یانەی نەورۆز ئێستا بووەتە یەکێک لە سیما دیار و گەشاوەکانی شاری سلێمانی

هیوا سەید سەلیم  بەشار ئەسەد، ئەو بەچکە دیکتاتۆرەی درێژە پێدەری حوکمی بابی بوو، کە حافز ئەسەد)ی باوکی لە ساڵانی ( 1970 – 2000) سی ساڵ حوکمی سووریای کردبوو،  ئەویش دوای ئەوەی لە ڕێگای کودەتای سەربازییەوە ساڵی 1971 جلەوی دەسەڵاتی لە سووریا گرتبووە دەست، بەشار دوای مردنی باوکی  لە ساڵی 2000 وە ئەویش بە بەرەدوامی حوکمی سووریای دەکرد.  ئەو رۆژەی بڕیار دەدرێت بەشار لە سووریا لە شوێنی بابی دابندرێت، بەشار گرفتی یاسایی دەبێت چونکە بە پێی دەستووری سووریا سەرۆک کۆمار دەبوو تەمەنی 40 ساڵ کەمتر نەبێت، بەڵام لە ڕاپرسیەکدا کە ھەمیشە سیستەمە دیکتاتۆریەکان وەک سیناریۆیەک  پەنای بۆ دەبەن ئەو ماددەیە لە دەستووری سووریا بە قازانجی بەشار دەستکاری دەکرێت، دواتر بە دەنگی 97% خەڵک بەشار دەکرێتە ئەو سەرۆک کۆمارەی کە بیندرا چ سەرۆک کۆمارێک بوو. بەشار ئەسەد، 24 ساڵ حوکمی سووریای کرد لە ھەموو ھەڵبژاردنێکدا 99% دەنگی دەنگدەرانی سووریای دەبردەوە، لە پاڵ پۆستی سەرۆککۆماریدا، ئەمینداری گشتی حزبی بەعسی سووریش بوو، فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی سووریا بوو، واتا وەک عەرەب دەڵێت بەرپرسی "بەڕ و بەحر" ھەر خۆی بوو، وەک ھەر دیکتاتۆرێکی جیھان کۆشکی زۆر و ژیانی خۆشی ھەبوو، میدیا سووری خرابووە خزمەتی پیاھەڵگوتنییەوە وەک سەرۆکێکی مەزن. شایانی باسە، سووریا ھەرگیز وڵاتێکی ھەژاری ناوچەکە نەبووە، نەوتی خۆی ھەبووە و لە پاڵ نەوتیش وڵاتێکە خاکەکەی بۆ کشتوکاڵ بە پیت و بەرەکەتە، لەبارەی گەشتیاریشەوە دەوڵەمەند بوو. بەڵام لە بنیادی دامەزراندنیەوە گرفتی حوکمڕانی ھەبووە، شەش دەیەیە کەمینەیەکی عەلەوی لە یەک خێزان  بە ئاگر و ئاسن حوکمی سووریا دەکەن، نەتەوەی کورد لە سووریا پشکی شێری لە چاوساندنەوەکان بەرکەوتووە. دوای ھاتنە سەر دەسەڵاتی بەعسییەکان لە سووریا، شۆڕش و کودەتا بۆتە سیمای گۆڕینی دەسەڵات لەو وڵاتە، ساڵی 1970 حافز ئەسەد کودەتای لە رەفیقە بەعسییەکانی کرد، ساڵی 1983 ماھر ئەسەدی برای ویستی دەرفەتی نەخۆشکەوتنی حافزی بقۆزێتەوە و کش مەلیکی لێبکات، بەڵام سەرنەکەوت، بەشار ئەسەد بە کودەتای سپی لەسەر دەستووری سووریا حوکمی گرتە دەست، دوای 24 ساڵ بە شۆڕشی سەربازی رۆژی 8ی کانوونی یەکەمی 2024 دەسەڵاتەکەی ڕاماڵدرا. ئەوەی لێردا مەبەستمە باسی بکەم ئەوەیە سەرۆکەکان ئەگەر متمانە و خۆشەویستی میللەتیان لەدەستدا،  ھێزی زۆر و زیندانی گەورە و میدیای دەستەمۆ و  پارەی زۆر فریایان ناکەوێت، ڕۆژێک دێت بەر نەفرەتی توڕەیی خەڵک دەکەون و وەک بەشار ئەسەد لەسەر کورسی دەسەڵات ڕادەماڵدرێن.    

تا ئێستا تەنها پێکهاتەی کورد بە بەرپسیارێتییەوە مامەڵەیکردووە و نایەوێت کێشە و ناکۆکییەکان قوڵترببنەوە تورکیا رۆڵی نەرێنی لە سوریا هەیە و مایەی مەترسیشە بۆ سەر داهاتووی تەنانەت ئەو گروپانەش کە خۆی هاوکارییان دەکات. ئیسرائیل لەرێی بۆردومانەکانی، دەیەوێت توانای سەربازی سوریا تەواو لاواز بکات و چەندین جاریش داوای پاراستنی پێکهاتەی کوردی کردووە. ئەمریکا مەرجەکانی بۆ داننان بە حکومەتی نوێی سوریا ئاشکرا دەکات   ئامادەکردنی: هاوڵاتی روداوەکانی سوریای دوای روخانی رژێمەکەی بەشار ئەسەد و شەڕو پێکدادانەکان و پەلاماردانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هێزەکانی سوپای سوریای دیموکرات ( هەسەدە) ئەو ڕاستییە دەسەلمێنن کە تا ئێستا تەنها لایەنی کوردی بە بەرپسیارێتییەوە مامەڵە دەکات و نایەوێت گرژی و ئاڵۆزییەکان بە بنبەست بگات و سەرەتای شەڕێکی نەبڕواوە و دووروو درێژ لە سوریا بەرپاببێت. هەروەك چۆن لە عێراق دا نەیانهێشت ناوچە كێشە لەسەرەكان بگەرێتەوە سەرهەرێم هیچ نەبێت لە ئێستادا لە پێناو سەقامگیری لەسەر حسابی كورد  ناهێڵن دەسەڵاتی كوردی لە رۆژئاوای فورات بمێنێت. هێنانەدی ئاسایش و ئاشتی لە سوریا و کۆی رۆژهەڵاتی ناوەراستیش هەمیشە لەسەر حسابی كورد بووە. لە دوای پەلاماری گروپە توندڕەوەکانی سەر بە تورکیاش بە تایبەت بۆ سەر شاری مەنبەج، دەریخست ئەو هێز و لایەنە شەڕەنگێزانە هیچ گوێ بە سەقامگیری و داهاتووی وڵاتەکەیان نادەن و تەنها فەرمان و رێنمایی ئاغاکانیان لە ئەنقەرە جێبەجێ دەکەن، لەبەرامبەردا هێزەکانی سوریای دیموکرات جگە لەوەی لەبەرەی شەڕدا تۆکمە و بەهێزن، لەرووی بریای سیاسیشە و داناو حەکیمن و پشتی روداوەکان دەبینن و هەردەم چاویان لە داهاتووە. لەوبارەیەوە بڕیاری ڕاست و دروست دەدەن و ناهێڵن ئاگری شەڕ هێندەی تر ئێستا و داهاتووی ناوچە کوردیبەکان و تەواوی سوریا بخاتە مەترسییەوە، هەر بۆیە  مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سووریای دیموکرات بڕیارێکی ژیر و ئازایانەی دەرکرد بۆ کشانەوەی شەڕڤانان لە منبج و وەستاندنی ئەو هێرشانەی لە رۆژئاوای فووڕاتەوە دەکرێن، بە نێوەندگیریی ئەمریکاش گەیشتونەتە رێککەوتنێک بۆ ئاگربەست، لەپێناو پاراستنی ئاسایش و سەلامەتیی هاوڵاتیان. پێشتریش عەبدی رایگەیاندبوو ئەو ناوچانەی کە پێشتر کۆنترۆڵیان کردبوون بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریستانی داعش بووە. کۆی ئەو پەلامارانەی چەکدارە توندڕەوەکانیش بە فەرمان و رێنمایی تورکیا بووە، ئەو گروپانەش بێ ئاگان لەوەی تاکە مەبەستی تورکیا داگیرکردنی بەشێک لە خاکی سوریایە و پێدەچێت دوای بەدەستهێنانی ئەو خەونە هەر خۆی پلان بۆ لەناوبردن و کۆتاییهێنان بەو گروپە چەکدارانە دارێژێت. ئیسرائیلیش مەبەستییەتی تەواوی توانای سەربازی سوریا لەناوبەرێت لە رێی بۆردوومانی چڕی تەواوی سەنتەری لێکۆڵینەوە و بنکە و سەربازگە و حەشارگەکانی چەک و تەقەمەنی لەو وڵاتە، لەهەمان کاتدا چەندین جار دوپاتی کردۆتەوە کە پێویستە پێکهاتەی کوردی سوریا پارێزراوبن و بەهێزێکی گرنگ بۆ سوریایەکی سەقامگیر لەقەڵەمی دەدات. کۆی ئەو روداوانە و گرژی و ئاڵۆزییەکانیش لە کاتێکدایە لە دیمەشقی پایتەختی سوریا ئامادەکاری بۆ پێکهێنانی حکومەتێکی کاتی دەکرێت لە دوای راسپاردنی محەمەد بەشیر بۆ پێکهێنانی ئەو حکومەتە. هەموو ئاماژەکانیش روو لەوەن بۆ ئەوەی حکومەت داهاتووی هەبێت و ببێتە خاڵی کۆکەرەوەی کۆی لایەنە جیایاکانی سوریا، دەبێت هەموان لە پێکهێنانیدا بەشداربن و هیچ پێکهاتەیەکی سوریا فەرامۆش نەکرێت، پێکهاتەی کوردیش کە ناوچەیەکی فراوانی ئەو وڵاتەی لە ژێردەستدایە پێویستە پێگە و نوێنەراتی تەواوی لەو حکومەتەدا هەبێت و خۆشیان ئامادەییان بۆ بەشداری کردن نیشانداوە. هەرچی ئەمریکاشە لە زاری ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتەوە مەرجەکانی واشنتۆنی بۆ داننان بە حکومەتی داهاتووی سوریا ئاشکرا کردووە کە بریتین لە:   ■ رێزگرتنی تەواو لە مافی کەمینەکان. ■ رێگەنەدان بە سوریا ببێتە بنکەیەکی تیرۆر و لێیەوە هەڕەشە لە دراوسێکانی بکرێت. ■ چەکە کیمیایی و بایۆلۆجییەکان بە شێوەیەکی دروست لەناوببرێن. ■ رێگەدان و ئاسانکاری بۆ گەیاندنی هاوکارییە مرۆییەکان بۆ سەرجەم ئەو ناوچانەی پێویستیان بە هاوکارییە. وەزیری دەرەوەی ئەمرکا داواشی کردووە دەبێت پرۆسەی گواستنەوەی دەسەڵات و پێکهێنانی حکومەتی کاتی بەدوور بێت لە تایفی و بەپێی پێوەرە نێودەوڵەتییەکان و هاوتەریب بێت لەگەڵ بنەماکانی بڕیاری 2254 ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی. سەرەنجام  دەبێت پێکهاتەکانی سوریا خۆیان بڕیار لەسەر داهاتووی وڵاتەکەیان بدەن، رێگەش نەدەن وڵاتانی دراوسێ و ئیقلیمی لە رێی دەستوەردانەکانیان داهاتووی ئەو وڵاتە بە تۆنێلێکی تاریک بگەیەنن کە گەڕانەوەی ئاستەم بێت.

دوای كردنه‌ده‌روه‌ی ئێران له ‌باشوری لوبنان و سوریا، سه‌ره‌ی لاوازبوون و كردنه‌ده‌ره‌وه‌یه‌تی له‌ عێراق. لێكۆڵه‌رێکی ئه‌مریكی: گرنگه‌ حكومه‌تی عێراق سود له‌و ده‌رفه‌ته‌ ببینێت و ئاستێك بۆ هه‌ژموونی تاران له‌و وڵاته‌ دابنێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی روداوه‌كانی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌راست نه‌خشه‌ی سیاسی نوێی خوڵقادووه‌ و ئه‌و وڵاتانه‌ی كه‌ باڵا ده‌ستبوون و هه‌ژمونیان به‌سه‌ر ته‌واوی ناوچه‌كه‌دا هه‌بوو‌، ئێستا له‌ پاشه‌كشێدان و ناچارن گۆڕه‌پانه‌كه‌ بۆ هێز و ده‌سه‌ڵاتی نوێ چۆڵ بكه‌ن. دوای روداوه‌كانی غه‌زه‌ و باڵكێشانی بۆ باشوری لوبنان، به‌ لاوازبوونی به‌ره‌ی حه‌ماس و تێكشكانی حزبوڵای لوبنانی كۆتاییهات، كه‌ دوو گروپی شه‌ڕكه‌ری سه‌ر به‌ ئێران بوون، به‌و پێیه‌ش حزبوڵا هیچ ئاینده‌یه‌كی له‌ لوبنان نه‌ماوه‌ كه‌ پێشتر تێیدا باڵاده‌ست بوو  و نوێنه‌رایه‌تی ئێرانی ده‌كرد و ستراتیج و ئه‌جیندای ئێرانی له‌ ناوچه‌كه‌دا په‌یره‌و ده‌كرد. له‌گه‌ڵ راگه‌یاندنی ئاگربه‌ستی نێوان ئیسرائیل و لوبنان، شه‌ڕ و پێكدادان له‌ سوریا ده‌ستیپێكرد و ته‌نها له‌ ماوه‌ی 11 رۆژدا ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی رژێمی ئه‌سه‌د ته‌واو داروخا، به‌وه‌ش (به‌ره‌ی مقاوه‌مه)‌ و (هیلالی شیعی) گورزی كوشندی به‌ركه‌وت و له‌ داهاتوودا ناتوانێت هیچ هه‌ژمونێكی له‌و ناوچه‌یه‌دا هه‌بێت، ئەمەش له‌ كاتێكدایه‌ وه‌ك ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی شورای ئێران ده‌ڵێت: 6000 هه‌زار سه‌ربازی ئێران له‌ سوریا كوژراون و دوای خه‌رجكردنی چه‌ندین ملیار دۆلار له‌و وڵاته‌، کەچی ده‌سه‌ڵاتمان راده‌ستی ئیسلامییه‌ توندڕه‌وه‌كان كرد. دوای كردنه‌ده‌ره‌وه‌ی ئێرانیش له‌ هه‌ریه‌ك له‌ لوبنان و سوریا، چاودێران پێیان وایه‌ سه‌ره‌ی عێراقه‌ و له‌ پلانی ئه‌مریكادایه‌ ئاستێك بۆ ده‌سه‌ڵات و هه‌ژموونی ئێران له‌ عێراقدا دابنێت‌، پێشتر بێ ره‌زامه‌ندی تاران و گلۆپی سه‌وزی ئه‌و وڵاته‌ نه‌توانراوه‌ هیچ سه‌رۆكوه‌زیرانێك دیاری بكرێت و كابینه‌ی نوێی حكومه‌ت پێكبهێنرێت، به‌ڵام تا هه‌ڵبژاردنی داهاتووی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، پێشبینی ده‌كرێت هه‌ژمونی ئێران له‌ عێراقیش كۆتایی پێبهێنرێت و ده‌سه‌ڵاتی ئێران له‌ چوارچێوه‌ی سنوری وڵاته‌كه‌یدا قه‌تیس بكرێت. له‌وباره‌یه‌وه‌  (غالب ده‌عمی) لێكۆڵه‌ری سیاسی له‌ واشنتۆن ده‌ڵێت: " گرنگه‌ حكومه‌تی عێراق بتوانێت سود له‌ ده‌رفه‌تی لاوازبوونی ئێران ببینێت و پێشبینی گۆڕانكاری گه‌وره‌ش له‌ قۆناغی داهاتوودا ده‌كات. چاوه‌روانیش ده‌كرێت دوای لوبنان و سوریا سەرنجەکان له‌ سه‌ر عێراق بێت، و كۆتایی به‌و رێره‌وه‌ بهێنرێت كه‌ ئێران له‌ رێیه‌وه‌ چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی ده‌گه‌یانده‌ چه‌كداره‌كانی حزبوڵای لوبنان، جگە لەوەش ناره‌زایەتییەکی توندیش له‌لایه‌ن گه‌لی عێراقه‌وه‌ هەیە ده‌رحه‌ق به‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی له‌ وڵاتدا حكومڕانه‌ و هه‌ژمونی ته‌واوی ئێرانی به‌سه‌ره‌وه‌یه‌، بوونی ئه‌و ناڕه‌زایەتیه‌ش‌ كاری سنورداركردنی ده‌سه‌ڵاتی تاران ئاسانتر ده‌كات و پاساوێكی به‌هێز ده‌بێت بۆ كردنه‌ده‌ره‌وه‌ی له‌ عێراقیش. له‌وبایه‌وه‌ بنیامین ناتانیاهۆ سه‌رۆكوه‌زیرانی ئیسرائیل به‌ روون و ئاشكرایی ده‌ڵێت "وڵاته‌كه‌ی به‌ شێوه‌ی به‌رنامه‌ بۆ دارێژراو كارده‌كات بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی خۆی ناوی ناوه‌ (میحوه‌ری شه‌ڕ) و رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راستیش به‌ ته‌واوی ده‌گۆڕن"، ‌به‌و پێیه‌ی ئێران له‌ عێراقدا چه‌ندین میلیشیای چه‌كداری هه‌یه‌ و له‌ چوارچێوه‌ی رێنمایی و سیاسه‌تی تاراندا كارده‌كه‌ن، چاوه‌ڕوان ده‌كرێت قۆناغی داهاتوو هه‌ڵوشاندنه‌وه‌ و تێكشكاندنی ئه‌و گروپانه‌ بێت، كه‌ هه‌رده‌م مایه‌ی مه‌ترسی بوون بۆ سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی و بنكه‌ سه‌ربازییه‌كانی ئه‌مریكا له‌ عێراق و ناوچه‌كه‌.  هه‌رچی كوردیشه‌ كه‌ به ‌جۆرێك له‌ جۆره‌كان به‌ هاوپه‌یمانی ئه‌مریكا له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێت و هه‌ر خۆشی له‌ دوای ڕاپه‌رینی ساڵی 1991 ه‌وه‌ تا ئێستا پاراستویه‌تی، له‌ رۆژئاوای كوردستانیش ئه‌مریكا هێز و بنكه‌ی سه‌ربازی هه‌یه‌ و واشنتۆن كوردانی رۆژئاوا به‌ هاوپه‌یمانی ستراتیژی خۆی ده‌زانێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌رده‌م مه‌ترسی گۆڕان له‌ سیاسه‌تی ئه‌مریكا ده‌رحه‌ق به‌ كورد له‌ ئارادایه‌ به‌ تایبه‌ت له‌دوای وه‌رگرتنی ده‌سه‌ڵات له‌ لایه‌ن دۆناڵد ترمپ سه‌رۆكی هه‌ڵبژێردراوی ئه‌مریكا له‌سه‌ره‌تای ساڵی داهاتوو، به‌ڵام پێشبینی ده‌كرێت تڕه‌مپ سیاسه‌تی خۆی ده‌رحه‌ق به‌كورد گۆریبێت و هه‌ڵه‌كانی خولی یه‌كه‌می ده‌رحه‌ق به‌ رۆژئاوای كوردستان دووباره‌ نه‌كاته‌وه‌.

سووریا لەبەردەم سەرەتایەکی نوێدایە و بە ڕای چاودێرانیش ئەمە بۆ کوردی ڕۆژئاوا دەرفەتێکی زێڕینە ئامادەکردنی: هاوڵاتی دەسەڵاتی رژێمی ئەسەد لە سوریا کۆتاییهات، کە سەرەتای دەسەڵاتیان دەگەڕێتەوە بۆ ٢٢ ی شوباتی ١٩٧١. واتە ئەمڕۆ  لە ٨ کانونی یەکەمی ٢٠٢٤، کۆتایی بە دەسەڵاتێک هێنرا کە ماوەی ٥٣ ساڵ و ٩ مانگ و ١٨ رۆژ حوکمی سوریای کرد، ئیتر لەمڕۆوە دەروازەیەکی نوێ بۆ دەسەڵات و حوکمێکی نوێ لە سوریا دەستپێدەکات. ناوی خێزانی ئەسەد دەگەرێتەوە بۆ ناوچەی قرداحە لە لازقییە و سەر بە عەشیرەتی کلبیە- ن نازناوی ئەسەدیش دەگەرێتەوە بۆ ساڵی ١٩٢٧ ئەو کاتەی باپیرە گەورەیان علی سولەیمان نازناوی ئەسەدی لە خۆی نا. لەماوەی دەسەڵاتی حافز ئەسد لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوو، زۆرینەی کەسوکارەکەی لە دەسەڵاتدا بوون و پۆست و پێگەی گرنگیان لە وڵات وەرگرتبوو و هەژمونی خۆیان بەسەر کۆی کایەکانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوری و بازرگانیدا سەپاندبوو، دوای کۆچی دوایی حافز ئەسەد و وەرگرتنی دەسەڵات  لەلایەن بەشار ئەسەدەوە؛ لە ١٧ ی تەموزی ٢٠٠٠ ، ئەو دۆخە بەردەوام  بوو و ئەندامانی خێزانی ئەسەد و کەسوکارەکەیان کۆی پێگە گرنگەکانی دەسەڵاتی سوریایان لەدەستی خۆیاندا هێشتەوە و گۆڕانکارییەکی ئەوتۆ روی نەدا. بەشار ئەسەدیش هاوشێوەی باوکی زەمینەسازیی دەکرد کە دوای خۆی حافز بەشار ئەسەدی کوڕی جڵەوی دەسەڵات بگرێتە دەست و حوکمی سوریا بکات، لە دوای ساڵی ٢٠١٣ ەوە حافز بەشار ئەسەد لەلایەن دەزگاکانی راگەیاندنی سوریاوە گرنگی زۆری پێ دەدرا و حزبی بەعسی سوریاش نازناوی ( سەرکردەی لاو) و ( هیوای گەل) یان لێنابوو، بەڵام بە کۆتایبهاتنی دەسەڵاتی بەشار ئەسەدی باوکی ئەو خەونە لە گۆڕ نرا کە لە ئایندەدا ئەو دەسەڵات بگرێتەدەست. لەگەڵ کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتی حزبی بەعس لە سوریا، گۆڕانکارییەکان تەنها ناوخۆی ئەو وڵاتە ناگرێتەوە و پەل دەکێشێت بۆ وڵاتانی ناوچەکە و رۆژهەڵاتی ناوەراست بە گشتی، کۆتاییش بە هیلالی شیعی هات کە ئێران سەرۆکایەتی دەکرد و لەرێی میلیشا چەکدارەکانیەوە هەژمونی خۆی بەسەر ناوچەکەدا سەپاندبوو، تا لە ڕێگەی ئەو میلیشیایانەوە کە بەکاری دەهێنان، لەبری تاران و لەبەرژەوەندی ئەوان بەردەوام لە جەنگدابن. دوای کۆنترۆڵکردنی دیمەشقیش وەک سەرەتایەک بۆ دەسەڵاتێکی نوێ لە سوریا، ئەحمەد شەرع کە ناسراوە بە ئەبومحەمەد جۆلانى، فەرماندەى دەستەی تەحریرى شام رایگەیاند، دامودەزگاکانى دەوڵەت لە ژێر سەرپەرشتى  محەممەد غازی جەلال سەرۆکوەزیرانى پێشوودا دەمێننەوە.   هەرچی کوردی سوریاشە کە تۆکمەترین هێز و ئیدارەی لە سوریادا هەیە، بە هیواوە لە روخانی رژێمی ئەسەد دەروانێت و گەشبینە بە داهاتوو بە جۆرێک ئەو گۆڕانکارییە بە  دەرفەتێک دەبینێت بۆ بنیادنانى سووریایەکى نوێ لەسەر بنەماى دیموکراتى و یەکسانى، کە مافەکانى سەرجەم پێکهاتەکانی سووریای تێدا پارێزراوبێت. هەر بۆیە ئایندەی كورد لە سوریا جێی ئومێدە، هەر چەندە رێگاكە بەگوڵ نەچێنراوە و دوژمن زۆرە لە هەر چوارلاوە، بەڵام لەبەر ئەوەی كورد لە وێ یەك دەست و یەك بیرورا و یەك سەركردەیە. ئەگەر دەستێوەردانی نەرێنی لەلایەن كوردانی پارچەكانی تری كوردستانەوە نەبێت، ئەوا پاشەرۆژێكی گەش چاوەرێیان دەكات.

ئامادەکردنی: هاوڵاتی ■ رۆژی ٢٧ی تشرینی دووەم کە هەموو لایەک چاوی لە ئاگربەستی نێوان لوبنان و ئیسرائیل بوو لەو کاتەدا ئۆپۆزسیۆنی سوریا بە سەرۆکایەتی دەستەی تەحریر شام لە شاری ئیدلیبی باکوری سوریاوە هێرشە سەربازییەکانی دەست پێکرد. ■ رۆژی پێنج شەممە ٢٨ تشرینی دووەم دەستەی تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی ڕێگای نێودەوڵەتی نێوان حەلەب- دیمەشقیان کۆنترۆڵ کرد، دوای شەڕ و پێکدادانی نێوان ئەو چەکدارانە و هێزەکانی سوپای سوریا، پێشڕەوییەکی بەرچاویان لە رۆژئاوا و رۆژهەڵاتی ریفی ئیدلیب کرد. ■ رۆژی هەینی  ٢٩ی تشرینی دووەم هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن دەستیان گرت بەسەر چەندین گەڕەکی شاری حەلەب لە نێویاندا گەڕەکی راشدین کە سەرەکی ترین گەڕەکی ئەو شارەیە، لەگەڵ فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی حەلەب. هەر لەو رۆژەدا دەستیان گرت بەسەر شارۆچکەی سراقیب کە ناوچەیەکی ستراتیجییە و دەکەوێتە ریفی ئیدلیبەوە. ■ رۆژی شەممە ٣٠ تشرینی دووەم کۆنترۆڵکردنی چەندین ناوچەی ستراتیجی لە رۆژهەڵاتی حەلەب راگەیەندرا و بۆ پاراستنی ئەمن و ئاسایش قەدەغەی هاتووچۆ سەپێندرا، سوپای سوریای دیموکراتیش لە چەند ناوچەیەکی شاری حەلەب بڵاوەی پێکرا. ■ رۆژی یەکشەممە ١ ی کانونی یەکەم هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن لە شاری حەما پێشرەوی کرد و دوای چەند کاتژمێرێکیش کۆنترۆڵکردنی ناوچەیەکی فراوانی حەلەب و تەواوی حەمای راگەیاند، هەر لەو رۆژەدا مەرسەدی سوری کوژرانی ٣٧٢ کەسی لەماوەی ئەو چەند رۆژەدا راگەیاند. ■ رۆژی دووشەممە ٢ شرینی یەکەم وەزارەتی بەرگری سوریا کوژرانی دەیان چەکداری راگەیاند لە بۆردومانێکی هاوبەشی فرۆکە جەنگیەکانی روسیا و سوریا بۆ سەر پێگەی چەکدارەکان، چەکدارانی تەحریر شامیش دەستی گرت بەسەر چەندین شارۆچکە لەریفی حەما.   ■ رۆژی سێشەممە ٣ کانونی یەکەم ١٤ گوند و شارۆچکەیەکی تر لە حەما و ریفی حەما کۆنترۆڵ کران، لە چەندین ناوچەش شەڕ و پێکدادان رویاندا تا ئەو رۆژەش ژمارەی کوژراوەکان گەیشتە ٦٠٠ کەس. ■ رۆژی چوارشەممە ٤ی کانونی یەکەم، سوپای سوریا وتی چەندین ناوچەی لە ریفی حەما کۆنترۆڵ کردۆتەوە و چەکدارانی دەستەی تەحریر شامیش رایگەیاند شارۆچکەی قەلعەی لە رۆژئاوای حەما کۆنترۆڵ کردووە لەگەڵ دەوروبەری فرۆکەخانەی حەما، هەر لەو رۆژەدا گرتەیەکی ڤیدیۆیی ئەبو محەمەد جۆلانی لە قەڵای حەلەب بڵاوکرایەوە. ■ رۆژی پێنج شەممە ٥ی تشرینی یەکەم، ئۆپۆزسیۆن کۆنترۆڵ کردنی تەواوی شاری حەمای راگەیاند و چەکدارەکانیان چونە ناو زیندانی سەرەکی ئەو شارە و سەدان زیندانی ئازاد کران. ■ رۆژی هەینی ٦ تشرینی یەکەم، فرۆکە جەنگیەکانی سوریا پردی رستنیان لە شاری حەما بۆردومان کرد، چەکدارەکانی ئۆپۆزسیۆنیش چونە چواردەوری شاری حمس و دوای چەند کاتژمێرێکیش کۆنترۆڵ کردنی شارەکەی راگەیاند. ■  ڕۆژی شەممە ٧ ی کانونی یەکەم هێزەکانی سوریای دیموکرات بڵاوە پێکردنی چەکدارەکانی لە پارێزگای دێرەزور راگەیاند و ئۆپۆزسیۆنیش دوای کۆنترۆڵ کردنی تەواوی دەرعا هێزەکانی لە چواردەوری شاری دیمەشق لە چەندین لاوە بڵاوەیان پێکرا. ■ بەرەبەیانی ئەمڕۆ یەکشەممە ٨ کانونی یەکەم دیمەشقی پایتەختیش کۆنترۆڵ کرا،  بەوەش کۆتایی بە دەسەڵاتی ٥٣ ساڵەی رژێمی ئەسەد هات.

ئامادەکردنی: هاوڵاتی ■ رۆژی ٢٧ی تشرینی دووەم کە هەموو لایەک چاوی لە ئاگربەستی نێوان لوبنان و ئیسرائیل بوو لەو کاتەدا ئۆپۆزسیۆنی سوریا بە سەرۆکایەتی دەستەی تەحریر شام لە شاری ئیدلیبی باکوری سوریاوە هێرشە سەربازییەکانی دەست پێکرد. ■ رۆژی پێنج شەممە ٢٨ تشرینی دووەم دەستەی تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی ڕێگای نێودەوڵەتی نێوان حەلەب- دیمەشقیان کۆنترۆڵ کرد، دوای شەڕ و پێکدادانی نێوان ئەو چەکدارانە و هێزەکانی سوپای سوریا، پێشڕەوییەکی بەرچاویان لە رۆژئاوا و رۆژهەڵاتی ریفی ئیدلیب کرد. ■ رۆژی هەینی  ٢٩ی تشرینی دووەم هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن دەستیان گرت بەسەر چەندین گەڕەکی شاری حەلەب لە نێویاندا گەڕەکی راشدین کە سەرەکی ترین گەڕەکی ئەو شارەیە، لەگەڵ فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی حەلەب. هەر لەو رۆژەدا دەستیان گرت بەسەر شارۆچکەی سراقیب کە ناوچەیەکی ستراتیجییە و دەکەوێتە ریفی ئیدلیبەوە. ■ رۆژی شەممە ٣٠ تشرینی دووەم کۆنترۆڵکردنی چەندین ناوچەی ستراتیجی لە رۆژهەڵاتی حەلەب راگەیەندرا و بۆ پاراستنی ئەمن و ئاسایش قەدەغەی هاتووچۆ سەپێندرا، سوپای سوریای دیموکراتیش لە چەند ناوچەیەکی شاری حەلەب بڵاوەی پێکرا. ■ رۆژی یەکشەممە ١ ی کانونی یەکەم هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن لە شاری حەما پێشرەوی کرد و دوای چەند کاتژمێرێکیش کۆنترۆڵکردنی ناوچەیەکی فراوانی حەلەب و تەواوی حەمای راگەیاند، هەر لەو رۆژەدا مەرسەدی سوری کوژرانی ٣٧٢ کەسی لەماوەی ئەو چەند رۆژەدا راگەیاند. ■ رۆژی دووشەممە ٢ شرینی یەکەم وەزارەتی بەرگری سوریا کوژرانی دەیان چەکداری راگەیاند لە بۆردومانێکی هاوبەشی فرۆکە جەنگیەکانی روسیا و سوریا بۆ سەر پێگەی چەکدارەکان، چەکدارانی تەحریر شامیش دەستی گرت بەسەر چەندین شارۆچکە لەریفی حەما.   ■ رۆژی سێشەممە ٣ کانونی یەکەم ١٤ گوند و شارۆچکەیەکی تر لە حەما و ریفی حەما کۆنترۆڵ کران، لە چەندین ناوچەش شەڕ و پێکدادان رویاندا تا ئەو رۆژەش ژمارەی کوژراوەکان گەیشتە ٦٠٠ کەس. ■ رۆژی چوارشەممە ٤ی کانونی یەکەم، سوپای سوریا وتی چەندین ناوچەی لە ریفی حەما کۆنترۆڵ کردۆتەوە و چەکدارانی دەستەی تەحریر شامیش رایگەیاند شارۆچکەی قەلعەی لە رۆژئاوای حەما کۆنترۆڵ کردووە لەگەڵ دەوروبەری فرۆکەخانەی حەما، هەر لەو رۆژەدا گرتەیەکی ڤیدیۆیی ئەبو محەمەد جۆلانی لە قەڵای حەلەب بڵاوکرایەوە. ■ رۆژی پێنج شەممە ٥ی تشرینی یەکەم، ئۆپۆزسیۆن کۆنترۆڵ کردنی تەواوی شاری حەمای راگەیاند و چەکدارەکانیان چونە ناو زیندانی سەرەکی ئەو شارە و سەدان زیندانی ئازاد کران. ■ رۆژی هەینی ٦ تشرینی یەکەم، فرۆکە جەنگیەکانی سوریا پردی رستنیان لە شاری حەما بۆردومان کرد، چەکدارەکانی ئۆپۆزسیۆنیش چونە چواردەوری شاری حمس و دوای چەند کاتژمێرێکیش کۆنترۆڵ کردنی شارەکەی راگەیاند. ■  ڕۆژی شەممە ٧ ی کانونی یەکەم هێزەکانی سوریای دیموکرات بڵاوە پێکردنی چەکدارەکانی لە پارێزگای دێرەزور راگەیاند و ئۆپۆزسیۆنیش دوای کۆنترۆڵ کردنی تەواوی دەرعا هێزەکانی لە چواردەوری شاری دیمەشق لە چەندین لاوە بڵاوەیان پێکرا. ■ بەرەبەیانی ئەمڕۆ یەکشەممە ٨ کانونی یەکەم دیمەشقی پایتەختیش کۆنترۆڵ کرا،  بەوەش کۆتایی بە دەسەڵاتی ٥٣ ساڵەی رژێمی ئەسەد هات.

پەیامەکەی لاهور شێخ جەنگی ڕووی لەسەرجەم هێزە کوردستانییەکانە و لە پێناو چارەسەری دۆزی ڕەوای گەلی کورد دایە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی ڕووداوە خێرا و بێ هاوتاکەی سوریا، کە چاوەڕوان دەکرێت گۆڕانکاری گەورەی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دۆزی کورد پێبێت، وای لە لاهور شێخ جەنگی کرد لە میانەی بەشداریکردنییەوە لە بیستەمین دیالۆگی مەنامەدا لە شاری بەحرەینەوە پەیامێکی لۆژیکی بەرپرسیارانە بڵاو بکاتەوە و داوا لە کۆی هێزە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان بکات هاوکار و یەک ریز بن تا گۆڕانکارییە چاوەڕوانکراوەکان بە قازانجی میللەتەکەمان بشکێتەوە. بۆ ڕۆژئاوای کوردستان و هاوکاریکردنیان لەلایەن حزب و لایەنە سیاسیەکانی بەشەکانی تری کوردستان بە تایبەت هەرێمی کوردستان، لاهور شێخ جەنگی پەیامێکی روون و ئاشکرای پێیە و دەڵێت جیاوازییەکی زۆر جەوهەری و گەورە هەیە لە نێوان( پشتیوانی و هاوسۆزی) لەگەڵ (دەستوەردانی نەرێنی) بەو واتایەی پێویستە لەسەر هەموو لایەک پشتیوانی رۆژئاوا بین نەک لەرێی دەستوەردانەوە کۆی دەستکەوتەکانیان کە بە فرمێسک و خوێن بەدیهاتوون بخەینە مەترسییەوە. بۆ خۆ گونجاندنیش لەگەڵ دۆخە نوێکە لاهور شێخ جەنگی دەستەی تەحریر شام بە نمونە دەهێنێتەوە کە چۆن گۆڕانکاری بەسەر هەڵوێست و سیاسەتی خۆیدا هێناوە و لە پاشخانێکی توندڕەوی تیرۆریستییەوە ئێستا باسی ئازادی و پێکهێنانی دەوڵەتی دامەزراوەیی دەکات. بەو پێیەش جۆرێک لە گۆڕانکاری بۆ کورد پێویستە لە کاتێکدا دۆخە نوێکە بە دڵنیاییەوە جارێکی تر پرسی کورد دەباتەوە ناو ناوەندە نێو دەوڵەتییەکان. لەوبارەیەوە لاهور شێخ جەنگی روو دەکاتە پەکەکە و دەڵێت: پێویستە هەموو لایەک دەستوەردانی نەرێنی لە کاروباری رۆژئاوادا نەکەن و بارگاویشی نەکەن بە هیچ ئەجیندا و ئایدۆلۆژیایەک، دەشڵێت پێویستە ئەو راستییە بزانرێت، کە وەرگرتنی شەرعیەت بۆ دۆزی کورد لە رۆژئاوا و ئایندەی سووریادا پێویستی بە سیاسەتێکی واقعیانە هەیە و دەبێ تێگەیشتنی قووڵیان لەو رووەوە هەبێت و جیاوازییەکانیان لەگەڵ لایەنەکانی دیکە نەبێتە کێشە بۆ کۆی ئەزموونی رۆژئاوای کوردستان. هەر سەبارەت بە رۆژئاوای کوردستان لاهور شێخ جەنگی داوای پیادەکردنی سیاسەتێکی واقیع بینانە دەکات بۆ وەرگرتنی مافە نەتەوەیی و سیاسییەکان لە سوریای نوێدا؛ چونکە دووبارەبوونەوەی هەلی مێژویی لەو جۆرە ئەستەم و قورسە. لاهور شێخ جەنگی سەبارەت بەهەرێمی کوردستانیش لەپەیامەکەیدا دەڵێت: دەسەڵات تا ئێستا بچوکترن جوڵەی سیاسی و دیبلۆماسی نەکردووە و نغرۆ و مەستی گەندەڵی و بردنی داهاتی ناوخۆ و قاچاغچێتی نەوتن و موچەی فەرمانبەرانیان بە تۆنێلێکی تاریک گەیاندووە، چاویشیان جگە لەبەرژەوەندی تایبەت و تەسکی حزبایەتی هیچی تر نابینێت و هەست بە هەستاری دۆخەکە ناکەن.   لەبارەی پارتی دیموکراتی کوردستانیشەوە دەڵێت: "ئەرکی هەموومان بەرامبەر دۆخی سووریا و گۆڕانکارییەکانی گرنگ و گەورەن و دەبێ لێی تێبگەین. لەوچوارچێوەیەدا بەرپرسیاریێتی پارتی دیموکراتی کوردستان وەک هێزێک کە هاوسنووری رۆژئاوایە گەورەیە و ئەرکی گرنگیان لە ئەستۆدایە، دەبێ رۆحی نەتەوەیی و نیشتیمانی زاڵ بکەن بەسەر حیزبایەتیی بەرتەسکدا.  هەر لە پەیامەکەیدا لاهو شێخ جەنگی  پێیوایە هەر جۆرە دواکەوتنێک و ئیهمالییەک لەم پرسە گرنگەدا لەلایەن هەردوو زۆنی سەوز و زەردەوە بەهۆی ئەو تاڵانی و پاشاگەردانییەوە کە ساڵانێکی دورودرێژە پەیڕەوی دەکەن، خیانەت و تاوانێکی گەورەیە لە دۆزی ڕەوای نەتەوەکەمان  دەشڵێت دەبوو گۆڕانکارییە گەورەکانی جیهان و گەڕانەوەی تڕەمپ بۆ دەسەڵات وای لە هەموو لایەک بکردایە خۆمان ئامادە بکەین تا دۆزی ڕەوای گەلەکەمان بە فراوانترین ئاست بخەینە سەر تەختی شانۆی سیاسەتی جیهان.  لە کۆتاییشدا داواکارە لە خوای گەورە هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان و عێراق و خوشک و برایان لە رۆژئاوا و سوریا لە هەموو پێشهاتێکی خراپ بپارێزێت.

سات بە سات سوریا لە کەوتن نزیک دەبێتەوە و بە ڕای چاودێرانیش ئەمە دەرفەتێکی زێڕینە بۆ کوردانی ڕۆژئاوا ئامادەکردنی: هاوڵاتی لەگەڵ ئاڵۆزبوونی زیاتری بارودۆخی سوریا و کۆنترۆڵکردنی سێ شاری گەورەی ئەو وڵاتە لەلایەن چەکدارەکانی دەستەی تەحریر شام لەماوەی تەنها ١٠ رۆژدا، سەرەتای کۆتاییهاتنی هیلالی شیعی دەستی پێکرد بە تایبەت دوای کۆنترۆڵکردنی شاری دێرەزوور لە لایەن هێزەکانی سوپای سوریای دیموکراتەوە، بەو جۆرەش دەروازەی ئەلبوکەمال کەوتۆتە دەست هێزە کوردییەکان، بۆ لەمەودوا ئێران ناتوانێت لە رێی وشکانیەوە نە میلیشیا شیعەکانی عێراق نە سوپای پاسداران رەوانەی سوریا بکات بۆ بەهاناوەچوونی رژێمی بەشار ئەسەد. لە ئێستادا نەخشەی سوریا کە لە (14) پارێزگا پێکهاتووە بەم جۆرەی لێهاتووە: ■ هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) كە ناوچەی دەسەڵاتارێتی كوردە، زیاتر لە (40%)ی خاكی سوریای لەژێر دەستدایە و پارێزگاكانی (حەسەكە، رەقە، دێرەزوور) دەگرێتەوە. ■ گروپە چەكدارە توندڕەوەکانی سوریا بەتایبەت دەستەی(تەحریر شام) لە ئێستادا  پارێزگاكانی (حەلەب، ئیدلیب، حەمما)یان لەژێر دەستدایە، کەدەكاتە (20%)ی خاكی سوریا. ■ ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی رژێمی(بەشار ئەسەد) كە رۆژ بەرۆژ ناوچەی زیاتر لەدەستدەدات بریتییە لە (8) پارێزگا ئەوانیش ( دیمەشق، ریفی دیمەشق، حمس، لازقیە، تەرتوس، دەرعا، قونەیتەرە، سوەیدا) كە دەكاتە رێژەی (40%)ی تەواوی خاكی سوریا. بەپێی سەرچاوەکانی هەواڵیش هێرشی چەکدارانی بەرەی تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی بۆ سەر حمس دەستی پێکردووە دوای ئەوەی پارێزگای دەرعای کۆنترۆڵ کرد، کە ناوچەیەکی ستراتیجیە و بە کۆنترۆڵکردنی، دیمەشقی پایتەخت لە زۆربەی پارێزگاکانی ژێر دەسەڵاتی دادەبڕێت. بەهۆی ئەو دۆخە نوێیەشەوە زۆرینەی وڵاتان بە تایبەت عێراق و روسیا و ئەمریکا و تەنانەت ئێرانیش داوایان لە هاوڵاتیەکانیان کردووە ئەو وڵاتە جێبهێڵن، تاران نەک بە تەنها هاوڵاتیەکانی بەڵکو ژمارەیەک لە فەرماندە سەربازیەکانی سوپای پاسدارانیشی کشاندۆتەوە.  سەرکردە شیعەکانی عێراقیش دوای ئەوەی دەستوەردانیان لە کاروباری ناوخۆی سوریا رەتکردۆتەوە، دۆسیەی سوریایان بۆ حکومەتی عێراق جێهێشتووە، بەهۆی بێ متمانەییان بە تواناکانی ئێران لە پاراستنی سوریا و بەرگرتن لە روخانی دەسەڵاتەکەی بەشار ئەسەد. هەرچی تورکیاشە هاوکاری تەواوی هێزەکانی دەستەی تەحریر شام دەکات کە پێشتر بە بەرەی نوسرە ناسرا بوو، ئەم بەرەیەش لە لیستی تیرۆری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیدایە لەو بارەیەوە هۆشداری بە  ئەنکەرە دراوە لە هەوڵەکانی بۆ تێکدانی زیاتری بارودۆخی سوریا. لای خۆیەوە دیبلۆماتێکی پێشووی روسیا دەڵێت هاوکارییەکانی تورکیا بۆ دەستەی تەحریر شام بە زیانی خۆی دەشکێتەوە و یەکێتی خاکی تورکیا رووبەرووی مەترسی گەورە دەبێتەوە. ڤیتسشلاڤ ماتوزۆڤ ئەکادیمی و دیبلۆماتکاری پێشووی روسی رایگەیاند: لە ئێستادا هەوڵە دیبلۆماتییەکان بۆ چارەسەر کردنی قەیرانی سوریا هیچ بەرهەمێکی نابێت و  هاوکاریەکانی تورکیاش بۆ دەستەی تەحریر شام لە دژی بەرژەوەندیەکانی تورکیایە و پێشی وایە پرۆژەیەک بۆ دروستکردنی دەوڵەتی کوردی لە ئارادایە، تورکیاش بە هاوکارییەکانی بۆ ئەو چەکدارە تیرۆریستانە هاوکار دەبێت بۆ دابەشبوونی تورکیا. روداوە خێرا و چاوەرواننەکراوەکانی سوریا دۆخێکی نوێی خوڵقادووە، تا ئێستاش بە ڕای چاودێران بارودۆخەکە بە جۆرێکە  لە بەرژەوەندی پێکهاتەی کوردی سوریایە و هێزەکانی سوریای دیموکرات توانیویانە وێڕای پاراستنی ناوچە کوردییەکان سنوری دەسەڵاتی خۆشیان فراوان بکەن.

سات بە سات سوریا لە کەوتن نزیک دەبێتەوە و بە ڕای چاودێرانیش ئەمە دەرفەتێکی زێڕینە بۆ کوردانی ڕۆژئاوا ئامادەکردنی: هاوڵاتی لەگەڵ ئاڵۆزبوونی زیاتری بارودۆخی سوریا و کۆنترۆڵکردنی سێ شاری گەورەی ئەو وڵاتە لەلایەن چەکدارەکانی دەستەی تەحریر شام لەماوەی تەنها ١٠ رۆژدا، سەرەتای کۆتاییهاتنی هیلالی شیعی دەستی پێکرد بە تایبەت دوای کۆنترۆڵکردنی شاری دێرەزوور لە لایەن هێزەکانی سوپای سوریای دیموکراتەوە، بەو جۆرەش دەروازەی ئەلبوکەمال کەوتۆتە دەست هێزە کوردییەکان، بۆ لەمەودوا ئێران ناتوانێت لە رێی وشکانیەوە نە میلیشیا شیعەکانی عێراق نە سوپای پاسداران رەوانەی سوریا بکات بۆ بەهاناوەچوونی رژێمی بەشار ئەسەد. لە ئێستادا نەخشەی سوریا کە لە (14) پارێزگا پێکهاتووە بەم جۆرەی لێهاتووە: ■ هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) كە ناوچەی دەسەڵاتارێتی كوردە، زیاتر لە (40%)ی خاكی سوریای لەژێر دەستدایە و پارێزگاكانی (حەسەكە، رەقە، دێرەزوور) دەگرێتەوە. ■ گروپە چەكدارە توندڕەوەکانی سوریا بەتایبەت دەستەی(تەحریر شام) لە ئێستادا  پارێزگاكانی (حەلەب، ئیدلیب، حەمما)یان لەژێر دەستدایە، کەدەكاتە (20%)ی خاكی سوریا. ■ ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی رژێمی(بەشار ئەسەد) كە رۆژ بەرۆژ ناوچەی زیاتر لەدەستدەدات بریتییە لە (8) پارێزگا ئەوانیش ( دیمەشق، ریفی دیمەشق، حمس، لازقیە، تەرتوس، دەرعا، قونەیتەرە، سوەیدا) كە دەكاتە رێژەی (40%)ی تەواوی خاكی سوریا. بەپێی سەرچاوەکانی هەواڵیش هێرشی چەکدارانی بەرەی تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی بۆ سەر حمس دەستی پێکردووە دوای ئەوەی پارێزگای دەرعای کۆنترۆڵ کرد، کە ناوچەیەکی ستراتیجیە و بە کۆنترۆڵکردنی، دیمەشقی پایتەخت لە زۆربەی پارێزگاکانی ژێر دەسەڵاتی دادەبڕێت. بەهۆی ئەو دۆخە نوێیەشەوە زۆرینەی وڵاتان بە تایبەت عێراق و روسیا و ئەمریکا و تەنانەت ئێرانیش داوایان لە هاوڵاتیەکانیان کردووە ئەو وڵاتە جێبهێڵن، تاران نەک بە تەنها هاوڵاتیەکانی بەڵکو ژمارەیەک لە فەرماندە سەربازیەکانی سوپای پاسدارانیشی کشاندۆتەوە.  سەرکردە شیعەکانی عێراقیش دوای ئەوەی دەستوەردانیان لە کاروباری ناوخۆی سوریا رەتکردۆتەوە، دۆسیەی سوریایان بۆ حکومەتی عێراق جێهێشتووە، بەهۆی بێ متمانەییان بە تواناکانی ئێران لە پاراستنی سوریا و بەرگرتن لە روخانی دەسەڵاتەکەی بەشار ئەسەد. هەرچی تورکیاشە هاوکاری تەواوی هێزەکانی دەستەی تەحریر شام دەکات کە پێشتر بە بەرەی نوسرە ناسرا بوو، ئەم بەرەیەش لە لیستی تیرۆری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیدایە لەو بارەیەوە هۆشداری بە  ئەنکەرە دراوە لە هەوڵەکانی بۆ تێکدانی زیاتری بارودۆخی سوریا. لای خۆیەوە دیبلۆماتێکی پێشووی روسیا دەڵێت هاوکارییەکانی تورکیا بۆ دەستەی تەحریر شام بە زیانی خۆی دەشکێتەوە و یەکێتی خاکی تورکیا رووبەرووی مەترسی گەورە دەبێتەوە. ڤیتسشلاڤ ماتوزۆڤ ئەکادیمی و دیبلۆماتکاری پێشووی روسی رایگەیاند: لە ئێستادا هەوڵە دیبلۆماتییەکان بۆ چارەسەر کردنی قەیرانی سوریا هیچ بەرهەمێکی نابێت و  هاوکاریەکانی تورکیاش بۆ دەستەی تەحریر شام لە دژی بەرژەوەندیەکانی تورکیایە و پێشی وایە پرۆژەیەک بۆ دروستکردنی دەوڵەتی کوردی لە ئارادایە، تورکیاش بە هاوکارییەکانی بۆ ئەو چەکدارە تیرۆریستانە هاوکار دەبێت بۆ دابەشبوونی تورکیا. روداوە خێرا و چاوەرواننەکراوەکانی سوریا دۆخێکی نوێی خوڵقادووە، تا ئێستاش بە ڕای چاودێران بارودۆخەکە بە جۆرێکە  لە بەرژەوەندی پێکهاتەی کوردی سوریایە و هێزەکانی سوریای دیموکرات توانیویانە وێڕای پاراستنی ناوچە کوردییەکان سنوری دەسەڵاتی خۆشیان فراوان بکەن.

بەپێی نیگەرانی فەرمانبەران و بێ وەڵامی دەسەڵاتدارانیش هیچ ئاسۆیەک بۆ چارەسەرکردنی بەدیناکرێت! ئامادەکردنی: هاوڵاتی  لە پارێزگاکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی ناوەند دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی ١٢ کراوە، کەچی لە هەرێمی کوردستان تا ئێستا فەرمانبەران موچەی مانگی ١٠ یان وەرنەگرتووە، ئەوەش بە هۆی ئەو ناکۆکیانەوەیە کە لە نێوان یەکێتی و پارتیدا هەن بەهۆی غیابی ستراتیژێکی هاوبەشەوە بۆ حکومڕانی و نەبوونی شەفافیەتەوە لە داهاتی ناوخۆدا. ئەم لێکترازانەی نێوان یەکێتی و پارتی وای کردووە قەیرانی دارایی و نەبوون و دواکەوتنی موچە بەردەوام بێت و نەتوانرێت چارەسەر بکرێت. لە پارێزگای سلێمانیش بایکۆت و ناڕەزایی دەستیان پێ کردووە و پێدەچێت لە هەفتەی داهاتوودا جارێکی تر مامۆستایان و فەرمانبەران دەست بە خۆپیشاندان بکەنەوە، بەڵام وەک ساڵانی ڕابردوو لە پارێزگاکانی هەولێر و دهۆک، هیچ جۆرە ناڕەزایی و بایکۆتێک بە دیناکرێت و فەرمانگە حکومیەکان کاری ئاسایی خۆیان دەکەن، ئەوەش دەگەرێتەوە بۆ جوڵەی بازاڕ لەو دوو پارێزگایە و بوونی سەرچاوەی داهاتی زیاتر ئەگەر بەراوردیان بە پارێزگای سلێمانی و سستی جوڵەی بازاڕ لەم شارەدا بکرێت. لێدوانەکەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە کاتی میوانداریکردنی لە ئەنجومەنی نێوێنەران، تایبەت بە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم ئەو ڕاستیەی سەلماند نە بەغدا نە یەکێتی و پارتی جدی نین لە چارەسەرکردنی ئەو قەیرانە و زەرەرمەندی یەکەم و کۆتاییش فەرمانبەرانی هەرێمن. سودانی لە دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران وتی: جێبەجێنەکردنى ماددەکانى بودجە و رادەستنەکردنى داهات، کێشەى بۆ مووچەى فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستان دروستکردووە. بەو پێیەی پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق بۆ موچەخۆرانی هەرێم تەواو بووە، ناتوانرێت بڕە پارەی زیاتر بۆ هەرێم بنێرن. چارەسەری ئەو پرسەش تەنها بە گواستنەوەی پارە دەکرێت لەو پشکەی بۆ بواری وەبەرهێنان تەرخانکراوە بۆ بواری بەکاربردن کە پشکی هەرێم لە بواری وەبەرهێنانی یاسای بودجەی گشتی عێراق وەک خۆی ماوە و دەستکاری نەکراوە، گواستنەوەشی لە دەسەڵاتی تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق و ئەنجومەنی وەزیراندایە کە دەتوانێت لەرێی دەنگدانەوە بڕیار لەسەر ئەو پرسە بدات. بە قسەکانی سودانیشدا دەردەکەوێت نە تەیف سامی و نە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق ئامادە نین گواستنەوە بە داهات بکەن بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی بڕی پارەی تەرخانکراو بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە بودجەی گشتیدا و چاوەرێی هەمواری ئەو یاسایە دەکەن لە لایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە. هەرچی حکومەتی هەرێمیشە دەستەوسانە لەبەردەم ئەو قەیرانە و هیچ چارەسەرێک بۆ موچەی فەرمانبەران لە هەگبەی ئەم حکومەتەی یەکێتی و پارتیدا نییە، بە جۆرێک ئامادە نەبوو تەنانەت کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانیش بکەن چونکە دەزانن ناتوانن بچوکترین کێشە و قەیرانی دانیشتوانی هەرێم لە ئێستادا چارەسەر بکەن. بۆ پڕکردنەوەی موچەی مانگی ١٠ش کە حکومەتی عێراق بڕی ٧٦١ ملیار دیناری ناردووە، وەزارەتی دارایی هەرێم دەڵێت پارەی پێویستی بۆ بڕکردنەوەی کورتهێنان لەبەردەسدا نییە، ئەوەش لە کاتێکدایە لە ماوەی ١١ مانگی رابردوودا هیچ بڕە پارەیەکی داهاتی ناوخۆ و خاڵە سنوریەکان و داهاتی فرۆشتنی نەوت بە قاچاغی بەکارنەهێنراوە و کەس نازانێت کۆی ئەو داهاتە لە کوێدا هەڵگیراون. چارەسەری ئەو دۆخە ناهەموارەش تەنها لە رێی یەک هەڵوێستی و شەفافیەت لە کۆی داهاتی ناوخۆ و خاڵە سنورییەکان و کەرتی نەوتدا دەکرێت لەگەڵ بوونی بەرنامە و ستراتیجی هاوبەش لە لایەن یەکێتی و پارتی و پابەندبوون بە رێکەوتنەکانیان لەگەڵ بەغدا و رادەستکردنی ئەو بڕە پارەیەی لەگەڵ حکومەتی عێراق رێکەوتنیان لەسەر کراوە تا کۆتایی بە قەیران و گرفتی نەبوون و دواکەوتنی موچە بە شێوەیەکی ریشەیی بهێنرێت.

لەگەڵ ئاڵۆزبوونی زیاتری باردۆخی سوریا، زلهێزەکان داوای جێبەجێکردنی بڕیاری 2254ی ئەنجومەنی ئاسایش دەکەن. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای داگیرکردنی ناوچەیەکی فراوان لەلایەن چەکدارەکانی دەستەی تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی، سەرلەنوێ دۆخی سوریا رووی لە ئاڵۆزی زیاتر کرد جارێکی تریش بڕیاری ٢٢٥٤ ی ئەنجومەنی ئاسایش کە تایبەتە بە ئاسایی کردنەوەی بارودۆخی سوریا دەرکەوتەوە، ئەنجومەنی ئاسایش لە کانونی یەکەمی ٢٠١٥ ئەم بڕیارەی دەرکردووە و تێیدا هاتووە تەنها رێگە بە گەلی سوریا دەدرێت بڕیار لە چارەنوسی خۆی بدات. هەر لە بریارەکەدا هاتووە داوا لەسەرجەم لایەنەکان دەکرێت رێوشوێنی پێویست بگرنەبەر بۆ گێرانەوەی متمانە و راگرتنی شەڕ بە شێوەیەکی هەمیشەیی، لەماوەی شەش مانگیشدا دەسەڵاتێک پێکبهێنرێت کە هەموو لایەک لە خۆبگرێت و بەدوربێت لە تائیفی و خشتەیەکی کاتی دابنرێت بۆ دارشتنەوەی دەستوری نوێ بۆ وڵات. لە بڕگەیەکی تری بڕیارەکەی ئەنجومەنی ئاسایشدا هاتووە پێویستە زەمینەسازی بکرێت بۆ گەڕانەوەی ئاوارە و پەنابەرەکان بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان لەڕێی ئاوەدانکردنەوەی ئەو ناوچانەی زەرەرمەندنی شەڕەکە بوون. ئەم بڕیارەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کە ئەمریکا داوای جێبەکردنی دەکات و روسیاش چەندین جار داوای جێبەجێکردنی کردوە، لەبەرژەوەندی پێکهاتەی کوردە لە سوریا بە تایبەت لە بڕگەی گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان، لەو بڕگەیەشدا کە باس لەوە دەکرێت تەنها رێگە بە گەلی سوریا دەدرێت بڕیار لە چارەنوسی خۆی بدات، بەو واتایە دێت دوای ئێران ئاستێکیش بۆ دەستوەردانی تورکیا لە کاروباری ناوخۆی سوریا دادەنرێت کە تەواو لە دژی پێکهاتەی کوردی سوریا کاردەکات و بەردەوام هەوڵی گۆڕینی دیمۆگرافیا و هەڵتەکاندنی ژێرخانی ئابوری ناوچە کوردیەکان دەدات. بۆ بەشداری کۆی لایەنەکانیش لە دەسەڵاتی داهاتوودا، تەواو لە بەرژەوەندی رۆژئاوای کوردستانە کە پێشتر رژێمی ئەسەد رازی نەبوو تەنانەت رەگەزنامەش بە ژمارەیەکی زۆریان بدات.   لەسەر ئاستی حوکمرانیش ئەو ناوچانەی کە لەژێر کۆنترۆڵی یەکینەکانی پاراستنی گەل و هێزەکانی سوریای دیموکراتدان بە بەراورد بە ناوچەکانی تری سوریا زیاتر ئارام و سەقامگیرن، ئەوەش لە رێی پەیرەکردنی سیستمێکی دادپەروەرانە و رێگە نەدان بە گەندەڵی و بەهەدەردانی داهاتی گشتی و پاراستنی ئاشتی کۆمەڵایەتی لەگەڵ پاراستنی ماف و کەرامەتی کەمینەکان و بەشداری پێکردنیان لە پرۆسەی سیاسی و دارشتنی پەروەردەیەکی ڕاست و دروست کە نەخشەرێگایەکی روونە بۆ ئایندەیەکی باشتر، بە دورخستنەوەی دەستی تورکیاش لە رۆژئاوای کوردستان، لەرێی چاودێرییەکی وردی نێودەوڵەتییەوە هێندەی تر ناوچەکە ئارامتر و سەقامگیرتر دەکات.

ئامادەکردنی: هاوڵاتی ساڵی 1923 نوێنەری تورکیا لە ڕێککەوتنی "لۆزان"دا، کاتێک ویستیان پەیماننامە لەگەڵ نوێنەرانی وڵاتانی ئەوروپادا واژۆ بکەن، ڕووبەڕووی بەرهەڵستیی نوێنەرانی وڵاتانی ئەوروپا بوونەوە. چونکە ئەوروپا ڕازیی نەبوو ڕێککەوتننامەکە واژۆ بکەن و  گوتیان: لەخۆرهەڵاتی تورکیا کورد و خاکی کورد هەیە، ئەگەر ئێمە ڕێککەوتننامەکە واژۆ بکەین کوردەکان چیان بەسەردێت؟ وەفدەکەی تورکیا لەوەڵامدا گوتیان: تورکیا بەتەنیا دەوڵەتی تورکەکان نییە، بەڵکو بۆ تورک و کوردیشە، ئەم دوو گەلە بڕیاریانداوە پێکەوە بژین. بەڵام ئەوکات نوێنەرانی ئەوروپا بەم قسانەی وەفدی تورکیا باوەڕیان نەکرد.  عیسمەت پاشای سەرۆکی وەفدی تورکیا، هاواری بۆ مستەفا کەمال ئەتاتورک برد و گوتی: ئەگەر فریا نەکەویت دەوڵەتی کوردی دروستبووە! دەبێت کارێکی وا بکەیت بۆ ئەوروپییەکان بیسەلمێنێت کە کورد و تورک پێکەوە دەژین بۆ ئەوەی پەیماننامەی (سیڤەر) هەڵبوەشێنینەوە.  ئەتاتورک داوای لە  کوردێکی شاری دەرسیم کرد بە ناوی "حەسەن خەیری"، کە   بەرگی کوردی بپۆشێت و لەگەڵیدا بچێت بۆ پەرلەمان بۆ ئەوەی پیشانی ڕۆژنامەنووسان و وەفدی وڵاتانی دیکەی بدات کە حکومەتی تورکیا کورد و بەرگی نەتەوەیی و زمان و کەلتووری کوردانی پەسەند کردووە. دواتریش چەند جارێک حەسەن خەیری بەجلی کوردییەوە دەچوو بۆ پەڕلەمانی تورکیا و هاواری دەکرد کە کوردەکان نایانەوێت جیاببنەوە،  بەم کارەشی بەڵگەی حاشاهەڵنەگری دایە دەست هەموو نوێنەرانی ڕێککەوتنی لۆزان، بۆیە ئەوانیش ڕێککەوتننامەکەیان واژۆکرد و چیتر دەوڵەتی کوردی دروست نەبوو. دوای تێپەڕینی ماوەیەکی کەم، بە فەرمانی ئەتاتۆرک حەسەن خەیری دەستگیرکراو ڕەوانەی دادگای ئیستیقلال کرا. لە دادگا حەسەن خەیری بە جیاخوازی و لەبەرکردنی جلی کوردی لەناو پەرلەمان تاوانبارکرا، هەرچەندە حەسەن خەیری وتی: من ئەو کارەم بۆ ڕێگریکردن لە سەربەخۆیی کورد کرد، دادگاش لەوەڵامدا وتی: دەزانین ڕێگریت کرد لە سەربەخۆیی کورد، بەڵام لەبەرکردنی جلی کوردی لەناو پەرلەمانی تورکیا پێشێلکردنی دەستوورە! دوای ماوەیەک دادگا حوکمی لەسێدارەدانی سەپاند بەسەر حەسەن خەیری دا. کاتێکیش بەر لە بەئەنجام گەیاندی حوکمەکەی لێیان پرسی دوا خواستت چییە؟ حەسەن خەیری هاواری کرد و وتی: لەشوێنێکدا بەخاکم بسپێرن  با گۆڕەکەم لەسەر ڕێگای کوردەکان بێت، بۆ ئەوەی هەر کوردێک گۆڕەکەمی بینی  تف بارانم بکات!

کام مۆدێلەی کوردایەتی توانیوێتی سیاسەتێکی ڕاستەقینە پیادە بکات و نەبێتە گەمەی دەستی دەوڵەتە زلهێزەکان؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی شه‌ڕ و پێكدادانه‌كانی سوریا و داگیركردنی دووه‌م گه‌وره‌ شاری ئه‌و وڵاته‌ له‌لایه‌ن چه‌كدارانی ده‌سته‌ی ته‌حریر شام و هاوپه‌یمانه‌كانی، گومانی بوونی پیلانی نێوده‌وڵه‌تی و رێكه‌وتنی پێشوه‌خته‌ی لێده‌كرێت، به‌جۆرێك زلهێزه‌كانی جیهان هه‌ریه‌كه‌یان به‌جۆرێك سازشیان بۆ یه‌كتر كردبێت و كۆی شه‌ڕ و ناكۆكیه‌كانیان كردبێته‌ یه‌ك پاكێج و به‌سترابێته‌وه‌ به‌یه‌كه‌وه‌. روداوه‌كانی ماوه‌ی چه‌ند رۆژی رابردووی سوریا نیشانی ده‌ده‌ن ئێران زه‌ره‌رمه‌ندی یه‌كه‌مه‌ و دوای لاوازبوونی ده‌سه‌ڵاتی له‌ باشوری لوبنان، پێده‌چیت له‌ سوریاش دوور بخرێته‌وه‌، روسیاش كه‌ هاوپه‌یمانی تارانه‌ گلۆپی سه‌وزی بۆ نه‌یارانی ئێران هه‌ڵكردبێت و پیلانی دورخستنه‌وه‌ی ده‌ستی ئێران له‌ ناوچه‌كه‌ چوبێته‌ بواری جێبه‌جێ كردنه‌وه‌. ئه‌و سازشه‌ی روسیاش كردویه‌تی بێ به‌رامبه‌ر نییه‌ و به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ شه‌ڕ و پێكدادانه‌كانی ئه‌و وڵاتەوە‌ له‌ ئۆكرانیا، له‌ راپۆرتێكیشدا كه‌ له‌لایه‌ن ناوه‌ندی لێكۆڵینه‌وه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی پۆڵنداوە ئاماده‌كراوه‌ پلانی ئاشتی  ژه‌نه‌راڵ (كیس كیلۆگ) نێرده‌ی دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆكی هه‌ڵبژێردراوی ئه‌مریكای بۆ ئۆكرانیا ئاشكرا كراوه، به‌ پێی ئه‌و پلانه‌ش كه‌ له‌ پێنج خاڵ پێكدێت زیاتر ره‌چاوی ته‌وای به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی روسیا كراوه‌. پلانه‌كه‌ی ئه‌مریكا بۆ ئاشتی نێوان روسیا و ئۆكرانیا •       كۆتاییهێنان به‌كه‌نارگیركردنی ڕوسیا و به‌ستنی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ڤلادمیر پوتن سه‌رۆكی ئه‌و وڵاته‌. •       فشاربخرێته‌ سه‌ر مۆسكۆ و كیێڤ بۆ ده‌ستپێكردنی دانوستان. •       هه‌ندێ سازش بۆ ڕوسیا بكرێت كه‌ بریتییه‌ له‌ ره‌تكردنه‌وه‌ی چاوخشاندن به‌ وه‌رگرتنی ئۆكرانیا له‌ هاوپه‌یمانی باكوری ئه‌تڵه‌سی بۆ ماوه‌ی 10 ساڵ، و ئه‌و ناوچانه‌ش كه‌ ئێستا له‌لایه‌ن سوپای روسیاوه‌ كۆنترۆڵ كراوه‌ له‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی مۆسكۆدا ده‌مێنێته‌وه‌.  ئه‌و سزایانه‌ش كه‌ به‌سه‌ر روسیادا سه‌پێنراون‌ قۆناغ به‌ قۆناغ هه‌ڵبگیرێن و په‌یوه‌ندییه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كانی مۆسكۆ ئاسایی بكرێته‌وه‌ به‌و مه‌رجه‌ی بگه‌نه‌ ئاشتییه‌ك له‌لایه‌ن ئۆكرانیاوه‌ په‌سه‌ندكراوبێت. •       بۆ پرسی پشتیوانی له‌ ئۆكرانیا، پێشنیار كراوه‌‌ دڵنیایی به‌ كێف بدرێت له‌سه‌ر به‌رده‌وامبوونی هاوكارییه‌ سه‌ربازییه‌كان، رێگه‌شی پێبدرێت به‌ فه‌رمی دان به‌و ناوچانه‌دا نه‌نێت كه‌ له‌لایه‌ن روسیاوه‌ كۆنترۆڵ كراون، به‌ڵام رێگه‌ی پێنادرێت له‌رێی به‌كارهێنانی هێزه‌وە ئه‌و كێشه‌یه‌ چاره‌سه‌ر بكات. •       واشنتۆن هاوكارییه ‌سه‌ربازییه‌كانی بۆ كێڤ راده‌گرێت، ئه‌گه‌ر دانوستانه‌كانی ئاشتی ره‌تبكاته‌وه‌. پلانی ئه‌مریكاش بۆ ئاشتی نێوان روسیا و ئۆكرانیا كه‌ زیاتر له‌ به‌رژه‌وه‌ندی روسیایه‌ بێ به‌رامبه‌ر نییه‌ و پێده‌چێت به‌سترابێته‌وه‌ به‌ روداوه‌كانی سوریا و ئاینده‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌دی سه‌رۆكی ئه‌و وڵاته‌، كه‌ له‌ دوای به‌هاری عه‌ره‌بییه‌وه‌ له‌لایه‌ن سوپای پاسدارانی ئێران و چه‌كداره‌كانی حزبوڵای لوبنانی و هێزی ئاسمانی روسیاوە پارێزگاری لێكراوه‌. كۆی روداوه‌كانیش ده‌رخه‌ری ئه‌و راستیه‌ن نه‌خشه‌یه‌كی نوێ چاوه‌رێی ناوچه‌كه‌ ده‌كات و پێده‌چێت گۆڕانكاری ریشه‌یی له‌ ناوچه‌كه‌دا روبدات و كۆی هاوكێشه‌ سیاسییه‌كان گۆڕانكارییان به‌سه‌ردابێت. هەرچی کوردی باکور و سوریاشە جیاواز لە باشوری کوردستان، تا ئێستا هێزێکی تۆکمەیە و لە جیاتی ئەوەی یارییان پێ بکرێت، خۆیان بکەر و یاریکەری ناو گەمەکەن و توانیویانە لە بڕیاری سیاسیدا سەربەخۆبن و نەچنە ناو پیلانی زلهێزەکانی جیهانەوە و ئایندەی ئەو ناوچانەی لەژێر دەستیاندایە، رووبەرووی چارەنوسێکی نادیاریان بکەنەوە. ئەمەش دەریدەخات ئەو مۆدێلە لە خەبات و بەرەنگاریی پێویستە بکرێتە سەرمەشق و کۆی هێزە وڵاتپارێزەکانی کوردستان پشتیوانی لێبکەن، تا بتوانرێت لەناو ئەم ئاڵوگۆڕەی بەسەر ناوچەکەدا دێت وەک دەرفەتێک بقۆزرێتەوە بۆ چارەسەری دۆزی ڕەوای گەلی کورد لە هەر چوار پارچەی کوردستان.

سایکس بی کۆی نوێ چاوەروانی خۆر هەڵاتی ناوەڕاست دەکات و تا دێت شەڕو پێکدادانەکانی سوریا روو لە ئاڵۆزی زیاتر دەکات  ئێران هەریەک لە ئەمریکا و ئیسرائیل تۆمەتبار دەکات و گومانی لە روسیا هەیە دیمەشق ئەنقەرە بە هەڵگیسێنەری شەڕەکە دەزانێت و تورکیاش دەڵێت من هیچ دەستم لەو روداوانەدا نییە ئامادەکردنی: هاوڵاتی ئەمریکا خۆی بێ ئاگا کردووە لە شەڕ و پێکدادانەکان و رایدەگەیەنێت روداوەکانی ئەم دواییەی سوریا بۆ ئیدارەکەی جۆ بایدن چاوەروانکراو نەبووە. هەرچی کوردە دەیەوێت خۆی لە ئاگری ئەو شەڕە بەدوور بگرت و نەبێتە بەشێک لە ناکۆکییە ناوخۆییەکانی سوریا و کێبرکێ و ئاڵۆزی نێوان زلهێزەکانی جیهان بە تایبەت روسیا و ئەمریکا. لەوبارەیەوە هێزەکانی سوریای دیموکرات ھۆکاری پاشەکشە کردنیان لەفرۆکەخانەی حەلەب ئاشكرا دەکەن و دەڵێن بەشداری ئەو شەرە ناکەين کە لەناوخۆی سوریا ڕوودەدات. لە بڵاوکراوەیەکدا (هەسەدە) دەڵێت، بەپێی ڕێنماییەکان و بەلەبەرچاوگرتنی دۆخی ئێستای سوریا،  هەموو ئامادەکارییەکی خۆیان کردووە، بەڵام بەشداری ئەو شەرە ناکەن کە لەناوخۆی سوریا ڕوودەدات، هەسەدە ھۆکاری پاشەکشە کردنیان لەفرۆکەخانەی حەلەب بۆ ئەوە دەگەرێننەوە، کە ستراتیژیەتی ئێستای ھەسەدە پاراستنی ناوچە کوردیەکانە و خۆ دوورگرتنە لە ھەر بەریەککەوتنێک. تورکیاش دوای دەربڕینی بێ ئاگایی خۆی لە پێکدادانەکان هۆشداری دایە کوردەکانی سوریا و دەڵێت نابێت هەلی  کشانەوەی هێزەکانی سوپای سوریا بقۆزنەوە و ناوچەی زیاتر کۆنترۆڵ بکەن. هەر سەبارەت بە شەڕ و پێکدادانەکانی سوریا حسێن سەلامی فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران،  ئیسرائیل تۆمەتبار دەکات و دەڵێت تەلئەبیب لە پشت ئەو روداوانەوەیە بە گوتەی سەلامی ئەوەش دوای ئەو تێکشکانە ستراتیجییە دێت کە لە لوبنان و غەزە دوچاری ئیسرائیل هاتووە. عێراقیش وەک یەکەم وڵات پشتیوانی خۆی بۆ رژێمی سوریا دەربڕی لەو شەڕو پێکدادانەی ماوەی چەند رۆژێکە ئەو وڵاتەی گرتۆتەوە. بۆ کۆنتێۆڵکردنی سنورەکانیشی هێزی زیاتری رەوانەی ئەو ناوچانە کردووە.   دەستەی تەحریر شامیش کە  هەڵگیسێنەری سەرەکی شەڕ و پێکدادانەکانی ئەم دواییەی سوریایە و بە پشتیوانی تورکیا ناوچەیەکی فراوانی لە شارەکانی حەلەب و ئیدلیب کۆنترۆڵ کردووە بەم قۆناغانە دروست بووە: ■ قۆناغی یەکەم؛ (2012-2013) لە ژێر ناوی بەرەی نوسڕە  پێکهات و لەلان  رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی هاوکاری ماددی دەکرا. ■ قۆناغی دووەم:(2013-2016) تیایدا بەرەی نوسڕە لە رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی جیابویەوە و سەرۆکەکەی چووە پاڵ رێکخراوی قاعدە. ■ قۆناغی سێیەم: (2016-2017) تیایدا بەرەی نوسڕە بە شێوەیەکی ڕوکەش پەیوەندی لەگەڵ قاعیدە بڕی و هاوپەیمانی لەگەڵ چەند گروپێکی تری ئیسلامی پێکهێنا لەژێر ناوی بەرەی فەتحی شام. ■ قۆناغی چوارەم: (2017 تا ئێستا) تیایدا بەرەی فەتحی شام لە رێکخراوی قاعیدە بە تەواوی جیابویەوە لەگەڵ چەند لایەنێکی تر دەستەی تەحریر شامی پێکهێنا.     روداوەکانی سوریاش دەرخەری بوونی نەخشەیەکی نوێن بۆ ناوچەکە و ئەوەی زیاتریش ڕۆڵ دەبینێت تەنها لولەی تفەگەکان و کۆنتێۆڵ کردنی ناوچەی زیاترە، هەرهێزێکیش ناوچەی دەسەڵاتی خۆی فراوانتر بکات ئەوا لە سوریای دوای بەشار ئەسەد کە کورسیەکەی لەقتربووە، پشکی زیاری بەردەکەوێت و لە ناوەندە نێودەوڵەتییەکان قسەی زیاتر بیستراو دەبێت. چاوەروانیش دەکرێت پیلانێکی نێودەوڵەتی لە ئارادابێت بۆ بڕینی دەستی ئێران لەناو سوریادا دوای ئەوەی لە باشوری لوبنان لەرێی تێکشکانی حیزبوڵاوە رۆڵی تاران لە لوبنان تەواو لاواز کرا، ئێستاش سەرەی کردنە دەرەوەیەتی لە سوریا و پێدەچێت بۆ ئەو مەبەستە روسیا گڵۆپی سەوزی بۆ نەیارانی ئێران هەڵکردبێت. لەم هەلومەرجە نوێیەشدا نزیکەی یەک ملیۆن کورد کە لە خۆرئاوای روباری فورات نیشتەجێن بە تایبەت لە حەلەب و شەهبا و چەندین ناوچەی تر، مەترسی راستەقینەیان لەسەرە و ئەگەری کۆمەڵکوژیش لە ئارادایە، بە تایبەت دوای داگیرکردنی عەفرین لە ساڵی ٢٠١٨  بوونی پیلانێک بەدی دەکرێت بۆ دابڕانی تەواوی ناوچە کوردییەکانی خۆرئاوای روباری فورات، هەرچەندە هەردوو هێزی سوریای دیموکرات و هێزی پشتیوانی جەوهەری تەواو خۆیان بۆ هەموو ئەگەرەکان ئامادەکردووە بەڵام بە دڵنیایی بۆ ئەو دۆخە نوێیە پێویستیان بە هاوکاری و پشتیوانی بەشەکانی تری کوردستان دەبێت، وەک چۆن لە کۆبانی هاوکاری سەربازییان پێشکەش کرا و هێزی پێشمەرگە رەوانەی ئەو شارە کرا.

ئەم دانیشتنەی پەرلەمان دەبێتە سەرەتای کردنەوەی گرێ کوێرەکان یان هێندەی تر رێگەکانی پێکهێنانی حکومەت دوردەخاتەوە و بە تونێلێکی تاریکی دەگەیەنێت؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی بڕیارە رۆژی دوو شەممە یەکەم دانیشتنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەرێوەبچێت، بەپێی مادەى 47ـی یاسای هەڵبژاردنى پەرلەمانیش یەکەم دانیشتن بە سەرۆکایەتیی بەتەمەنترین ئەندام دەکرێت و هەر لەو دانیشتنەدا ئەندامانى نوێ سوێندى یاسایی دەخۆن. لە مادەى 48 یشدا هاتووە، بە رێگەى دەنگدانى نهێنى سەرۆک و جێگر و سکرتێرى پەرلەمان لە هەمان دانیشتندا هەڵدەبژێردرێن. بە گوێرەى مادەى چوارى یاساى کاراکردنەوەى دامەزراوەى سەرۆکایەتیی هەرێمیش، لە ماوەى 30 رۆژ لە هەڵبژاردنى دەستەى سەرۆکایەتی، دەبێت پەرلەمان دەرگاى خۆپاڵاوتن بۆ پۆستى سەرۆکى هەرێم بکاتەوە. رونیش نییە ئایا ئەو دانیشتنە دەبێتە سەرەتای هەنگاوەکانی پێکهێنانی کابینەی نوێ یاخود هێندەی تر رێگاکانی پێکهێنانی کابینەی نوێ ئاڵۆزتر و دوورتر دەخاتەوە؟ یاخود دانیشتنەکان بە کراوەیی دەهێڵێتەوە و فشارە ناوخۆیی و دەرەکیەکان حزبە براوەکان ناچار دەکات سازشی زیاتر بۆ یەکتر بکەن. تا ئێستا هیچ جۆرە رێکەوتنێک لە نێوان یەکێتی و پارتی بۆ یەکەم دانیشتنی پەرلەمان نەکراوە؛ تا سەرۆک و جێگرەکەی و سکرتێری پەرلەمان هەڵبژێرن، بەوەش بە دڵنیاییەوە دانیشتنی پەرلەمان بە کراوەیی بۆ کاتێکی نادیار دەمێنێتەوە. لەسەر ئاستی حزبیش سەردان و کۆبوونەوەکان بۆ لای یەکتر دەستی پێکردووە و هەر یەک لە یەکێتی و پارتی شاندی تایبەتیان بۆ ئەو مەبەستە پێکهێناوە، ئەوەش لەکاتێکدایە لە ڕاگەیەندراو و لێدوانی بەرپرسانی یەکێتی و پارتی لە دوای کۆبونەوەیان لەگەڵ لایەنەکان تا ئێستا تەنها زانیاری گشتی بڵاو دەکەنەوە و بە هیچ جۆرێک روخسار و ناوەرۆکی کابینەی نوێ دیار نییە. بۆ لێکتێگەیشتنیش رۆژی شەممە یەکێتی و پارتی لە سلێمانی کۆبونەوە، دوای کۆبونەوەکەش نووسینگەی قوباد تاڵەبانی لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت: هەردوو شاندی دانوستاندنکاری پارتی و یەکێتی، ئامادەییان دەربڕی بۆ درێژەدان بە کۆبوونەوەکانی نێوانیان. پێشتریش مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان رایگەیاندبوو لە پێکهێنانی کابینەی نوێدا پێویستە یه‌ك حكوومه‌ت، یه‌ك په‌رله‌مان و یه‌ك هێزی پێشمه‌رگه‌ هەبن. ئەوەش لە کاتێکدایە لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی پەرلەمان بافڵ تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتی جیاواز لە کۆی حزبەکانی تر هێڵی سوری بۆ ئەو کەسە داناوە کە پارتی بە نیازە جارێکی تر بیکاتەوە بە سەرۆکی حکومەت، بافڵ تاڵەبانی سوێندیشی خوارد بێ ئۆکەی یەکێتی پۆستی بەرێوەبەری گشتیش وەرناگرێت، ئەو سوێندە و کۆی بەڵێنەکانی لە کاتی هەڵمەتی هەڵبژاردن، دانوستان و سیناریۆکانی پێکهێنانی حکومەتی بەرەو رێگەیەکی داخراو بردووە. تا ئێستاش باس لە چەندین سیناریۆ بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەت دەکرێت، بەڵام تەنها سیناریۆی بەشدابوونی پارتی و یەکێتی لە کابینەی ١٠ لۆژیکییە و کۆی ناکۆکیەکانی پارتی و یەکێتییش لە پێکهێنانی کابینەی نوێ و شێوازی بەرێوەبردنی حکوت لە کاتێکدایە دانیشتوانی هەرێم دوچاری چەندین قەیرانی کوشندە بونەتەوە لە نەبوونی موچە و کۆی خزمەتگوزاریەکانی تر و هەقی خۆیانە بپرسن؛ لە کارنامەی حکومەتی داهاتوودا ئایا جارێکی تر هەر باس لە کۆتاییهێنان بە قەیرانەکان دەکرێت، یان ئەمجارە بەجدی خاڵ دەخرێتە سەر پیتەکان و قۆناغێکی نوێ دەستپێدەکات.