی کۆلیژەکەمان هەمان کێشەمان هەیە، مەعقول نییە زانکۆیەکی گەورە دەستکێش و موادی کارە پراکتیەکانی نەبێت، لەکاتێکدا ئەو زانکۆیە خوێندکاری پارالێڵی هەیە ولەوەش داهات بۆ زانکۆکە بەدەست دێت، پێم وایە ئەو پارەیە بۆ زانکۆکە خەرج ناکرێت». نەبوونی پێداویستیە سەرەکیەکان لە زانکۆ حکومیەکان و کەموکورتیەکان لەپاڵ چارەسەرنەبوونی کێشە بەردەوامەکانی دیکەی زناکۆکەدان کە دەیان جار خوێندکاران خۆپیشاندانی بەرفراوانیان بەهۆیەوە ئەنجامداوە، لەوانەش کێشەی کۆنی و ناتەواوی باڵەخانەکانیان، نەبوونی ئاوی گەرم و کارەبا و غاز وهەبوونی سەگی بەرەڵا لەناو کەمپی زانکۆکە. شایستە بەهائەدین یەکێکە لەو خوێندکارانەی لە بەشە ناوخۆیی زانکۆکە دەمێنێتەوە لەبارەی دۆخی بەشە ناوخۆییەکەیان و دابینکردنی خزمەتگوزاریەکانیان بە هاوڵاتی وت، بە بەردەوامی کێشەی ئاوی گەرم وغازمان هەیە، هەندێک جار هەفتەی دوو جاریش ئاوی گەرممان نیە، هەندێک جار بۆ دوو هەفتە چاکی دەکەن و دواتر وەک خۆی لێدەکەنەوە. هاوکات دەشڵێت دەبوایە ئێمە سیستەمی غازی « ئێڵ پی جی»مان هەبوایە، نەوەک خۆمان چەند نهۆم غاز ببەینە خوارەوە و کەزۆربەی جارەکانیش غازەکە نیە. هاوکات گوڵان ئازاد  کە خویندکاری کۆلێژی فیزیایە لە زانکۆی سلێمانی، دەڵێت زۆرجار بەهۆی کۆنبوون ولەکارکەوتنی ئامێرەکانمان لە تاقیگەکاندا ئامار و داتاکانمان هەڵە دەردەچن و مامۆستا و دکتۆرەکانیشمان خەتاکە دەخەنە سەر ئەستۆی ئێمە. هەروەها دەشڵێت ئەو ئامێرانە زۆر کۆنن و لەکاتی دووەم وەجبە یان سێیەم وەجبەی خویندکارانی ئەم بەشەوە دابین کراون بۆ زانکۆکە. یەکێکی دیکە لە خوێندکارەکانی زانکۆی سلێمانی کە نەیویست ناوی بهیندرێت وتی،» بەگشتی کێشەیەک و کەموکوڕیەکی سەیر و عەجیب هەیە لە زانکۆکەمان، بەرپرس و ڕاگرەکانی زانکۆکە بەدەم داواکاریەکانمانەوە نایەن کە زۆر جار شتی زۆر ئاسایین». دەشڵێت یەکێک لەو کێشانەی کە خۆم وەک نوێنەرێک کارم زۆر لەسەر کردووە و وەڵامم نەدراوەتەوە، کێشەی هەبوونی سەگی بەرەڵان لەناو زانکۆکەکە کەبەردەوامە وچارەسەرنەکراوە، هەر دوێنێ بە « پازدە سەگەوە» پەلاماری خوێندکارێکی کوڕیان داوە وبرینداریان کردووە».  ئەم کەموکورتیانەی زانکۆکان لەکاتێکدایە، کە وەرزێکی خویندن بەهۆی بایکۆتی مامۆستایەنەوە لە زۆربەی شار و شارۆچکەکانی هەرێمیی کوردستان فەوتاوە. بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی خویندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی لەسەرانسەری هەرێمی کوردستان ٢٠ زانکۆی حکومی هەیە.

هاوڵاتی  دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵی هێرشی ئیسرائیل لە دیمەشقی پێتەختی سووریا، بۆ سەر بنكەكانی سوپای پاسداران، هەواڵنێری تەسنیم سەر بە سوپای پاسداران  رایگەیاند چوار ئەفسەری باڵای سوپای پاسداران كە وەك راوێژكار ناسراون، كوژراون. بە هۆی هێرشەكانی پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ شەممە 20ی كانونی دووەمی 2024ی ئیسرائیل بۆ سەر دیمەشق، ناوەندی هەواڵی رۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەك نزیك لە بەرەی ناوچەیی پشتیوانی سووریا، بڵاویكردەوە "بەرپرسێكی باڵای سوپای پاسداران لەم هێرشەدا كوژراوەو ژمارەیكی تریش بریندار بوون". رۆیتەرز بەپشت بەستن بە سەرچاوەكانی خۆی بڵاویكردۆتەوە "بینایەكی چەند نهۆمی كە لەلایەن ئەندامانی سوپای پاسدارانەوە لە سووریا بەكار دەهێنرا، لەم هێرشەدا رووخاوە". چەند كاتژمێرێك دواتر هەواڵنێری نور نیوز، سەر بە ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران، رایگەیاند "سادق ئومێد زادە، جێگری هەواڵگری هێزەكانی قودس لەگەڵ جێگرەكەی بە ناو حاج غوڵام لەم ‌هێرشەدا كوژراون". ماڵپەڕی تەسنیم تەنها ئاماژەی بەوە داوە كە چوار ئەندامی باڵای سوپای پاسداران كە وەك راوێژكار ناوی بردوون كوژراون و ئاماژەی بە ناوی كەسەكان نەداوە میدیاكانی سووریا باسیان لەهێرشی ئیسرائیل بۆ ناوچەی مەززە كردوە. سەرچاوەكانی تری سووریا رایانگەیاندووە دەنگی تەقینەوە لە هەموو شوێنێكی دیمەشق بیستراوە. هاوكات كەناڵی حەدەسی سەر بە سعوودیە بڵاویكردەوە "فڕۆكە جەنگییەكانی ئیسرائیل دوو مووشەكیان بەرەو ناوچەی مەززەوە ناوەو هۆیەوە پێنج كەس كوژراون. هەر لەم بارەوە رێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤی سووریا، كە گروپێكی نەیاری حكومەتی بەشار ئەسەدەو بنكەكەیان لە بەریتانیایە، سەرەتا باسی لە كوژرانی چوار كەس كرد بەهۆی ئەم هێرشانەوەو نووسیبوی بینایەك كە لەلایەن بەرپرسانی ئێرانی و رێكخراوی جیهادی ئیسلامی فەلەستینەوە بەكار دەهێنرێت كراوەتە ئامانج. هاوكات كەناڵی تەلەفیزیۆنی سكای نیوزی عەرەبی باسی لەوەكرد (ئەكرەم ئەلعجوری) یەكێك لە ئەندامانی پلە باڵای جیهادی ئیسلامی فەلەستین لەم هێرشەدا كوژراوە. بەڵام ماڵپەری تەسنیم، سەر بە سوپای پاسداران لە زاری  ئیسماعیل ئەلسەنداوی نوێنەری جیهادی ئیسلامی فەلەستین لە سووریاوە نوسیویەتی"هیچكام لە ئەندامانی ئەم رێكخراوەیە بە هۆی هێرشەكانی ئەمڕۆی ئیسرائیل بۆ سەر دیمەشق نەكوژراون". هەروها كەناڵی ئەلعەرەبیەی بڵاویكردوەتەوە "جیهادی ئیسلامی كوژرانی  زیاد نەخالە سكرتێری گشتی ئەم رێكخراوەیە بە درۆ دەخاتەوە". ئەوەشی خستوەتەڕوو "پێدەچێت ئەكرەم ئەلعەجوری، بەرپرسی بەشی سەربازی جیهادی ئیسلامی فەلەستین و بەرپرسی دابینكردنی چەك و چۆڵ بۆ سەرایای قودس، لقی سەربازی ئەم رێكخراوەیە، لەم هێرشەدا كوژرابێت". ئەكرەم ئەلعەجووری ناوی لە لیستی ئەمریكایی تیرۆریستە نێونەتەوەیەكاندایە. میدیا ئیسرائیلییەكان هەواڵی هێرش بۆ سەر دیمەشقیان بڵاوكردۆتەوە بەڵام هیچكام لە بەرپرسانی ئیسرائیلی باسیان لەوە نەكردووە ئیسرائیل دەستی بووە لەم هێرشانەدا. رۆژی 25ی كانونی یەكەمی 2023، ئیسرائیل بە مووشەك هێرشیكردە سەر خانوویەك لە گەڕەكی زەینەبییەو رەزی مووسەوی بەرپرسی پلە باڵای سوپای قودس لە ماڵەكەی خۆی لەگەڵ كچە هاوڕێكەیدا كوژران. رەزی مووسەوی بۆ ماوەی زیاتر لە 30 ساڵ لە سووریە بووەو ئەركی پشتیوانی و لۆجستیكی هێزەكانی قودس بوو لە سووریا و لوبنان. بێنیامین نتانیاهۆ رۆژی پێنج شەممەی رابردوو لەكۆنفرانسێكی میدیایدا لە تەلئەڤیڤ لە وەڵامی پرسیارێكدا دەربارەی هێرش بۆ سەر ئێران وتی"وڵاتەكەی راستەوخۆ هێرش دەكاتە سەر ئێران، بەڵام هیچ شتێكی زیاتری لەو بارەوە نەوت".

شوان عەباس بەدری  لەبەرەبەیانی رۆژی سێشەمە 2024/1/15 ، سووپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند، لەتۆڵەی کووشتنی فەرماندە باڵاکانی سووپای پاسداران و بەرەی بەرگری لەسووریا و لوبنان و بەمەبەستی داکووتینی بنکە سیخوڕییەکانی ئیسرائیل لەناوچەکە، چەند هێرشێکی مووشەکییان بۆ سەر هەرێمی کوردستان و بەدیاریکراویش بۆ سەر هەولێر  ئەنجامداوە. هەرچەندە ئەم جۆرە هێرشانەی ئێران بۆ سەر هەرێمی کوردستان تازە نین و لەماوەکانی رابردووشدا سوپای پاسداران بەبیانووی داکووتینی هێزە ئۆپۆزسیۆنە ئێرانییەکانی ناو هەرێمی کوردستان و بنکە سیخورییەکانی ئیسرائیل چەند هێرشێکی هاوشێوەی ئەنجامداوە، بەڵام پێدەچێت ئەمجارە هێرشەکە لەگەرمەی کەف و کوڵ و کۆڵانی ناوچەکەو ئەگەری فراوانبوونی جەنگی نێوان بزووتنەوەی حەماس و سوپای ئیسرائیلیدا، جیاوازترو پەیامەکەی بۆ لایەنە ناوخۆییەکانی هەرێم و هاوپەیمانان بەسەرکردایەتی ئەمریکا تووندترو روونتر بێت، بەتایبەتیش کەئێران ئەمجارە لەجیاتی ئەوەی ئەو ئەرکە بەباڵە چەکدارییەکانی خۆی لەناو عیراق بسپێرێت، راستەوخۆ خۆی ئەم ئەرکەی گرتەئەستۆو هێرشەکانی ئەنجامدا. هەتا ئێستاش دیار نییە کەئێرانییەکان وەک هێرشە مووشەکییەکەی  8ی کانوونی دووەمی 2020ی  سەر بنکەی ئاسمانی عەین ئەسەدی پارێزگای ئەنبار کە لەتۆڵەی کووشتنی قاسم سولەیمانی فەرماندەی سووپای قودس  لەژیر ناوی "چالاکی شەهید سولەیمانی"، پێشتر ئەمریکییەکانی ئاگادارکردووەتەوە یان خود نا، بەڵام ئەوەی لێرەدا گرنگە ئەوەیە کە رەنگە دوای ئەم هێرشانەی ئێران، جەنگی بەوەکالەتی وڵاتە ئیقلیمییەکان و ئێران لەلایەک و ئەمریکاو ئێران لەلایەکی ترەوە لەڕێی باڵەکانیان لەناو عیراق بەگشتی و هەریمی کوردستان بەتایبەتی و سوریاو لوبنان و یەمەن تووندترو چڕتربێتەوە . ئاشکراشە گەر ئەو گریمانەیەی پێکدادنی باڵانە رووبدات، ئەوا کوردو قەوارەی هەرێم  یەکەم زەرەرمەندی ئەو جەنگە بەوەکالەتەی نێوان زلهێزە هەرێمایەتییەکانی ناوچەکە و جیهان دەبێت، بە تایبەتیش کەکورد ئەزموونێکی ناخۆشی لەگەڵ ئەم جۆرە ململانێ بەوەکالەتەی هەیە. هەرچەندە دوابەدوای هێرشەکانی سەر هەولێر ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان و مەسرور بارزانی سەرۆک وەزیرانی هەرێم و ئەمریکاو بەریتانیاو چەند وڵاتێکی دیکەی جیهان بەتووندی ئیدانەی هێرشەکانیان کردو ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان بەتووندی ئیدانەی هێرشەکەی کردو تۆمەتەکانی ئێرانی رەتکردەوەو هێرشەکانی بەکاریکی دوژمنکارانە وەسفکرد، بەڵام ئاخۆ ئەم ئیدانە و رەتکردنەوانەی تۆمەتانە تاچەند لەرزە بەگیانی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی و کاربەدەستە باڵاکانی ئێراندا دەهێنێت، بەتایبەتیش ئیران کە لەڕێی گروپ و میلیشیا شیعەکانی پەیوەست بەخۆیەوە، لەڕێی درۆنی بۆمبرێژکراوو موشەکەوە ماوە ماوە هیرش دەکاتەسەر خاکی هەرێمی کوردستان. هەروەک چۆن مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیمۆکراتی کوردستان لەدوای هێرشەکان رایگەیاند، لەساڵی 2020 وە هەولێر لەلایەن سووپای پاسدارانەوە بەبیانووی جیا جیا، کەوتووەتە بەر هێرشی مووشەک و درۆنەوەو دان بەخۆداگرتنمان سنووری هەیە.  بەڵام لیرەدا پرسیارەکە ئەوەیە کەئاخۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان ، چۆن و بەچ شێوەیەک وەڵامی ئەو دەستدرێژیانە دەداتەوە کەدەکرێتە سەر شارەکانی ژێر دەسەڵاتییەوەو توانای بەرەنگاربوونەوەی سەربازی و هێرشی هەیە بۆ ناوخۆی ئێران و بنکەو بارەگاکانی سوپای پاسداران و باڵە چەکدارەکانی لەناوخۆی عێراق؟ خۆ گەربێتو بەنیازبێت کارتی هێزە ئۆپۆزسیۆنە چەکدارەکانی ئێرانی ناو هەرێمی کوردستان لە دژی ئیران بەکاربهێنێت، ئەوە بۆ هەموان روون و ئاشکرایە کەوەڵامی ئێران چۆن و بەچ شێوەیەک دەبێت، هەرچەندە بەبڕوای زۆربەی چاودێرەکان، هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئێران، نە توانای ئەنجامدانی ئەو جۆرە کارەیان هەیەو نە هێزو چەکێکی ئەوتۆیان هەیە کەبتوانن بەپێی پێویست بەرگری لەخۆیان بکەن.  هەرچی ئەمریکاشە هەرگیز بەرژەوەندییە باڵاکانی نە لەبەر کوردو نە لەبەر هیچ لایەن  و دەوڵەتێکی دیکە ناخاتە مەترسییەوە.  لەلایەکی دیکەوە دوای هێرشەکان محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عیراق ، فەرمانی پێکهێنانی لیژنەیەکی باڵای ڵێکۆڵینەوەی بۆ هێرشەکان دەرکرد، بەڵام روون و ئاشکرایە کەئەم فەرمان و بڕیاڕە تەنها بۆ سڕینەوەی عارەقی شەرمەزاری حکومەتی ناوەندە لەبەرامبەر بەزاندنی بەردەمی ئاسمان و خاکی عێراق و هیج شتێکی ئەوتۆی لێ سەوز نابێتەوەو تەنها بۆ ئیستهلاکێکی ناوخۆییەو هیچی تر. هەرچەندە مێژووی پەیوەندییەکانی  کورد لەکوردستانی عیراق و ئێرانییەکان چ لەسەردەمی رژێمی پاشایەتی و چ لەسەردەمی دوای رووخاندنی رژێمی پاشایەتی و هاتنەکایەی کۆماری ئیسلامی ئێران، مێژوویەکی دوورودرێژی هەیەو مێژووی ئەم پەیوەندیانەش بەپێی پێویستییە سیاسییەکانی سەردەم هەورازو نشیوی بەخۆوە بینیوە ، بەڵام نابێت ئەوە لەیاد بکەین کە سەرەڕای نشێوییەکانیش بەجۆرێک لەجۆرەکان ئەو پەیوەندییانە تا رادەیەکی باش پاریزراون و لایەنە کوردی و ئێرانییەکان لەبەر بەرژەوەندی هاوبەشی سیاسی نەیانهێشتووە داری ئەو پەیوەندیانە لەڕەگەوە وشک ببێتەوە. لەڕاڤەی پەیوەندییە سیاسییەکانیشدا قسەیەکی کلاسیکی باو هەیە کەدەڵێت: لەسیاسەتدا کەس تاسەر دۆست و دوژمن نییە. ئەم قسەیەش لەئێستادا پراوپڕ پڕ بەبەری پەیوەندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئیرانە.  بەتایبەتیش وەک باسمان کرد، گەر بیتۆ چاوێک بەمێژووی ئەم دوو لایەنە ناکۆکە رووکەشە دۆستەی پشت پەردەکە بخشێنین، ئەوا دەبینین کە لایەنی ئێرانی چەندین جار لەمیژووی شۆڕشەکانی کوردی باشوور، بەپێی بەرژەوەندییەکانی خۆی  پشتی کوردەکانی بەرداوە، بەڵام بەرپرسە باڵا پلە یەکەکانی ناو شۆڕشەکەی بەپێی گرنگییان بۆ بەرژەوەندییە باڵاکانی ئێران چ لەو سەردەمە و چ لەئەگەری داهاتوو لەناو خاکی خۆی داڵدە داوەو زەقترین نموونەی ئەو پشتبەردان و دەستهەڵگرتنە ئاشبەتاڵی 1975 و رێکەوتنی نێوان موحەمەد رەزا شای پەهلەوی و رژێمی بەعسی پێشوو بوو و دەتوانین جەنگی هەشت ساڵەی نێوان ئێران و عێراقی سەردەمی سەدام و خومەینیش بەفریادڕەسێکی باش بۆ پشتگیریی هەمەلایەنەی شۆڕشی کورد لەو سەردەمە بزانین، گەر نا رەنگە ئاخوندەکانی ئێرانیش، هاوشێوەی رژێمەکەی پەهلەوی، بەڕێکەوتنێکی ستراتیژی سنوورەکانی خۆیان بە رووی کورددا دابخستایەو بەپێی پێویست یارمەتی لۆجیستی شۆرشەکەیان نەدایە. هەرچەندە لەئێستادا ئێران زۆنی زەرد بەناوچەیەکی بەهەشت ئاسا بۆ بنکە سیخوڕی و سەربازییەکانی ئیسرائیل و ئەمریکا راڤە دەکات و تێبینییەکی زۆریشی لەسەر زۆنی سەوز هەیەو هاوشێوەی زۆنی زەرد، بنکەو بارەگای هێزە کوردییەکانی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی بوردومان کردووە، بەڵام دەبێت راستییەک بزانین کەمانگی هەنگوینی پەیوەندییەکانی نێوان بەرپرسانی هەرێم و کۆماری ئیسلامی بەم هێرش و پەلامارانە کۆتایی نایەت و بابەتی پشت پەردەکان زۆر زیاترن لەو بابەتانەی کە لەمیدیاکان باس دەکرێن و تیشکیان دەخریتەسەر. لەکۆتاییدا لەناو ئەم هەموو ئاڵۆزی و کێشەو جەنگ و ململانییەی ناوچەکە پرسیاریک خۆی قووت دەکاتەوە کەئاخۆ پارتە دەسەڵاتدارەکانی هەرێمی کوردستان دەتوانن خۆیان لەئەگەری ئەو جەنگە بەوەکالەتە سووتینەرە بەدووربگرن و درێژە بەمانگی هەنگوینی پەیوەندییە ئاشکراو نهێنییەکانیان لەگەڵ کۆماری ئیسلامیدا بدەن، یان خود نا لەژێر گووشاری وڵاتانی ئیقلیمی و زلهێزەکان کۆتایی بەو هاوسەرگیرییە کاتۆلیکییە دێنن و مانگە هەنگوینییە چەندین ساڵەکەیان پێش دڵنیابوون لەڕووخاندنی کۆماری ئێران دەکەن بەخەزانی هێرشی مووشەکی و درۆنی؟ بێگومان هێرشی دوای کۆتایی هاتنی مانگە هەنگوینییەکەش وەک هێرشەکانی پێشووتر نابێت و بەرپرسانی هەریمیش باش ئەم راستییە دەزانن.      

هاوڵاتی وەزارەتی دەرەوەی پاکستان ئەمڕۆ پێنج شەممە ١٨-١-٢٠٢٤ لەگەڵ ئەوەی هێرشە سەربازییەکانی بۆ سەر ئێران پشتڕاست کردەوە رایگەیاند، هێرشمان کردۆتە سەر حاشارگەی تیرۆریستەکان لە پارێزگای سیستان و بەلووچستانی ئێران. دوای ئەوەی ئێران شەوی سێ شەممە هێرشی کردە سەر پاکستان بە بیانووی لێدانی بنکەکانی جەیش العدل، وەزارەتی دەرەوەی پاکستان رایگەیاند مافی وەڵامدانەوە بە هێرشەکانی ئێران بۆ خۆیان بە ڕەوا ئەزانن، لە هەمانکاتدا رێز لە سەروەری خاکی ئێران ئەگرن. هاوکات رۆژی پێنج شەممە روەیتەرز لە زاری سەرچاوەیەکی ئەمنی پاکستانییەوە نووسی، ئەو وڵاتە بە هێزەوە وڵامی هەرچەشنە هێرشێکی ئێران ئەداتەوە. ئەم بەرپرسە ئەمنیەی پاکستان رایگەیاندووە هێزەکانی ئەو وڵاتە لە بەرزترین ئاستی ئامادەباشیدان. وەزارەتی دەرەوەی پاکستان بەرە بەیانی ئەمڕۆ پێنج شەممەش رایگەیاند هێرشەکان زۆر ورد و بە پێی زانیاری لە چالاکی تیرۆریستەکان ئەنجام دراون. وەزارەتی دەرەوەی پاکستان لە راگەیاندنەکەی خۆیدا باسی لەوە کرد ژمارەیەک کەس کە ئەو وڵاتە بە تیرۆریست ناویان دەبا کوژراون. لەم راگەیاندنەدا ئاماژە بە هێرشەکانی ئێران بۆ سەر بنکەکانی جەیش العدل نەدراوە، تەنها نووسراوە " مەبەست لەم هێرشەی ئەمڕۆ دابینکردنی ئاسایش و بەرژەوەندییەکانی پاکستانە کە لە گرینگترین پرسە بۆ ئەو وڵاتە و ناکرێت بخرێتە مەترسییەوە". لە کاتێکدا پاکستان باس لە کوژرانی چەند تیرۆریست ئەکات لە خاکی ئێران، بە پێی زانیاری سەرچاوە فەرمییەکانی کۆماری ئیسلامی لەم هێرشەدا ٢ پیاو و ٣ ژن و ٤ مناڵ کوژراون و کوژراوەکان ئێرانی نین. ماڵپەڕی (حال وەش٩ کە زانیارییەکانی سیستان و بەلووچستانی ئێران بڵاو ئەکاتەوە نووسیویەتی :" زۆربەی کوژراوەکان ئەندامانی بنەماڵەی لایەنە سەربەخۆیخوازەکانی بەلووچ و دانیشتوانی گوندە سنوورییەکانن لە شاری سەراوان لانیکەم ٥ منداڵ و ٤ ژن و پیاوێک کوژراون و ژن و پیاوێکیش بریندارن. وتەبێژی گرووپی سەربەخۆییخوازی بەلووچ کە بە ( BLF) دەناسرێن،  کوژرانی ژمارەیەک لە ئەندامانی خۆی بە هۆی هێرشەکانی پاکستانەوە پشتڕاست کردۆتەوەو هەڕەشەی تۆڵە سەندنەوەی کردووە. مێجەر گەهرام بەلووچ لەم راگەیاندنەدا وتوویەتی :" ئێستە بەرەی رزگاریخوازی بەلووچ(BLF)  بێدەنگ نابێت و تۆڵەی ئەم هێرشە ئەکاتەوە، لە ئێستاوە جەنگ دژی پاکستان رادەگەیەنین. هاوکات ماڵپەڕی تەسنیم سەر بە سپای پاسداران نووسیویەتی: ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران هێرشەکانی بەرەبەیانی ٥ شەممەی پاکستان بۆ چەند گوندێکی سەر سنووری ئیدانە کردووەو داوایان لە بەرپرسانی پاکستان کردووە بە زووترین کات وەڵامدەرەوە بن لە هۆکارەکانی ئەم هێرشانە. عەلیڕەزا مەرحەمەتی، جێگری پارێزگاری سیستان و بەلووچستان رایگەیاند، کاتژمێر ٤:٣٠ بەرەبەیانی رۆژی پێنج شەممە دەنگی چەند تەقینەوەی گەورە نزیک شاری سەراوان بیستراوەو دوای لێکۆڵینەوە دەرکەوت پاکستان بە مووشەک هێرشی کردۆتە سەر گوندە سنوورییەکانی ئێران. پێشتر بەرپرسێکی باڵای پاکستان بە روەیتەرزی راگەیاندبوو هێرشێ ئاسمانیان کردۆتە سەر چەند شوێنێک لە ئێران. شەوی سێ شەممە کۆماری ئسیلامی بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان و مووشەک هێرشی کردە سەر چەند شوێنێک لە پاکستان و رایگەیاند چەند بنکەیەکی جەیش العدلیان لە خاکی پاکستان لە ناو بردووە. لە راگەیاندنێکدا گرووپی جەیش العدل رایانگەیاند بە هۆی هێرشەکانی سوپای پاسدارانەوە ٢ مناڵ کوژراون. ئەم کارە بوو بە هۆی ئەوەی پاکستان باڵیۆزی خۆی لەتاران بکێشێتەوەو بە باڵیۆزی ئێران رابگەیەنێت بۆی نییە بگەڕێتەوە بۆ پاکستان لە ئێستادا. جەلیل عەباس جەیلانی ، وەزیری دەرەوەی دەوڵەتی کاتی پاکستان رۆژی چوارشەممە ١٧-١-٢٠٢٤ لە وتووێژی تەلەفۆنی لەگەڵ حسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، پاکستان بە مافی خۆی ئەزانێت وەڵامی هێرشەکانی ئێران بداتەوە.

هاوڵاتی  وەزارەتی دەرەوەی پاكستان هەڵوێستی توندنی بەرامبەر بە هێرشی سوپای پاسداران بۆ خاكی ئەو وڵاتە گرت و باڵیۆزی خۆی لە تاران كشاندەوەو رایگەیاند باڵیۆزی ئێران لە ئێستادا بۆی نییە بگەڕێتەوە بۆ پاكستان. ناوەندەكانی هەواڵی حكومەتی كۆماری ئیسلامی شەوی سێ شەممە 16ی كانونی دووەمی 2024، رایانگەیاند: سوپای پاسداران بەموشەك و فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان هێرشی كردۆتە سەر دوو بنكەی (جەیش العدل) لە پاكستان و لە ناوی بردون. ئاژانسی رۆیتەرز ئەمڕۆ چوار شەممە 17ی كانونی دووەمی 2024، راگەیاندنێكی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی پاكستانی بڵاوكردوە تیایدا هاتووە" لەئێستادا پاكستان رێگە بە باڵیۆزی ئێران نادات بگەڕێتەوە بۆ ئەو وڵاتە". رەزا ئەمیری موقەدەم، باڵیۆزی ئێران لە پاكستان، لە ئێستادا لە تارانە. هەڵوێستی توندنی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی پاكستان وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی پاكستان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەنووسیدا وتی"پێشێلكردنی بێ بنەماو ئاشكرای سەروەری پاكستان لەلایەن ئێرانەوە، لادانە لە یاسا نێودەوڵەتیەكانن و ئامانج و بنەماكانی جاڕنامەی نەتەوە یەكگرتووەكان". موممتاز زەهرا بەلووچ وتیشی "ئەم كارە سەرەڕۆیانەیەی ئێران بەهیچ شێوەیەك رێگەپێدراو نییەو هیچ پاساوێكی نییە، بۆ ئەو كارە پاكستان بەمافی خۆی ئەزانێت وەڵامی ئەم كارە نایاساییە بداتەوەو بەرپرسارێتی ئەنجامەكانی لەئەستۆی كۆماری ئیسلامییە". "ئێمە پێمانڕاگەیاندون پاكستان بڕیاریداوە باڵیۆزی خۆی لە تاران بكێشێنێتەوەو باڵیۆزی ئێران كە لە ئێستادا لە تارانە، بۆی نییە بگەڕێتەوە" وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی پاكستان وای وت. وتیشی "ئیسلام ئاباد بڕیاریداوە سەرجەم ئەو دیدارانە هەڵبوەشێنێتەوە كە بڕیاربوو لە رۆژانی داهاتوودا لە نێوان پاكستان و ئێراندا بەڕێوە بچێت". ئەمە دووهەمین هەڵوێستی توندی پاكستانە دوای هێرشی سەربازی ئێران بۆ سەر ئەو وڵاتە. جێهێشتنی پێشانگای چابەهار لەلایەن وەفدی پاكستانییەوە بە پێی زانیارییەكانی سەرچاوە لۆكاڵیەكانی پاكستان، دوای هێرشی موشەكییەكەی ئێران، ئەندامانی وەفدی پاكستانی پێشانگای چابەهاریان جێهێشتووە. كەناڵی تێلگرامی " حال وەش" و " كەمپەینی چالاكانی بەلووچ" نووسیویانە "لەسەر داوای بەرپرسانی پاكستانی، بازرگان و چالاكانی ئابووری ئەو وڵاتە دەستبەجێ و بەبێ ئاگاداركردنەوەی پێشتر، پێشانگاكەیان بەجێ هێشتووە". بەپێی ئەم راپۆرتە، لە ئێستادا پێشانگای هەناردەكردن بۆ پاكستان بەئامادەبوونی وەزیری ناوخۆی كۆماری ئیسلامی، راوێژكاری سەرۆك كۆمارو سكرتێری ئەنجومەنی باڵای ناوچە ئازادو تایبەتە ئابوورییەكانی وڵات، پارێزگاری سیستان و بەلووچستان، بەڕێوەبەری گشتی ناوچەی ئازادی چابەهارو بەرپرسانی بڵای پاكستان، ئەفغانستان، عێراق و عوممان لە چابەهار بەڕێوە ئەچێت. ئاژانسی تەسنیمی سەر بە سوپای پاسداران، شەوی سێ شەممە رایگەیاند "ئەو ناوچەیەی بۆردمارانكراوە، ناوچەیەكە بەناوی كێوی سەوز لەپارێزگای بەلوچستانی پاكستان كە یەكێك لە گەورەترن بنكەكانی گروپی جەیش العدل لەو ناوچەیە". بەڵام لە راگەیاندنێكدا كە لە كەناڵی تێلگرامی جەیش العدلەوە بڵاوكراوەتەوە "شەش فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان و ژمارەیەك موشەك ئەو خانوانەی كردۆتە ئامانج كە ژن و منداڵی ئەندامانی ئەم گرووپەی تێدا بووە". پاكستانیش رایگەیاند "بەهۆی هێرشەكانی سوپای پاسدارانەوە دوو منداڵ كوژراون، ئەمە لە حاڵێكدایە سوپای پاسداران باس لەوە دەكات توانیویەتی ئەو گروپە لە ناو ببات". داواكاری نوێی ئێران لە پاكستان لە هەمانكاتدا، مەجید میر ئەحمەدی جێگری  وەزیری ناوخۆی ئێران بۆ بواری ئەمنی و ئاسایشی وڵات، داوای لە پاكستان كردوە هەنگاوی جدی هەڵبگرێت بۆ دەركردن و لەناو بردنی ئەو كەسانەی كە ئەوان بە "تیرۆریست" ناوی دەبەن. مەجید میر ئاماژەی بەگروپی جەیش العدل كردوەو رایگەیاند"ژمارەیەك لە گروپە تیرۆریستییەكان لە خاكی پاكستان گیرساونەتەوەو شوێنیان خۆشكردوە". هاوكات وەزیری دەرەوەی كۆماری ئیسلامی بە ئاماژە بە هێرشەكانی ئەم دواییانەی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان و عێراق وتی "ئێمە رێز لە سەروەری دەسەڵات و یەكپارچەیی پاكستان و عێراق دەگرین، بەڵام رێگە نادەین ئاسایشی وڵاتەكەمان بكەوێتە مەترسییەوەو یاری پێ بكرێت". وەزیری دەرەوەی ئێران ئەوەشی خستەڕوو "لە هێرشەكەیان بۆ سەر پاكستان، هاووڵاتیانی پاكستانی نەكراونەتە ئامانج". گرووپی جەیش العدل، هێزو رێكخراوێكی چەكداری دژبەری كۆماری ئیسلامییە كە لەلایەن كۆماری ئیسلامی و چەند وڵاتێكی رۆژئاوایی لەوانە ئەمریكاوە وەك تیرۆریست ناسراون. هێرشی سوپای پاسداران بۆ سەر بنكەكانی جەیش العدل دوای ئەوە هات، كە ئەم هێزە بەرپرسارێتی هێرش بۆ سەر بنكەی سەربازی لە شاری راست لە پارێزگای سیستان و بەلووچستان گرتە ئەستۆ. ئەو هێرشە رۆژی ١٠-١-٢٠٢٤ئەنجامدرا. جیش العدل چی ئەڵێت؟ جەیش العدل لە راگەیاندنێكدا كە لە كەناڵی تێلگرامی ئەم گرووپە بە ناوی "شبكە عدل" بڵاوكراوەتەوە، رایگەیاندوە "گرووپی تیرۆریستی سوپای پاسداران بە كەڵك وەرگرتن لە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان و موشەك هێرشیكردۆتە سەر ماڵی ژمارەیەك لە موجاهیدەكانی رێكخراوی جەیش العدل لە كێوە سنورییەكان بەلوچستان و لەم هێرشەدا كە لانیكەم شەش فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانی خۆتەقێنەرەوەو ژمارەیەك موشەك بەكار هاتوون ئەو شوێنانە كراوەتە ئامانج كە ژن و مناڵ موجاهیدەكانی رێكخراوی جەیش العدلی تێدا بووە كە بەوهۆیەوە ماڵی دوو موجاهید روخاوەو ئەندامانی بنەماڵەیان كوژراون بوون یان بریندار بوون. لەم هێرشەدا دوو منداڵ كوژراون و دوو ژن و كچێكیش بریندار بوون و برینەكەیان قورسە. كوژرانی فەرماندەیەكی باڵای سوپا  ئەمڕ چوارشەممە17ی كانونی دووەمی 2024، هێرشی چەكداری كراوەتە سەر ئۆتۆمبێلێكی سەربازی لە سەراوانی بەلووچستان و عەقید حسێن عەلی جاوادانفەڕ، پلەدارێكی گەورەی سوپا كوژراو چەند كەسێكی تریش بریندار بوون. 

هاوڵاتی لەم چەند رۆژەی رابردوودا کۆماری ئیسلامی ئێران بە بێ ئەوەی هیچ بنکە و بارەگایەکی ئەمریکی بە ئامانج بگرێت، بە مووشەک هێرشی کردە سەر 3 ووڵاتی دراوسێی خۆی کە بریتین لە "عیراق و سوریا و پاکستان" و بە بڕوای چاودێران ئێران نایەوێت کێشە و ئاڵۆزییەکانی لە گەڵ ئەمریکا لەوە زیاتر گرژی بە خۆیەوە ببینێت. بە بڕوای چاودێران ئێران سەرەرای ئەوەی بەبەردەوامی هێزەکانی ئەمریکا بە ئاژاوە نانەوە لە ناوچەکە تۆمەتبار دەکات بەڵام  لە ئێستادا خۆی لە هەموو جۆرە روبەروبوونەوەیەکی سەربازی لەگەڵ ئەمریکا بە دوور دەگرێت و ئەو ناوچانە دەپێکێت کە لە بنکە و بارەگاکانی سوپای ئەمریکییەوە دوورن. کاروکاردانەوەکانی سێ هێرشە مووشەکییەکەی ئێران هێرشەکان لە درەنگانیکی شەوی دووشەمە و نیوەرۆی سێشەمە ئەنجامدران بەم جۆرە: یەکەم/ تاران بە بیانووی بوردومانی بارەگای چەکدارە تیرۆریستییەکانی داعش بە چوار مووشەک شاری ئیدلیبی سوریای بوردومان کرد. لەدوای بوردومانەکەش سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند : ئەم هێرشانە لە تۆڵەی کوژراوەکانی دوو تەقینەوەیکەی شاری کرمان ئەنجام دراون و لەو بوردومانانە بارەگای بەرپرسە سەرەکییەکانی ئەو کارە تیرۆریستییەی کرمان کراونەتە ئامانج. دووەم/ تاران بە بیانووی خاپورکردنی بنکە ئیسرائیلییەکانی ناو هەرێمی کوردستان بە 11 مووشەک هێرشی کردە سەر شاری هەولێر. دوبەدوای هێرشەکانی هەولێر، عیراق سەفیرەکەی خۆی لە تاران بۆ راوێژ بانگێشتی بەغداد کرد و مەسروربارزانیش لە میانەی کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانی لە داڤۆس رایگەیاند : وەڵامی ئەم هێرشانە دەدەینەوە، هەروەک چۆن قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی عیراق ، ئەوەی ئاشکرا کرد کە هیچ بنکە و بارەگایەکی ئیسرائیلی لە هەرێمی کوردستان بوونی نییە. سێیەم / دوای ئەو دوو هێرشەش ، ئێران بە موشەک و دروون پەلاماری دوو بارەگای " سوپای یەکسانی – جیس العدل"ی لە پاکساتاندا ، کە گروپێکی بەرهەڵستکاری بەلوچی ئێرانین  و هەوڵی جیاکردنەوەی سیستان و بەلوچستانی دەدەن لە ئێران . ئێرا ن خۆی بە دوور دەگرێت  لە کووشتنی سەربازە ئەمریکییەکان لەم بارەیەوە "ویژدان ئەبدولرەحمان"ی پسپۆر لە کاروباری ئێراندا ، هۆکاری خۆبەدوور گرتنی ئێران لەو روبەروبوونەیە خستە روو و وتی : " ئاشکرایە کە کاردانەوەو وەڵامەکانی ئێران بۆ واشنتۆن وورد و خوێندراوەن ، بەجۆری کاردانەوەکانی کوژرانی هیچ ئەمریکییەکی لێ ناکەوێتەوە، هەر لەبەر ئەمەش بە بیانووی بوونی بنکەی سیخوری "مۆساد" لە هەولێردا ، هێرشی کردە سەر ئەو شارە ، و لە هەمنکاتیشدا هێرشی کردە سەر ئیدلیب لە سوریا،  تا بەو جۆرە لەلایەک شکستەکانی خۆی پەردەپۆش بکات ، لەلایەکی دیکەوە هێز و توانای خۆی لەبەر دەم لایەنگر و پشتیوانەکانی نمایش بکات ،بە تایبەتیش دوای کوژرانی فەرماندە باڵاکانی سوپای پاسداران لە سوریا و چەند فەرماندەیەکی سەربازی حزبوڵای لووبنانی لە لایەن ئیسرائیل و ئەمریکاوە  ". لەلایەن خۆیەوە "فراس ئەلیاس"ی پسپۆر لە ئاسایشی نەتەوەیی ئێران ، هاوڕایە لەگەڵ قسەکانی "عەبدولرەحمان" و پێی وایە کە ، بەبەردەوامی ئێران هەوڵ دەدات بەجۆری وەڵام بداتەوە کە زۆر لەسەری  نەکەوێت و وەڵامەکانی نەبێتە مەترسییەکی ڕاستەقینە بۆ سەر خۆی ، بۆ ئەمەش عیراق باشترین شوێنە بۆ ئەو پەرچەکردار و وەڵامانەی عیراق و بەم جۆرە خوێندنەوە بۆ هێرشە مووشەکییەکانی ئێران بۆ سەر شاری هەولێر دەکات: یەکەم / ئاماژەیە بۆ دەستگیرۆدەیی ئێران لە بەرامبەر روبەرونەوەی راستەوخۆ لە گەڵ ئەمریکا و ئیسرائیل و لە هاوسەنگ راگرتنی هێز. دووەم/ هێرشەکانی ئێران ئەوە دەردەخەن کە ئەو وڵاتە توانای فراوان کردنی بازنەی جوگرافیایی روبەروبونەوەکانی نییە و خاکی عیراق بۆ دەرچوون لەو قەیرانە بە کار دینێت. سێیەم/ سەبارەت بەو هێرشانەش کە گروپ و میلیشیاکانی سەر بە ئێران لەناو خاکی عیراق لە دژی بنکەی هیزەکانی ئەمریکاوە ئەنجامی دەدەن ، دەچنە چوارچێوەی ستراتیژی یەکگرتنی مەیدانەکانی روبەروبونەوە و ئامانجی سەرەکی ئەو هێرشانەش ئیستینزافی هێزەکانی دوژمنە ،  نەک سەرکەوتنیکی یەکجارەکی بە سەریاندا و سەرقاڵ کردنی هێزەکانی ئەمریکا و ئیسرائیلە تا بەو جۆرە نەپرژنە سەر ئێران. چوارەم/ ئاشکرایە لە دوای کوژرانی قاسم سولەیمانی فەرماندی سوپای قودس لە ساڵی 2020 ، ستراتیژییەتی یەکگرتوویی مەیدانەکانی روبەروبوونەوە بە هۆی نەبوونی کەسێکی کاریگەری وەک قاسم سلێمانی ، فشارەکانی خۆی لە دەست داوە. لەناو بردنی ئەزموونی هەرێمی کوردستان لەلایەن خۆیەوە "عارف باوەجانی" ،سکرتێری حزبی سەربەستی کوردستان ی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی ،جەخت لەوە دەکاتەوە کە هەموو بیانووەکانی ئێران سەبارەت  بە بوونی بنکەی مۆسادی ئیسرائیلی لەناو هەرێمی کوردستان درۆیەکی گەورەیە و مەبەستی سەرەکی هیرشەکان بریتین لە : یەکەم/ لەناوبردنی ئەزموونی هەرێمی کوردستان ،تا بەو جۆرە ئەم ئەزموونە بۆ ناو کوردستانی ئیران(ڕۆژهەڵات) پەل نەهاوێت. دووەم/ ئێران وەک دوژمن لە هەرێمی کوردستان دەروانێت و پێی وایە رەنگە لە داهاتوودا ئەمریکا خاکی هەرێم بۆ هیرش کردنە سەر ئێران بەکار بهێنێت. سێیەم/ ئیران بوونی پارتە کوردییە ئۆپۆزسیۆنەکانی وڵاتەکەی لەسەر خاکی هەریمی کوردستان ، بە هەرەشەیەک دەزانێت بۆ سەر باری ئاسایشی خۆی . لە ماوەکانی پێشوودا عیراق بەمەبەستی ریگری کردن لە هیرشەکانی ئێران بۆ سەر خاکەکەی بە بیانووی بوونی ئەو گروپە ئۆپۆزسیۆنە چەکدارییانە ، ڕێکەوتنیکی لەگەڵ لایەنی ئێرانیدا بەست و ئەو هێزانەی لەسەر سنوورەکانی خۆی لەگەڵ ئیران دوور خستەوە. بە پێی وتەی لیژنەی باڵای رێکەوتنە ئەمنییەکەش، هەموو بنکە و بارەگاکانی ئەو هێزانە لەسەر سنووری ئێران دوور خراونەتەوە.

شەنای فاتیح کۆمەڵناسێک: میدیای کوردی رۆڵێکی خراپ دەگێڕێت و لایڤێکی تیک تۆک دەکاتە سەردێڕی هەواڵ بردنەوەی زیاتر لە ٥٠٠ هەزار دۆلار لەلایەن گەنجێکی شاری هەولێرەوە لەلایڤێکی تیک تۆکدا لەئێساتدا بووەتە بابەتێکی گەرم لەنێو هاووڵاتیاندا، بەتایبەت پاش ئەوەی لیژنەی فتوای هەرێم ئەو پارەیەی بەحەرام دانا ئەویش دوای ئەوە هات کەئەو گەنجە بڕیاری دا ئەو پارەیە لەدروستکردنی مزگەوتێکدا خەرجبکات. هەفتەی رابردوو گەنجێکی پارێزگای هەولێر بەناوی (مەساری مەسعود)  لەڕێگای لایڤێکی تیک تۆکدا لەگەڵ کەسێکی لیبیایی بەناوی (کیندەر لیبی) تەحەدییەکیان ئەنجامداو مەساری مەسعود بووە براوەی تەحەدییەکە، بەمەش بووە براوەی زیاتر لە ٥٠٠ هەزار دۆلار (٥٠ دەفتەر)، بەپێی یاساکانی تیک تۆک، کۆمپانیای تیک تۆک نیوەی پارەکە بۆ خۆی دەبات و نیوەکەی دیکەشی بۆ مەساری مەسعود دەبێت، مەساری  بڕیاریدا ئەو بڕە پارەیە لەدروستکردنی مزگەوتدا خەرجبکات بەڵام لیژنەی فتوا ئەو پارەیەیان بەحەرام دانا. عەبدولحەمید سیوەیلی، زانای ئاینی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: بەئەندازەی تێگەیشتنم و شارەزایم باسی بابەتەکە دەکەم نەک وەک موفتییەک، پێموایە تیک تۆک وەک هەموو گۆشەکانی دیکەی تەکنەلۆجیا لەجیهاندا مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت کەلایەنی ئەرێنی هەیەو دەکرێت بۆ بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەڕووی زانستی و ژینگەیی و ئاینی و تەنانەت ریکلامی بازرگانیش (ئەو بازرگانیانەی کەشەرعین) بەکاربهێندرێت.  وتیشی: بەڵام دەبینین بەتایبەت لەلایەن گەنجانەوە بەفیڕۆدانێکی زۆری کات و سەروەت و سامانی تێدایە، هەروەها  بێ پلانی و بێ بەرنامەیی گەنج دەردەخات و لەئەنجامدا ئەوەی لەنێو تیک تۆکدا مامەڵە دەکات هیچ پەیامێکی دیاریکراوی نییە، ئەوەندەی کات و پارەو ژیانی بەفیڕۆدەدات. ئەو زانا ئاینییە باسی لەوەشکرد کەشەریعەتی ئیسلام بۆ پاراستنی ئاین و  ماڵ و سامان و نەفس هاتووە،  لەهەر چوارچێوەیەکدا یەکێک لەمانە بکەونە مەترسییەوە ئاینی ئیسلام لەگەڵیدا نییەو بەحەرامی دادەنێت، بۆیە پێویستە کەسی بەکارهێنەر دەبێت خۆی لەخۆی بپرسێت ئایا بۆچی تیک تۆک بەکاردەهێنێت؟ ئایا بەلایەنە ئیجابییەکەی بەکاریدەهێنم یان بەپێچەوانەکەی؟ سەبارەت بەوگەنجەی ماوەی رابردوو بڕە پارەیەکی زۆری بردەوەو بڕیاری دا بیکاتە مزگەوت لەنێو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا دەنگدانەوەیەکی زۆری هەبوو، ئەو مامۆستا ئاینییە وتی: پێویستە دەستخۆشی لێبکرێت چونکە پاش ئەوەی زانی پارەکەی لەڕووی شەرعیەوە حەرامە بڕیاری دا بیکاتە مزگەوت و هەڵەکەی راستبکاتەوە. «ئەو پارەیەی بەڕێگای حەرام دەستیکەوتووە ئەگەر مافی تاکەکەسییە پێویستە بگەڕێندرێتەوە ئەگەر بتوانێت، ئەگەریش ناتوانێت و گەڕانەوەی بۆ خاوەنەکەی ئاسان نییە، دەتوانێت لەڕێگایەکەوە بەکاریبهێنێت کەخزمەتی کۆمەڵگای پێبکات، کەدەتوانێت لەهەر پڕۆژەیەکی خزمەتگوزاریدا بەکاریبهێنێت ئاساییە، قوتابخانە یان مزگەوت و ماڵی هەژاران بێت.» عەبدولحەمید سیوەیلی وای وت. سەبارەت بە رای ئەنجومەنی فتوا لەسەر حەرامی ئەو پارەیەی لەتیک تۆکەوە بەدەستدەهێندرێت عەبدولحەمید سیوەیلی وتی: ئەوەی زانایان باسیان کردووە لەدەرەنجامی تێگەیشتنی بابەتی کەعبەی پیرۆزەوە بووە کاتێک ئەهلی قورەیش دروستیان کردەوە وتیان کەنابێت بەپارەی حەرام دروستبکرێتەوە، زانایان لەو چوارچێوەیەوە ئەو بڕیارەیان داوە کەنابێت مزگەوت بەپارەی حەرام دروستبکرێت. «بەڵام ئەگەر کەسێکیش بیەوێت بیکاتە مزگەوت من ناتوانم پێی بڵێم مەیکەرە مزگەوتەوە چونکە بابەتێکی قورسە بۆیە پێم وایە دەکرێت لەهەر پڕۆژەیەکدا سەرف بکرێت کەسوودی گشتی تێدابێت بەمزگەوتیشەوە.» عەبدولحەمید سیوەیلی وای وت. رۆژی ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤، دكتۆر شێخ حه‌سه‌ن موفتی، سه‌رۆكی لیژنه‌ی فه‌توای هه‌رێمی كوردستان، روونكردنه‌وه‌یه‌كی له‌باره‌ی دروستكردنی مزگه‌وت به‌پاره‌ی تیك تۆك بڵاوکردەوەو وتی:: « ئه‌و كه‌سه‌ی ده‌یه‌وێت له‌ڕێی پاره‌ی تیك تۆكەوە مزگه‌وت دروستبكات، حه‌رامه‌،  كاره‌كه‌ی نادروسته‌و  به‌پاره‌ی حه‌رام مزگه‌وت دروست ناكرێت. جوتیار فەتاح، کۆمەڵناس لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: تیکتۆک وەک هەر یەکێک لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی سۆشیاڵ میدیا کاریگەری ئەرێنی و نەرێنی هەیە بەڵام خراپ بەکارهێنانی تیکتۆک بووەتە دیاردە لەنێو کۆمەڵگای ئێمەدا کە ئەمەش بابەتێکی مەترسیدارە بەتایبەت لەنێو گەنجاندا. وتیشی: گەنجانی ئێمە بەتایبەتی هەرزەکاران ئەم تۆڕە کۆمەڵایەتییە وەک  ئامرازێک بەکاردەهێنن کەخۆیانی تیاببیننەوە بۆ پارە پەیداکردن و بەناوبانگ بوونیش، بەڵام هەمووشیان بەناوبانگ و دەوڵەمەند نابن و دواجار کاریگەری خراپی دروونی ئابووری کۆمەڵایەتی بەجێدەهێڵێت کەدەگاتە قۆناغی نامۆبوون بەکۆمەڵگاو ژیانی واقیعی و کۆمەڵایەتی، لەبەرئەوەی ئالوودە دەبێت و بەردەوام لەو تۆڕەدا خۆی دەبینێتەوە دەرەنجام کەسایەتی پێشتری لەدەستدەدات. هەروەها کاریگەری راستەوخۆی لەسەر خێزان دەبێت و هەندێکجار کێشەی کۆمەڵایەتی دروستکردووە، چونکە بەشێكی بەکارهێنەرانی تیک تۆک بەشێوەیەک تیک تۆک بەکاردەهێنن تەنها بەلایانەوە گرنگە  بەناوبانگ ببن و پارە پەیدا بکەن، بەلایانەوە گرنگ نییە بەچ ئامرازێک و لەسەر شکاندن و ناوزڕاندنی کەسی بەرامبەربێت. جوتیار فەتاح وای وت. ئەو کۆمەڵناسە باسی لەوەشکرد کەبابەتێکی دیکەی مەترسیدار بریتییە لەلایڤ کردنەوە کە لەئێستادا دەبینین گەنجی کۆمەڵگای ئێمەی پێوەی ئالوودە بووەو ماوەیەکی زۆر بەدیار ئەم تۆڕەوە دەمێنێتەوە، بێ ئاگا لەوەی لەڕووی دەروونی و کۆمەڵایەتی و تەنانەت تەندروستیشەوە چ زیانێکی هەیە، «ئالوودەبوون بەئامێرە ئەلیکترۆنییەکان هاوشێوەی ئالوودەبوون بەماددە هۆشبەرەکان وایە.» «ئەگەر تەماشا بکەین ئەو گەنجانەی تیک تۆک بەکاردەهێنن کەمتر ئاگایی دەوروبەریان هەیەو وریایی و تیشکیان لەسەر دەوروبەریان نەماوە،  تەنها تیشکیان لەسەر چوارچێوەی شاشەی  مۆبایلەکانیانە بۆ ئەوەی بگەنە ئەو ئامانجەی کەهەیانە.» سەبارەت بەڕۆڵی میدیای کوردی لەسەر ئەو پرسە جوتیار فەتاح ئاماژەی بۆ ئەوەکرد کەمیدیای کوردی لەم بابەتەدا رۆڵێکی خراپ دەگێڕێت لەبەرئەوەی  کەسێک لەتیک تۆک لایڤێک دەکاتەوە دەبێتە هەواڵ و مانشێتی تەلەڤزیۆن و سایتەکان، «فڵان کەس لەشەوێکدا ئەوەندە پارەی پەیدا کرد،» ئەمە وادەکات گەنجانی دیکەش هەوڵبدەن لاسایی بکەنەوە. « دەبێت کار لەسەر ئەوە بکرێت گەنجان هۆشیاربن و دوورکەونەوە لەبەکارهێنانی تیک تۆک، یان بەڕێگایەکی باش بەکاریبهێنن چونکە هاوکات کەسانێک هەن تیک تۆک بەڕێگایەکی باش بۆ لایەنی پەروەردەیی بەکاریدەهێنن.» جوتیار فەتاح وای وت خزمەتگوزاری تۆڕی کۆمەڵایەتی  تیک تۆک کە لەلایەن «بایتدانس» خاوەندارێتی دەکرێت، کۆمپانیایەکی تەکنەلۆجی ئینتەرنێتیە لەشاری پەکینی وڵاتی چین، لەساڵی ٢٠١٢ لەلایەن «ژانگ ییمینگ» دامەزراوە، بۆ دروستکردنی کورتە موزیک و سەماو ڤیدیۆی کۆمیدی و بەهرەی سێ تا ١٥ چرکەو کورتە ڤیدیۆی ئەڵقەیی لەسێ تا ٦٠ چرکەدا بەکاردەھێنرێت. زیاتر لە ٨٠ ملیۆن جار لەئەمریکا دابەزێنراوە، هەروەها گەیشتووەتە دوو ملیار داگرتن لەسەرتاسەری جیهاندا. هاوکات،بەیاسایەک کە لەلایەن کۆنگرێسی ئەمریکاوە دەرچووە دابەزاندنی بەرنامەی تیک تۆک لەسەر هەر ئامێرێک یان مۆبایلێکی سەر بەحکومەت قەدەغەکرد، هەروەها کۆمیسیۆنی ئەوروپاش ئەو ئەپڵیکەیشنەی لەسەر ئامێرەکانی قەدەغە کرد.

شەنای فاتیح بەپێی ئامارێکی سەنتەری میترۆ بۆ داکۆکی لەمافی رۆژنامەنووسان، ساڵی ٢٠٢٣ بەراورد بەساڵی ٢٠٢٢، ١٨٢ حاڵەتی پێشێلکاری بەرامبەر ڕۆژنامەنووسان کەمیکردووەو پێشێلکارییەکان لە ٤٣١ پێشێلکارییەوە بۆ ٢٤٩ پێشێلکاری دابەزیووە. ئەمڕۆ چوارشەمە، ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤، سەنتەری میترۆ بۆ داکۆکی لەمافی ڕۆژنامەنووسان لەمەڕاسیمی ساڵانەی ڕاگەیاندنی راپۆرتی رەوشی ئازادی رۆژنامەنووسی لەهەرێمی کوردستاندا ڕایگەیاند: ساڵی ٢٠٢٣  لەهەرێمی کوردستاندا ٢٤٩ پێشێلکاری بەرامبەر ٢٤٧ ڕۆژنامەنووس و دامەزراوەی میدیایی ئەنجامدراوە، ٣٧ ڕۆژنامەنووس بەبێ بڕیاری دادگا دەستبەسەرکراون و پێنج ڕۆژنامەنووسیش بەدەر لەیاسای ڕۆژنامەنووسی دەستگیرکراون. هەر بەپێی ئامارەکانی سەنتەری میترۆ، ساڵی ٢٠٢٣ بەراورد بەساڵی ٢٠٢٢، ١٨٢ حاڵەت و بەراورد بەساڵی ٢٠٢١یش ١٠٤ حاڵەتی پێشێلکاری بەرامبەر ڕۆژنامەنووسان کەمیکردووە. ئاماری پێشێلکارییەکان بەرامبەر ڕۆژنامەنووسان لەهەرێمی کوردستاندا لەماوەی سێ ساڵی رابردوودا: ساڵی ٢٠٢١  ٣٥٣ پێشێلکاری بەرامبەر ٢٦٠ رۆژنامەنووس و دامەزراوەی میدیایی، بەم شێوەیەی خوارەوە: ١٨٩حاڵەتی رێگری و جیاکاری ٨١ حاڵەتی هێرش و لێدان و سوکایەتی ٢٥ حاڵەتی دەستبەسەرکردن بەبێ بڕیاری دادگا ٢٥ حاڵەتی زەوتکردنی کەلوپەلی ڕۆژنامەوانی ١٣ حاڵەتی هەڕەشە حەوت حاڵەتی شکاندنی کەلوپەلی رۆژنامەوانی حاڵەتێکی تەقەکردن لەرۆژنامەنووس چوار حاڵەتی حکومدانی ڕۆژنامەنووس بەدەر لەیاسای کاری ڕۆژنامەنووسی دوو حاڵەتی هەڵکوتانە سەرو داخستنی بارەگای کەناڵ شەش حاڵەتی پڕکردنەوەی بەڵێننامە ساڵی ٢٠٢٢ ٤٣١ پێشێلکاری بەرامبەر بە ٣٠١ ڕۆژنامەنووس و دامەزراوەی میدیایی، بەم شێوەیەی خوارەوە: ١٩٥ حاڵەتی ڕێگری ٦٤ حاڵەتی دەستبەسەرکردن بەبێ بڕیاری دادگا ٦٨ حاڵەتی زەوتکردن و شکاندنی کەلوپەلی رۆژنامەوانی چوار حاڵەتی دەستگیرکردن بەبڕیاری دادگا ٤٦ حاڵەتی هێرش، هەڕەشەو سوکایەتی ٢٦ حاڵەتی لێدان و برینداربوون حاڵەتێکی داخستنی نووسینگەی کەناڵ شەش حاڵەتی هێرشی ئەلیکترۆنی دوو حاڵەتی هێرشی موشەکی ١٦ حاڵەتی پڕکردنەوەی بەڵێننامە سێ حاڵەتی هەڵکوتانە سەرماڵی ڕؤژنامەنووس ساڵی ٢٠٢٣ ٢٤٩ پێشێلکاری بەرامبەر ٢٤٧ رۆژنامەنووس و دامەزراوەی میدیایی بەم شێوەیەی خوارەوە: ١٣٤ حاڵەتی ڕێگری و جیاکاری ٣٧ حاڵەتی دەستبەسەرکردن بەبێ بڕیاری دادگا ٣٨ حاڵەتی زەوتکردنی کەلوپەلی رۆژنامەنووسی چوار حاڵەتی هێرشی ئەلیکترۆنی ٢٧ حاڵەتی هێرش، هەڕەشەو سوکایەتی دوو حاڵەتی شکاندنی کەلوپەلی رۆژنامەوانی پێنج حاڵەتی دەستگیرکردن بەدەر لەیاسای رۆژنامەنووسی دوو حاڵەتی هەڵکوتانە سەر ماڵی رۆژنامەنووس

هاوڵاتی بەرەبەیانی رۆژی سێشەممە ١٦-١- ٢٠٢٤ هێرشی مووشەکی کرایەسەر ناوچەیەکی نزیکی هەولێرو هەروەها چەند ناوچەیەک لەئەدلیبی سووریا. سوپای پاسداران دەستبەجێ بەرپرسریاریەتی هێرشەکەی گرتەئەستۆو ڤیدیۆی کاتی هاوێشتنی مووشەکەکانی بڵاوکردەوەو رایگەیاند بنکەیەکی سیخوڕی ئیسرائیل لەهەرێمی کوردستان و شوێنی کۆبوونەوەی بەرپرسانی باڵای فەرماندەکانی پەیوەندیدار لەگەڵ تاوانەکانی کرمان لەسووریا کراوەتە ئامانجی مووشەکی بالستیکی. بەپێی وتەی هەندێ سەرچاوە لەناوخۆی رۆژهەڵاتی کوردستانەوە مووشەکەکان لەنزیک کرماشانەوە هاوێژراون و دوێنێ شەو دەنگی تەقینەوەی گەورە لەکرماشان و کامیاران بیستراوەو هەروەها وێنەی مووشەکەکان کەئاسمانی شاری کامیارانیان رووناککردووەتەوە لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاوکراوەتەوە. ماڵپەڕی رووداو لەم بارەوە بڵاویکردووەتەوە کە لەهێرشەکانی بەرەبەیانی سێشەممە ١٦مانگی ١ دا، ماڵی سەرمایەداری هەولێری پێشڕەو دزەیی کراوەتە ئامانج و پێشڕەو دزەیی و سێ کەس بەو هۆیەوە گیانیان لەدەستداوە. پێشڕەو دزەیی سەرمایەداری کوردو خاوەنی کۆمپانیا فاڵکۆن و کچە بچووکەکەی لەم هێرشەدا گیانیان لەدەستداوەو شەش کەسی تریش برینداربوون. یەکێکیتر لەکوژراوەکان میوانێکی ئەو ماڵە بووە بە ناوی کەرەم میخائیل کەبازرگانێکی عێراقی دانیشتووی دۆبەیە. کەرەم میخائیل ساڵی ١٩٨١ لەبەریتانیا لەدایکبووە، یەکێک بوو لەخاوەن پشکەکانی کۆمپانیای سامسۆنگ،هەروەها لەدوبەی کاری خانووبەرەی کردووە. کەرەم میخائیل خێزاندارەو دووساڵ وەک بەڵێندەر لە پرۆژەی بۆلیڤارد کاریکردووە. بەپێی راگەیاندنی نووسینگەی سەرۆکایەتی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لەم هێرشەدا کەسانی مەدەنی کراونەتە ئامانج و گیانیان لە دەستداوەو بریندار بوون. جگە لەماڵی پێشڕەو دزەیی، بەپێی هەواڵێک کە رووداو بەرەبەیانی سێشەممە بڵاویکردووەتەوە بارەگای هێزێکی سەر بە ئەژی ئەمین، کراوەتە ئامانج بەڵام ئەژی ئەمین و هێزەکەی زیانی گیانیان پێنەگەیشتووە. بەپێی زانیارییەکان بنکەی هێزەکانی ئەژی ئەمین لەهەورازە نەفتەی نزیک هەولێر کراوەتە ئامانج، بەڵام مووشەکەکان لەلایەن سیستەمی بەرگری مووشەکییەوە خراونەتە خوارەوە.   حکوومەتی هەرێم چی ئەڵێت؟ سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەبارەی هێرشەكانی شەوی رابردووی سەر هەولێر رایگەیاند بەتوندی ئەم تاوانە بەرامبەر بەخەڵكی كوردستان شەرمەزار دەكەم و داوا لەحكومەتی فیدراڵی دەكەم هەڵوێستی توندیان هەبێت بەرامبەر بەم پێشێلكارییەی دەكرێتە سەر سەروەریی عێراق و بەتایبەتی هەرێمی كوردستان. ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر لەبانگەوازێکدا وێڕای شەرمەزارکردنی ئەم هێرشە، داوا لەگەورەو بچووك و چین و تووێژەكانی هەولێر دەكات بۆ گەیاندنی دەنگی مەزڵومیەت و ریسواكردنی بكەرانی هێرشەكانی سەر هەولێر لەبەردەم بارەگای نەتەوەیەكگرتووەكان گردبوونەوەی جەماوەری بكەن. پارێزگاری هەولێر لەم بانگەوازەیدا ئاماژەی بەناوی ئەنجامدەرانی ئەم هێرشە نەداوە ئەمە لەحاڵێکدایە سوپای پاسداران بەفەرمی لەماڵپەڕەکانەوە ئەم هێرشەی گرتووەتە ئەستۆو وەک تۆڵەی کوشتنی رەزا مووسەوی و هەروەها تەقینەوەکانی کرمان و راسک ناوی بردووە. مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان لەمبارەوە راگەیاندنێکی بڵاوکردەوەو تووڕەیی و نیگەرانی خۆی لەم بارەوە دەربڕیوەو نووسیویەتی:» هەموو لایەک ئاگادارن، هەر لەساڵی 2020ـەوە هەتا ئێستا بەدەیانجار شاری هەولێر کەوتۆتە ژێر هێرشی ناڕەوای موشەک و درۆنەکانی سوپای پاسدارانی ئێران و هێزە هاودەستەکانیان. ئەو هێرش و پەلامارانە زوڵم و ناحەقییەکی ئاشکرایە بەرانبەر خەڵکی کوردستان. ئەنجامدەرانی ئەو تاوانانە و ئەوانەی لەپشتەوەی هێرشەکانی سەر هەولێرن، خۆیان زۆر چاک دەزانن کەبوختان و بیانوو و ئیدعاکانیان هیچ بنەمایەکی نیەو بۆ داپۆشینی کێشەو گرفتەکانیان ئەو دەستدرێژی و زوڵمە لەدژی هەولێرو خەڵکی کوردستان ئەنجامدەدەن. ئیتر دانبەخۆداگرتنمان سنووری هەیە، ئەوەتا لەدوایین پەلامارو تاوانیاندا شەوی رابردوو خێزانێکی بێتاوانی هەولێریان کۆمەڵکوژ کردووە کەزۆر بەتوندی ئیدانەی ئەو تاوانە دەکەین. گومانی تێدا نییە ئەو پەلامارە نە مەردایەتییە و نە شەهامەت، بەڵکو ئەوپەڕی شەرمەزارییە بۆ تاوانباران. لێرەدا رووی قسەم بۆ گەلانی ئێرانەو هەمیشە رێزو حورمەتمان بۆ گەلانی ئێران هەیەو دەستی دۆستایەتی و برایەتیمان بۆ درێژ کردووە. دەمەوێ دڵنیایان بکەمەوە ئەو بیانوانەی پەلاماردەران بۆ تاوانەکانیان لەدژی هەولێرو خەڵکی کوردستان دەهێننەوە هیچ ئەسڵ و ئەساسێکی نیەو دوورە لەڕاستی. داواتان لێدەکەم ئەگەر پەلاماردەران رێگەتان پێبدەن، خۆتان وەرن بەچاوی خۆتان لەهەولێر راستییەکان ببین و بزانن کە تاوانباران و پەلاماردەران چۆن چەواشەکاری دەرهەق گەلی کوردستان دەکەن و ئیدعاکانیان بێ بنەمان.  ناکرێ هەتاسەر ئەوان لەو زوڵمە بەردەوام بن و ناشکرێ چیتر لەبەرانبەر ئەو ستەم و ناحەقییە بێدەنگ بین. پەیامیشم بۆ ئەنجامدەرانی پەلاماری موشەک و درۆنەکانی ئێرانی ئەوەیە، شەهیدکردنی ژن و منداڵ و خەڵکی سڤیلی ئێمە هیچ شانازی و سەربڵندی بۆ ئێوە تێدا نیە.  دەتوانن بمانکوژن بەڵام دڵنیابن ناتوانن ئیرادەمان لێ بستێنن .گەلی کوردستان پشتی بەخواو رەوایەتیی دۆزەکەی قایمەو خودا لەهەموو زاڵم و هێزێک گەورەترە.   کۆماری ئیسلامی چی دەڵێت؟ سوپای پاسداران بەرەبەیانی سێشەممەو ماوەیەکی کەم دوای هێرشەکان بەرپرسایەتی ئەم هێرشەی گرتەئەستۆ. لەڕاگەیاندنێکدا کە لەماڵپەرە ناوخۆییەکاندا بڵاوکراوەتەوەو هەروەها لەکۆمەلێک گرتە ڤیدیۆی کورتی کاتی تەقاندنی مووشەکەکاندا بەرپرسایەتی ئەم هێرشانەی گرتووەتەئەستۆ. لەڕاگەیاندنێکدا سوپای پاسداران دەڵێت بەمووشەکی بالستیک هێرش کراوەتەسەر بنکە سیخوڕییەکانی ئیسرائیل لەکوردستانی عێراق. سوپای پاسداران لەڕاگەیاندنەکەی خۆیدا دەربارەی هێرش بۆ سەر هەریمی کوردستان نووسیویەتی:» ئەم هێرشە وەڵامدانەوە بووە بەکوژرانی فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران و «بەرەی بەرگری» و لەم  هێرشانەدا « یەکێک لەبنکە سەرەکییە سیخوڕییەکانی ئیسرائیل» لەناوچووە. لەم راگەیاندنەدا هەروەها هاتووە کەئەو بنکەیەی لەناوبراوە « شوێنی پەرەپێدانی چالاکییە سیخوڕییەکان و دانانی پلانی تیرۆریستی بووە لەناوچەکە بەتایبەت وڵاتی ئازیزمان». لەدرێژەدا لەم راگەیاندنەدا بێ ئەوەی بەدروستی باس لەشوێنی ئەو بنکەیە بکات، نووسیویەتی هێزەکانمان زانیاری وردیان دەربارەی ئەم بنکەیەی ئیسرائیل لەبەردەستدا بوو و بەپێی زانیارییەکان لەئامانجەکەیان داوە. بەڵام هەواڵنێری روەیتەرز لەڕاپۆرتێکدا نووسیویەتی کەئەو شوێنەی کراوتە ئامانج لە ٤٠ کیلۆمەتری باکووری رۆژهەڵاتی هەولێرو نزیک کۆنسوڵگەری ئەمریکا بووە. ناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لەڕاگەیەندراوێکدا کەئەمڕۆ سێشەممە 16-1-2024 بڵاویکردووەتەوە، دەڵێت، «ئەو هەنگاوە سەربازییەی ئێران بەرگرییکردنی بەهێز بووە لەدەسەڵات و ئاسایشی وڵاتەکەمان و بەرەنگاربوونەوە بووە دژی تیرۆر. ئەوەی کراوە بەشێکە لەسزادانە دادپەروەرانەکانی کۆماری ئیسلامی بەرامبەر دەستدرێژیکارانی ئاسایشی وڵات». ناسر کەنعانی دەشڵێت، «ئێران بەردەوام پشتیوانی ئاشتی، ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکەیەو رێز لەسەرەوەری خاکی هەموو وڵاتان دەگرێت، بەڵام دوو دڵیش نییە لەسوودوەرگرتن لەمافی یاسایی خۆی بۆ بەرەنگاربوونەوەی سەرچاوەکانی هەڕەشەی سەر ئاسایشی نیشتمانیی وڵات و بەرگری لەئاسایشی دانیشتووانی و سزادانی تاوانکاران». وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران هەروەها لەبەشێکیتری راگەیاندنەکەیدا ئەڵێت: «دوژمن بەلێکدانەوەی هەڵەی خۆی، دەستی بەتاوانکردن بەرامبەر گەلی ئێران و دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی کردووەو کۆماری ئیسلامیش بەو توانا باڵایەی بۆ دەستڕاگەیشتن بەزانیاری هەیەتی، لەئۆپەراسیۆنێکی وردو ئامانجداردا بنکەکانی تاوانکارانی دەستنیشان کردو بەبەکارهێنانی مووشەکی دوورمەودا کردنیە ئامانج و ئەمەش بەشێک لەوەڵامدانەوەی کۆماری ئیسلامی ئێرانە بۆ ئەوانەی دژی ئاسایشی نیشتمانی و دانیشتووانی ئەم وڵاتە هەنگاو دەنێن». ئەمریکا چی دەڵێت؟ ماوەیەکی کەم دوای هێرشە مووشەکیەکە، بەرپرسانی ئەمریکا رایانگەیاند بیناو بنکەکانی ئەوان نەکراوەتە ئامانج. بەشێکی زۆر لەچالاکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ئەم راگەیاندنەی یەکەمی بەرپرسانی ئەمریکایان بەوە لێکدایەوە کەئەمریکا ئەم هێرشەو ئەنجامەکانی بەلاوە گرنگ نییەو هەرئەوەی کەهێزەکانی خۆی پارێزراو بوون بەو مانایە کەپەرچەکرداری نابێت. لەلایەن خۆیەوە ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند: ئەمریکاو سەرۆک جۆ بایدن هێرشەکانی سەر خەڵکی هەرێمی کوردستان بەهەڕەشەی جددی وەردەگرن. مەتیو میللەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ئەم هێرشەی شەرمەزار کردو سەرەخۆشی لەبنەماڵەی کوژراوەکان کرد. وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەم بارەوە وتی :» ئێمە دژی ئەو هێرشە مووشەکییە بێ بیانوانەین کەدەبێت بەهۆی لاوازی سەقامگیری عێراق، پشتیوانی هەوڵەکانی عێراق و حکومەتی هەریمی کوردستانین بۆ جێبەجێکردنی خواستەکانی خەڵکەکەیان». ئادرین ڤاتسۆن وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی کوشکی سپی بەئاماژە بەهەندێک دەنگۆ کەدەوترا بنکەکانی ئەمریکا لەلایەن سوپای پاسدارانەوە کراوەتە ئامانجی مووشەکی وتی :» ئەمریکا بەوردی چاودێری هێرشە مووشەکییەکانی سوپای پاسدارانی کردووە بۆ باکووری عێراق و باکووری سووریاو هەموو لایەک دڵنیادەکەینەوە کەدامەزراوەو شوێن و کەسەکانمان لەم هێرشەدا نەکراوەتە ئامانج. هەروەها بەرپرسانی ئەمریکایی رایانگەیاند کە بیناو شوێنەکانی ئەمریکا لەهەولێر نەکراوەتە ئامانج و مووشەکەکان بەو ئاراستەیەدا نەهاوێژراون. لەوەڵامی ئیمەیڵێکی دیار کوردە، بەرپرسی نووسینگەی رووداو لەواشنتۆن، وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا - پێنتاگۆن رایگەیاندوە،  ئاگاداری هێرشە مووشەکییەکانی سوپای پاسدارانن بۆ سەر چەند پێگەیەک لەباکووری رۆژهەڵاتی هەولێر، بەڵام دەڵێت لەم کاتەدا زانیاریی وردیان لەبەر دەست نییە تاوەکو بیخەنەڕوو.   هەڵوێستی عێراق چی بووە؟ وەزارەتی دەرەوەی عێراق لەڕاگەیەندراوێکدا نیگەرانی خۆی لەپەیوەند لەگەڵ هێرشی ئێران بۆ سەر هەولێر دەربڕیوەو باسی لەپێکهێنانی لیژنەیەک کردووە دەربارەی چۆنیەتی رووداوەکە. لەڕاگەیەندراوەکەی وەزارەتی دەرەوەی عێراقدا هاتووە: «هێرشەکەی ئێران، شوێنی نیشتەجێبوونی هاووڵاتیانی بەمووشەکی بالیستی کردووەتە ئامانج و بەهۆیەوە خەڵکی مەدەنیی بێتاوان بوونەتە قوربانی. لەو شوێنانەی هێرشی کراوەتەسەر ماڵی پێشڕەو دزەیی، سەرمایەداری کورد کەبەهۆیەوە شەهید بوو و ئەندامانی خێزانەکەشی بریندار بوون.» هەروەها لەم راگەیەندراوەدا ئاماژە بەوە دراوە کەئەم هێرشە مووشەکیانە دەستدرێژییە بۆ سەر ئاسایش و گەلی عێراق و زیانی بۆ ئاسایشی ناوچەکە هەیە. لەم راگەیاندنەی وەزارەتی دەرەوەی عێراقدا هاتووە، کەعێراق بەرامبەر بەم هێرشانەی ئێران هەموو رێکارێکی یاسایی دەگرێتەبەرو لەئەنجومەنی ئاسایشی نێونەتەوەیی دژی ئێران سکاڵا تۆمار دەکات. هەروەها محەممەد شیاع سوودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق لێژنەیەکی پێنج کەسی پێکهێناوە بۆ لێکۆڵینەوە لەم رووداوەو بڕیار وایە ئەم لێژنەیە لەماوەی ٤٨ کاتژمێردا زانیارییەکانیان بگەیەننە نووسینگەی سەرۆک وەزیرانی عێراق.   پێشڕەو دزەیی کێیە؟ پێشڕەو دزەیی سەرمایەدارو ملیاردرێکی کوردە، سەرمایەکەی نزیک بە ٢.٥ ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت و خاوەنی گرووپی کۆمپانیاکانی فاڵکۆن و ئیمپایەرە. یەکێکە لەو سەرمایەدارانەی نزیکایەتیەکی زۆری لەگەڵ پارتی بووە. ئێرانییەکان لەڕاگەیاندنەکەی خۆیاندا باسیان لەوە کردووە کە پێشڕەو دزەیی کاری بۆ مووساد کردووەو ئەرکی پاراستنی مووسادی لەکوردستان لەئەستۆ بووە. بەپێی ئەو زانیارییانەی سوپای پاسداران بڵاویکردووەتەوە، بنکەی سەرەکی کۆمپانیای فاڵکۆن لەمیسرەو ئەم کۆمپانیایە لەگەڵ کۆمپانیاکانی تر ئەرکیان ئەوەیە زانیاری ورد کۆبکەنەوە بۆ مووساد. ئەمە لەحاڵێکدایە لەو زانیارییانەی کە لەماڵپەڕە کوردییەکان دەربارەی ئەم سەرمایەدارە کوردە لەبەردەستە ئەوە دەردەکەوێت کەناوبراو زیاتر بەکاری بیناسازییەوە سەرقاڵ بووەو هەروەها وەک سەرمایەدارێکی کورد، هەوڵیداوە لەناوخۆو دەرەوەی کوردستان سەرمایەگوزاری بکات.   هێرشی مووشەکی بۆ ماڵی شێخ باز بارزانی شەوی ١٣ ئازاری ٢٠٢٢ ئێران بە ١٢ مووشەک هێرشی کردەسەر ماڵی شێخ باز بارزانی، سەرمایەداری ناوداری کەرتی وزەو لەهێرشەکەیاندا رایانگەیاند ئەو شوێنەی موشەكباران كراوە، بارەگای دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل «مۆساد» بووە. لیژنەیەکی لێکۆڵینەوە لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە لەسەر ئەو رووداوەو پەیوەندی شێخ باز لەگەڵ ئیسرائیل پێکهێنرا، دواتر لیژنەکە لە ٢٥-٤-٢٠٢٢ رایگەیاند هیچ بەڵگەیەک دەستنەکەوتووە کە ئەوە بخاتەڕوو کە شێخ باز پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل بووە یان ئیسرائیل بنکەو شوێنی لەهەولێرە هەیە. دواتر شاخەوان عەبدوڵڵا جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق دەربارەی کۆتایی هاتنی کاری لیژنەکە رایگەیاند:» هێرشەكە ماڵێكی سڤیلی كردۆتە ئامانج و لەلایەن هیچ دەزگایەك بەكارنەهێندراوە، لیژنەی لێكۆڵینەوە لەو هێرشە مووشەكییە ئیدانەی هێرشەكە دەكات و پێشێلكارییەكی ئاشكرای سەروەری عێراقەو  پێویستە ئێران قەرەبووی زیانلێكەوتووان بكاتەوە».   بەئامانجگرتنی سەرمایەدارەکان لەکوردستان ئەو بیانوانەی سوپای پاسداران دەیهێنێتەوە بۆ هێرش بۆ سەر ماڵی پێشڕەو دزەیی، زۆر لەو بیانوو و تۆمەتانە دەچێت کەئاداری ٢٠٢٢ هێنایەوە بۆ مووشەکبارانکردنی هەولێرو ماڵی شێخ باز بارزانی. لەحاڵێکدا دواترو دوای لێکۆڵینەوەی لیژنە راسپێردراوەکەی پەرلەمانی عێراق ئەوە دەرکەوت کە شێخ باز بەهیچ شێوەیەک پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل نەبووە. ئاخۆ ئەمە بەئەنقەست بەئامانجگرتنی بازرگان و سەرمایەدارە کوردەکان نییەو سەرەنجام ناچارکردنی سەرمایەدارەکان بێت بەوەی کوردستان جێبهێڵن و سەرمایەکەیان ببەنە دەرەوە؟      

هاوڵاتی بەرەبەیانی رۆژی هەینی ١٢-١-٢٠٢٤ دوای چەندجار ئاگادار کردنەوەی حووسییەکان لە لایەن ئەمریکا و بەریتانیا و هاوپەیمانەکانیانەوە، هێزەکانی ئەمریکا و بەریتانیا  بە هاوبەشی هێرشیان کردە سەر بنکە و شوێنەکانی حووسییەکان و بە پێی ئەو زانیارییانەی کە هێزی ئاسمانی ئەمریکا بڵاوی کردۆتەوە، ٦٠ خاڵ لە ١٦ شوێنی کە لە لایەن حووسییەکانەوە بە کار دەهێنران کراونەتە ئامانج و زیانی گەورەیان پێ گەیشتووە. ئەم هێرشانەی ئەمریکا و بەریتانیا و هاوپەیمانەکانی دوای ئەوە هات کە حووسییەکان بەردەوام بوون لە هێرش بۆ سەر کەشتییە بازرگانییەکان لە دەریای سوور و بازرگانی ئەو ناوچەیان خستبووە مەترسییەوە. لە وەڵامدا،  حووسییەکان وەڵامی هێرشەکانیان دایەوە و عەلی قەحوم، سەرکردەی گروپی ئەنسار الله (حووسییەکان) لە بەیاننامەیەکدا لەسەر پلاتفۆرمی “X” بڵاویكرده‌وه‌، “وەڵامدانەوەی یەمەن زۆری نەخایاند، ئێستا هێزە چەکدارەکانی یەمەن وەڵامی کەشتییە جەنگییەکانی ئەمریکا و بەریتانیایان لە دەریای سور دایه‌وه‌، شوێن و بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا-بریتانیا دەکاتە ئامانج، ئەوەی دێت گەورەترە”.    ئەم سەرکردەیەی حووسییەکان هەروەها ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، سه‌نعای پایته‌خت و پارێزگاکانی دیکە بە فڕۆکەی ئەمریکی و بریتانیا بۆردومان دەکرێن، شەڕەکە گەورەتر و گەورەتر دەبێت و لە دەرەوەی خەیاڵ لە دژی ئەمریکییەکان و ئینگلیزەکان، “شەڕێکی ئاشکرایە و هێزی یەمەنییەکان ئامادەیە و ده‌بێت چاوه‌ڕوانی وه‌ڵامی توندتربن و پەشیمان دەبنەوە لە شەڕانگێزی خۆیان”.   جێگەیباسە دوا بەدوای هێرشەکان ده‌یان كه‌س له‌ به‌رده‌م كۆشكی سپی له‌ واشنتۆن خۆپیشاندانێكی ناڕه‌زایه‌تییان دژی "ده‌ستپێكردنی جه‌نگی ئه‌مه‌ریكا به‌رامبه‌ر به‌ حوسییه‌كان" ئه‌نجام دا و خۆپیشانده‌ران دروشمی "بژی یه‌مه‌ن، ده‌ست له‌ یه‌مه‌ن هه‌ڵبگرن"ـیان ده‌گوته‌وه‌.   هاوكات به‌هۆی ئه‌و هێرشه‌ ئاسمانییانه‌ی ئه‌مه‌ریكا و به‌ریتانیا بۆ سه‌ر بنكه‌ و باره‌گاكانی حوسییه‌كان، نرخی نه‌وت به‌ رێژه‌ی 2،3% به‌رز بووه‌ و نرخی یه‌ك به‌رمیل نه‌وتی خاوی برێنت گه‌یشته‌ 79.22 دۆلاری ئه‌مه‌ریكی.   حووسییەکان کێن؟   حووسییەکان گرووپێکی زەیدین، کە هەرچەن لە باری بیروباوەڕەوە زۆر لە شیعەکان نزیکن، بەڵام بە پێچەوانەی شیعەکان ئەوان باوەڕیان بە ١٢ ئیمام نییە، بە مانایەک ئەوان شیعەی ١٢ ئیمامی نین.  ئەوان زەیدین. شیعەکان و زەیدییەکان لە دوای ئیمامی چوارەمی شیعەکانەوە لە یەکتر جیا ئەبنەوە. زەین ئەلعابدین ئیمامی چوارەمی شیعەکان و زەیدییەکانە. بەڵام لە ئیمامی پێنجەمدا زەیدییەکان و شیعەکان لە یەکتر جیا ئەبنەوە. شیعەکان  محەممەد باقر کوڕی زەین ئەلعابدین بە ئیمامی پێنجەمی خۆیان ئەزانن. بەڵام زەیدییەکان، یەحیا کوڕی زەید بە ئیمامی پێنجەمی خۆیان ئەزانن. یەحیا کوڕی زەید، ناسراو بە ئیمامزادە یەحیای کوڕی زەید لە گونبەدی کاووس لە باکووری رۆژهەڵاتی ئێران نێژراوە. زەیدییەکان ٣٥ لە سەدی دانیشتوانی یەمەن پێک دەهێنن و حووسییەکان کە خێڵێکی گەورەن لە پارێزگای سەعدە لە باکووری رۆژئاوای یەمەن، بەشێکن لە حەشیمەتی زەیدییەکان لە یەمەن. زەیدییەکان بۆ ماوەی چەند سەدە، لە ساڵی ٨٩٣ی زایینییەوە تا ١٩٦٢ دەسەڵاتی یەمەنیان بە دەستبووە، بەڵام دوای ١٩٦٢ بەرەبەرە کەوتنە حاشیەوەو دەسەڵاتیان لێ وەرگیرایەوە. لە بری ئەوان سوننەکان کە نزیک بوون لە سعوودیە دەسەڵاتیان گرتە دەست. زەیدییەکان لە ١٩٦٢ەوە هەوڵیان داوە دەسەڵات بگرنەوە دەست و جارێکیتر شکۆی لە دەستچوویان بۆ بگەڕێتەوە. لە ١٩٦٢ەوە تا ٢٠١٤ زەیدییەکان دەرفەتێکی ئەوتۆیان دەستنەکەوت بەوەی بتوانن هێز و توانای خۆیان بخەنە ڕوو. رووداوەکانی بەهاری عەرەبی دەرفەتێکی بۆ ئەوان خولقاند کە بتوانن جارێکیتر خۆیان یەکبخەنەوە. لە سەردەمی رووداوەکانی بەهاری عەرەبیدا و لە ساڵی ٢٠١١دا حووسییەکان توانیان دژی حکوومەتی ناوەندی عەلی عەبدوڵڵا ساڵەح شۆڕش بکەن و بوون بە هۆی رووخانی حکوومەتی عەلی عەبدوڵڵا ساڵەح و دوای ئەوە میلیشیا زەیدییەکان سەنعا پێتەختی یەمەنیان وەک پێتەختی خۆیان ناساند. حووسییەکان لە لایەن ئێرانەوە پشتیوانی ئەکران و عەلی عەبدوڵڵا ساڵەح لە لایەن سعوودییەوە پشتیوانی ئەکران. ساڵی ٢٠١٥ و هاوکات لە گەڵ گفتوگۆی ناوکی کۆماری ئیسلامی ئێران و ٥ وڵاتی زلهێز لە لۆزانی سویسرا، بەرەیەکی عەرەبی بە رێبەری سعوودیە و ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی هێرشیانکردە سەر دەسەڵاتی حووسییەکان لە یەمەن و توانیان حووسییەکان تێک بشکێنن. بەڵام ئەم جەنگە کە چەند ساڵی خایاند بنبڕکردن و لەناوچوونی حووسییەکانی لێنەکەوتەوە کە لە لایەن ئێرانەوە پشتیوانی ئەکرێن، سەرەنجام دوای کوژرانی دەیان هەزار کەس و نەهامەتی و برسێتی، حووسیەکان کە لە لایەن ئێرانەوە پشتیوانی ئەکرێن و بەرەی سوننە کە لە لایەن سعوودیەوە پشتیوانی ئەکرێت، رێککەوتن و ئاگربەستێکیان راگەیاندووە. رەشاد عەلیمی وەک سەرۆک کۆمار دەسەڵاتی بەدەستە. لە ساڵی ٢٠١١ەوەو سعوودییە و ئێران بۆ ماوەی چەند ساڵ بە هۆی پشتیوانیکردنی ئێران لە حووسییەکان و پشتیوانیکردنی سعوودیە لە بەرەی سوننە، ناکۆکییە مێژینەکەیان قووڵتر ببۆوەو بۆ ماوەی چەند ساڵ پەیوەندی سیاسی و دیپلۆماسیان نەما. بەڵام دوای ٢٠٢٢ و ئاگربەستی نێوان سوننەکان و حووسییەکان، پەیوەندی نیوان تاران و ریاز بەرە بەرە بەرەو باشتربوون رۆشت. سعوودییە بە شێوەی راستەوخۆ کەوتە گفتوگۆ لە گەڵ حوسییەکان و رێبەرانی حووسیەکانی یەمەن، بە شێوەی راستەوخۆ لە لایەن سعوودیەوە پێشوازیان لێکرا. بۆچی حووسییەکان بوون بە بەشێک لە جەنگی ئیسرائیل حەماس؟ دوای هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل لە ٧ی تشرینی یەکەم و وەڵامدانەوەی ئیسرائیل، حووسییەکان رایانگەیاند بۆ پشتیوانی لە خەلکی غەزەو فەلەستین هێرش ئەکەنە سەر ئەو کەشتیانەی کە سەر بە ئیسرائیلن یان بەرەو ئیسرائیل ئەڕۆن. هەرچەند لە زۆربەی هێرشەکانیاندا هێرشیان کردۆتە سەر ئەو کەشتییە بارهەڵگرانەی کە هیچ پەیوەندییەکیان بە ئیسرائیلەوە نەبووە. حووسییەکان تەنانەت پێش دەستپێکی جەنگی حەماس کێشەیان بۆ کەشتییە بازرگانییەکان لە دەریای سوور دروست ئەکرد. بەڵام لە رۆژی ١٧ی تشرینی یەکەمەوەو دوای تەقینەوەی نەخۆشخانەی ئەلهەڵی غەزە، هێرشەکانی خۆیان زیاتر کردوە. بە پێی ئەو زانیارییانەی سینتکۆم بڵاوی کردۆتەوە، لە ١٩-١١-٢٠٢٣ەوە، ٢٦  جار لە لایەن حووسییەکانەوە هێرش ئەکرێتە سەر کەشتییە بازرگانییەکان لە دەریای سوور. هێرشە بەردەوامەکانی ئەمریکا بۆ سەر کەشتییەکان، وایکردووە ئەمریکا هێزێکی تایبەتی دەریاوانی نێونەتەوەیی بۆ پاراستنی کەشتییە بازرگانییەکان لە دەریای سوور پێک بهێنێت. حووسییەکان بەردەوام باس لەوە ئەکەن تا ئەو کاتەی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر غەزە رانەگیردرێت، دەستبەرداری هێرشەکانیان بۆ سەر کەشتییە بازرگانییەکان نابن. هەرچەند رۆژی سێ شەممە ٢١-١٢-٢٠٢٣ دوای ئەوەی حووسییەکان هێرشیان کردە سەر کەشتیەکی نەرویجی، یەحیا سەریع وتەبێژی حووسییەکان رایگەیاند تا ئەو کاتەی خاردن و دەرمان بۆ برایانی فەلەستینیمان لە کەرتی غەزە دابین نەکرێت، بەردەوام ئەبین لە هێرشەکانمان.   پەیوەندی نێوان حووسییەکان و ئێران دوای هەر هێرشێکی حووسییەکان بۆ سەر کەشتییە بارهەڵگرەکان، ئەمریکا کۆماری ئیسلامی وەک بەرپرسی ئەو هێرسانە ناساندووە، بەڵام بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی بەردەوام بانگەشەی ئەوە ئەکەن کە رێبەرانی حووسییەکان و میلیشیا سەربازییەکانیتر کە ئێران وەک ( هێڵی بەرگری) ناویان ئەبات، سەربەخۆ کار ئەکەن و فەرمان لە کەس وەرناگرن. چەند ساڵ لەوە پێش ، سعوودیە لەو ساڵانەدا کە لەگەڵ حووسییەکان لە جەنگدا بوو بەردەوام کۆماری ئیسلامی بەوە تۆمەتبار ئەکرد کە پشتیوانی میلیشا حووسییەکان ئەکات. هەروەها لەم ساڵانەدا بەردەوام ئەمریکا و سعوودیە، کۆماری ئیسلامی بەوە تۆمەتبار ئەکەن پشتیوان و هاندەری حووسییەکان بوون لە هێرشەکانیان بۆ سەر دامەزراوە نەوتییەکان ئارامکۆ لە ساڵی ٢٠١٩، هەروەها ئەو هێرشانە بە چەکی ئێرانی کراوەتە سەر دامەزراوە نەوتییەکانی سعوودییە. هەروەها لە کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ دا، بەرپرسانی ئەمریکی بە نمایش کردنی بەشێکی تێکشکاوی مووشەکێک کە دەوترا لە یەمەنەوە بەرەو سعوودییە هەڵدراوە، باسیان لەوە کرد پارچەی ئەو مووشەکانە لە ئێران بەرهەم هاتووە و دامەزراوەیی پێشەسازی سەربازی ( شەهید باقری ئێران) دروستی کردووە. چاودێرەکان لەسەر ئەو باوەڕەن جۆری هێرشی حووسییەکان بۆ سەر کەشییە بازرگانییەکان، زۆر لەو هێرشانە ئەچێت کە هێزە دەریاییەکانی سپای پاسداران پێشتر کردوویانەتە سەر کەشتییە بازرگانییەکان لە کەنداو. هەروەها لە ماوەی ئەو ساڵانەدا کە بەرەی عەرەبی بە رێبەری سعوودییە و یەمەن دژی حووسییەکان دەجەنگان، سعوودییە زۆرجار باسی لەوە کرد بە مووشکی زولفەقاری ئێرانی هێزەکانی بەرەی عەرەبی و سعوودییە. حسێن بەدرەدین حووسی، رێبەری حووسییەکان لە دەیەی ١٩٨٠ سەردانی قومی کردووەو پەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ رێبەرانی کۆماری ئیسلامی دامەزراندووە. لەو کاتەوە پەیوەندییەکانی دوولایەن پەرەی سەندوەو کۆماری ئیسلامی بەردەوام پێشوازی لە رێبەرانی ئەم گرووپە میلیشیا شیعەیە کردووە. بە هەموو ئەمانەوە بە هۆی جۆری پەیوەندییە شاراوە سەربازی و ئابوورییەکانی نێوان کۆماری ئیسلامی و حووسییەکان، بەڵگەی روونتر لەم پەیوەندەدا و لەسەر هاوکاری و پشتیوانییەکانی کۆماری ئیسلامی لەم گرووپە لە بەردەستدا نییە، بەڵام هەموو کەس بە دڵنیاییەوە باس لەوە ئەکەن چالاکییەکانی حووسییەکان وەک یەکێک لە هێزە بریکارەکانی کۆماری ئیسلامی، لە بەرژەوەندی تاراندایە.  

سەرچاوە هەواڵگرییەكانی بەریتانیا رایانگەیاند روسیا دوای پەلاماردانی ئۆكرانیا، دووبارە دەزگای سمیرشی هەواڵگری سووپای روسیای دروستكردۆتەوە. مێژووی دامەزراندنی ئەم دەزگایە دەگەڕێتەوە بۆ جەنگی جیهانیی دووەم كە بەسەردەمی ستالین ناسراوەو جۆزێف ستالینی سەرۆكی یەكێتی سۆڤێت بەمەبەستی دۆزینەوەی بەكرێگیراو سیخووڕەكانی سەر بە ئەڵمانیای ناو سوپای سوور فەرمانی بەدامەزراندنی كرد. لەسەرەتاكانی ساڵی 1941دا، دوابەدوای ئەوەی مەكتەبی چواری ناو بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی ووڵاتی سەر بەدەسەڵاتدارێتی كاروباری ناوخۆی گەل، بەرپرسیارێتی قەڵاچۆكردنی سیخوڕەكانی ناو سوپای سووری گرتە ئەستۆو بە فەرمانێكی راستەخۆی ستالین ، ئەم مەكتەبە هەڵوەشێنرایەوەو ناوەكەی كرا بە كۆمیساریای گەل بۆ كاروباری ئاسایشی ووڵات. لەلایەكی دیكەشەوە هەر لەو ماوەیەدا دەزگا ئەمنییەكانی یەكێتی سۆڤێت چەند گۆڕانكارییەكی بنەڕەتییان تێدا ئەنجامداو كۆمیساریای گەل بۆ كاروباری ناوخۆیی كە بە (ئێن كەی ڤی دیش) ناسراوە دەستكراوە بوو لە چاودێریكردنی سوپای سوورو دیاریكردنی سیخوڕە ئەڵمانییەكان و ئەوانەی كە دژ بەسیاسەتەكانی جۆزێف ستالین بوون. هەرچەندە كاری سەرەكی ئەم دەزگایە لە چالاكییە دژە سیخوڕییەكاندا خۆی دەبینییەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، ئەندامەكانی سمیرش، چەندین پلەدارو سەربازی ناو سوپای سووریان بەتۆمەتی دژایەتیكردنی ستالین گولەباران كرد. لە ساڵی 1942شدا بەفەرمانێكی راستەخۆی ستالین، دەزگای سمیرش لەناو هەناوی ئێن كەی ڤی دی  دامەزرا كە لە سێ بەشی سەرەكی پیكهاتبوو، خودی ستالین ئەم ناوەی بۆ هەڵبژارد، كە بەمانای مردن بۆ سیخوڕەكان یان مردن بۆ خۆفرۆشان دێت. لە 14 ی نیسانی ساڵی 1943شدا ، یەكێتی سۆڤێت بەفەرمی ئەم دەزگایەی بە بەشێك لە سوپای سوور ناساندو چەندین كاری جۆراوجۆری وەك بەدواداچوون و قەڵاچۆكردنی سیخورەكانی ناو سووپا و یەكێتی سۆڤێت و جیاكردنەوەو پۆلێنبەندی ئەو بەڵگەنامە ئەڵمانییە جیاوازانەی  كە دەست یەكێتی سۆڤێت كەوتبوون و رێنمایی بەكرێگیراوەكانی یەكێتی سۆڤێت لە ووڵاتانی دیكە و كوشتنی ئەو فەرماندە سەربازیانەی كە لە جێبەجێكردنی كارەكانیان سەركەوتوو نەبوون و بەسزاگەیاندی ئەوانەی لە ریزەكانی سوپا رایاندەكردو پێكهینانی لیژنەی تایبەت بۆ لێكۆڵینەوە لەو سەربازانەی كە بەمەبەستی جیهێشتنی شەڕگەكان خۆیان نەخۆش دەخست، بە دەزگاكە سپێردرابوو. كارێكی دیكەی ئەم دەزگایە بریتی بوو لە چاودێریكردنی بازاڕو رێگریكردن لە دامەزراندنی بازاری ڕەش و دەستنیشانكردنی ئەو كەسانەی كە دژ بە سیستم و سیاسەتی ستالین بوون. لە دوای كۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەمیش، فەرمانی گەڕان و دەستگیركردن یان كووشتنی  ئەدۆلف هیتلەریان پێسپێردراو فەرمانیان پێكرا بە دەستگیركراوی یا كوژراوی بیهێننەوە بۆ مۆسكۆ، دوابەدوای گەڕانێكی چڕیش، ئەندامانی ئەو دەزگایە توانیان پاشماوەی سووتێنراوی جەستەی  هیتلەر بدۆزنەوە. ئەم دەزگا دژە سیخوڕییە بۆ ماوەی سێ ساڵ لە كارەكانی بەردەوام بوو و دواجار لە 4ی 5ی 1946 بەفەرمانێك هەڵوەشایەوە، لەدوای نزیكەی 77 ساڵ لە هەڵوەشانەوەشی، بەپێی راپۆرتە بەریتانییەكان پۆتینی سەرۆكی روسیا دووبارە لە جەنگی ئۆكرانیا ئەم دەزگایەی دامەزراندۆتەوە. 

هاوڵاتی  دوای راگەیاندنەكەی چەند رۆژی رابردووی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەبارەی ئەوەی حكومەتەكەی سەرقاڵی دیاریكردنی كاتی دەستپێكردنی گفتوگۆكانە لەگەڵ واشنتۆن بۆ كۆتایهێنان بەمانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق، نزیكەی 20 ملیۆن هاوڵاتی عێراقی، لەلایەن حكومەتەوە كورتەنامەیەكیان پێگەیشتوەو پرسیاری ئەوەیان لێكراوە كە بۆچونیان چییە لەبارەی كشانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە عێراق. ناوەرۆكی راپرسیەكە بۆ هاوڵاتیان لەڕێی كورتەنامەیەكەوەیەوەو دەڵێت "هاوڵاتی بەڕێز ئایا تۆ لەگەڵ مانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانانی لە عێراقدا یان دژی مانەوەیانی؟ وەڵامی ئەو پرسیارەش بە بەڵێ یان نەخێر دەدرێتەوەو مەبەستی حكومەتی عێراقیش لەو راپرسییە ئەوەیە كە بزانێت ئاڕاستەی بیركردنەوەی خەڵك زیاتر بەكام لادا دەشكێتەوەو بەپێی زۆرینەو كەمینەی ئاراستەكان بڕیاڕ بدات". هەرچەندە لە كورتەنامەكەدا هاتووە "سەرچاوەی ئەم راپرسییە (ناوەندی عێراقی پێوانەی ڕایە)، بەڵام دوابەدوای كردنەوەی لینكی راپرسییەكە راستەخۆ دەچیتە پێگەی ئوری حكومی بۆ خزمەتگوزارییە ئەلەكترۆنییەكان". دوابەدوای هێرشێكی ئاسمانی ئەمریكی بۆ سەر بنكەیەكی هێزەكانی حەشدی شەعبی لە بەغدادی پایتەخت كە لە ئەنجامدا دوو بەرپرسی دیاری بزووتنەوەی نوجەبا كوژران، محەمەد شەیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە میانەی ئامادەبوونی لە چوارەمین ساڵیادی كوژرانی ئەبومەهدی موهەندیس، جێگری سەرۆكی حەشدی شەعبی، رایگەیاند "ئیتر هێزەكانی هاوپەیمانان هیچ جۆرە بیانویەكییان بۆ مانەوە لەناو عێراقدا نەماوەو داوای كشانەوەی هێزەكانیانی كرد". هەروەها سەرۆك وەزیرانی عێراق رەخنەی توندی لە هێرشەكانی هێزی هاوپەیمانان بۆ سەر بنكەو بارەگاكانی حەشدی شەعبی گرت و رایگەیاند "حەشدی شەعبی هێزێكی یاسایی سەر بەحكومەتی عێراقن و بەشێكن لە هێزە چەكدارەكانی وڵات". لەبارەی نامەكەوە، سەرچاوەیەكی حكومی بە رۆژنامەی (العربی الجدید)ی وتووە "نامەكە لەچوارچێوەی ئاڕاستەیەكی نوێی حكومەتی عێراقدایەو ئامانجی لێی وەرگرتنی بۆچوونی رای گشتییە لەبارەی بڕیاڕە چارەنوسسازەكانەوە". پەرلەمانی عێراق چوار ساڵ لەمەوبەرو لە 5 كانونی دووەمی 2020دا دوو رۆژ دوای كوژرانی قاسم سولەیمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس لەهێرشێكی ئاسمانیدا لەنزیك فڕۆكەخانەی بەغدا، دەنگیدا لەبەرژەوەندی بڕیارێك بۆ دەركردنی تەواوی هێزە بیانیەكان لەعێراق. هەر دوای بڕیارەكەی ئەوكاتەی پەرلەمانی عێراق، ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا گومانی هەبوو لەجێبەجێكردنی بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق، مارك ئەسپەر، وەزیری ئەوكاتەی بەرگری ئەمریكا رایگەیاندبوو "لەكۆبوونەوەی دەنگدانەكەدا هیچ پەرلەمانتارێكی كورد بەشداری تیادا نەكردوە، زۆرینەی پەرلەمانتارانی سوننەش بەشدار نەبوون، زۆرێكیش لە پەرلەمانتارانی شیعە لەژێر هەڕەشەدا بەشداری دەنگدانەكەیان كردووە".   ئەندامێكی دیاری چوارچێوەی هەماهەنگیش كە نەیویستوە ناوی ئاشكرابكرێت، ئەوەی بەئاژانسەكان راگەیاندووە "حكومەتی عێراق دەستیكردووە بەپێكهێنانی وەفدێكی سەربازی و ئەمنی و دیپلۆماسی بۆ گەیاندنی خواستی عێراق بۆ كشانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانان، چونكە پێویستیان بەهێزەكانی هاوپەیمانان نیە". "وەرگرتنی بۆچونی عێراقیەكان ئامانج لێی بەدەستهێنانی پاساو و كارتی زیاترە، چونكە واشنتۆن پێیوایە هەر قسەكردنێك لەسەر چونە دەرەوەی ئەمریكا، خواستێكی ئێرانیە نەك عێراقی". سەرچاوەكەی چوارچێوەی هەماهەنگی وا دەڵێت.   سەرچاوەكە ئەوەشی وتوە "عێراق ترسی هەیە لە رێوشوێنی تۆڵە سەندنەوەی ئەمریكا لەحاڵەتی بەرەوپێشچونی هەوڵەكانی دەركردنی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی كە واشنتۆن نزیكەی 80% هێزەكانی پێكدەهێنێت، رەنگە رێوشوێنەكان ئابوری و تەنانەت سەربازیش بن". دوابە دوای پێداگری حكومەتی عێراقی بۆ كشانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانان لە عێراقداو راگەیاندنەكەی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا (پەنتاگۆن) كە لە ئێستادا پلانی كشانەوەی هێزەكانیان نیە لەعێراق. ژمارەی هێزەكانی ئەمریكا لەچوارچێوەی هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی  لە سوریا 900 سەربازو لە عیراقیشدا دوو هەزارو 500 سەرباز دەبن و كاریان راوێژو یارمەتی دانی هێزە ناوخۆییەكانی ئەو دوو وڵاتەیە لە دژی رێكخراوی تیرۆریستی داعش كە لە ساڵی 2014دا توانی دەست بەسەر رووبەرێكی بەرفراوانی ئەو دوو وڵاتەدا بگرێت. ئەندامە دیارەكەی چوارچێوەی هەماهەنگی ئەوەشی ئاشكراكردوە "چوارچێوەی هەماهەنگی بەكۆی دەنگ بڕیاریداوە بۆ جوڵەكردنی حكومەتی سودانی، بەڵام كوردەكان بیرۆكەكە رەتدەكەنەوەو پابەندن بەمانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانان لەهەرێمی كوردستان، هەرچی حزبە عەرەبیە سوننەكانە لەبەردەم چوارچێوەی هەماهەنگی هەڵوێستێكیان هەیەو لەبەردەم باڵیۆزخانەكانی خۆرئاواش هەڵوێستێكی تریان هەیە". "بابەتەكە زۆر ئاڵۆزە، نەك تەنها لەسەر ئاستی باڵا بۆ رازیكردنی ئەمریكیەكان بۆ جێهێشتنی عێراق، تەنانەت لەسەر ئاستی ناوخۆش ماڵی عێراقی ناكۆكی تێدایە". ئەندامە دیارەكەی چوارچێوەی هەماهەنگی وا دەڵێت. دوای هەڵَگیرسانی جەنگی نێوان ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماس لەكەرتی غەزە، هێرشی گروپ و ملیشیاكانی سەر بە ئێران بۆ سەر هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق و سوریا بەشێوەیەكی بەرچاو زیادیكردووە، بەجۆرێ كە تەنها لە دوو مانگی كۆتایی ساڵی 2023دا زیاتر لە 100 هێرشی جۆراوجۆر لە عێراق و سوریاو هەرێمی كوردستان كراونەتە سەریان و ئەمەش پاڵی بەهێزەكانی ئەمریكاوە نا تا وەڵامی ئەو هێرش و پەلامارانەی گروپەكانی سەر بە ئێران و نزیك لە ئێران بدەنەوە.