راپۆرتی: گۆڤاری پیترۆلیەم ئیکۆنۆمیست

وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا

زیادبوونی بەرهەمی نەوت دەبێت بردنەوەیەکی گەورە بێت بۆ عێراقی داڕووخاو، بەڵام هەناردەی زەبەلاحی وڵاتەکە لەنەوتی خاوی جیهانیدا بووەتە ئامانجێک بۆ زیادبوونی تینوێتی ئێران و ئەمریکا تاپێگەی خۆیان بهێڵنەوە یان قایمتری بکەن لەعێراقدا، کەهەم وڵاتەکە بۆیان ببێتە شوێنێک بۆ زیادکردنی بەرهەمی نەوت و هەم پێگەیەکی گرنگی ستراتیجی.

لەمێژە عێراق لەپێگەیەکی نائاسوودەدایە لەنێوان ئەمریکاو ئێراندا. لەگەڵ ئەوەی گرژییەکان لەم ماوەیەی دواییدا قوڵتربوونەتەوە، چۆن عێراق پێگەی لەنیوان ئەم دووانەدا یەکلایی بکاتەوە بەرهەمەکەی لەچەند مانگی داهاتوودا دەردەکەوێت و رەنگە کاریگەری لەودیوی سنوری خۆشی هەبێت.

«عێراقییەکان کەتوونەتە نیوان دوو پێگەی زۆر سەختەوە، ئەویش ویستی هێشتنەوەی پەیوەندی باش لەگەڵ ئەمریکاو دوورکەوتنەوە لەپەرەسەندنی ململانێی ئەمریکا-ئێران»، سەجا جیاد، بەڕێوەبەری ناوەندی بەیان لەبەغداد وای وت.

لە ١٢ی مانگی رابردوودا هەردوولا لەشەڕدا بوون بۆ سەپاندنی هەژموونی خۆیان لەڕێی کۆمەڵیک رێککەوتنی وزە، وەبەرهێنان، یارمەتی سەربازی، هەروەها گرێبەستی دابینکردنی کارەبا. بەڵام کوشتنی قاسم سولەیمانی لەلایەن ئەمریکاوە خاڵێکی وەچەرخانە بۆ رۆڵی عێراق لەململانێی هەردوو وڵاتدا.

جەنەراڵە ئێرانییەکە لەناو خاکی عێراقدا بەبێ رەزامەندی حکومەتەکەی کوژرا، ئەوەش وای لەپەرلەمانی عێراق کرد کەدەنگدان بکات لەسەر دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا لەوڵاتەکە کەدەبێتە سەرەتای لەدەستدانی مشتی ئەمریکا بەسەر وڵاتەکەوە.

«وا دەردەکەوێت کەئەمریکا هیچ ستراتیجییەکی نەبێت بۆ عێراق بێجگە لەپێگەیەک بۆ فشارخستنەسەر ئێران»، جیاد وای وت.

دانیشتنەکەی پەرلەمان پەیمانێکی سیاسی بوو هەرچەندە لە رووی پراکتیکییەوە کاتی دەوێت بۆ خانەخوێ تادانوستانی دەکردنی هێزەکانی ئەمریکا بکات کەنایەوێت بەئاسانی بکشێتەوە. بەڵام بەڵگەی بەهێز هەیە لەسەر ئەوەی کە بڕێکی زۆر لەعێراقییەکان بێزارن لەشێوازی مامەڵەی وشنتن لەکوشتنی سولەیمانیدا - کە پێیانوایە ئەم هەوڵەی کۆشکی سپی پێچەوانەی ئەرکەکەیەتی لەعێراق ئەویش تێکشکانی داعشە.

عێراق لە رابردوودا وەک شارەزایەک دەرکەوتووە لەیاریکردن بەهەردوولادا - هێشتنەوەی ئەمریکا بە رازیبوون بەکەمکردنەوەی پشت بەستنەکانی بەئێران و تەرخانکردنی گرێبەستی ملیارەها دۆلاری وزە بەکۆمپانیاکانی ئەمریکا، لەهەمانکاتیشدا خۆی بەدوورگرتووە لەئیدانەکردنی کردەوەکانی تاران. لەداهاتووشدا لەبەرژەوەندی هەردوولا دەبێت کەعێراق بەو جۆرە بمێنێتەوە، جیاد ئاماژەی بەوەکرد.

بەڵام دۆخی ناوخۆی عێراق هەڕەشەیە بۆ ئەو سیاسەتمەدارانەی دەیانەوێت لایەنی هەردوولا بگرن. تەنانەت دەنگە لایەنگرەکانی نزیک ئەمریکا لەوڵاتەکەدا بەئاشکرا دژی رشە ئاسمانییەکەی ئەمریکا رەخنەیان گرتووە. جیاد پێیوایە کەئەوانەی دەیانەوێت عێراق بەڕێوەببەن دەبێت بزانن کەعێراق «چەنێک کۆنترۆڵی هەیە بەسەر سیاسەت، سەروەری، هەروەها کارەکتەرەکانی خۆی، کاریگەرییەکی گەورە دەبێت ئەگەر ئەمان وا نەبینرێن کەئەو دەسەڵاتەیان نەبێت».

لەئێستادا عێراق پشتی بە لەسەدا ٢٥%ی هاوردەی کارەبای ئێران بەستووە کەئەمریکا لەماوەی (١٢) مانگی رابردوودا مۆڵەتی پیداوە کارەبای لێبکڕێت و لەڕێی دۆلارەوە پارەکەی دابین بکات. نیگەرانییەکی جدی هەیە کەهەڕەشەکانی ترەمپ تازەنەکردنەوەی ئەم مۆڵەتە لەخۆبگرێت کە لەو ماوەیەدا چاوەڕێی بەغدای کردووە توانای خۆی زیادبکات لەبەرهەمهێنانی وزەداو کەمکردنەوەی پشتبەستنی بەئێران.

سەرەڕای بڕێکی زۆری بەرهەمهێنانی غاز، توانای عێراق لەزیادکردنی بەکارهێنانی غازدا سەخت دەبێت لەبەر جەند هۆکارێکی گرێبەستی و ژێرخانی. وەستاندنی تەواوەتی هاوردەی وزەی ئێران وڵاتەکە دەخزێنێتە قەیرانێکی بێ کارەباییەوەو بەدڵناییشەوە بۆ پشێوی زیاتر.

تائێستا خۆپیشاندانەکانی عێراق بووەتە هۆی گیانلەدەستدانی (٦٠٠) کەس لەماوەی چوار مانگدا کە لەم ماوەیەدا هیچ گۆڕانکارییەکەی بەرچاو لەدیمەنی سیاسی بەغدادا نەگۆڕاوە. بەڵام لە سێ بۆنەدا خۆپیشاندەران سێ جار بەرهەمی نەوتیان وەستاند. هەبوونی هەڕەشە بۆ ژێرخانەکانی نەوت چانسی رازیبوونی ئەمریکا کەمدەکاتەوە کەئەرکەکەی لەئێراق کەمبکاتەوە.

هەرشتێک لەعێراق رووبدات بەئەگەرێکی زۆرەوە کاریگەری لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت. یەکەم، لەڕووی ئەمنییەوە، هەر شلبوونێکی سوپای ئەمریکا بەسەر چکدارەکانی داعشەوە، رەنگە پشێوی بخاتە عێراق و شوێنەکانی ترەوە - ئەمەش کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت دەهەژێنێت کە لەوڵاتەکەدا چالاکن.

هەروەها هەڕەشەی تۆڵەکردنەوەی زیاتر هەیە لەلایەن ئێرانەوە بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا. بەپێی وتەی چەند شیکەرەوەیەک، میلیشیاکانی ئێران لەعێراقدا بەئەگەری زۆرەوە ژێرخانەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی بەئامانج دەگرن لەچەند مانگی داهاتوودا.

تەنانەت ئەگەرێکی کەمی روودانی کێشەی ئەمنی بەس دەبێت بۆ کاریگەری خستنەسەر هەڵسوکەوتی کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت، سەرەڕای ئەوەی تائێستا ئەمریکا نیازی نییە هیچ گۆڕانکارییەک لەئەمنییەت و ئاسایشی عێراقدا بکات، نیام مەکبیرنی بەرپرسی بەشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەکۆمپانیای راوێژکاری «ڤیرسک ماپلکرۆفت» وای وت.

«بەدڵنیاییەوە کاریگەری دەبێت لەسەر گەشەی بەرهەمهێنان - ئێمە پیشتر ئەوەمان بینیوە لەکۆمپانیاکانی رۆژئاوا لەپرۆژەی تێکەڵەی باشوری عێرقدا»، مەکبێرنی وای وت. پرۆژەکە گەشەپیدانی هەندێک بیرە نەوتە لەباشوری عێراق هەروەها پرۆگرامی ئاوو بەرهەمهێنانی غازیش. «هەندێکیان کاریان وەستاوەو هەندێکی تریش بەش بەش کراون تازامنی هاوسەنگی بکرێت».

ساڵی رابردوو، کۆمەڵێک کۆمپانیا، لەوانە ئێکسۆن مۆبیلی ئەمریکی، هەندێک کارمەندیان لەعێراق بردە دەرەوە دوای چەند هۆشدارییەک، بەڵام مەکبێرنی پێیوایە کە رەنگە دوو بۆ سێ رووداوی پەرەسەندن رووبدەن لەوڵاتەکەدا ئینجا ئەم کۆمپانیا نێودەوڵەتییانە بیر لەبردنە دەرەوەی کارمەندەکانیان دەکەن.

لەکاتێکدا عێراق لەمدواییانەدا توندوتیژی زیاتر تییدا رویداوەو زوو زوو روودەدات، شێوازی هێرشەکان نەبوونەتە هەڕەشە بۆ کارمەندانی بێگانە لەکێڵگە نەوتییەکان، بەپێی وتەی مەکبێرن. تەنانەت هیچ ئاماژەیەک نییە کەخەلافەتی ئیسلامی هەڵبستێتەوە، کەئەمە دەبێتە گڵۆپی سوور بۆیان.

بەرەوپێشچوونی ئاسایشی عێراق لەپیشووتردا رۆڵێکی گەورەی گێرا بۆ زیادبوونی بەرهەمی نەوتی وڵاتەکە - بەوپێیەی بەرهەمهێنای لەساڵی ٢٠١٩ گەیشتە لوتکە کە لەچەند ساڵی رابردوودا ئەوەی بەخۆیەوە نەبینیبوو. بەڵام هێشتنەوەی ئەم ئاستە سەخت دەبێت، چ جای ئەوەی زیاتر ببێت، بەبێ وەرهێنانی بەردەوام کەگرنگە بۆ هێشتنەوەی ژێرخانەکانی وڵاتەکە.

لەدۆخی ئێستادا کە بەجۆرێک شڵۆقە، پێناچێت کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت ملیۆنەها دۆلار بڕژێننە عێراق بۆ مەبەستی وەبەرهێنان. کۆماپانیای نەوتی بەریتانی لەکانونی دووەمی ئەمساڵدا رایگەیاند کە لەکێڵگەی نەوتی کەرکوک دەکشێتەوە دوای ئەوەی یەکێک لەکێڵگەکان دەرئەنجامی لاوازی هەبووە.

جیاد هۆشداری ئەوە دەدات کە «پیشەسازی وزەی عێراق ئەوەندە بەرەوپیشجوون ئەنجامنادات کەپێویست بێت، پاشان ئاستی بەرهەم کەمدەبێتەوەو کیشەی تر سەهەڵدەدات - دەرچەی هەناردەکردن، بۆریە نەوتەکان کەئەمانە  پرۆژەی گرانبەهان و عێراق پارەی تەواوەتی نییە بۆیان».

«وەبەرهێنە بێگانەکان سەیری دۆخەکە دەکەن و ئاسان لەئەمریکا دەڕوانن کە چۆن دۆخەکە دەخوێنێتەوە، ئەوەش دواجار کاریگەری دەبێت لەسەر پیشەسازی وزەی عێراق».

تەنانەت سعودیەو وڵاتەکانی تری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەمان نیگەرانیان هەیە لەسەر پەرەسەندنی گرژییەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا کە رەنگە ببێتەهۆی مەترسی بۆ سەر راکیشانی وەبەرهێنەرەکان بۆ وڵاتەکانیان، ئەمەش وایان لێدەکات هاوکاربن لەگەڵ راگرتنی ئەمنییەتی عێراق. 

وڵاتانی وەک سعودیە پێوستیان بەوەبەرهێنانی دەرەکی هەیە لەکەرتی دیاریکراودا تا ئەو ئامانجانە بپێکن کە بۆ خۆیان داناوە، ئەگەر دۆخەکە لەعێراقدا خراپ ببێت پێموایە لێکەوتەی خێرای دەبێت لەسەر وڵاتەکانی تری کەنداو».