لاهور شێخ جەنگى: کەس ناتوانێت من دەستگیربکات

هەرچەندە کرێملین خۆی لە گفتوگۆکردن لەسەر وردەکارییەکانی هەر دیدارێکی داهاتووی نێوان ڤلادیمێر پوتین و هاوتا ئۆکراینییەکەی، ڤلۆدیمێر زێلێنسکی خۆی بەدوور گرتووە، بەڵام دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا پەرۆشى خۆی بۆ کۆبوونەوەکە دەربڕی و ڕایگەیاند، بە تامەزرۆییەوە چاوەڕێی ئەنجامەکانی دەکات. ئیستا هەموو چاوەکان لەسەر دیداری نێوان ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی ڕووسیا و ڤۆلۆدیمێر زێلێنسکی، سەرۆکی ئۆکراینان کە بڕیارە لە ماوەی داهاتوودا بکرێت، بۆ ئەم مەبەستە چوار شوێن پێشنیاز کراون. ئێستا سەبارەت بە شوێنی کۆبوونەوەی هەردوولا ئەگەر بێت و ئەنجام بدرێت پرسیار هاتووەتە ئاراوە، بەتایبەتی دوای ئەوەی کۆمەڵێک پێشنیاز خراونەتە ڕوو، هاوکات ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا  گوتی، کۆبوونەوەکە لە وڵاتێکی ئەوروپیدا دەکرێت و پێشنیازی جنێڤی کرد. چوار شوێن بۆ کۆبوونەوە ئەگەرییەکە دیار کراون کە ئەمانەن: 1- جنێف وەزیری دەرەوەی سویسرا پشتڕاستی کردەوە، وڵاتەکەی پارێزبەندی بە سەرۆکی ڕووسیا دەدات ئەگەر سەردانی وڵاتەکەی بکات بۆ دانوستانی ئاشتی، چونکە پووتین فەرمانی دەستگیرکردنی هەیە لە دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان. 2-ڤییەنا ڕاوێژکاری نەمسا پێشنیازی ڤییەنای کرد وەک نەریتێکی وڵاتەکەیان لە پێشوازیکردن لە دانوستانی ئاشتی و ڕایگەیاند. ''ئەگەر پوتین بەشداری لە کۆبوونەوەی ئاشتی لە نەمسا بکات، ئامادەیین ڕوونکردنەوە بۆ دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان بدەین سەبارەت بە هاتنی پووتین''. 3- مۆسکۆ لەبەرامبەردا سەرۆکی ڕووسیا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، پێشنیازی ئەنجامدانی کۆبوونەوەکەی لە مۆسکۆ کرد، بەڵام وەڵامی زێلێنسکی ئەرێنی نەبووە و ڕەتیکردەوە گەشت بۆ مۆسکۆ بکات. 4- بودابێست سەرچاوەیەکی نزیک لە ئیدارەی ترەمپ ئاشکرای کرد، کۆشکی سپی پلانی کۆبوونەوەی سێ قۆڵیی ئەگەری لە نێوان ترەمپ و پووتین و زێلێنسکی لە پایتەختی هەنگاریا دادەنێت وەک هەنگاوی داهاتوو لە دانووستانەکان بۆ کۆتاییهێنان  بە جەنگ.

نزیکەى کاتژمێرێکە ژمارەیەک لە مامۆستایان و فەرمانبەرانى ناڕازی لەسلێمانی لەبەردەم بەرێوەبەرایەتى پەروەردەى ڕۆژئاوا کۆبوونەوەو دەستیان بەخۆپیشاندان کردو داوایانکرد بەزوویی کێشەکانى هەولێرو بەغدا بکرێت و دەستبەدابەشکردنى مووچە بکرێتەوە. پەیامنێرى هاوڵاتى ڕایگەیاند بۆ ڕێگری لە خۆپیشاندان هێزێکی زۆر لە نزیک بینای بەرێوبەرایەتی پەروەردەی رۆژئاوای سلێمانی بڵاوەی پێکراوەو پۆلیسى چالاکییە مەدەنییەکانى سلێمانى ئۆتۆمبێلى ئاوپرژێنیان بردووەتە شوێنى خۆپیشاندانەکە. پێشتر مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایاگەیاند، وەک دەستەی داکۆکی لە مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی، رۆژى چوارشەممە لەبەردەم پەروەردەی رۆژئاوای سلێمانی خۆپیشاندان ئەنجام دەدەین. دەشڵێن، خۆپیشاندانەکەمان بۆ مووچە و جێبەجێکردنى رێککەوتنى نێوان هەرێمى کوردستان و بەغدادە، پەیوەندیی بە داواکاریی هیچ لایەنێکەوە نییە. لە راگەیەندراوەكەدا هاتوە"دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان وەك پیشەی هەمیشەییان نایانەوێت رێككەوتنەكان لەگەڵ بەغدا جێبەجێ بكەن و نەوت و داهات بەپێی رێككەوتنەكە نادەنە بەغدا، هەتا موچەی فەرمانبەران و قوت و بژێوییان لە بەغداوە بێتە ناردن و خەڵك لەو دۆخە ناهەموارە رزگاری بێت." دەستەكە ئاماژەی بەوەشدا "دەسەڵات 11 ساڵە لە ستەمكاری بەردەوامە و بەداخەوە كە دادگایەك نییە لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بكات." جەختیشی كردەوە"چیتر وەك نوێنەرانی مامۆستایان و فەرمانبەران ناتوانین ئەم دۆخە سەپێندراوە ناڕەوایە قبوڵ بكەین.

ئاژانسی هەواڵی سانای سوری بڵاویکردەوە، ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریا لە پاریس چاوی بە شاندێکی ئیسرائیلی کەوتووە و چەند تەوەرێکی گرنگیان تاوتوێ کردووە. بەگوێرەی زانیارییەکانی ئاژانسی سانا، شەیبانی لەگەڵ شاندە ئیسرائیلییەکە چەند تەوەرێکی گرنگیان تاوتوێ کردووە، لەنێویاندا دەستوەردانی دەرەکی بۆ کاروباری سوریا، پتەوکردنی سەقامگیری لە باشووری سوریا بەدیاریکراوی شاری سوەیدا و راگەیاندنی ئاگربەست لەو ناوچانە. یەکێکی دیکە لە تەوەرە گرنگەکان بریتی بووە لە کاراکردنەوەی رێککەوتنی 1974 کە تێیدا باس لە راگرتنی شەڕ کراوە لەنێوان سوریا و ئیسرائیل. ئاژانسی سانا باسی لەوە کردووە، ئەم کۆبوونەوەیە لە چوارچێوەی هەوڵە دیپلۆماسییەکانی ئەمریکایە بۆ بەهێزکردنی ئاسایش و سەقامگیریی سوریا و پارێزگاریکردن لە سەلامەتی و یەکڕیزی خاکەکەی.

نوسینگەی رێبوار تەها پارێزگاری کەرکوک ڕایدەگەیەنێت رەزامەندی محەمەد شیاع سودانی تەنها و تەنها تایبەتە بە جیاکردنەوەی فەرمانگەی کارەبای قەزای حەویجە لە فەرمانگەی گشتیی کارەبای کەرکوک. لەڕاگەیەندراوەکەى نوسینگەی رێبوار تەهادا ئەوەش هاتووە ئەگەر کەسانێک نیازیان هەبێت شوێنی دیکە بخەنە سەر ئەم بڕیارە، هەوڵەکانیان تەنها لەسەر کاغەز دەمێنێتەوە. هەروەها دەشڵێت: دەبوو شاخەوان عەبدوڵا، دەقی نووسراو و رەزامەندییەکەی سودانى بڵاوبکردایەتەوە، بۆ ئەوەی هیچ تەمومژ و لێکدانەوەیەکی هەڵە بۆ بابەتەکە دروست نەبێت. پێشتر شاخەوان عەبدوڵا جێگرى سەرۆکى پەرلەمانى عێراق نوسراوێک بڵاوکردەوە و ئاماژەى بەوەکردبوو، بەپێی ئەم نوسراوە بێت شوان و لەیلان و سەرگەران ویایچی و تازەو پردێ وداقوق و دووبز خراونەتە سەر حەویجە. ئاماژەى بەوەشکردبوو، فێڵیان لەپارێزگارى کەرکوک کردووە و نوسراویان بۆ حەویجە پێکردووە کەچی ئەو شوێنانەیان خستوەتە سەر بەپیلانی وەزیرێک. ئەمە کارەساتە ….. شاخەوان عەبدوڵا جێگرێ سەرۆکی پەرلەمانی عێراق بەپێی ئەم نوسراوە بێت شوان و لەیلان و سەرگەران ویایچی و تازەو پردێ وداقوق و دووبز خرایە سەر حەویجە ، بەپێ ئەم نورسراوە بێت ئیتر خانەوادەیەکی شەهیدی شوان و لەیلان و دووبزو پردێ و ئەوناوچانە ئەگەر پێویستیان بە عامودێک بێت دەبێت بچن داوا لە حەویجە بکەن بۆیان دابین بکات ، هەڵبەتە بۆ ئەم بابەتە زۆر نیگەران بوم و لەگەڵ بەریز زیاد وەزیری کارەبا قسەم کردو وتم لەسەرچی ئەساسێک ئەمەت کردوە ؟ سەرەتا ئاگادار نەبو دوای کەمێک پەیوەندی کردەوە توشی شۆکی کردم وتی دکتۆر خۆتان داواتان کردوە نوسراوێکی بۆناردم بەراستی پێم سەیر بو بینیم نوسراوێکی پارێزگا بەژمارە ٦٣٦ لەبەرواری ٢٠٢٥/٤/١٧ و بەئیمزای کاک ریبوار کراوە بۆ سەرۆک وەزیران و ئەویش هامشی کردوە لەوەشدا فێڵێکیان لەپارێزگار کردوە نوسراویان بۆ حەویجە پێ کردوە کەچی ئەو شوێنانەیان خستوەتە سەر بەپیلانی وەزیریک ، وتم دەبێت ئەو نوسراوە هەڵوەشێتەوە رەزامەندی دا بەڵام داوای کرد نوسراوێک بکرێت لەلایەن پارێزگارەوە بۆ هەڵوەشاندنەوەی ، بۆیە کاک رێبوار هەتا ئەو ناوچانەش بەدەردی قائمقامی دووبزو داقوق و فەرمانگەی کشتوکاڵ نەچوە نوسراوێک بکەو باقی لەسەر من چونکە نەمێژوو نەخەڵکی ئەوناچانە رەحم ناکەن.

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، ڕایدەگەیەنێت لەماوەى هەفتەیەکدا بەشی فیدراڵی داهاتی نانەوتی هەرێم دیاری دەکات. ئەمڕۆ سێشەممە، ئەنجوومەنی وەزیران لە دانیشتنی خۆیدا کە ئەمڕۆ بەڕێوەچوو، بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، کۆمەڵێک بڕیاری دەرکرد. ئەنجومەن بڕیاریدا لەسەرەتادا ڕەزامەندی لەسەر نوێکردنەوەی بڕیارەکەی ژمارە (550)ی ساڵی 2025 بۆ دابینکردنی دارایی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی حوزەیران. ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق ئەوەشدەخاتەڕوو درێژە بە بڕیاری ناردنی مووچەی هەرێمی کوردستان دەدەین، لیژنەکان لە ماوەی هەفتەیەکدا راپۆرتی کۆتایی پێشکەش بکەن لە ماوەی هەفتەیەکدا بەشی فیدراڵی لە داهاتی نانەوتیی هەرێم دیاریبکرێت. مەرجەکانی حکومەتی عێراق ئەمانەن:  1. تەواوکردنی کارەکانی ئەو لیژنانەی لە بڕگەکانی (سێیەم و چوارەم)ـی بڕیارەکەدا هاتوون، بە مەرجێک هەریەکەیان کۆنووسێکی واژۆکراو لە ماوەی هەفتەیەکدا لە دەرچوونی ئەم بڕیارەوە، پێشکێش بە ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدراڵی بکەن. 2. ئەو تیمەی کە بەپێی بڕگەی دووەم پێکهێنراوە، لە ماوەی هەفتەیەکدا کارەکانی تەواو بکات بە هەژمارکردنی پشکی گەنجینەی گشتیی فیدراڵی لە داهاتە نانەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بەپێی یاسا و، هەولێر ئەو پشکە بداتەوە لەبری ئەو بڕە پارەیەی لە بڕگەی (دووەم/1)ی بڕیارەکەدا ئاماژەی پێکراوە. بە مەرجێک میکانیزمی هەژمارکردنەکە پەسەندکراوی وەزارەتی دارایی فیدراڵی و دیوانی چاودێریی دارایی فیدراڵی بێت. 3. حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو کۆمپانیا نەوتییانەی لە هەرێمی کوردستانی عێراق کار دەکەن، پابەند بکات بە رادەستکردنی نەوتی بەرهەمهێنراو، بەپێی حوکمەکانی یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵی و بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران ژمارە (550)ی ساڵی 2025.

حکومەتی عیراق بە مەرج رازی بووە موچەی مانگی شەشی موچەخۆرانی هەرێم خەرج بکات. سەرچاوەیەکی باڵای ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ڕایگەیاند، بڕیاری خەرجکردنی مووچەی مانگی شەشی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بە مەرج درا. سەرچاوەیەكی باڵا لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ڕاگەیاند، كەمێك پێش ئێستا ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بە كۆی دەنگ بڕیاری خەرجكردنی مووچەی مانگی شەشی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانی دا. سەرچاوەكە ڕوونیشی كردەوە، بڕیارەكەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقە بە مەرجى ئەوەیە  داواکاریەکانى پێشووى جێبەجێبکرێت وەک ناردنی 120 ملیار و رادەستکردنی نەوت. ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ڕاگەیاندوە مووچەی مانگی شەشی وەک نیازپاکییەک دەنێێت و ئەم پارە ناردنە تەنها بۆ مووچەی مانگی شەشە. مەرجەکانی حکومەتی عیراق بۆ خەرجکردنی موچەی مانگی شەش:  لەماوەی 72 کاتژمێردا هەرێم گرفتەکانی لەگەڵ بەغداد لەبارەی داهاتی نانەوتی و کێشەی کۆمپانیا نەوتییەکان چارەسەر بکات.  حکومەتی هەرێم 120 ملیار دینار رادەستی وەزارەتی دارایی عیراق بکات. كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم پابەند بن بە گرێبەستەكانیان و كۆسپەكانی بەردەم بەرهەمهێنانی نەوت لاببەن و بەپەلە دەست بە بەرهەمهێنان بكەنەوە بەو نرخەی كە حكومەتی عێراق بۆ بەرهەمهێنان دیاریكردووە كە 16 دۆلارە بۆ هەر بەرمیلێك.  لەسەر ئەم بنەمایە پێشبینی دەكرێت رەوانەكردنی موچەی مانگی 6ی فەرمانبەرانی هەرێم بكەوێتە هەفتەی ئایندەوە.

دۆناڵد ترەمپ بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ لە کەناڵی فۆکس نیوز لەبارەى هەنگاوەکانى  دواى کۆبونەوەکەى شەوى ڕابردوو قسەیکرد، هەروەها داوای نوێکاری لە سەرۆکی ئەمریکا کرا سەبارەت بە ئەگەری کۆبوونەوەی سێ قۆڵی کە ڤلادیمێر پوتین و ڤۆلۆدیمیر زیلێنسکی تێیدا بەشداربن. لەبەشێکى قسەکانیدا دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت دوێنێ تەلەفۆنی بۆ پوتین کردووە و هیوادارە ڕەفتاری سەرۆکی ڕووسیا "باش بێت". ترەمپ دەشڵێت، ئەگەر نا، ئەوا "دۆخێکی سەخت" دەبێت. ترەمپ ئەوەشى خستەڕوو، ئۆکراین خاکی زۆری دەستدەکەوێتەوە فەرەنسا، ئەڵمانیا و بەریتانیا دەیانەوێت سەرباز لە ئۆکراین جێگیربکرێت وەک بەشێک لە گرەنتی ئەمنی بۆ ئۆکراین. ناوبراو جەختى لەسەر ئەوەکردەوە کە کاتکوشتنم ناوێت و دەمەوێت جەنگ کۆتایی بێت، وتیشى: ئەوروپا ئامادەیە هێز بنێرێتە خاکی ئۆکراین و ئەمریکا ناینێرێت، دڵنیاییە ئەمنییەکەی ئۆکراین لەڕێگەی ناتۆوە نابێت.    سەرۆکى ئەمریکا پوتین و زێلێنسکی، بە بۆچوونی ئەو، "کەمێک باشتر لەوەی بیرم لێدەکردەوە، پێکەوە دەگونجێن"، وتى: چەند هەفتەی داهاتوو ویستی راستەقینەی پوتینمان بۆ دەردەکەوێت، بۆی هەیە پوتین رێککەوتنی نەوێت و پرسەکە لە دوو هەفتەی داهاتوودا دەردەکەوێت. ڤلادیمیر پووتین و ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکانی رووسیا و ئۆکراینا، دوای گفتوگۆیەکی خێرای رۆژی دووشەممە لەنێوان دۆناڵد ترەمپ و سەرکردەکانی ئەورووپا، ئامادەکاری بۆ لووتکەیەکی ئاشتی دەکەن، کە تەوەرە سەرەکییەکەی پرسی گەرەنتییە ئەمنییە درێژخایەنەکان دەبێت بۆ کیێڤ.   هیوای پێشکەوتنێک دوای ئەوە هات کە ترەمپ رایگەیاند، دوای کۆبوونەوەیەکی "زۆر باش" لەگەڵ ئەورووپییەکان و سەرۆکی ئۆکراینا لە کۆشکی سپی، پەیوەندیی تەلەفۆنی لەگەڵ ڤلادیمیر پووتینی هاوتا رووسییەکەی کردووە، کە هەفتەی رابردوو لە ئەلاسکاش چاوی پێیکەوتبوو.

سلێمانی، 19ی ئابی 2025: سەنتەری میترۆ رایدەگەیەنێت لەسەرەتای دادگایی كردنی شێروان شێروانی و هاورێكانی مەرجەكانی دادگایی دادپەروەرانە پەیڕەو نەكراوە و بەدەر نەبووە لە دەستتێوەردانی سیاسی، ئامانج لەو پرۆسەیە دامركاندنەوە و كپكردنی دەنگە ناڕازییەكانە. داوا دەكەین لە دادگای پێداچوونەوە بڕیارەكە هەڵبووەشێندرێتەوە. ئەمڕۆ لە دادگای كەسنەزان، شێروان شێروانی، چالاكوانی حوكمدراو لە هەولێر، بە چوار ساڵ و شەش مانگی دیكە سزا درا. محەممەد عەبدوڵا، یەكێك لە پارێزەرەكانی شێروان شێروانی سەبارەت بە بڕیارەكە رایگەیاند، دانیشتنی دادگای بنەسڵاوە لە كەسنەزان لەسەر سێیەم دۆسیە دژی شێروان بەڕێوە چوو، لەسەر سكاڵای كەسێك بە مادەی 229 لە یاسای سزادان حوكمدرا، گووتی، "بەبێ بەڵگەی یەكلاكەرەوە دادگا سزای چوار ساڵ و شەش مانگیدا، بەڵام دۆسیەكە یاسایی نییە و لە دەرەوەی دادگا دەستوەردانی لێ كراوە". پێشتر، لە 16ی شوباتی 2021، دادگای هەولێر بڕیاریدا شێروان شێروانی و 4 هاوڕێی دیكەی، بەپێی ماددەی 156 لە یاسای سزادانی عێراقی، ژمارە (21) بە شەش ساڵ زیندانیكردن سزا بدرێن. لە 20ی تەمووز 2023، سەرلەنوێ دادگای كەتنی هەولێر، (شێروان شێروانی) ئەندامی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستانی بە مادەی 298 و 295 سزای چوار ساڵ زیندانی بۆ دەركرد و بەسەریدا سەپاند. بە پێی دەركردنی لێبوردن بۆ شێروان شێروانی هاوڕێكانی لە لایەن سەرۆكی هەرێمی كوردستانەوە، دەبوو لە مانگی ئاداری ئەمساڵ ئازاد بكرێت، بەڵام دۆسییەی تازەی بۆ كرایەوە.  See 

دادگای کەتنی بنەسڵاوە، سزای چوار ساڵ و پێنج مانگی دیکەی بەسەر شێروان شێروانیدا سەپاند، دەبوو بە بڕیاری سەرۆکی هەرێمی کوردستان مانگی ئەیلولی 2023 شێروان شێروانی ئازاد بکرێت. پەیامنێرى هاوڵاتى ڕایدەگەیەنێت ئەمرۆ سێ شەممە شێروان شێروانی رۆژنامەنووس سزای چوار ساڵ و شەش مانگی دیکە زیندانیکردنی بەسەردا سەپێندرا. هەروەها وتیشى: دادگای هەولێر بە تۆمەتی تێکدانی ئاسایشی نیشتمانی سزاکەی بەسەر شێروان شێروانیدا سەپاندوە. محەمەد عەبدوڵا پارێزەر لە تیمی دۆسیەی شێروان شێروانی رایگەیاند، "وەک ئەوەی پێشتر بڕیاری لێدرابێت، دادگا ئەم سزایەی بەسەردا سەپاندووە"، وتیشی "دەبێت دادگای پێداچوونەوە بڕیارەکە هەڵبوەشێنێتەوە". شێروان شێروانی لە ئۆکتۆبەری 2020 لەگەڵ چەند رۆژنامەنووس و چالاكوانێكی دیکەی بادینان دەسگیرکران و لە 16ـی شوباتی 2021 بەتۆمەتی "تێکدانی ئاسایشی نیشتمانی" بە شەش ساڵ زیندانیکردن سزادران، دواتر لە شوباتی 2022 پاش ناڕەزایەتی و کاردانەوەكان سزاکانیان بەڕێژەی سەدا 50 تا سەدا 60 کەمکرایەوە. ئەیلولی 2023 ماوەی سزاکەی شێروان تەواودەبوو، بەڵام دۆسییەیەکی تازە ئەوی لە زیندان هێشتەوە و لە 26ـی 10ـی 2023 سزاكەی لە چوار ساڵەوە بۆ دوو ساڵ کەمکرایەوە. هەرچەندە مانگی شوباتی 2022 بە فەرمانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان 60%ـی سزای سەر بەندکراوانی بادینان لابرا جگە لە شێروان شێروانی كە سزاكەی 50% كەمكرایەوە، بەڵام بڕیارەكەی نێچیرڤان بارزانی لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە جێبەجێ نەكرا. دوای لێخۆشبوونەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان رۆژی (16ـی ئاداری 2023) سێ كەس لە حوكمدراوان ئەیاز كەرەم، هاریوان عیسا و شڤان سەعید ئازاد كران و دوای دوو سزای دیكە، گوهدار محەممەدیش ئازاد كرا. بەپێی بڕیارەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، دەبوو مانگی ئەیلولی 2023 شێروان شێروانی ئازاد بكرایە، بەڵام پێش ئەو كاتە و لە (20ـی تەمموزی 2023)، شێروانی بە مادەکانی 298 و 295 لە یاسای سزادانی عێراق، بە چوار ساڵ بەندكردن سزا درایەوە، دواتر بە بڕیارەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان چوار ساڵەكە كرایەوە بە دوو ساڵ و بڕیاربوو رۆژی نۆی ئاداری ئەمساڵ ئازاد بكرێت.

سەرۆکی دەستەی بێسەروشوێنانی سوریا رایگەیاند، بەهۆی دەسەڵاتی ئەسەد و شەڕی ناوخۆیی زیاتر لە 300 هەزار کەس لە سوریا بێسەروشوێنبوون. محەمەد رەزا جەلخی سەرۆکی دەستەکە کە مانگی ئایاری ئەمساڵ لەلایەن حکومەتی سوریاوە پێکهێنراوە بە سانای گوتووە، بەگوێرەی خەمڵاندنەکانیان ژمارەی بێسەروشوێنبووەکان لەنێوان زیاتر لە 120 بۆ 300 هەزار کەسدایە و رەنگە لەو ژمارەیەش زیاتر بێت بەهۆی سەختی ژماردنیان. دەشڵێت، تەنها لە شەڕی ناوخۆی سوریادا لەدوای ساڵی 2011ەوە دەیان هەزار کەس دەستگیرکراون و بێسەروشوێنکراون، بەتایبەت داعش کە بەشێکی بەرفراوانی سوریا و عێراقی دراوسێی کۆنترۆڵکرد و پێشێلکاریی بەربڵاوی ئەنجامدا لەنێویاندا کوشتنی مەدەنییەکان. ئاماژەی بەوەشداوە، نەخشەیەکیان هەیە زیاتر لە 63 گۆڕی بەکۆمەڵی بەڵگەدار لە سوریا لەخۆدەگرێت.

لە دوێنێوە دوو بەلەمى کۆچبەران لە لیبیاوە بۆ ئیتالیا بەڕێککەوتوون و چارەنووسیان نادیارە، کە زیاتر لە 120 سەرنشینیان تێدایە و زۆرینەشیان خەڵکى هەرێمى کوردستانن. پێشڕەو عەبدوڵا، نوێنەرى کۆمەڵەى پەنابەرە گەڕاوەکان لە ئەوروپا راگەیاند، کۆچبەرەکان لە کاتژمێر 4ـى بەرەبەیانى دووشەممەوە بە دوو بەلەم کە هەریەکەیان زیاتر لە 60 سەرنشینى تێدا بووە لە لیبیاوە بۆ ئیتالیا بەڕێکەوتوون، بەڵام چارەنووسیان نادیارە. ئاماژەى بەوەشکرد، بەشێکى زۆرى کۆچبەرەکان خەڵکى هەرێمى کوردستانن و لەلایەن کەسوکارەکەیانەوە پەیوەندى بە کۆمەڵەکەوە کراوە و داواى هاوکارى و بەهاناوەچوونیان کردووە. بەگوتەى پێشڕەو عەبدوڵا، ئێستا زیاتر لە 400 کۆچبەرى هەرێمى کوردستان لە لیبیان و بەنیازن بە رێگەى ئاوى خۆیان بگەیەننە ئەوروپا کە "رێگایەکى پڕمەترسییە". دوێنێ لە دەریای ئیجە بەلەمێک تێکشکا، نوێنەرى کۆمەڵەى پەنابەرە گەڕاوەکان لە ئەوروپا، گوتى "تەنیا دوو کەس رزگاریان بووە و چوار تەرمیش دۆزراونەتەوە و چارەنووسى ئەوانى دیکە نادیارە". گوتیشى "بەلەمەکە هاونیشتمانى هەرێمى کوردستانى تێدا نەبووە و زۆرینەیان ئەفغانى و ئێرانی بوون". ئەوە لەکاتێکدایە، بەگوێرەی ئاماری وەزارەتی کۆچ و پەنابەرانی یۆنان، لە سەرەتاى ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا، 25 هەزار و 799 کۆچبەر هەوڵی پەڕینەوەیان لە ئاوەکانى یۆنان داوە. بە گوتەى پێشڕەو عەبدوڵا، کۆی ئەو کۆچبەر و پەنابەرانەی لە یۆنانەوە دیپۆرتکراونەتەوە، ژمارەیان نۆ هەزار و 300 کەس بووە و زۆرینەیان دیپۆرتی تورکیا، بولگاریا و مەکدۆنیا کراونەتەوە.

کۆبوونەوەی سێ قۆڵی ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا و ئۆکرانیا لە کۆشکی سپی بە کەشێکی ئەرێنی کۆتایی هات . ڤۆڵۆدیمیر زێلێنسکی، سەرۆکی ئۆکرانیا لە واشنتن بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند، ئامادەیە بەبێ مەرجی پێشوەختە لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی ڕووسیا کۆببێتەوە. زێلێنسکی دوای کۆبوونەوەی لوتکە لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا و سەرکردەکانی ئەورووپا ڕایگەیاند، داواکارییەکانی پێشووی مۆسکۆ بۆ ئاگربەست تەنها هەلومەرجی نوێی لێکەوتووەتەوە. سەرۆکی ئۆکرانیا ڕوونیکردەوە، "ئێمە ئامادەین بۆ هەر جۆرە داواکارییەک"، بە دیاریکردنی ئەوەی کە دەبێت لە ئاستی سەرکردایەتیدا بێت. زێلێنسکی ئاماژەی بەوەشکرد، "هەرچییەک ڕووبدات" دەبێت لەگەڵ پوتن کۆببێتەوە و دەستبکات بە کارکردن لەسەر چۆنیەتی کۆتاییهێنان بە ململانێکان، جەختیشیکردەوە کە پێشمەرجەکانی کیێڤ بۆ گفتوگۆکردن بە "100 داواکاری" لەلایەن ڕووسیاوە جێبەجێ دەکرێت. مارک ڕەوتە سکرتێری گشتی ناتۆ ئاشکرایکرد، گفتوگۆکان سەبارەت بە دابینکردنی گەرەنتی ئەمنی بۆ ئۆکرانیا هاوشێوەی ئەو گەرەنتیانەی هاوپەیمانیەکە بۆ وڵاتانی ئەندام دابینی دەکات، لە ئارادایە. جەختی لەوە کردەوە کە ئەوەی باسی لێوە دەکرێت "ئەندامێتی ئۆکرانیا لە ناتۆ نییە، بەڵکو گەرەنتی ئەمنییە بەپێی مادەی پێنجەم". جەختیشی لەوە کردەوە کە تا ئێستا هیچ گفتوگۆیەک لە واشنتۆن سەبارەت بە ناردنی هێزی زەمینی بۆ خاکی ئۆکرانیا نەکراوە. لای خۆیەوە زێلێنسکی لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕوونیکردەوە کە لە ماوەی ١٠ ڕۆژدا کار بۆ دیاریکردنی گەرەنتییە ئەمنییەکانی وڵاتەکەی دەکرێت، ئەگەری زۆرە. ئەو گەرەنتییانە یان بیرۆکە پێشنیار کراوەکان چین؟ ڕەنگە وەڵامی سەرەتایی لە پێدانی پاراستنی کیێڤدا بێت هاوشێوەی ئەو پارێزگارییەی کە لە مادەی پێنجەمی پەیماننامەی ناتۆدا هاتووە، کە تێیدا هاتووە ئەگەر هێرش بکرێتە سەر وڵاتێکی ئەندامی ناتۆ، هەموو ئەندامەکان ئامادەن بەشداری بەرگرییەکەی بکەن، جا چ لە ڕووی سەربازییەوە بێت، چ لە ڕووی دیپلۆماسییەوە بێت، یان لە ڕووی سیاسییەوە. بیرۆکەی دووەم کە لەلایەن ستارمەر سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا پێشنیار کراوە، پێکهێنانی هێزێکە کە لە "هاوپەیمانی ئامادەبووان" دروستدەکرێت بۆ ئەوەی لە ئۆکرانیا جێگیر بکرێت دوای ئاگربەست یان ڕێککەوتنی ئاشتی. کەس بە ئاشکرا شێوەی ئەم هێزەی نەخستووەتەڕوو، هەرچەندە بەرپرسانی سەربازی جەختیان لەوە کردووەتەوە کە فۆرمەکەی گرنگە. بیرۆکەیەک کە پێشنیار دەکرێت بریتییە لە دروستکردنی "هێزێکی ئاشتیپارێز"ی یەکگرتوو، کە پێدەچێت چەکدار بێت، کە پشتگیری و تەواوکەری ئەرکەکانی سوپای ئۆکرانیا بکات تەنها بۆ مەبەستی بەرگری. بەڵام بیرۆکەکە ئەوەیە کە ڕووسیا ڕابگرێت بە ناچارکردنی کرێملین بۆ ئەوەی بیر لە چوونە ناو ململانێ لەگەڵ سەربازانی وڵاتانی ئەندامی ناتۆ بکاتەوە. بەڵام کێشەکە ئەوەیە کە پێشنیارێکی لەو شێوەیە پێویستی بە دەیان هەزار سەرباز دەبێت بۆ ئەوەی ببێتە ڕێگرییەکی باوەڕپێکراو، بەپێی ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز. بیرۆکەی سێیەم بریتییە لە پێکهێنانی هێزێکی "تەڵە"، واتە هێزێکی زۆر بچووکتر لە ژمارەدا. بەڵام ناتوانێت بە توندی هێزەکانی ئۆکرانیا بەهێز بکات و پشتیوانیان بکات لە پێکهێنانی هێزێکی بەرگریی بەرچاوی ڕێگریکردن. بەڵام ئەوروپییەکان پێیان وایە کە ڕووسەکان لە هەر ڕووبەڕووبوونەوەیەکی داهاتوودا ئامادە نابن مەترسی کوشتنی سەربازە ئەوروپییەکانی غەیرە ئۆکراینی بکەن. پێشنیاری چوارەم بریتییە لە دامەزراندنی "هێزێکی چاودێری". دەکرێت بچووک بێت، چەند سەد سەربازێک یان زیاتر، کە ئەرکی سەرەکییان ڕاپۆرتکردنی هەر چالاکیەکی سەربازیی داهاتوو بێت. بەڵام ئەم ئەرکە دەتوانرێت بە بەکارهێنانی مانگی دەستکرد و کامێرای زەمینی بە ئەنجام بگەیەنرێت، بەبێ ئەوەی پێویست بە چاودێر یان هێز لەسەر زەوی هەبێت. هەروەها ئەم هێزە ئەوەندە گەورە نەدەبوو کە بتوانێت هەر جۆرە بەرگرییەک دابنێت. سەرۆکی ئەمریکا ئاماژەی بەوەدا کە وڵاتەکەی پاڵپشتی لە دابینکردنی گەرەنتی ئاسایشی ئەوروپا بۆ ئۆکرانیا دەکات بۆ یارمەتیدانی کۆتایی هێنان بە شەڕ لەگەڵ ڕووسیا.

لە کاتێکدا چەند جارێک پەرلەمانی عێراق هەوڵیداوە بۆ ئەنجامدانى دانیشتنێکی تەواو یاسایی بۆ دەرکردنی یاسای هێزەکانی حەشدى شەعبى، هادی عامری، سەرۆکی ڕێکخراوی بەدر و ئەندامی پێشەنگی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە، نیازی خۆی بۆ چوونە ناو پەرلەمان بە جلوبەرگی حەشدەوە بۆ دەرکردنی یاساکە ڕاگەیاند، بەمەش پەیوەندییەکانی نێوان بەغدا و واشنتۆن گەڕاوەتەوە بۆ چوارگۆشەی یەکەم. هادی عامری، سەرۆکی رێکخراوی بەدرو سەرکردە لە چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە، هەڕەشەی ئەوە دەكات بە جلوبەرگی حەشدی شەعبیەوە بچێتە ناو پەرلەمانی عێراق بۆ تێپەڕاندنی پرۆژە یاساکەيان. عامری، لە نوسینێكدا لەسەكۆی "ئێکس"، رایگەیاندووە: پەرلەمان لەبەردەم تاقیکردنەوەو ئاڵنگارییەكی مێژوویی گەورەدایە بۆ تێپەڕاندنی یاسای حەشدی شەعبی، دوور لە هەر کاریگەرییەکی ناوخۆیی یان دەرەکی، جەختیشی کرد لەوەی، بە جل و بەرگی حەشدەوە دەچینە ناو پەرلەمان. سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی ڕۆژی دووشەممە بڕیاریاندا دانیشتنێک ئەنجام بدەن بۆ تاوتوێکردنی چەند پرسێک کە چەند ڕۆژێک بوو لە بەرنامەی کاردا بوون. ئەم دانیشتنە تەواوکەری بانگەوازەکەی عامری بوو بۆ دەرکردنی یاسای حەشدى شەعبى،  کە جۆرێکی نوێی کۆکردنەوە لەخۆدەگرێت: ئەندامانی پەرلەمانی شیعە کە جلوبەرگی فەرمی چەکدارانی هێزەکانی حەشدى شەعبیان لەبەردایە. هەڕەشەكانی عامری بە تێپەڕاندنی یاساكە کە خواستی بەشێک لە هێزەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیەو، پاڵپشتی هەڵوێستی گروپە چەکدارەکان دەکەن، کە دەستیان کردووەتەوە بە هەڕەشەکردن بۆ گەڕانەوە بۆ یەکێتی گۆڕەپانەكان (ئاماژیە بۆ هاوهەڵوێستیان لەگەڵ تاران و گروپە چەكدارەكانی لایەنگری ئێران لە ناوچەكە)،  بەتایبەتی دواى سەردانەكەی عەلی لاریجانی، ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتمانی ئێران، پێدەچێت جگە لە قوڵکردنەوەی ناكۆكی  نێوان هێزەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی و هێزە سیاسیەكانی عێراق بە گشتی، ناكۆكییەكانی واشنتۆن بەغدادیش قوڵتر بكاتەوە. پەرلەمانی عێراق بە زۆرینەی شیعە (180 پەرلەمانتاری شیعە لە کۆی 325 پەرلەمانتاری پێکهاتەکانی دیکە)، لە ماوەی چەند هەفتەی ڕابردوودا نەیتوانیوە دانیشتنێکی نیسابی تەواو ئەنجام بدات بۆ پەسەندکردنی یاساکە.  ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ دابەشبوونی شیعە لە نێوان ئەوانەی پشتگیری یاساکە دەکەن، کەمینەیەک و ئەوانەی کە پێیان باشە پەسەندکردنی دوابخەن لە ترسی بەریەککەوتن لەگەڵ ناپاکی ئەمریکا

ماڵپەری" بەغداد ئەلیەوم" لەزاری  سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە بڵاویكردووەتەوە: ئەنجومەنی وەزیران لە میانی دانیشتنی خۆیدا، کە بڕیارە سبەی سێشەممە بەڕێوەبچێت، بڕیار لەبارەی پرسی ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بدات. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەكردووە: ئەمڕۆ یان سبەی حکومەتی هەرێم داهاتە ناوخۆییەکانی رادەستی حکومەتی فیدراڵی دەکات. رونیشكردەوە: حكومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵی گەیشتوونەتە رێککەوتن لەسەر داهاتە نانەوتییەکانی مانگی ئەیلولی داهاتوو. ئەم هەنگاوە لە چوارچێوەی زنجیرەیەک دانوستانی دارایی نێوان حکومەتی فیدراڵی و هەرێمدایە، بۆ گرێدانی خەرجکردنی موچە بە ناردنى داهاتەکان بۆ خەزێنەی فیدراڵی، بەپێی بڕگەکانی یاسای بودجە. لەلایەکى دیکەوە بۆ چارسەرکردنی پرسی مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان ئەمشەو شاندێکی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگاتە بەغدا. سەرچاوەیەک لە حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕاگەیاند، بۆ چارەسەرکردنی پرسی مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان بڕیارە ئەمشەو شاندێکی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان بگاتە بەغدا . شاندەکە بە سەرۆکایەتی دکتۆر ئومێد سەباح، سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان و دکتۆر ئامانج رەحیم، سکرتێری ئەنجومەنی وەزیران و لە ژمارەیەک بەڕێوەبەری گشتی لە وەزارەتی دارایی و دیوانی چاودێری دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهاتوون، ئامانجی سەردانی ئەم شاندە چارەسەرکردنی پرسە داراییەکانی نێوان هەردوو حکومەتە، بەتایبەت مووچەی مانگی شەش و مانگەکانی دواتریش. شاندەکە سبەی سێشەممە لەگەڵ وەزارەتی دارایی عێراق کۆدەبێتەوە.

مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایاگەیاند، وەک دەستەی داکۆکی لە مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی، رۆژى چوارشەممە لەبەردەم پەروەردەی رۆژئاوای سلێمانی خۆپیشاندان ئەنجام دەدەین. دەشڵێن، خۆپیشاندانەکەمان بۆ مووچە و جێبەجێکردنى رێککەوتنى نێوان هەرێمى کوردستان و بەغدادە، پەیوەندیی بە داواکاریی هیچ لایەنێکەوە نییە. لە راگەیەندراوەكەدا هاتوە"دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان وەك پیشەی هەمیشەییان نایانەوێت رێككەوتنەكان لەگەڵ بەغدا جێبەجێ بكەن و نەوت و داهات بەپێی رێككەوتنەكە نادەنە بەغدا، هەتا موچەی فەرمانبەران و قوت و بژێوییان لە بەغداوە بێتە ناردن و خەڵك لەو دۆخە ناهەموارە رزگاری بێت." دەستەكە ئاماژەی بەوەشدا "دەسەڵات 11 ساڵە لە ستەمكاری بەردەوامە و بەداخەوە كە دادگایەك نییە لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بكات." جەختیشی كردەوە"چیتر وەك نوێنەرانی مامۆستایان و فەرمانبەران ناتوانین ئەم دۆخە سەپێندراوە ناڕەوایە قبوڵ بكەین و رایدەگەیەنین كە رۆژی چوارشەممە 20/8/2025 خۆپیشاندان سازدەكەین لەبەردەم پەروەردەی رۆژئاوا، كاتژمێر 10ی سەرلەبەیانی." دەستەی داكۆكی لە مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی لە راگەیەندراوەكەیدا داوای لە سەرجەم هاوڵاتیان و لایەنە سیاسییەكانی درەەوەی دەسەڵات كرد كە پشتیوانی هەوڵەكانیان بن، "نەك خۆیان بكەنە خاوەنی و لە ماڵەوە دابنیشن." نوێنەرانی مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی لە كۆنگرە رۆژنامەوانییەكەدا رەتییان كردەوە كە خۆپیشاندانەكەی ئەوان "بەهیچ شێوەیەك" پەیوەندیی بەو خۆپیشاندانەوە هەبێت كە جوڵانەوەی نەوەی نوێ داوای كردوە. ئەوان وتیان "خۆپیشاندانەكەی ئێمە پەیوەندی بە هیچ لایەنێكی سیاسییەوە نییە. پێویستە لایەنە سیاسییەكان پشتیوانی مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی بكەن نەك بەپێچەوانەوە."