بەرهەمی ناوخۆی هەرێمی کوردستان هەنگاوێکی گەورەی دیکە بەرەو بازاڕەکانی جیهان دەنێت، دوای ئەوەی گرێبەستێک بۆ هەناردەکردنی شەش هەزار تۆن پەتاتە بۆ وڵاتی ئیمارات واژۆ کرا و ئەمڕۆ یەکەم کاروان کە 100 تۆن بوو، ڕەوانە کرا. ڕەسوڵ حاجی عومەر، سەرۆکی لقی هەولێری یەکێتیی هاوردە و هەناردنکاران، لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند: "گرێبەست واژۆ کراوە بۆ هەناردەکردنی شەش هەزار تۆن پەتاتە و هەر ئەمڕۆ بڕی 100 تۆن لە پەتاتەی هەرێمی کوردستان دەگاتە ئیمارات". ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد کە وەبەرهێنان لە کەرتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان گەشەیەکی بەرچاوی کردووە و داوای لە جووتیاران کرد، "کار بۆ زیادکردنی بەرهەمی ناوخۆیی بکەن تاوەکو ئەو بەرهەمانەی زیاد دەکەن، کار بۆ هەناردەکردنیان بکرێت". ئەم گرێبەستە نوێیە درێژکراوەی هەوڵەکانی پێشووە بۆ ناساندنی بەرهەمی ناوخۆیی بە بازاڕەکانی دەرەوە. ساڵی 2023: 13 هەزار تۆن پەتاتە و هەنار هەناردە کرا. ساڵی 2024: 25 هەزار تۆن پەتاتە هەناردەی ئیمارات، سعودیە و وڵاتانی دیکە کرا.
سکرتێری یانەی نەورۆز ڕایگه‌یاند، سوپاسی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌ن كه 450 ملیۆن دیناری بۆ ناردون و داوایان لێكردوه به‌رده‌وام بێت، ده‌شڵێت، نوێنه‌ری بافڵ تاڵه‌بانی، سه‌رۆكی یه‌كێتی 350 هه‌زار دۆلاری بۆ ناردون و به‌ڵێنیشیداوه مانگانه به‌رده‌وام ده‌بێت. شێرکۆ کەمال، سکرتێری یانەی نەورۆز ئه‌مڕۆ له كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌وانیدا ڕایگه‌یاند، "سوپاسی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌ین كه 450 ملیۆن دیناری پێداوین و داوامان لێكردوه كه ئه‌و پاره‌یه به‌رده‌وام بێت نه‌ك ته‌نها بۆ ئێمه به‌ڵكو بۆ هه‌مو یانه‌كان بێت، هه‌روه‌ها سوپاسی بافڵ تاڵه‌بانی ده‌كه‌ین كه له ڕێگه هاوڕێ شێخ دارۆ بڕی 350 هه‌زار دۆلاری بۆ دابینكردوین و به‌ڵێنیشیداوه ئه‌و پاره‌یه مانگانه به‌رده‌وام بێت، به‌وه‌ش ده‌توانین پێداویستیه‌كانی خۆمان دابین بكه‌ین". ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، هه‌ندێك كه‌س توانیویانه هاوكاریان بن و بڕی 51 ملیۆن و 290 هه‌زار دیناریان بۆ كۆكردونه‌ته‌وه و وه‌ریان گرتوه، سوپاسی عه‌لی حه‌مه‌ساڵح، بڕیارده‌ری ڕه‌وتی هه‌ڵوێست و هاوڕێكانی ده‌كه‌ن كه بڕی 10 هه‌زار و 200 دۆلار (102 گه‌لا)یان پێداون، هه‌روه‌ها سوپاسی فاخیر هه‌ریری ده‌كه‌ن كه هه‌ڵمه‌تی له‌باره‌ی بونی 240 ده‌فته‌ر دۆلار كه ده‌وترێت له ڕوداوه‌كه‌ی لاله‌زار ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه، سکرتێری یانەی نەورۆز وتی، "ئێمه هیچ زانیاریه‌كمان له‌سه‌ر ئه‌و پرسه نیه، باوه‌ڕیش ناكه‌م ڕاست بێت". 2ی ئه‌م مانگه مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا كە 450 ملیۆن دینار پشتوانی دارایی یانەی نەورۆز بكات، كە لە ئێستادا بە قەیرانێكی سەختی داراییدا تێدەپەڕیت. یانەی نەورۆز، خاوەنداری بۆ لاهور شێخ جەنگی دەگەڕیتەوە و لە دوای ڕوداوەكانی لالەزارەوە ڕوبەڕوی چارەنوسێكی نادیار بوەتەوە، كە بەوتەی پارێزەرەكەی لاهور شێخ جەنگی، "دو ملیۆن و 500 هەزار دۆلار لەكاتی ڕوداوەكەدا دیارنەماوە"، و سەرۆكی یانەكە داوایكردوە بۆیان بگەڕێننەوە. هاوكات هەفتەی ڕابردو لە سەرتاسەری هەرێمی كوردستان كەمپینی كۆكردنەوەی هاوكاری بۆ یانەكەی ئەنجامدرا.
وەزارەتی بازرگانی ڕایگەیاند بەشەخۆراکی نزیکەی نیو ملیۆن هاووڵاتی لە سەرانسەری وڵاتدا ڕاگیراوە، وەک بەشێک لە پڕۆسەی نوێکردنەوەی گشتگیری ئەلیکترۆنی کە لە چوارچێوەی گۆڕانکاری بەرەو خزمەتگوزارییە دیجیتاڵییەکان ئەنجامی دەدات. محەمەد حەنوون، وتەبێژی فەرمی وەزارەتی بازرگانی عێراق ڕایگەیاند، بڕیاری ڕاگرتنی بەشەخۆراکەکە ژمارەیەک لەو چین و توێژانەی گرتووەتەوە کە مەرجەکانی وەرگرتنی بەشەخۆراک نایانگرێتەوە، لەوانە: گەشتیاران، کەسانی ناسنامە نادیار، خاوەن داهاتە بەرزەکان، و خاوەن کۆمپانیاکان و ڕوونیشی کردەوە کە ئەم هەنگاوە دوای وردبینییەکی گشتگیر بۆ داتاکان لەناو سیستەمی ئەلیکترۆنی هاتووە. حەنوون ئاماژەی بەوەدا کە وەزارەتەکە دوای پڕۆسەی نوێکردنەوەکە، ژمارەیەک خزمەتگوزاری ئەلیکترۆنی نوێی کارتی خۆراکی دەستپێکردووە، کە بریتین لە: لابردنی ڕاگرتن (حەجب)، گواستنەوە و دابەشکردن کە جێبەجێکردنیان بەشێوەیەکی ئەزموونی لە پارێزگای واسیت دەستی پێکرد و پاشان فراوانکراوە بۆ پێنج پارێزگای دیکە، ئاماژەی بەوەشدا کە ئەزموونەکە سەرکەوتنێکی گەورەی بەدەستهێناوە بەبێ ئەوەی ئاستەنگێکی ئەوتۆی هەبێت. وتەبێژی وەزارەتی بازرگانی ڕاشیگەیاند، وەزارەتەکە لە نزیکترین کاتدا بەشی پێشکەشکردنی داواکاریی لابردنی بێبەشکردن بەشێوەی ئەلیکترۆنی لە ڕێگەی ئەپڵیکەیشنە فەرمییەکەوە دەستەبەر دەکات و ئەو کەسانەی کە بەشەخۆراکەکەیان بڕاوە دەتوانن لە ڕێی خستنەڕووی بەڵگەنامەکانەوە داوا بکەن بەشەخۆراکیان بۆ بگەڕێتەوە.
دوای ئەوەی لە چەند مانگی ڕابردوودا یانەی وەرزشیی نەورۆز گیرۆدەی دۆخێکی نالەبار بوو؛ مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومـەتی هەرێمی کوردستان، لە ڕێگەی نووسینگەکەیەوە بڕی 450 ملیۆن دینار بە یانەی نەورۆز دەبەخشێت. ئەو هاوکاری و پشتگیرییەی سەرۆکی حکـوومەت، بۆ پشتیوانیی وەرزش و وەرزشوانانی هەرێمە تا بتوانن بە ئاستێکی بەرزەوە نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان بکەن. یانەی وەرزشیی نەورۆز، نوێنەری شاری سلێمانی لە خولی ئەستێرەکانی عێراق، لە ماوەی ڕابردوودا ڕووبەڕووی کۆمەڵێک کێشە و بارودۆخی خراپ بووەتەوە کە کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر ئاست و چارەنووسی یانەکە داناوە. یەکێک لە گەورەترین کێشەکانی یانەی نەورۆز، قەیرانێکی دارایی قووڵ و درێژخایەنە. یانەکە بۆ ماوەی چەندین مانگ نەیتوانیوە مووچەی یاریزانان و ستافی هونەری دابین بکات، کە لە هەندێک کاتدا گەیشتووەتە 50 ڕۆژ یان دوو مانگ. ئەم دۆخە بووەتە هۆی ئەوەی سەرۆکی دەستەی هاندەرانی یانەکە بەچاوی پڕ فرمێسکەوە داوای هاوکاری بکات، کە کاردانەوەی لێکەوتەوە و کەسایەتی سیاسی، هونەرمەند و بازرگانەکان هەڵمەتی کۆکردنەوەی یارمەتییان بۆ ڕاگەیاند.
حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان هاورده‌كردنى ئۆتۆمبێلى مۆدێل 2023 قه‌ده‌غه ده‌كات‌و چیتر ڕێگه‌ى هێنانیان بۆ هه‌رێم پێنادرێت، به‌رپرسێكى باڵاى حكومه‌تى هه‌رێمیش ده‌ڵێت، "ئەو بڕیارە هەموو ئۆتۆمبێلە سفر کیلۆمەترو بەکارهاتوەکانیش دەگرێتەوە کە لەڕێگه‌ی وڵاتی ئەمریکاوە دەگەیه‌نرێنە وڵاتی ئیمارات‌و دواتر دەهێنرێنە هەرێم". نەوزاد شێخ کامیل، بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانی لەوەزارەتی بازرگانیی هەرێم ڕایگه‌یاند، "لەمانگی 11ی هەموو ساڵێک مۆڵەتدان بەو ئۆتۆمبێلانە ڕادەگیرێت کە دوو مۆدێل خوار ساڵەکەن، بۆیە لەدوێنێوه ڕێگه به‌بازرگانان نادرێت ئۆتۆمبێلی مۆدێل 2023 لەڕێگه‌ی دەروازەکانەوە هاوردەی هەرێمی کوردستان بکه‌ن". ده‌شڵێت، "ئەو بڕیارە هەموو ئۆتۆمبێلە سفر کیلۆمەترو بەکارهاتوەکانیش دەگرێتەوە، کە لەڕێگه‌ی وڵاتی ئەمریکاوە دەگەیه‌نرێنە وڵاتی ئیمارات‌و دواتر دەهێنرێنە هەرێمی کوردستان". ئه‌وه‌شى وت، "لە 11 مانگی ڕابردودا 758 مۆڵەتی هاوردەکردنی ئۆتۆمبێل بەبازرگانان دراوە، بەم مۆڵەتانە 158 هەزارو 399 ئۆتۆمبێل هێنراونەتە هەرێمی کوردستان".
مەغریب بەرهەمهێنانی یەکەم ئۆتۆمبێلی هایبریدی خۆی لە شاری تەنجە لەباکووری وڵاتەکەی ڕاگەیاند، ئەمەش یەکەمجارە لە مێژووی وڵاتەکەدا، بەپێی ڕاگەیەندراوێکی وەزیری پیشەسازی مەغریب لە پۆستێکدا کە وەزارەتی پیشەسازی لەسەر پلاتفۆرمی ئێکس بڵاویکردۆتەوە. ئۆتۆمبێلی مۆدێل نوێ، کە سیستمی هایبریدە زیاتر لە سەرچاوەیەکی وزە بەکاردەهێنێت و بزوێنەری سووتەمەنی ئاسایی (بەنزین یان گازۆیل) لەگەڵ ماتۆڕێکی کارەبایی تێکەڵ کار دەکات. ڕیاز مزوور وەزیری پیشەسازى مەغریب ڕایگەیاندووە، وڵاتەکەی "رۆژانە 200 ئۆتۆمبێلی لەم جۆرە بەرهەم دەهێنێت لە بازاڕەکانی ناوخۆ و ئەوروپا ساغیان دەکاتەوە". ناوبراو ئەم هەنگاوەی بە "گرنگ بۆ پیشەسازی ئۆتۆمبێلی وڵات" وەسف کرد و ئاماژەی بەوەدا کە "یەکەم هەنگاوە لە مێژووی وڵاتەکەدا". وەزیرەکە پێشبینی دەکات ئۆتۆمبێلەکە بەناوبانگ بێت، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی وڵاتەکەی حەز دەکات چەند بازاڕێک بکاتە ئامانج. ئاماژەی بەوەشکرد، بەم ئۆتۆمبێلە نوێیە، مەغریب بەردەوامە لە گۆڕانکارییەکانی بەرەو جوڵەی کارەبایی و هایبرید. چەند ڕۆژى ڕابردوو شارى تەنجەى مەغریب میوانداری مەراسیمێکی کرد کە لەلایەن گروپی فەرەنسی ڕێنۆ مارۆکەوە ڕێکخرابوو بۆ ڕاگەیاندنی بەرهەمهێنانی یەکەم ئۆتۆمبێلی هایبرید کە ناوی "دروستکراوی مەغریب"ی لەسەر بوو. بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی پیشەسازی، شانشینی یەکگرتوو بووەتە "یەکێک لە وڵاتە پێشەنگەکانی بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێل، ساڵانە 700 هەزار ئۆتۆمبێل بەرهەمدەهێنێت". لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠٢٠ کۆمپانیای سیترۆنی فەرەنسی بەرهەمهێنانی یەکەم ئۆتۆمبێلی کارەبایی خۆی لە کارگەکەی لە شاری کێنیترای باکووری ڕۆژئاوای شانشینی وڵاتەکەی ڕاگەیاند. لە ٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠، مەغریب پەردەی لەسەر وێستگەیەکی شەحنکردنەوەی ئۆتۆمبێلی کارەبایی نموونەیی بەرهەمهێنراوی ناوخۆیی لادا. وەزارەتی پیشەسازی و بازرگانی لەو کاتەدا لە بەیاننامەیەکدا ئاماژەی بەوەکردووە، "وێستگەی شەحنکردنەوە دەرئەنجامی پڕۆژەیەکی توێژینەوەیە کە لەسەر داوای پیشەسازی ئۆتۆمبێل پەرەی پێدراوە". لە مانگی ئەیلولی ساڵی ٢٠٢١ وەزارەتی پیشەسازی و بازرگانی دەستپێکردنی بەرهەمهێنانی یەکەم ئۆتۆمبێلی کارەبایی کۆمپانیای ڕێنۆی لە کارگەی تەنجەر ڕاگەیاند.
سبەی مووچەی مانگی هەشت (ئاب)ـی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، لە ڕێگەی هەژماری منەوە دابەش دەکرێت. تیمی پرۆژەی هەژماری من لە ڕاگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوە دا، سبەی دووشەممە 27ـی تشرینی یەکەمی 2025، مووچەی مانگی هەشت (ئاب) بە شێوەی دیجیتاڵی، لە ڕێگەی هەژماری منەوە لە سەرجەم پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان دابەش دەکرێت. تیمی پرۆژەکە ڕایگەیاند: 465 هەزار و 600 مووچەخۆر لە ڕێگەی هەژماری منەوە، مووچەی مانگی هەشت (ئاب) وەردەگرن، هەروەها بۆ مانگی داهاتوو ژمارەکە بۆ 501 هەزار و 500 مووچەخۆر بەرز دەبێتەوە. بە گوێرەی زانیارییەکانی تیمی پرۆژەکە، تا ئێستا زیاتر لە 950 هەزار مووچەخۆر خۆیان لە پرۆژەی هەژماری من تۆمار کردووە، هەروەها زیاتر لە 610 هەزار کارتی بانکیش بەسەر مووچەخۆرانی تۆمار لە پرۆژەکە دابەش کراوە. تیمی پرۆژەکە ئەوەشی ڕاگەیاندووە، زیاتر لە 580 ئامێری پارە ڕاکێشان (ATM) لە زیاتر لە 200 شوێنی جیاواز لە سەرانسەری کوردستان دانراون. ئەمەش لە کاتێکدایە، ئەمڕۆ وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاندبوو، 945 ملیار و 817 ملیۆن دینار وەک تەمویلی مووچەی مانگی ئاب (هەشت)ـی فەرمانبەران و مووچەخۆران خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتەکەیان لە لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراق. هەروەها وەزارەتەکە لیستی مووچەی مانگی ئابی بڵاو کردەوە، کە سبەی دەست بە دابەشکردنی دەکرێت و ڕۆژی چوارشەممە، 29ـی تشرینی یەکەمی 2025، کۆتایی بە دابەشکردنی مووچە دێت.
وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان خشتەی مووچەی مانگی ئابی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، لە ڕۆژانی دووشەممە و سێشەممە و چوارشەممە مووچەی سەرجەم وەزارەت و دەستەکان دابەشدەکرێن. ڕاگەیاندنی وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان بڵاویکردەوە، "ڕۆژی دووشەممە ڕێکەوتی (27ی تشرینی یەکەمی 2025 ) دەست بەدابەشکردنی مووچەی مانگی ئابی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دەکرێت". لە ڕاگەیاندراوەکەی وەزارەتی دارایی دا ئەوەش هاتووە، "ڕۆژی چوارشەممە ( 27 ی تشرینی یەکەمی 2025 ) کۆتایی بەدابەشکردنی مووچە دێت". ڕۆژی دووشەممە، خانەنشینیی شارستانی، زیندانیانی سیاسی، بەرکەوتووانی کیمیاباران، کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوان و کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان، هەروەها وەزارەتەکانی پەروەردە، دارایی، دیوانی چاودێریی دارایی و دەستەکانی مافی مرۆڤ، دەستپاکی، وەبەرهێنان، ژینگە، دەزگای مین و کۆمیسیۆنی هەڵبژاردن مووچە وەردەگرن. ڕۆژی سێشەممە، خانەنشینیی پێشمەرگە، خاوەنپێداویستیی تایبەت، وەزارەتەکانی ئاوەدانکردنەوە، تەندروستی، ناوخۆ و داد و هەروەها ئەنجوومەنی دادوەری و وەزارەتەکانی پلاندانان، بازرگانی، سامانە سرووشتییەکان، گواستنەوە، کشتووکاڵ و شارەوانی مووچە وەردەگرن. ڕۆژی چوارشەممە، وەزارەتەکانی، کاروباری کۆمەڵایەتی، ڕۆشنبیری، کارەبا، ئەوقاف و خوێندنی باڵا، سەرۆکایەتییەکانی پەرلەمان، ئەنجوومەنی وەزیران و سەرۆکایەتیی هەرێم و هەروەها وەزارەتی پێشمەرگە، دیوان و لیواکان، یەکەکانی 70 و 80، پۆلیس دامودەزگا نەوتییەکان، ئەنجوومەنی ئاسایش و دەزگای ئاسایش، هێزەکانی زێرەڤانی و فەرماندەیی بەرگریی فریاکەوتن مووچە وەردەگرن.
ئەمڕۆ یەکشەممە، 26ـی تشرینی یەکەمی 2025، وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، تەمویلی مووچەی مانگی ئاب (هەشت)ـی فەرمانبەران، لە لایەن وەزارەتی دارایی عێراقەوە، خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتەکەیان. دەقی ڕاگەیەنراوەکە: تەمویلی مووچەی مانگی ئاب خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی. ڕۆژی یەک شەممە ( ٢٠٢٥/١٠/٢٦ ) ( ٩٤٥،٨١٧،٠٠٠،٠٠٠ ) نۆ سەدو چل و پێنج ملیارو هەشت سەدو حەڤدە ملیۆن دینار وەک تەمویلی مووچەی مانگی ئابی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان لەلقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق. ڕاگەیاندنی وەزارەتی دارایی و ئابووری سەرچاوەیەک لە لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراقیش ڕاگەیاندووە "پارەی پێویستمان لە بەردەستە و هیچ کێشەیەکی سیولەمان نییە. چاوەڕێین وەزارەتی دارایی فیدراڵ ئاگادارمان بکاتەوە، تا پارەکە بخەینە سەر هەژماری بانکیی وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان." ئەمە لە کاتێکدایە، ڕۆژی سێشەممە، 21ـی تشرینی یەکەمی 2025، بەشی گەنجینەی فیدراڵی لە داهاتی نانەوتی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی ئاب (8)ـی ساڵی (2025) کە بڕەکەی 120 ملیار دینار بوو، بە شێوەی کاش خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی حکوومەتی فیدراڵ لە لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراق.
بافڵ تاڵەبانی لە بانگەشەی هەڵبژاردنی یەكێتیدا لە كۆیە، وتى: لە بەغدادەوە وتیان با ئێمە راستەوخۆ معاشی سلێمانی بدەین، وەڵامی ئێمە ئەوە بوو نامانەوێت. لە میانی کەرنەڤاڵی جەماوەریی لیستی (222)ی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە شاری کۆیە، بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان، وتارێکی پێشکەش کرد و تێیدا بە ڕوونی مەرج و ستراتیژی حیزبەکەی بۆ قۆناغی داهاتوو خستەڕوو، چ لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان و چ لە بەغداد. سەرۆکی یەکێتی جەختی کردەوە کە بەشدارییان لە هیچ کابینەیەکدا نابێت کە جیاوازی لەنێوان شار و ناوچەکانی کوردستاندا بکات و ڕایگەیاند: "ناچینە ناو حکومەتێک تا نەزانین هەموو شارەکان وەک یەک سەیردەکرێت و خزمەت دەکرێت." ناوبراو بە تایبەتی ئاماژەی بە کۆیە کرد و وتی: "ناچینە حکومەتێک خزمەتی کۆیە نەکات." لە بەرامبەردا، ئەگەر بەشداری بکەن، بەڵێنی دا: "بەڵێن دەدەین جیاوازی نەکەین و بۆ هەموو کوردستان خەبات بکەین." بافڵ جەلال تاڵەبانی ئاماژەی بەوە کرد کە سیاسەتی یەکێتی لە بەغداد لەسەر بنەمای دیالۆگ و بەدەستهێنانی مافەکانە، نەک هەڕەشە. وتیشی: "بە هەڕەشەکردن لە بەغداد کێشەکان چارەسەر ناکرێت." ناوبراو زانیارییەکی گرنگی ئاشکرا کرد سەبارەت بە هەوڵێک بۆ دابەشکردنی هەرێم و ڕایگەیاند: "لە بەغدادەوە پێیان گوتین مووچەی سلێمانی ڕاستەوخۆ دەدەین، بەڵام ڕەتمان کردەوە." ئامانجی سەرەکییان لە بەغداد ڕوون کردەوە: "شەڕی مووچە و ئاو و کارەبا لە بەغداد دەکەین" و "بەربژێرەکانمان پێشمەرگەی خەڵکی کوردستانن لە بەغداد."
سەرچاوەیەک لە کۆمپانیای نەوتی باکوور، ئاشکرای کرد؛ چاوەڕوان دەکرێت هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە مانگی تشرینی دووەمی داهاتوودا بە بەراورد بەم مانگە زیاد بکات. دوای ئەوەی ڕێککەوتنێکی سێقۆڵی لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵ و كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوتی كوردستان واژۆ كرا، بەرەبەیانی ڕۆژی شەممە، 27-9-2025، هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بازاڕەكانی جیهان دەستیپێکردەوە. میدیاکانی عێراق لەزاری سەرچاوەیەک لە کۆمپانیای نەوتی باکوور بڵاویانکردەوە: چاوەڕوان دەکرێت هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە مانگی تشرینى دووەمی داهاتوودا بگاتە نزیکەی 250 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا. بەپێی ئەو سەرچاوەیە لەسەرەتای ئەم مانگەوە ڕۆژانە نزیکەی 135 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێکی کوردستان لەڕێگەی سۆمۆوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکی هەناردە کراوە.
یاریدەدەری سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، بەغدا بەنیازە هەفتەی داهاتوو مووچەی مانگی هەشت بنێرێت، ئەمەش ستەمێکی گەورەیە لە خەڵکی کوردستان دەکرێت. کاریشدەکەین پێش هەڵبژاردن دوو مووچە دابەش بکەین. ڕێباز حەملان، یاریدەدەری سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا گوتی: حکوومەتی هەرێم هەموو پابەندییەکانی خۆی بەرانبەر بە عێراق جێبەجێ کردووە، یەک خاڵیش نەماوە هەرێم جێبەجێی نەکردبێت. گوتیشی: لەسەرەتای مانگی 10 دوای هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم، سەرۆک وەزیرانی عێراق بەڵێنی دابوو مووچەی مانگی ئاب (8) بنێرێت، بەڵام بەداخەوە پێوە پابەند نەبوون، دەشڵێت: بەنیازن هەفتەی داهاتوو مووچەی مانگی هەشت بنێرن، بەڵام ئەمە ستەمێکی گەورەیە لە خەڵکی کوردستان دەکرێت. ڕێباز حەملان ئاماژەی بەوەشدا، سەرۆک وەزیران، مەسرور بارزانی بە سەرۆک وەزیرانی عێراقی گوتبوو، ئێمە هەموو پابەندییەکانی خۆمان جێبەجێکردووە، بۆیە بە مافی خۆمانی دەزانین هەموو مووچەکانی ئەمساڵی هەرێمی کوردستان کە ماوەتەوە بۆمان خەرجبکەن، سەرۆک وەزیرانی عێراقیش بەڵێنی دابوو پابەند بن. دەشلێت: چەند ڕۆژێکە حکوومەتی هەرێمی کوردستان بەچڕی لەگەڵ حکوومەتی عێراق لەسەر هێڵە بۆ ئەوەی پێش هەڵبژاردن دوو مووچە دابەش بکەین.
.jpg)
منداڵێکی سێ مانگە لە لایەن دایک و باوکییەوە بە هۆی هەژاری زۆر و نەتواین لە دابین کردنی خەرجەکانی ژیان، لە شاری کرماشان لەڕۆژهەڵاتى کوردستان بە نرخی ٢٥٠ میلیۆن تمەن بە بنەماڵەیەکی دیکە فرۆشتراوە. بە پێی ڕاپۆرتێکى ڕێکخراویی مافی مرۆڤی هەنگاو، لەم هەفتەیەدا منداڵێکی سێ مانگە لە شاری کرماشان کە ناسنامەکەی لە لای ئەوان (هەنگاو) پارێزراوە، لە لایەن بنەماڵەکەیەوە بە نرخی ٢٥٠ میلیۆن تمەن فرۆشراوە. ئەم مامەڵە پاش بڵاو کردنەوەی ڕیکلامی فرۆشتنی منداڵ لە ماڵپەڕی ئینتێرنتی کڕین و فرۆشتن «دیوار» جێبەجێ کراوە. بنەماڵەی فرۆشیار کە خەڵکی ناوچەکانی دەورووبەری شاباد بوونە و لە ئێستادا لە کرماشان نیشتەجێن، بە هۆی کێشەی زۆری ئابووری و کەم داهاتی لە سەرپەرشیاری، ناچار بوون منداڵەکەی خۆیان بفرۆشن. بنەماڵەی کڕیاریش دانیشتووی کرماشانن و بە هۆی منداڵ نەبوون لە ساڵەکانی ژیانی هاوسەرگیرییاندا، هەوڵیان بۆ کڕینی ئەم منداڵە داوە. بە وتەی سەرچاوەکان، ئەم مامەڵە بە بێ چاودێری فەرمی ناوەندە دەوڵەتییەکان و پشتگیرییەکان جێبەجێ کراوە و هەتا ئێستا هیچ جۆرە پەیگیریی یا کاردانەوەیەکی خێرا لە لایەن بەرپرسان ڕووی نەداوە. دیاردەی فرۆشتنی منداڵ لە ئێران لە ماوەی ئەم ساڵانەی دواییدا، لە پێناو هەژاریی بەریندا، تۆماری ئابووریی و نەبوونی سیستەمی پشتگیری کاریگەر بۆ بنەماڵە لاوازەکان، بە شێوەیەکی نیگەرانکەر ڕوو لە زیاد بوونە. ڕاپۆرتەکان لە شارە جیاوازەکان وەک مەشهەد، تاران و ئەهواز دەری دەخەن کە ئەم دیاردە ئیتر پەیوەندیی بە ناوچەیەکی تایبەتەوە نییە و بووەتە قەیرانێکی کۆمەڵایەتی. سەرەڕای هەبوونی ئاگادار کردنەوەیەکی زۆری شارەزایان و تەنانەت دانپێدانانی فەرمی ڕێکخراوی خۆشبژێوی کۆمەڵایەتی لەسەر بنەمای فرۆشتنی منداڵ نموونەیەکی ئاشکرای قاچاخی مرۆڤە، دەزگای دادوەریی و ناوەندە حکومەتییەکانی کۆماری ئیسلامی نە تەنیا کاردانەوەیەکی کاریگەر و مرۆڤییان نیشان نەداوە، بەڵکوو بە سەرکوتی ناوەندە مەدەنییەکان و دەستبەسەر کردنی چالاکانی بواری پشتگیری لە منداڵان، ڕێگایان بۆ خراپتر کردنی ئەم قەیرانە ئاسان کردووەتەوە.
ئەمڕۆ بڕی 120 ملیار دیناری داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان خێرایە سەر هەژماری وەزارەتی دارایی عێراق لە هەولێر. لەڕاگەیەندراوێکیدا وەزارەتى دارایی هەرێم دەڵێت: ڕۆژی سێ شەممە ( ٢١ ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٥ ) بەشی گەنجینەی فیدراڵی لەداهاتی نانەوتی هەرێم بۆ مانگی ئابی ساڵی ( ٢٠٢٥) کە بڕەکەی (١٢٠،٠٠٠،٠٠٠،٠٠٠ ) سەدو بیست ملیار دینارە، بەشێوەی کاش خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ لەلقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق. سەرچاوەیەکی باڵا لە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان بە کەناڵ8ـی راگەیاند:"دوێنێ دووشەممە پاش کاتژمێر 12ـی نیوەڕۆ، حکومەتی عێراق بە فەرمی داوای داهاتی نانەوتیی لە هەرێمی کوردستانی کردووە، پاش داواکارییەکە، وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان بانکی منارەی راسپاردووە بۆ کۆکردنەوە و وەرگرتنی داهاتی نانەوتی لە هەر سێ پارێزگاکەوە (سلێمانی و هەولێر و دهۆک) لە ئەنجامدا هەرسێکیان پارەکانیان ناردەووە، بەجۆرێک لە سلێمانی بڕی 48 ملیار و لە هەولێر و دهۆکیش بڕی 72 ملیار دینار ئامادەکراوە و رادەستی بانکی منارە کراوە لە هەولێر. لەلایەکی دیکەوە بەپێى زانیاریەکان هەر ئەمڕۆ بڕیارى خەرجکردنى مووچەى مانگی ئابى مووچەخۆرانى هەرێمى کوردستان دەدرێت، بەڵام خەرجکردنى دەکەوێتە سەرەتاى هەفتەى داهاتوو. هەروەها ئەمڕۆ محەمەد شیاع سوودانى، بە زارەکی، تەیف سامى ڕادەسپێرێت بۆ خەرجکردنى مووچەى مانگی ئابى مووچەخۆرانى هەرێمى کوردستان و سبەى چوار شەممە لە ڕێگەى ئەمنیداریەتیى ئەنجوومەنى وەزیرانەوە ڕێکارەکانى خەرجکردنى مووچە دەستپێدەکات و بە ئەگەرێکى زۆرەوە ڕەنگە خەرجکردنى مووچە بچێتە ڕۆژى یەکشەممەى هەفتەى داهاتوو.
وەزارەتی دارایی حکومەتى عێراق ڕایگەیاند، ئەمڕۆ دووشەممە (20ی تشرینی یەکەمی 2025)، دەستمان کرد بەڕێکارەکانى دابەشکردنى مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و هێزە ئەمنییەکان بۆ مانگی دە. لە بەیاننامەیەکی کورتدا وەزارەتى دارایی حکومەتى عێراق، ڕایگەیاندووە، "وەزارەتی ژمێریاری دەستیکردووە بە خەرجکردنی پارە بۆ مووچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت و هێزە ئەمنییەکان بۆ مانگی تشرینی یەکەم". دابەشکردنى موچەى فەرمانبەرانى حکومەتی عێراق لەکاتێکدایە هێشتا بڕیاری لە خەرجکردنی مووچەی مانگی هەشتی مووچەخۆرانی کوردستان نەدراوە. حکومەتی عێراق دەیەوێت مووچەی مووچەخۆرانی خۆی دابەش بکات و کێشەی پارەی نەقدی نەبێت، ئینجا مووچەی مانگی هەشتی کوردستان خەرج بکات.
