هاوڵاتی وەزارەتی تەندروستی لە راگەیەندراوێکدا لیستی 31 جۆر خواردنەوەی وزەبەخشی بڵاوکردووەتەوە دەڵێت، بەبێ بوونی نووسراوی رێگەپێدانی وەزارەتی تەندروستی لە بازاڕدان، ئەوەش بە قاچاغ و نەشیاو بۆ بەکارهێنان ئەژماردەکرێن كۆدەكرێنەوە و لەناودەبردرێن. ئاماژەی بەوەشکردووە، بەگوێرەی رێنماییەکانی وەزارەتی تەندروستی، دروستکردن یاخود هاوردەکردنی خواردنەوە وزەبەخشەکان پێویستە کارگەکان و کۆمپانیاکان لە رێگەی وەزارەتی تەندروستییەوە رێگەپێدان وەربگرن، بەڵام لە دوای بە دواداچوونی تیمەچاودێرییەکانی وەزارەتی تەندروستی، دەرکەوت زیاتر لە 31 جۆر خواردنەوەی وزەبەخش هەن و هیچ رێگەپێدانێکیان نییە، ئەوەش بە قاچاغ و نەشیاو بۆ بەکارهێنان ئەژماردەکرێ. هاوکات لایەنە پەیوەندیدارەکانی ئاگادارکردووتەوە دەبێت لە بازاڕەکان دەستبەسەر هەموو ئەو جۆرانەدا بگرن، لێکۆڵینەوە لەو بابەتە بکەن و رێکاری یاسایی بەرامبەر سەرپێچیکاران بگیرێتەبەر. لیستی ئەو خواردنەوانەی قەدەغە کراون:
هاوڵاتی بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی میدیاکانی ڕۆژئاوا بڵاویانکردۆتەوە تەنها لە مانگی نیساندا تورکیا نزیکەی دوو هەزار پەنابەری لە ناوچە کورد نشینەکانی گرێ سپی لە ڕۆژئاوا نیشتەجێ کردووە. ئاژانسی هەواڵی ڕۆژنیوس لە زاری چەند میدیایەکی ڕۆژئاواوە بڵآویکردۆتەوە کە تورکیا لە ماوەی مانگی نیسانی ئەم ساڵدا هەزار و ٨٠٣ هاوڵاتی سووریایان بە زۆرەملێ نیشتەجێی شارۆچکەی گرێ سپی کردووە . ئەوەشیان خستەڕوو، ئەو هاوڵاتیە سووریانە لە ناوچەکانی حەما و حەلەب و گوندەکانی دیمەشق و دێرەزۆرەوە هێنراون. بە گوێرەی ئامارەکانی دەست ئەو میدیایانە کەوتووە، لە سەرەتای ئەم ساڵەوە تا ئێستا لە ناوچەکانی دیکەی ڕۆژئاوای کوردستان جگە لە گرێ سپی، چوار هەزار و ٩٣٠ هاوڵاتی سووری بە زۆرەملێ نیشتەجێ کراون لە ناوچە کورد نشینەکان. جێگەیباسە پێشتریش ڕێکخراوی جیهانی هیومن رایتس وۆچ ئاماژە بەو هەڵمەتی بەعەرەبکردن و گۆڕینی دیموگرافیایە دەکات چەند ساڵێکە لە عەفرین، سەرێ کانی و گرێ سپی ئەنجام دەدرێت. بە گوێرەی ئەو ڕێکخراوە لە ئۆکتۆبەری 2019ـەوە سەرێ کانی و گرێ سپی رووبەڕووی گۆڕینی دیموگرافی بوونەتەوە، بە جۆرێک بەشی زۆری دانیشتووانەکەیان ناچار بوون ماڵ و حاڵی خۆیان جێبهێڵن و رووبکەنە ناوچەکانی دیکەی رۆژئاوای کوردستان یان ئەوەی وڵات بە تەواوی جێبێڵن.
هاوڵاتی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو رایگه‌یاند، لە سنوری هەنگەژاڵی بانە پێکدادانێکی چەکداری لەنێوان هێزەکانی پاسەوانی سنور و گروپێکی نەناسراو هاتە ئاراوە و لە ئاکامدا یەکێک لە هێزە چەکدارەکانی ئێران کوژرا و دو سه‌ربازی دیکەش برینداربون. ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو له راگه‌یه‌ندراوێكدا باسی له‌وه‌كردوه، بەرەبەیانی ئه‌مڕۆ پێنجشەممە 02-05-2024 لە سنوری هەنگەژاڵی بانە پێکدادانێکی چەکداری لەنێوان هێزەکانی پاسەوانی سنور و هێزێکی نەناسراو هاتوەتە ئاراوە و لە ئاکامدا یەکێک لە هێزە چەکدارەکانی ئێران كوژراوه. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه، ئه‌و كه‌سه‌ی كوژراوه ناوی فەرزین دلیان-ه و خەڵکی کرماشانه و دو سه‌ربازی دیکەش له ریزه‌كانی سوپای ئێران برینداربون. هاوکات هەر لەم بارەیەوە ئاژانسی هەواڵی تەسنیم کە سەر بە سوپای پاسدارانە، لەزاری محەممەد عارف سپێهری، فەرماندەی هێزی پاسەوانی سنووریی پارێزگای سنە پێکدادانەکەی پشتڕاستکردەوەو ڕایگەیاند سەربازێکی ئێران کوژرا و دوو سەربازی دیکەش لەگەڵ کارمەندێک بریندار بوون. تائێستاش هیچ گرووپ و لایەنێک بەرپرسیاریێتی رووداوەکەی سنووری هەنگەژاڵی بانەی لە ئەستۆ نەگرتووە.
هاوڵاتی کارەباى سلێمانى نرخى ئەمپێرێک کارەباى موەلیدەى بۆ مانگى رابردو دیاریکرد، بەپێى نرخى سوتەمەنى و کاتى پێدانى موەلیدەش نرخەکان جیاوازن. کارەبای سلێمانی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، ئەمڕۆ پێنجشەممە 2ـی ئایاری 2024، لیژنه‌ی دیاریكردنی نرخی مۆ‌لیده ئه‌هلییه‌كان کۆبووەوە و به‌پێی نرخی سوته‌مه‌نی له بازاڕه‌كاندا نرخی هه‌ر كاتژمێرێك بۆ یه‌ك ئه‌مپێر 40 دینارە، به‌مه‌ش نرخی یه‌ك ئه‌مپێر كاره‌بای مۆلیدهی ئه‌هلی له ناو شاری سلێمانی له‌نێوان 7500 دینار بۆ 8500 دیناردایه، بەو پێیەى مۆلیدەکان لە نێوان 285 بۆ 320 کاتژمێر کاریان کردوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، به‌هۆی جیاوازی كارکردنیان، نرخی ئه‌مپێرێك كاره‌بای مۆلیدهی گه‌ڕه‌كێك بۆ گه‌ڕه‌كێكی دیكه جیاواز ده‌بێت و هەندێک شوێن بەرنامەى کارکردنى مۆلیدەکانیان لە 7ـى بەیانى بۆ 1ـى شەوە، نرخى ئەمپێریان 9000 بۆ 9500 دینارە و ئەو مۆلیدانەش کە کارکردنیان 24 کاتژمێرییە نرخى ئەمپێریان 10.000 دینارە. خشته‌ی كارپێكردنی موه‌لیده بۆ مانگى (پێنج) به‌مجۆره‌یه: رۆژانه كاتژمێر 1ی نیوه‌رۆ بۆ 1ی شه‌و كارده‌كه‌ن هه‌ركاتێك كه كاره‌بای نیشتمانی كوژایه‌وه و به‌یانیانیش موه‌لیده‌كانی كاتژمێر 6.30 بۆ 7ی به‌یانی كارده‌كه‌ن، جگه له‌رۆژانی هه‌ینی و پشوه فه‌رمییه‌كان كه كاتژمێر 11ی پێش نیوه‌ڕۆ بۆ 1ی شه‌و كارده‌كه‌ن. لیژنه‌ی دیاریكردنی نرخی موه‌لیده ئه‌هلییه‌كان، له‌كۆنوسه‌كه‌دا جه‌ختیان له‌وه كردوه‌ته‌وه كه له‌كاتی كوژاندنه‌وه‌ی كاره‌بای نیشتمانی نابێت كارپێكردنی موه‌لیده و پێدانی كاره‌با به‌هاوڵاتیان له (10) خوله‌ك زیاتر بخایه‌نێت، به‌پێچه‌وانه‌وه خاوه‌ن موه‌لیده‌كه سزا ده‌درێت.
هاوڵاتی كه‌شناسی هه‌رێم رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ ئاسمان هه‌وری ته‌واو ده‌بێت، له دوای نیوه‌ڕۆ بارانبارینی به لێزمه ده‌ستپێده‌كات و هه‌وره بروسكه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌بێت. كه‌شناسی هه‌رێم له بڵاوكراوه‌یه‌كدا رایگه‌یاند: ئه‌مڕۆ ئاسمان لە زۆربەى کاتەکان هەورى تەواو دەبێت، لەگەڵ تاوە باران و هەورە بروسکە کە لەکاتەکانی دوای نیوەڕۆ کاریگەری بەهێز دەبێت بۆ لێزمە باران لەزۆربەی ناوچەکان. باسی له‌وه‌شكردووه، پلەکانی گەرما بەگشتی نزم دەبێتەوە بە یه‌ك بۆ دوو پلە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی دوێنێ. بەگوێرەی پێشبینییەکانی کەشناسی، سبەی هەینی ئاسمان هەورى تەواو دەبێت، بارینی لێزمە باران و برووسکەی ناوبەناو لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان بەردەوام دەبێت و پلەی گەرما 2 بۆ 4 پلە نزم دەبێتەوە. بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بۆ سبەی: هەولێر: 21 پلەی سیلیزی سلێمانی: 20 پلەی سیلیزی دهۆک: 20 پلەی سیلیزی زاخۆ: 21 پلەی سیلیزی هەڵەبجە: 19 پلەی سیلیزی کەرکووک: 21 پلەی سیلیزی سۆران: 20 پلەی سیلیزی حاجی ئۆمەران: 16 پلەی سیلیزی گەرمیان: 24 پلەی سیلیزی
هاوڵاتی سالم عیساوی، ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق پابەندبونی خۆی بە کاندیدکردنی پۆستی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران ڕاگەیاند و ده‌ڵێت، ناكشێته‌وه. سالم عیساوی, كاندیدی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق, لە نوسینكێدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (ئێكس) ڕایگەیاندووە ،"بەردەوام دەبم لە پابەندبون بە کاندیدکردنم بۆ سەرۆکایەتی پەرلەمان بۆ بەرگریکردن لە سیستەم و دەستور و یاسا و کاری یاسادانان و چاودێریکردن". دەقی بڵاوکراوەکەی ئەو پەرلەمانتارە بەم شێوەیەیە : "ئەو فشارو ئیمتیازاتانەی دەخرێنە بەردەمم هەرچەندێك بن, جگە لەخوداو بەرژەوەندی عێراق ملكەچی هیچ تر نابم, بە وەفاداری دەمێنمەوە بەرامبەر ئەو بەڵێنەی بە نیشتمانم داوەو ئەو سوێندەی لەبەردەم گەلەكەم و هاوپیشە نیشتمانپەروەرە شكۆمەندەكانم لە ئەنجومەنی نوێنەران خواردووەمە, پێیان دەڵێم, دەستدەگرم بە كاندیدكردم لەلایەن ئێوەوە بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان, بۆ ئەوەی بەرگری لە سیستم و دەستورو یاساو كاری یاسادانان و چاودێری بكەم, تا ناوی عێراق بە بەرزی لەنێو گەلاندا بمێنێتەوە". ڕۆژی 14ی (تشرینی دوەم/11)ی 2023، دادگای فیدڕاڵی بڕیارێکی دەرکرد کە ئەندامێتی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی لە پەرلەمانەوە هەڵوەشاندەوە، له‌وكاته‌وه به‌هۆی ناكۆكیی لایه‌نه‌كانه‌وه نه‌توانراوه پۆسته‌كه پڕبكرێته‌وه. هەروەها سالم عیساوی, كاندیدی حزبی سیادەیە, كە لەلایەن خەمیس خەنجەرەوە, سەرۆكایەتی دەكرێت, خەنجەر پێشتر هاوپەیمانی محەمەد حەلبوسی, سەرۆكی حزبی تەقدوم و سەرۆكی لە كارلادراوی پەرلەمانی عێراق بوو, بەڵام لەئێستادا لەگەڵ هاوپەیمانێتیەكانی عەزم و حەسم بەرەیەكیان پێكهێناوەو, خۆیان وەك زۆرینەی سوننەكان دەناسێنن و, لەهەوڵی ئەوەدان پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرن.
هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە 1ی ئایاری 2024 مەکتەبی سیاسی بەسەرپەرشتی بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان کۆبووەوە و بەتووندی ئیدانە و سەرزەنشتی هەر هەوڵێکی تاکڕەوانە و دەنگۆی رێککەوتنی لایەنەکان لەسەر دواخستنی وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان کرد کە بڕیارە لە 10-6-2024 ساز بکرێت. لە راگەیەندراوێکدا ئاماژە بەوەکراوە "پشتیوانیی خۆشی بۆ بەردەوامی رێکارەکانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێراق لە پێناو سەرخستنی هەڵبژاردن لە هەمان وادەدا دووپاتکردەوە". ئەوەشخراوەتەڕوو "کۆبوونەوە هەمووانی لەو پێشهاتە ترسناكە ئاگادارکردەوە كە هەر هەوڵێک بۆ دواخستنی هەڵبژاردن وێڕای ئەوەی پێچەوانەی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی و رێوشوێنەکانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنە، دەشبێتە مایەی خەوشێكی گەورە بە تەوێڵی پرۆسەی سیاسیی كوردستانەوە کە سەرەنجام هیچ ئیعتیبارێك بۆ ویستی ئاڵوگۆڕی دیموکراسیانەی دەسەڵات و بۆ ناوبانگی دامەزراوەکانی هەرێمی كوردستان ناهێڵێتەوە و شەرعییەتی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش کە ئێستا خۆی کاربەڕێكەرە، دەخاتە ژێر پرسیاری جدییەوە". ئەوەش هاتووە "مەکتەبی سیاسی ئەم جۆرە هەوڵانەی دواخستن بە پاشقولگرتن لە ئیستیحقاقی دیموكراسی دەزانێت و هیچ پاساوێكی بۆ نییە تەنیا رەچاوكردنی بەرژەوەندیی تەسكی ئەوانە نەبێت كە خۆیان لە پرۆسەی هەڵبژاردن دەدزنەوە و بەدوای دەرچەیەكی ناڕەوادا دەگەڕێن كە زۆرینەیەكی زۆرەملێ و پێشوەختی مسۆگەرکراویان بۆ دابینبكاتەوە. هەر بۆیە رایدەگەیەنێت هەرگیز بەشێک نابێت لە کەینوبەینی ژێربەژێر و پێشوەختیش هەموو کۆبوونەوەیەک بەمەبەستی دواخستنی هەڵبژاردن رەتدەکاتەوە". بڕیارەکانی کۆبوونەوەکەی یەکێتی لە دەباشان: - بە یاداشتی فەرمی و دیداری راشكاو و جددی دۆستانی پرۆسەی سیاسیی کوردستان، عێراق و کۆمەڵی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەکگرتووەکانیش لەم پەرۆشییە دیموکراسییەی خۆی ئاگادار دەکاتەوە. - بە کۆدەنگیی نیشتمانیی لەگەڵ هێزە کوردستانییەکانی داکۆكیكار لە پابەندبوون بەوادەی هەڵبژاردن، یەکڕیزی و دیموکراسی پتەوتر دەکات. - پەنا بۆ سكاڵای یاسایی دەبات و بەگوێرەی دەستووری عیراق و یاسا بەركارەكانی، داكۆكی لەم مافەی میللەتەکەمان دەكات.
هاوڵاتی ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین هاوڵاتییانی قەڵادزێ ئاگادار دەکەنەوە بەهیچ شێوەیەک لە پڕۆژەی ئاوی خاس نزیک نەبنەوە. ئێوارەی ئەمڕۆ چوارشەممە 1ی ئایاری 2024, ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین راگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا هاتووە، بەهۆی لێچوونی کلۆر لە یەکێک لە بتڵەکانی کلۆر لە پڕۆژەی ئاوی خاس، مەترسی لەسەر پڕۆژەی ئاوی خاس دروستبووە. هەروەها داوا لە هاوڵاتییانی قەڵادزێ دەکەن بە هیچ شێوەیەک لە پڕۆژەی ئاوی خاس نزیک نەبنەوە تا تیمەکان کاری تەکنیکی و چارەسەری کێشەکە دەکەن.
دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لە هەرێمی كوردستان لە بەیاننامەیەكدا رەخنەی لە پیشاندانی منداڵانی خانەی بێ سەرپەرشتان لە هەندێ کەناڵ و بەکارهێنانی ماڵە هەژارەکان بۆ بابەتی ریکلام و پیشاندانیان لە کەناڵ و بەرنامەکان گرتووە، لەمبارەیەوە داوای رەچاوکردنی لایەنی کۆمەڵایەتی و سایکۆلۆژی و مرۆیی ئەو منداڵ و ماڵە هەژارانە دەكات و داوای گرتنە بەری ڕێکاری یاسایی دەکات. دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ بۆ بەرژەوەندیی مافی گشتی و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ، بۆ سێ پرسی گرنگ، نووسراوی ئاڕاستەی وەزارەتی ناوخۆ و داواکاری گشتی دەکات و داوای گرتنە بەری رێکاری یاسایی دەکات. لە بەیاننامەكەی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ هاتووە كە لە چوارچێوەی کارەکانی دەستە بۆ بەرژەوەندی مافی گشتیی هاوڵاتییان و چین و توێژەکانی کۆمەڵگا بە تایبەت دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ، نووسراوێکی ئاڕاستەی سەرۆکایەتی داواکاری گشتی کردووە بۆ رێگری کردن لە وێنەگرتن و پیشاندانی تاکەکانی ئەو ماڵە هەژارانەی کە هەندێ کەناڵ و کەس بەناوی کۆکردنەوەی هاوکاری. ئەوەشخراوەتەڕوو، لە هەنگاوێکی تری دەستەکەمان بەنوسراوی فەڕمی داوامان لە وەزارەتی ناوخۆ کردوە بەدواداچون بکەن بۆ بابەتی بڵاوبونەوەی ئامێرێک بەناوی (GPS) کە ئامێرێکی بچوکی ئەلیکتڕۆنییە و زیاتر بۆ ئاشکراکردنی شوێن و کاری ئەمنی بەکاردێت، بەڵام ئامێرەکە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بانگەشەی بۆ دەکرێ و بە ئۆنڵاین کڕین و فرۆشتنی پێوە دەکرێت و بەپێی بەدواداچونەکانی دەستەو زانیاریەکانی بەردەستمان دەرکەوتووە ئەو ئامێرە کێشەی بۆ خەڵکانێک و چەندان خێزان دروستکردووە و لە ئێستادا بۆ مەبەستی جاسوسی بەکاردێت کە ئەوەش ڕێگە پێ نەدراوەو کاریگەری بۆ سەر ئاسایشی خێزان و کۆمەڵ دەبێت. بۆیە کاری بەدواداچون و چاودێری پێویست و پارێزگاری کردن لە هاوڵاتییان کاری دەزگا ئەمنییە فەرمییەکانە نەوەک رێگە و شێوازی دیکە.
هاوڵاتی لە مانگی نیسانی ئەمساڵدا، لانیکەم 37 کۆڵبەر لە سنوورەکانی کوردستان کوژراون و برینداربوون. بەپێی راپۆرتێک کە ماڵپەڕی هەنگاو بڵاویکردووەتەوە، لە مانگی نیسانی 2024دا لە سنوورەکانی کوردستان 37 کۆڵبەری خەڵکی رۆژهەڵاتی کوردستان کوژراون و برینداربوون لە %92ی ئەو کۆڵبەرانە بە تەقەی راستەوخۆی پاسەوانی سنوور بوونەتە قوربانی. بە پێی زانیارییەکانی هەنگاو، لە مانگی نیسانی ئەم ساڵدا چوار کۆڵبەر کوژراون و 33 کۆڵبەر بریندار بوون، لانیکەم سێ مناڵی کۆڵبەر بە ناوەکانی پارسا حوسێنی و سەهەند هەردووکیان تەمەنیان 16 ساڵ و خەڵکی پاوەو ماهان مورادی 17 ساڵ خەڵکی جوانڕۆ بە تەقەی راستەوخۆی هێزە سنوورییەکان برینداربوون. هەر لە مانگی نیساندا چوار کۆڵبەر بە ناوەکانی، مێهرداد عەبدوڵڵازادە خەڵکی سەردەشت، ئومێد سەیدی خەڵکی سنە، سەیوان دەست ئەفکەن خەڵکی مەریوان و شوانە ئەحمەدپوور خەڵکی سنە بە تەقەی راستەوخۆی هێزەکانی پاسەوانی سنوور کوژراون و فیشەک بەر سینگ و دڵیان کەوتووە.
هاوڵاتی هێزە ئەمنییەکانی کەرکووک ئەفسەرێکی پۆلیسیان بە پلەی "عەقید" دەستگیر کرد کە لە ماوەی ڕابردوو، لە بەرامبەر ڕاییکردنی کاروباری هاووڵاتییان داوای بڕە پارەیەکی زۆری کردبوو. ئەمڕۆ چوارشەممە، 01-05-2024، نووسینگەی کەرکووکی دەستەی دەستپاکی عێراق بە هاوکاریی لەگەڵ هێزە ئەمنییەکان، لە ئۆپەڕاسیۆنێکدا توانییان ئەفسەرێکی پۆلیس بە پلەی "عەقید" دەستگیر بکەن کە لە ماوەی ڕابردوودا بەرتیلی لە چەند هاووڵاتییەک وەرگرتووە. بە گوێرەی ڕاگەیەندراوی دەستەی دەستپاکی عێراق، ئەو ئەفسەرە بریکاری بەرپرسی بنکەی پۆلیسی "ڕەحیماوا"ـی شاری کەرکووک بووە و لە ماوەی ڕابردوودا لە بەرامبەر ڕاییکردنی کارەکانی ڕۆژانەی هاووڵاتییان، داوای بڕە پارەیەکی زۆری کردووە؛ هێزە ئەمنییەکانیش لەسەر سکاڵای یەکێک لەو هاووڵاتییانە و بە بڕیاری دادوەر، ئەفسەرەکەیان دەستگیر کردووە. ئه‌وه‌شیخستۆته‌ڕو، له ئۆپه‌راسیۆنه‌كه‌دا ده‌ست به‌سه‌ر بڕه پاره‌یه‌كی دیكه‌دا گیراوه كه له‌به‌رده‌ستی سكاڵاكاردا بوه به بڕی دو هه‌زار و 300 دۆلاری ئه‌مریكی له‌گه‌ڵ یه‌ك ملیۆن دیناری عێراقی. ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی باسی له‌وه‌شكردوه، به پشتبه‌ستن به بڕگه‌كانی مادده‌ی 307 له یاسای سزادانی عێراقی رێكاری یاسایی به‌رامبه‌ر ئه‌و تۆمه‌تباره گیراوه‌ته‌به‌ر و سه‌رجه‌م په‌ڕاوه‌كانیشی خراونه‌ته‌به‌رده‌م دادوه‌ری لێكۆڵینه‌وه دادگای كارامه بۆ وه‌رگرتنی سزای یاسایی خۆی و بڕیاردان له‌سه‌ر چاره‌نوسی
هاوڵاتی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق تەواوی کارەکانی بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان راگرتووە. سەرچاوەیەک لە کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق بە هاوڵاتی ڕاگەیاند، لەسەر داوای محەمەد شیاع سودانی لە دوێنێ سێشەممەوە کۆمسیۆنی عێراق سەرجەم لقەکانی لە پارێزگاکانی سلێمانی و هەولێر و دهۆک ئاگادار کردۆتەوە کە ئامادەکارییەکانیان بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان رابگرن. هاوکات، سەرجەم لایەنەکانی بەشدار لە هەڵبژاردنەکان ئاگادار کراونەتەوە کە ئامادەکارییەکان ڕاگیراون. هەر دوێنێ بە فەرمانی کۆمیسیۆن، لینکی پڕکردنەوەی فۆڕم بۆ چاودێرەکانی سەر سندووق راگیرا هاوکات بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی دەست هاوڵاتی کەوتووە، تاقیکردنەوەی ئامێرەکانی دەنگدان کە بڕیار بوو دوێنێ وەکو ئامادەکارییەک بۆ هەڵبژاردنەکە بکرێت ئەویش ڕاگیراوە. تا ئێستا کۆمیسیۆن لە بەغدا بە فەرمی هیچ کاتێکی دیکەیان بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە لقەکانیان لە هەرێمی کوردستان نەگوتووە و تەنیا گوتویانە کارەکان راگرن و نازانرێت کەی ئامادەکارییەکان دەستپێدەکەنەوە.
هاوڵاتی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێم رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ و سبه‌ینێ بارانبارین له‌ناوچه جیاجیاكانی هه‌رێم به‌رده‌وام ده‌بێت و پله‌كانی گه‌رماش به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو نزم ده‌بنه‌وه. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه، ئه‌مڕۆ ئاسمان له زۆربه‌ی كاته‌كان هه‌وری ته‌واو ده‌بێت ، له‌كاته‌كانی دوای نیوه‌رۆ باران بارین به شێوه‌ی پچڕ پچڕ و هه‌ندێك كات به لێزمه ده‌بێت و هه‌وره تریشقه‌شی له‌گه‌ڵدا ده‌بێت له‌سه‌رجه‌م ناوچه‌كانی هه‌رێم، پله‌كانی گه‌رماش به‌گشتی نزمده‌بنه‌وه به‌رێژه‌ی 2-5 پله به‌راورد به تۆماركراوه‌كانی دوێنێ. لەبارەی کەشوهەوای سبەیەوە کەشناسی دەڵێت، "نمەباران دەبارێت؛ لە شەودا دەبێتە لێزمەباران و هەورە برووسکەی لەگەڵ دەبێت. هاوکات کەشناسیی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بە دابەزینی پلەی گەرما کردووە و رایگەیاندووە، ئەمڕۆ بەراورد بە دوێنێ، پلەی گەرما 2 بۆ 5 پلەی سیلیزی دادەبەزێت؛ سبەی بەراورد بە ئەمڕۆ 1 بۆ 2 پلەی دیکە دادەبەزێت. بەرزترین پلەکانی گەرمی پێشبینیکراوی سبەی پێنجشەممە بە پلەی سلیزی: هه‌ولێر : 26 سلێمانی : 24 دهۆك : 25 زاخۆ : 25 هه‌ڵه‌بجه : 25 كه‌ركوك : 26 سۆران : 23 حاجی ئۆمه‌ران : 17 گه‌رمیان : 27
زریان فەرەیدوون وتەبێژی وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی داوا لە سەرجەم کرێکاران دەکات خۆیان دەستەبەر بکەن و سەرۆکی سەندیکای کرێکارانیش دەڵێت کرێکاران متمانەیان بەو دەستەبەرە نییە و تەواوی خزمەتگوزارییەکانی لە پرۆژە یاساکەدا هەیە پێشکەش بە کرێکاران ناکرێت . ئەمڕۆ ١/٥ ڕۆژی جیهانی کرێکارانە و لە سەرجەم دام و دەزگانی هەرێم پشوی ڕەسمییە بەڵآم گەر بەرەبەیان بچیتە ناوبازاڕی سلێمانی و چەند ناوچەیەکی دیکەی پارێزگاکە دەبینیت کرێکاران بەردەوامن لە کارکردن ، لەگەڵ ئەوەی پشوو وەرناگرن نە شوێنی کارەکانیان سەلامەتە و نە مافەکانیان پارێزراوە. سەبارەت بە ڕەوشی کرێکارانی هەرێم لە چاوپێکەوتنێکدا چالاک رەئوف، سەرۆکی لقی سلێمانی سەندیکای کرێکارانی کوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند، "دۆخی کرێکاران بە ڕاستی خراپە، هەمان حاڵەت و کێشەکانی ڕابردوو دوبارە دەبێتەوەو لایەنە پەیوەندیدارەکان بە دەم یاداشت و داخوازی و داواکارییەکانمانەوە نایەن". ئاماژەی بەوەشکرد، " ئەوەی لای ئێمە زۆر گرنگە و پێویستە چارەسەر بکرێت جێبەجێکردنی سەلامەتی پیشەیی و گرێبەستی کاری کرێکارانە لە شوێن کارەکانیاندا بەڵام ئەو بە ڕێوبەرایەتییانەی بەرپرسن لەم کەیسانە زۆر لاوازن ، لەگەڵ ئەوەی حکومەتی خۆجێیشمان لێی ئاگادار کردۆتەوە بەڵام هیچمان بۆ نەکراوە هیچ هاتنە پێشەوەیەک نەبووە." پرسی سەلامەتی لە شوێنی کاردا: سەلامەتی شوێنی کار و دابینکردنی دەستەبەری کۆمەڵایەتی بۆ کرێکاران یەکێکە لەو پرسانەی بەردەوام باسدەکرێت و حکومەتی هەرێم دەڵێت بەرەوپێشچونی بە خۆیەوە بینیوە بەڵام سەندیکای کرێکارانی کوردستان دەڵێت هەندێک بڕیارلە ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی کارەوە دەرکراوە بەڵام بەتەواوی ناخرێنە کار و میکانیزمی جێبەجێکردنەکەی دڵخۆشکەر نییە. بەگوێرەی ئەو داتایانەی دەست هاوڵاتی کەوتووە تەنها لە چوار مانگی سەرەتای ئەم ساڵ لە چوار پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان 12 کرێکار لەکاتی کاردا گیانیان لەدەستداوە، لە سلێمانی ئەم ساڵ حەوت کرێکار گیانیان لەدەستداوە کە دوایین کرێکار ئێوارەی دوێنێ گیانی لەدەستدا، لە هەولێر سێ کرێکار و لە دهۆک دوو کرێکار گیانی لەدەستداوە، لە هەڵەبجە هیچ کرێکارێک لەکاتی کاردا گیانی لەدەست نەداوە . سەبارەت بە پرسی سەلامەتی شوێنی کار وتەبێژی وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی ئاریان ئەحمەد لە لێدوانێکدا بەهاوڵاتی راگەیاند ، "زۆرکات خاوەن پرۆژەکە کەرەستەکانی سەلامەتی دابینکردووە، بەڵام کرێکارەکان پێوەی پابەند نابن بەتایبەت ئەو کرێکارانەی لە باڵەخانە بەرزەکاندا ئیش ئەکەن کە بەکارنەهێنانی ئەو کەرستانە مەترسی ڕاستەوخۆی هەیە لەسەر ژیانیان". ئەوەشی وت "لیژنەکانی ئێمە بەردەوام دەگەڕێت و چاودێری پرۆژەکان دەکات و زۆرجاریش لەسەر پرسی سەلامەتی خاوەنکار سزادراوە" وتەبێژی کارو کاروباری کۆمەڵایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەبارەت زۆری ڕوداوەکانی سەلامەتی لە شوێنی کاردا ئاماژەی بەوەدا "کرێکارەکان نایەن سکاڵا بکەن و بڵێن خاوەنکارەکان کەرەستەکانی سەلامەتی دابین ناکەن، هەروەها زۆرکاتیش لەکاتی رووداوەکان کەئێمە لیژنەی بۆ پێکدەهێنین هیچ سکاڵایەک نییە لەسەر خاوەنکارەکان". وتیشی، " کرێکارەکان زۆر جار بەرژەوەندی خاوەن کارەکە لەبەرچاودەگرن لەبەر ئەوەی موچەیەکی ئەداتێ و زۆرجار ئەو کێشەیەی هەیە ناوێرن باسی بکەن و شکات بکەن کاتێک لیژنەکانی ئێمە ئەچێت ڕاستییەکان بڵێن و لەویایا زۆرجار مافی کرێکارەکە پێشێل دەکرێت و ئێمەش گەر ڕاستییەکانمان پێنەڵێن ناتوانین هیچیان بۆبکەین". ئاریان ئەحمەد دڵنیایی دەدات بەکرێکاران و دەڵێت" ئێمە هێڵی گەرمان هەیە کە ژمارەکەی ٥٠٠٥ هەر کرێکارێک سکاڵای هەبێت دەتوانێت پەیوەندیمان پێوەبکات و ناوەکەشی پارێزراو دەبێت". لەم بارەیەوە سەرۆکی لقی سلێمانی سەندیکای کرێکارانی کوردستان دەڵێت،" حکومەتی هەرێمی کوردستان بەوردی چاودێری پرۆژەکان ناکات و لێپێچینەوە ناکات و ئەو لیژنانەی کە تایبەتن بە سەلامەتی پیشەی تەندروستی بۆ شوێنکارەکان کە سەر بە وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتین لە سەرجەم پارێزگاکانی هەرێم چالاک نین و زۆر لاوازن یانیش هەر کارناکەن". باسی لەوەشکرد کە ئەوان وەک سەندیکای کرێکارانی کوردستان لە شاری سلێمانی ماوەی پێنج ساڵە لیژنەیەکی هاوبەشیان لەگەڵ قایمقامییەتی سلێمانی هەیە کە لە پرسی سەلامەتی پیشەیی لە شوێن کار بۆ کرێکاران دەکۆڵێتەوە بەڵام بەهۆی ئەوەی تەنیا یەک لیژنە هەیە لە سنوری سلێمانی و نزیک بە پێنج هەزار پڕۆژە و کارگە و شوێنی کار هەیە کە کرێکار ئیشی تیا دەکات تەنانەت ئەوانیش ناتوانن بەتەواوی چاودێری خاوەن کارەکان بکەن تا پێشێلکاری نەکەن. بەپێی ئامارێکی رێکخراوی کرێکارانی بیناسازی لەهەرێم، لەساڵی ٢٠٢٣دا ٧٣ کرێکار لەشوێنی کارەکانیان گیانیان لەدەستداوە کە ٥٢ کەسیان لەپارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بوون و ٢١ کەسیشیان لەکەرکوک و ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بوون و تەمەنیان لەنێوان ١٥ بۆ ٧٠ ساڵدابووە و ١٨ کرێکاری بیانیش گیانیان لەدەستداوە. هەر بەپێی ئاماری رێکخراوی کرێکارانی بیناسازی ئەو کرێکارانەی لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان لەساڵی ٢٠٢٣ گیانیان لەدەستداوە بەمشێوەیە بووە، (لەهەولێر ٢٢ کرێکار، لەسلێمانی ١٩ کرێکار، لەدهۆک شەش کرێکار، لەهەڵەبجە پێنج کرێکار). وەک رێکخراوی بیناسازی ئاماژەی پێداوە، زۆرترین حاڵەتەکانی گیانلەدەستدانی کرێکاران لەکاتی کاردکردندا لەساڵی رابردوو بەهۆی کەوتنەخوارەوەیان بووە لەشوێنە بەرزەکان. یەکێک لەلایەنە گرنگەکانی کارکردن پاراستنی گیانی کرێکاران و بایەخدانە بەسەلامەتی ژینگەی کار، بەڵام لە هەرێمی کوردستان گرنگییەکی کەم بەم لایەنە دەدرێت و رۆژ بەڕۆژ کێشەو گرفتەکانی کرێکاران زیاتر دەبێت. پرسی دەستەبەری کۆمەڵایەتی: لە ئێستادا هیچ ئامارێکی فەرمی نییە کە چەند کرێکار هەن، بەڵام بەڕێوبەری سەندیکای کرێکاران لقی سلێمانی دەڵێت، زیاتر لە ١٠٠ هەزار کرێکار بەس لە شاری سلێمانیدا هەن و زیاتر لە نیوەیان دەستەبەری کۆمەڵایەتییان پڕنەکردۆتەوە و نییانە بە هۆی ئەوەی کرێکاران باوەڕیان بەو پڕۆژە یاسایە نییە. سەبارەت بە هۆکاری ئەمە چالاک ڕەوف بە هاوڵاتی ڕاگەیاند، خاوەن کارەکان خۆیان لە دەستەبەرکردنی کرێکارەکانیان دەدزنەوە بۆ ئەوەی ناچارنەبن ئەو بڕە پارەیە بۆ کرێکارەکانیان بدەن و کرێکارانیش باوەڕیان بە پڕۆژە یاساکە نییە. ئەو کرێکارانەی ناویان لە دەستەبەری کۆمەڵایەتیدا تۆماردەکەن دەبێت ڕێژەی لە سەدا ١٧ ی مووچەکانیان بدەن بە سندوقی خانەنشینی، لەم بڕەش ڕێژەی ٪١٢ی خاوەن کارەکە بۆی دەدات ٪٥ ی کرێکارەکە خۆی دەیدات،لەبەرامبەر ئەمەدا کرێکارەکان کە گەشتنە تەمەنی خانەنشینی وەک فەرمانبەرەکانی دیکەی سەر بە حکومەتی هەرێم خانەنشین دەکرێن و مانگانە مووچەیان بۆ دەبڕدرێتەوە. هاوکات لەناو پڕۆژە یاساکەدا جگە لە خانەنشینکردنی کرێکارەکان چەندین خزمەتگوزاری دیکە هەیە کە پێویستە بۆ کرێکارانی بەشدار دابین بکرێت ، کە بە گوتەی چالاک ڕەوف هیچکام لەو خزمەتگوزارییانە بۆ کرێکاران دابین ناکرێت کە بەشدارییان لە پڕۆژەکەدا کردووە و ناویان تۆمار کردووە. بەشێک لەو خزمەتگوزارییانە لە زاری بەڕێوبەری سەندیکای کرێکارانی کوردستانەوە : یەکەم: " لە پرۆسەی ناو تۆمار کردنی کرێکاران بۆ خانەنشینی بابەتێک هەیە کە پێی ئەڵێن سەلامەتی پیشەی یانی کرێکارەکە پارەکە دەدات حکومەت ئەرکە لەسەر شانی سەلامەتی پیشەی بۆ کرێکارەکان دابین بکات ، سەلامەتی پیشەی ئەوەیە کە کرێکارێک نەخۆشکەوت یان بریندار بوو بەبێ بەرامبەر چارەسەری بۆ بکرێت یانیش کەم ئەندام بوو چارەسەری بۆ بکرێت و خانەنشین بکرێت لەسەر ئەم پارەیەی بۆ خانەنشینی دەیدات ." دووەم: "گەر کرێکارێک شوێنی کارەکەی گۆڕی لە جێگایەک بۆ جێگەیەکی دیکە بەهۆی ئەوەی بەشداری کردووە لەم سندوقەدا پێویستە حکومەت بۆ ئەو چەند مانگەی کاری نییە پارەی بۆ سەرف بکرێت." سێیەم : " تایبەتە بەو کرێکارانەی ئافرەتن کە مەسەلەی مۆڵەتی دایکایەتییە ، هەر خاتونێک بەشداری و ئیشتیراکی لە سندوقی خانەنشینیدا کردبێت لە یاساکەدا هاتووە و مادەکەش هەموارکراوەتەوە کە دەڵێت دەبێت لەمۆڵەتی دایکایەتیدا سندوقی خانەنشینی مووچەی ئەم کرێکارە ژنە بدات بەو ماوە یاساییەی کە بۆی دیاری کراوە، وەک چۆن لە کەرتی حکومی فەرمانبەرێک مۆڵەتی دایکایەتی هەیە و مووچەی دەدرێتێ. چالاک ڕەوف دەڵێت لەگەڵ ئەوەی هیچکام لەو خزمەتگوزارییە زۆرانەی لە پڕۆژە یاساکەدا هەن بۆ کرێکاران دابین ناکرێت و تەنها خانەنشینییەکەی جێبەجێدەکرێت کە ئەویش ڕێژەیەکی زۆر زۆر کەمە و بەرچاو نییە لە هەمان کاتدا خاڵێکی گرنگتر ئەوەیە کە کرێکارەکە دەچێتە لای حکومەت بۆ ئەوەی پارەی دەستەبەرییەکەی بدات هیچ پسوڵەیەکیان نادرێتێ کە بیسەلمێنێ ئەم کرێکارە پارەکەی داوە بە سندوقی خانەنشینی ئەمەش وایکردووە کرێکاران باوەڕیان بە پڕۆسەکە بە شێوەیەکی گشتگیر نەبێت. چالاک رەئوف سەرۆکی لقی سلێمانی سەندیکای کرێکارانی کوردستان باسی لەوەشکرد کە ئەو شەش کرێکارەی لە سلێمانی گیانیان لەدەستداوە " هەر شەشیان لە بواری بیناسازیدا ئیشیانکردووە و ناویان لە دەستەبەری کۆمەڵایەتیدا تۆمار نەکراوە و هەر شەشیان ئەوانەن لە دوای مردنیان هیچ یاساو قانونێک شمولیان ناکات و گیانیان بەهەدەر چووە" شەوی ڕابردووش هەر لە سلێمانی کرێکارێکی دیکە لە کاتی کارکردندا گیانی لەدەستدا. لە هەرێمی کوردستان بە دوو یاسا پارێزگاری لە مافی کرێکاران دەکرێت، یاسای خانەنشینی و دەستەبەری کۆمەڵایەتیی ژمارە 39ـی ساڵی 1971 و یاسای کاری ژمارە 71ـی ساڵی 1987. بەپێی یاسا بەرکارەکان، تەمەنی خانەنشینیی پیاوان، 20 ساڵ خزمەت و 60 ساڵ تەمەنە. بۆ ئافرەتانیش 20 ساڵ خزمەت و 55 ساڵ تەمەن دیاری کراوە. حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، تاوەکو ئێستا 144 هەزار و 930 کرێکار دەستەبەر کراون و ئێستا 880 کەس [کرێکار] خانەنشینی وەردەگرن.
هاوڵاتی دەستەیەک لە مامۆستایانی وانەبێژ لە بەغدان بە مەبەستی چاودێریکردنی بەرەوپێشچونی کەیسی دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ و دابینکردنی شایستە داراییەکانیان لە لایەن حکومەتی عێراقەوە لە بەغدادن. کارۆخ عبدوڵا گوڵاوی نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ لە هەرێم ئەمڕۆ چوار شەممە لە لێدوانێکدا سەبارەت بە هۆکاری سەردانەکەیان بە هاوڵاتی ڕاەیاند، "دەستەیەک لەنوێنەرانی مامۆستایانی وانەبێژ سەردانی وەزارەتی دارایی عێراقمان کرد ، بۆ مەبەستی بەدەستهێنانی پشتگیری و پشتیوانی وەزارەتی دارایی عێراق و پەڕلەمانتارانی لیژنەی دارایی عێراق و پەڕلەمانتارانی دیکە سەبارەت بە پرسی دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ لە ەرێمی کوردستان ." وتیشی، " لەهەوڵداین سبەی پێنج شەممە لەگەڵ سەرۆکی لیژنەی دارایی عێراق کۆبینەوە ". باسی لەوەشکرد کە لەگەڵ ئالان حمە سعید وەزیری پەروەردەی هەرێم کۆبونەتەوەو پێی ڕاگەیاندوون "هەموو داتا و زانیاری وانەبێژانمان بە نووسراو و سیڤی بەزمانی عەرەبی بەشێوەی گرێبەست ئاڕاستەی سەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقمان کردوە بۆ تەرخانکردنی دارایی پێویست لەلایان حکومەتی ناوەند بۆ ئەوەی حکومەتی هەرێم دەستبکات بەدامەزراندنی مامۆستایایانی وانەبێژ بەشێوەی گرێبەست ، لەئێستادا چاوەڕێی وەڵامی فەڕمی حکومەتی فیدڕاڵن ." ئەو نوێنەرەی مامۆستایانی وانەبێژ ڕاشیگەیاند کە ، دوێنێ سێ شەممە 30 ی4 لەگەڵ هەریەک لە جمال کۆچەر ئەندامانی لیژنەی دارایی عێراق و سۆران عمر ئەندامانی پەڕلەمانی عێراق سەبارەت بە هەمان پرس کۆبوونەتەوە و لەدانیشتنەکەدا سەرجەمیان پشتیوانی خۆیان بۆ پشتوانی کردنی دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژی هەرێم دووپاد کردۆتەوە. ژمارەی مامۆستایانی وانەبێژ لەهەرێم 740 ،37 هەزار وانەبێژە پێویستی تەرخانکردنی دارایی بۆ گرێبەست بوونیان زیاتر لە 18 ملیار دیناری مانگانەی پێویستە .
