چەندین بەڵگە و شایتحاڵ تاوانەکانی تورکیا لە دژی کوردانی ڕۆژئاوا دەخەنەڕوو ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا دادگای ئەوروپا بۆ مافی مرۆڤ تورکیای بە پلەی یەکەم هەژمارکرد لە ژمارەی پێشێلکارییەکانی ساڵی رابردوودا، دادگای میللی هەمیشەیی لە برۆکسل کە لایەنێکی دادوەری و یاساییە، لێکۆڵینەوەی دەستپێکرد دەرحەق بە بەڵگە و شایتحاڵەکان لە بارەی پێشێلکاری و تاوانەکانی جەنگەوە کە تورکیا و گروپە چەکدارەکانی لە باکور و رۆژهەڵاتی سووریا ئەنجامیانداوە. ئەو دادگایە لەبارەی پێشێلکاریەکانی تورکیا لە دوای ساڵی ٢٠١٨ ەوە لە ڕۆژئاوا لێکۆڵینەوە دەکات، دادگاکە لەلایەن دەیان دامەزراوەی دادوەری و یاسای نێودەوڵەتییەوە پشتیوانی دەکرێت، لەگەڵ بەشداریکردنی زیاتر لە ٣٠٠ کەسایەتی لەسەرتاسەری جیهان لە لێکۆڵینەوە و بەڵگەنامە و شایەتحاڵەکاندا. ئەمینداری گشتی دادگاکە ڕایگەیاند: من وەک ئەمینداری گشتی دادگاکە، کە بەشێکی دادگاییەکەم رێکخستووە، دەبێت زۆر بە جدی کار بۆ پاراستنی ژیانی خەڵکی بکەین کە قوربانی سیاسەتن بە شێوەیەکی گشتی، بە تایبەتیش تورکیا کە سیاسەتی تۆقاندن و لەناوبردن پەیرەودەکات. بەشداربوویەکی دیکە جەخت لە بەهێزی دادگاکە دەکاتەوە و دەڵێت: ئەم دادگایە چەندین خاڵی بەهێزی هەیە و پێکهاتووە لە دەستەیەکی دادوەری و پسپۆڕان و دادوەرانی پێشوو، کە پاڵپشتە بۆ هەموو ئەو قسانەی دەیکەین دەرحەق بەو تاوانانەی تورکیا کە لە رۆژئاڤا و باکور و رۆژهەڵاتی سووریا ئەنجامی دەدات. شایەنی باسە؛ ئەم دادگایە کە لە زانکۆی برۆکسلی ئازاد بەرێوەدەچێت، کۆی تاوانەکانی تورکیای خستەروو، وەک کۆچی زۆرەملێی کورد و تاوانی جەنگ لە ڕێی بەکارهێنانی چەکی قەدەغەکراو وەک فسفۆڕی سپی، لەگەڵ پرۆسەی لەناوبردنی بەرنامە بۆدارێژراو، کە تێیدا تیرۆرکردنی "هێڤرین خەڵەف" بە نمونە هێنرایەوە، لەگەڵ لەناوبردنی ژێرخان و کلتوری رۆشنبیری لە ناوچەکە و تاوانەکان بۆ تێکدانی سەقامگیری. لەوبارەیەوە راستەوخۆ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا تۆمەتبار کرا و بەرپرسیارێتی تاوانی جەنگی درایەپاڵ و داواش لە تورکیا کرا پەلامارە سەربازییەکانی لە باکور و رۆژهەڵاتی سووریا رابگرێت و سەرجەم هێزکانی لەو ناوچانە بکشێنێتەوە. چەندین تاوان لە عفرین و رەئس عین و تەلرفعەت و چەندین ناوچەی تر ئەنجامدراون، زۆر بە داخەوە یاسای نێودەوڵەتی لە ئێستادا ناتوانێت سزای تورکیا بدات لەبەرامبەر ئەنجامدانی تاوانەکان لەبەر چەند هۆکارێکی تەکنیکی. لێرەوە گرنگی ئەم دادگایە لەوەوە سەرچاوە دەگرێت کە دەبێتە بنەمایەک بۆ تۆمارکردنی تاوانەکان و بانگکردنی شایتەحاڵەکان لەگەڵ داواکاری قوربانیان، کە دەبێتە سەنتەرێکی سەرەکی بۆ دادگاییکردنی تورکیا. دادگاکە دەشڵێت پێویستە تورکیا هەڵسوکەوتی لەگەڵ باکور و رۆژهەڵاتی سووریا بگۆڕێت کە نمونەیەکی سەرکەوتووی لە حکومڕانی و دیموکراتی و پێکەوەژیان پێشکەش کردووە. هاوکات داوا لە تورکیاش دەکات رێگەچارەی ئاشتیانە بگرێتەبەر بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد لە ناوچەکەدا.
فەرەنسا چۆن دەتوانێت ڕۆڵی زیاتر لە سووریا بگێرێت؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی کەناڵی (ئێن بی سی) نیوزی ئەمریکی بڵاویکردەوە پنتاگۆن پلاندادەنێت تا هێزەکانی لە سووریا بکشێنێتەوە، بە پێی ئەو پلانەش کە دەزگاکانی راگەیاندن باسی دەکەن کشانەوەی هێزەکان لە ماوەی ٣٠ ڕۆژ یان ٦٠ رۆژ یان ٩٠ رۆژدا ئەنجام دەدرێت، ئەوەش بەشێکە لەو پلانەی کە پنتاگۆن دایرشتووە تا هێزە سەربازییەکانی لە ڕۆژئاوای کوردستان پاشەکشە پێبکات. لەوبارەیەوە هێزەکانی سووریای دیموکرات دەڵێت هەماهەنگی تەواویان لەگەڵ هێزەکانی ئەمریکا هەیە و تا ئێستا بە فەرمی باسیان لە هیچ جۆرە پلانێک نەکردووە بۆ پاشەکشەکردنیان لە ناوچەکە. لای خۆیەوە لەیلا موسا نوێنەری ئەنجومەنی سووریای دیموکرات لە قاهیرە بە کەناڵی "الحدث" ی ڕاگەیاند: هیچ ئاماژەیەک لە ئارادا نییە بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا، بە پێچەوانەوە پنتاگۆن پێگەی سەربازی خۆی بەردەوام بەهێزتر دەکات و چەک و کەرەستەی سەربازی زیاتری ڕەوانەی ناوچەکە کردووە. هاوکات ساڵح موسلیم، ئەندامی ئەنجوومەنی سەرۆکایەتیی پارتی یەکێتیی دیموکرات سەرباری ڕەتکردنەوەی زانیارییەکان لەبارەی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا، دەڵێت: بە پێچەوانەوە ئەو هێزانە باس لەمانەوەی زیاتر دەکەن لە سووریا، ساڵح موسلیم راشیگەیاند پێش هاتنی سوپای ئەمریکا بۆ ناوخاکی سووریا، ئەوان خەبات و تێکۆشانیان کردووە و لە دژی تیرۆریستان جەنگاون لە ئەگەری کشانەوەی ئەو سوپایەش لە خەبات و تێکۆشان بەردەوام دەبن و تیرۆریستان تێکدەشکێنن. ئەوەش لە کاتێکدایە فەرهاد شامی وتەبێژی هێزەکانی سووریای دیموکرات ڕایگەیاندبوو: بە دڵنیایەوە داعش و گرووپە هاوشێوەکانی لە دەرفەتێکی وا دەگەڕێن کە هێزەکانی ئەمەریکا بکشێنەوە بۆ ئەوەی دووبارە دەست بە چالاکییەکانیان بکەنەوە. تا ئێستاش هیچ بەرپرسێکی باڵای ئەمریکا ئەو زانیارییانەی پشتراست نەکردوەتەوە کە لەلایەن کەناڵی "ئێن بی سی" نیوزەوە بڵاوکراونەتەوە. ڕووداوەکانی دوای ڕووخانی رژێمی ئەسەد لە سووریا زۆر ئاڵۆزن و هەر وڵاتە بە نیازە سیاسەت و ئەجیندای خۆی بۆ داهاتووی سووریا بسەپێنێت، لە دوای ئەمریکاش فەرەنسا ڕۆڵی بەرچاوی لە سووریادا هەیە و پلانیشی دارشتووە لە داهاتوودا ڕۆڵی زیاتری لە ڕووداوەکانی سووریادا هەبێت. هەر لەو بارەیەوە بڕیارە رۆژی 13ـی ئەم مانگە لە فەرەنسا کۆنفرانسێکی تایبەت بە سووریا سازبکرێت. بڕیاریشە وەزیری دەرەوەی سووریا و وەزیرانی دەرەوەی ژمارەیەک وڵات بەشداری لە کۆنفرانسەکەدا بکەن. سەبارەت بە بەشداریی کوردیش لە کۆنفرانسەکەدا، وەزیری دەرەوەی فەرەنسا ڕایگەیاندووە، بە دڵنیایەوە کورد بەشداری ئەو کۆنفرانسە دەکەن، کە ئامانج لێی ئەوەیە جارێکی دیکە داواکارییەکانمان بۆ قۆناغی گواستنەوە بخەینە بەردەمیان. پێشتریش ژان نۆیێل بارۆ وەزیری دەرەوەی فەرەنسا رایگەیاندبوو ئاسانکارییان بۆ نێوەندگیری لەنێوان کوردی سووریا و کوردی عێراقدا کردووە تاوەکو یەکتری بەهێز بکەن. بەشێوەیەکی گشتی تەوژمی گۆڕانکاریی ریشەیی رووی لە ناوچەکە کردووە و مەرج نییە ئەو زانیارییانەی لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنەوە بڵاودەکرێنەوە هەمان ئەو زانیارییانە بن کە زلهێزەکان بە تایبەت ئەمریکا پلان و نەخشەیان بۆ داڕشتووە، ئەوەی بۆ کوردانی رۆژئاوا گرنگە و کاریگەری راستەوخۆی لەسەر داهاتوویان دەبێت یەکێتی و یەکڕیزییانە لەگەڵ پشتیوانیکردنیان لەلایەن پارچەکانی تری کوردستانەوە، تا بتوانن بەسەر تەواوی کۆسپەکانی بەردەمیاندا سەرکەوتووبن.
ئه‌ردۆغان پیلان بۆ شه‌ڕ داده‌رێژێت و هاوسه‌ره‌كه‌شی ده‌ڵێت به‌رقه‌راربوونی ئاشتی و سه‌قامگیری به‌رهه‌می هه‌وڵ و ماندبوونه ئامادەکردنی: هاوڵاتی سه‌ردانه‌كه‌ی ئه‌حمه‌د شه‌رع سه‌رۆكی كاتی سووریا بۆ توركیا و كۆبوونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانی سه‌رۆكی ئه‌و وڵاته، زۆر لێكدانه‌وه هه‌ڵده‌گرێت و زۆر دۆسێی گرنگ له نێوان هه‌ردوو وڵاتدا تاوتوێ كراون. هێزه‌كانی سووریای دیموكرات و چاره‌نووسی ده‌سه‌ڵاتی خۆسه‌ر له رۆژئاوای كوردستان گرنگترین دۆسییه‌ی سه‌ر مێزی گفتوگۆكانی هه‌ردوولا بووه و له‌كۆنگره رۆژنامه‌نوسییه هاوبه‌شه‌كه‌شیان زۆرترین قسه‌ی له‌باره‌وه‌كرا. له‌وباره‌یه‌وه رۆژنامه‌ی شه‌رقلئه‌وسه‌ت له زاری سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیک له سه‌رۆكایه‌تی توركیا بڵاویكرده‌وه ئه‌ردۆغان له‌میانی گفتوگۆكانی له‌گه‌ڵ شه‌رع به وردی باسی له هه‌نگاوه‌كان بۆ كۆتاییهێنان به یه‌كینه‌كانی پاراستنی گه‌ل كردووه كه سه‌رۆكایه‌تی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات ده‌كات له‌گه‌ڵ ئه‌و رۆڵه‌ی كه ده‌كرێت ده‌سه‌ڵاتی نوێی سووریا به پاڵپشتی و پشتیوانی توركیا بیبینێت بۆ كۆنترۆڵكردنه‌وه‌ی ناوچه‌كه. پێش سه‌ردانه‌كه‌ی شه‌رع بۆ ئه‌نقه‌ره، ئاژانسی هه‌واڵی رۆیته‌رز بڵاویكرده‌وه: له كۆبوونه‌وه‌كانیاندا باس له رێكه‌وتنی نێوان هه‌ردوولا ده‌كرێت ده‌رحه‌ق به دامه‌زراندنی بنكه‌ی ئاسمانی توركیا له ناوه‌راستی سووریادا له‌گه‌ڵ راهێنان به سوپای سووریا له‌لایه‌ن هێزه‌كانی توركیاوه. ئه‌وه‌ش له كاتێدایه روانگه‌ی سووری بۆ مافه‌كانی مۆرڤ ئاشكرایكردووه ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی زیاتریان ره‌وانه‌ی رۆژئاوای كوردستان كردووه و پێگه‌ی خۆیان له سووریا به‌هێزتركردووه. روانگه‌ی سووری ئاماری كۆی ئه‌و چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیانه‌ی بڵاوكردوه‌ته‌وه كه ئه‌مریكا له‌ماوه‌ی رابردوودا ره‌وانه‌ی رۆژئاوای كوردستانی كردوون به هه‌ردوو رێگه‌ی ئاسمانی و وشكانی، كه سه‌لمێنه‌ری ئه‌و راستییه‌ن ئه‌مریكا نه‌ك هه‌ر خاكی سووریا له داهاتوودا جێناهیڵێت به‌ڵكو پێگه‌ی خۆی به‌هێزتر ده‌كات و هاوكاری و پشتیوانی زیاتریش پێشكه‌ش به هێزه‌كانی سووریای دیموكرات ده‌كات. چاودێرانیش پێیان وایه ئه‌و هه‌نگاوه‌ی ئه‌مریكا، ئاستێك بۆ پلانه شه‌ڕه‌نگێزییه‌كانی توركیا له‌ناو خاكی سووریادا داده‌نێت و رێگه‌ی پێنادرێت سووریا بكاته بنكه‌ی سه‌ربازی خۆی و به‌رده‌وام میلیشیا چه‌كداره‌كان له‌شه‌ڕێكی خوێناوییه‌وه بگلێنێت و بۆ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی خۆی به‌كاریانبهێنێت. كۆی ئه‌و پیلان و داواكارییانه‌ی ئه‌ردۆغان له سووریای نوێدا، به‌وه لێكده‌درێته‌وه كه به‌نیازه خولێكی تری شه‌ڕ و پێكدادان له‌و وڵاته به‌رپابكات، به‌ڵام ئە‌مینه ئه‌ردۆغان هاوسه‌ری سه‌رۆكی توركیا له‌میانی پێشوازی كردنی له له‌تیفه درووبی هاوسه‌ری ئه‌حمه‌د شه‌رع، ده‌ڵێت: باوه‌ڕم وایه ئاینده‌یه‌ك كه ئاشتی و سه‌قامگیری تێیدا به‌رقه‌راربێت به‌رهه‌می هه‌وڵ و ماندووبوونه، ئه‌وه‌ش له كاتێكدایه زۆرترین شه‌ڕو پێكدادانه‌كانی ماوه‌ی رابردووی ناوچه‌كه، ئه‌رۆدۆغانی هاوسه‌ری لێی به‌رپرسیاره و گه‌وره‌ترین دارێژه‌ر و جێبه‌جێكاری شه‌ڕه خوێناوییه‌كانیش بووه.
هه‌ریه‌ك له ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا و سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هه‌وڵه‌كانیان چڕكردووه‌ته‌وه تا كورد له سووریا یه‌كگرتووبێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی كوردانی رۆژئاوای كوردستان، له هه‌نگاوێكدا بۆ یه‌كخستن و یه‌كگرتویی ڕیزه‌كانیان، ئاماده‌كاری بۆ به‌ستنی كونگره‌یه‌كی تایبه‌ت ده‌كه‌ن. بڕیاریشه كۆنگره‌كه له‌م مانگه‌دا له شاری قامیشلۆی سه‌ر به پارێزگای حه‌سه‌كه به‌رێوه‌بچێت و تیایدا هه‌ردوو به‌ره‌ی (ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كورد) و (حزبه‌كانی یه‌كێتی نیشتمانی) شاندێكی یه‌كگرتوو به‌مه‌بەستی ده‌ستپێكردنی دانوستان له‌گه‌ڵ دیمه‌شق پێكبهێنن. پێشتریش هه‌ریه‌ك له ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا و مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هه‌وڵه‌كانیان چڕكردبۆوه و به‌رده‌وام هانی كوردانی رۆژئاوای كوردستانیان داوه كه یه‌كگرتووبن و به‌شاندێكی هاوبه‌ش دانوستان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی نوێ له سووریا بكه‌ن. له‌وباره‌یه‌وه "نه‌سره‌دین ئیبراهیم" سكرتێری پارتی دیموكراتی كورد، به رۆژنامه‌ی شه‌رقلئه‌وسه‌تی راگه‌یاندووه، ئاماده‌كارییه‌كان بۆ به‌ستنی كۆنگره‌كه ده‌ستیپێكردووه و مه‌زڵوم عه‌بدی فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه‌كانی سووریای دیموكراتیش له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانی لیژنه‌ی ئاماده‌كاری بۆ كۆنگره‌كه كۆبووه‌ته‌وه، بڕیاریشه چه‌ندین كه‌سایه‌تی بێلایه‌ن به‌شداربن و زۆرینه‌ی زۆری ئه‌و لایه‌نانه‌ی كه بۆ كۆنگره‌كه بانگهێشتكراون ره‌زامه‌ندبوون و ئاماده‌یی خۆیان بۆ به‌شداریكردن ده‌ربڕیووه. هاوكات سكرتێری پارتی دیموكراتی كورد ئاماده‌یی حزبه‌كه‌ی نیشانداوە بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی دانوستانەکانی نێوانیان له‌و خاڵه‌وەی كه پێش چوار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر تێیدا وه‌ستابوون بۆ دارشتنی رێكه‌وتننامه‌یه‌كی هاوبه‌ش به چاودێری و سه‌رپه‌رشتی ئه‌مریكا. ئێستا رۆژئاوای كوردستان دوو به‌ره‌ی سه‌ره‌كی له‌خۆ ده‌گرێت یه‌كێكیان "یه‌كێتی نیشتمانی كورده كه له‌لایه‌ن "حزبی یه‌كێتی دیموكراتی سووری" سه‌رۆكایه‌تی ده‌كرێت و له‌ساڵی 2014 ه‌وه به‌رێوه‌به‌ری خۆسه‌ری پێكهێناوه و كاروباری رۆژئاوای كوردستان به‌رێوه‌ده‌بات، به‌ره‌كه‌ی تریش پێكهاتووه له "ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كورد" كه له‌ساڵی 2011 ه‌وه دامه‌زراوه و ئه‌ندامی "ئیئتلافی نیشتمانی سووریا"یه. كۆی ئه‌و ئاماده‌كارییانه‌ش له كاتێكدایه ئه‌حمه‌د شه‌رع سه‌رۆكی كاتی سووریا رایگه‌یاندووه پێده‌چێت دوای پێنج ساڵی تر هه‌ڵبژاردن له سووریا ئه‌نجامبدرێت. ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه له‌و كۆنگره‌یه‌ی كه تێیدا شه‌رع كرایه سه‌رۆكی كاتی سووریا پێكهاته‌ی كورد و به‌شێكی زۆری دروزییه‌كان به‌شدار نه‌بوون، به‌وپێیه‌ش ده‌سه‌ڵاتی كاتی له‌و وڵاته نایاسایی و ناشه‌رعییه ئه‌گه‌ر ئه‌و دوو پێكهێنه‌ره سه‌ره‌كییه دان به‌ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی سووریادا نه‌نێن، كه ده‌كرێت له‌پاڵ تۆكمه‌یی و به‌توانایی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات له به‌رەكانی شه‌ڕ، یه‌كڕیزی و یه‌كگرتوویی كوردانی رۆژئاوای كوردستان، داننانیش به ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی ئه‌حمه‌د شه‌رعدا وەک کارتی فشار بەکاربێنێت و هێز و گوڕێكی تر به‌لایه‌نی كوردی ببه‌خشێت له دانوستانه‌كانی داهاتوویان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی دیمه‌شقدا و ناچاریان بكه‌ن زۆرێك له داواكاری كوردانی ئه‌و پارچه‌یه‌ی كوردستان جێبه‌جێ بكه‌ن.
هه‌ریه‌ك له ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا و سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هه‌وڵه‌كانیان چڕكردووه‌ته‌وه تا كورد له سووریا یه‌كگرتووبێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی كوردانی رۆژئاوای كوردستان، له هه‌نگاوێكدا بۆ یه‌كخستن و یه‌كگرتویی ڕیزه‌كانیان، ئاماده‌كاری بۆ به‌ستنی كونگره‌یه‌كی تایبه‌ت ده‌كه‌ن. بڕیاریشه كۆنگره‌كه له‌م مانگه‌دا له شاری قامیشلۆی سه‌ر به پارێزگای حه‌سه‌كه به‌رێوه‌بچێت و تیایدا هه‌ردوو به‌ره‌ی (ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كورد) و (حزبه‌كانی یه‌كێتی نیشتمانی) شاندێكی یه‌كگرتوو به‌مه‌بەستی ده‌ستپێكردنی دانوستان له‌گه‌ڵ دیمه‌شق پێكبهێنن. پێشتریش هه‌ریه‌ك له ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا و مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هه‌وڵه‌كانیان چڕكردبۆوه و به‌رده‌وام هانی كوردانی رۆژئاوای كوردستانیان داوه كه یه‌كگرتووبن و به‌شاندێكی هاوبه‌ش دانوستان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی نوێ له سووریا بكه‌ن. له‌وباره‌یه‌وه "نه‌سره‌دین ئیبراهیم" سكرتێری پارتی دیموكراتی كورد، به رۆژنامه‌ی شه‌رقلئه‌وسه‌تی راگه‌یاندووه، ئاماده‌كارییه‌كان بۆ به‌ستنی كۆنگره‌كه ده‌ستیپێكردووه و مه‌زڵوم عه‌بدی فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه‌كانی سووریای دیموكراتیش له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانی لیژنه‌ی ئاماده‌كاری بۆ كۆنگره‌كه كۆبووه‌ته‌وه، بڕیاریشه چه‌ندین كه‌سایه‌تی بێلایه‌ن به‌شداربن و زۆرینه‌ی زۆری ئه‌و لایه‌نانه‌ی كه بۆ كۆنگره‌كه بانگهێشتكراون ره‌زامه‌ندبوون و ئاماده‌یی خۆیان بۆ به‌شداریكردن ده‌ربڕیووه. هاوكات سكرتێری پارتی دیموكراتی كورد ئاماده‌یی حزبه‌كه‌ی نیشانداوە بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی دانوستانەکانی نێوانیان له‌و خاڵه‌وەی كه پێش چوار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر تێیدا وه‌ستابوون بۆ دارشتنی رێكه‌وتننامه‌یه‌كی هاوبه‌ش به چاودێری و سه‌رپه‌رشتی ئه‌مریكا. ئێستا رۆژئاوای كوردستان دوو به‌ره‌ی سه‌ره‌كی له‌خۆ ده‌گرێت یه‌كێكیان "یه‌كێتی نیشتمانی كورده كه له‌لایه‌ن "حزبی یه‌كێتی دیموكراتی سووری" سه‌رۆكایه‌تی ده‌كرێت و له‌ساڵی 2014 ه‌وه به‌رێوه‌به‌ری خۆسه‌ری پێكهێناوه و كاروباری رۆژئاوای كوردستان به‌رێوه‌ده‌بات، به‌ره‌كه‌ی تریش پێكهاتووه له "ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كورد" كه له‌ساڵی 2011 ه‌وه دامه‌زراوه و ئه‌ندامی "ئیئتلافی نیشتمانی سووریا"یه. كۆی ئه‌و ئاماده‌كارییانه‌ش له كاتێكدایه ئه‌حمه‌د شه‌رع سه‌رۆكی كاتی سووریا رایگه‌یاندووه پێده‌چێت دوای پێنج ساڵی تر هه‌ڵبژاردن له سووریا ئه‌نجامبدرێت. ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه له‌و كۆنگره‌یه‌ی كه تێیدا شه‌رع كرایه سه‌رۆكی كاتی سووریا پێكهاته‌ی كورد و به‌شێكی زۆری دروزییه‌كان به‌شدار نه‌بوون، به‌وپێیه‌ش ده‌سه‌ڵاتی كاتی له‌و وڵاته نایاسایی و ناشه‌رعییه ئه‌گه‌ر ئه‌و دوو پێكهێنه‌ره سه‌ره‌كییه دان به‌ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی سووریادا نه‌نێن، كه ده‌كرێت له‌پاڵ تۆكمه‌یی و به‌توانایی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات له به‌رەكانی شه‌ڕ، یه‌كڕیزی و یه‌كگرتوویی كوردانی رۆژئاوای كوردستان، داننانیش به ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی ئه‌حمه‌د شه‌رعدا وەک کارتی فشار بەکاربێنێت و هێز و گوڕێكی تر به‌لایه‌نی كوردی ببه‌خشێت له دانوستانه‌كانی داهاتوویان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی دیمه‌شقدا و ناچاریان بكه‌ن زۆرێك له داواكاری كوردانی ئه‌و پارچه‌یه‌ی كوردستان جێبه‌جێ بكه‌ن.
هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم مانگانە ١٩٠ ملیۆن دۆلار بۆ پشکی هەرێم زیاددەکات، دەبێت حکومەتی هەرێم لە چیدا خەرجی بکات؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای مشتومڕێکی زۆر، سەرئەنجام ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەمواری یاسای بودجەی گشتی عێراقی پەسەندکرد و لە داهاتوویەکی نزیکدا جارێکی تر هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازارەکانی جیهان دەستپێدەکاتەوە. دوای پەسەندکردنی هەمواری ئەو یاسایەش محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە پەیامێکدا دەڵێت پێویستە حکومەتی هەرێم و وەزارەتی نەوتی عێراق دەست بە جێبەجێکردنی هەموارەکە بکەن تا نەوتی هەرێم هەناردە بکرێتەوە. شارەزایانی بواری داراییش دەڵێن لەم هەموارکردنەوەیەدا عێراق بڕی یەک ملیار دۆلار قازانج دەکات، کۆپانیاکانیش کە لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم کاردەکەن چەند بەرمیل نەوت بەرهەمبهێنن ئەوەندە ١٦ دۆلارییان پێدەدرێت، بە هەناردەکردنەوەی نەوتیش مانگانە ١٩٠ ملێۆن دۆلار بۆ پشکی هەرێم زیاددەکرێت. لەم هەموارەدا هەموو لایەک قازانجی خۆی دیارە و بێ کەموزیاد پشکی خۆی وەردەگرێت و دەیخاتە باخەڵیەوە، تەنها دانیشتوانی هەرێمی کوردستان نەبێت کە هیچ بەرچاوروونیەک نییە ئایا هەناردەکردنەوەی نەوتەکەی کۆتایی بە قەیرانی دارایی و بێ مووچەیی دەهێنێت؟ یان هێندەی تر بارگرانی بۆ دروستدەکات و هێندەی تر کێشە و گیروگرفتەکانی زیاددەبن. لە کۆبوونەوەکانی چەند رۆژی رابردووی نێوان شاندی باڵای هەرێم و بەغدا راستە شێوە رێکەوتنێک کراوە تا موچەی مانگی یەکی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بنێردرێت و وەزارەتی دارایی هەرێمیش دەست بە دابەشکردنی بکات، بەڵام بۆ مانگەکانی داهاتوو کێشەکە وەک خۆی ماوە و هیچ جۆرە رێکەوتنێک نەکراوە، بە واتایەکی تر لە مانگەکانی داهاتووشدا بێ مووچەیی هەر بەدەوام دەبێت و کەس ناتوانێت زامنی دابەشکردن یان دابەشنەکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بکات، ئەوەش لە کاتێکدایە تا ئێستا مووچەی مانگی ١٢ی ساڵی رابردوو دابەش نەکراوە و هیچ کام لە حکومەتی هەرێم و بەغدا خۆیان ناکەن بە ساحێبی. وەک پێشتر باسکرا هەریەک لە حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراق و کۆمپانیا نەوتییەکان لە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم سودمەندن و دۆلاری چاک دەخەنە باخەڵیانەوە، ئەوەی تا ئێستا نا ڕوون و نادیارە پێدانی شایستە داراییەکانی مووچەخۆرانە، کە ئایا ئەوانیش سودمەند دەبن یان هاوشێوەی ساڵانی رابردوو قەیرانەکە وەک خۆی دەمێنێ، یاخود روو لە ئاڵۆزی زیاتریش دەکات. ناڕەزایی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێمیش ڕۆژ بەڕۆژ زیاتر و توندتر دەبێت، کارگەیشتووە بەو ئاستەی ژمارەیەک مامۆستا مان لە خواردن بگرن، ئەوەش بەو واتایە دێت کە شێوازی ناڕەزایی لە هەرێم پێیناوەتە قۆناغێکی نوێ کە سەرەتا بە بەیاننامە و دواتر گردبوونەوەی ناڕەزایی ئینجا بایکۆتی دەوام و خۆپیشاندان و ئێستاش گەیشتوەتە قۆناغی مانگرتن لە خواردن، بەڵام تا ئێستا حکومەتی هەرێم تاکە هەنگاوێکی بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە نەناوە و لەئەگەری بەردەوامبوونی ناڕەزاییتەکان بەم جۆرەی لە ئێستادا هەیە، دواجار کار دەگاتە ئاستێک کە گەڕانەوە لێی زۆر ئاستەم دەبێت و دەبێتە مایەی هەڕەشەی ڕاستەقینە بۆ سەر شەرعییەت و داهاتووی کۆی دامەزراوەکانی حکومەت و دوور نییە گۆڕانکاری ریشەیی لە کۆی سیستمی حکومڕانی لە هەرێم بەدوای خۆیدا بهێنێت.
دۆخی تەندروستی ئەو مامۆستایانە ناجێگیرە و هەرەشەی بەهاری کوردی دەکرێت ئەگەر روداوێکی نەخوازراو ڕووبدات ئامادەکردنی: هاوڵاتی ماوەی شەش رۆژە ژمارەیەک مامۆستا و فەرمانبەر لە شاری سلێمانی مانیان لە خواردن گرتووە و داوا دەکەن چیتر حکومەتی هەرێم یاری بە قوت و بژێوییان نەکات و شایستەداراییەکانیان لە کاتی خۆیدا پێبدات، شاری سلێمانی بۆ دووەم جارە مانگرتنی لەو جۆرە بەخۆیەوە ببینێت، یەکەمیان لە ساڵی ١٩٩١ و دژ بە رەفتارە نامرۆڤانەکانی حزبی بەعس، بەشێک لە گەنجان مانگرتنیان راگەیاند و داوایان دەکرد بڕیاری ٦٨٨ی نەتەوە یەکگرتووەکان بسەپێنرێت کە تایبەتبوو بە ناوچەی دژە فڕین و پارێزراوبن لە سوپا دڕندەکەی حزبی بەعس، بەڵام لە ساڵی ٢٠٢٥ مانگرتن لە دژی حکومەتی هەرێم رێکدەخرێت، داواکارییەکانیش زۆر سادە و ساکار و داواکاری تەواو سەرەتایین کە سەرجەم دەسەڵاتەکان لە جیهاندا بێ هیچ فشارێک ئەو ئەرکانەی خۆیان جێبەجێ دەکەن. کە خۆی دەبینێتەوە لە پێدانی مووچە لە کاتی خۆیدا و دەستپێکردنەوەی پلە بەرزکردنەوەی مامۆستایان و فەرمانبەران. لەسەردانێکیشدا بۆ لای مامۆشتا مانگرتووەکان لاهور شێخ جەنگی رایگەیاند بێ باکی و بێ شعوری حکومەت گەیشتە ئاستێک دۆخەکە بگاتەئەوەی مامۆستایان مانبگرن. لاهور شێخ جەنگی وتیشی: حکومەت، تا پێنج ساڵى تر منەتی بەکەس نەماوە، ئەگەر بۆ ئەمە نەیەنە ژێربار، دەبێت بیر لەرێگەی تر بکەینەوە و پەلامارى بەرژەوەندییەکانیان بدەین تائەو کاتەى گیرفانیان زەرەرى پێنەگات، حکومەت نایەتە سەر خەت هیواداریشم نەگاتە ئەوە. خاڵێکی لێکچووی هەردوو مانگرتنەکەی ساڵی ١٩٩١ و ٢٠٢٥ سەردانی هونەرمەندانە بۆ لای مانگرتوان، لە ساڵی ١٩٩١ زۆرێک لە بەرهەمە هونەریەکان لە شوێنی ماگرتنەکە تۆمار کران و هونەرمەندانیش پشتگیری تەواویان لە مانگرتوان دەکرد، ئێستاش پۆل پۆل هونەرمەندان سەردانی مانگرتوان دەکەن و پشتگیری داوا رەواکانیان دەکەن، بەڵام تا ئێستا هیچ بەرپرسێکی باڵای حکومەتی هەرێم کە خۆی خوڵقێنەری ئەو دۆخەیە کە مامۆستا و فەرمانبەرانی تێکەوتووە سەردانی نەکردوون و گوێبیستی داواکانیان نەبووە. ئەوەش لە کاتێکدایە بە پێی راپۆرتە پزیشکییەکان دۆخی تەندروستی مامۆستا مانگرتووەکان بەرەو بارێکی مەترسیدار هەنگاو دەنێت و ئەگەر بەردەوامبن ئەوا دەگەنە حاڵەتی کۆما و بێهۆشیی. زۆرێک لە چالاکوانەکانیش هۆشدارییان داوەتە حکومەتی هەرێم ئەگەر روداوێکی نەخوازراو رووبدات ئەوا چاوەرێی بەهاری کوردی بکەن. ئەو بارودۆخەی دووچاری دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بووەتەوە لە بێدەنگی پێش زریان دەچێت، چاوەروان دەکرێت ئەگەر باێدرودۆخەکە بەمجۆرەی ئێستا بەردەوامبێت ئەوا دوور نییە ئەوەی ناوی لێنرابوو بەهاری عەرەبی بە شێوەیەکی درەنگ وەخت بگاتە هەرێمی کوردستان، کە دۆخەکەش گەیشتە ئەو ئاستە رەنگە جێبەجێکردنی داواکاریی مامۆستایان و فەرمانبەرانیش دادیان نەدات و نەتوانرێت ئارامی و سەقامگیری بۆ هەرێم بگەرێندرێتەوە.
لاوانی ئێران ئازادی زیاتریان دەوێ و سەرجەم سیمبولەکانی شۆرشی ئیسلامی ڕەتدەنەوە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی بارودۆخی سیاسی و ئابووری کۆماری ئیسلامی ئێران رۆژ بە رۆژ ڕوو لە داروخانی زیاتر دەکات و ژیان و بژێوی و گوزەرانی هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە خراپتر دەبێت و بەرپرسانیش زیاتر ئازادییەکان بەرتەسک دەکەنەوە، سەرباری ناڕەزاییەکانیش تا ئێستا شێوازی حکومڕانی لەو وڵاتە هیچ گۆڕانێکی بەسەردا نەهاتووە. لەوبارەیەوە شرۆڤە کاری سیاسی "سام شهرودی" لە لێکۆڵێنەوەیەکیدا کە لە پێگەی "ئێران ئنتەرناشیونال" بڵاویکردوەتەوە، بارودۆخی ئێستای کۆماری ئیسلامی ئێران بە بارودۆخی یەکێتی سۆڤێت پێش رووخانی دەچوێنێت و سەرباری جیاوازی ئایدیۆلۆژییان رۆشنایی دەخاتە سەر زۆر خاڵی هاوبەش لەنێوان ئەو دوو دەسەڵاتەدا. ئەو شرۆڤەکارە دەڵێت: رژێمە سەرکوتکارییەکان لەبەرامبەر نارەزایی خەڵکی هەندێ جار دەروازەیەکی بچووک بۆ ئازادییەکان دەکەنەوە، بەڵام هەر زوو دەست بە سەرکوتکاری دەکەنەوە ئەوەش لە پای مەترسی دەرچوونی جڵەوی دۆخەکەیە لە ژێردەستیان، کە سەرئەنجام هەر ئەو هۆکارەش دەسەڵاتەکە دەروخێنێت لە کۆتاییدا. سەبارەت بە لێکچوونی دەسەڵات لە نێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و یەکێتی سۆڤێتی جاراندا نوسیویەتی ئەو دوو دەسەڵاتە خاڵی هاوبەشیان زۆرە وەک سەرکوتکردنی ئازادی و دەسەڵاتی ناوەندی کە لە یەک دامەزراوەی وەک مەکتەبی سیاسی حزبی شیوعی لە سۆڤێتی جاران و ئەنجومەنی سیانەی دەستور و نوسینگەی رابەری باڵادا لە ئێرانی ئێستادا چڕبووەتەوە، لە شێوازی دەسەڵاتی هەردوولادا هیچ کێبڕکێیەک نییە و ئەو دامەزراوانەش کە بە هەڵبژاردن دیاریدەکرێن دەخرێنە ژێر هەژموونی دامەزراوە جێگیر و نەگۆڕەکان. لە یەکێتی سۆڤێتی جاران ئۆپۆزسیۆن سەرکوتدەکران لە ژێر ناوی "دوژمنی گەل و شۆرش" و پاراستنی شۆڕش و دەستکەوتەکانیشی کاری لە پێشینەی حکومەت بوو، هاوڵاتیانیش تەنها بژاردەی ملکەچبوونیان لەبەردەمدابوو بە پێچەوانەوە رووبەرووی سزای توند دەبوونەوە، لە ئێرانیش سەرجەم ئۆپۆسزیۆنەکان رووبەرووی سەرکوتکاری و لە ناوبردن دەبنەوە بەپێی ئایدۆلۆژیای ئیسلامی سیاسی. ئەو شرۆڤەکارە دەرحەق بە ئازادی رۆژنامەگەی لە سایەی هەردوو دەسەڵاتدا نوسیویەتی، دەستەی "گلافلیت" لە یەکێتی سۆڤێتی جاران چاودێری کتێب و رۆژنامەکانی دەکرد، بەڵام لە ئێران ئەو دەزگایەی ئەو ئەرکەی پێسپێردراوە وەزارەتی رۆشنبیری و رێنوێنیە. هاوشێوەی یەکێتی سۆڤێتیش چۆن لاوان روویان لە رۆشنبیرانی رۆژئاوایی کردبوو لە ڕووی شیوعیبوون و شوێنکەوتنەوە لە ئێرانیش ئەمرۆ سمبولەکانی شۆڕشی ئیسلامی رەتدەکەنەوە و زیاتر روویان لە چۆنێتی ژیان و رۆشنبیری رۆژئاوا کردووە. رووخانی یەکێتی سۆڤێت، یەکێک بوو لە روداوە هەرە گرنگەکانی سەدەی ڕابردوو، کە دوای ئەو روداوە کۆی سیستمی جیهانی گۆڕا، سەبارەت بەو روداوەش ڤلادیمێر پۆتن رایگەیاندبوو " هەرکەسێک بۆ رووخانی یەکێتی سۆڤێت خەمبار نەبوبێت، ئەوا کەسێکی بێ دڵە، هەرکەسێکیش بیر لە زیندوکردنەوەی یەکێتی سۆڤێت بکاتەوە ئەوا کەسێکی بێ عەقڵە"، رەنگە بۆ کۆماری ئیسلامی ئێرانیش ئەو وتەیەی پۆتن ڕاستبێت و هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە قەبارەی ئەو گوشارە نەزانن کە لەلایەن ئەمریکا و رۆژئاواوە خراوەتە سەر دەسەڵاتی ئێران و ئامانجیان ئەوەیە چارەنوسی ئێرانیش هاوشێوەی ئەو دارووخانەبێت کە دووچاری یەکێتی سۆڤێتی جاران بوویەوە.
سزاسه‌پێنراوه‌كانی سه‌ر دیمه‌شق رێگری بۆ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی ئه‌و وڵاته دروستده‌كه‌ن. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای روخانی رژێمی ئه‌سه‌د له سووریا، له هه‌نگاوێكدا بۆ پڕكردنه‌وه‌ی بۆشایی ده‌سه‌ڵات و وه‌رگرتنی شێوه شه‌رعییه‌تێك، ئیداره‌ی ئۆپراسیۆنه سه‌ربازییه‌كانی سووریا بڕیاریدا ئه‌حمه‌د شه‌رع بۆ قۆناغی گواستنه‌وه بكاته سه‌رۆكی ئه‌و وڵاته، له‌و كۆنگره‌‌یه‌شدا پێهاته‌ی كورد له سووریا به‌شداری نه‌كرد، ئه‌وانه‌شی كه به‌شداربوون ته‌نها لایه‌نگر و دۆستی ئه‌حمه‌د شه‌رع بوون له‌گه‌ڵ پێكهاته‌ی توركمان، هه‌ر له كۆنگره‌كه چه‌ندین بڕیار ده‌ركران، كه كۆی بڕیاره‌كان هاوشێوه‌ی بڕیاره‌كانی پۆل برێمه‌ر حاكمی مه‌ده‌نی عێراق بوو كه له‌دوای داگیركردنی عێراق له‌لایه‌ن ئه‌مریكاوه ده‌ریكردن، بڕیاره‌كانیش بریتین له كاركردن به ده‌ستوری ساڵی 2012 راگیرا و هه‌ریه‌ك له حزبی به‌عس و ئه‌نجومه‌نی گه‌ل و سوپای سوریا و كۆی ده‌زگا ئه‌منییه‌كان هه‌ڵوه‌شێندرانه‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌و میلیشیا چه‌كدارانه‌ی رژێمی ئه‌سه‌د پێكیهێنابوون، به‌شێوه‌یه‌كی ناراسته‌وخۆش له‌كۆنگره‌كه‌دا هه‌ڕه‌شه له پێكهاته‌ی كورد له سووریادا كراوه. له وته‌یه‌كیشدا به‌وبۆنه‌یه‌وه، ئه‌حمه‌د شه‌رع رایگه‌یاند ئه‌وله‌ویه‌تیان پڕكردنه‌وه‌ی بۆشایی ده‌سه‌ڵات و پاراستنی ئاشتی كۆمه‌ڵایه‌تی و بنیاتنانه‌وه‌ی دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت و بوژانه‌وه‌ی ئابووری و گه‌ڕانه‌وه‌ی سووریایه بۆ پێگه‌ی خۆی له ناوه‌نده نێوده‌وڵه‌تییه‌كان. وه‌رگرتنی ده‌سه‌ڵاتیش له‌لایه‌ن ئه‌حمه‌د شه‌رعه‌وه تا ئێستاش یاسایی نییه و ناتوانرێت ئه‌و هه‌ناگاوه‌ش شه‌رعییه‌ت به حكومه‌ت و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی ببه‌خشێت تا كاتی نوسینه‌وه‌ی ده‌ستووری نوێ و په‌سه‌ندكردنی له‌لایه‌ن هاوڵاتیان كه ره‌نگه چه‌ند ساڵێكی پێبچێت و دواتر هه‌ڵبژاردنی پهرلهمان و ده‌ستنیشانكردنی حكومه‌ت، به‌و جۆره‌ی له ده‌ستووره نوێكه‌دا دیاری ده‌كرێت، بۆ قۆناغی گواستنه‌وه‌ش ده‌سه‌ڵاته كاتییه‌كه‌ی ئه‌حمه‌د شه‌رع شه‌رعییه‌تی ته‌واوی نابێت چونكه یه‌كێك له پێكهاته سه‌ره‌كییه‌كانی سووریا كه كورده به‌شداری له‌و كۆنگره‌یه‌دا نه‌كردووه، به‌و پێیه‌ش ناتوانرێت بڕیاره‌كانی داهاتووی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته كاتییه به یاسایی له‌قه‌ڵه‌م بدرێت. له‌ماوه‌ی رابردووشدا، ئه‌و ده‌سه‌ڵاته نوێیه‌ی كه سووریا به‌رێوه ده‌بات له پێكهێنانی وه‌زره‌ته‌كانی، به هیچ جۆرێك ره‌چاوی پێكهاته‌كانی سووریای نه‌كردووه و كۆی ده‌سه‌ڵاته‌كان به‌سه‌ر ئه‌و میلیشیا چه‌كدارانه‌دا دابه‌شكراون كه هاوپه‌یمان و لایه‌نگری شه‌رع بوون، پشكی شێریش به‌ر ده‌سته‌ی ته‌حریر شام كه‌وتووه كه ئه‌حمه‌د شه‌رع خۆی سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات. له پێكهێنانی وه‌زره‌تی به‌رگریش كه پۆستی وه‌زیر به مورهه‌ف ئه‌بوقه‌سره دراوه،و یه‌كێك بووه له فه‌رمانده‌ی میلیشیا چه‌كداره‌كان، تا ئیستا چه‌ندین بڕیاری ده‌ركردووه كه كه‌س نازانێت چ پاڵپشتییه‌كی یاساییان هه‌یه وه‌ك به‌رزكردنه‌وه‌ی پله‌ی سه‌ربازی چه‌ندین كه‌س بۆ پله‌ی باڵا كه له نێویاندا حه‌وت كه‌سی بیانی هه‌یه، هه‌ر ئه‌م ئه‌بوقه‌سره‌یه‌ش بوو ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر رایگه‌یاندبوو هێزی سه‌ربازی له‌دژی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات به‌كارده‌هێنن ئه‌گه‌ر دانوستانه‌كان بۆ یه‌كگرتنه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ سوپای سووریا بێ ئه‌نجامبێت. چاودێرانیش پێیان وایه ده‌ستوه‌ردانه‌كانی توركیا له‌كاروباری سووریا و هه‌ژموونی ئه‌نقه‌ره به‌سه‌ر ئه‌و میلیشیا چه‌كداره‌كانه‌ی كه ئێستا له سووریا ده‌سه‌ڵاتیان وه‌رگرتووه، هه‌رگیز نابێته مایه‌ی ره‌خساندنی سه‌قامگیری و ئه‌من و ئاسایش له‌و وڵاته‌دا، هه‌موو پیلانه‌كانی توركیا‌ش بریتین له به‌شداریپێكردنی سوپای نوێی سوریا له شه‌ڕی دژ به هێزه‌كانی سووریا دیموكرات، له ئه‌گه‌ری هه‌ڵگیرساندنی ئه‌و جه‌نگه‌ش پێده‌چێت ماوه‌یه‌كی درودرێژ بخایه‌نێت و هێنده‌ی تر هاوڵاتیانی سوریا دوچاری ئێش و ئازار و ئاواره‌یی زیاتر بكاته‌وه. ئه‌و سزایانه‌ش كه له‌لایه‌ن ئه‌مریكا و ئه‌وروپاوه به‌سه‌ر سووریادا سه‌پێندراون، به‌ربه‌ستێكی تره له‌به‌رده‌م ده‌سه‌ڵاتی كاتی ئه‌و وڵاته و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی ناوچه جیاجیاكان كه شه‌ڕ و پێكدادانه‌كان كاولی كردوون، هه‌ریه‌كه‌شیان لابردنی سزاكان بۆ سه‌پاندنی ئه‌جیندا و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆی به‌كارده‌هێنێت، ئه‌وه‌ش بارگرانییه‌كی تره و پێده‌چێت ده‌سه‌ڵاتی نوێی سووریا، كه شه‌رعییه‌تی له‌ژێر پرسیاردایه، دوچاری سه‌ر‌لێشێوانی ته‌واو بكات و نه‌توانێت ده‌سه‌ڵاتێكی جیاواز له‌ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د پێشكه‌ش بكات و كه‌مێك له نه‌هامتییه‌كانی گه‌لی سووریا كه‌مبكاته‌وه.
سەرباری فشاره‌كان، عێراق ده‌ڵێت گوێبیستی هیچ هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك نه‌بووین له ئیداره‌ی نوێی ئه‌مریكا. ئامادەکردنی: هاوڵاتی له‌گه‌ڵ چڕبوونه‌وه‌ی گۆڕانكارییه‌كان له ناوچه‌كه و پاشه‌كشه‌ی ئێران و رووسیا له سووریا و باڵاده‌ستنبوونی زیاتری ئه‌مریكا له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست، چاوه‌روانده‌كرێت عێراق ببێته گۆڕه‌پانێكی تری كێبركێ و سه‌پاندنی هه‌ژموونی زیاتری ئه‌مریكا و هه‌وڵدان بۆ دوورخستنه‌وه‌ی ئێران و میلیشیا چه‌كداره‌كانی و بێهێزبوونیان له‌ناو كایه‌ی سیاسی و ئابووری و سه‌ربازی عێراقدا. سه‌باری هه‌وڵه‌كانی حكومه‌تی عێراق بۆ خۆبه‌دورگرتنی له كێشمه‌كێشه‌كان و ئاڵۆزی زیاتر، به‌ڵام تا ئێستا نه‌یتوانیوه میلیشا چه‌كداره‌كانی نزیك له ئێران قایل بكات تا خۆیان هه‌ڵوه‌شێننه‌وه، یان به‌رگێكی یاسایی بكات به‌به‌ریاندا و له چوارچێوه‌ی هێزه فه‌رمییه‌كانی تری عێراق له‌ناو وه‌زره‌ته‌كانی به‌رگری یان ناوخۆدا ڕێكیان بخات. له‌وباره‌یه‌وه دوای چه‌ند مانگێك له بێده‌نگی و ڕاگرتنی چالاكییه سه‌ربازییه‌كانیان له دژی هێزه‌كانی ئه‌مریكا به تایبه‌ت بۆ سه‌ر بنكه‌ی سه‌ربازی "عین ئه‌سه‌د" و هه‌روه‌ها هێرشه‌كانیان بۆ سه‌ر ئیسرائیل، گروپی چه‌كداری بزوتنه‌وه‌ی "ئه‌نسارالله ئه‌وفیاء" چووه پاڵ میلیشیای "نوجه‌با" و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه و چه‌كدانان ڕه‌تده‌كاته‌وه، مانه‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكاش له عێراق وه‌ك پاساوێك به‌كارده‌هێنێت بۆ درێژه‌دان به چالاكییەكانیان. پێشتر گروپی چه‌كداری "نوجه‌با" به سه‌رۆكایه‌تی "ئه‌كره‌م كه‌عبی" له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هه‌موو جۆره چالاكییه‌كی سه‌ربازی بۆ سه‌ر ئیسرائیل ڕاگرتووە، چه‌كدانان و خۆهه‌ڵوه‌شاندنه‌وەی ره‌تکرده‌وه، له نوێترین پێشهاتیشدا بزوتنه‌وه‌ی " ئه‌نسار الله ئه‌وفیاء" چونه پاڵیان، لای خۆیه‌وه "عه‌لی فه‌تلاوی" یه‌كێك له سه‌ركرده‌كانی ئه‌و بزوتنه‌وه‌یه ده‌ڵێت: "قسه‌كردن له‌باره‌ی چه‌كدانانی گروپه چه‌كداره‌كان و قبوڵكردنی خۆهه‌ڵوه‌شاندنه‌وه ته‌نها خه‌ونێكه و هه‌رگیز به‌دینایه‌ت، له‌سایه‌ی مانه‌وه‌ی هێزی داگیركه‌ری ئه‌مریكا له وڵاتدا". ئه‌وه‌ش له كاتێكدایه ڕۆژنامه‌ی "ئیندیپێندتی" به‌ریتانی ده‌ڵێت: دۆنالد تره‌مپ سه‌رۆكی ئه‌مریكا داوای له هه‌ریه‌ك له (سی ئای ئه‌ی) و (پنتاگۆن) كردووه كار بۆ داڕشتنه‌وه‌ی عێراقێكی نوێ و جیاواز بكه‌ن، ئه‌گه‌ر به‌غدا شكستیهێنا له هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حه‌شدی شه‌عبی، كه تۆمه‌تبارن به كوشتنی سه‌ربازانی ئه‌مریكی و هێرشكردنه سه‌ر باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریكا له به‌غدا. هاوكات فوئاد حسێن وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق، پێچه‌وانه‌ی زانیارییه‌كانی ئه‌و رۆژنامه‌یه رایگه‌یاندووه، تا ئێستا وڵاته‌كه‌ی گوێبیستی هیچ جۆره هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك نه‌بووه له ئیداره‌ی نوێی ئه‌مریكاوە، وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق پێشبینیش ده‌كات هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌سایه‌ی ئیداره‌ی نوێی ئه‌و وڵاته‌دا به‌سه‌رۆكایه‌تی دۆناڵد تره‌مپ ماوه‌یه‌كی زیاتر له عێراقدا بمێننه‌وه. له‌ماوه‌ی رابردوودا به تایبه‌ت دوای كۆتاییهاتنی شه‌ڕ و پێكدادانه‌كان له‌گه‌ڵ تیرۆریستانی داعش و ئازادكردنی ناوچه جیاجیاكانی عێراق، میلیشیا چه‌كداره‌كان كه چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نییه‌كی زۆریان له‌به‌رده‌ستایه بوونه‌ته مایه‌ی مه‌ترسی بۆ سەر به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا و سیاسه‌ت و ئەجێندای ئێران له ناو عێراق و ناوچه‌كه جێبه‌جێ ده‌كه‌ن، به دوا سه‌نگه‌ر و به‌ربه‌ست و قه‌ڵای ئێران هه‌ژمارده‌كرێن و چاوه‌روان ده‌كرێت له ئاینده‌یه‌كی نزیكدا ئیداره‌ی نوێی ئه‌مریكا پلان بۆ لاوازكردن و وه‌ده‌رنانیان له عێراق دابڕێژێت.
لە پاش ئاگربەستی غەززە، وه‌ك هه‌مووجار له‌هەرێمی كوردستان دوو به‌ره‌ی دژبه‌یه‌ك درووستبووه، بەرەیەکیان دەڵێن حەماس براوەی شه‌ڕكه‌یه و بەرەکەی تریش بەدۆڕاو لەقەڵەمی دەدەن. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای کۆتاییهاتنی شەڕ و پێكدادانه‌كان لە کەرتی غەززە کە ماوەی ١٥ مانگی خایاند و نزیکەی ٤٧ هەزار هاوڵاتی کوژران و ١١٠ هەزاری تریش بریندرا بوون، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا پلانی گواستنەوەی دانیشتوانی كه‌رتی غەززەی دارشتووە بۆ هەر یەک لە میسر و ئوردن. لەوبارەیەوە ترەمپ دەڵێت: بە تەلەفۆن لەگەڵ شا عەبدوڵڵای دووەم، شای ئوردن باسی ئەو پلانەی کردووە کە ئوردن و میسر و وڵاتانی دیکەی ئەندام لە کۆمکاری عەرەبی، پەنابەری زیاتری خەڵکی غەززە وەربگرن و بڕیاریشە هەمان بابەت لەگەڵ عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆکی میسر باس بکات، ترەمپ ئەوەشی نەشاردەوە کە حەز دەکات ئەوان خەڵکی زیاتر وەربگرن بە تایبەت میسر خەڵکی زیاتر وەربگرێت و دەڵێت ئەوان باس لە نزیکەی ملیۆنێک و 500 هەزار کەس دەکەن بۆ ئەوەی شوێنەکە بە تەواوی پاک بکەنەوه. ئەو پلانەی سەرۆکی ئەمریکا لە کاتێکدایە هەر یەک لە حەماس و ئیسرائیل ئاگربەستەکە بە سەرکەوتنی خۆیان دەزانن، لەوبارەیەوە بزوتنەوەی حەماس لە ڕاگەیەندراوێکدا دەڵێت: لە ئەنجامی هەستکردن بە بەرپرسیارەتی و لە پێناو زیاترنەبوونی ژمارەی قوربانیانی غەززە، ئاگربەستیان پەسەند کردووە. لای خۆیەوە خەلیل حەییە، بەرپرسی دانوستانکاری حەماسیش دەڵێت: "هەرگیز قوربانیدانی خەڵکی فەڵەستین لەیاد ناکەن و لێشی خۆشنابن." ئیسرائیلیش خۆی به براوه‌ی ته‌واوی شه‌ڕو پێكدادانه‌كان ده‌زانێت و پێی وایه زۆرێك له پلانه‌كانی خۆی جێبه‌جێی كردووه و زۆرێك له سه‌ركرده‌كانی بزوتنه‌وه‌ی حه‌ماسی كوشتووه و حزبوڵای لوبنانی ته‌واو لاوازكردووه و كه‌رتی غه‌ززه‌شی كاولكردووه و ژێرخانی ئه‌و شاره‌ی ته‌واو هه‌ڵته‌كاندووه كه ره‌نگه جارێكی تر نه‌توانرێت ئاوه‌دانبكرێته‌وه، له كۆتاییشدا به‌بارمته‌گیراوه‌كان ئازادده‌كرێن و ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ ناو ماڵ و حاڵی خۆیان، دۆناڵد تره‌مپیش بۆ دووه‌مجار داوایكردووه دانیشتوانی غه‌ززه بۆ شوێنێكی ئارامتر بگوازرێنه‌وه وه‌ك میسر و ئوردن و ده‌شڵێت بنیامین ناتانیاهو سه‌ردانی ئه‌مریكا ده‌كات و ئه‌و پرسه‌ی له‌گه‌ڵدا باس ده‌كات. ئه‌و لێدوانه‌ی تره‌مپ، ته‌واوی وڵاتانی عه‌ره‌بی سه‌رقاڵكردووه و هه‌ریه‌كه‌یان به جۆرێك وه‌ڵامی تره‌مپ ده‌ده‌نه‌وه و گواستنه‌وه‌ی دانیشتوانی غه‌ززه بۆ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و وڵاته ره‌تده‌كه‌نه‌وه، بێ ئه‌وه‌ی هیچ لایه‌كیان توانای ئه‌وه‌ی هه‌بێت رووبه‌رووی پلان و سیاسه‌ته‌كانی ئه‌مریكا له ناوچه‌كه بوه‌ستێته‌وه. ئەوەی جێگای سەرنجە، روداوه‌كانی كه‌رتی غه‌ززه و سەرکەوتن یان شکستی بزوتنەوەی حەماس له شه‌ڕه‌كەدا، مشتومڕی زۆری له هه‌رێمی كوردستان بە دوای خۆیدا هێناوە و کار گەیشتووە بەوه‌ی دوو به‌ره‌ی دژ به‌یه‌ك دروستبووه و به‌ره‌یه‌كیان بزوتنه‌وه‌ی حه‌ماس به‌سه‌ركه‌وتوو ده‌زانێت و به‌ره‌كه‌ی تریش ده‌ڵێن حه‌ماس هۆكاربوو بۆ ئه‌و هه‌موو كوشتار و كاولكارییه‌ی به‌سه‌ر غه‌ززه‌دا هاتووه، زۆرجار روداوه جیهانییه‌كان ده‌بنه‌هۆی كه‌وتنه‌وه‌ی مشتومڕی توند له هه‌رێمی كوردستان بێ ئه‌وه‌ی ئه‌و پرسانه هیچ په‌یوه‌ندییه‌كیان به‌هه‌رێم و نه‌ته‌وه‌ی كورده‌وه هه‌بێت و كه‌وتنه‌وه‌ی مشتومڕی له‌و جۆره‌ش هیچ كاریگه‌رییه‌ك له‌سه‌ر ئەو روداوانه دروستناكات و سودێکی ئەوتۆشی نییە بۆ چارەسەرکردنی کێشە ناوخۆییەکانی هەرێم و ناوچەکە.
ئایا وەزیری دەرەوەی تورکیا بە دەستی بەتاڵ بەغدای جێهێشت و گەڕایەوە وڵاتەکەی؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی سەردانەکەی هاکان فیدان، وەزیرى دەرەوەى تورکیا بۆ بەغدا و کۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی باڵای عێراق کە بە جیا لەگەڵ هەر یەک لە سەرۆکوەزیران و سەرۆککۆمار و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و وەزیری دەرەوە و وەزیری بەرگری عێراق کۆبویەوە و هەر لە بەغدا چاوی بە حەسەن تۆران سەرۆکی بەرەی تورکمان کەوتووە، یەکێک لە خاڵە سەرەکیەکانی پەلکێشکردنی عێراقە بۆ شەڕ لە دژی پارتی کرێکارانی کوردستان. لەوبارەیەوە لە کۆنگرە رۆژنامەنوسییەکەی لەگەڵ هاوتا عێراقییەکەی، زۆر بە روونی هاکان فیدان داوای لە عێراق کرد هاوبەشی لە جەنگی دژ بە پەکەکە و داعش بکات و بەرەیەکی هاوبەش پێکبهێنن، چاودێرانیش دەڵێن لەوکاتەی تیرۆریستانی داعش پەلاماری عێراقیاندا و ناوچەیەکی بەرفراوانیان کۆنترۆڵ کرد، تورکیا نەک هاوکاری عێراقی نەکرد بەڵکو سنوری وڵاتەکەی بۆ چەکدارانی داعش واڵاکردبوو، بە شێوەیەکی ناراستەوخۆش هاوکاری تیرۆریستانی دەکرد. هاکان فیدان ئەوەشی نەشاردەوە کە وڵاتەکەی خوازیارە عێراق، پارتی کرێکارانی کوردستان وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی بناسێنێت، وەک چۆن لە ساڵی رابردوودا پەکەکەی وەک رێکخراوێکی قەدەغەکراو لەقەڵەمدا. ئەم سەردانەی وەزیری دەرەوەی تورکیا بۆ بەغدا هاوکاتە لەگەڵ سەردانی ئیبراهیم کاڵن، سەرۆکی دەزگای هەواڵگری تورکیا بۆ دیمەشق، ئەویش بەنیازە ئیدارەی کاتی سووریا بە سەرۆکایەتی دەستەی تەحریر شام، پەلکێشی شەڕ لە دژی هێزەکانی سووریای دیموکرات بکات. ئەم پیلانەی تورکیا لە کاتێکدایە ناوچەکە دوچاری چەندین قەیران و ئاڵۆزی بوەتەوە، ئەنقەرەش بە نیازە شەڕێکی خوێناوی تر لە ناوچەکە بەرپا بکات و سوپای عێراقیش وەک ئەو چەکدارە بەکرێگیراوانە لێبکات کە لە سووریا ناوی خۆیان ناوە سوپای نیشتمانی سووریا. لەوبارەیەوە شارەزایان دەڵێن هەرگیز ئیدارە نوێکەی سووریا ناتوانێت بچێتە ژێرباری داواکاریەکەی تورکیا و هێز لە دژی هێزەکانی سووریای دیموکرات بەکاربهێنێت، چونکە دەزانێت لە شەڕەکەدا سەرکەوتوو نابێت و ئەمریکاش رێگە بە جەنگی لەو جۆرە نادات بە تایبەت کە هێزەکانی لە ناوچەکەدا هاوپەیمانی سەرەکی هێزەکانی سووریای دیموکراتە و سەرقاڵی شەڕە لە دژی پاشماوەکانی تیرۆریستانی داعش. هەرچی عێراقیشە، کە ئێران باڵی بەسەر کۆی دامەزراوە سیاسی و سەربازییەکانیدا کێشاوە، هەرگیز ناچنە ژێرباری شەڕ لە دژی پارتی کرێکارانی کوردستان لە کاتێکدا تورکیا رۆڵی سەرەکی بینیوە لە روخانی رژێمی بەشار ئەسەد کە گەورەترین هاوپەیمانی ئێران بوو، بە روخانیشی تارانی تەواو لاواز کرد و کۆتایی بەو بەرەیە هات کە ئێران ناوینابوو بەرەی مقاوەمە. کۆی پیلانە شەڕەنگێزییەکانی تورکیا لە کاتێکدایە لە ناوخۆی ئەو وڵاتە وا بانگەواز دەکات گوایە بە نیازە خولێکی تری پرۆسەی ئاشتی دەستپبکات، بە تایبەت دوای دووجار لە کۆبونەوەی شاندی دەم پارتی لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە ئیمرالی و دارشتنی نەخشەرێگای کۆتاییهێنان بە شەڕ و پێکدادانەکان لەگەڵ پەکەکە. بەردەوامیش بەرپرسانی تورکیا هەر یەک لە عێراق و سووریا و ئێران بەوە دەترسێنن کە رووبەرووی دابەشبوون دەبنەوە ئەگەر هاوکاری تورکیا نەبن لەو شەڕەی خۆی ناوی ناوە "شەڕی دژی تیرۆر"، لەوبارەیەوە چاودێران پێیان وایە ئەوەی مەترسی راستەقینەی دابەشبوونی لەسەرە تورکیا خۆیەتی، هەر بۆیە پەلەقاژێی تێکەوتووە و لە لایەک باس لە ئاشتی دەکات و لەلایەکی تریش داوای پێکهێنانی هاوپەیمانی لە عێراق و سووریا دەکات بۆ شەڕ لە دژی پەکەکە و هێزەکانی سووریای دیموکرات، چاوەروانیش دەکرێت هیچ لایەک بە دەم ئەو بانگەوازەی ئەنقەرەوە نەچن و تاق و تەنیا بمێنێتەوە و چاوەرێی چارەنوسێکی تاریک بکات.
.jpg)
جارێکی تر لە پارێزگای سلێمانی بانگەواز بۆ بایکۆت دەکرێت لە قوتابخانە و فەرمانگەکان. ئامادەکردنی: هاوڵاتی پەیوەندی نێوان حکومەتی هەرێم و عێراق روو لە ئاڵۆزی زیاتر دەکات و مووچە و شایستەی دارایی فەرمانبەران رادەستی چارەنوسێکی نادیار کراوە. تا ئێستا مووچەی مانگی ١٢ی ساڵی رابردوو دابەشنەکراوە و وەزارەتی دارایی عێراقیش دەڵێت ناردوومە، وەزارەتی دارایی هەرێمیش دەڵێت بەغدا مووچەی ئەو مانگەی نەناردووە و کێشەکە بە هەڵپسێردراوی ماوەتەوە. بۆ چارەسەری ئەو پرسە و مووچەی فەرمانبەران لە ساڵی ٢٠٢٥ دا، بڕیاربوو ئەمرۆ شاندێکی باڵای وەزارەتی دارایی هەرێم بە سەرۆکایەتی وەزیری دارایی سەردانی بەغدا بکات و لەگەڵ وەزیری دارایی عێراق کۆببێتەوە و چارەنووسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم یەکلایی بکەنەوە، بەڵام سەردانەکە بۆ کۆتایی ئەم هەفتەیە دواکەوت، تا ئێستاش بۆ مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی ٢٠٢٥ هیچ جۆرە رێکەوتنێک لە نێوان هەولێر و بەغدا نەکراوە. سەرچاوەیەکیش لە وەزارەتی دارایی هەرێمەوە رایگەیاندووە چونی شاندی باڵای هەرێم بۆ بەغدا لەبارەی مووچەوە بەهۆی تەواونەبوونی ئامادەکردنی لیستی موچەی مانگی یەک و لیستی خانەنشینان و تەرازوی پێداچونەوەی مانگی 12ی ساڵی ڕابردوو، دواخراوه. بە پێی زانیارییەکانیش تەیف سامی لە پەیامێکیدا بۆ شاندەکەی هەرێم وتویەتی:"هەموو لیستەکان بێ کێشە ئامادەبکەن و لەگەڵ خۆتان بیهێنن، ئینجا کۆدەبینەوە و بڕیار دەدەین". ئەوەش لە کاتێکدایە ژمارەیەک پەرلەمانتاری شیعە داوا دەکەن بێ رادەستکردنی نەوت، هیچ پارەیەک بۆ هەرێمی کوردستان خەرج نەکرێت. ئەو پەرلەمانتارانە لە راگەیێندراوێکدا، رەخنە لە حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگرن و داوا لە حکومەتی عێراقیش دەکەن، بەبێ رادەستکردنی نەوت لەلایەن هەولێرەوە، هیچ بڕە پارەیەک بۆ هەرێم نەنێردرێت. ئەو پەرلەمانتارانە هەڕەشەی لێپرسینەوە لە تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق دەکەن لەسەر ناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان. بەهۆی نەدان و دواکەوتنی مووچەشەوە جارێکی تر مامۆستایان و فەرمانبەرانی سنوری پارێزگای سلێمانی نارەزایی دەردەبڕن و هەڕەشەی بایکۆت دەکەن. لەوبارەیەوە دەستەی داكۆكی لە مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی دەڵێن: لەمەودوا دەوامی بێمووچە ناکەن و بایکۆتى هۆڵەكانی خوێندن دەستپێدەکەنەوە، تا موچەی مانگی 12ى ساڵى ڕابردوو و موچەى مانگی 1ی ئەمساڵ وەرنەگرن ناگەڕێنەوە بۆ سەر كارەكانیان. ماوەی زیاتر لە ١٠ ساڵە هاتن و نەهاتن و دابەشکردن و دابەشنەکردنی مووچە هەواڵی سەرەکی کۆی میدیاکانی باشووری کوردستانە، بە درێژایی ئەو هەموو ساڵە نەتوانراوە ناکۆکییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا چارەسەر بکرێن و ڕێچارێک بۆ ئەو گرفتە دابنرێت کە رووبەرووی مووچەخۆرانی هەرێم بووەتەوە و ڕیتمی ژیانی بە تەواوی لێتێکداون.
ئایا هەر بە تەنیا شاخەکان هاورێی کوردن یان لەمڕۆدا کورد هاورێ و هاوپەیمانی ستراتیجیشی هەیە؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی لە مێژووی نوێدا، بە تایبەت لە دوای جەنگی جیهانی دووەم و سەرهەڵدان و کۆتایی هاتنی جەنگی سارد، بە شێوەیەکی گشتی ئەمریکا بە خۆی و سوپا زەبەلاحەکەیەوە باڵی بەسەر تەواوی جیهاندا کێشاوە و لە زۆربەی ڕووداوەکاندا بوونی هەیە و تەواوی جومگە سەرەکییەکانی سیاسەت و ئابوری کۆنترۆڵکردووە. لە زیندوکردنەوەی پرسی کورد و هەوڵەکانی بۆ بەدیهێنانی داهاتوویەکی باشتر، ئەمریکا پانتاییەکی فراوانی داگیرکردووە و بە درێژایی دەیان ساڵی ڕابردوو، کاریگەری تەواوی لەسەر کۆی ڕووداوەکانی کوردستان هەبووە و هەندێ جاریش هەڵوێستەکانی بە زیانی میللەتی کورد شکاوەتەوە. ئەو هەڵوێست و سیاسەتانەی ئەمریکا کە بە شێوەیەکی گشتی میللەتی کورد تێیدا زەرەرمەند بووە ئەمانەن: یەکەم: دوای بەیانی ١١ی ئازار و راگەیاندنی ئۆتۆنۆمی لە باشووری کوردستان، ئەمریکا لە سەردەمی سەرۆکایەتی "جیراڵد ڕۆدۆڵف فۆرد" کە دەستی باڵای هەبوو لە پڕچەککردن و پشتیوانی هێزی پێشمەرگەی کوردستاندا، کەچی لە ساڵی ١٩٧٥ دا، لە سەروەختی رێکەوتننامەی جەزائیر لە نێوان عێراق و ئێراندا، ئەمریکا کوردی تاک و تەنیا جێهێشت و ئەمەش ئاشبەتاڵی لێکەوتەوە. دووەم: دوای کۆتایی هاتنی جەنگی کەنداو لە ساڵی ١٩٩١ و راپەرینی گەلی کورد، ئەمریکا لەسەردەمی دەسەڵاتی جۆرج بۆشی باوکدا، دەستی سەدام حسێن و سوپای عێراقی واڵاکرد تا بە دڕندانەترین شێوە پەلاماری شارە کوردییەکان بدەن و ئەمەش کۆرەوی ملیۆنی لێکەوتەوە. سێیەم: لە ساڵی ٢٠٢٣ و لە سەردەمی "جۆبایدن"دا ئەمریکا هیچ هەڵوێستێکی نەبوو لە بەرامبەر ڕادەستکردنەوەی دەیان چالاکوان و کەسایەتی کورد لەلایەن سویدەوە بە تورکیا وەک مەرجی ئەنکەرە بۆ دەربڕینی رەزامەندی لەسەر وەرگرتنی سوید لە پەیمانی ناتۆدا. چوارەم: لە ساڵی ٢٠١٥ دا، هێزەکانی سوریای دیموکرات بوونە هاوپەیمانی ئەمریکا و توانیان تیرۆریستانی داعش تێکبشکێنن، بەڵام لە ساڵی ٢٠١٨ دا، لە خولی یەکەمی سەرۆکاتی "دۆناڵد ترەمپ"دا، بڕیاری کشانەوەی سوپای ئەمریکای لە سووریا دەرکرد و کوردی بە تاک و تەنیا جێهێشت لە بەردەم پەلامارەکانی تورکیادا بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان. لەگەڵ هەڵبژاردنەوەی دۆناڵد ترەمپ بە سەرۆکی ئەمریکا، جارێکی تر پرسی کشانەوەی ئەمریکا لە ڕۆژئاوای کوردستان سەریهەڵداوەتەوە و وایکردووە تورکیا و بەکرێگیراوانی جەنگێکی خوێناوی بەرپا بکەن بە تایبەت لە دەوروبەری بەنداوی تشرین. دەسەڵاتی نوێی دیمەشقیش کە بە ئاشکرا لایەنداری بۆ تورکیا دەکات، هەر رۆژە و بە جۆرێک پیلان لە دژی هێزەکانی سووریای دیموکرات و دەسەڵاتی خۆسەری دەگێڕێت. لەوبارەیەوە چاودێران کشانەوەی ئەم جارەی سوپای ئەمریکا لە سووریای دوای بەشار ئەسەد بە دوور دەزانن و دەڵێن ئەمریکا ئەو هەڵە ستراتیژییەی لە ئەفغانستان کردی هەرگیز لە سووریا دوبارەی ناکاتەوە و سووریا جێناهێڵێت، فەرماندەی هێزەکانی سووریای دیموکراتیش چەندین جار ڕایگەیاندووە؛ لە ئەگەری کشانەوەی سوپای ئەمریکاشدا ئەوان لە هەوڵەکانیان بۆ بەدیهێنانی مافەکانی گەلی کورد لەوپارچەی کوردستان بەردەوام دەبن و کۆڵنادەن.
ئایا هه‌ره‌شه‌كانی سه‌رۆكی ئه‌مریكا بۆ سه‌پاندنی سزای زیاتر به‌سه‌ر روسیادا، مۆسكۆ ناچار ده‌كات دانوستانه‌كانی له‌گه‌ڵ كیێف ده‌ستپێبكات؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی رۆژی 20ی ئه‌م مانگه دۆناڵد تره‌مپ وه‌ك سه‌رۆكی نوێی ئه‌مریكا سوێندی یاسایی خوارد، له هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌شدا رایگه‌یاندبوو ئه‌گه‌ر ببێته‌وه به سه‌رۆك له ماوه‌ی یه‌ك رۆژدا جه‌نگی رووسیا و ئۆكرانیا راده‌گرێت، به‌ڵام پێده‌چێت راگرتنی جه‌نگه‌كه كارێكی وا ئاسان نه‌بێت، ئه‌گه‌ر ئیداره‌كه‌ی تره‌مپیش جددی بن له هه‌وڵ و فشاره‌كانیان بۆ سه‌ر ئه‌و دوو وڵاته تا جه‌نگه‌كه رابگرن، ئه‌وا چه‌ندین خولی دانوستانی ده‌وێت، مۆسكۆش مه‌رجی توندی هه‌یه تا به ئاگربه‌ستی هه‌میشه‌یی له‌گه‌ڵ ئۆكۆانیا رازیبێت. له‌وباره‌یه‌وه تره‌مپ له دوای وه‌رگرتنی جڵه‌وی ده‌سه‌ڵات له ئه‌مریكا، له وه‌ڵامی رۆژنامه‌نووساندا ده‌رحه‌ق به ئه‌گه‌ری سه‌پاندنی سزای زیاتر به‌سه‌ر رووسیادا وتی: "پێده‌چێت". سزای زیاتر بسەپێنێت؛ ئه‌گه‌ر ڤلادیمێر پۆتن رازی نه‌بێت گفتوگۆ بۆ راگرتنی جه‌نگه‌كه بكات. دوێنێش له تویتیكیدا له پێگه‌ی "تروس سۆشیال" دۆناڵد تره‌مپ راگه‌یاندووه، "سزا و باج و پێناسی گومرگی نوێ به‌سه‌ر رووسیا و چه‌ند وڵاتێكی دیکەدا ده‌سه‌پێنن ئه‌گه‌ر نه‌گه‌نه رێكه‌وتنێك بۆ كۆتاییهێنان به جه‌نگی ئۆكرانیا له‌ماوه‌یه‌كی كه‌مدا". هه‌ر له‌و تویته‌یدا تره‌مپ ده‌ڵێت: "به‌بێ رێكه‌وتن هیچ رێگه‌یه‌كی ترمان له‌به‌رده‌مدا نابێت جگه له‌سه‌پاندنی سزای زیاتر به‌سه‌ر رووسیادا" و ده‌شڵێت:" ئه‌و جه‌نگه بێ واتایه ڕاگرن كه بارودۆخه‌كه به‌ره‌وخراپتر ده‌بات". رۆژی 24 شوباتی 2022 به هێرشی رووسیا بۆ سه‌ر خاكی ئۆكرانیا جه‌نگ له نێوان ئه‌و دوو وڵاته ده‌ستیپێكرد و له ئێستادا رووسیا نزیكه‌ی %20ی خاكی ئۆكرانیای داگیركردووه. بۆ ده‌ستپێكردنی گفتوگۆی راگرتنی جه‌نگه‌كه‌ش، به‌رپرسانی رووسیا چه‌ندین جار رایانگه‌یاندووه، ئاماده‌ن دانوستان له‌گه‌ڵ ئۆكرانیا ده‌ستپێبكه‌ن به‌مه‌رجێك كیێف ده‌ست له‌و خاكه هه‌ڵگرێت كه ئێستا له‌لایه‌ن سوپای رووسیاوه كۆنترۆڵكراوه له‌گه‌ڵ ده‌ستبه‌رداربوونی بۆ بوون به ئه‌ندام له هاوپه‌یمانی باكوری ئه‌تڵه‌سی (ناتۆ)، تا ئێستاش به‌رپرسانی ئۆكۆانیا هه‌ردوو مه‌رجه‌كه‌ی روسیایان ره‌تكردوه‌ته‌وه. لێدوانه‌كه‌ی تره‌مپیش بۆ سه‌پاندنی سزای زیاتر به‌سه‌ر رووسیادا ئه‌گه‌ر جه‌نگه‌كه رانه‌گرێت به‌و جۆره لێكده‌درێته‌وه كه جدی نه‌بێت له هه‌وڵه‌كانی بۆ راگرتنی جه‌نگ و تا ئیستاش كۆی ئه‌و سزایانه‌ی به‌سه‌ر رووسیادا سه‌پێندراون كاریگه‌ریی ئه‌وتۆیان له‌سه‌ر ئابوری مۆسكۆ نه‌بووه، به پێچه‌وانه‌وه زیانی زیاتری بۆ سه‌ر ئابوری وڵاتانی ئه‌وروپا هه‌بووه. جه‌نگی ئۆكرانیا و ماڵوێرانییه‌كانی بووته هۆی گیانله‌ده‌ستدان و ئاوارەبوونی سه‌دان هه‌زار كه‌س، له جیهانی ئه‌مرۆشدا پاڵنه‌ره‌كانی هه‌ڵگیرساندنی جه‌نگه‌كان پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانه، بۆ راگرتنی جه‌نگیش مه‌رجی سه‌ره‌كی پاراستن و ره‌چاوكردنی به‌رژه‌وه‌ندی وڵاته زلهێزه‌كانه، كۆی به‌ها مرۆییه‌كانی تر له‌سه‌ر مێزی دانوستانه‌كانه‌كان هیچ به‌هایه‌كیان نه‌ماوه.
