چی دەزانیت لە بارەی پیاوی تاوردەوە؟

سەركۆ جەمال هاوڵاتی بەدواداچوون بۆ دەنگۆی هاككردنی سیستەمی كارەبای هەرێم دەكات دوای ئەوەی هەفتەی رابردوو كوژانەوەی گشتی لەكارەبای هەرێم روویدا، بەرپرسێكی وەزارەتی كارەبا دەڵێت سیستەمی كارەبا هێندە پێشكەوتوو نییە پەیوەست بێت بە ئینتەرنێتەوە (سكادا) بێت و هاك بكرێت، بەپێی بەدواداچوونەكەی هاوڵاتی ساڵ بەساڵ پێدانی کارەبای نیشتیمانی لەهەرێم كەمدەبێـتەوەو لەبەرامبەردا فرۆشتنی كارەبا بەناوچەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە زیاتر دەبێت. ئێوارەی پێنجشەممەی رابردوو كوژانەوەی گشتی كارەبا لەهەرێم روویدا، رۆژی دواتر واتە رۆژی هەینی یەكی كانوونی یەكەمی 2023، وەزارەتی كارەبا روونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند: بەهۆی گرفتێكی تەكنیكییەوە، كوژانەوەی گشتی لەسیستەمی كارەبای هەرێم روویداو تیمەكانی وەزارەتی كارەبا سەرقاڵی چارەسەركردنی كێشەكەو گەڕانەوەی كارەبای گشتیین، دواتریش هەواڵی هاككردنی سیستەمەكە بڵاوبووەوە. لەڕوونكردنەوەكەی وەزارەتی كارەبادا هاتبوو: ئێوارەی رۆژی پێنجشەممە، بەهۆی گرفتێكی تەكنیكییەوە، تەواوی یەكەكانی بەرهەمهێنانی كارەبای هەرێم كوژانەوەو تیمەكانی وەزارەتی كارەبا دەمودەست كێشەكەیان چارەسەر كردووە، بەڵام كاتژمێر (1:00)ی شەو بۆ جاری دووەم كوژانەوەی گشتی روویداوەو ئێستا تیمەكانی كارەبای هەرێم سەرقاڵی ئاساییكردنەوەی دۆخی سیستەمی كارەبای هەرێمی كوردستانن». دوای روونكردنەوەكەی وەزارەتی كارەبا، چەند میدیایەك و پەیجێكی سۆشیال میدیا هەواڵی هاككردنی سیستەمی كارەبای هەرێمیان بڵاوكردەوە، دواتریش وەزارەتی کارەبای حكومەتی هەرێمی کوردستان لەڕوونکردنەوەیەکدا رایگەیاند:» لەچەند پەیجێكی سۆشیال میدیا هەواڵێكی چەواشەكارانە بڵاوكراوەتەوە کەگوایە ماڵپەڕی فەرمیی پرۆژەی تۆڕی زیرەك هاككراوە، ئەم هەواڵە دوورە لەڕاستییەوەو هیچ بنەمایەکی نییەو تەنها بەمەبەستی بەلاڕێدابردنی رای گشتی بڵاوکراوەتەوە، ئەوە چەندین جارە هەواڵی بێ بنەماو دوور لەڕاستی سەبارەت بەم خزتگوزارییە گرنگەی کەرتی کارەبا بڵاودەکرێتەوە». سەبارەت بەهاككردنی سیستەمەكە هاوڵاتی پەیوەندیكرد بەئومێد ئەحمەد بەڕێوەبەری كۆنترۆڵی كارەبای هەرێم و وتەبێژی وەزارەتەكە، بەڵام وەڵامی پەیوەندییەكان و پرسیارەكانی هاوڵاتی نەدایەوە، هاوكات سەرچاوەیەك لەوەزارەتی كارەبای هەرێم رەتیكردەوە سیستەمی كارەبای هەرێم هاككرابێت و راشیگەیاند ئەوە یەكەمجار نییە ئەوە روودەدات. لەلایەن خۆشیەوە سیروان محەمەد، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی گشتی كارەبای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بەهیچ شێوەیەك هەواڵی هاككردنی سیستەمی كارەبای هەرێم راست نییە، چونكە ئەوەندە پێشكەوتوو نییە تا هاك بكرێت، بەهۆی ئەوەی هیچ پەیوەست نییە بەئینتەرنێـتەوە». وتیشی:» سیستەمی كارەبای هەرێم (سكادا) نییە تا هاك بكرێت و پێكهێنانی لیژنەی لێكۆڵینەوەش شتێكی ئاساییە بۆ ئەوەی بزانرێت هۆكاری كوژاندنەوەی گشتی كارەبا چییەو زیانەكانی چین چونكە جگە لەوەزارەتی كارەبا زیان بەهاووڵاتیانیش دەگەیەنێت». (سكادا) بریتییە لە پڕۆگرامێكی ئەپڵیكەیشنی سۆفتوێر بۆ پەیداكردنی زانیاری لەسەر سیستمەكە لەسەر بنچینەی هەموو ئەو ئامێرانەی كە لەناو سیستمەكەدا هەن كەئایا لەحاڵەتی ئاساییدان یاخود نائاسایی (ئایا هیچ فۆڵتێك دروستبووە یاخود نا) ئەم زانیاریانە دەگوازێتەوە بۆ ناوەندی كۆنتڕۆڵ (كۆنتڕۆڵ سەنتەر) تاكو بەئاسانی شوێنی فۆڵت دیاری بكرێ و بەشێوەی دورەدەست كاری كۆنتڕۆڵكردنی بۆ بكرێت (زۆرجار بتوانرێت سویچینگ بكرێت بۆ هەر فۆڵتێك یاخود حاڵەتی نائاسایی) بەم شێوەیە كاری چاودێریكردن و كۆنتڕۆڵكردنی سیستم ئاسانترو زۆر خێراتریش دەبێت، بەڵام لەهەرێمی كوردستان هێشتا سیستەمی گواستنەوەی ئاسایی كارەبا بەكاردەهێنرێت، هەرچەندە لە 15ی ئەیلولی 2021 كەمال محەمەد وەزیری كارەبای هەرێمی كوردستان گرێبەستێكی بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژەكە لەگەڵ هەردوو كۆمپانیای ستێرو كۆنترۆڵ ماتیك واژۆكرد. پڕۆژەی سكادا تێچووەكەی بەپێی گرێبەستەكە 37 ملیارو 982 ملیۆن دینار بووەو بڕیارە لەماوەی 900 رۆژدا تەواو ببێت واتە تائێستا وادەی جێبەجێكردنی پڕۆژەكە كۆتایی نەهاتووە. تەنها لەهەرێم كوژاندنەوەی گشتی كارەبا رووینەداوە، لەعێراقیش كۆتایی مانگی حەوتی ئەمساڵ روویدا، هەر ئەوكات زیاد عەلی فازڵ وەزیری كارەبای عێراق رێنمایییەكی بەپەلەی سەبارەت بەكوژانەوەی گشتی كارەبا لەژمارەیەك لەپارێزگاكانی عێراق دەركردو بەگوێرەی رێنماییەكانیش، لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە پێكدەهێنرا بەمەبەستی بەدواداچون و روونكردنەوەی هۆكارەكانی ئاگركەوتنەوەكە كە لەوێستگەی لاوەكی بەكر روویدا، كە بووەهۆی پچڕانی هێڵەكانی گواستنەوە بۆ دەڤەری باشورو بووەهۆی كوژانەوەی تەواوەتی سیستەمەكە، ئەوەش لەكاتێكدایە ئەمڕۆ شەممە سیستمی كارەبا لە ژمارەیەك لە پارێزگاكانی عێراق كوژایەوەو بەتەواوی كارەبا پچڕا، ئەمەش كاردانەوەی زۆری هاووڵاتیانی لێكەوتەوە. ساڵانە لەگەڵ هاتنی یەكەم شەپۆلی سەرمادا كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا كەمدەبنەوە، ئەوەش لەكاتێكدایە وەزارەتی كارەبا پێوەری زیرەك و سیستەمی پریپەیدی كارەبای خستووەتەكار، بەڵام ئەم سیستەمانە نەبووەتەهۆی زیادبوونی كاتژمێرەكانی كارەبای نیشتیمانی بەهاووڵاتیان. بەگوێرەی بەدواداچوونی رۆژنامەی هاوڵاتی، لە 24 كاژێردا تەنیا سێ بۆ چوار كاتژمێر كارەبای نیشتمانی لەهەندێك ناوچەی هەولێر هەیە، هەروەها لەسلێمانی كەمتر لەحەوت كاتژمێرو لەدهۆك شەش بۆ حەوت كاتژمێر كارەبا هەیە، ئەوەش لەكاتێكدایە وەزارەتی كارەبای هەرێمی كوردستان سێ هەزارو 800 مێگاوات كارەبا بەرهەمدەهێنێت، بەڵام لەوەرزە ساردو گەرمەكاندا خواست لەسەر كارەبا بۆ دوو هێندە بەرزدەبێتەوەو كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتمانی كەمتر دەبنەوە، ئەوەی پێویستیی هاووڵاتیان پڕدەكاتەوە موەلیدە ئەهلییەكانن، كەئەوەش تێچوویەكی زۆری بۆ هاووڵاتیان هەیەو هەر ئەمپێرێكی مانگانەی زیاتر لە 10 هەزار دینار لەسەر هاووڵاتیان دەكەوێت، جگە لەوەی دەبێتە هۆی پیسكردنی ژینگەی هەرێم كەزیاتر لەپێنج هەزارو 500 موەلیدەی ئەهلی لەهەرێمی كوردستاندا هەن. هەر بەپێی بەدواداچوونی هاوڵاتی، پاڵپشت بەڕاپۆرتەكانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی كۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێمی كوردستان، ساڵ بەساڵ بڕی ئەو كارەبایەی هەرێمی كوردستان بەعێراقی دەفرۆشێت زیاتر دەبێت. بۆ نموونە لەساڵی 2020دا بەتێكڕا ئاستی بەرهەمی وزەی كارەبا بریتی بووە لەسێ هەزارو 68 مێگاوات، لەو بڕەش 268 مێگاواتی كەدەكاتە رێژەی 9٪ هەناردەی عێراق كراوەو بڕی دوو هەزارو 800 مێگاواتی كەدەكاتە 91٪ خراوەتە ناو تۆڕی كارەبای نیشتیمانی هەرێمی كوردستانەوە. لەساڵی 2021یشدا بەتێكڕا ئاستی بەرهەمی وزەی كارەبا بریتی بووە لەسێ هەزارو 373 مێگاوات، لەو بڕەش 498 مێگاواتی بەڕێژەی 15٪ هەناردەی عێراق كراوەو بڕی دوو هەزارو 875 مێگاواتیشی بەڕێژەی 85٪ خراوەتە ناو تۆڕی كارەبای نیشتیمانی هەرێمی كوردستانەوە. هەر بەپێی راپۆرتەكە لەساڵی 2022دا بەتێكڕا ئاستی بەرهەمی وزەی كارەبا بریتی بووە لەسێ هەزارو 304 مێگاوات، لەو بڕەش 630 مێگاواتی بەڕێژەی 19٪ هەناردەی عێراق كراوەو بڕی دوو هەزارو 674 مێگاواتیشی بەڕێژەی 81٪ خراوەتە ناو تۆڕی كارەبای نیشتیمانی هەرێمی كوردستانەوە. لەكارنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا هاتووە:»كاردەكەین بۆ چارەسەرییەكی بنەڕەتی بۆ كێشەی كارەبا، لەزیادكردنی ئاستی بەرهەمهێنان و كەمكردنی بەهەدەردان و دابەشكردنێكی پێشكەتوو و گونجاوی كارەبا. هەروەها كاردەكەین بۆ رێكخستنەوەیەكی گونجاوی نرخی كارەباو دامەزراندنی میكانیزمێكی كاریگەرو سەردەمیانە بۆ كۆكردنەوەی پارەی كارەبا لەبەكاربەران». سەرەڕای ئەوەی تەمەنی راستەقینەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆتایی هاتووە، لەئێستادا لەقۆناغی كاربەڕێكردندایە، بەڵام كێشەی كارەبا هاوشێوەی كابینەكانی پێشوو بەردەوامەو نەتوانراوە چارەسەرێكی ئەوتۆ بۆ ئەو پرسە بدۆزرێتەوە. بەپێی زانیارییە فەرمییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لەئێستادا زیاتر لە(ملیۆنێك و 850 هەزار) هاوبەشی كارەبا هەیە لەهەرێمی كوردستان و پێویستیان بەحەوت هەزار مێگاوات كارەبا هەیە، بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان نیوەی بڕی پێویست بەرهەمدەهێنێت و لەوە بڕەش كەبەرهەمی دەهێنێت بەشێكی هەناردەی عێراق دەكات.  

شەنای فاتیح بەپێی ئەو ئامارە فەرمییەی دەست هاوڵاتی کەوتووە ژمارەی ئەو بیرانەی کەبێ مۆڵەت لەهەرێمی کوردستاندا هەڵکەندراون تامانگی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢،  ٢٨ هەزارو ٤١٠ بیرە، لەکاتێکدا ژمارەی بیرە مۆڵەت پێدراوەکان لەهەرێمی کوردستاندا ٢٦ هەزارو ٨١٨ بیرە، بەوەش  جیاوازی نێوانیان هەزارو ٥٩٢ بیرە. ئەو ئامارەی كەدەست هاوڵاتی كەوتووە، بەمشێوەیەیە: ژمارەی بیرە مۆڵەت پێدراوەکان لەپارێزگای هەولێر، ١٨٥ بیری پیشەسازی، پێنج هەزارو ٥٤٠ بیری کشتوکاڵی، چوار هەزارو ٥٥٠ بیری ئاو خواردنەوە، کۆی گشتی دەکاتە ١٠ هەزارو ٢٧٥ بیر. هاوكات ژمارەی بیرە مۆڵەتپێدراوەکان لەپارێزگای سڵیمانی، سێ هەزارو ٥٢٣ بیری پیشەسازی، سێ هەزارو ٢١٠ بیری کشتوکاڵی، سێ هەزارو ٣٦٦ بیری ئاو خواردنەوە، کۆی گشتی دەکاتە ١٠ هەزارو ٩٩ بیر. لەپارێزگای دهۆك ژمارەی بیرە مۆڵەت پێدراوەکان، ١٢٩ بیری پیشەسازی، دوو هەزارو ٩٣ بیری کشتوکاڵی، دوو هەزارو ٢٨٤ بیری ئاو خواردنەوە، کۆی گشتی دەکاتە چوار هەزارو ٥٠٦ بیر. لەئیدارەی گەرمیان ژمارەی بیرە مۆڵەت پێدراوەکان،١٩٠ بیری پیشەسازی، هەزارو ٢٢٣ بیری کشتوکاڵی، ٥٢٥ بیری ئاو خواردنەوە، کۆی گشتی دەکاتە هەزارو ٩٣٨ بیر. هەر بەپێی ئەو ئامارەی دەست هاوڵاتی كەوتووە، ژمارەی بیرە مۆڵەت پێنەدراوەکان لەهەرێمی کوردستاندا تا مانگی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢، لەپارێزگای هەولێر شەش هەزار بیرن، لەپارێزگای سلێمانی ٢٠ هەزارو ٤١٠ بیر، لەپارێزگای دهۆک ٥٠٠ بیر، لەئیدارەی گەرمیان هەزارو ٥٠٠ بیر، كەکۆی گشتی ٢٨ هەزارو ٤١٠ بیرە. هەڵكەندنی بیر زیانی بۆ ئاوی ژێرزەوی هەیەو بەوتەی پسپۆڕان لەڕووی زانستییەوە تا ئاوی سەرزەوی مابێت نابێت ئاوی ژێرزەوی دەربهێنرێت ئەو ئامارە لەكاتێكدایە بۆ پاراستنی ئاوی ژێرزەوی و دانانی سنوورێك بۆ هەڵكەندنی بیری زێدەڕۆ، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان بەفەرمانی وزاری ژمارە ٥٧٧٥  لەڕێكەوتی ٤-١١-٢٠١٨ هەڵكەندنی بیری بۆ هەموو مەبەستەكان راگرت، دەسەڵاتی پێدانی مۆڵەتی بیرلێدانیشی گواستەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران. لیژنەیەكی هاوبەشیشی بەسەرۆكایەتیی نوێنەری ئەنجومەنی وەزیران و لایەنە پەیوەندیدارەكان راسپارد بۆ بەدواداچوونی ئەو بیرانەی بەزێدەڕۆیی لێدراون، بەڵام بەپێی داتایەك كە لەڕێگەی بەڕێوەبەرایەتیی ئاوی ژێرزەوی پارێزگاكان دەست هاوڵاتی كەوتووە لەماوەی راگرتنی هەڵكەندنی بیر لەلایەن حكومەتەوە، زیاتر لەسێ هەزار بیر بەزێدەڕۆیی هەڵكەندراون. دوای نزیكەی ٢٣ مانگ بەسەر ئەم بڕیارە دیوانی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران بەنووسراوی ژمارە ٥٣٣٦ لە ٢٤-٩-٢٠٢٠ بەهەندێك مەرج و رێنمایی تازە، جارێكی دیكە مۆڵەتی هەڵكەندنی بیریدا. بەپێی رێنمایی ژمارە ١ی ساڵی ٢٠١٥ تایبەت بەهەڵكەندنی بیری ئاو، وەزارەتی كشتوكاڵ، لەناوچە شاخاوییەكانی پارێزگاكانی هەولێر، دهۆك و ئیدارەی گەرمیان مۆڵەتی هەڵكەندنی بیر بەپێی مەرج و رێنماییەكان بەو جووتیارانە دەدات كەڕووبەری زەوییەكەیان لە ١٠ دۆنم كەمتر نەبێت، لەپارێزگای سلێمانی لە پێنج دۆنم كەمتر نەبێت، هەروەها رووبەری ٢٠ دۆنم لەناوچە دەشتاییەكانی هەرسێ پارێزگاكەو ئیدارەی گەرمیان دیاریكراوە. بۆ پاراستنی ئاوی ژێرزەویش دووری نێوان بیرەكان لەناوچە شاخاوییەكان پێویستە لە ٢٥٠ كەمتر نەبێت و لەدەشتاییەكانیش بەپێی پێكهاتەی دنكۆڵەیی چینەكانی زەویی پارێزگاكان ٤٠٠ تاوەكو ٦٠٠ مەتر كەمتر نەبێت. لەئێستادا لیژنەكەی ئەنجومەنی وەزیران تەنیا مۆڵەت بەهەڵكەندنی ئەو بیرانە دەدات كە بۆ سوودی گشتین، وەك بیری ئاوی خواردنەوەو بیری ئاودانی باخچەو نەمامگەكان و پرۆژە پیشەسازییەكان.

شەنای فاتیح پاش وەستاندنی دابەشکردنی نەوت لەهەرێمی کوردستاندا بۆ ماوەی سێ رۆژ، دوێنێ سێشەممە دەستکرایەوە بەدابەشکردنی نەوت و بەوتەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان تائێستا ٧٥٥ هەزارو ٧٨٤ خێزان سودمەندبوون و ٥٣٢ هەزارو ١٦٢ خێزانیش ماون کە نەوت وەربگرن. لەسێ رۆژی رابردوودا دابەشکردنی نەوت لەسنووری پارێزگاکانی سلێمانی، هەڵەبجەو ئیدارەکانی راپەرین و گەرمیان راگیرا، بەهۆی ئەوەی هاووڵاتیان ئامادەنەبوون بەرمیلێک نەوت بە ١٠٣ هەزار دینار وەربگرن، چاوەڕوان بوون نەوتی حکومەتی عێراق بگات کەبڕیاربوو یەکی کانوونی یەکەم بگاتە هەرێم و نرخەکەی ٥٠ هەزار دیناربێت. رۆژی دووشەممە چواری کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣، بەڕێوەبەرایەتی نەوت و کانزاکانی سلێمانی لەڕاگەیەندراوێکدا سەبارەت بەو نەوتەی کەبڕیارە لەلایەن حکومەتی عێراقییەوە بۆ هەرێمی کوردستان بنێردرێت رایگەیاند، تائەمڕۆ لیترێک لەو نەوتە نەگەیشتووەتە هەرێمی کوردستان کەبڕیاربوو لەیەکی ئەم مانگەوە بگات. بەپێی راگەیەندراوەکە، ئەوەش هۆکاری ئەوەبوو کەهاووڵاتییان نەوتی وەزارەت وەرنەگرن، کەنرخەکەی ١٠٣ هەزارو ٥٠٠ دینارە، ئەگەر ئەو نەوتەش بگات، ئەوا لەسەر بڕیاری وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لەناوچە شاخاوییەکاندا دابەشدەکرێت و لەپێناو بەرژەوەندیی گشتی بڕیارماندا پرۆسەی دابەشکردنی نەوت لەناو شار لەڕۆژی سێشەممەوە دەستپێبکاتەوە بەهەمان میکانیزم. سێ رۆژ لەمەوبەر وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند: ٧٥٦ هەزار خێزان لەهەرێمی کوردستاندا نەوتیان وەرگرتووە کەدەکاتە زیاتر لە ٥٨٪ی کۆی ژمارەی خێزانەکانی هەرێم، هەروەها تائێستا زیاتر لە ١٥١ ملیۆن لیتر نەوتی سپی بەسەر هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستاندا دابەشکراوە بەم شێوەیە: هەولێر نزیکەی ٦٠ ملیۆن لیتر، سلێمانی نزیکەی ٥٩ ملیۆن لیترو دهۆکیش نزیکەی ٣٢ ملیۆن لیتر. لەدرێژەی راگەیەندراوەکەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمدا هاتووە: لەپارێزگای هەولێرو ئیدارەی سۆران ٥٩ ملیۆن و ٩١٤ هەزارو ٣٤٠ لیتر نەوت بەسەر ٢٩٩ هەزارو ٥٧٢ خێزاندا دابەشکراوە، ١٨٠ هەزارو ٥٩٢ خێزانیش ماون کەنەوتی سپی وەربگرن. لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە ٥٨ ملیۆن و ٩٥٥ هەزارو ٤٠٠ ملیۆن لیتر نەوت بەسەر ٢٩٤ هەزارو ٧٧٧ خیزاندا دابەشکراوە، ٢٣٣ هەزارو پێنج خێزانیش ماون کە نەوتی سپی وەربگرن. لەپارێزگای دهۆک و ئیدارەی زاخۆ ٣٢ ملیۆن و ٢٨٧ هەزار لیتر نەوت بەسەر ١٦١ هەزارو ٤٣٥ خێزاندا دابەشکراوە، ١١٨ هەزارو ٥٦٥ خێزانیش ماون کەنەوتی سپی وەربگرن. عەلی فوئاد، كە پیشەی نەوتفرۆشیە لەسەنتەری شاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: نرخی بەرمیلێک نەوتی سپی حکومی بە ١٠٣ هەزار و ٥٠٠ دینارە کەماوەی سێ رۆژە دابەشکردنی وەستاوە، هەروەها نەوتی بازرگانیش نرخی ١٧٥ هەزار دینارە . ساڵی رابردوو وەزارەتی سامانە سروشتییەکان نەوتی بەسەر زیاتر لە ٣٨٣ هەزار خێزانی ناوچە شاخاوییەکاندا دابەشکرد کە تاناوەڕاستی مانگی ئادار بەردەوام بوو، زۆرترین نەوتی ساڵی رابردوو لەناوچە شاخاوییەکانی پارێزگای هەولێر دابەشکرا کەزیاتر لە ٣١ ملیۆن لیتر بوو، لەناوچە شاخاوییەکانی سلێمانی زیاتر لە ٢٤ ملیۆن لیتر، لەناوچە شاخاوییەکانی دهۆک زیاتر لە ١٥ ملیۆن لیترو لەناوچە شاخاوییەکانی هەڵەبجەش زیاتر لە ٦٣٩ هەزار لیتر نەوتی سپی دابەشکرا.  فرۆشتنی نەوت بەو نرخە گرانە بەهاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان لەكاتێكدایە، هەرێم خاوەن سامانێكی زۆری نەوتەو تا 23ی ئاداری ئەمساڵ رۆژانە زیاتر لە 400 هەزار بەرمیل نەوتی دەفرۆشت و نرخی هەر بەرمیلێكیش لەخوار 80 دۆلارەوە دەفرۆشرا، بەڵام لەدوای بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس فرۆشتنی نەوتی هەرێم راگیراوەو ئێستا رۆژانە هەرێم 80 هەزار بەرمیل نەوت دەداتە پاڵاوگەكانی عێراق.  

سەركۆ جەمال پەرلەمانتارێكی عێراق ئاشكرایدەكات دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم و چارەسەركردنی ریشەیی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان پێویستی بەهەمواركردنەوەی یاسای بودجەی 2024ی عێراقە، پەرلەمانتارێكی دیكەش دەڵێت باشترین چارەسەر ئەوەیە كۆی بەركەوتەی هەرێم دوانزە پۆینت شەشەكە بكرێتە 12 بەش و هەر مانگێك بەشی هەرێم بنێرن.   «بۆ ناردنی قەرزی دیكە دەبێت رێككەوتنی سیاسی بكرێت» موسەنا ئەمین، ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: لەكۆبوونەوەمان لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی هیچ بەڵێنێك نەدراوە بۆ ناردنی ئەو سێ قەرزە 700 ملیارییەی هەرێم داوایكردووە، ئەوە دەبێت حكومەتی عێراق و هەرێم لەبارەیەوە رێككەوتن بكەن، گوژمەی سێیەمی 700 ملیارەكەش دەبێت بنێردرێت بەڵام دەوترێت بەهۆی كێشەی تەكنیكی دواكەوتووەو بێگومان دەینێرن چونكە پێشتر بڕیاری لەسەر دراوە». وتیشی:»سەبارەت بەچارەسەری پرسی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم كێشەكە لەگەڵ كۆمپانیا نەوتیەكانە كە لەهەرێم كاردەكەن و داوای زیادكردنی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت دەكەن، ئەوەش دەبێت وەزارەتی نەوت بیكات بەپرۆژەو پاشان لەڕێگەی ئەنجومەنی وەزیرانەوە بینێرێتە پەرلەمانی عێراق، چونكە ئەگەر چارەسەر نەكرێت حكومەتی عێراقیش كێشەی بۆ دروست دەبێت بۆیە رەنگە بەشێوەیەكی كاتی لەبودجەدا سەرەتای ساڵی داهاتوو ئەو كێشەیەو كێشەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش چارەسەر بكرێت». موسەننا ئەمین، باس لەوەشدەكات «داوایان لەسەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق كردووە كەدڵنیایی بدرێت خەڵكی هەرێمی كوردستان تووشی قەیرانی دارایی نەبنەوە، وتیشی سوودانی دڵنیاییدا كەدەستكاریكردن لەیاسای بودجە لەئێستادا لەلیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق گفتوگۆی لەبارەوە دەكرێت». ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق ئاماژەی بەوەشدا « بڕیاروایە چارەسەرێك بدۆزرێتەوە بۆ كێشەی بودجەو مووچەی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان لەبودجەی ساڵی 2024  چونكە بەهۆی خەرجی راستەقینە لەبودجە ئەو بەشە پارەیەی بۆ هەرێم دێت بەشی هیچ شتێك ناكات و ناتوانرێت مووچە دابەشبكرێت». پێشتریش ڤیان سەبری، سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لەپەرلەمانی عێراق،  رایگەیاندبوو « یاسای بودجە كۆمەڵێك خاڵ و بڕگەی تێدایە كە دژی هەرێمی كوردستانە و فراكسیۆنی پارتی لەگەڵ ئەوەدا نەبوو بەو شێوەیە پەسەند بكرێت، بۆیە پارتی رژدە لەسەر هەمواركردنەوەی یاسای بودجە». سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق، لەبارەی پشكی هەرێمی كوردستان لەخەرجی راستەقینە ئەوەشی خستبووەڕوو: «دەمانەوێت پشكی هەرێمی كوردستان لەخەرجی راستەقینە جیابكرێتەوەو لەكۆی داهاتی عێراق خەرجبكرێت». سەبارەت بەهەمواری یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی 2024 لیژنەیەك پێكهێندراوەو بڕیارە لیژنەكە رۆژی چوارشەممە 6-12-2023 كۆبوونەوەی خۆی ئەنجامبدات لەوبارەیەوە  شوان محەمەد، پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»بەشێوەیەک دەبێت یاسای بودجە هەمواربكرێتەوە لە ٩/١ ئەو كارە جێبەجێ بكرێت و پرۆژەكە لەئەنجومەنی وەزیرانەوە دەنگی پێبدرێت، ئەوەش پێویستی بەڕێككەوتنی سیاسییە، لەپەرلەمانیش پسپۆڕانی دارایی هەمواری بكەنەوە». وتیشی:»باشترین چارەسەر ئەوەیە كۆی بەركەوتەی هەرێم دوانزە پۆینت شەشەكە بكرێتە 12 بەش و هەر مانگێك بەشی هەرێم بنێرن و ئەو خەرجیانەی لێدەردەكەن چی مایەوە بۆ هەرێمی بنێرن، ئەمە هەم ئێمە زیاتر وەرناگرین لەحكومەتی عێراق دواتریش رێوشوێنی حكومەتی عێراق چییە دەیكات سەبارەت بەپاكتاوی حساباتی هەرێم». ئەو پەرلەمانتارەی پارتی لەپەرلەمانی عێراق دەشڵێـت:»چارەسەر ئەوەیە بەشە بودجەی هەرێم لەخەرجی كرداری جیابكرێتەوە ناكرێت فەرمانبەرانی هەرێم نزا بكەن پردێك زیاتر لەبەغدا دروستبكرێت خۆ ساڵی 2012 عێراق پڕۆژەی بودجەی نەبوو یەك رۆژ موچەی فەرمانبەرانی عێراق دوانەكەوت، ئێستاش دواكەوتنی پارە بۆ هەرێم بەس مەسەلە سیاسییە». «سەدا سەد 700 ملیارەكە دەنێرن بەڵام ئەو دواخستنە هەمووی كێشە دروستكردنەو دەیانەوێت درزی نێوان لایەنەكانی هەرێم بگاتەسەر ئێسقان و هەموو فەرمانبەران و دەسەڵاتی هەرێم بەریەك بكەون، پێموایە مەسەلەی دواكەوتنی پارە تەنها بیانووە بەڵام هەردەبێت بینێرن ئەگەرنا ئێمە چی پەیوەندییەكمان بەبەغداوە دەمێنێت». شوان محەمەد وای وت. ئەو پەرلەمانتارەی پارتی لەپەرلەمانی عێراق دەڵێت:»سەبارەت بە سێ 700 ملیارە قەرزەكەی دیكە كەسەرۆكی حكومەتی هەرێم داوایكردووە هەوڵی فەرمی و نافەرمی هەیە بۆ ناردنی تا ئەو سێ مووچەیەی فەرمانبەرانی هەرێم نەفەوتێت،  مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەجددی لەسەر خەتەو هەوڵی بۆ دەدات». فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان تاوەكو ئێستا مووچەی مانگی نۆیان وەرنەگرتووە لەكاتێكدا نزیكەی سێ مانگ بەسەر وادەی دابەشكردنەكەی تێپەڕیوە، لەكاتێكدا فەرمانبەرانی حكومەتی فیدراڵ مووچەی مانگی 11ی وەرگرتووە. دابەشكردنی مووچەی فەرمانبەران حكومەتی هەرێمی كوردستانی خستووەتە ژێر فشارەوە، بەشێوەیەك لەهەموو بۆنەیەكدا كەقسە دەكەن داوای ناردنی پارە لەبەغداوە بۆ هەرێم دەكەن، مەسرور بارزانی سەرۆكوەزیرانی هەرێم چەندین جارو جێگرەكەشی چەند جارێك داوایان لەبەغدا كردووە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لەكاتی خۆیدا بنێرێت، تەنانەت نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەمیانی بەڕێوەچوونی دیدارێكدا لەدهۆك رایگەیاند «فەرمانبەران، خانەنشینان و مووچەخۆران لەهەرێم لەدۆخێكی زۆر خراپدا دەژین، خێراكردنی دانانی چارەسەرێكی بنچینەیی بۆ بودجە و مووچەی هەرێمی ئەركێكی نیشتمانییە بۆ حكومەت و دامەزراوەكانی دەوڵەت لەعێراق. ئەوەش لەكاتێكدایە پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێم رۆژی 20-11-2023  رایگەیاند: 700 ملیار دینارەكە تاكۆتایی ئەم هەفتەیە یاخود ناوەڕاستی هەفتەی داهاتوو دەگاتە هەرێمی كوردستان، لەسەرەتای ساڵی داهاتوو وەفد نانێرین بۆ داواكردنی مووچە بەڵكو هەوڵی چارەسەركردنی ریشەیی كێشەی مووچە دەدەین لەگەڵ بەغدا. وتیشی: حكومەتی هەرێمی كوردستان نووسراوی فەرمی كردووە بۆ ئەوەی بەشی سێیەمی 700 ملیاری مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتی فیدراڵییەوە بنێردرێت، داوای تەرازووی پێداچوونەوەیان كردبوو، تەرازووی پێداچوونەوەشیان بۆ نێردراوە.» وتەكانی پێشەوا هەورامانی لەكاتێكدایە ئەمڕۆ 6-12-2023یەو هێشتا بەغدا گوژمەی سێیەمی 700 ملیارەكەی نەناردووەو سەبارەت بەچارەسەری ریشەیی بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش دەبێت یاسای بودجەی 2024 ی عێراق هەمواربكرێتەوە. بەپێی رێككەوتنەكەی بەغداو هەولێر كە لە 15ی ئەیلولی 2023 ئەنجامدرا، حكومەتی عێراق بۆ ماوەی سێ مانگ 700 ملیار دینار بۆ هەرێم دەنێرێت كە تائێستا دوو گوژمەی گەیشتووەو تەنها یەك 700 ملیار ماوە بگات. حكومەتی هەرێم گوژمەكانی پێشووی بۆ مووچەی مانگەكانی حەوت و هەشت خەرج كردووە. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، تائێستا روون نییە كە بۆ مانگەكانی 10 و 11 و 12 چ میكانیزمێك بەكاردەهێنرێت بۆ دابەشكردنی مووچەو حكومەتی عێراقیش هیچ بڕیارێكی نەداوە كەقەرزی تر بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت. پێشتر نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» سەبارەت بەبەشی سێیەمی 700 ملیار دینارەكە شتێكی یەكلاكەرەوەیە كەهەر دەبێت بنێردرێت، بەڵام بۆ مووچەی مانگەكانی دیكە كەوتووەتە سەر ئەو پاكتاوە داراییەی كە لەنێوان هەرێم و بەغدا دەبێت بكرێـت لەكۆتایی ساڵدا بۆ ئەوەی لەپشكی هەرێمی كوردستان ئەوەی دەمێنێتەوە لەو قەرزانەی كەوەریگرتووەو لەگەڵ لێدەركردنی خەرجی حاكیمەو سیادی ئەوكات هەرچەندی لێ بمێنێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان دەنێردرێت ئەگەریش بەشنەكات دەچێتە سەر پشكی هەرێم لەساڵی 2024 ئەمەش كاتێك دەردەكەوێت كە لەكۆتایی ساڵ ئەو پاكتاوە داراییەی هەیە لەنێوان هەرێم و بەغدا دەكرێت». لەماوەی چەند مانگی رابردووداو بەدیاریكراوی لەمانگی چواری ئەمساڵەوە 15 جار وەفدی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدایان كردووە بۆ چارەسەركردنی كێشە داراییەكانی نێوان بەغداو هەرێم، لە 14-9-2023 وەفدێكی باڵای هەرێم سەردانی بەغدای كرد. وەفدە باڵاكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێكهاتبوون لە مەسرور بارزانی سەرۆك وەزیران، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكوەزیران، ئاوات شیخ جەناب وەزیری دارایی، رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ، ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران، ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجوومەنی وەزیران و پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان، دوای دوو رۆژ لەو سەردانە حكومەتی عێراق بڕیاریدا مانگانە 700 ملیار دینار قەرز بداتە حكومەتی هەرێم، واتە بۆ هەر مانگێك 700 ملیار دینار تائێستاش دوو گوژمەی ئەو پارەیەی ناردووە. پێش سەردانی ئەو وەفدە باڵایە چەند جارێك وەفدی دیوانی چاودێری دارایی عێراق و وەزارەتی دارایی عێراق سەردانی هەرێمی كوردستانیان كردووەو وردبینییان بۆ لیستی موچەو فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان كردووە. لەساڵی 2014ەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئابوری سەربەخۆی راگەیاند، تامانگی ئاداری 2023 بەهۆی دۆڕاندنی دۆسیەیەك لەدادگای ناوبژیوانی پاریس هەرێمی كوردستان ناچاربوو فرۆشتنی نەوتەكەی بەشێوەی سەربەخۆ رابگرێت و تائێستاش هەرچەندە هەرێم و بەغدا گفتوگۆیان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بەردەوامە، بەڵام هەناردەكردنی نەوتی هەرێم دەستیپێنەكردووەتەوە. حكومەتی هەرێمی كوردستان مانگانە پێویستی بە (944 ملیار) دینارە بۆ خەرجی موچەی (ملیۆنێك‌و 255 هەزار) موچەخۆر، تائێستا كە لەسەرەتای مانگی (12)داین، موچەی (8) مانگ خەرجكراوەو هێشتا فەرمانبەران چاوەڕێی مووچەی مانگی (9) دەكەن.

شەنای فاتیح بەپێی ئامارێکی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی حکومەتی هەرێمی کوردستان کەدەست هاوڵاتی کەوتووە لەساڵەکانی ٢٠٢٠ تا ٢٠٢٢ لەهەرێمی کوردستاندا ٩٨ هەزارو ٤١٠ دۆنم زەوی سوتاوە، كەزۆرترینی لەپارێزگای سلێمانی بووەو كەمترینی لەپارێزگای هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان. ئامارەكە بەم شێوەیەیە: ساڵی ٢٠٢٠ پارێزگای هەولێر ١١ هەزارو ٦٦٧ دۆنم زەوی سوتاون. پارێزگای سلێمانی ٣٦ هەزارو ٦٩٢ دۆنم  زەوی سوتاون پارێزگای دهۆک پێنج هەزارو ١٨٨ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای هەڵەبجە سێ هەزارو ٩١ دۆنم زەوی سوتاون ئیدارەی گەرمیان ٤٢١ دۆنم زەوی سوتاون ساڵی ٢٠٢١ پارێزگای هەولێر هەزارو ٦١٨ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای سلێمانی ١٦ هەزارو ٨٩٣ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای دهۆک ١٠ هەزارو ٨٧٢ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای هەڵەبجە هەشت هەزارو ١٧ دۆنم زەوی سوتاون ئیدارەی گەرمیان هەزارو ١٩٥ دۆنم زەوی سوتاون ساڵی ٢٠٢٢ پارێزگای هەولێر هەزارو ٦١٩ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای سلێمانی ٤٢٦ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای دهۆک ٣١١ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای هەڵەبجە  ٢٢٥ دۆنم زەوی سوتاون بەپێی ئەو ئامارە لەساڵی 2021 سوتانی زەوی لەهەولێرو سلێمانی بەشێوەیەكی بەرچاو كەمیكردووە، بەڵام لەپارێزگاكانی هەڵەبجەو دهۆك و ئیدارەی گەرمیان زیادیكردووە، بەڵام لەساڵی 2022 بەشێوەیەكی بەرچاو سوتانی زەوی لەهەرێمی كوردستان كەمیكردووە. هەر بەپێی هەمان ئامار لەهەرێمی کوردستاندا رووبەری ١٦ ملیۆن و ٥٢٩ هەزارو ٩٥٠ دۆنم زەوی کشتوکاڵی هەیە كەزۆرترینی لەهەولێرە.  بەم شێوەیەی خوارەوە: پارێزگای هەولێر: ١- دوو ملیۆن و ٥٣٧ هەزارو ١٤٨ دۆنم پێوانەی زەوی کشتوکاڵی ٢- ٤٧ هەزارو ٩٧٨ دۆنم زەوی باخداری  ٣- ٥٥٢ هەزارو ٢٠ دۆنم زەوی دارستان ٤- ملیۆنێک و ٤٠٣ هەزارو ٩٩٩ دۆنم زەوی پاوان پارێزگای سلێمانی: ١- ملیۆنێک و ٧٦٣ هەزارو ٦٧٦ دۆنم پێوانەی زەوی کشتوکاڵی ٢- ١٤٢ هەزارو ٨٨٧ دۆنم زەوی باخداری ٣- ٥٨٦ هەزارو ٤٧٦ دۆنم زەوی دارستان ٤- دوو ملیۆن و ٣٠٦ هەزارو ٦٩ زەوی پاوان پارێزگای دهۆک: ١- ملیۆنێک و ١٣٩ هەزارو ٤٦٤ دۆنم پێوانەی زەوی کشتوکاڵی ٢- ٥٨ هەزارو ٩٣ دۆنم زەوی باخداری ٣- ملیۆنێک و ٢٢٩ هەزارو ١٠٥ دۆنم زەوی دارستان ٤- ملیۆنێک و ٥٣ هەزارو ٥٤٠ دۆنم زەوی پاوان پارێزگای هەڵەبجە: ٣٨ هەزارو ٤١٧ دۆنم زەوی دارستان ئیدارەی گەرمیان: ١- ملیۆنێک و ٣٤٦ هەزارو ٩٧٦ دۆنم پێوانەی زەوی کشتوکاڵی ٢- ١٢ هەزارو ٦٠٦ دۆنم زەوی باخداری ٣- ١٣٦ هەزارو ٩٧٥ دۆنم زەوی دارستان ٤- دوو ملیۆن و ١٧٤ هەزارو ١٦١ دۆنم زەوی پاوان لەئامارەكەدا دەردەكەوێت زەوی كشتوكاڵی لەهەولێر لەهەرسێ پارێزگاكەی دیكەی هەرێمی كوردستان زۆرترە بەئیدارە سەربەخۆكانیشەوە. هەر بەپێی ئامارەکەی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی حکومەتی هەرێمی کوردستان رووبەری ٣٥ هەزارو ٤٧٢ دۆنم زەوی لەهەرێمی کوردستاندا کراونەتە دارستانی دەستکرد كەزۆرترینی لەپارێزگای دهۆكەو كەمترینی لەئیدارەی گەرمیانە ئامارەكە بەمشێوەیەی خوارەوەیە: پارێزگای هەولێر: ١-  ٢٣ پڕۆژە بەڕووبەری هەشت هەزارو ٧٩٨ دۆنم زەوی ٢- چوار پارک بەڕووبەری ١٩٠ دۆنم زەوی پارێزگای سلێمانی: ١- ٣٢ پڕۆژە بەڕووبەری ١٥ هەزارو ١٥٥ دۆنم زەوی ٢- سێ پارک بەڕووبەری ٨٢٥ دۆنم زەوی پارێزگای دهۆک: ١- ٣٤ پڕۆژە بەڕووبەری حەوت هەزارو ٧٥٩ دۆنم زەوی ٢- سێ پارک بەڕووبەری ٣٠٩ دۆنم ەوی پارێزگای هەڵەبجە: ١- نۆ پڕۆژە بەڕووبەری هەزارو ٩٠٥ دۆنم زەوی ئیدارەی گەرمیان: ١- سێ پڕۆژە بەڕووبەری ٢٦٩ دۆنم زەوی ٢- سێ پارک بەڕووبەری ٢٦٢ دۆنم زەوی

ئیمان زەندی   «ژیانکردن لەگەڵ منداڵێکی ئۆتیزم ئاسان نییە، بەڵام لەکۆتاییدا ئەو بەشێکە لەڕۆحی ئێمە، لەو باوەڕەدانییم هەموو کەس لەو راستییە تێبگات ژیانکردن لەگەڵ ئۆتیزم چەند قورسە، کوڕەکەم تەمەنی ١٠ ساڵەو لەسێ ساڵییەوە هەڵگری ئۆتیزمە»، ئەمە وتەی مامۆستایەکی وانەبێژە کەخاوەنی منداڵێکی ئۆتیزمەو تاوەکو ئێستا منداڵەکەی ئاسایی نەبووەتەوە. ئاشتی عومەر مامۆستایەکی وانەبێژە کەگیرۆدەیە بەدەست ئۆتیزمی کوڕە تاقانەکەیەوە، ئەو تەمەنی ٣٣ ساڵەو دانیشتوی کەلاری کۆنە لەگوندێکی دورە دەست دەوام دەکات و مامۆستای وانەی کۆمەڵایەتییە. ئاشتی قسەی بۆ هاوڵاتی کردووەو دەڵێت، تەنیا ئەو مووچەخۆرەو مووچەکەی ٤٥٠ هەزار دینارە، هاوسەرەکەشی کەتەمەنی ٤٠ ساڵە کاسبە. ئاشتی لەسەر سەرەتای هەستکردن بەحاڵەتی ئۆتیزمی کوڕەکەی دەڵێت، «پێشتر لەگوندێکی دیکە بووم، ئێستا لەگوندی تیلەکۆی قەلەندەرم کە زۆر دوورەدەستە، سێ ساڵە پیشەم وانەبێژییە، کەهەستمانکرد منداڵەکەمان ئاسایی نییە ئیتر کەوتینە گەڕان و چوون بۆ لای دکتۆر، دوای دەستنیشانکردنی حاڵەتەکەی، لەسێ ساڵیدا دەستمانکرد بەڕاهێنانکردنی». ئۆتیزم، گرفتێکی دەماری گەشەییەو پێیدەڵێین (جیاوازی نۆرۆ دیڤلۆپمێنتاڵ). هەروەها دوو کەسی خاوەن ئۆتیزم وەکو یەک نین و جیاوازن، توشبووانی ئۆتیزم دورەپەرێزن و لەکاتی قسەکردنیشدا دەنگیان تایبەتەو پەیوەندی چاو کەمتر بەکاردێنن. لەبواری رەفتاریشەوە جیاوازن و دووبارەکردنەوەی رەفتاریان هەیە. ئاشتی و هاوسەرەکەی لەبەر حاڵەتی کوڕەکەیان ساڵ و نیوێک بۆ راهێنان چوونەتە شاری سلێمانی، ئەوان بۆ بەردەوامبوون لەڕاهێنانکردن بەکوڕەکەیان، زۆر پزیشک و سەنتەری راهێنانیان تاقیکردووەتەوە تاوەکو تەمەنی نۆ ساڵی کوڕەکەیان و»سەرەکیترین شت کەبێزارمان دەکات کۆمەڵگەیە، دواتر منداڵەکە کەقسە ناکات، چونکە نە ئەو لەئێمە تێدەگات نە ئێمە لەو تێدەگەین». «خاڵێکی دیکە ئەوەیە پەیوەندی کۆمەڵایەتییمان سفرە، چونکە تێکەڵاوبوونی نییە لەگەڵ دەوروبەردا، خەرجی مانگانەی کوڕەکەم زیاتر لە٥٠٠ ھەزارە بۆ سەنتەرو ھاتوچۆی، بەڵام وەکو ئاگادارن شایستەی وانەبێژی تەنانەت بەشی وانەبێژ خۆی ناکات، زۆر کاری لێکردووین»، ئاشتی وا دەڵێت. ئاشتی زۆر وەڵامەکانی دوادەکەوت بۆ ئەم ڕاپۆرتەی هاوڵاتی، بەوتەی ئەو لەبەرئەوە بووە کەکوڕەکەی زۆر ئالودەی مۆبایلە. ئەو مامۆستا وانەبێژە باس لەوە دەکات کەزیاتر پشت بەمووچەکەی خۆی دەبەستن «ئەمەش وایکردووە کوڕەکەمان لەسەنتەری راھێنان داببڕێنین». لەبارەی ئەوەی کاتێک لەدەوام دەبیت منداڵەکەی لەلای کێ جێدەهێڵیت، ناوبراو ئاشکرایکرد، ئەو شەش بۆ حەوت کاتژمێری پێدەچێت تاوەکو دەگاتەوە ماڵ، «ئەو کاتەی لەدەوامم منداڵەکەم لای ھاوسەرەکەمە، بەڵام منداڵەکەم زۆر ئالودەی خۆم بووە، زۆر بیرم دەکات کەدەچمەوە بۆ لای». ئاشتی بیری نەکردووەتەوە لەوەی واز لەپیشەی وانەبێژی بھێنێت، چونکە «مێردەکەم کاسبەو پێی ھەڵناسوڕێین ھەر لەبەرئەوەیە بەردەوامم، بیریشم کردووەتەوە کە ببم بەمیلاک و مۆڵەتی دایکایەتی وەربگرم». ناوبراو لەکۆتایی قسەکانیشیدا باسی لەهاوکارینەکردنی بەڕێوبەری پەروەردەو قوتابخانەکان کرد کە بەھیچ شێوەیەک ھاوکاری مامۆستایانی وانەبێژان نەبوون، چونکە «چەندینجار داوامکردووە یەک رۆژ پشووم پێبدرێت، بەھیچ شێوەیەک ھاوکارو یارمەتیدەرم نەبوون، ھەربۆیە ھەموو رۆژێک دەوامی خۆم کردووە بەبێ کێشە». هاوڵاتی چەند چیرۆکێکی دیکەی لەسەر مامۆستایانی وانەبێژو گیرۆدەبوونیان بەتوشبوونی منداڵەکانیان بەئۆتیزم لەبەردەستدا بوو، بەڵام ناوبراوان لەبەر هۆکاری تایبەتی خۆیان نەیانویست چیرۆکەکانیان بڵاوببیتەوە. مامۆستایانی وانەبێژ تەنیا بەدەست نەخۆشی ئۆتیزمی منداڵەکانیانەوە ناناڵێنن، بەڵکو دایک و باوکەکانیش دووچاری نەخۆشییە درێژخایەنەکان بوون، بەپێی ئامارێکی نافەرمی کەهاوڵاتی دەستی کەوتووە لەنوێنەری گشتی وانەبێژان لەهەرێمی کوردستان، لەسنوری هەولێرو دهۆک نزیکەی ٧٥ بۆ ٩٠ نەخۆشی درێژخایەن لەجۆرەکانی (شێرپەنجە، تالاسیمیا، ئۆتیزم، کێشەی گورچیلەو جۆرەکانی کەمئەندامی، ...هتد) لەنێو مامۆستایانی وانەبێژو منداڵەکانیان هەیەو هەمووشیان لەچینی هەژارن و مووچەکانیان لەنێوان ٢٠٠ بۆ ٤٥٠ هەزار دیناردایە. لەو بارەیەوە عەلی رەئوف، نوێنەری گشتی وانەبێژان لەهەرێمی کوردستان بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت، مامۆستایان هەیە لەهەولێرو دهۆک و سلێمانی دوو منداڵی هەیەو هەردووکیان ئۆتیزمن، هەیە سێ منداڵەکەی بەو جۆرەیە. «مامۆستامان ھەیە منداڵەکەی پێداویستی تایبەتە، بەڕاستی شێوازەکان زۆرن، یاخود دایک و باوکیشمان ھەیە کەھەردووکیان کەمئەندامن و منداڵەکەشیان تالاسیمیای ھەیە»، عەلی رەئوف وای وت. مامۆستا عەلی ھەشت ساڵە نوێنەرایەتی مامۆستایانی وانەبێژ دەکات لەکابینەکانی ھەشت و نۆی حکومەتدا، بەوتەی ئەو زۆرێک لەمامۆستایان لەبەر نەخۆشی خۆیان و منداڵەکانیان وازیان لەپیشەکە هێناوە و «ھەر مامۆستایەک و چیرۆکێکی ھەیە، وانەبێژان باسی ژیانی خۆیانکردووە لەسەر نان بووم نانم پێ نەخوراوە، چەندیجار بەیەکەوە گریاوین، وانەبێژ بیت و دوو منداڵت تالاسیمیای ھەبێت و ٢٠٠ بۆ ٤٠٠ ھەزار وەربگریت کە دەبێت ١٥ رۆژ جارێک خەرجییان بکات لەنەخۆشخانە، دەبێت چ دۆخێک بێت». عەلی رەئوف لەبارەی چیرۆکی ژیانی مامۆستایانی وانەبێژەوە نموونەیەکی راستەقینە دەگێڕێتەوەو دەڵێت، «مامۆستایەکی وانەبێژ لەقەرەداغ ھەردوو گورچیلەی لەکارکەوتبوو پێویستی بە ٣٥ بۆ ٤٠ ملیۆن دینار بوو، تەنانەت وەزیری پەروەردەش ھاوکاربوو، خۆشبەختانە نەشتەرگەری بۆ کراو ئێستا بەردەوامە لەوانەبێژی. وەکو وڵاتە دەوڵەمەندەکان کوردستانیش دەوڵەمەندە، بۆ دۆخی مامۆستایەک دەبێت وەزارەتی پەروەردە بەدەم داواکەیەوە بێت، نەوەکو لەڕێگای نوێنەرەکانەوە ھاوکاری بۆ کۆبکرێتەوە». نوێنەرەکەی مامۆستایانی وانەبێژی هەرێم ئاماژەی بەوەشدا، کە دەنگی ئەوانیانی گەیاندووەو سەبارەت بەکرێی شایستە داراییەکانیش ئەوەی خستەڕوو، کەوەزارەتی پەروەردە کرێی وانەبێژی وەکو کڕینی قەڵەم و وەرەقەی بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەکان سەیر دەکات، بەهۆیەوە «بەدەیان مامۆستا لەبەر نەخۆشی خۆیان و منداڵەکانیان وازیانھێناوە». بەگوێرەی ئامارێکی نافەرمی کەهاوڵاتی دەستیکەوتووە لەسەرۆکی کۆمەڵەی ئۆتیزمی کوردستان، زیاتر لەسێ هەزارو ٣٠٠ حاڵەتی ئۆتیزم لەکوردستان هەیە، لەگەڵ ٣٠ سەنتەری حکومی و ناحکومی، هەروەها لە٩٠٠ حاڵەتی ئۆتیزم ٣٥٠ی لەسەنتەرەکانن. لەبارەی ئەوەی کۆمەڵەی ئۆتیزمی کوردستان چۆن هاوکارو داکۆکیکاری مامۆستایانی وانەبێژ بوون کەخاوەن منداڵی ئۆتیزمن، کەمال جەباری، سەرۆکی کۆمەڵەی ئۆتیزمی کوردستان بۆ هاوڵاتی ئاشکرایکرد، «کێشە و گرفتی ئەو دایک و باوکانەی منداڵی ئۆتیزمییان ھەیەو تائێستا وانەبێژن و گرێبەستن ئەوەیان پەیوەندی بەحکومەتەوەیە، وەکو کۆمەڵە داکۆکیکاری مافی ئەو دایک و باوکانەین کە داوای مافی خۆیان دەکەن بەھەموو جۆرێکیش پاڵپشتیانین، هەروەها بەرگری لەھەموو منداڵانی ئۆتیزم و خاوەن پێداویستی تایبەت دەکەین». سەرۆکی کۆمەڵەی ئۆتیزمی کوردستان دەڵێت، «ئەو وانەبێژانەی منداڵی ئۆتیزمیان ھەیە ژمارەیان زۆر نییە، ئەوەندەی ئاگادارکرابێتینەوە دوو بۆ سێ کەسن. بەڵام مافی خۆیانە مافەکانیان دەستەبەربکرێت». کەمال جەباری لەبارەی کاری داهاتووشیان بۆ وانەبێژان دەڵێت، ئەوان لەئایندەیەکی نزیکدا سەردانی وەزیری پەروردە دەکەن و باسی ئەو تەوەرەیەش دەکەن، تاوەکو «ئەو دایک و باوکانە بەشێوەیەکی استپنا‌و (بەدەرکردن) بەیەکجاری دابمەزرێن و مافەکانیان بۆ بگەڕێتەوە، تاوەکو خاوەن منداڵی ئۆتیزم و پێداویستی تایبەت حسابێکی تایبەتیان بۆ بکرێت، ئێمەش لەو مەجالەدا کۆمەڵێک ھەنگاو دەنێین بۆ دەستبەرکردنی مافەکانیان». لەبارەی یاسایەکەوە کە لەماف و ئیمتیازاتی کەمئەنداماندایە، جەباری رایگەیاند، «لەبڕگەی ژمارە ٣ـی ساڵی ٢٠١١دا ھاتووە، ھەر دایکێک کەمنداڵی خاوەن پێداویستی تایبەتی ھەبێت ئەگەر موچەخۆری ھەرێم بێت یان ژنی ماڵەوە، ئەگەر مووچەخۆربێت دەبێت بەموچەی بنەڕەتی و دەرماڵە جێگیرەکان دەتوانێت منداڵەکەی بەخێوبکات و دەوام نەکات، بەڵام ئەگەر ژنی ماڵەوە بێت بەھەمانشێوە دەبێت مانگانە کەمترین مووچەی فەرمانبەرێکی ھەرێمی پێبدرێت، بەڕاستی دەبێت ئەو یاسایە بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە». راشیگەیاند، «ئەو یاسایە لەپەرلەمان دەرچووە، بەڵام جێبەجێناکرێت و یاساکە ھیچ گرفتێکیشی نییە، بەلەبەرچاوگرتن و لەبەر مەبنای ئەو یاسایە ھەوڵدەدەین ئەو یاسایە مامۆستای وانەبێژیش بگرێتەوە، تاوەکو لەوەزارەتی کاروکاروباری کۆمەڵایەتییەوە بچێتە ئەنجومەنی وەزیران و بەخششێکی مانگانەیان بەبڕی ١٥٠ ھەزار بۆ دابینبکرێت». لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان نزیکەی چوار ھەزار توشبووی تالاسیمیا ھەیە، لەو ژمارەیەش هەزارو ٥٠٠ توشبوویان لەسلێمانی، ھەڵەبجە،  ئیدارەی گەرمیان و راپەڕینە. زۆربەی توشبووانیش نەخۆشیەکەیان قورسە. لای خۆیەوە کۆچەر کەریم، سەرۆکی کۆمەڵەی تالاسیمیای هەرێمی کوردستان لەلێدوانێکیدا بەهاوڵاتی وت، تالاسیمیا نەخۆشییەکی درێژخایەن و بۆماوەییەو لەمانگێکدا پێویستیان بەدوو بۆ سێجار وەرگرتنی خوێن ھەیە، «جگە خوێن وەرگرتن رۆژانە دەبێت حەب و دەرزی کەمکردنەوەی ئاسن و چارەسەرەکانی جگەرو ڤیتامین و کالسیۆم و دی وەربگرن، بەھۆی کاریگەری نەخۆشیەکەشیانەوە تووشی نەخۆشیەکانی دڵ و گورچیلەو ...هتد دەبن، بەگشتی توشبووانی تالاسیمیا لەھەموو روویەکەوە لەکەموکوڕی پێداویستی چارەسەرەکانەوە خراپە». لەسەر مامۆستایانی وانەبێژ، کۆچەر کەریم روونیکردەوە، کە کۆمەڵێک دەرچوی زانکۆو پەیمانگاکانیان ھەیەو دووچاری ئەم نەخۆشیە بوونەتەوە، تەنانەت کەمترین رێژەشیان دانەمەزراون. «دوو توشبوومان لەلابوو کچێک و کوڕێک مامۆستای گرێبەستبوون، بێگومان پێویستیان بەھاوکارییە، چ لەڕووی خوێن بەخشین یان ماددی و مەعنەوی، چونکە لەنەخۆشیەک زیاتریان ھەیە»، کۆچەر کەریم وای وت. لەبارەی هەوڵەکانیشیان بۆ وانەبێژان، سەرۆکی کۆمەڵەی تالاسیمیای هەرێم هێمای بۆ ئەوەکرد، لەڕێگای رێکخراوەکانەوە داواکاریکراوە وانەبێژان بکرێن بەھەمیشەیی، بەڵام «تائێستا ھیچ وەڵامێک لەسەر ئەوە نییە». هاوڵاتی لەبارەی پرسیارێک لەسەر گیرۆدەبوونی مامۆستایانی وانەبێژان بەدەست نەخۆشییە درێژخایەنەکانی وەکو ئۆتیزم، تالاسیمیا، کەمئەندامی خۆیان و منداڵەکانیان کە چ چارەسەرێکتان دۆزیوەتەوە بۆیان و ئایا تاچەند هەوڵیانداوە ئەو وانەبێژانە بەگرێبەست یاخود بەهەمیشەیی دابمەزرێنن، پەیوەندی بە سامان سیوەیلی، وتەبێژی وەزارەتی پەروەردە کردو بەهاوڵاتی وت، «پرسیارەکەتان زۆر ناواقعیە، خۆت دەزانی دۆخی کوردستان و خەڵک چۆنە، نامەوێت لەسەر ئەو بابەتە قسە بکەم، دەنا پرسیارەکەتان ناواقعیە، دەتوانن لەکارمەندێکی پەروەردەی سلێمانی بپرسن هۆکاری ناواقعیبوونی پرسیارەکەتان پێدەڵێن». لەسەر یاسای ژمارە ٣ـی ساڵی ٢٠١١ش، ناوبراو ئاشکرایکرد، «ئەو یاسایە بۆ کارمەندی میلاکە، هەزاران کارمەند مۆڵەتی چاودێری منداڵەکەیان وەردەگرن لەماڵەوەن و دەوام ناکەن، چەندان ساڵە جێبەجێکراوەو کارمەند لێی سودمەندە».

راپۆرتی: BBC وەرگێڕانی: هاوڵاتی پێنج گروپی چەکداری فەڵەستینی لەهێرشەکەی ٧ی ئۆکتۆبەر بۆ سەر ئیسرائیل چوونەپاڵ حەماس پاش ئەوەی لەساڵی ٢٠٢٠ەوە پێکەوە راهێنانی سەربازییان کردووە. ئەو گروپانە لەغەززە چەندین راهێنانی هاوبەشییان کردووە کەزۆر بەنزیکەیی هاوشێوەی ئەو تاکتیکانە بوون لەهێرشە کوشندەکە بەکارهێنرا – لەوانە لەناوچەیەکدا کەتەنیا یەک کیلۆمەتر لەدیوارە بەربەستییەکەی ئیسرائیلەوە دوورە – ئەو گروپانە راهێنانەکانیشیان لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بڵاوکردووەتەوە. لەمیانی ئەو مەشقانەدا، چەکدارەکان راهێنانیان لەسەر بردنی بارمتە، هێرشکردنەسەر خانوو و هەروەها بەزاندنی بەرگری ئیسرائیل کردووە، کەدواهەمین مەشقیان ٢٥ رۆژ پێش هێرشەکە ئەنجامداوە. بی بی سی چەندین بەڵگەی کۆکردووەتەوە کەپیشانی دەدەن چۆن حەماس لایەنەکانی ناو غەززەی یەکخستووە تا رێگەشێوازەکانی شەڕکردنیان کاریگەرترو باشتر بکەن و لەکۆتایشدا هێرشێک ئەنجامبدەن بۆ سەر ئیسرائیل کەناوچەکەی بەرەو جەنگ برد. «نیشانەی یەکگرتوویی» لە ٢٩ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٠، ئیسماعیل هەنییە، سەرکردەی حەماس، مەشقێکی لەچوارچیوەی چوار مەشق و راهێنان راگەیاند بەناوی «کۆڵەکەی بەهێز» کەوتی «پەیامێکی بەهێزو نیشانەی یەکگرتویی»ە لەنێوان لایەنە جیاوازە چەکدارەکانی غەززە. وەک بەهێزترین گروپی چەکداری غەززە، حەماس زاڵترین هێز بوو لەهاوپەیمانیەتییەکدا کە ١٠ لایەنی چەکداری تری فەڵەستینی یەکخست لەمەشقێکی هاوشێوە-جەنگیدا کە لەلایەن «ژورێکی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش»ەوە چاودێری دەکرا. ئەم ژوورە لەساڵی ٢٠١٨دا دامەزرا بۆ هەماهەنگی لەنیوان گروپەکانی غەززە لەژێر فەرمانی یەک ناوەندی بڕیاردا. پێش ٢٠١٨ حەماس بەفەرمی هەماهەنگی لەگەڵ گروپی جیهادی ئیسلامی فەڵەستینی دروستکرد کەدووەمی گروپی چەکداری غەززەیە. ئەم گروپەش لەلایەن بەریتانیاو ئەمریکاوە بەرێکخراوێکی تیرۆریستی لەقەڵەمدراوە. حەماس لەململانێکانی پێشوودا هاوشانی گروپی تری چەکداری شەڕی کردووە، بەڵام مەشقەکەی ٢٠٢٠ وەک پروپاگەندە خرایەڕوو کە بەڵگەبێت لەسەر ئەوەی کۆمەڵێکی زۆری گروپی تر یەکخراون. سەرکردەی حەماس رایگەیاند یەکەم مەشق رەنگدانەوەی «ئامادەیی هەمیشەیی» گروپە چەکدارەکانە. راهێنانەکەی ٢٠٢٠ یەکەم مەشقی هاوبەش بوو لەچوار مەشق کە لەماوەی سێ ساڵدا ئەنجامدرا کەهەریەکەیان وەک بەڵگە بەڤیدیۆی دەستکاریکراوە لەچەناڵەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە بڵاوکرانەوە. بی بی سی ١٠ گروپی جیاوازی دەستنیشانکردووە کەگروپی جیهادی ئیسلامی فەڵەستینیشی تێدایە، ئەمەش بەناسینەوەی پەڕۆکانی سەریان و دروشمەکانیان کەهاوشانی حەماس لەکاتی مەشقی «کۆڵەکەی بەهێز» بەستوویانە لەو ڤیدیۆیانەی لەتیلیگرامەوە بڵاویانکردووەتەوە. دوای هێرشەکەی ٧ی ئۆکتۆبەر، پێنج لەو گروپانە چەند ڤیدیۆیەکیان بڵاوکردەوە کەبانگەشەی ئەوەیان دەکرد بەشدارییانە لەهێرشەکەدا کردووە. سێ گروپی تریش بەیاننامەیان لەتیلیگرام بڵاوکردەوە کە بەشدارییان کردووە. سێ لەو گروپانە – جیهادی ئیسلامی فەڵەستین، کەتیبەی موجاهیدین و هەروەها کەتیبەی ناسر سەڵاحەدین – بانگەشەی ئەوەیانکرد کەهاوشانی حەماس بارمتەی ئیسرائیلییان گرتبێت. لەکاتێکدا ئەم گروپانە بیری ئایدۆلۆجی جیاوازییان هەیە هەر لەئیسلامی توندڕەو بۆ میانڕەو، بەڵام هەموویان ئامادەیی ئەوەیان نیشاندا کە توندوتیژی دژی ئیسرائیل بەکاربهێنن. بەیاننامەکانی حەماس چەندین جار جەختی لەوە کردووەتەوە کەیەکگرتوویی گروپە چەکدارە جیاوازەکانی غەززە دەربخات. حەماس باسی لەوەکرد ئەو گروپانە هابەشی یەکسانین لەمەسقەکاندا، بەڵام بەردەوام حەماس خۆی رۆڵی سەرکردایەتی هەبووە لەپلانەکان بۆ هێرشکردنەسەر ئیسرائیل. ڤیدیۆکانی مەشقی یەکەم فەرماندەی دەمامکداری پیشاندەدا لەژێرزەمینێکدا کەخەریکی راهێنانەکەن و بەهەڵدانی کۆمەڵێک مووشەک دەستپێدەکەن. ڤیدیۆکان دواتر دەچنەسەر چەکداری پڕچەککراو کەپەلاماری تانکێکی ناڕاستەقینە دەدەن کەئاڵای ئیسرائیلی لەسەرە، دواتر کەسێکی ناو تانکەکە دەگرن و وەک زیندانی رایدەکێشن. جگە لەمانەش هێرش دەکەنەسەر چەند باڵەخانەیەکی دروستکراو. بەڵگەمان هەیە لەڤیدیۆکان و چەندین شایەتحاڵ کەهەردوو تاکتیکەکە لەگرتنی سەربازو مەدەنی لەهێرشەکەی ٧ی ئۆکتۆبەر بەکارهێنراون کاتێک هەزارو ٢٠٠ ئیسرائیلی کوژران و نزیکەی ٢٤٠ بارمتەش رفێندران. راگەیاندنی بە جیهان راهێنانی دووەمی مەشقی «کۆڵەکەی بەهێز» بەنزیکەیی ساڵێک دوای راهێنانی دووەم ئەنجامدرا. ئەیمان نۆفاڵ، یەکێک لەفەرماندەکانی کەتیبەی عیزەدین قەسام، باڵی سەربازی حەماس، رایگەیاند کە ئامانجی راهێنانەی لە ٢٦ی کانونی یەکەمی ٢٠٢١ «جەختکردنەوەیەکە لەیەکگرتوویی لایەنەکانی بەرگری.» فەرماندەکەی حەماس وتی کە مەشقەکان پەیامێکە بۆ «دوژمن کە دیوارو رێکارە ئەندازیاریەکانیان لەسەر سنوری غەززە پارێزگارییان لێناکات». بەیاننامەیەکی تر حەماس لەو کاتەدا باسی لەوەکرد کە «مانۆڕە سەربازییە هاوبەشەکان» ئامانجیان ئەوەیە «هاوشێوەی ئازادکردنی کۆمەڵگە نیشتەجێبوونەکانی نزیک غەززە بکەن». کە مەبەست لێی کۆمەڵگە نیشتەجێبوونەکانی ئیسرائیلە نزیک سنوری غەززە. راهێنانەکە لە ٢٨ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٢ دووبارە کرایەوەو وێنە پروپاگەندەکان دەریدەخست کە چەکدارەکان راهێنان لەسەر چۆڵکردنی باڵەخانەکان و پەلاماردانی تانکەکان دەکەن کەدەردەکەوێت لەبەنکەیەکی سەربازیدا ئەمە دەکرێت. رهێنانەکان لەناو ئیسرائیلدا لەمیدیاکاندا بڵاوکرانەوە، بۆیە شتێکی باوەڕپێنەکراوە کە بەوردی لەلایەن دەزگا هەواڵگرییەکانەوە چاودێری نەکراون. سوپای ئیسرائیل پێشتر هێرشی ئاسمانی ئەنجامداوە بۆ تێکدانی چالاکییەکانی حەماس. لەنیسانی ٢٠٢٣، سوپای ئیسرائیل بۆردومانی ئەو شوێنەی کرد کە بۆ مەشقی یەکەمی «کۆڵەکەی بەهێز.» چەند هەفتەیەک پێش هێرشەکە، سەربازانی چاودێری نزیک لەغەززە هۆشدارییان لەجوڵەی نائاسایی درۆن دابوو هەروەها حەماسیش خەریکی راهێنان بوو بۆ دەستبەسەرداگرتنی بنکەی چاودێری دروستکراوو هاوشێوە کەهاوشێوەی ئەو بنکە سەربازییانەن کەسەربازە ئیسرائیلییەکان تێیدا جێگیرن، بەڵام بەپێی راپۆرتی میدیاکانی ئیسرائیل وتەی ئەو سەربازانە پشتگوێخراوە. جەنەراڵ ئەمیر ئەڤیڤی، فەرماندەیەکی پێشووی سوپای ئیسرائیل دەڵێت، «زانیاری هەواڵگری زۆر هەبوون کەئەوان خەریکی ئەو راهێنانەن، دووجار هەموو ڤیدیۆکان بڵاوکراونەتەوەو هەموو ئەو مەشقانە تەنها چەند سەد مەترێک لەپەرژینەکەی ئیسرائیلەوە دوورن»، بەڵام باسی لەوەشکرد کەهەرچەندە سوپا ئاگای لەو راهێنانانە بوو بەڵام «نەیانبینوە کە راهێنان بۆ چی دەکەن». دەرکەوتن بەڕۆژی رووناک حەماس هەولی زۆریداوە کە دڵنیا ببێتەوە لەوەی مەشقەکان واقیعی بن. لەساڵی ٢٠٢٢، چەکدارەکان راهێنانی ئەوەیان دەکرد کەچۆن پەلاماری بنکەیەکی سەربازی ئیسرائیل بدەن (کە خۆیان دروستیان کردبوو بۆ مەشقکردن)  و ئەو بنکە دروستکراوە گاڵتینەیە ٢.٦ کیلۆمەتر لەخاڵی سنوری بەیت حانونەوە دوور بوو. ئەو خاڵە سنورییە لەنێوان غەززە و ئیسرائیلدایەو لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە کۆنتڕۆڵکراوە. بی بی سی ئەو شوێنەی دیاریکردووە لەباکوری غەززە کە تەنها ٨٠٠ مەتر لەپەرژینە دیوارییەکەی ئیسرائیلەوە نزیکە. هەتا مانگی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣، ئەو شوێنەی حەماس لەنەخشەی «بینگ»دا هەبوو. ئەو کەمپی راهێنانە تەنها ١.٦ کیلۆمەتر لەتاوەرێکی چاودێری ئیسرائیلەوە دوور بوو. ئەو بنکە دروستکراوە چەند مەترێک قووڵکراوە لەئاستی زەوییەوە بۆ ئەوەی دیار نەبێت لەچاوی ئۆتۆمبێلە گەڕۆکە چاودێرییەکانی ئیسرائیلەوە، بەڵام ئەو دووکەڵەی لەتەقینەوەکانەوە بەرزبوونەتەوە بەدڵناییەوە شوێنەکەی ئاشکرا کردووەو سوپای ئیسرائیل بەوە ناسراوە کەچاودێری ئاسمانی بەکاربهێنێت. حەماس ئەو شوێنەی بەکارهێناوە بۆ راهێنان کرد لەسەر پەلاماردانی باڵەخانە و رفاندنی بارمتەو لەناوبردنی بەربەستە ئەمنییەکان. بی بی سی بە بەکارهێنانی وێنەی مانگی دەستکردو زانیاری بڵاوکراوە توانیویەتی ١٤ شوێنی راهێنان لە نۆ ناوچە بدۆزێتەوە بەدرێژایی کەرتی غەززە. تەنانەت حەماس دووجار لەشوێنێکدا راهێنانی کردووە کەتەنها ١.٦ کیلۆمەتر لەناوەندی هاریکاری نەتەوەیەکگرتووەکانەوە دوورەو لە ڤیدیۆیەکدا لەپشتەوە دەردەکەوێت کە ڤیدیۆی بەرپرسێکی ئاژانسەکە لەکانونی یەکەمی ٢٠٢٢ بڵاوکراوەتەوە. زەمینی، دەریایی، ئاسمانی لە ١٠ی ئەیلولی ٢٠٢٣، ژووری ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکە لەچەناڵی تیلیگرامی خۆی چەند وێنەیەکی چەکدارانی بڵاوکردەوە کە بەجلوبەرگی سەربازی یەکپۆشییەوە بوون و خەریکی دانانی بنکەی چاودێری سەربازیی بوون بەدرێژایی بەربەستی غەززە. دوای دوو رۆژ راهێنانی چوارەمی مەشقی «کۆڵەکەی بەهێز» ئەنجامدراو تا ٧ی ئۆکتۆبەر هەموو ئەو تاکتیکانەی کەدەبوو لەهێرشەکەدا بەکارهێنرابان راهێنانیان لەسەر کرا. لە راهێنانەکاندا چەکدار دەبینرێن کە هەمان ئەو پیکابە تۆیۆتایانە بەکاردەهێنن کە لەکاتی هێرشەکدا بەئیسرائیلدا تێدەپەڕین. ڤیدیۆ پروپاگەندەکان ئەوەی پیشان دەدا کە چەکدارەکان هەڵدەکوتنە سەر باڵەخانەی دروستکراوە و ئامانجی گاڵتینە. بەڵام حەماس ئەو راهێنانانەی بڵاونەکردەوە کەچەکدارەکانی بە مۆتۆرسکیل و پاراگلایدەرەوەن لەڤیدیۆ پروپاگەندەکانیان لەمەشقی «کۆڵەکەی بەهێز.» دوای سێ رۆژ لەهێرشەکەی ٧ی ئۆکتۆبەر، حەماس ڤیدیۆیەکی راهێنانی بڵاوکردەوە کە لەناوبردنی پەرژین و بەربەستەکانی پیشاندەدا تاماتۆرسکیلەکان پێیدا تێپەڕن، ئەمەش تاکتیکێک بوو کە بەکاریانهێنا بۆ گەیشتن بەنشینگەکانی باشوری ئیسرائیل. لەڕۆژی هێرشەکەشدا، ڤیدیۆیەکی مەشق و راهێنان بڵاوکرایەوە کەچەکدارەکانی حەماس بەسەر  کیبوتز (کۆمەڵگەیەکی نیشتەجێبوونی) ئیسرائیل دەنیشنەوە (کە خۆیان دروستیانکردبوو بۆ راهێنان). ئەو ناوچە دروستکراوە لەشوێنێکدایە کەدەکەوێتە باکوری خاڵی سنوری رەفەح لەباشوری غەززە. بی بی سی ئەوەی پشتڕاستکردووەتەوە کەئەو ڤیدیۆیە لەدەوروبەری ٢٥ی ئابی ٢٠٢٢ تۆمارکراوە و ئاماژەیە بۆ ئەوەی کەپلانی پاراگلایدەرەکان ساڵێکە زیاترە داڕێژراوە. سوپرایزەکە پێش ٧ی ئۆکتۆبەر، وا دەخەمڵێندرا کەحەماس خاوەنی ٣٠ هەزار چەکدار بێت لەکەرتی غەززە ئەمەش بەپێی هەندێک راپۆرت کە لەفەرماندەکانی سوپای ئیسرائیلەوە وەرگیراون. حەماس تائێستا بەهێزترین گروپە لەگروپە چەکدارەکانی فەڵەستین، تەنانەت بەبێ پشتگیری گروپەکانی تر، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە نیازی حەماس لەیەکخستنی گروپە جیاوازەکان بۆ ئەوە بووە کەپشتگیری فراوان لەنێو غەززەدا بۆ خۆی مسۆگەر بکات. پێشتر سوپای ئیسرائیل وا مەزەندەی دەکرد کەهەزار و ٥٠٠ چەکدار هێرشەکەی ٧ی ئۆکتۆبەریان ئەنجامداوە. لەسەرەتای ئەم مانگەوە رۆژنامەی تایمز ئۆف ئیسرائیل بڵاویکردەوە کەئێستا سوپای ئیسرائیل بڕوای وایە ژمارەکە نزیکە لە سێ هەزار. ژمارەکە هەرچەنێک بێت، مانای ئەوەیە کەژمارەیەکی زۆر کەم لەتەواوی ژمارەی لایەنە جیاوازەکان بەشدارییان کردووە. ناتوانرێت ئەوە پشتڕاستبکرێتەوە کەژمارەی راستەقینەی ئەو چەکدارانە چەند بوون لەگروپە بچووکترەکان کە لەهێرشەکەدا  یان مەشقی «کۆڵەکەی بەهێزدا» بەشداربوون. لەکاتێکدا حەماس خەریکی کۆکردنەوەی پشتگیری بوو پێش ئەنجامدانی هێرشەکە، هیشام جابر، جەنەڕالێکی پێشوو لەسوپای لوبنان کەئێستا شیکەرەوەیەکی ئەمنییە لەناوەندی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ دیراسات و توێژینەوە، بروای وایە تەنها حەماس ئاگاداری پلانی کۆتایی بووە و «رەنگە لەڕۆژی هێرشەکەدا داوایان لەگروپەکانی تر کردبێت بەشداری بکەن.»

عەممار عەزیز 11 ساڵە هاووڵاتیانی پارێزگای دهۆك لەچاوەڕوانی دروستكردنی فڕۆكەخانەیەكدان، یەكێك لەهاووڵاتیانی دهۆك دەڵێت تەواوكردنی ئەو فڕۆكەخانەیە بووە بەخەون، پارێزگاری دهۆكیش باس لەوەدەكات دیزانێكی نوێ بۆ پڕۆژەكە كراوە. بەردی بناغەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك لە 2012 لەسنوری قەزای سێمێل دانراو ئەوكات وەك پرۆژەیەكی ستراتیژی  گەورە وەسف كرا، بەڵام 11 ساڵە بەتەواونەكراوی ماوەتەوە و تەنها لەسەدا 10%ی  پرۆژەكە جێبەجێ‌ كراوەو هێشتا لەسەدا 90%ی ماوەتەوە، ئەوەی تەواویش كراوە تەنها دیزاینەكەیەتی، لەكاتێكدا بودجەی پرۆژەی فڕۆكەخانەكە لەساڵی 2012 بڕی 450 ملیۆن دۆلار بووەو لەلایەن كۆمپانیایەكی توركییەوە كاری تێداكراوە. «تەواوكردنی فرۆكەخانەی  دهۆك بووەتە خەون و  بڕواناكەم بەچاوی خۆم ببینم ، چونكە ئەوەندەی  قسەی لەسەركراوە  هیچ هەنگاوێكی كردەییمان نەبینیوە « ئەمە قسەی نەواف میكائیل ، هاووڵاتیەكی شاری دهۆكە. بەڵام دوای تێپەربوونی 11 ساڵ بەسەر پرۆژەی دانانی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك ، هێشتا دیزاینی تازەی فرۆكەخانەی دهۆك تەواوبووە ، جارێ‌ دیارنیە كەی دووبارە دەست بەدروستكردنەوەی دەكرێت . «بەدڵنیاییەوە تەواوكردنی پرۆژەكە سوودێكی یەكجار گەورە دەگەیەنێتە هەموولایەك، جووڵەیەكی بازرگانی باش لەپارێزگای دهۆك دروستدەكات كەهەموو كەسێك سوودی لێی وەردەگرێـت، لەهەمانكاتیشدا لەجیاتی ئەوەی خەڵكی پارێزگای دهۆك بۆ گەشتكردن بۆ دەرەوە سەردانی فرۆكەخانەكانی هەولێر یان سلێمانی بكەن ئەوە لەشارەكەی خۆیان گەشت دەكەن، هیوادارم چیتر ئەم پرۆژەیە دوانەخەن و بەزووترین كات دەست بەدروستكردنەوەی بكەن». نەواف میكائیل وای وت بەوتەی قایمقامی سێمێل دوو كێشە لەبەردەم فڕۆكەخانەی دهۆك هەبوون ئەوانیش چارەسەركراون خەلیل مەحمود ، قایمقامی قەزای سێمێل لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: كێشەیەكی گەورەی بەردەم فرۆكەخانەی دهۆك تەواوبووە ئەویش قەرەبووكردنەوەی زەوی ئەو خەڵكانەیە كە بەر فرۆكەخانەكە كەوتوون، هەموویان قەرەبووی خۆیان وەرگرتووە. وتیشی: خاڵی دووەم لیژنەكانی تەكنیكی كە لە 2021ەوە پێكهێنراون تائێستا بەردەوامن لەسەر كاری خۆیان، پێش ماوەیەك داوایان لەئێمە كرد لەسنوری ناحیەی باتێل شوێنێكیان بۆ دابین بكەین تائەو خۆڵەی لەشوێنی فرۆكەخانەکە دەردەهێنرێت فڕێبدرێت ئێمەش شوێنێكمان بۆ دابینكرد». « لەدوایین سەردانی مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ قەزای سێمێل و شوێنی فرۆكەخانەكە ئەوەی من لێم بینیی زۆر جددیە لەتەواوكردنی پرۆژەكە، هەركاتێك ئیشە تەكنیكیەكان و دیزانەكە تەواو بوو و لەهەمووی گرنگتر پارەی بۆ دابینكرا ئەوا بەدڵنیایی دووبارە دەست بەدروستكردنەوەی دەكرێت». خەلیل مەحمود قایمقامی قەزای سێمێل وای وت. لەئەیلولی  2021 مەسرور بارزانی ، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئانۆ جەوهەر وەزیری گواستنەوەوو گەیاندن و پارێزگاری دهۆك سەردانی قەزای سێمێل شوێنی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆكیان كرد، ئەوكات مەسرور بارزانی رایگەیاند: لەكابینەكانی پێشوودا بڕیاری دروستكردنی فرۆكەخانەی دهۆك دەرچووەو بڕێك بودجەی بۆ دابینكراوە كەمێك ئیشی لەسەر كراوە بەداخەوە بەهۆی قەیرانی دارایی نەیانتوانیوە پرۆژەكە تەواو بكەن . پاش تێپەڕبوونی زیاتر لەدووساڵ لەسەردانەكەی سەرۆكی حكومەت دیزاینی تازەی فرۆكەخانەكە تەواو بووەو وابڕیارە ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیران بكرێت تاوەكو دووبارە بەپێی دیزانەكە كار لەسەر پرۆژەكە بكرێت . ئانۆ جەوهەر، وەزیری گواستنەوەو گەیاندنی حكومەتی هەرێم، لەپەراوێزی كوانفرانسێ‌ مێپس كە لەزانكۆی ئەمریكی دهۆك بەڕێوەچوو وتی :» بەخۆشحاڵییەوە دەتوانم ئەوە رابگەیەنم  دیزاینی تازەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك لەو كۆمپانیایەی كەگرێبەستی هەبوو لەگەڵ حكومەت تەواو بووەو لەم رۆژانەدا بەرزدەكرێتەوە بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران و دوای دیزاینەكە دەچینە قوناغێكی تر». پەیامنێری هاوڵاتی زیاترلە 10 رۆژ چاوەڕێی ئانۆ جەوهەر وەزیری گواستنەوە و گەیاندنی هەرێمی كوردستانی كرد تاوەڵامی ئەو پرسیارانە بداتەوە كە لەسەر فڕۆكەخانەكە بۆی ناردووە. پێشتر عەلی تەتەر، پارێزگاری دهۆك رایگەیاندبوو: لەم رۆژانەدا مزگێنی خۆش دەدەینە هاووڵاتیانی پارێزگای دهۆك، دیزاینێكی نوێ كە لەگەڵ ئەم سەردەمە بگونجێت بۆ فڕۆكەخانەكە كراوەو رەوانەی وەزارەتی گواستنەوە كراوە. هاوكات دیلان رەشاد، وتەبێژی وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندنی هەرێم رایگەیاندبوو: پرۆژەكە دوو قۆناغە، قۆناغی یەكەم دیزاینكردنەوەی پڕۆژەكەیەو قۆناغی دووەمیش جێبەجێكردنیەتی كە لەسەر نزیكەی هەزار هێكتار زەوییەو بڕی 12 ملیۆن و 832 هەزار دۆلاری بۆ دابینكراوە.  لەلایەن خۆشیەوە ماجد سەید، جێگیری پارێزگاری دهۆك بۆ كاروباری هونەری بەهاوڵاتی وت : ئەگەر وەزیری گۆاستنەوەو گەیاندن ئەو قسانەی كردبێت دیارە ئەو زیاتر دەزانێت، من ئاگاداری هیچ شتێك نیم، نازانم كەی دووبارە دەست بەدروستكردنەوەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك دەكرێت».

شەنای فاتیح بەهۆی نزیكبوونەوەی وەرزی زستان و بەرزبوونەوەی خواستی هاووڵاتیان لەسەر کارەبای نیشتیمانی، کاتژمێرەکانی کارەبای نیشتیمانی کەمبووەتەوە، بەجۆرێک هەندێک رۆژ کەمتر لەهەشت کاتژمێر کارەبای نیشتیمانی دەدرێتە هاووڵاتیان، وەزارەتی کارەباش  هۆکاری کەمبوونەوەکە بۆ پرۆسەی چاکسازی لەهەردوو یەكەی وێستگەی خەبات دەگەڕێنێتەوە. وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان لەڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە بەهۆی پرۆسەی چاکسازی لەهەردوو یەكەی وێستگەی خەبات ٣٠٠ مێگاوات کارەبا لەڕۆژی (١٥)ی ئەم مانگەوە کەمبووەتەوە. لەڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە کە تاكۆتایی مانگ پرۆسەکە تەواودەبێت و وێستگەکە دەکەوێتە کارو ماوەکانی پێدانی کارەبا ئاسایی دەبێتەوە، ئەم چاکسازییە هاوکاتە لەگەڵ بەرزبوونەوەی خواست لەسەر کارەبا بەهۆی سەرماوە، بۆیە ماوەی چەند رۆژێکە کاتەکانی پێدانی کارەبا کەمبووەتەوە. هاوکات، بەهۆی کەمبوونەوەی کاتژمێرەکانی کارەبای نیشتیمانییەوە  کاتژمێری کارکردنی موەلیدەکان زیادیان کردووە، قارەمان مەولوود، سەرۆکی لیژنەی بەدواداچوونی موەلیدە ئەهلییەکانی هەولێر لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: چەند خشتەیەک لەسەر داواکاری هاووڵاتیان دانراوە بەشێکی ٢٤ کاتژمێرییەو داواکراوە هەرکاتێک کارەبای نیشتیمانی ببڕێت موەلیدەکان بخرێنە کارو نرخ کێشە نییە، ئەوانە رۆژانە زیاتر لە ١٦ کاتژمێر کارەبای موەلیدەیان پێدەدرێت. وتیشی: بەشێکی تر هەیە لەکاتژمێر ٦:٣٠ تا ٨:٣٠ی بەیانی کارەبا هەیە، کاتژمێر سێ تا چواری عەسر پشوویەک بەموەلیدەکان دەدرێن، لەکاتژمێر چوارەوە تایەکی شەو کارەبای موەلیدە دەدرێتە هاووڵاتیان، ئەمانیش رۆژانە زیاتر لە ١٢ کاژمێر کارەبایان پێدەدرێت. کاتژمێرەکانی کارەبای موەلیدە لەهەولێر زیاترە بەراورد بەسلێمانی، بۆ نموونە مانگی رابردوو لەشاری سلێمانی ١٦٠ کاتژمێر موەلیدەکان کاریان کردبوو، بەڵام لەهەولێر ٣٠٠ کاتژمێر کارەبای موەلیدە هەبووە. قارەمان مەولوود وای وت. تاریق سەمین، سەرۆكی كۆمەڵەی موەلیدە ئەهلییەكانی سلێمانی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: ئێمە خشتەی کارکردنی کارەبای موەلیدە ئەهلییەکانمان هەیە، ئەویش لەکاتژمێر ٦:٣٠ بۆ هەشتی بەیانی، هەروەها کاتژمێر ١٢ی نیوەڕۆ بۆ یەکی شەو. وتیشی: ناتوانین بڵێین ئەوەندە کاتژمێر کارەبای موەلیدە دراوەتە هاووڵاتیان،  لەبەرئەوەی هەرکاتێک کارەبای نیشتیمانی ببڕێت کارەبای موەلیدە بەهاووڵاتیان دەدرێت و کاتژمێرەکانی کارەبای نیشتیمانی جێگیر نییە. سەبارەت بەمانگی رابردوو، تاریق سەمین وتی: مانگی تشرینی یەکەم لەشاری سلێمانیدا ١٦٠ کاتژمێر کارەبای موەلیدە بەهاووڵاتیان دراوەو نرخی ئەمپێرێک کارەبای موەلیدەش لەنێوان شەش بۆ حەوت هەزار دینار بووە، بەڵام بەهۆی زیادکردنی کاتژمێرەکانی کارەبای موەلیدەوە بۆ مانگی تشرینی دووەم نرخەکە زیاد دەکات. پاش ٣٢ ساڵ لەحوکمڕانی کوردی هێشتا نەتوانراوە كارەبای ٢٤ كاتژمێری دابینبکرێت  بۆ هاووڵاتیان ، لەكاتێكدا سیستەمی پێوەری زیرەک و پریپەید خراونەتە کار. عەلی حەمە ساڵح، پەلەمانتاری پێشووی پەرلەمانی کوردستان،  لەنووسینێکدا لەتۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک باس لەوەدەکات کەدانیشتوانی سلێمانی و گەرمیان و هەڵەبجەو راپەڕین نزیکەی ٤٢٪ ی دانیشتوانی هەرێمی کوردستانن، بەڵام ٣٣.٥٪ ی کارەبایان پێدەدرێت، شاری هەولێر٤٢.٥٪ی پێدەدرێت و شاری دهۆکیش ٢٤٪. پێشتر ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: هێشتا زووە بۆ وەزری زستان و مانگێكمان لەبەردەستدایە بۆ ئەوەی بزانین كەئیمكانیەتمان چەندە بۆ پێدانی كارەبا تا بیدەینە هاوبەشەكانمان، بۆیە ناشزانین خواستی كارەبا بۆ وەرزی زستان چۆن دەبێت». وتیشی:» بەرهەممان دیار نییەو چاوەڕێی سووتەمەنی و پارەین، چونكە لەئێستادا بارودۆخێكی دارایی خراپ هەیە، وەزارەتی كارەبا لەئێستادا لەسەر خەتە لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان و لایەنە پەیوەندیدارەكان بۆ ئەوەی بارودۆخی سووتەمەنی باشتربێت، هەروەها دیار نییە كەئێمە بودجەمان دەبێت یان نا، بۆیە نامانەوێت زانیاری هەڵە بدەین».

سەركۆ جەمال دوو پزیشكی پسپۆڕ لەسلێمانی دەستگیركراون‌و سزای ساڵێك زیندانییان بەسەردا سەپێندراوە، دەستگیركردنەكەیان پەیوەندی بە كەیسی نەشتەرگەریی هاووڵاتییەكەوە هەیە کە گیانی لەدەستداوە، سەندیكای پزیشكان هەوڵی ئازادكردنی پزیشکەکان دەدات و دەڵێت ئەو كەسەی نەشتەرگەرییەكەی بۆكراوە نەخۆشی دڵی هەبووە، كەسوكاری هاووڵاتییەکەش ئەوە رەتدەكەنەوەو دەڵێن بەهیچ شێوەیەك نەخۆشی دڵی نەبووە .وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر دۆسییەکە لیژنەی لێكۆڵینەوەی پێكهێناوە.   وتەی هەریەك لەسەندیكای پزیشكان و كەسوكاری هاووڵاتییەکە لەیەكتر جیاوازن رۆژی 25-11-2023 لقی سلێمانی ئەنجومەنی باڵای سەندیكای پزیشكان راگەیەندراوێكی بڵاوكردووەتەوە‌و نووسیویەتی:» لەسەرەتای بابەتەكەوە لەسەر هێڵین لەگەڵ بەڕێزان لەوەزارەتی دادو بەڕێزان لەدادگای پیاهەڵچوونەوەی سلێمانی بەمەبەستی پیاچوونەوەی بڕیارەكەو ئازادكردنی ئەو دوو پزیشكە بەڕێزە لەزووترین كاتدا». بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، ئەو دوو پزیشكەی كەدەستگیركراون، یەكێكیان پزیشكی نەشتەرگەریی گشتی‌و ئەوی تر پزیشكی بێهۆشكارییە، هەریەكەیان سزای ساڵێك زیندانیكردنیان بۆ دەرچووە، بەڵام بەوتەی سەرچاوەیەك لەدادگای سلێمانی پزیشكەكان تانەیان لەبڕیارەكە داوەو تەممیزیان كردووەتەوەو نزیكەی هەفتەیەك لەمەوبەر بڕیاری دادگا بۆ زیندانیكردنیان دەرچووەو كەیسەكە لەدادگای سلێمانییە. وەك سەندیكای پزیشكان دەڵێت :» ئەم دوو پزیشكە، چوار ساڵ  لەمەوبەر نەشتەرگەریی بچوككردنەوەی گەدەیان بۆ هاووڵاتییەک بەناوی (فەیسەڵ) كردووەو گیانی لەدەستداوە، كەسوكاری هاووڵاتییەکە لەدادگا سكاڵایان تۆماركردووە‌و لەسەر بنەمای ئەم سكاڵایە، دادگا دوو پزیشكەكەی تۆمەتباركردووە بە «كەمتەرخەمی»، بەتایبەتیش لەوەدا هاووڵاتییەکە پێشتر نەخۆشی دڵی هەبووە. تەندروستی سلێمانی دەڵێت ئەوان دەستتێوەردانیان لەدۆسیەكەدا نەكردووە هاوڵاتی پەیوەندی كرد بە سامان لەتیف وتەبێژی تەندروستی سلێمانی بەڵام ناوبراو رایگەیاند:»تەندروستی سلێمانی دەستتێوەردانی لەدۆسیەكە نەكردووەو سەندیكای پزیشكان ئاگاداری وردەكاری دۆسیەكەیە».   پزیشكێك لەسەندیكای پزیشكان زانیاری بۆ هاوڵاتی ئاشكرادەكات هاوڵاتی پەیوەندی بەچەند ئەندامێكی لقی سلێمانی سەندیكای پزیشكانەوە كرد هیچ یەكێكیان ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە بەفەرمی لێدوان بدەن، یەكێك لەئەندامانی سەندیكا كەخۆی پزیشكە بەمەرجی ناونەهێنانی قسەی بۆ هاوڵاتی كردو وتی:»ئەو كەیسە بۆ ساڵی 2016 دەگەڕێتەوەو نەشتەرگەرییەكە لەنەخۆشخانەیەكی ئەهلی ئەنجامدراوە (ناوی نەخۆشخانەكە لەلای هاوڵاتی پارێزراوە)، لەلایەن هەردوو دكتۆر هیواو دكتۆر عامر كەیەكەمیان پزیشكی نەشتەرگەری گشتی و ئەوی دیكەشیان پزیشكی بێهۆشكارییە، بەڵام ئەو كەسەی نەشتەرگەرییەكەی بۆ ئەنجامدراوە نەخۆشی دڵی هەبووە». ئەو سەرچاوەیە لەسەندیكای پزیشكان وتیشی:»ئەو هاووڵاتییە یەكسەر دوای نەشتەرگەرییە بەماوەیەكی كەم گیانی لەدەستداوە، بۆ لێكۆڵینەوەش ئەو هاووڵاتییەی نەشتەرگەرییەكەی بۆ ئەنجامدراوە براوەتە پزیشكی دادی و لەڕاپۆرتی پزیشكی دادیی هۆكاری مردنەكە نووسراوە «گەورەبوونی دڵ» كەئەوەش بەو مانایەی پێشتر نەخۆشی دڵی هەبووە». «هیچ نەشتەرگەرییەك بەبێ واژۆی نەخۆش ئەنجام نادرێت، بەڵام كێشەیەكی یاسایی هەیە كەهەر نەشتەرگەرییەكی گەورە بەتایبەت ئەگەر نەخۆشەكە قەڵەو بێت یاخود تەمەنی زۆربێت دەبێت ئیكۆی دڵ بكات، بەڵام بەداخەوە ئەوەی تێبینی كراوە سۆنەری دڵەكە ئاماژە بەنەخۆشی دڵەكەی نەكراوە كەچووەتە بەردەم پزیشكی نەشتەرگەری و بێهۆشكاری، دەبوو ئاماژە بەنەخۆشی دڵەكە بكرێت و تێپەڕیوە»، ئەو سەرچاوەیەی سەندیكای پزیشكان وای وت. وەك ئەو سەرچاوەیە دەڵێت:»پزیشكی بێهۆشكار وتوویەتی لەوكاتەدا فشاری خوێنی نەخۆشەكە 16 بە 9 بووە كە لەوە زیاتریش هەبووە كێشەی نەبووەو نەشتەرگەری بۆ كراوە، بەڵام كێشەی ئەو هاووڵاتییەی نەشتەرگەرییەكەی بۆ كراوە دڵ گەورەبوون بووەو لەئیكۆكەشدا ئاماژەیەكی روونی نەداوە بەپزیشكەكان كەنەشتەرگەرییەكە ئەنجام نەدەن، لەسەرەتاشەوە گومانی ئەوە كراوە گیانلەدەستدانی هاووڵاتییەکە بەهۆی خوێنبەربوونی ناوەكی بووبێت». بەوتەی ئەو سەرچاوەیە «سەندیكا داوای كردووە بڕیارەكە رابگیرێت چونكە ئەو پزیشكانە مامۆستای زانكۆن و هەڵەكەش بەئەنقەست ئەنجام نەدراوە، بۆیە داوایان لەوەزارەتی تەندروستی و داد كردووە چاو بەبڕیارەكەدا بخشێنێتەوە». هەردوو پزیشكەكە بەوتەی ئەو سەرچاوەیەی سەندیكای پزیشكان لەئێستادا لەزیندانن و سزای ساڵێك زیندانیكردنیان بۆ دەرچووەو سەرەتاش سكاڵاكە لەوەزارەتی تەندروستی تۆماركراوە.   سەرچاوەیەك لەدادگای سلێمانی دەڵێت دۆسیەكە لەژێر لێكۆڵینەوەدایەو داوای تەممیزكراوە هاوكات سەرچاوەیەك لەدادگای سلێمانی بەهاوڵاتی وت:» یەكێك لەدكتۆرەكان پزیشكی نەشتەرگەری گشتییەو ئەوی دیكەشیان پزیشكی بێهۆشكارە، هەفتەی رابردوو بڕیارەكە دەرچووەو دكتۆرەكان داوای تەممیزیان كردووەتەوە گوایە ئەوان كەمتەرخەم نین». سەرچاوەكە وتیشی:»دادگای تەممیز سەیری دۆسیەكە دەكاتەوەو جارێ وردەكاری دیكە لەوبارەیەوە بڵاوناكرێتەوە تابڕیاری كۆتایی دادگا دەرنەچێت».   برای ئەو هاووڵاتییەی نەشتەرگەری بچوكکردنەوەی گەدەی بۆ كراوە قسە بۆ  دەكات فەیسەڵ موشیر ناوی هاووڵاتییەیە كە گیانی لەدەستداوە، هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە ئەسعەد موشیر كە برا گەورەیەتی، ناوبراو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ئەو رووداوە بۆ 5-11-2017 دەگەڕێتەوە نەك 2016، براكەم هیچ نەخۆشییەكی دڵی نەبووەو دەیانەوێت ئەوە بكەن بەپاساو، ئێستاش دادگا بڕیاری زیندانیكردنی ساڵێكی بۆ پزیشكەكان دەركردووە». وتیشی:»براكەم هیچ كێشەیەكی تەندروستی نەبووە تەنها ویستوویەتی كێشی خۆی دابەزێنێت و گەدەی ببڕێـت، لەدادگا پزیشكەكان بەشەڕهاتن لەسەر ئەنجامی پشكنینەكان، دوو كاتژمێر بوو براكەم مردبوو ئینجا خوێنیان لێگرتووە بۆ پشكنین، من وای بۆ دەچم براكەم هەر بەمردوویی نەشتەرگەری بۆكراوە هەرچەندە پزیشكی دادوەریش سەرەتا هەمان شتیان وت بەڵام دواتر راپۆرتەكەیان بەشێوەیەكی تر كردووە». «حەوت ساڵ دەبێت ئەو پزیشكانە نەهاتوونەتە لای ئێمە هەر بڵێن داوای لێبوردن دەكەین ئەو رووداوە روویداوە لەكاتێكدا هەرئەوكات سكاڵامان تۆماركردووە، من دەستخۆشی لەدادوەرەكە دەكەم كەبڕیارەكەی دەركردووە، ئێمە بەهیچ شێوەیەك رازی نین ئەو پزیشكانە ئازاد بكرێن». ئەسعەد موشیر برای فەیسەڵی كۆچكردوو وای وت.   وەزارەتی تەندروستی لێكۆڵینەوە لەڕووداوەكە دەكات لەلایەن خۆشیەوە د.سەركار سورچی وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لیژنەی لێكۆڵینەوەی سەبارەت بەو دۆسیەیە پێكهێناوە، بەڵام تائێستا نەگەیشتووینەتە ئەنجام و هەركات گەیشتینە ئەنجام بەڕای گشتی رایدەگەیەنین».   زانیاری لەبارەی نەشتەرگەری بچووككردنەوەی گەدە د.كارزان محەمەد تاهر پسپۆڕی نەشتەرگەری گشتی لەبارەی نەشتەرگەری بچوككردنەوەی گەدەوە دەڵێت: ئەو نەشتەرگەرییە بەئامێری هەناوبینی( laparoscope)  دەكرێت، خوێنی كەم لێدەڕوات، ئازاری كەمە، سكی نەخۆشەكە ناشیرین ناكات، زوو لەسەر جێگە هەڵدەسێتەوە، زوو دەست بەچالاكی دەكاتەوەو زوو چاكدەبێتەوە. دەشڵێت: لەنەشتەرگەریەكەدا بە ٤-٥ كونی ١سم و نیو سم، دەچیتە ناو سكی نەخۆشەكەوە، سەرەتا بەئامێری تایبەتی وزەدار، گەدە لەپەردە چەوری ناوسك جیادەكەیتەوە، دوای ئەوە نزیكەی ٨٠٪ی گەدە لەمسەر بۆ ئەوسەر بەئامێری ستاپلەر ( stapler) دەبڕێت و دەیدورێتەوە، نزیكەی ٢٠٪-٢٥٪ دەهێڵێتەوە. ئەو پزیشكە باس لەوەشدەكات دوای نەشتەرگەریەكە کەسەکە وەك جاران خواردنی زۆری پێناخورێت و كێشی دادەبەزێت بەهۆی بچووكردنەوەی گەدەوە، بەخواردنێكی كەم گەدە پڕدەبێت و کەسەكە زوو هەست بەتێربوون دەكات.

سەركۆ جەمال گفتوگۆكانی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵیی عێراق بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی توركیاوە بەردەوامن، بەڵام هێشتا بەهۆی گرێبەستە نەوتیەكانی هەرێمەوە نەگەیشتوونەتە ئەنجام، توركیاش لەهەوڵدایە بۆ ئەوەی بەزووترین كات هەناردەی نەوتی هەرێم لەخاكەكەیەوە دەستپێبكاتەوە بەهۆی ئەو قازانجەی دەیكات. رۆژی 27-11-2023 وەفدێكی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدای كردەوەو لەگەڵ سەرۆكوەزیرانی عێراق كۆبوونەوە، هاوكات لەگەڵ سەردانی وەفدەكە باڵیۆزی توركیاش لەعێراق گەیشتە هەرێم و دەستی بەكۆبوونەوە كرد لەگەڵ بەرپرسانی هەرێمی كوردستان، پرسی سەرەكییش دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بوو. لەدوایین سەردانیدا وەفدی هەرێم لەبەغدا كە (ئاوات شێخ جەناب) وەزیری دارایی سەرۆكایەتیی دەكرد، پێكهاتبوو لەهەریەكە لە (ئومێد سەباح) سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران‌و (ئامانج رەحیم) سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران‌و (عەبدولحەكیم خەسرۆ) سەرۆكی فەرمانگەی هەماهەنگی‌و بەدواداچوون‌و (خالید هادی چاوشلی) راوێژكار لەئەنجومەنی وەزیران. بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی دارایی هەرێم، ئەم وەفدە بۆ سێ تەوەری سەرەكی چووەتە بەغداد كەئەوانیش   پرسی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، هەمواركردنەوەی یاسای بودجەو پرۆسەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانن. مانگی 11ی ئەمساڵ وەفدی عێراق بەسەرۆكایەتی وەزیری نەوت سەردانی هەولێری كرد بۆ تاووتوێكردنی پرسی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی بەندەری جەیهانی توركیاوە كە لە 25ی ئازاری رابردوەوە راوەستاوە، وەفدی حكومەتی عێراق لەهەولێر چەند پێشنیازێكی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت گەڵاڵەكردووە، بەڵام تائێستا بڕیار لەوبارەیەوە نەدراوە، بەوتەی ئەندامێکی وەفدەكە كەهاوڵاتی قسەی لەگەڵ كردووە پرسی دەستكاریكردنی گرێبەستی كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم یەكێك لەبابەتە گرنگەكانی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتە، وەزارەتی نەوتی عێراق دەیەوێت گرێبەستی ئەو كۆمپانیایانە لەهەرێم لەگرێبەستی «هاوبەشی لەبەرهەم»ەوە بگۆڕێت بۆ «هاوبەشی لەقازانج»، ئەمەش بابەتێكە كە كۆمپانیاكانی نەوت رەتیدەكەنەوە، بۆیە وەك سەرچاوەكە باسی دەكات دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم كاتی دەوێت و پێویستە دانوستانی زیاتری لەبارەوە بكرێت. وەك پشتڕاستكردنەوەیەك بۆ وتەی ئەو سەرچاوەیەی هاوڵاتی قسەی لەگەڵ كردووە، باسم محەمەد، بریكاری وەزارەتی نەوتی عێراق بەمیدیا عێراقیەكانی وتووە:» بەرپرسەكانی كەرتی نەوتی عێراق لەسەرەتای مانگی ئایندە لەگەڵ نوێنەرانی كۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییەكان و بەرپرسانی كوردی عێراق كۆدەبنەوە، بڕیارە گفتوگۆی هەمواری گرێبەستەكان بكرێتەوە كە تیشك دەخاتەسەر دوایین هەوڵەكان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی باكور لەڕێگەی توركیاوە. ئەو بەرپرسە عێراقییە ئەوەشی خستووەتەڕوو:» دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت كە لەمانگی ئازارەوە راگیراوە، پەیوەستە بەگفتوگۆكان لەسەر گرێبەستەكان  كەگرێبەستی بەشداریكردنە لەبەرهەم و دەبێت بگۆڕدرێت بۆ مۆدێلی دابەشكردنی قازانج، لەكاتێكدا ئەگەر بگەینە رێككەوتن لەگەڵ كۆمپانیاكان بۆ گۆڕینی گرێبەستەكان ئەوە هەناردەكردنی نەوت لەڕێگەی توركیاوە دەستپێدەكاتەوە». بریكاری وەزارەتی نەوتی عێراق پێشبینی دەكات لەگەڵ كۆمپانیاكان بگەنە رێككەوتن، دەشڵێت «كۆمپانیاكان خواستیان لەسەر بەردەوامیی كاركردن لەهەرێمی كوردستان بەبێ گرفت هەیە». رۆژی 27-11-2023 عەلی رەزا گوینای باڵیۆزی توركیا لەعێراق سەردانی هەرێمی كوردستانی كردو سەرەتا لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆبوەوە، دواتر مەسرور بارزانی رایگەیاند: هاوڕابووین لەسەر گرنگیی هەناردەكردنەوەی نەوتی كوردستان لەزووترین كاتدا. پاشانیش باڵیۆزی توركیا لەعێراق لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كۆبووەوە، دواتر سەرۆكایەتی هەرێم رایگەیاند: دەربارەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كورستانیش، باڵیۆزی توركیا ئامادەیی وڵاتەكەی بۆ هەناردەكردنەوە دووپات كردەوە، دواتر سەرۆكی هەرێمی كوردستان سوپاسی هەڵوێستی توركیای كردو ئاماژەی بەوەدا كە بۆ ئەم مەبەستە ئێستا هەولێرو بەغدا خەریكی گفتوگۆی تەكنیكین. مەسرور بارزانی رۆژێك دوای كۆبوونەوە لەگەڵ باڵیۆزی توركیا لەعێراق رایگەیاند: وەفدی حكومەتی هەرێم بۆ چارەسەركردنی كۆمەڵێك لەو گرفتانەی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی ماون، لەبەغدادن، بۆ ئەوەی بتوانن رێگەچارەی گونجاو بەتایبەتی بۆ بابەتی بودجەو دواكەوتنی موچەی خەڵكی هەرێم بدۆزنەوە‌و بگەنە ئەنجامێكی ئەرێنی. وتیشی: بۆ بابەتی نەوت‌و غاز پێویستمان بەداڕشتنی یاسایەكی فیدراڵی پێشكەوتوو، لەسەر بنەمای دەستور هەیە، بۆ ئەوەی بتوانین جارێكی تر مەسەلەی بەرهەمهێنان‌و هەناردەكردنی نەوت دەستپێبكەینەوە، ئەمە هەمووی دەبێت بەدەستكەوت، نەك تەنیا بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان، بەڵكو بۆ هەموو خەڵكی عێراق. 23 ی ئەم مانگە كەمال محەمەد، وەزیری سامانە سروشتیەكانی هەرێمی كوردستان بەوەكالەت، رایگەیاند:» لەڕووی تەكنیكیەوە كێشەیەكی وانییە بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم، بەڵام ئەوەی كێشەیە لەبودجەی عێراقدا هەشت هەزارو 690 دینار بۆ تێچووی بەرهەمهێنانی بەرمیلێك نەوت دیاریكراوە، كۆمپانیاكانی نەوت لەهەرێم ناتوانن بەو بڕە پارەیە نەوت بەرهەمبهێنن». وتیشی:»بۆیە داوای زیادكردنی ئەو پارەیە كراوە تاكۆمپانیاكان بتوانن دەست بەبەرهەمهێنانی نەوت بكەنەوە، بۆ ئەو مەبەستەش وەزارەتی نەوتی عێراق داوای چەند داتایەكیان لەئێمە كردووە ئێمەش ئەو داواكاریەمان جێبەجێكردووە، چاوەڕوان دەكەین پێش سەرەتای مانگی 12 ی ئەمساڵ گفتوگۆ لەوبارەیەوە دەستپێبكاتەوە». بەوتەی وەزیری سامانە سروشتیەكانی هەرێم، وەزارەتی نەوتی عێراق داوای گرێبەستی كۆمپانیا نەوتیەكانیان لەهەرێم كردووە لەگەڵ زانیاری لەبارەی كێڵگەكانی نەوت لەهەرێم و ئەوەشیان رادەستكراوەو هیواخوازن تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە چارەسەر بكرێت. كەمال محەمەد باس لەوەشدەكات «لە 25ی 6ی ئەمساڵەوە تائێستا بەردەوام 80 بۆ 85 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە رادەستی حكومەتی عێراق كراوە لەسەر ئەو بنەمایەش بڕێك پارە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بەقەرز بۆ هەرێمی كوردستان نێردراوە». بەوتەی ئەو ئەندامەی وەفدی هەرێم بۆ بەغدا محەمەد شیاع سودانی سەرۆكوەزیرانی عێراق رایگەیاندووە بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم بەدوای «رێگەچارە»یەكدا دەگەڕێن، هاوكات باس لەوەشدەكات لەكۆبوونەوە لەگەڵ وەفدی هەرێم، وەفدەكەی عێراق تێبینی تەكنیكییان زۆربووە لەسەر هەناردەی نەوتی هەرێم، سەرچاوەكە بۆ هاوڵاتی ئاشكرایكرد داوایان لەمحەمەد شیاع سودانی كردووە شێوازی خەرجكردنی شایستە داراییەكانی كۆمپانیاكانی نەوتیی لەهەرێم گۆڕانكاری تێدا بكرێت. مەسرور بارزانی لەدوایین راگەیەندراودا لەبارەی كۆبوونەوەكەی رۆژی 11-12-2023 لەگەڵ حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند:» ئەگەر هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم هەیە، وەفدی عێراق گەڕاوەتەوە بۆ بڕیاردان لەسەر پێشنیارەكان، كۆبوونەوەیەكی باشمان هەبوو لەگەڵ وەزیری نەوتی عێراق، ئەوەی لەسەر هەرێم بووە لەڕووی كاری تەكنیكی یان یاسایی، هەرچی ئەركی سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان بووە جێبەجێ كراوە». وتیشی:»لەقسەكردندا گەیشتینە زۆر تێگەیشتنی باش، ئەوان گوتیان دەگەڕێینەوە بۆ ئەوەی دوا بڕیار لەسەر پێشنیارەكان بدەین، من ئومێدم زۆرە ئینشاڵا بگەینە ئەنجامێكی باش‌و وەڵامێكی باشیش بۆ خەڵك هەبێت، ئەگەری هەناردەكردنەوەی نەوت هەیە». لەپێش كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆكی حكومەت و وەفدی هەرێم، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند:»هەنگاوی یەكەم دەبێت هەوڵی دووبارە وەبەرهێنانەوەی نەوت بدەین، پاشان لەهەنگاوی دووەم ئێمە لەگەڵ بەرپرسانی توركیا لەگفتوگۆداین بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی هێڵی عێراق- توركیا. وتیشی:» بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم گفتوگۆو لێكتێگەیشتنی باشمان لەگەڵ بەرپرسانی توركیا هەیە. رۆژی دووشەممە 13-11-2023 دووەمین كۆبوونەوەی هەردوو وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان و وەزارەتی نەوتی عێراقی فیدراڵ لەڕۆژی دووەمی سەردانی وەزیری نەوتی عێراق بۆ هەولێر بەڕێوەچوو. لەدوای كۆبوونەوەیان لەگەڵ نوێنەری كۆمپانیاكان، وەفدەكەی عێراق سەردانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانیان كرد. سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان بڵاویكردووەتەوە: لەكۆبوونەوەكەدا سەرۆكی هەرێمی كوردستان جەختی لەپشتگیریی خۆی بۆ گفتوگۆو هەنگاوەكانی حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و دووبارە ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان كردووەتەوە، هەروەها ئاماژەی بەوەكرد وەستانی ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان زیانێكی گەورەی بەداهاتی گشتیی عێراق گەیاندووە، بۆیە دەستپێكردنەوەی هەرچی زووتری ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كورستانی، بەگرنگ و پێویست زانی. بەشێك لەمیدیا عێراقییەكان ئاشكرایانكردووە كە جگە لەكێشەی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە، یەكێكی دیكە لەگرفتەكانی بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، ئەوەیە  توركیا مەرجی هەیە بۆ رێگەدان بەدەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی بەندەری جەیهان، مەرجەكانیش یەكێكیان لێخۆشبوونە لەو سزا ماددیەی كەدادگای پاریس بەسەریدا سەپاندووەو بڕەكەی یەك ملیارو 500 ملیۆن دینارە، هاوكات مەرجێكی دیكەی ئەوەیە كەئەو نەوتەی پێیدەفرۆشن و نەوتی هەرێمە بەهەمان نرخی پێشوو بێت كە 19 دۆلارە بۆ هەر بەرمیلێك، لەبەرامبەردا عێراق بەوە رازی نییەو وەك فشارێك بۆ رازیكردنی توركیا باس لەنۆژەنكردنەوەی بۆری هەناردەی نەوتی نێوان عێراق- سوریا دەكات. تا 25-3-2023 حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەفەرمی رۆژانە 450 هەزار بەرمیل نەوتی دەفرۆشت، كە لەمانگێكدا دەكاتە زیاتر لە 13 ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل نەوت، ئەگەر بۆ هەر بەرمیلێك نەوت 72 دۆلار هەژمار بكرێت ئەوا لەمانگێكدا كردوویەتیە سەروو یەك ملیار دۆلاری مانگانە. زانیاریەكانی هاوڵاتی ئەوە دەردەخات، زۆرترین تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لەعێراق گەیشتووەتە نزیكەی شەش دۆلار بۆ بەرمیلێك، بەڵام لەهەندێك ناوچەی هەرێم بەخەرجی بەرهەمهێنان و گواستنەوەش هەندێك جار گەیشتووەتە سەروو 30 دۆلار، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا وەك سەرچاوەیەك لەوەزارەتی سامانە سروشتیەكان بەهاوڵاتی وت: تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لەهەرێم لەهەندێك ناوچە زیاتر دەبێت لەعێراق ئەگەر كۆمپانیای سۆمۆی عێراقیش سەرپەرشتی بكات، ئەو زانیارییانە لەكاتێكدایە پێشتر وەزیری نەوتی عێراق ئەوەی ئاشكراكردبوو كەتێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم سێ هێندەی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی عێراقە. هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە 25ـی ئاداری 2023ەوە لەسەر بڕیاری دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتیی لەپاریس لەئەنجامی سكاڵایەكی عێراق لەدژی توركیا راگیراوە.

دلێر عەبدوڵڵا بڕیارە ساڵی ئایندە كێشەو گرفتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان چارەسەر بكرێت و هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراق كۆكن لەسەر ئەو پرسە،  بەپێی زانیارییەكان حكومەتی عێراقی پرۆژە یاسایەك پێشكەشی ئەنجومەنی وەزیران دەكات بۆ هەمواری یاسای بودجە، تا لەڕێیەوە شایستە داراییەكانی هەرێم دیاری بكرێت، پەرلەمانتارێكی عێراق رایگەیاند كە تاكە رێگەی چارەسەری كێشەو گرفتەكان، هەمواری یاسای بودجەیەو هەمووان هەوڵی ئەوە دەدەن ساڵی ئایندە كێشەی مووچە بنەبڕ بكەن. حكومەتی هەرێمی كوردستان لەهەوڵی ئەوەدایە كە بۆ ساڵی ئایندە كێشەی موچەی فەرمانبەران چارەسەربكات و گرفتەكانی بەردەم دابینكردنی موچەی مانگانە نەهێڵێت، بۆ ئەوەش داواكاری پێشكەشی حكومەتی ناوەندی كردووەو لەڕێی فراكسیۆنە كوردییەكانیشەوە لەهەوڵی ئەوەدایە كۆدەنگی دروستبكات دەربارەی رەشنوسی یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی نوێ، جگەلەوەش حكومەتی هەرێم دەیەوێت بابەتی مووچە لەململانێ سیاسییەكان دووربخاتەوەو بیكاتە بابەتێكی یاسایی و لەپشكی هەرێم جێگیری بكات. لەئێستادا حكومەتی هەرێمی كوردستان موچەی مانگی ئەیلولی فەرمانبەرانی دابەشنەكردووەو داواكاری پێشكەشی بەغدا كردووە بۆ ناردنی 700 ملیار دینارەكە، بەڵام تائێستا وەڵامنەدراوەتەوە، ئەگەرچی رۆژی دووشەممە شاندێكی حكومەتی هەرێم لەبەغدا لەگەڵ محەمەد شیاع سۆدانی كۆبوونەوەو بەڵێنی ئەوەیان پێدرا لەكۆبوونەوەی رۆژی سێشەممەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق قسە لەوبارەوە بكرێت و وەڵامی داواكەی حكومەتی هەرێم بدرێتەوە، بەڵام بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، لەكۆبوونەوەكەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا باسی كێشەی مووچەو ناردنی 700 ملیار دینارەكە نەكراوە. یەكێك لەكێشە سەرەكیەكانی نێوان حكومەتی هەرێم و بەغدا كە تائێستا بەهەڵپەسێردراوی ماوەتەوە، پرسی نەوتە. ئەمەش وایكردووە حكومەتی ناوەندی نەتوانێت بەپێی خواستی هەرێم موچەو پشكی هەرێمی كوردستان دابین بكات، لەوبارەیەوە سۆران عومەر پەرلەمانتاری عێراق لەسەر لیستی كۆمەڵی دادگەری بەهاوڵاتی وت: «بەرهەمی رۆژانەی نەوتی هەرێم 250 هەزار بەرمیلە، عێراق نرخێكی بۆ دەرهێنانی نەوتی هەرێم داناوەو حكومەتی هەرێمیش نرخێكی زیاتر كەپێنج هێندەی ئەوەیە حكومەتی عێراق دەیداتە كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوت، بۆیە عێراق ناچێتە ژێرباری ئەمەوە، پێی وایە نەوتەكە نەڕوات یان دەرنەهێنرێت باشترە لەوەی ئەو كرێ زۆرە بدات، بەشێكی تری كێشەكان پەیوەندی بەیاسای ئیدارەی دارایی و قەرزی گشتییەوە هەیە كەساڵی 2019 دەرچووە، ئەوكاتە هەرێم زۆر گوێی پێنەداوە. پێی وابووە عێراق ناتوانێت ئەو یاسایە بەسەر هەرێمدا جێبەجێ بكات». بەپێێ زانیارییەکانی هاوڵاتی زۆرترین تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لەعێراق گەیشتووەتە نزیكەی شەش دۆلار بۆ بەرمیلێك، بەڵام لەهەندێك ناوچەی هەرێم بەخەرجی بەرهەمهێنان و گواستنەوەش هەندێك جار گەیشتووەتە سەروو 30 دۆلار سەرباری ئەم كێشە هەڵپەسێراوانە، حكومەتی عێراقی مانگانەو بەشێوەی قەرز بڕی 700 ملیار دینار رەوانەی هەرێم دەكات بۆ دابەشكردنی موچەی فەرمانبەران، هەربۆیە بەرپرسانی حكومەتی هەرێم دەیانەوێت ئەم قۆناغە تێبپەڕێنن و بۆ ساڵی ئایندە گرەنتی دابینكردنی موچە بكەن، پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند كە بۆ ساڵی ئایندە چارەسەری كێشەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەكرێت و بەهەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی عێراقیدا رێگاچارەی دەربازبوون لەم دۆخە تاوتوێ دەكەن. ئەوەی هاوكارە لەتێپەڕاندنی ئەو دۆخەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانی تێكەوتوە، هەمواركردنەوەی یاسای بودجەیە بۆ ساڵی 2024 بەتایبەت ئەو بڕگانەی پەیوەستە بەدیاریكردنی شایستە داراییەكانی هەرێم، لەوبارەیەوە مستەفا گەرعاوی بەهاوڵاتی وت «كێشەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم تەنها لەڕێگەی هەمواری یاسای بودجەوە دەكرێت، كەشایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستانی تێدا دیاری بكرێت». بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، حكومەتی عێراقی لەڕێی داواكارییەكی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، دەیەوێت پڕۆژە یاسایەك پێشكەشی پەرلەمان بكات بۆ هەمواری یاسای بودجە، تا لەڕێیەوە موچەو شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان دیاری بكرێت و ئەو قەرزانەش كە لەساڵی 2023 بۆ دابینكردنی مووچە دراوەتە هەرێم، لەشایستە داراییەكاندا ببڕدرێت، لەوبارەیەوە سەرچاوەیەكی ئاگادار لەگفتوگۆكانی هەرێم و بەغدا بەهاوڵاتی وت: «پرۆژە یاساكەی حكومەتی عێراق لەساڵی نوێدا پێشكەشی پەرلەمان دەكرێت و هەوڵی ئەوە دەدرێت كەپشكی هەرێم بەپێی خەرجی كردەیی پارێزگاكان دابین بكرێت». پێشتر حكومەتی هەرێمی كوردستان بڵاویكردەوە كەداواكارییان پێشكەش بەسەرۆك وەزیرانی عێراق كردووە بۆ ئەوەی موچەی سێ مانگی كۆتایی هەرێم رەوانە بكەن، بەڵام تائێستا هیچ بڕیارێك لەوبارەیەوە نەدراوەو نەتوانراوە تەنانەت 700 ملیارەكەی مانگی ئەیلول دابین بكرێت كەبڕیاربوو پێش كۆتایی هاتنی ئەم مانگە رەوانەی هەرێم بكرێت. بەوتەی سەرچاوە ئاگادارەكە بۆ هاوڵاتی، لەكۆبوونەوەی وەفدی هەرێم بەسەرۆكایەتی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابووری هەرێمی كوردستان لەگەڵ محەمەد شیاع سۆدانی سەرۆكوەزیرانی عێراق، وەفدی هەرێم داوای ناردنی سێ 700 ملیار دیناری دیكەیان كردووە لەمساڵدا بۆ فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، بەڵام سەرۆكوەزیرانی عێراق پێی وتوون ئەوە لەدەسەڵاتی ئەودا نییەو دەبێت ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری لێبدات. وەك ئەو سەرچاوەیە باسیكرد تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق جگە لەسێیەم گوژمەی 700 ملیارەكە ئاستەنگ بۆ هەر بڕە پارەیەكی دیكە دروستدەكات كە لەمساڵدا رەوانەی هەرێمی كوردستان بكرێت.  

سەركۆ جەمال چوار ساڵە پارتی و یەكێتی و لایەنەكانی هەرێمی كوردستان، لەسەر یاسای هەڵبژاردن و بەتایبەتیش كۆتاكان ناكۆكن، ئێستاش لەچاوەڕوانی بڕیارێكی دادگای فیدراڵی عێراقدان بۆ بڕیاردان، یەكێتی پێی وایە پێكهاتەكان لەلایەن پارتییەوە بەكاردەهێندرێن، بۆیە سكاڵای لەسەر كورسی كۆتاكان ئەنجامداوە، پارتیش قسەكردنی لەوبارەیەوە هەڵگرتووە بۆ دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی، توركمانەكانیش سكاڵاكەی یەكێتی بەهەڕەشە لەسەر ناسنامەی نەتەوەییان لێكدەدەنەوەو پەنایان بۆ نەتەوەیەكگرتووەكان و كونسوڵی وڵاتان بردووە. لەڕۆژی 2-5-2023 یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و لیستی رافیدەین لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، لەدادگای فیدراڵی عێراق سكاڵایەكیان لەدژی یاسای هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان ژمارە یەكی ساڵی 1992ی هەمواركراو تۆماركرد، لەسكاڵاكەدا داوا دەكەن هەمواری ماددەكانی (1-9-15-22-36)ی هەموارەكە هەڵبوەشێتەوەو بگەڕێنرێتەوە سەر بنەڕەتەكەی. زیاد جەبار، وەك سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەپەرلەمانی كوردستان سكاڵاكەی تۆماركردووەو پاشانیش ئامانج شەمعون وەك ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی و نوێنەری كریستیانەكان بەهەمانشێوە سكاڵای لەسەر یاساكە تۆمار كردووە. زیاد جەبار لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ئەو سكاڵایە لەسەر پێنج ماددەی یاسای هەڵبژاردنی هەرێمەو بەهیچ شێوەیەك دژی هیچ پێكهاتەو لایەنێك تۆمار نەكراوە، چوار ساڵە ئێمە لەهەوڵداین كێشەی كۆتاكان چارەسەر بكەین كە لایەنێكی سیاسی بۆ بەرژەوەندی خۆی بەكاریاندەهێنێت». وتیشی:»پێشتریش بەتوركمانەكانمان وتووە نابێت رێگەبدەن هیچ لایەنێكی سیاسی بەكاریان بهێنێت، بەڵكو خۆیان بتوانن نوێنەری راستەقینەی خۆیان هەبێت لەپەرلەمانی كوردستان، سكاڵاكەش تەنها لەسەر كورسی پێكهاتەكان نییە، بەڵكو بەشێكی لەسەر ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستانە». «لەعێراق بۆ هەر 100 هەزار كەسێك یەك نوێنەر دەچێتە پەرلەمان، بۆیە پێویستە لەهەرێمی كوردستانیش بەوشێوەیە بێت، دووان لەماددەكانیش پەیوەندی بەكۆمسیۆن و بایۆمەتری و كارتی دەنگدانەوە هەیە، بەڵام پاش ئەوەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان درایە دەست كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئەو سكاڵایانەی پەیوەستە بەو پرسانەوە كۆتایی هاتووە». زیاد جەبار وای وت. ئەگەر دادگای فیدراڵی عێراق لەدانیشتنی داهاتوو كەدواخراوە بۆ 3-12-2023 سكاڵاكە پەسەندبكات، ژمارەی كورسیەكانی پەرلەمانی كوردستان لە 111 كورسییەوە دەبێتە 105 كورسی، بەوەش كورسی توركمانەكان و كورسییەكی ئەرمەنەكان لەخولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان هەڵدەوەشێتەوەو تەنها پێنج كورسی پێكهاتەی مەسیحیەكان لەپەرلەمانی كوردستان دەمێنێتەوە. هاوڵاتی پەیوەندی بەچەندین بەرپرسی توركمان و ئەندامانی پەرلەمان لەلیستی توركمانی كرد لەخولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، وەڵامی پەیوەندیەكانیان نەدایەوە. بەڵام مونا قەهوەچی، كە لەسەر لیستی كۆتای توركمانەكان لەخولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان وەك سكرتێری پەرلەمانی كوردستان دەستبەكاربوو، لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا هەڵوێستی لایەنە توركمانەكانی سەبارەت بەسكاڵاكەی یەكێتی لەدادگای فیدراڵی راگەیاند. قەهوەچی لەكۆنگرە رۆژنامەوانیەكەدا دەڵێت:» دەرئەنجامی كۆبوونەوەی حزب و لایەنە توركمانیەكان و رێكخراوەكانی توركمان ئەوەیە كەگرنگە سیستەمی كۆتا وەك خۆی بمێنێت و پاشەكشێی لێنەكرێت، جگە لەوەی لایەنە توركمانیەكان لەگەڵ هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەردین لەوكاتەی دیاریكراوە بەڕێزگرتن لەڕاو بۆچوون و مافی پێكهاتەكان». سكرتێری خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان وتیشی:»داوای هاوكاری و پشتیوانی لەسەرجەم لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان دەكەین كەڕێگە نەدەن رۆڵی پێكهاتەكان لەهەرێمی كوردستان بچووك بكرێتەوە، ژمارەیەكی زۆر لەهاووڵاتیانی توركمان دانیشتووی پارێزگای هەولێرن نابێت مافیان پێشێل بكرێت». «سیستەمی كۆتا لەلایەن توركمانەوە بۆیە قبوڵ كراوە چونكە تائێستا لەعێراق و هەرێمی كوردستان سەرژمێرییەكی گونجاو ئەنجام نەدراوەو رێژەی راستەقینەی پێكهاتەی توركمان دیارینەكراوە، بۆیە پێكهاتەی توركمان داوای پاڵپشتی و هاوكاری لەنەتەوەیەكگرتووەكان و كونسوڵگەری سەرجەم وڵاتان لەهەرێمی كوردستان دەكات رێگری بكەن لەپێشێلكردنی مافی پێكهاتەی توركمان و رێگەش نەدرێت هیچ لایەنێكی سیاسی لەهەرێمی كوردستان دەستتێوەردان لەمافی پێكهاتەی توركمان لەهەرێم بكات، هەر دەستكاریكردنێكی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و نەمانی كورسی كۆتای توركمان كۆتایی پێكهاتەی توركمانە، ئەوەش بەمانای سڕینەوەی ناسنامەو مێژوو و شارستانیەت و بوونی سیاسی نەتەوەیی توركمانە كەبەشێكە لەخاكی عێراق و هەرێمی كوردستان». مونا قەهوەچی وادەڵێت. پێشتر سەبارەت بەبڕیارەكە، بەسام عەلی، بەرپرسی لقی 12ی پارتی دیموكراتی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئێمە پێشتریش لەسەر لیستی تۆماری دەنگدەران و كۆتاكان لەگەڵ لایەنەكان لەگفتوگۆدابووین، بەڵام بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق سەبارەت بەنایاسایی بوونی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان گفتوگۆكانی هەڵوەشاندەوە، بۆیە دواجار دادگای فیدراڵی عێراق بڕیاردەدات لەسەر ئەو سكاڵایانەی لەسەر هەڵبژاردنی هەرێم هەن و دواتر دەبێت لایەنەكانی هەرێم پابەندی هەر بڕیارێك بن كەدادگاكە دەیدات». پێش هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەساڵی 2005، یەك هەڵبژاردن كرا كەساڵی 1992 بوو. لەساڵی 2004 یاساكە هەمواركراو ماددەی 9ـی لادرا كەباسی لەوە دەكرد، «هەرێمی كوردستان لەچەند ناوچەیەكی هەڵبژاردن پێكدێت بەمەرجێك لەچوار ناوچە تێنەپەڕێت»و كرایە یەك بازنەی هەڵبژاردن. ئەو ماددەیە یەكێكە لەو ماددانەی تانەیان لێدراوە. بڕیارە لە 25ـی شوباتی 2024 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامبدرێت كە لەلایەن كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراقەوە سەرپەرشتی دەكرێت. ئەو پێنج ماددەیەی تانەیان لێدراوە: ماددەی یەكەم: پەرلەمانی كوردستان - عێراق لە 111 ئەندام پێكدێت. ماددەی نۆیەم: هەرێمی كوردستانی عێراق بەیەك ناوچەی دەنگدان دادەنرێت. ماددەی 15: بۆ هەرێمی كوردستان، تۆمار بەناوی دەنگدەران بۆ دەنگدان، بەپێی سەنتەرەكانی هەڵبژاردن ئامادە دەكرێن بەپێی ریزبەندیی پیتە ئەبجەدییەكان. ماددەی 22: هەر كیانێكی سیاسی لەهەرێمی كوردستان مافی هەیە لیستێكی تایبەت بەكاندیدەكانی خۆی لەسەر ئاستی كوردستانی عێراق پێشكەش بكات، كە رێژەیەك ژنی تێدابێت لە 30% كەمتر نەبێت. ماددەی 36: بەهۆی ئەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لەبری كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم هەڵبژاردن بەڕێوەدەبات سكاڵاكەی سەری كۆتایی هاتووە. د.شۆڕش حەسەن، پسپۆڕی دەستووری پێی وایە دادگای فیدراڵی سەیری ئەوە دەكات كەئەو دەقە پێچەوانەیە لەگەڵ دەستوری عێراق یاخود نا، بەڵام هیچ شتێكی لەبەردەستدا نییە بۆ بڕیاردان. ئەو پسپۆڕە دەستورییە لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی:»دەستوری عێراق تەئكید لەوەدەكاتەوە كەدەبێت پەرلەمان هاوسەنگی بپارێزێت لەنێوان پێكهاتەكان و ئەمەش لەیاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق وەكو یاسا جێگیركراوە بۆ پێكهاتەكان، بەڵام كێشەكە ئەوەیە سەرژمێرییەك نییە لەهەرێم ژمارەی پێكهاتەكان روون بكاتەوە، بۆیە دانانی پێنج كورسی بۆ توركمان رەنگە كەم نەبێت». وتیشی:» پێویستە یاساكە وای لێبكرێت دیاری بكات لەناوچەیەك توركمان یاخود هەر پێكهاتەیەك چەند كورسییان پێویستە، بۆیە هەڵەی یاساكە ئەوەیە، جگە لەوەی 111 كورسی تەرخانكراوە بۆ پەرلەمانی كوردستان، لەكاتێكدا ئەوە زۆرە چونكە تاژمارەی پەرلەمانتاران كەمتر بێت كاراتر دەبێت». د.شۆڕش حەسەن دەشڵێت:» ئەوەی لەهەرێمی كوردستان بۆ پێكهاتەكان دیاریكراوە هەڕەمەكییەو پێویستە جارێكی دیكە یاساكە بگۆڕێت بەپێی سەردەم بگونجێنرێت، بۆیە بەڕای من لەهەر پارێزگایەك هەڵبژاردن بازنەیەك بێت باشترە تا خەڵك بتوانێت نوێنەری راستەقینەی خۆی هەڵبژێرێت و بۆ ساختەكاریش زووتر كۆنترۆڵ دەكرێت». «لەهەرێمی كوردستان كێشەمان هەیە، یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی وەزیران و سەرۆكایەتی هەرێم و دەسەڵاتی دادوەریش كۆنن، چەندین جار هەمواركراون ئەمەش كەموكوڕییەكی گەورەیە پاش 30 ساڵ پێویستە یاسایەكی نوێ دابنێیت، ئەوەش فەوزایەكی تەشریعی دروستكردووە، ئەگەر پەرلەمانی نوێ لەهەرێمی كوردستان هەڵبژێردرا پێویستە یەكەم كاری ئەوەبێت، جگە لەوەش نەبوونی دەستور  كەموكوڕییەكی گەورەیە چونكە  ئەگەر دەستور شتێكی دیاریكرد ناتوانرێت دەستكاری بكرێت و دەبێت بۆ هەموو كێشەكان بگەڕێیتەوە بۆ دەستور «. د.شۆڕش حەسەن وای وت. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، یەكێتی دڵنیایە لەوەی سكاڵاكەی لەدادگای فیدراڵی ئەنجامی دەبێت و ئەوەشی بەپارتی راگەیاندووە تاپێش ئەوەی دادگای فیدراڵی بڕیاربدات لەبارەی كورسی پێكهاتەكانەوە رێككەوتن ئەنجامبدەن، بەڵام پارتی رەتیكردووەتەوە لەوبارەیەوە هیچ رێككەوتنێك ئەنجامبدات و بەیەكێتی راگەیاندووە دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی لەوبارەیەوە هەڵوێستی خۆیان دەردەبڕن. لەكۆبوونەوەی رۆژی 9-10-2022ـی پەرلەمانی كوردستان، بەدەنگی زۆرینەی پەرلەمانتاران ماوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان بۆ 31-12-2023 درێژكرایەوە، لەكاتێكدا 6-11-2022 تەمەنی خولەكە كۆتایی دەهات. رۆژی 30ی ئایاری 2023، دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستانی بەنادەستووری دانا، بەگوێرەی بڕیارەكە، هەموو ئەو بڕیارانەی لەدوای درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستانەوە دراون (واتا دوای 6ـی 11ـی 2022)، بەپووچەڵ دەژمێردرێن، لەناویاندا شەش یاساو بڕیاری ژمارە 10ـی پەرلەمان، كە بەپێی بڕیارەكە، پارتی پێی وابوو كۆمیسیۆن كاراكراوەتەوە، یەكێتیش رەتی دەكردەوەو ئەمەش ناكۆكیی لەنێوان هەردوولادا دروستكرد. پێشتر سەرچاوەیەك لەكۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەهاوڵاتی وت:» رێوشوێنەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەر ئەوانە دەبن كە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق دەكرێن، بەڵام چەند سكاڵایەك هەن ئەگەر یەكلابنەوە كۆمسیۆن لەدوای ئەو بڕیارەی دادگای فیدراڵی عێراق رێنمایی دەردەكات بۆ تۆماركردنی لیست و قەوارەكان، چونكە بڕیارێكی جیاواز هەموو شتێك دەگۆڕێت». رۆژی 19-11-2023، جومانە غەلای، وتەبێژی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق  رایگەیاند: 38 پارتی سیاسی بۆیان هەیە بەشداری لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بكەن، ئەو حزبانە بەشێكیان لەلایەن وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان مۆڵەتیان هەیەو بەشێكی دیكەشیان بەپێی یاسای حزب و رێكخراوە سیاسییەكان لەلایەن فەرمانگەی پارتە سیاسییەكانی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق تۆماركراون. وتیشی: لەو 38 حزبە 17 حزبیان لەوەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان بەپێی یاسای ژمارە 17ی ساڵی 1993ی هەرێمی كوردستان تۆماركراون، هەروەها 21 حزبیشیان بەپێی یاسای حزب و رێكخراوە سیاسییەكانی عێراق ژمارە 36ی ساڵی 2015 تۆماركراون.

عەممار عەزیز شەش ساڵە بینای بنكەی تەندروستی لەدایكبوون لەناحیەی رۆڤیای سەر بەقەزای بەردەڕەش لەپارێزگای دهۆك لەهەرێمی كوردستان تەواوبووە، بەڵام تائێستا نەكراوەتەوەو هیچ منداڵێكی تێدا لەدایك نەبووە. بنكەكە لە 1_ 7 _ 2017 بەفەرمی كراوەتەوە، بەڵام بەهۆی دابیننەكردنی پێداویستیە پزیشكییەكان و ستاف، دوای بڕینی شریتی كردنەوەكەی، تائەمڕۆ دەرگاكەی بەداخراوی ماوەتەوە، ئەمەش هاووڵاتیانی نیگەران كردووە . عیماد رەشید، دانیشتووی ناحیەی رۆڤیایە بەهاوڵاتی وت: باوەڕناكەم لەهیچ شوێنێكی دونیا هەبێت بنكەیەكی تەندروستی بەهەموو ئامێرو شتەكان دابین بكرێت و بەڕووی خەڵكدا نەكرێتەوە، پێش دروستكردنی بنكەكە داواو تكای ئێمە ئەوەبوو بنكەیەكی تایبەت بۆ لەدایكبوون دروستبكرێت، شەش ساڵە بنكەكە لەڕووی بیناوە تەواوبووە بەڵام هیچ هاووڵاتییەك سوودی لێوەرنەگرتووە. وتیشی : سەدان حاڵەتی لەدایكبوون لەسەنتەری ناحیەی رۆڤیاو دەوروبەری هەبووە، لەوانەش لەماڵی خۆمان، ناچاربووینە روو لەسەنتەری بەردەڕەش یان ئاكرێ‌ بكەین. «ئاكرێ‌ نزیكەی 22 خولەك بەئۆتۆمبێل لێمان دوورە بەهەمانشێوە سەنتەری بەردەڕەش 15 خولەك لێمان دوورە، دەیانجار داوامانكردووە بنكەكە بكرێتەوە بەڵام بێسوود بووە، لەكاتێكدا سەدان دەرچووی پزیشكی لەبوارە جۆراوجۆرەكان خوێندنی خۆیان تەواوكردووەو لەماڵ دانیشتوون بۆچی حكومەت ئەوانە بەگرێبەست یان بەهەمیشەیی لەو بنكەیە دانامەزرێنێت». عیماد رەشید وادەڵێت. بەڕێوەبەری ناحیەكە باس لەهۆكاری نەكردنەوەی ئەو بنكەیە بۆ هاوڵاتی دەكات مەنهەل سورچی، بەڕێوەبەری ناحیەی رۆڤیا  بەهاوڵاتی  وت: بنكەكە لەڕووی بیناوە هیچ كێشەی نیەو بەشێوازێكی  رێكوپێك دروستكراوە، بەڵام كێشەی سەرەكی ئەوەیە بنكەكە پێویستی بەزیاتر لە 30 پزیشك و كارمەندو پەرستار هەیە، تائێستا حكومەت هیچ كەسێكی بۆ ئەم بنكەیە دابین نەكردووە، بۆیە بەداخراوی ماوەتەوەو لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی و تەندروستی دهۆك بەردەوام لەسەر خەتین تائەم كێشەیە چارەسەربكەن بەڵام تائێستا هیچ كەسێك بۆ ئەم بنكەیە دانەمەزرێندراوە. بەڕێوەبەری تەندروستی بەردەڕەش دەڵێت داوای  كارمەندیان كردووە دكتۆر خدر ساڵح، بەڕێوەبەری تەندروستی قەزای بەردەڕەش بەهاوڵاتی وت: لەگەڵ بەشی پلاندانانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی دهۆك قسەمان كردووەو بەنووسراوێكی فەرمی داوای دانانی كۆمەڵێك كارمەندمان كردووە، لەوانەش  سێ  كارمەندی ئۆتۆمبێلی فریاكەوتن، كارمەندانی تەندروستی هەشت تا 10 كەس، پەرستار هەشت تا 10 كەس، لەگەڵ پاسەوان و دابینكردنی چەند ئۆتۆمبێلێكی فریاكەوتن، نووسراوەكەمان ئاراستەی ئیدارەی پارێزگای دهۆك كردووە بەڵام تائێستا وەڵامی نەبووە. بەڕێوەبەری تەندروستی قەزای بەردەڕەش وتیشی: هەموو هەوڵێك دەدەین ئەو بنكەیە بەزووترین كات بەڕووی خەڵكدا بكرێتەوە، چونكە لەئێستادا فشارێكی زۆر لەسەر سەنتەری بەردەڕەش و ناوەندی ئاكرێ‌ هەیە، ئەگەر ئەم بنكەیە بكرێتەوە هاووڵاتیانیش ئەو رێگا دوورە نابڕن. ناحیەی رۆڤیا سەر بەقەزای بەردەڕەشەو ژمارەی دانیشتوانی 52 هەزار كەسەو لە 48 گوند پێكهاتووە، 21 كیلۆمەتر لەناوەندی قەزای ئاكرێ-وە دوورە، هاووڵاتیانی ناحیە بۆ حاڵەتەكانی لەدایكبوون یان دەبێت بچنە سەنتەری قەزای بەردەڕەش یان ناوەندی ئاكرێ‌ و شارەكانی تر، سەرەڕای ئەوەی لەناحیەی رۆڤیا بنكەیەكی تری تەندروستی هەیە، بەڵام وەكو پێویست دەرمان و پزیشك و كارمەندی نیەو بیناكەشی كۆنە.

شەنای فاتیح بەپێی ئامارێكی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی حكومەتی هەرێمی كوردستان، كە دەست هاوڵاتی كەوتووە، كارو چالاكییەكانی وەزارەتەكە لەسەرجەم سێكتەرەكانی تایبەت بەوەزارەتەكەی بڵاوكراوەتەوە، بەڵام ئەوەی جێی سەرنجە، ئەو بەنداوانەی كەوەزارەتەكە دەڵێت كابینەی نۆیەم تەواوی كردوون زۆرینەیان لەسەردەمی كابینەكانی پێشوودا بودجەیان بۆ تەرخانكراوە، بەشێكی زۆریشیان هەر لەكابینەكانی پێشوودا تەواوكراون، بەڵام لەلایەن حكومەتەوە بەدەستكەوتی كابینەی نۆیەم لەقەڵەمدراون. کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ١٠ی تەمووزی ٢٠١٩ بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی پێکهێنرا و وەزیرەکانی کابینەکە سوێندنی یاساییان لە پەرلەمان خوارد و دەستبەکاربوون. وەک لە ئامارەکەی وەزارەتی کشتوکاڵ دەردەکەوێت، بەشێکی زۆر بەنداوەکانی هەرێمی کوردستان لە کابینەکانی پێشتردا بەردی بناغەیان دانراوە و تەنانەت هەندێکیان لەپێش کابینەی نۆیەمەوە تەواو بوون بەجۆرێک ١٤ بەنداو لە پێش ساڵی ٢٠١٩ تەواو بووە کە پێش پێکهێنانی کابینەی نۆیەمە، بەڵام بە دەستکەوتی کابینەی نۆیەم هەژمار کراوە. لەو ١٤ بەنداوە لە سنوری پارێزگای هەولێر چوار بەنداو، لە سنوری پاریزگای سلێمانی سێ بەنداو، لە سنوری پارێزگای دهۆک یەک بەنداو و لە سنوری ئیدارەی گەرمیان شەش بەنداو بە دەستکەوتی کابینەی نۆیەم هەژمار کراون. بەشێك لەئامارەكەی وەزارەتی كشتوكاڵ بەمشێوەیەیە كەتێیدا باس لەبەنداوەكان دەكات بەنداوەكانی سنووری پارێزگای هەولێر: ١- بەنداوی جەلی لەكۆیە، بەگوژمەی ١٠ ملیارو ٧٢٩ ملیۆن و ٢٦٢ هەزار دینار لە ٢٤ی ئاداری ٢٠١٠ بەردی بناغەی دانراوەو لە ١٥ی نیسانی ٢٠١٣ تەواوبووە. ٢- بەنداوی دێگەڵە لەكۆیە، بەگوژمەی شەش ملیارو ٢٣٧ هەزارو ١٨٥ هەزار دینار لە شەشی كانوونی یەكەمی ٢٠١٠ بەردی بناغەی دانراوەو لە ١٦ی شوباتی ٢٠١٤ تەواوبووە  . ٣- بەنداوی حەمادۆك لەكۆیە، بەگوژمەی چوار ملیۆن و ١٤٢ هەزارو ٤٢٥ دۆلار لە ٢١ی كانوونی دووەمی ٢٠٠٨ بەردی بناغەی دانراوەو لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ تەواوبووە. ٤- بەنداوی كۆدەڵە لەدەشتی هەولێر، بەگوژمەی دوو ملیارو ٧٧٤ ملیۆن و ٢٦٩ هەزار دینار لە ٢٨ی ئابی ٢٠١٣ بەردی بناغەی دانراوەو لە ١٥ی ئاداری ٢٠١٥ تەواوبووە ، لەسەردەمی كابینەی حەوتەمدا بەردی بناغەی دانراوەو لەسەردەمی كابینەی هەشتەمدا تەواوبووە. ٥- بەنداوی چەمرگە لەدەشتی هەولێر، بەگوژمەی سێ ملیارو ٧٥٧ ملیۆن و ١٩٢ هەزار دینار لەپێنجی كانوونی دووەمی ٢٠١١ بەردی بناغەی دانراوەو لە ١٦ی ئایاری ٢٠٢٢ تەواوبووە. بەنداوەكانی سنووری پارێزگای سلێمانی: ١- بەنداوی شیوەسوور لەچەمچەماڵ، بەگوژمەی ١١ ملیارو ٥٨٥ هەزارو ١٦٠ دینار لەحەوتی نیسانی ٢٠١١ بەردی بناغەی دانراوەو لە ١١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤ تەواوبووە ، لەسەردەمی كابینەی حەوتەمدا بەردی بناغەی دانراوەو لەسەردەمی كابینەی هەشتەمدا تەواوبووە. ٢- بەنداوی هەشەزینی لەچەمچەماڵ، بەگوژمەی سێ ملیارو ٨٦٤ ملیۆن و ١٣١ هەزارو ١٥٢ دینار لەسێی شوباتی ٢٠١٣ بەردی بناغەی دانراوەو لە ٢١ی كانوونی دووەمی ٢٠١٨ تەواوبووە لەسەردەمی كابینەی حەوتەمدا بەردی بناغەی دانراوەو لەسەردەمی كابینەی هەشتەمدا تەواوبووە. ٣- بەنداوی چەمی سمۆر لەقەرەداغ، بەگوژمەی حەوت ملیارو ٤٤٢ ملیۆن و ٨٢٣ هەزارو ٨٣٦ دینار لەسێی تەموزی ٢٠١٢ بەردی بناغەی دانراوەو لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٥ تەواوبووە. ٤-  بەنداوی دێوانە لەقەرەداغ، بەگوژمەی ٢٦ ملیارو ٢٨٠ ملیۆن و ١٠٠ هەزارو ٩٠٠ دینار لە ١٧ی تشرینی یەكەمی ٢٠١٠ بەردی بناغەی دانراوەو تەواوبوونی تائێستا لەپڕۆسەدایە. بەنداوەكانی سنووری پارێزگای دهۆك: ١- بەنداوی بێدۆهی لەدهۆك، بەگوژمەی ١١ ملیارو ٧٨٧ ملیۆن و ٥٣٤ هەزار دینار لە ٢٣ی شوباتی ٢٠١٣ بەردی بناغەی دانراوەو لە ٢١ی ئابی ٢٠١٤ تەواوبووە ، لەسەردەمی كابینەی حەوتەمدا بەردی بناغەی دانراوەو لەسەردەمی كابینەی هەشتەمدا تەواوبووە. ٢- بەنداوی خەنەس لەشێخان، بەگوژمەی نۆ ملیارو ٢١٨ ملیۆن و ٤٨٦ هەزارو ٧٥٠ دینار لە١٢ی حوزەیرانی ٢٠١٠ بەردی بناغەی دانراوەو لە ١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ تەواوبووە. بەنداوەكانی سنووری ئیدارەی گەرمیان: ١- بەنداوی باوە شاسوار لەكفری، بەگوژمەی هەشت ملیارو ١٩٠ ملیۆن دینار ساڵی ٢٠٠٨ بەردی بناغەی دانراوەو ساڵی ٢٠١١ تەواوبووە ، لەسەردەمی كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمدا بەردی بناغەی دانراوەو لەسەردەمی كابینەی حەوتەمدا تەواوبووە. ٢- بەنداوی حەسەن كەنووش لەگەرمیان، بەگوژمەی دوو ملیۆن و ٤٤١ هەزارو ١٤٥ دۆلار لە ١٤ی ئابی ٢٠١١ بەردی بناغەی دانراوەو لە ١٠ی شوباتی ٢٠١٣ تەواوبووە . ٣- بەنداوی هەڕاوە لەچەمچەماڵ، لەنۆی كانوونی یەكەمی ٢٠٠٩ بەردی بناغەی دانراوەو ساڵی ٢٠١١ تەوابووەو گوژمەی تەواوبوونەكەی نادیارە، لەسەردەمی كابینەی شەشەمی حكومەتی هەرێمدا بەردی بناغەی دانراوەو هەر لەسەردەمی كابینەی شەشەمیشدا تەواوبووە. ٤- بەنداوی قادركەرەم لەچەمچەماڵ، بەگوژمەی چوار ملیۆن و ٦٢٣ هەزارو ٢٠ دۆلار لە٢٧ی كانوونی یەكەمی ٢٠١١ بەردی بناغەی دانراوەو لەیەكی نیسانی ٢٠١٥ تەواوبووە. ٥- ئاوە سپی لەچەمچەماڵ، بەگوژمەی ١٥ ملیۆن و ٩٢٨ هەزارو ٩٧.١٠٢ دۆلار لەسێی تشرینی یەكەمی ٢٠١١ بەردی بناغەی دانراوەو لە ١٥ی تشرینی یەكەمی ٢٠١٥ تەواوبووە. ٦- بەنداوی ویری قادركەرەم لەكفری، بەگوژمەی ٩٨٦ ملیۆن و ٧١٧ هەزار دینار لە حەوتی نیسانی ٢٠١٤ بەردی بناغەی دانراوەو لەنۆی تەمموزی ٢٠١٥ تەواوبووە. ٧- بەنداوی توەجار لەكەلار، بەگوژمەی پێنج ملیارو ٨٠٠ ملیۆن دینار لەپێنجی ئایاری ٢٠١٢ بەردی بناغەی دانراوەو لە ١٢ی كانوونی دووەمی ٢٠٢٣ تەواوبووە. لەسەر ئەم پرسە هاوڵاتی پەیوەندی بەوەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی حكومەتی هەرێمی كوردستان و وتەبێژی حكومەتی هەرێمەوە كرد تا لەهۆكاری ئەوە بپرسن بۆچی ئەم پڕۆژانە بەدەستكەوتی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم لەقەڵەمدراون، بەڵام هیچكامێكیان وەڵامیان نەدایەوە. هاوكات، چەند بەنداوێكیش كەژمارەیان ١٤ بەنداوە تائێستا لەژێر پڕۆسەی جێبەجێكردندان، بەڵام هیچكامێكیان بەرواری تەوابوونیان لەسەر نییە لەكاتێكدا لەكابینەكانی پێشوودا بەردی بناغەیان دانراوە، ئەوانیش: ئەو بەنداوانەی سنووری پارێزگای هەولێر كە لەژێر پڕۆسەی جێبەجێكردندان: ١- بەنداوی گۆمەسپان لەشەقڵاوە، بەگوژمەی ٩٥ ملیارو ٢٨ ملیۆن و ٧٨٢ هەزار دینار لە ٢٠ی ئابی ٢٠١٣ بەردی بناغەی دانراوەو تائێستا كاركردن لەپڕۆژەكەدا بەردەوامە. ٢- بەنداوی ئاقوبان لەشەقڵاوە، بەگوژمەی حەوت ملیارو ٩٥٥ ملیۆن و ١٨٤ هەزارو ٦٨٦ دینار لەپێنجی كانوونی دووەمی ٢٠١١ بەردی بناغەی دانراوەو تائێستا كاركردن لەپڕۆژەكەدا بەردەوامە. ٣- بەنداوی شەوگێر لەكۆیە، بەگوژمەی پێنج ملیارو ٦٣٠ ملیۆن و ١٦ هەزار دینار لە ١٨ی ئاداری ٢٠١١ بەردی بناغەی دانراوەو تائێستا كاركردن لەپڕۆژەكەدا بەردەوامە. ٤-بەنداوی بانووی تاڵەبان لەكۆیە، بەگوژمەی هەشت ملیارو ٩٨٦ ملیۆن و ٦١ هەزارو ٥٥٣ دینار لەشەشی كانوونی دووەمی ٢٠١١ بەردی بناغەی دانراوە، لەیەكی نیسانی ٢٠١٤وە كاركردن لەپڕۆژەكەدا وەستاوە. ٥- بەنداوی نازەنین لەكۆیە، بەگوژمەی حەوت ملیارو ٩٣٥ ملیۆن و ٩٠٨ هەزارو ٤٢٤ دینار لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٣ بەردی بناغەی دانراوە ، بەپێی نوسراوی ژمارە ٢٠١٣ لەیەكی ئاداری ٢٠٢٣ جەخت لەكۆمپانیا كراوە بۆ دەستبەكاربوونەوە لەنزیكترین ماوەدا.  ئەو بەنداوانەی سنووری پارێزگای سلێمانی كە لەژێر پڕۆسەی جێبەجێكردندان: ١- بەنداوی سورقاوشان لەدوكان، بەگوژمەی ١٣ ملیارو ٣٤٥ ملیۆن و ١٤٠ هەزارو ٨٨٠ دینار لەدووی حوزەیرانی ٢٠١١ بەردی بناغەی دانراوەو لە ٢٥ی كانوونی یەكەمی ٢٠١٤وە كاركردن لەپڕۆژەكەدا وەستاوە. ٢- بەنداوی زەلان لەشارباژێڕ، بەگوژمەی ٢٥ ملیارو ١٧٥ ملیۆن و ٢٨٠ هەزارو ٣٢٨ دینار لەدووی شوباتی ٢٠١٤ بەردی بناغەی دانراوەو لەیەكی ئابی ٢٠١٥وە كاركردن لەپڕۆژەكەدا وەستاوە. ٣- بەنداوی چەقچەق دوو لەناوەندی سلێمانی، بەگوژمەی ١٦ ملیارو ٨٩ ملیۆن و ٩٧٥ هەزارو ٧٠ دینار لە١٢ی كانوونی یەكەمی ٢٠١٣ بەردی بناغەی دانراوەو لەیەكی كانوونی دووەمی ٢٠١٦وە كاركردن لەپڕۆژەكەدا وەستاوە. ٤- چارەسەركردنی زیانەكانی بەنداوی دەربەندیخان، بەگوژمەی دوو ملیارو ٢٣٦ ملیۆن و ٤٥٨ هەزارو ٤٩٠ دینار لە ٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ بەردی بناغەی دانراوەو لەنۆی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢وە كاركردن لەپڕۆژەكەدا وەستاوە. ئەو بەنداوانەی سنووری پارێزگای دهۆك كە لەژێر پڕۆسەی جێبەجێكردندان: ١- بەنداوی صینە دوو لەئامێدی، بەگوژمەی حەوت ملیارو ٢٦٣ ملیۆن و ٦٠ هەزارو ٧٠٠ دینار لەسێی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ بەردی بناغەی دانراوەو تائێستا كاركردن لەپڕۆژەكەدا بەردەوامە. ٢- بەنداوی گەلی بەنداوا لەسێمێل، بەگوژمەی حەوت ملیارو ١٨٧ ملیۆن و ١٩٦ هەزارو ٧٥٠ دینار لە ٢٨ی كانوونی یەكەمی ٢٠١٣ بەردی بناغەی دانراوەو تائێستا كاركردن لەپڕۆژەكەدا بەردەوامە. ئەو بەنداوانەی سنووری ئیدارەی گەرمیان كە لەژێر پڕۆسەی جێبەجێكردندان: ١- بەنداوی باوەنوور لەكەلار، بەگوژمەی ٢٤٤ ملیارو ٢٣٢ ملیۆن و ٥٠ هەزارو ٦٦٦ دینار لە ٢١ی ئابی ٢٠١٣ بەردی بناغەی دانراوەو لەیەكی تەمموزی ٢٠٢٠ كاركردن لەپڕۆژەكەدا وەستاوە بەهۆی قەیرانی داراییەوە. ٢- بەنداوی باسەڕە لەچەمچەماڵ، بەگوژمەی ٩٨ ملیارو ٦٠٥ ملیۆن و ٢٨٠ هەزارو ٦١١ دینار لە ٢١ی ئابی ٢٠١٣ بەردی بناغەی دانراوەو لە ٢٩ی ئابی ٢٠٢١ەوە بەهۆی قەیرانی داراییەوە كاركردن لەپڕۆژەكەدا وەستاوە. ٣- بەنداوی خۆرنەوازان لەكفری، بەگوژمەی ١٦ ملیارو ٥٠٨ ملیۆن و ٥٢٩ هەزارو ٧٩٥ دینار لە ٢٣ی تشرینی یەكەمی ٢٠١٠ بەردی بناغەی دانراوەو لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩وە كاركردن لەپڕۆژەكەدا وەستاوە. چەند پڕۆژەیەكیش تەنها دیراسەو دیزاینیان تەواوبووەو نەكەوتوونەتە بواری جێبەجێكردنەوە، بەڵام وەك دەستكەوتی كابینەی نۆیەم هەژماركراوان، بەم شێوەیە بەسەر پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆكاندا دابەشبوون: ١- پارێزگای هەولێر ١٦ پڕۆژە ٢- پارێزگای سلێمانی ١٣ پڕۆژە ٣- پارێزگای دهۆك پێنج پڕۆژە ٤- پارێزگای هەڵەبجە یەك پڕۆژە ٥- ئیدارەی گەرمیان چوار پڕۆژە ٦- ئیدارەی راپەڕین سێ پڕۆژە