وەزیری دارایی هەرێم: بۆ ناردنی 618 ملیارەكە لەسەر هێڵین

 زۆربونی رێژەی بارانبارینی ئەمساڵ بەرهەمی دانەوێڵەی لە ئیلام زیاد کردوە و کشتوکاڵی پارێزگاش رایدەگەیەنێت کشتوکاڵ لە زەوییە دێمییەکان زۆر بوە. بەڕێوبەرایەتی کشتوکاڵی پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاوی کردەوە؛ زیاتر لە 140 هەزار تۆن گەنم و جۆ و دانەوێڵە لەو پارێزگایە دوراوەتەوە کە بەراورد بە ساڵی رابردو نزیکەی 40 هەزار تۆن زیادی کردوە. ئاماژەی بەوە کردوە؛ ساڵی رابرد نزیکەی 105 هەزار تۆن دانەوێڵە لە ئیلام دوراوەتەوە کە بەهۆی زۆربونی بارانبارینی ئەمساڵ بەرهەمی گەنمیش لە زەوییە دێمەکان بەشێوەیەکی بەرچاو زیادی کردوە. بە پێی ئامارەکانی بەڕێوبەرایەتی کشتوکاڵ زیاتر لە 12 هەزار جوتیار لە 12 شارۆچکە و 500 گوندی ئیلام سەرقاڵی کشتوکاڵن. ساڵی رابردو کشتوکاڵ لە 320 هەزار دۆنم زەوی دێم کراوە و ئەمساڵ ئەو بڕە بۆ 400 هەزار دۆنم زیادی کردوە و گونجاوبونی رێژەی بارانبارین هۆکاری سەرەکی زیادکردنی گەنم بوە لە پارێزگای ئیلام.  

لە چوارچێوەی پەیوەندییە ئابورییەکانی نێوان تورکیا و ئێران ژورێکی هاوبەشی بازرگانیی لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەکرێتەوە و بەرپرسێکی تورکیا دەڵێت ئاستی بازرگانیی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی بەرز دەکەنەوە. ئاژانسی هەواڵی (ئیسنا) بڵاوی کردەوە؛ ئەمڕۆ شەممە ژوری هاوبەشی بازرگانیی تورکیا و ئێران لە شاری خۆی لە رۆژهەڵاتی کوردستان کرایەوە. شاری خۆی نزیکترین سنوری هاوبەشی نێوان رۆژهەڵات و باکوری کوردستانە کە ژورە هاوبەشە بازرگانییەکەی نێوان تورکیا و ئێرانی تێدا کراوەتەوە. عادل نەجەف زادە، نوێنەری خۆی و چایپارە لە پەرلەمانی ئێران رایگەیاند؛ لە چوارچێوەی گرنگیدان بە پەیوەندییە ئابورییەکان لەگەڵ تورکیا ئەمساڵ کارەکانی 40 کیلۆمەتر لە رێگای ستراتیژیی نێوان خۆی و  شاری کۆتۆل لە پارێزگای ورمێ بە بودجەی پێنج ملیۆن دۆلار کۆتایی دێت. لە لایەکی دیکەوە ئەرسین ئۆزدەمیر، سەرۆکی ژوری هاوبەشی بازرگانیی تورکیا و ئێران رایگەیاند ئەو دوو وڵاتە بە کردنەوەی ئەو ژورە بازرگانییە لە خۆی هەوڵ دەدەن ئاستی بازرگانیی نێوانیان بۆ 30 ملیارد دۆلار بەرز بکەنەوە. کردنەوەی ئەو ژورە هاوبەشە بازرگانییە لە کاتێکدایە لە رابردودا ئاستی بازرگانیی نێوان تورکیا و ئێران لە 11 ملیارد دۆلار بۆ نۆ ملیارد دۆلار لە ساڵێکدا کەمی کردبوە.      

سەردەشت زۆرترین سماق بەرهەم دەهێنیت و بەرپرسێکیش دەڵێت ئەو شارە جەمسەری سماقی ناوچەکەیە چونکە هیچ دەرمانێکی کیمیایی تێدا بەکارناهێنرێت و خۆڕسکە. ئەحمەد عەلی پور، بەڕێوبەری کشتوکاڵی شاری سەردەشت سەر بە پارێزگای ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ دوو هەزار و 800 دۆنم زەوی درەختی سماقی تێدایە و بەرهەمەکەشی دەگاتە زیاتر لە 700 تۆن. عەلی پور وتویەتی: زیاتر لە 90%ی سماقی سەردەشت رەوانەی دەرە دەکرێت و بەهۆی سروشتیبونی ئەو سماقەوە خواستی زۆری لەسەرە و بە گشتی ناوچەکە بوەتە یەکەم بەرهەمهێنی سماق لە پارێزگای ورمێ و ناوچەکەش. سماقی سەردەشت تام و بۆنی سروشتییە و دارەکەشی بە شێوەیەکی خۆڕسک لە ناوچە سەختەکان دەڕوێت و ئەوەش بوەتە هۆی بەناوبانگبونی. شاری سەردەشت خاوەنی سروشتێکی سەوز و 320 هەزار لە روبەرەکەی دارستانە و باخە و خاوەنی بەربومێکی زۆری ترێ و گوێز، بنێشت ، هەنجیر و چەند جۆرێکی دیکەی میوەیە.

بەرپرسێکی سنە رایدەگەیەنێت کێشەی سەرەکیی جوتیاران کەمیی زەوی کشتوکاڵیی بەرئاوە بەڵام داهاتی بەروبومە کشتوکاڵییەکان زیادی کردوە. پەیمان ئەسکەندەری، بەڕێوبەری کشتوکاڵی پارێزگای سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ داهاتی بەروبومە کشتوکاڵەییەکانی ناوچەکانی ئەو بەشە لە کوردستان دەگاتە یەک ملیارد و 200 ملیۆن دۆلار. بە وتەی ئەو تەنها داهاتی گەنمی جوتیارانی پارێزگای سنە گەیشتوەتە 300 ملیۆن دۆلار و کاریگەریی زۆری لەسەر ئابوریی و گەشەی کشتوکاڵ لە ناوچەکە هەیە. هەر بە پێی لێدوانی ئەسکەندەری بەربومی پارێزگاکە 20% زیادی کردوە و 10%ی کۆی گەنمی ئێران لە سنە بەرهەم دەهێنرێت. ساڵانە 65 بۆ 70 هەزار تۆن شلیک لە پارێزگای سنە بە بەرهەم دەهێنرێت کە دەکاتە 60%ی کۆی بەرهەمی شلیک لە ئێران کە دەگاتە 120 هەزار تۆن و بەوەش یەکەم پارێزگابوە لە ئاستی ئێران کە زیاترین شلیکی بەرهەم هێناوە.  

بەرپرسێکی گومرگی ئێران رایگەیاند؛ هاوردەکردنی کاڵا لە مەرزی کێلێ بە یاسایی دەکرێت و مۆڵەت دەدرێت بەو کەسانەی کە دەیانەوێت کاڵا لە هەرێمەوە هاوردەی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بکەن. مەجید غوڵام نەژاد، بەڕێوبەری گومرگی سەردەشت بە میدیای فەرمی کۆماری ئیسلامی ئێرانی راگەیاندوە؛ بە شێویەکی فەرمی لە چوارچێوەی مۆڵەتی (پیلەوەری) بۆ دانیشتوانی سەر سنور هەر کەسێک دەتوانبێت بە بڕی 13 هەزار دۆلار کاڵا لە هەرێمی کوردستانەوە لە رێگەی سنوری کێلێ هاوردەی ئێران بکات. بە وتەی غوڵام نەژاد: هاوردەی کاڵاکان سنوردارە و رێگە بە هاوردەی ئەو کاڵایانە دەدرێت کە هاوشێوەی لە ئێران بەرهم نەهێنرێت و هاوکات لە چوارچێوەی یاساکانی کۆماری ئیسلامیدا بێت. ئاماژەی بەوە کردوە تا ئێستا باجی پیلەوەری بۆ 980 کەسی دانیشتوی سنوری سەردەشت و مەرزێ کێلێ دەرکراوە و ئەو کەسانە دەتوانن کاڵا لە سنورەکەوە هاوردە بکەن. مەرزی کێلێ کە دەکەوێتە دوریی 18 کیلۆمەتر لە شاری سەردەشت و 17 کیلۆمەتر لە دوریی قەڵادزێ، پێشتر بەشێوەیەکی فەرمی تەنها بۆ هەناردەکردنی کاڵای ئێران بۆ هەرێمی کوردستان سودی لێوەرگیراوە و لە ساڵی رابردودا 453 هەزار تۆن کاڵای ئێران بە بەهای 107 ملیۆن دۆلار لەو سنورەوە هەناردەی هەرێم کراوە. غوڵام نەژاد رونی کردوەتەوە کە لە ئێستادا رۆژانە زیاتر لە 180 بارهەڵگر کە زۆربەیان کاشی و کەرەستەی بیناسازییان پێیە لە سنوری کێلێیوە دەچنە هەرێمی کوردستان. جگە لە کاشی و شیشی ئاسن بەربومی کشتوکاڵیی ئێرانیش هەر لەو سنورەوە هەناردەی هەرێم دەکرێت.

لە مەرزی پەروێزخانەوە زۆرترین کاڵا و بەروبونی کشتوکاڵی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان هەناردەی هەرێم و شارەکانی عێراق دەکرێت و بەوەش دەبێتە سەرەکیترین مەرزی پارێزگای کرماشان. گومرگی کرماشان بڵاوی کردەوە تەنها لە سێ مانگی بەهاری ئەمساڵدا بە بەهای 258 ملیۆن و 140 هەزار دۆلار کاڵا لە مەرزی پەروێزخان بۆ هەرێم و شارەکانی عێراق رەوانەکراوە. بە پێی ئامارەکانی گومرگ 36%ی کۆی ئەو کاڵایانەی لە پێنج مەرزی کرماشانەوە هەناردە دەکرێن لە رێگەی مەرزی پەروێزخانەوەیە و لەو سێ مانگەدا 658 تۆن کاڵا و بەربومی کشتوکاڵی هەناردە کراوە. لە ئامارەکانی گومگری کرماشان هاتوە لە سێ مانگی بەهاری ئەمساڵدا ئێران بە بەهای یەک ملیارد و 697 ملیۆن و 742 هەزار و 503 دۆلار کاڵا هەناردەی عێراق کردوە کە 42% لە رێگەی کرماشانەوە بوە. بە گشتی لەو سێ مانگەدا ئێران بە قەبارەی چوار ملیۆن و 514 هەزار و 726 تۆن کەڵای هەناردەی عێراق کردوە کە یەک ملیۆن و 801 هەزار و 80 تۆنی لە رێگەی مەرزەکانی کرماشانەوە بوە. بەهای ئەو کاڵایانەی کە لە سنوری کرماشانەوە هەناردەی باشوری کوردستان و شارەکانی عێراق کراوە گەیشتوەتە 704 ملیۆن و 695 هەزار و 300 دۆلار بوە. کرماشان لە ماوەی ئەو سێ مانگەدا لە روی بەهاوە 42% و لە روی کێشەوە 40%ی سەرجەم هەناردەی کاڵای ئێران بۆ عێراقی بەرکەوتوە و بەوەش بوەتە یەکەم پارێزگا لە ئێران کە زیاترین کاڵای بۆ عێراق هەناردە کردبێت. زۆرینەی هەناردەی کرماشان لە رێگەی مەرزی پەروێزخان بوە کە بەهاکەی گەیشتوەتە 258 ملیۆن و 140 هەزار و 367 دۆلار.

بەپرسێکی ورمێ رایگەیاند ناوچەکە خاوەنی زیاتر لە هەزار جۆری روەک و گژوگیایە کە بەشێکی بەرچاویان بۆ دروستکردنی دەرمان بەکار دەهێنرێن. خەسرەو شەهبازی، بەڕێوبەری کشتوکاڵی پارێزگای ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ لە ناوچەکانی ئەو پارێزگایە لانیکەم هەزار و 200 جۆری روەک و گژوگیای خۆڕسک هەیە کە 486 جۆریان بۆ دروستکردنی دەرمان بەکار دەهێنرێت. ئاماژەی بەوە کردوە 90%ی ئەو روەکانە لە ورمێ خۆڕسکن و لە وەرزی گونجاودا کۆ دەکرێنەوە و بە گشتی روەک و گژوگیای تایبەت بە دەرمان لەو پارێزگایە دەگاتە هەشت هەزار و 300 تۆن. بە وتەی ئەو لە هەر چوار دۆنم زەوی کشتوکاڵی ناوچەکانی ورمێ نزیکەی چوار تۆن و 880 کیلۆ دەرمانی گیایی بەرهەم دەهێنرێت. لەو پارێزگایەی رۆژهەڵاتی کوردستان 24 کارگەی تایبەت بە دورستکردنی و لەقتونانی روەکی دەرمانی هەیە و بڕیارە لە ساڵی داهاتودا هەزار و 600 دۆنم زەویی دەیکە بۆ کشتوکاڵی روەک و دەرمانی گیایی تەرخان بکرێت. ورمێ یەکێک لە پارێزگاکانی رۆژهەڵاتی کوردستانە کە زیاتر لە چوار ملیۆن دۆنم زەوی کشتوکاڵییی هەیە وبەهۆی زۆری روەک و دەرمانە گیاییەکانییەوە بە دەرمانخانەی گیایی ناودەبرێت.

ئەنجومەنێکی گەشتیاریی ئاشکرای دەکات زیاترین گەشتیار لە عێراقەوە سەردانی ئێرانی کردوە و رێژەی گەشتیش بۆ ئەو وڵاتە بەرز بوەتەوە. ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری بڵاوی کردەوە؛ رێژەی چونی گەشتیاران بۆ ئێران  لە ساڵی 2022 زیاتر لە 39% بەرز بوەتەوە و داهاتەکەشی نزیکەی یەک ملیارد دۆلار بوە. بە پێی ئامارەکانی ئەنجومەنەکە 55%ی سەرجەم ئەو کەسانەی گەشتییان بۆ ئێران کردوە لە عێراقەوە بون و بەوەش لە ریزبەندنی یەکەم وڵاتدا بون کە زۆرترین هاوڵاتیی بە مەبەستی گەشت رویان لە ئێران کردوە. ئەنجومەنەکە ژمارەی گەشتیارانی عێراقی بۆ ئێران  بڵاو نەکردوەتەوە بەڵام پێشتر هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەریی وەزارەتی تەندروستیی ئێران رایگەیاندبو ؛ لە ساڵی 2022 یەک ملیۆن و 223 هەزار و 896 کەس بۆ چارەسەری تەندروستیی رویان لە ناوەندە پزیشکی و نەخۆشخانەکانی ئێران کردوە. ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری ئاماژەی بەوە کردوە؛ ساڵی رابردو گەشتیارانی بیانی لە ئێران زیاتر لە شەش ملیارد دۆلاریان خەرج کردوە کە 97.9%ی بە مەبەستی بەسەربردنی کات و گەشتیاریی بوە و 2.2%ی مەبەستی گەشتەکان بازرگانیی بوە. دوای عێراق 12% گەشتیارانی ئێران هاوڵاتیی تورکیا و ئازەربایجان بون و هاوڵاتییانی پاکستان بە 5% و کوەیت بە 2% زۆرترین گەشتیاریان رویان لەو وڵاتە کردوە. ماوەی چەند ساڵێکە هاوڵاتییانی عێراق و دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بە مەبەستی گەشت و چارەسەری تەندروستیی بەشێوەیەکی بەرچاو سەردانی ئێران و ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان دەکەن.

کرماشان دەبێتە یەکەم پارێزگا کە زۆرترین کاڵای ئێرانی لە رێگەی مەرزەکانیەوە بۆ باشوری کوردستان و عێراق رەوانە کردوە. عەلی ئەسغەر عەباس زادە، سەرپەرشتیاری چاودێری گومرگەکانی پارێزگای کرماشان رایگەیاند؛ لە سێ مانگی بەهاری ئەمساڵدا ئێران بە بەهای یەک ملیارد و 697 ملیۆن و 742 هەزار و 503 دۆلار کاڵا هەناردەی عێراق کردوە کە 42% لە رێگەی کرماشانەوە بوە. بە گشتی لەو سێ مانگەدا ئێران بە قەبارەی چوار ملیۆن و 514 هەزار و 726 تۆن کەڵای هەناردەی عێراق کردوە کە یەک ملیۆن و 801 هەزار و 80 تۆنی لە رێگەی مەرزەکانی کرماشانەوە بوە. بەهای ئەو کاڵایانەی کە لە سنوری کرماشانەوە هەناردەی باشوری کوردستان و شارەکانی عێراق کراوە گەیشتوەتە 704 ملیۆن و 695 هەزار و 300 دۆلار بوە. کرماشان لە ماوەی ئەو سێ مانگەدا لە روی بەهاوە 42% و لە روی کێشەوە 40%ی سەرجەم هەناردەی کاڵای ئێران بۆ عێراقی بەرکەوتوە و بەوەش بوەتە یەکەم پارێزگا لە ئێران کە زیاترین کاڵای بۆ عێراق هەناردە کردبێت. زۆرینەی هەناردەی کرماشان لە رێگەی مەرزی پەروێزخان بوە کە بەهاکەی گەیشتوەتە 258 ملیۆن و 140 هەزار و 367 دۆلار.

بەرپرسێکی شاری شنۆ رایگەیاند؛ ئەو شارە بە یەکێک لە جەمسەرەکانی بەرهەمهێنانی گێلاس ئەژمار دەکرێت و بڕێکی زۆر لە گێلاسەکەی رەوانەی وڵاتانی دەرەوە دەکرێت. عەلی تورابی، قائیمقامی شاری شنۆ لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ لە ئەمساڵدا و تا ئێستا زیاتر لە دوو تۆن گێلاس لە باخەکانی شنۆ بەرهەم هێنراوە کە 500 تۆنی هەناردەی وڵاتی روسیا کراوە. بە وتەی تورابی جۆری گێلاسی شنۆ وای کردوە زیاترین خواستی لە ناوخۆ و دەرەوەی ئێران هەبێت و شارەکەش بوەتە جەمسەرێکی سەرەکیی بەرهەمهێنانی گێلاس. بە پێی ئامارەکان سێ هەزار و 272 دۆنم باخی گێلاس لە شاری شنۆ هەیە کە هەزار و 280 دۆنم لەو باخانە بەریان نەبوە بەڵام سەرەڕای ئەوەش بە گشتی بەربومی گێلاس لە شارەکە زیاتر لە دوو ملیۆن تۆن بوە.

سعودیە بە فەرمی پشکی ئێران لە کێلگەیەکی هاوبەشی نێوان وڵاتەکەی و ئێران و کوەیت رەت دەکاتەوە و رایدەگەیەنێت پێویستە ئەو وڵاتە سنورەکانی خۆی دیاریی بکات. دوای زیاتر لە هەفتەیەک ناکۆکیی نێوان تاران و ریاز لەسەر کێڵگەی هاوبەشی (دوڕە) وەزارەتی دەرەوەی سعودیە لە بەیاننامەیەکی فەرمیدا پشکی ئێران لەو کێڵگە هاوبەشە کە بە (ئارش) ناودەهێنرێت رەت کردەوە. لە بەیاننامەکەدا هاتوە: خاوەنداریی کێلکەی دوڕە بە تەواوەتی لە نێوان کوەیت و سعودیەدا دابەش کراوە و ئێران هیچ پشکێکی لەو کێلگە غازیەدا نییە و تەنها ئەو دوو وڵاتە دەتوانن سود لە بەرهەمەکانی ئەو کێڵگەیە وەرگرن. کێلکەی دوڕە لە باشوری ئێرانەوە دەکەوێتە سنورە هاوبەشەکانی نێوان ئەو وڵاتە و کوەیت و سعودیە لە ئاوەکانی کەنداو کە لە ساڵی 1962 دۆزراوەتەوە و لە ساڵی 2001، ئێران بەهۆی فشارە نێودەوڵەتییەکانی کوەیت کاری دۆزینەوەی نەوت و غازی لەو کێڵگەیە راگرت. سعودیە لە ساڵی 2000 تا ئێستا کار لەو کێلگەیەدا دەکات و لە ماوەی رابردودا بە پێی رێکەوتنێکی نێوان ئەو وڵاتە و کوەیت بڕی بەرهەمهێنانی نەوت و غاز بە هاوبەشیی ئەو دوو وڵاتە بەرز کرایەوە و ئەوەش کاردانەوەی ئێرانی لێکەوتەوە. ئێران کێڵگەی دوڕە بە ئارش ناو دەهێنێت کە 20 تریلیۆن فوت-ی سێجا غاز 310 ملیۆن بەرمیل نەوت لەخۆ دەگرێت.

ئەمریکا رایگەیاند بڕێک لە پارەی قەرزەکانی غاز و کارەبای عێراق بە مەرج ئازاد کراوە و ئەو پارانە دەبێت تەنها بۆ بوارە مرۆییەکان و ئەو بوارانەی سزا نەیگرتونەتەوە بەکار دەهێنرێت. میتو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ نزیکەی سێ ملیارد دۆلاری بلۆککراوی ئێران لە عێراق ئازاد کراوە و سیاسەتی واشنتۆن لە ئاست بەغداد و تاران گۆڕانکاریی بەسەردا نەهاتوە. میلەر وتی: ئیدارەی ئەمریکا بە سەرۆکایەتی جۆ بایدن بەردەوام دەبێت لە جێبەجێکردنی سزاکان دژی کۆماری ئیسلامی ئێران و لەو چوارچێوەیەشدا ئەو پارانەی لە عێراق ئازاد کراون تەنها دەبێت بۆ بوارە مرۆییەکان بەکاربهێنرێت. بە وتەی میلەر: لە ساڵی 2018 وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ژمارەیەک لێخۆشبون لە سزاکانی بە راوێژ لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەکە (کۆنگرێس) بۆ عێراق دەرکردوە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بتوانێت تێچوی کڕین یان دابینکردنی کارەبا لە ئێران بخاتە سەر ئەژمارێکی بانکیی. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رونی کردوەتەوە؛ بەهۆی سزاکانی واشنتۆن دژی دژی کۆماری ئیسلامی ئەو پارانە تەنها لە چوارچێوەی بوارە مرۆییەکانی وەک دابینکردنی خۆراک و دەرمان و ئەو بوارنە بەکار دەهێنرێت کە سزاکانی ئەمریکا نەیگرتبنەوە. لە ماوەی رابردودا بەرپرسانی عێراق و کۆماری ئیسلامی رایانگەیاند؛ بە رەزامەندیی ئەمریکا بڕی زیاتر لە دوو ملیارد و 700 ملیۆن دۆلار لە کڕینی قەرزەکانی غاز و کارەبای ئێران ئازاد کراوە بەڵام بەهۆی سزاکانەوە ناتوانرێت ئەو پارەیە بخرێتە سەر ئەژمارە بانکییەکانی ئێران.

وەزارەتی کارەبای عێراق رایگەیاند بەهۆی سزاکانی ئەمریکا ناتوانرێت پارەی قەرزی غاز و کارەبا رادەستی ئێران بکرێت. ئەحمەد موسەوی، وتەبێژی وەزارەتی کارەبای عێراق رایگەیاند؛ وەزارەتەکەیان سەرجەم قەرزەکانی کڕینی غاز لە ئێرانی رادەستی بانکی بازگانیی عێران (TBI) کردوە بەڵام بەهۆی سزاکانی ئەمریکا ناتوانرێت ئەو بڕە پارەیە بچێتە سەر ئەژمارە بانکییەکانی ئێران. بەرپرسانی ئێران لە ماوەی رابردودا رایانگەیاندبوە؛ دوو ملیارد و 700 ملیۆن دۆلاری فرۆشتنی غاز بە عێراق ئازاد کراوە. پێشتر بەرپرسانی ئێران رایانگەیاندبو عێراق زیاتر لە 11 ملیارد دۆلار قەرزاری کارەبا و غازی ئێرانە و ئەگەر ئەو قەرزە رادەست نەکرێت ئەوا گرێبەستی فرۆشتنی رۆژانە 50 ملیۆن مەتر سیجا غاز بە عێراق نوێ ناکرێتەوە.

بڕی هەناردەی کاڵا و بەروبومە کشتوکاڵییەکان لە کرماشان بۆ هەرێمی کوردستان و شارەکانی عێراق بەرزبونەوە بەخۆیە دەبینێت. عەلی ئەسغەر عەباس زادە، سەرپەرشتیاری گومرگەکانی کرماشان لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ هەناردەی کاڵا و بەروبومە کشتوکاڵییەکان لە ماوەی سێ مانگی بەهاری ئەمساڵدا بۆ هەرێم و عێراق لە روی کێشەوە زیاتر لە 19% بەرز بوەتەوە. ئاماژەی بەوە کراوە جگە لەوەی کە لە روی کێشەوە بەراورد بە سێ مانگی بەهاری ساڵی رابردو هەناردە زیادی کردوە، هەناردەی سێ مانگی بەهاری ئەمساڵ بەهاکەی بە رێژەی 10% بەرز بوەتەوە. بە پێی ئامارەکانی گومرگی کرماشان لە سێ مانگی بەهاری ئەمساڵدا یەک ملیۆن و829 هەزار و 688 تۆن کاڵا و بەروبومی کشتوکاڵی لە مەرزەکانەوە هەناردەی هەرێم و عێراق کراوە کە بەهاکەی گەیشتوەتە 716 ملیۆن و 234 هەزار 877 دۆلار. زۆرینەی هەناردەکانی سنوری کرماشان بۆ هەرێم و عێراق شیرەمەنی و بەربومە کشتوکاڵییەکان و کەرەستەی بیناسازیی وەک کاشی و ئاسن بوە. لە ئامارەکاندا دەرکەوتوە لە ماوەی ئەو سێ مانگەدا بە بڕی 635 تۆن کاڵا بە بەهای پێنج ملیۆن و 686 هەزار و 653 دۆلار لە رێگەی پەروێزخان و سنورەکانی دیکەی کرماشان کاڵا هەناردە ئەو پارێزگایەی رۆژهەڵات و شارەکانی ئێران کراوە کە بەراورد بە سێ مانگی بەهاری ساڵی رابردو لە روی کێشەوە 78% و لە روی بەهاکەیەوە 48% دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە.

بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەکانی سەر ئێران ئەو وڵاتە ناتوانێت قەرزەکانی بە شێوەیەکی فەرمی وەرگرێتەوە و ناچارە پارەی فرۆشتنی نەوتەکەی بە کاڵای دیکە ئاڵوگۆڕ پێبکات. وڵاتی سریلانکا کە 250 ملیۆن دۆلاری پاڕەی کڕینی نەوتی ئێران قەرزارە بڕیاری داوە بە رێککەوتنێکی دوولایەنە مانگانە بە بەهای پێنج ملیۆن دۆلار چایی رەوانەی ئێران بکات. بە پێی زانیارییەکان؛ سریلانکا لە ماوەی 48 مانگدا و لە بەرامبەر 250 ملیۆن دۆلاردا مانگانە بە بەهای پێنج ملیۆن دۆلاریی چایی رەوانە دەکات بەڵام لە ئێستادا ئەو بڕە چاییەوە بۆ کەمتر لە دوو ملیۆن دۆلار لە مانگێکدا کەمی کردوە. ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) ئاشکرای کردوە؛ بەهۆی بەرنامە موشەکی و ئەتۆمییەکەی کۆماری ئیسلامی ژمارەیەک سزای نێودەوڵەتیی دژی ئێران سەپێنراوە کە رەوانەکردنی پارەی بۆ سەر ئەژمارە بانکییەکانی ئەو وڵاتە راگرتوە و ئێران بە ناچاریی داهاتی فرۆشی نەوتەکەی بە کاڵا ئاڵوگۆڕ پێدەکات. رۆیتەرز ئاماژەی بەوەش کردوە ؛ لە ساڵی 2021 سریلانکا و ئێران رێککەوتون لەسەر ئاڵوگۆڕی نەوت بەرامبەر چایی. جواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاندوە؛ لەگەڵ ژمارەیەک وڵاتی جیهان رێککەوتنیان کردوە بۆ ئەوەی نەوتیان بۆ رەوانە بکرێت و لە بەرامبەردا شتومەک و کاڵای خۆراکیی بۆ ئێران رەوانە بکرێتەوە. ئێران پێش سزا نێودەوڵەتییەکانی ساڵی 2018، رۆژانە زیاتر لە دوو ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل نەوتی بە شێوەی فەرمی رەوانەی بازاڕەکان کردوە بەڵام لە ئێستادا بە شێوازی نهێنی و بە ناوی وڵاتانی دیکەوە بڕێک لە نەوتەکەی لە بازاڕەکانی جیهاندا ساخ دەکاتەوە.