.jpeg)
حکومەتی کاتی سووریا بە نیازە بەرەو دەسەڵاتێکی تاکڕەوی هەنگاوبنێت کوردانی رۆژئاواش دەسەڵاتێکی لەو جۆرە رەتدەکەنەوە ئامەدەکردنی: هاوڵاتی دەسەڵاتی کاتی سووریا کە تا ئێستا شەرعییەتی لە ژێر پرسیاردایە، جگە لە سەردانی بەرپرسانی چەند وڵاتێکی ئەوروپی و عەرەبی بۆ دیمەشق و بە پێچەوانەوە سەردانەکەی ئەحمەد شەرع بۆ هەر یەک لە سعودیە و تورکیا، نەیتوانیوە هەنگاوی جدی بنێت، تا دەسەڵاتە کاتییەکە کە ئێستا شەرعییەتی ناوخۆی سووریای نییە، هیچ نەبێ شەرعییەتی دەرەکی وەرگرێت و وڵاتانی ئەوروپا وەک دەسەڵاتێکی یاسایی مامەڵەی لەگەڵ بکەن. وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا بۆ داننان بە دەسەڵاتی نوێی سووریا چەندین جار دوپاتیان کردوەتەوە کە یەکێک لە مەرجەکانیان ئەوەیە دەبێت هیچ پێکهاتەیەکی ئەو وڵاتە فەرامۆش نەکرێت و سەرجەمیان لەدەسەڵاتی داهاتووی سووریادا بەشداربن. سەرباری ئەو داواکارییەی وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، بەڵام ئیدارەی کاتی سووریا بە سەرۆکایەتی ئەحمەد شەرع لە دیاریکردنی لیژنەی ئامادەکاری بۆ دیالۆکی نیشتمانی سووریا کە لە حەوت ئەندام پێکهاتووە، کوردی بێبەش کردووە، بە وتەی ئەندامانی لیژنەکەش هێزەکانی سووریای دیموکرات و بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری بانگهێشتی دیالۆگی نیشتمانی سووریا ناکەن و دەڵێن خۆیان چەند کوردێک لەسەر ئاستی تاکەکەس بانگهێشت دەکەن، بەوپێیەش دەسەڵاتە کاتیەکەی ئەحمەد شەرع بە فیت و پیلانی تورکیا بە نیازە دوای ئەو هەموو قوربانییە بەشداری کوردانی رۆژئاوا لە دەسەڵاتی داهاتووی سووریا بەشدارییەکی کارتۆنی بێت و چەند عەڵقە لەگوێیەکی خۆیان وەک نوێنەری کورد ببەنە دیمەشق و پارە و پۆستیان پێبدەن. لەبەرامبەردا ساڵح موسلیم، ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتی پارتی یەکێتیی دیموکرات بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند: ئەو گروپانەی هێرش دەکەنە سەر ناوچەکانی ڕۆژائای كوردستان هاوبەشی ئەحمەد شەرعن، بۆیە ئەویش لێیان بەرپرسیارە، دەشڵێت: کوردانی رۆژئاوا داوای سیستمێکی فیدڕاڵی هاوشێوەی بەریتانیا دەکەن، ساڵح موسلیم دوپاتیشی کردەوە ئەگەر کورد بەشداری دیالۆکی نیشتمانی سووریا نەبێت، ئەوا پابەندی هیچکام لە بڕیارەکانیشی نابێت. لای خۆیەوە زانا عومەر نوسەر و رۆژنامەنووس لە شاری قامیشلۆ بە کەناڵی سکای نیوزی راگەیاند: پەیرەوکردنی سیستمی فیدراڵی هەرگیز بە واتای دابەشبوونی سووریا نایەت، وتیشی ئێستا هاوڵاتیانی حەلەب لیرەی تورکی بەکاردەهێنن لە کاتێکدا هاوڵاتیانی قامیشلۆ لیرەی سووری بەکاردێنن و ئاڵای فەرمی سووریایان بەرزکردوەتەوە، ئەم دوو حاڵەتە کامیان مەترسییە بۆسەر یەکێتی خاکی سووریا. لە سووریای دوای رژێمی ئەسەد کێشە و ناکۆکییەکان بەرەو ئاڵۆزی زیاتر هەنگاودەنێت، تورکیاش کە بوەتە جێگرەوەی ئێران لە سووریا و خۆی خزاندوەتە کۆی کایە سیاسی و ئابووریەکانی ئەو وڵاتەوە، دەسەڵاتە کاتیەکەی سووریا بە سەرۆکایەتی ئەحمەد شەرع وەک بوکەڵەیەک بە کاردێنێ و سیاسەت و ئەجندای خۆی بەسەردا دەسەپێنێت، بەم جۆرەش هەرگیز ئەو وڵاتە ئاشتی و ئارامی بەخۆیەوە نابینێ و پێویستە وڵاتانی عەرەبی بە تایبەت میسر و سعودیە هەوڵی جدی بدەن تا سووریا لە چنگی تورکیا و بەکرێگیراوانی رزگاربکەن.
ترەمپ دەیەوێت بە شێوازێکی تر دۆسیەی ئەتۆمی ئێران چارەسەر بکات، بەڵام ڕێگەچارەی سەربازیش بەدوور نازانێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی هەواڵگری ئەمریکا پێشبینی کردووە بەم نزیکانە ئیسرائیل بۆردوومانی دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران بکات، ئەوەش وەک هەوڵێک بۆ پەکخستنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئەو وڵاتە، ئەو هەنگاوەیەی ئیسرائیلیش جارێکی تر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕووبەڕووی قەیرانێکی دیکە دەکاتەوە. لەوبارەیەوە ڕۆژنامەی "واشنتۆن پۆست" لە زاری چەند بەرپرسێکی ئاگادار لە ڕاپۆرتە هەواڵگرییەکانەوە، کە لە ڕۆژانی کۆتایی دەسەڵاتی جۆبایدنی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا و سەرەتای دەستبەکاربوونی دۆناڵد ترەمپەوە ئامادەکراوە، بڵاویکردەوە، ئیسرائیل ئامادەکاری دەکات بۆ وەشاندنی گورزێکی گەورە لە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران، هەر بەپێی راپۆرتەکە ئیسرائیل بە نیازە لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٥ بۆردوومانی هەر یەک لە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی فۆردۆ و ناتانزی ئێران بکات، ئەوەش دوای تێکشکاندن و لاوازکردنی توانای بەرگری ئاسمانی ئێران دێت لە هێرشەکەی رۆژی ٢٦ ی تشرینی یەکەمی ئیسرائیل بۆ سەر بنکە سەربازییەکانی ئەو وڵاتە. ئەو پلانەی ئیسرائیلیش هاوکاتە لەگەڵ هۆشدارییەکانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم دەرحەق بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران. لەوباریەوە رافائیل گرۆسی بەرێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم ڕۆژی هەینی هۆشداریدا لە زیادبوونی بەرچاوی ڕێژەی یۆرانیۆمی پێتێنراو لەلایەن ئێرانەوە. رافائیل لە پەراوێزی کۆنفراسی ئاسایشی میونشن، بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند: کات بۆ زیندوکردنەوەی رێکەوتنی ئەتۆمی نێوان ئێران و ئەمریکا خەریکە تەواو دەبێت. وتیشی مانگانە بەرهەمهێنانی یۆرانیۆمی پیتێنراو بە رێژەی %٦٠ و حەوت هێندە زیادیکردووە، بەپێی پێوەرەکانی ئاژانسەکەش ئەو بڕە یۆرانیۆمە بەسە بۆ بەرهەمهێنانی شەش بۆمبی ئەتۆمی. ئەوەش لە کاتێکدایە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا پێشتر فەرمانێکی واژۆ کردووە بۆ دەستپێکردنەوەی زۆرترین گوشار بۆ سەر کۆماری ئیسلامی ئێران. بە شێوەیەکی گشتی وەشاندنی گورزی سەربازی لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆ سەر ئێران تاقیکردنەوەیەکی ترە بۆ بەڵێنەکانی ترەمپ کە پێشتر ڕایگەیاندبوو کاردەکات بۆ گەڕانەوەی ئاشتی و کەمکردنەوەی ناکۆکییە سەربازییەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا. لای خۆیەوە براین هیوز وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایش لە کۆشکی سپی دەڵێت ترەمپ بە روونی دەڵێت رێگە بە ئێران نادات چەکی ئەتۆمی بەرهەم بهێنێت، بەڵام پێی باشە ئەو کارە لە ڕێی دانوستانەوە ئەنجامبدات. سەرۆکی ئەمریکاش لەوبارەیەوە دەڵێت دوو رێگە چارە هەیە بۆ کۆتاییهێنان بە قەیرانی ئەتۆمی ئێران؛ ئەوانیش یان بە ڕێگەچارەی سەربازی و بەکارهێنانی بۆمب دەبێت یان بە چەند وەرەقەیەکی واژۆکراوی نێوان هەردوولا دەبێت بەبێ ئەنجامدانی بۆردوومان.
♦️ترەمپ سوورە لەسەر راگواستنی دانیشتوانی غەززە، میسر و ئوردنیش ئەو داوایە رەتدەکەنەوە. ♦️پێشنیار کراوە ئەزموونی ژاپۆن بۆ ئاوەدانکردنەوەی غەززە بەکاربهێنرێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای راگەیاندنی ئاگربەست لە کەرتی غەززە، پێشنیارەکەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا تەواوی جیهانی هەژاند، کاتێک رایگەیاند پلانیان هەیە دانیشتوانی غەززە بۆ هەریەک لە میسر و ئوردن بگوازنەوە. ترەمپ کە ماوەی تەنها ٢٦ رۆژە سەرۆکایەتی ئەمریکای وەرگرتووە، تا ئێستا چەندین جار ئەو داوایەی دوپاتکردوەتەوە، دواجاریش لە میانی پێشوازیکردنی لە شا عەبدوڵای دووەم شای ئوردن، ترەمپ رایگەیاند، ئەمە شتێکی قورس و ئاڵۆز نییە. ئەگەر ئەمریکا کۆنترۆڵی ئەو ناوچەیە بە شێوەیەکی دادپەروەرانە بکات، ئەوا بۆ یەکەمجار سەقامگیری روو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکات. ئەوەش بەو واتایە دێت ترەمپ سەقامگیری رۆژهەڵاتی ناوەراستی بەستوەتەوە بە چۆڵکردنی غەززەوە. لەبەرامبەردا هەر یەک لە عەبدولفەتاح سیسی سەرۆکی میسر و شا عەبدوڵای دووەم شای ئوردن جەختدەکەنەوە لەسەر گرنگی دەستبەجێ دەستکردن بە ئاوەدانکردنەوەی غەززە بە بێ راگواستنی دانیشتوانەکەی. پێشتریش شای ئوردن رایگەیاندبوو، پێویستە ئەمریکا بزانێت کە وڵاتەکەی و وڵاتانی دیکەی عەرەبیش پلان و بەرنامەی خۆیان بۆ داهاتووی کەرتی غەززە هەیە. ئەوەش لە کاتێکدایە بەپێی خەمڵاندنێکی نەتەوەیەکگرتووەکان، ئاوەدانکردنەوەی غەززە بڕی ٥٣ ملیار دۆلاری پێویستە. نەتەوە یەکگرتووەکان پێشتر چەندین جار رایگەیاندبوو، ئاوەدانکردنەوەی غەززە پێویستی بە هاوئاهەنگی نێودەوڵەتی هەیە و ئاماژەی بەوەش کردبوو، تەنیا پاککردنەوەی داروپەردووی غەززە لانیکەم 15 ساڵی پێویستە. تا ئێستاش چەندین پێشنیار بۆ ئاوەدانکردنەوەی غەززە خراونەتەروو یەکێک لەو پێشنیارانە سوود وەرگرتنە لە ئەزموونی ژاپۆن لە ئاوەدانکردنەوەی وڵاتەکەیان لە دوای جەنگی جیهانی دووەم بە تایبەت هەردوو شاری هێرۆشیما و ناکازاکی کە بەهۆی شەڕەکە و بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی تەواو داروخابوون، ژاپۆنییەکانیش بۆ ئاوەدانکردنەوەیان کۆی داروپەردووی پاشماوەی شەڕەکەیان فرێدایە ناو دەریای چواردەوری وڵاتەکەیان کە ملیۆنان تۆن داروپەردووبوو، لەو رێیەوە رووبەری وشکانیان لە ژاپۆن بە رێژەی %0.5 زیاد کرد، بەناوباگترین ئەو ناوچانەش ژاپۆنییەکان لەم رێگەیەوە دروستیان کردن ناوچەی ئودیبایە لە کەنداوی تۆکیۆ و فرۆکەخانەی کانسای نێودەوڵەتی لە کەنداوی ئۆساکا. بۆ ئاوەدانکردنەوەی کەرتی غەززەش دکتۆر محەمەد سەید عەلی کە ئەندازیارێکی میسرییە و لە ژاپۆن نیشتەجێیە پێشنیاری کردووە داروپەردوی شاری غەززە کە بە هەزاران تۆن مەزەندە دەکرێت فرێبدرێنە کەناراوەکانی ئەو شارە تا لەرێیەوە بتوانرێت سنووری وشکانی پێزیادبکەن و سود لەو ئەزموونەی ژاپۆنییەکان وەرگرن. ئەو پێشنیارەش لە کاتێکدایە ترەمپ سوورە لەسەر پلانەکەی بۆ راگواستنی دانیشتوانی غەززە بۆ میسر و ئوردن، وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیش دژی پێشنیارەی سەرۆکی ئەمریکا وەستاونەتەوە، بۆ تێچووی ئاوەدانکردنەوەشی کە وەک نەتەوەیەکگرتووەکان دەڵێت ٥٣ ملیار دۆلاری پێویستە، تا ئێستا کەس خۆی نەکردووە بە ساحێبی و روونیە ئایا کێ دەچێتە ژێرباری هاوکاریکردنی فەلەستینییەکان لە کاتێکدا ئەگەر رێگەیان پێبدرێت ئەو شارە ئاوەدانبکەنەوە.
ئامادەکردنی: هاوڵاتی ♦️یه‌كێتی و پارتی تا ئێستا باسی دابه‌شكردنی پۆسته‌كانیان نه‌كردووه و ده‌شڵێن چه‌ند خاڵێكی كه‌میان ماوه له‌سه‌ری رێكبكه‌ون ♦️رۆژ به‌رۆژ قه‌یرانه‌كان رووی له ئاڵۆزی زیاتر ده‌كه‌ن، كه‌ڵه‌كه‌بوونی قه‌یرانه‌كانیش هه‌ڕه‌شه‌ی جدییان بۆ سه‌ر چاره‌نووسی هه‌رێم دروستكردووه ماوه‌ی نزیكه‌ی چوارمانگ به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان تێده‌په‌رێت تا ئێستا یه‌كێتی و پارتی نه‌یانتوانییوه له‌سه‌ر پێكهێنانی حكومه‌ت رێكه‌وتن بكه‌ن و هێڵه گشتییه‌كانی كارنامه‌ی كابینه‌ی نوێ دابرێژن. بۆ ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مانی كوردستان كه ژماره‌ی ئه‌ندامه‌كانی 100 په‌رله‌مانتاره، تا ئێستا ته‌نها یه‌ك دانیشتنی كردووه، كه له‌لایه‌ن به‌ته‌مه‌نترین په‌رله‌مانتاره‌وه سه‌رۆكایه‌تی كراوه، له‌و دانیشتنه‌شدا په‌رله‌منتاران سوێندی یاساییان خواردووه و به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی بونه‌ته خاوه‌نی كۆی ئه‌و ئیمتیازانه‌ی پێیان ده‌درێت له باره‌ی مووچه و پاسه‌وان و شؤفێر و شوێنی نیشته‌جێبوون. به واتایه‌كی تر بارگرانییه‌كی تریان بۆ سه‌ر قاسه به‌تاڵه‌كه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی دروستكردووه و له كۆی رووداوه‌كان و خه‌می هاوڵاتیان له مانگرتن و خۆپیشاندان له دژی نه‌دان و دواكه‌وتنی مووچه بوونی ئه‌وتۆیان نەبووە، هه‌رچی هه‌وڵه‌كانیشه بۆ ده‌ستپێكردنی دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مان و هه‌ڵبژاردنی ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی له سه‌رۆك و جێگر و سكرتێری په‌رله‌مان تا ئێستا شكستیهێناوه. هه‌رچی یه‌كێتی و پارتیشه هه‌ر خه‌ریكی كۆبونه‌وه‌ن و تا ئێستا كۆبونه‌وه‌كانیان هیچی لێ سه‌وز نه‌بووه و نه‌یانتوانیوه هیچ جۆره رێكه‌وتنێك بكه‌ن. له‌وباره‌یه‌وه مه‌حمود محه‌مه‌د وته‌بێژی پارتی دیموكراتی كوردستان رایگه‌یاندووه، تا ئێستا له‌گه‌ڵ یه‌كێتی باسی دابه‌شكردنی پۆسته‌كانیان نه‌كردووه، به‌ڵام له‌هه‌مانكاتدا ده‌شڵێت چه‌ند خاڵێكی كه‌میان ماوه له‌سه‌ری رێكبكه‌ون. به گوته‌ی وته‌بێژه‌كه‌ی پارتی له‌چه‌ند رۆژی داهاتوو یان هه‌فته‌ی داهاتوو كۆبونه‌وه ده‌كرێت و كۆتایی به‌و چه‌ند خاڵه‌ش ده‌هێنن. هه‌موو لایه‌ك ده‌زانن ناكۆكی سه‌ره‌كی یه‌كێتی و پارتی بۆ پێكهێنانی كابینه‌ی نوێ دابه‌شكردنی پۆسته باڵاكانه، ئیتر چۆن به‌بێ باسكردنی دابه‌شكردنی پۆسته‌كان ته‌نها چه‌ند خاڵێكی كه‌میان ده‌مێنێت تا رێكه‌وتنی له‌سه‌ر بكه‌ن. دواكه‌وتنی پێكهێنانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بۆ ماوه‌ی نزیكه‌ی چوار مانگ له كاتێكدایه هه‌رێم رووبه‌رووی چه‌ندین قه‌یرانی جدی بوه‌ته‌وه، كۆی قه‌یرانه‌كانیش بێ چاره‌سه‌ر ماونه‌ته‌وه، نه‌په‌رله‌مان هه‌یه تا به دواداچوونی بۆ بكات نه‌حكومه‌تیش هه‌وڵی جدی داوه تا ئاستێكیان بۆ دابنێت، سەرباری هەموو قەیرانەکانیش هه‌ریه‌ك له سه‌رۆك وه‌زیران و جێگره‌كه‌ی ئێستا سه‌ردانی ئیماراتیان كردووه به‌مه‌به‌ستی به‌شداریكردن له " لووتكه‌ی جیهانی حكومه‌ته‌كان له دوبه‌ی" به‌پێی به‌رنامه‌ی لوتكه‌كه‌ش سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێم به‌شداری پانێلێكی تایبه‌ت به تێپه‌ڕاندنی ئاڵنگاریه‌كان و له‌ده‌ستنه‌دانی ده‌رفه‌ته‌كان ده‌بێت. له هه‌رێمی كوردستانیش قه‌ران له‌سه‌ر قه‌یران روو له هاوڵاتیان ده‌كات و ده‌سه‌ڵاتیش ده‌رفه‌ت له دوای ده‌رفه‌ت له‌ده‌ستده‌دات و نه‌توانراوه هه‌رێمی كوردستان به كه‌ناری ئارامی بگه‌یه‌نن.
هەردوو حکومەتی هەرێم و ناوەند بەرپرسیارن لە دابینکردنی مووچە و شایستە داراییەکانی مووچەخۆران ئامادەکردنی: هاوڵاتی لەبەرامبەر نەدان و دواکەوتنی مووچە و راگرتنی پلەبەرزکردنەوە و تەوتین نەکردنی مووچە، مامۆستایان و فەرمانبەران مافی خۆیانە خۆپیشاندان و گردبوونەوەی نارەزایی رێکبخەن و فشار لەسەر دەسەڵات دروستبکەن تا بە دەم جێبەجێکردنی داواکارییەکانی مووچەخۆرانەوە بێت و ئاستێک بۆ ئەو پاشاگەردانییە دابنرێت کە رووی لە هەرێمی کوردستان کردووە. دوای مانگرتنی مامۆستایان و فەرمانبەران لە شاری سلێمانی و بڕیاری گواستنەوەی خۆپیشاندان و نارەزاییەکان بۆ شاری هەولێر تا داواکاری مووچەخۆران بە بەرپرسە باڵاکان بگەیەنن، لە بازگەی دێگەڵە، دەزگا ئەمنییەکان رێگەیان بە مامۆستایان و فەرمانبەران نەدا تەنانەت بچنە شارەکە و بۆ بڵاوە پێکردنیشیان توندوتیژییان لە دژی مامۆستایان بەکارهێنا، ئەم هەنگاوەش ترسە لە دیموکراتی و پاشەکشەی تەواوە لەسەرەتاییترن ماف کە دەربڕینی ناڕەزایەتییە لەدژی نەدان و دابیننەکردنی مافەکانیان. سیستمی دیموکراسی تەندروست مافی نارەزایی و خۆپیشاندان و مانگرتن زەوتناکات و بە مەترسی بۆ سەر دەسەڵات لەقەڵەمی نادات، بە پێچەوانەوە پیادەکردنی ئەو مافە کۆڵەکەکانی دەسەڵاتی دیموکراتی پتەوتر دەکات و دەروازەیەک دەبێت بۆ خستنەرووی کێشە و گرفتەکان. هەر جۆرە رێگرییەکیش لە پیادەکردنی ئەو مافە تێکشکاندنی پایەیەکی گرنگی سیستمی دیموکراسییە و پاشەکشەی تەواوە لێی و گەڕانەوەیە بۆ خاڵی سەرەتا، چونکە ئەگەر دەسەڵاتێک ئامادەنەبێت رێگە بە خۆپیشاندان بدات، بەو واتایە دێت ئامادە نییە هیچ داواکارییەکی مووچەخۆرانی هەرێم جێبەجێبکات و لە داهاتوودا مووچە و شایستە داراییەکانیان بۆ بگەرێنێتەوە. خاڵێکی تری خۆدزینەوەی دەسەڵات لە ماف و داواکارییەکانی هاوڵاتیان ئەوەیە، هەردەم ئەو ناڕەزاییانە بە موئامەرە و بوونی دەستی دەرەکی تۆمەتباردەکات و راستەوخۆش دەزگا ئەمنییەکانی پەلاماری رۆژنامەنووسان دەدەن تا رێگری بکەن لە روماڵکردنی خۆپیشاندان و نارەزایەتییەکان. لەو چوارچێوەیەدا دوێنی لە بازگەی دێگەڵە پێشێلکاری بەرامبەر نۆ دەزگاى میدیایی و ٢٢ رۆژنامەنووس کراوە. لەوبارەیەوە ڕێکخراوی پەیامنێران بۆ ماف و گەشەپێدان، داوای لە هێزە ئەمنییەکان و لایەنە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان کردووە رۆژنامەنووسان لە ململانێکان بهێننە دەرەوە و پێشێلکارییان بەرامبەر نەکەن، تا ئازادانە رووماڵی خۆیان بکەن. سەبارەت بە داواکارییەکانی مامۆستایان و فەرمانبەرانیش، بەرپرسانی هەردوو زۆنی دەسەڵات لە هەرێم، هەردەم دەڵێن داواکارییەکانیان رەوایە و مافی خۆیانە، بەڵام تا ئێستا ئەم وتەیە نەبۆتە کردار و هەنگاوی جدی بەدیناکرێت بۆ کۆتاییهێنان بەو قەیرانە، بە جۆرێک هەریەکەیان هەوڵدەدات کە داواکاری مووچەخۆران لە بەرژەوەندی حزبییەوە تێوەبگلێنێ و وەک کارتی فشار لە دژی یەکتر بەکاریبهێنن، ئەوەش هێندەی تر دۆخەکەی ئاڵۆزتر کردووە و ئاسۆی گەیشتن بە رێگەچارەک بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە هێندەی تر دوور دەخاتەوە. هەرچی حکومەتی عێراقیشە لەبری دۆزینەوەی رێگەچارەیەک بۆ پێدانی ماف و شایستە داراییەکانی هەرێم، بەڵام هەرجارە و گوشارەکانی زیاتر دەکات و ناڕەزایی مووچەخۆران وەک کارتێک بەکاردەهێنێت تا زیاتر خۆی لە دابینکردنی مافە داراییەکانی هەرێم بدزێتەوە. داواکاری مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم رەوایە و دەبێت ٢٠٢٥ ساڵی چارەسەرکردنی ریشەیی کێشەی مووچەبێت و چیتر هەریەک لە حکومەتی هەرێم و ناوەند بە بیانووی جۆراوجۆر خۆیان لە بەرپسیارێتی نەدزنەوە.
هەردوو حکومەتی هەرێم و ناوەند بەرپرسیارن لە دابینکردنی مووچە و شایستە داراییەکانی مووچەخۆران ئامادەکردنی: هاوڵاتی لەبەرامبەر نەدان و دواکەوتنی مووچە و راگرتنی پلەبەرزکردنەوە و تەوتین نەکردنی مووچە، مامۆستایان و فەرمانبەران مافی خۆیانە خۆپیشاندان و گردبوونەوەی نارەزایی رێکبخەن و فشار لەسەر دەسەڵات دروستبکەن تا بە دەم جێبەجێکردنی داواکارییەکانی مووچەخۆرانەوە بێت و ئاستێک بۆ ئەو پاشاگەردانییە دابنرێت کە رووی لە هەرێمی کوردستان کردووە. دوای مانگرتنی مامۆستایان و فەرمانبەران لە شاری سلێمانی و بڕیاری گواستنەوەی خۆپیشاندان و نارەزاییەکان بۆ شاری هەولێر تا داواکاری مووچەخۆران بە بەرپرسە باڵاکان بگەیەنن، لە بازگەی دێگەڵە، دەزگا ئەمنییەکان رێگەیان بە مامۆستایان و فەرمانبەران نەدا تەنانەت بچنە شارەکە و بۆ بڵاوە پێکردنیشیان توندوتیژییان لە دژی مامۆستایان بەکارهێنا، ئەم هەنگاوەش ترسە لە دیموکراتی و پاشەکشەی تەواوە لەسەرەتاییترن ماف کە دەربڕینی ناڕەزایەتییە لەدژی نەدان و دابیننەکردنی مافەکانیان. سیستمی دیموکراسی تەندروست مافی نارەزایی و خۆپیشاندان و مانگرتن زەوتناکات و بە مەترسی بۆ سەر دەسەڵات لەقەڵەمی نادات، بە پێچەوانەوە پیادەکردنی ئەو مافە کۆڵەکەکانی دەسەڵاتی دیموکراتی پتەوتر دەکات و دەروازەیەک دەبێت بۆ خستنەرووی کێشە و گرفتەکان. هەر جۆرە رێگرییەکیش لە پیادەکردنی ئەو مافە تێکشکاندنی پایەیەکی گرنگی سیستمی دیموکراسییە و پاشەکشەی تەواوە لێی و گەڕانەوەیە بۆ خاڵی سەرەتا، چونکە ئەگەر دەسەڵاتێک ئامادەنەبێت رێگە بە خۆپیشاندان بدات، بەو واتایە دێت ئامادە نییە هیچ داواکارییەکی مووچەخۆرانی هەرێم جێبەجێبکات و لە داهاتوودا مووچە و شایستە داراییەکانیان بۆ بگەرێنێتەوە. خاڵێکی تری خۆدزینەوەی دەسەڵات لە ماف و داواکارییەکانی هاوڵاتیان ئەوەیە، هەردەم ئەو ناڕەزاییانە بە موئامەرە و بوونی دەستی دەرەکی تۆمەتباردەکات و راستەوخۆش دەزگا ئەمنییەکانی پەلاماری رۆژنامەنووسان دەدەن تا رێگری بکەن لە روماڵکردنی خۆپیشاندان و نارەزایەتییەکان. لەو چوارچێوەیەدا دوێنی لە بازگەی دێگەڵە پێشێلکاری بەرامبەر نۆ دەزگاى میدیایی و ٢٢ رۆژنامەنووس کراوە. لەوبارەیەوە ڕێکخراوی پەیامنێران بۆ ماف و گەشەپێدان، داوای لە هێزە ئەمنییەکان و لایەنە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان کردووە رۆژنامەنووسان لە ململانێکان بهێننە دەرەوە و پێشێلکارییان بەرامبەر نەکەن، تا ئازادانە رووماڵی خۆیان بکەن. سەبارەت بە داواکارییەکانی مامۆستایان و فەرمانبەرانیش، بەرپرسانی هەردوو زۆنی دەسەڵات لە هەرێم، هەردەم دەڵێن داواکارییەکانیان رەوایە و مافی خۆیانە، بەڵام تا ئێستا ئەم وتەیە نەبۆتە کردار و هەنگاوی جدی بەدیناکرێت بۆ کۆتاییهێنان بەو قەیرانە، بە جۆرێک هەریەکەیان هەوڵدەدات کە داواکاری مووچەخۆران لە بەرژەوەندی حزبییەوە تێوەبگلێنێ و وەک کارتی فشار لە دژی یەکتر بەکاریبهێنن، ئەوەش هێندەی تر دۆخەکەی ئاڵۆزتر کردووە و ئاسۆی گەیشتن بە رێگەچارەک بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە هێندەی تر دوور دەخاتەوە. هەرچی حکومەتی عێراقیشە لەبری دۆزینەوەی رێگەچارەیەک بۆ پێدانی ماف و شایستە داراییەکانی هەرێم، بەڵام هەرجارە و گوشارەکانی زیاتر دەکات و ناڕەزایی مووچەخۆران وەک کارتێک بەکاردەهێنێت تا زیاتر خۆی لە دابینکردنی مافە داراییەکانی هەرێم بدزێتەوە. داواکاری مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم رەوایە و دەبێت ٢٠٢٥ ساڵی چارەسەرکردنی ریشەیی کێشەی مووچەبێت و چیتر هەریەک لە حکومەتی هەرێم و ناوەند بە بیانووی جۆراوجۆر خۆیان لە بەرپسیارێتی نەدزنەوە.
سەرۆکوەزیرانی عێراق داوا لە ئەمریکا دەکات ڕێگەدان بە کڕینی غازی ئێران درێژبکاتەوە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی وەک پێشینی دەکرا، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا سزا سەپێندراوەکانی سەر ئێرانی توندتر کردەوە، توندکردنی سزاکانی سەر ئێرانیش راستەوخۆ کاریگەری بۆ سەر عێراق دەبێت بەهۆی پەیوەستبوونی بواری سیاسی و ئابووری و تەنانەت سەربازی و ئەمنییەکانی عێراق بە ئێرانەوە. سزاکانی ئەمریکاش بۆ سەر ئێران لە چوارچێوەی هەوڵوێستی نێودەوڵەتیدایە کە سوورن لەسەر لاوازکردنی ئێران لە چوارچێوەی نەخشە نوێکەیاندا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەراست؛ کە سیمای ئەو نەخشە نوێیە لە دوای شەڕەی غەززە و لاوازبوونی هەژموونی ئێران لە لوبنان و روخانی رژێمی ئەسەدەوە لە سووریا دەرکەوتووە. لەو چوارچێوەیەدا سەرۆکی ئەمریکا بڕیاریداوە ئەو لێخۆشببونە هەڵوەشێنێتەوە کە تێیدا رێگە بە عێراق درابوو کارەبا و غاز لە ئێران بکڕێت، ئەوەش لە میانی کۆمەڵێک سزای نوێدا کە واشنتۆن بەسەر تاراندا سەپاندی. سزا نوێکانیش ئابووری ئێران تەواو شەکەت دەکات و زامنی ئەوە دەکات کە ئێران نەتوانیت سیستمی دارایی عێراق بەکاربهێنێت بۆ خۆدزینەوە لە سزاکان و نەشتوانێت وڵاتانی کەنداو بەکاربێنێت بۆ هەناردەکردنی شمەکەکانی. ئەمریکا جەختدەکاتەوە لەوەی کە نابێت رێگە بە ئێران یان بریکارەکانی بدرێت نەوتی ئێران بۆ دەرەوە هەناردە بکەن، بە جۆرێک تەنانەت دەبێت هەناردەی نەوتی ئەو وڵاتە بۆ چین بنبڕبکرێت. شارەزایانی بواری ئابووریش دەڵێن پێدەچێت دۆناڵد ترەمپ سزای دارایی و ئابووری بە شێوەیەکی راستەوخۆ بەسەر عێراقدا بسەپێنێت و چەندین بانک و کۆمپانیای حکومەتی عێراق بخاتە لیستی ڕەشەوە ئەگەر رێگە بە دزەپێکردنی دۆلار بدەن بۆ ئێران و رێوشوێنی توند نەگرێتەبەر سەبارەت بە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ رژێمی ئەو وڵاتە و چالاکی ئەو میلیشیا چەکدارانەش رانەگیرێت کە پشتیوانی لە تاران دەکەن. توندکردنی رێوشوێنەکان لە دژی ئێران راستەوخۆ کاریگەرییەکانی لەسەر عێراق دەردەکەوێت و چاوەروان دەکرێت ژمارەیەکی زۆری بەرپرسانی عێراق و سەرکردەی میلیشا چەکدارەکان لەبەرامبەر نزیکییان لە ئێران لە لایەن ئەمریکاوە سزای توند بدرێن، تا بە تەواوی عێراق لە ژێر چنگی هەژموونی ئێران دەردەهێنن کە باڵادەستی خۆی بەسەر کۆی کایە سیاسی و ئابووری و دارایی و بازرگانییەکانی عێراقدا سەپاندووە. ماوەی چەندین ساڵیشە ئەمریکا چاوپۆشی لە عێراق کردووە بۆ کڕینی غاز و کارەبا لە ئێران، بەڵام لەو ماوە دورودرێژەدا بەرپرسانی بەغدا نەیانتوانیوە یان نەیانویستووە شوێنگرەوە بۆ غاز و کارەبای ئێران بدۆزنەوە، لەگەڵ توندترکردنی سزاکانی سەرئێرانیش جارێکی تر محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق داوای لە ئەمریکا کردووە رێگەدان بە وڵاتەکەی درێژبکرێتەوە تا غاز لە ئێرانەوە هاوردە بکات. چاوەروانیش دەکرێت عێراق رووبەرووی لە دەستدانی نزیکەی ١١ هەزار مێگاوات کارەبا ببێتەوە، ئەو بڕە کارەبایەش نزیکەی کۆی نیوەی کارەبای عێراق دەکات. حکومەتی عێراقیش بۆ چارەسەرکردنی دۆخەکە دوو رێگەی گرتوەتەبەر چوونکە پێناچێت ئەم جارە ئەمریکا چاوپۆشی بکات و رێگەپێدانی بۆ درێژبکاتەوە تا غاز و کارەبا لە ئێران بکڕێت، ئەو رێگایانەش کە حکومەتی عێراق دەیانگرێتەبەر بۆ چارەسەرکردنی قەیرانکە بریتین لە: دەستکردن بە چالاککردنی کەرتی غازی عێراق، هەروەها روكردنە وڵاتانی کەنداوی عەرەبی بۆ دابینکردنی غاز و خێراکردنی هێڵەکانی گواستنەوەی کارەبا لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ جگە لە ئێران. بۆ جێبەجێکردنی ئەو دوو رێگەیەش ماوەیەکی زۆری پێویستە و چاوەروان دەکرێت لە ناوچەکانی ناوەراست و باشووری عێراق لەگەڵ هاتنی وەرزی گەرما جارێکی تر رووبەرووی کەمی کارەبا ببنەوە و هێندەی تر بارگرانی بۆ هاوڵاتیان دروست ببێت.
چەندین بەڵگە و شایتحاڵ تاوانەکانی تورکیا لە دژی کوردانی ڕۆژئاوا دەخەنەڕوو ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا دادگای ئەوروپا بۆ مافی مرۆڤ تورکیای بە پلەی یەکەم هەژمارکرد لە ژمارەی پێشێلکارییەکانی ساڵی رابردوودا، دادگای میللی هەمیشەیی لە برۆکسل کە لایەنێکی دادوەری و یاساییە، لێکۆڵینەوەی دەستپێکرد دەرحەق بە بەڵگە و شایتحاڵەکان لە بارەی پێشێلکاری و تاوانەکانی جەنگەوە کە تورکیا و گروپە چەکدارەکانی لە باکور و رۆژهەڵاتی سووریا ئەنجامیانداوە. ئەو دادگایە لەبارەی پێشێلکاریەکانی تورکیا لە دوای ساڵی ٢٠١٨ ەوە لە ڕۆژئاوا لێکۆڵینەوە دەکات، دادگاکە لەلایەن دەیان دامەزراوەی دادوەری و یاسای نێودەوڵەتییەوە پشتیوانی دەکرێت، لەگەڵ بەشداریکردنی زیاتر لە ٣٠٠ کەسایەتی لەسەرتاسەری جیهان لە لێکۆڵینەوە و بەڵگەنامە و شایەتحاڵەکاندا. ئەمینداری گشتی دادگاکە ڕایگەیاند: من وەک ئەمینداری گشتی دادگاکە، کە بەشێکی دادگاییەکەم رێکخستووە، دەبێت زۆر بە جدی کار بۆ پاراستنی ژیانی خەڵکی بکەین کە قوربانی سیاسەتن بە شێوەیەکی گشتی، بە تایبەتیش تورکیا کە سیاسەتی تۆقاندن و لەناوبردن پەیرەودەکات. بەشداربوویەکی دیکە جەخت لە بەهێزی دادگاکە دەکاتەوە و دەڵێت: ئەم دادگایە چەندین خاڵی بەهێزی هەیە و پێکهاتووە لە دەستەیەکی دادوەری و پسپۆڕان و دادوەرانی پێشوو، کە پاڵپشتە بۆ هەموو ئەو قسانەی دەیکەین دەرحەق بەو تاوانانەی تورکیا کە لە رۆژئاڤا و باکور و رۆژهەڵاتی سووریا ئەنجامی دەدات. شایەنی باسە؛ ئەم دادگایە کە لە زانکۆی برۆکسلی ئازاد بەرێوەدەچێت، کۆی تاوانەکانی تورکیای خستەروو، وەک کۆچی زۆرەملێی کورد و تاوانی جەنگ لە ڕێی بەکارهێنانی چەکی قەدەغەکراو وەک فسفۆڕی سپی، لەگەڵ پرۆسەی لەناوبردنی بەرنامە بۆدارێژراو، کە تێیدا تیرۆرکردنی "هێڤرین خەڵەف" بە نمونە هێنرایەوە، لەگەڵ لەناوبردنی ژێرخان و کلتوری رۆشنبیری لە ناوچەکە و تاوانەکان بۆ تێکدانی سەقامگیری. لەوبارەیەوە راستەوخۆ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا تۆمەتبار کرا و بەرپرسیارێتی تاوانی جەنگی درایەپاڵ و داواش لە تورکیا کرا پەلامارە سەربازییەکانی لە باکور و رۆژهەڵاتی سووریا رابگرێت و سەرجەم هێزکانی لەو ناوچانە بکشێنێتەوە. چەندین تاوان لە عفرین و رەئس عین و تەلرفعەت و چەندین ناوچەی تر ئەنجامدراون، زۆر بە داخەوە یاسای نێودەوڵەتی لە ئێستادا ناتوانێت سزای تورکیا بدات لەبەرامبەر ئەنجامدانی تاوانەکان لەبەر چەند هۆکارێکی تەکنیکی. لێرەوە گرنگی ئەم دادگایە لەوەوە سەرچاوە دەگرێت کە دەبێتە بنەمایەک بۆ تۆمارکردنی تاوانەکان و بانگکردنی شایتەحاڵەکان لەگەڵ داواکاری قوربانیان، کە دەبێتە سەنتەرێکی سەرەکی بۆ دادگاییکردنی تورکیا. دادگاکە دەشڵێت پێویستە تورکیا هەڵسوکەوتی لەگەڵ باکور و رۆژهەڵاتی سووریا بگۆڕێت کە نمونەیەکی سەرکەوتووی لە حکومڕانی و دیموکراتی و پێکەوەژیان پێشکەش کردووە. هاوکات داوا لە تورکیاش دەکات رێگەچارەی ئاشتیانە بگرێتەبەر بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد لە ناوچەکەدا.
فەرەنسا چۆن دەتوانێت ڕۆڵی زیاتر لە سووریا بگێرێت؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی کەناڵی (ئێن بی سی) نیوزی ئەمریکی بڵاویکردەوە پنتاگۆن پلاندادەنێت تا هێزەکانی لە سووریا بکشێنێتەوە، بە پێی ئەو پلانەش کە دەزگاکانی راگەیاندن باسی دەکەن کشانەوەی هێزەکان لە ماوەی ٣٠ ڕۆژ یان ٦٠ رۆژ یان ٩٠ رۆژدا ئەنجام دەدرێت، ئەوەش بەشێکە لەو پلانەی کە پنتاگۆن دایرشتووە تا هێزە سەربازییەکانی لە ڕۆژئاوای کوردستان پاشەکشە پێبکات. لەوبارەیەوە هێزەکانی سووریای دیموکرات دەڵێت هەماهەنگی تەواویان لەگەڵ هێزەکانی ئەمریکا هەیە و تا ئێستا بە فەرمی باسیان لە هیچ جۆرە پلانێک نەکردووە بۆ پاشەکشەکردنیان لە ناوچەکە. لای خۆیەوە لەیلا موسا نوێنەری ئەنجومەنی سووریای دیموکرات لە قاهیرە بە کەناڵی "الحدث" ی ڕاگەیاند: هیچ ئاماژەیەک لە ئارادا نییە بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا، بە پێچەوانەوە پنتاگۆن پێگەی سەربازی خۆی بەردەوام بەهێزتر دەکات و چەک و کەرەستەی سەربازی زیاتری ڕەوانەی ناوچەکە کردووە. هاوکات ساڵح موسلیم، ئەندامی ئەنجوومەنی سەرۆکایەتیی پارتی یەکێتیی دیموکرات سەرباری ڕەتکردنەوەی زانیارییەکان لەبارەی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا، دەڵێت: بە پێچەوانەوە ئەو هێزانە باس لەمانەوەی زیاتر دەکەن لە سووریا، ساڵح موسلیم راشیگەیاند پێش هاتنی سوپای ئەمریکا بۆ ناوخاکی سووریا، ئەوان خەبات و تێکۆشانیان کردووە و لە دژی تیرۆریستان جەنگاون لە ئەگەری کشانەوەی ئەو سوپایەش لە خەبات و تێکۆشان بەردەوام دەبن و تیرۆریستان تێکدەشکێنن. ئەوەش لە کاتێکدایە فەرهاد شامی وتەبێژی هێزەکانی سووریای دیموکرات ڕایگەیاندبوو: بە دڵنیایەوە داعش و گرووپە هاوشێوەکانی لە دەرفەتێکی وا دەگەڕێن کە هێزەکانی ئەمەریکا بکشێنەوە بۆ ئەوەی دووبارە دەست بە چالاکییەکانیان بکەنەوە. تا ئێستاش هیچ بەرپرسێکی باڵای ئەمریکا ئەو زانیارییانەی پشتراست نەکردوەتەوە کە لەلایەن کەناڵی "ئێن بی سی" نیوزەوە بڵاوکراونەتەوە. ڕووداوەکانی دوای ڕووخانی رژێمی ئەسەد لە سووریا زۆر ئاڵۆزن و هەر وڵاتە بە نیازە سیاسەت و ئەجیندای خۆی بۆ داهاتووی سووریا بسەپێنێت، لە دوای ئەمریکاش فەرەنسا ڕۆڵی بەرچاوی لە سووریادا هەیە و پلانیشی دارشتووە لە داهاتوودا ڕۆڵی زیاتری لە ڕووداوەکانی سووریادا هەبێت. هەر لەو بارەیەوە بڕیارە رۆژی 13ـی ئەم مانگە لە فەرەنسا کۆنفرانسێکی تایبەت بە سووریا سازبکرێت. بڕیاریشە وەزیری دەرەوەی سووریا و وەزیرانی دەرەوەی ژمارەیەک وڵات بەشداری لە کۆنفرانسەکەدا بکەن. سەبارەت بە بەشداریی کوردیش لە کۆنفرانسەکەدا، وەزیری دەرەوەی فەرەنسا ڕایگەیاندووە، بە دڵنیایەوە کورد بەشداری ئەو کۆنفرانسە دەکەن، کە ئامانج لێی ئەوەیە جارێکی دیکە داواکارییەکانمان بۆ قۆناغی گواستنەوە بخەینە بەردەمیان. پێشتریش ژان نۆیێل بارۆ وەزیری دەرەوەی فەرەنسا رایگەیاندبوو ئاسانکارییان بۆ نێوەندگیری لەنێوان کوردی سووریا و کوردی عێراقدا کردووە تاوەکو یەکتری بەهێز بکەن. بەشێوەیەکی گشتی تەوژمی گۆڕانکاریی ریشەیی رووی لە ناوچەکە کردووە و مەرج نییە ئەو زانیارییانەی لە دەزگاکانی ڕاگەیاندنەوە بڵاودەکرێنەوە هەمان ئەو زانیارییانە بن کە زلهێزەکان بە تایبەت ئەمریکا پلان و نەخشەیان بۆ داڕشتووە، ئەوەی بۆ کوردانی رۆژئاوا گرنگە و کاریگەری راستەوخۆی لەسەر داهاتوویان دەبێت یەکێتی و یەکڕیزییانە لەگەڵ پشتیوانیکردنیان لەلایەن پارچەکانی تری کوردستانەوە، تا بتوانن بەسەر تەواوی کۆسپەکانی بەردەمیاندا سەرکەوتووبن.
ئه‌ردۆغان پیلان بۆ شه‌ڕ داده‌رێژێت و هاوسه‌ره‌كه‌شی ده‌ڵێت به‌رقه‌راربوونی ئاشتی و سه‌قامگیری به‌رهه‌می هه‌وڵ و ماندبوونه ئامادەکردنی: هاوڵاتی سه‌ردانه‌كه‌ی ئه‌حمه‌د شه‌رع سه‌رۆكی كاتی سووریا بۆ توركیا و كۆبوونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانی سه‌رۆكی ئه‌و وڵاته، زۆر لێكدانه‌وه هه‌ڵده‌گرێت و زۆر دۆسێی گرنگ له نێوان هه‌ردوو وڵاتدا تاوتوێ كراون. هێزه‌كانی سووریای دیموكرات و چاره‌نووسی ده‌سه‌ڵاتی خۆسه‌ر له رۆژئاوای كوردستان گرنگترین دۆسییه‌ی سه‌ر مێزی گفتوگۆكانی هه‌ردوولا بووه و له‌كۆنگره رۆژنامه‌نوسییه هاوبه‌شه‌كه‌شیان زۆرترین قسه‌ی له‌باره‌وه‌كرا. له‌وباره‌یه‌وه رۆژنامه‌ی شه‌رقلئه‌وسه‌ت له زاری سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیک له سه‌رۆكایه‌تی توركیا بڵاویكرده‌وه ئه‌ردۆغان له‌میانی گفتوگۆكانی له‌گه‌ڵ شه‌رع به وردی باسی له هه‌نگاوه‌كان بۆ كۆتاییهێنان به یه‌كینه‌كانی پاراستنی گه‌ل كردووه كه سه‌رۆكایه‌تی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات ده‌كات له‌گه‌ڵ ئه‌و رۆڵه‌ی كه ده‌كرێت ده‌سه‌ڵاتی نوێی سووریا به پاڵپشتی و پشتیوانی توركیا بیبینێت بۆ كۆنترۆڵكردنه‌وه‌ی ناوچه‌كه. پێش سه‌ردانه‌كه‌ی شه‌رع بۆ ئه‌نقه‌ره، ئاژانسی هه‌واڵی رۆیته‌رز بڵاویكرده‌وه: له كۆبوونه‌وه‌كانیاندا باس له رێكه‌وتنی نێوان هه‌ردوولا ده‌كرێت ده‌رحه‌ق به دامه‌زراندنی بنكه‌ی ئاسمانی توركیا له ناوه‌راستی سووریادا له‌گه‌ڵ راهێنان به سوپای سووریا له‌لایه‌ن هێزه‌كانی توركیاوه. ئه‌وه‌ش له كاتێدایه روانگه‌ی سووری بۆ مافه‌كانی مۆرڤ ئاشكرایكردووه ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی زیاتریان ره‌وانه‌ی رۆژئاوای كوردستان كردووه و پێگه‌ی خۆیان له سووریا به‌هێزتركردووه. روانگه‌ی سووری ئاماری كۆی ئه‌و چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیانه‌ی بڵاوكردوه‌ته‌وه كه ئه‌مریكا له‌ماوه‌ی رابردوودا ره‌وانه‌ی رۆژئاوای كوردستانی كردوون به هه‌ردوو رێگه‌ی ئاسمانی و وشكانی، كه سه‌لمێنه‌ری ئه‌و راستییه‌ن ئه‌مریكا نه‌ك هه‌ر خاكی سووریا له داهاتوودا جێناهیڵێت به‌ڵكو پێگه‌ی خۆی به‌هێزتر ده‌كات و هاوكاری و پشتیوانی زیاتریش پێشكه‌ش به هێزه‌كانی سووریای دیموكرات ده‌كات. چاودێرانیش پێیان وایه ئه‌و هه‌نگاوه‌ی ئه‌مریكا، ئاستێك بۆ پلانه شه‌ڕه‌نگێزییه‌كانی توركیا له‌ناو خاكی سووریادا داده‌نێت و رێگه‌ی پێنادرێت سووریا بكاته بنكه‌ی سه‌ربازی خۆی و به‌رده‌وام میلیشیا چه‌كداره‌كان له‌شه‌ڕێكی خوێناوییه‌وه بگلێنێت و بۆ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی خۆی به‌كاریانبهێنێت. كۆی ئه‌و پیلان و داواكارییانه‌ی ئه‌ردۆغان له سووریای نوێدا، به‌وه لێكده‌درێته‌وه كه به‌نیازه خولێكی تری شه‌ڕ و پێكدادان له‌و وڵاته به‌رپابكات، به‌ڵام ئە‌مینه ئه‌ردۆغان هاوسه‌ری سه‌رۆكی توركیا له‌میانی پێشوازی كردنی له له‌تیفه درووبی هاوسه‌ری ئه‌حمه‌د شه‌رع، ده‌ڵێت: باوه‌ڕم وایه ئاینده‌یه‌ك كه ئاشتی و سه‌قامگیری تێیدا به‌رقه‌راربێت به‌رهه‌می هه‌وڵ و ماندووبوونه، ئه‌وه‌ش له كاتێكدایه زۆرترین شه‌ڕو پێكدادانه‌كانی ماوه‌ی رابردووی ناوچه‌كه، ئه‌رۆدۆغانی هاوسه‌ری لێی به‌رپرسیاره و گه‌وره‌ترین دارێژه‌ر و جێبه‌جێكاری شه‌ڕه خوێناوییه‌كانیش بووه.
هه‌ریه‌ك له ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا و سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هه‌وڵه‌كانیان چڕكردووه‌ته‌وه تا كورد له سووریا یه‌كگرتووبێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی كوردانی رۆژئاوای كوردستان، له هه‌نگاوێكدا بۆ یه‌كخستن و یه‌كگرتویی ڕیزه‌كانیان، ئاماده‌كاری بۆ به‌ستنی كونگره‌یه‌كی تایبه‌ت ده‌كه‌ن. بڕیاریشه كۆنگره‌كه له‌م مانگه‌دا له شاری قامیشلۆی سه‌ر به پارێزگای حه‌سه‌كه به‌رێوه‌بچێت و تیایدا هه‌ردوو به‌ره‌ی (ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كورد) و (حزبه‌كانی یه‌كێتی نیشتمانی) شاندێكی یه‌كگرتوو به‌مه‌بەستی ده‌ستپێكردنی دانوستان له‌گه‌ڵ دیمه‌شق پێكبهێنن. پێشتریش هه‌ریه‌ك له ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا و مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هه‌وڵه‌كانیان چڕكردبۆوه و به‌رده‌وام هانی كوردانی رۆژئاوای كوردستانیان داوه كه یه‌كگرتووبن و به‌شاندێكی هاوبه‌ش دانوستان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی نوێ له سووریا بكه‌ن. له‌وباره‌یه‌وه "نه‌سره‌دین ئیبراهیم" سكرتێری پارتی دیموكراتی كورد، به رۆژنامه‌ی شه‌رقلئه‌وسه‌تی راگه‌یاندووه، ئاماده‌كارییه‌كان بۆ به‌ستنی كۆنگره‌كه ده‌ستیپێكردووه و مه‌زڵوم عه‌بدی فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه‌كانی سووریای دیموكراتیش له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانی لیژنه‌ی ئاماده‌كاری بۆ كۆنگره‌كه كۆبووه‌ته‌وه، بڕیاریشه چه‌ندین كه‌سایه‌تی بێلایه‌ن به‌شداربن و زۆرینه‌ی زۆری ئه‌و لایه‌نانه‌ی كه بۆ كۆنگره‌كه بانگهێشتكراون ره‌زامه‌ندبوون و ئاماده‌یی خۆیان بۆ به‌شداریكردن ده‌ربڕیووه. هاوكات سكرتێری پارتی دیموكراتی كورد ئاماده‌یی حزبه‌كه‌ی نیشانداوە بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی دانوستانەکانی نێوانیان له‌و خاڵه‌وەی كه پێش چوار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر تێیدا وه‌ستابوون بۆ دارشتنی رێكه‌وتننامه‌یه‌كی هاوبه‌ش به چاودێری و سه‌رپه‌رشتی ئه‌مریكا. ئێستا رۆژئاوای كوردستان دوو به‌ره‌ی سه‌ره‌كی له‌خۆ ده‌گرێت یه‌كێكیان "یه‌كێتی نیشتمانی كورده كه له‌لایه‌ن "حزبی یه‌كێتی دیموكراتی سووری" سه‌رۆكایه‌تی ده‌كرێت و له‌ساڵی 2014 ه‌وه به‌رێوه‌به‌ری خۆسه‌ری پێكهێناوه و كاروباری رۆژئاوای كوردستان به‌رێوه‌ده‌بات، به‌ره‌كه‌ی تریش پێكهاتووه له "ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كورد" كه له‌ساڵی 2011 ه‌وه دامه‌زراوه و ئه‌ندامی "ئیئتلافی نیشتمانی سووریا"یه. كۆی ئه‌و ئاماده‌كارییانه‌ش له كاتێكدایه ئه‌حمه‌د شه‌رع سه‌رۆكی كاتی سووریا رایگه‌یاندووه پێده‌چێت دوای پێنج ساڵی تر هه‌ڵبژاردن له سووریا ئه‌نجامبدرێت. ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه له‌و كۆنگره‌یه‌ی كه تێیدا شه‌رع كرایه سه‌رۆكی كاتی سووریا پێكهاته‌ی كورد و به‌شێكی زۆری دروزییه‌كان به‌شدار نه‌بوون، به‌وپێیه‌ش ده‌سه‌ڵاتی كاتی له‌و وڵاته نایاسایی و ناشه‌رعییه ئه‌گه‌ر ئه‌و دوو پێكهێنه‌ره سه‌ره‌كییه دان به‌ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی سووریادا نه‌نێن، كه ده‌كرێت له‌پاڵ تۆكمه‌یی و به‌توانایی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات له به‌رەكانی شه‌ڕ، یه‌كڕیزی و یه‌كگرتوویی كوردانی رۆژئاوای كوردستان، داننانیش به ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی ئه‌حمه‌د شه‌رعدا وەک کارتی فشار بەکاربێنێت و هێز و گوڕێكی تر به‌لایه‌نی كوردی ببه‌خشێت له دانوستانه‌كانی داهاتوویان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی دیمه‌شقدا و ناچاریان بكه‌ن زۆرێك له داواكاری كوردانی ئه‌و پارچه‌یه‌ی كوردستان جێبه‌جێ بكه‌ن.
هه‌ریه‌ك له ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا و سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هه‌وڵه‌كانیان چڕكردووه‌ته‌وه تا كورد له سووریا یه‌كگرتووبێت. ئامادەکردنی: هاوڵاتی كوردانی رۆژئاوای كوردستان، له هه‌نگاوێكدا بۆ یه‌كخستن و یه‌كگرتویی ڕیزه‌كانیان، ئاماده‌كاری بۆ به‌ستنی كونگره‌یه‌كی تایبه‌ت ده‌كه‌ن. بڕیاریشه كۆنگره‌كه له‌م مانگه‌دا له شاری قامیشلۆی سه‌ر به پارێزگای حه‌سه‌كه به‌رێوه‌بچێت و تیایدا هه‌ردوو به‌ره‌ی (ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كورد) و (حزبه‌كانی یه‌كێتی نیشتمانی) شاندێكی یه‌كگرتوو به‌مه‌بەستی ده‌ستپێكردنی دانوستان له‌گه‌ڵ دیمه‌شق پێكبهێنن. پێشتریش هه‌ریه‌ك له ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا و مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هه‌وڵه‌كانیان چڕكردبۆوه و به‌رده‌وام هانی كوردانی رۆژئاوای كوردستانیان داوه كه یه‌كگرتووبن و به‌شاندێكی هاوبه‌ش دانوستان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی نوێ له سووریا بكه‌ن. له‌وباره‌یه‌وه "نه‌سره‌دین ئیبراهیم" سكرتێری پارتی دیموكراتی كورد، به رۆژنامه‌ی شه‌رقلئه‌وسه‌تی راگه‌یاندووه، ئاماده‌كارییه‌كان بۆ به‌ستنی كۆنگره‌كه ده‌ستیپێكردووه و مه‌زڵوم عه‌بدی فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه‌كانی سووریای دیموكراتیش له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانی لیژنه‌ی ئاماده‌كاری بۆ كۆنگره‌كه كۆبووه‌ته‌وه، بڕیاریشه چه‌ندین كه‌سایه‌تی بێلایه‌ن به‌شداربن و زۆرینه‌ی زۆری ئه‌و لایه‌نانه‌ی كه بۆ كۆنگره‌كه بانگهێشتكراون ره‌زامه‌ندبوون و ئاماده‌یی خۆیان بۆ به‌شداریكردن ده‌ربڕیووه. هاوكات سكرتێری پارتی دیموكراتی كورد ئاماده‌یی حزبه‌كه‌ی نیشانداوە بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی دانوستانەکانی نێوانیان له‌و خاڵه‌وەی كه پێش چوار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر تێیدا وه‌ستابوون بۆ دارشتنی رێكه‌وتننامه‌یه‌كی هاوبه‌ش به چاودێری و سه‌رپه‌رشتی ئه‌مریكا. ئێستا رۆژئاوای كوردستان دوو به‌ره‌ی سه‌ره‌كی له‌خۆ ده‌گرێت یه‌كێكیان "یه‌كێتی نیشتمانی كورده كه له‌لایه‌ن "حزبی یه‌كێتی دیموكراتی سووری" سه‌رۆكایه‌تی ده‌كرێت و له‌ساڵی 2014 ه‌وه به‌رێوه‌به‌ری خۆسه‌ری پێكهێناوه و كاروباری رۆژئاوای كوردستان به‌رێوه‌ده‌بات، به‌ره‌كه‌ی تریش پێكهاتووه له "ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كورد" كه له‌ساڵی 2011 ه‌وه دامه‌زراوه و ئه‌ندامی "ئیئتلافی نیشتمانی سووریا"یه. كۆی ئه‌و ئاماده‌كارییانه‌ش له كاتێكدایه ئه‌حمه‌د شه‌رع سه‌رۆكی كاتی سووریا رایگه‌یاندووه پێده‌چێت دوای پێنج ساڵی تر هه‌ڵبژاردن له سووریا ئه‌نجامبدرێت. ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه له‌و كۆنگره‌یه‌ی كه تێیدا شه‌رع كرایه سه‌رۆكی كاتی سووریا پێكهاته‌ی كورد و به‌شێكی زۆری دروزییه‌كان به‌شدار نه‌بوون، به‌وپێیه‌ش ده‌سه‌ڵاتی كاتی له‌و وڵاته نایاسایی و ناشه‌رعییه ئه‌گه‌ر ئه‌و دوو پێكهێنه‌ره سه‌ره‌كییه دان به‌ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی سووریادا نه‌نێن، كه ده‌كرێت له‌پاڵ تۆكمه‌یی و به‌توانایی هێزه‌كانی سووریای دیموكرات له به‌رەكانی شه‌ڕ، یه‌كڕیزی و یه‌كگرتوویی كوردانی رۆژئاوای كوردستان، داننانیش به ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی ئه‌حمه‌د شه‌رعدا وەک کارتی فشار بەکاربێنێت و هێز و گوڕێكی تر به‌لایه‌نی كوردی ببه‌خشێت له دانوستانه‌كانی داهاتوویان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاته نوێكه‌ی دیمه‌شقدا و ناچاریان بكه‌ن زۆرێك له داواكاری كوردانی ئه‌و پارچه‌یه‌ی كوردستان جێبه‌جێ بكه‌ن.
هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم مانگانە ١٩٠ ملیۆن دۆلار بۆ پشکی هەرێم زیاددەکات، دەبێت حکومەتی هەرێم لە چیدا خەرجی بکات؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای مشتومڕێکی زۆر، سەرئەنجام ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەمواری یاسای بودجەی گشتی عێراقی پەسەندکرد و لە داهاتوویەکی نزیکدا جارێکی تر هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازارەکانی جیهان دەستپێدەکاتەوە. دوای پەسەندکردنی هەمواری ئەو یاسایەش محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە پەیامێکدا دەڵێت پێویستە حکومەتی هەرێم و وەزارەتی نەوتی عێراق دەست بە جێبەجێکردنی هەموارەکە بکەن تا نەوتی هەرێم هەناردە بکرێتەوە. شارەزایانی بواری داراییش دەڵێن لەم هەموارکردنەوەیەدا عێراق بڕی یەک ملیار دۆلار قازانج دەکات، کۆپانیاکانیش کە لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم کاردەکەن چەند بەرمیل نەوت بەرهەمبهێنن ئەوەندە ١٦ دۆلارییان پێدەدرێت، بە هەناردەکردنەوەی نەوتیش مانگانە ١٩٠ ملێۆن دۆلار بۆ پشکی هەرێم زیاددەکرێت. لەم هەموارەدا هەموو لایەک قازانجی خۆی دیارە و بێ کەموزیاد پشکی خۆی وەردەگرێت و دەیخاتە باخەڵیەوە، تەنها دانیشتوانی هەرێمی کوردستان نەبێت کە هیچ بەرچاوروونیەک نییە ئایا هەناردەکردنەوەی نەوتەکەی کۆتایی بە قەیرانی دارایی و بێ مووچەیی دەهێنێت؟ یان هێندەی تر بارگرانی بۆ دروستدەکات و هێندەی تر کێشە و گیروگرفتەکانی زیاددەبن. لە کۆبوونەوەکانی چەند رۆژی رابردووی نێوان شاندی باڵای هەرێم و بەغدا راستە شێوە رێکەوتنێک کراوە تا موچەی مانگی یەکی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بنێردرێت و وەزارەتی دارایی هەرێمیش دەست بە دابەشکردنی بکات، بەڵام بۆ مانگەکانی داهاتوو کێشەکە وەک خۆی ماوە و هیچ جۆرە رێکەوتنێک نەکراوە، بە واتایەکی تر لە مانگەکانی داهاتووشدا بێ مووچەیی هەر بەدەوام دەبێت و کەس ناتوانێت زامنی دابەشکردن یان دابەشنەکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بکات، ئەوەش لە کاتێکدایە تا ئێستا مووچەی مانگی ١٢ی ساڵی رابردوو دابەش نەکراوە و هیچ کام لە حکومەتی هەرێم و بەغدا خۆیان ناکەن بە ساحێبی. وەک پێشتر باسکرا هەریەک لە حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراق و کۆمپانیا نەوتییەکان لە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم سودمەندن و دۆلاری چاک دەخەنە باخەڵیانەوە، ئەوەی تا ئێستا نا ڕوون و نادیارە پێدانی شایستە داراییەکانی مووچەخۆرانە، کە ئایا ئەوانیش سودمەند دەبن یان هاوشێوەی ساڵانی رابردوو قەیرانەکە وەک خۆی دەمێنێ، یاخود روو لە ئاڵۆزی زیاتریش دەکات. ناڕەزایی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێمیش ڕۆژ بەڕۆژ زیاتر و توندتر دەبێت، کارگەیشتووە بەو ئاستەی ژمارەیەک مامۆستا مان لە خواردن بگرن، ئەوەش بەو واتایە دێت کە شێوازی ناڕەزایی لە هەرێم پێیناوەتە قۆناغێکی نوێ کە سەرەتا بە بەیاننامە و دواتر گردبوونەوەی ناڕەزایی ئینجا بایکۆتی دەوام و خۆپیشاندان و ئێستاش گەیشتوەتە قۆناغی مانگرتن لە خواردن، بەڵام تا ئێستا حکومەتی هەرێم تاکە هەنگاوێکی بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە نەناوە و لەئەگەری بەردەوامبوونی ناڕەزاییتەکان بەم جۆرەی لە ئێستادا هەیە، دواجار کار دەگاتە ئاستێک کە گەڕانەوە لێی زۆر ئاستەم دەبێت و دەبێتە مایەی هەڕەشەی ڕاستەقینە بۆ سەر شەرعییەت و داهاتووی کۆی دامەزراوەکانی حکومەت و دوور نییە گۆڕانکاری ریشەیی لە کۆی سیستمی حکومڕانی لە هەرێم بەدوای خۆیدا بهێنێت.
دۆخی تەندروستی ئەو مامۆستایانە ناجێگیرە و هەرەشەی بەهاری کوردی دەکرێت ئەگەر روداوێکی نەخوازراو ڕووبدات ئامادەکردنی: هاوڵاتی ماوەی شەش رۆژە ژمارەیەک مامۆستا و فەرمانبەر لە شاری سلێمانی مانیان لە خواردن گرتووە و داوا دەکەن چیتر حکومەتی هەرێم یاری بە قوت و بژێوییان نەکات و شایستەداراییەکانیان لە کاتی خۆیدا پێبدات، شاری سلێمانی بۆ دووەم جارە مانگرتنی لەو جۆرە بەخۆیەوە ببینێت، یەکەمیان لە ساڵی ١٩٩١ و دژ بە رەفتارە نامرۆڤانەکانی حزبی بەعس، بەشێک لە گەنجان مانگرتنیان راگەیاند و داوایان دەکرد بڕیاری ٦٨٨ی نەتەوە یەکگرتووەکان بسەپێنرێت کە تایبەتبوو بە ناوچەی دژە فڕین و پارێزراوبن لە سوپا دڕندەکەی حزبی بەعس، بەڵام لە ساڵی ٢٠٢٥ مانگرتن لە دژی حکومەتی هەرێم رێکدەخرێت، داواکارییەکانیش زۆر سادە و ساکار و داواکاری تەواو سەرەتایین کە سەرجەم دەسەڵاتەکان لە جیهاندا بێ هیچ فشارێک ئەو ئەرکانەی خۆیان جێبەجێ دەکەن. کە خۆی دەبینێتەوە لە پێدانی مووچە لە کاتی خۆیدا و دەستپێکردنەوەی پلە بەرزکردنەوەی مامۆستایان و فەرمانبەران. لەسەردانێکیشدا بۆ لای مامۆشتا مانگرتووەکان لاهور شێخ جەنگی رایگەیاند بێ باکی و بێ شعوری حکومەت گەیشتە ئاستێک دۆخەکە بگاتەئەوەی مامۆستایان مانبگرن. لاهور شێخ جەنگی وتیشی: حکومەت، تا پێنج ساڵى تر منەتی بەکەس نەماوە، ئەگەر بۆ ئەمە نەیەنە ژێربار، دەبێت بیر لەرێگەی تر بکەینەوە و پەلامارى بەرژەوەندییەکانیان بدەین تائەو کاتەى گیرفانیان زەرەرى پێنەگات، حکومەت نایەتە سەر خەت هیواداریشم نەگاتە ئەوە. خاڵێکی لێکچووی هەردوو مانگرتنەکەی ساڵی ١٩٩١ و ٢٠٢٥ سەردانی هونەرمەندانە بۆ لای مانگرتوان، لە ساڵی ١٩٩١ زۆرێک لە بەرهەمە هونەریەکان لە شوێنی ماگرتنەکە تۆمار کران و هونەرمەندانیش پشتگیری تەواویان لە مانگرتوان دەکرد، ئێستاش پۆل پۆل هونەرمەندان سەردانی مانگرتوان دەکەن و پشتگیری داوا رەواکانیان دەکەن، بەڵام تا ئێستا هیچ بەرپرسێکی باڵای حکومەتی هەرێم کە خۆی خوڵقێنەری ئەو دۆخەیە کە مامۆستا و فەرمانبەرانی تێکەوتووە سەردانی نەکردوون و گوێبیستی داواکانیان نەبووە. ئەوەش لە کاتێکدایە بە پێی راپۆرتە پزیشکییەکان دۆخی تەندروستی مامۆستا مانگرتووەکان بەرەو بارێکی مەترسیدار هەنگاو دەنێت و ئەگەر بەردەوامبن ئەوا دەگەنە حاڵەتی کۆما و بێهۆشیی. زۆرێک لە چالاکوانەکانیش هۆشدارییان داوەتە حکومەتی هەرێم ئەگەر روداوێکی نەخوازراو رووبدات ئەوا چاوەرێی بەهاری کوردی بکەن. ئەو بارودۆخەی دووچاری دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بووەتەوە لە بێدەنگی پێش زریان دەچێت، چاوەروان دەکرێت ئەگەر باێدرودۆخەکە بەمجۆرەی ئێستا بەردەوامبێت ئەوا دوور نییە ئەوەی ناوی لێنرابوو بەهاری عەرەبی بە شێوەیەکی درەنگ وەخت بگاتە هەرێمی کوردستان، کە دۆخەکەش گەیشتە ئەو ئاستە رەنگە جێبەجێکردنی داواکاریی مامۆستایان و فەرمانبەرانیش دادیان نەدات و نەتوانرێت ئارامی و سەقامگیری بۆ هەرێم بگەرێندرێتەوە.
لاوانی ئێران ئازادی زیاتریان دەوێ و سەرجەم سیمبولەکانی شۆرشی ئیسلامی ڕەتدەنەوە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی بارودۆخی سیاسی و ئابووری کۆماری ئیسلامی ئێران رۆژ بە رۆژ ڕوو لە داروخانی زیاتر دەکات و ژیان و بژێوی و گوزەرانی هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە خراپتر دەبێت و بەرپرسانیش زیاتر ئازادییەکان بەرتەسک دەکەنەوە، سەرباری ناڕەزاییەکانیش تا ئێستا شێوازی حکومڕانی لەو وڵاتە هیچ گۆڕانێکی بەسەردا نەهاتووە. لەوبارەیەوە شرۆڤە کاری سیاسی "سام شهرودی" لە لێکۆڵێنەوەیەکیدا کە لە پێگەی "ئێران ئنتەرناشیونال" بڵاویکردوەتەوە، بارودۆخی ئێستای کۆماری ئیسلامی ئێران بە بارودۆخی یەکێتی سۆڤێت پێش رووخانی دەچوێنێت و سەرباری جیاوازی ئایدیۆلۆژییان رۆشنایی دەخاتە سەر زۆر خاڵی هاوبەش لەنێوان ئەو دوو دەسەڵاتەدا. ئەو شرۆڤەکارە دەڵێت: رژێمە سەرکوتکارییەکان لەبەرامبەر نارەزایی خەڵکی هەندێ جار دەروازەیەکی بچووک بۆ ئازادییەکان دەکەنەوە، بەڵام هەر زوو دەست بە سەرکوتکاری دەکەنەوە ئەوەش لە پای مەترسی دەرچوونی جڵەوی دۆخەکەیە لە ژێردەستیان، کە سەرئەنجام هەر ئەو هۆکارەش دەسەڵاتەکە دەروخێنێت لە کۆتاییدا. سەبارەت بە لێکچوونی دەسەڵات لە نێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و یەکێتی سۆڤێتی جاراندا نوسیویەتی ئەو دوو دەسەڵاتە خاڵی هاوبەشیان زۆرە وەک سەرکوتکردنی ئازادی و دەسەڵاتی ناوەندی کە لە یەک دامەزراوەی وەک مەکتەبی سیاسی حزبی شیوعی لە سۆڤێتی جاران و ئەنجومەنی سیانەی دەستور و نوسینگەی رابەری باڵادا لە ئێرانی ئێستادا چڕبووەتەوە، لە شێوازی دەسەڵاتی هەردوولادا هیچ کێبڕکێیەک نییە و ئەو دامەزراوانەش کە بە هەڵبژاردن دیاریدەکرێن دەخرێنە ژێر هەژموونی دامەزراوە جێگیر و نەگۆڕەکان. لە یەکێتی سۆڤێتی جاران ئۆپۆزسیۆن سەرکوتدەکران لە ژێر ناوی "دوژمنی گەل و شۆرش" و پاراستنی شۆڕش و دەستکەوتەکانیشی کاری لە پێشینەی حکومەت بوو، هاوڵاتیانیش تەنها بژاردەی ملکەچبوونیان لەبەردەمدابوو بە پێچەوانەوە رووبەرووی سزای توند دەبوونەوە، لە ئێرانیش سەرجەم ئۆپۆسزیۆنەکان رووبەرووی سەرکوتکاری و لە ناوبردن دەبنەوە بەپێی ئایدۆلۆژیای ئیسلامی سیاسی. ئەو شرۆڤەکارە دەرحەق بە ئازادی رۆژنامەگەی لە سایەی هەردوو دەسەڵاتدا نوسیویەتی، دەستەی "گلافلیت" لە یەکێتی سۆڤێتی جاران چاودێری کتێب و رۆژنامەکانی دەکرد، بەڵام لە ئێران ئەو دەزگایەی ئەو ئەرکەی پێسپێردراوە وەزارەتی رۆشنبیری و رێنوێنیە. هاوشێوەی یەکێتی سۆڤێتیش چۆن لاوان روویان لە رۆشنبیرانی رۆژئاوایی کردبوو لە ڕووی شیوعیبوون و شوێنکەوتنەوە لە ئێرانیش ئەمرۆ سمبولەکانی شۆڕشی ئیسلامی رەتدەکەنەوە و زیاتر روویان لە چۆنێتی ژیان و رۆشنبیری رۆژئاوا کردووە. رووخانی یەکێتی سۆڤێت، یەکێک بوو لە روداوە هەرە گرنگەکانی سەدەی ڕابردوو، کە دوای ئەو روداوە کۆی سیستمی جیهانی گۆڕا، سەبارەت بەو روداوەش ڤلادیمێر پۆتن رایگەیاندبوو " هەرکەسێک بۆ رووخانی یەکێتی سۆڤێت خەمبار نەبوبێت، ئەوا کەسێکی بێ دڵە، هەرکەسێکیش بیر لە زیندوکردنەوەی یەکێتی سۆڤێت بکاتەوە ئەوا کەسێکی بێ عەقڵە"، رەنگە بۆ کۆماری ئیسلامی ئێرانیش ئەو وتەیەی پۆتن ڕاستبێت و هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە قەبارەی ئەو گوشارە نەزانن کە لەلایەن ئەمریکا و رۆژئاواوە خراوەتە سەر دەسەڵاتی ئێران و ئامانجیان ئەوەیە چارەنوسی ئێرانیش هاوشێوەی ئەو دارووخانەبێت کە دووچاری یەکێتی سۆڤێتی جاران بوویەوە.
.png)
.png)
