ئه‌رده‌ڵان عه‌بدوڵڵا

لەئێستادا هیچ دەوڵەتێکی ئەوروپی و جیهانیيش هێندەی فەڕەنسا دژایەتی سیاسەتی داگیرکاریی و فراوانخوازی تورکیا ناکات، ئەمەش بۆتە مایەی گرنگی پێدانی تەواوی میدیاو سەنتەرەکانی لێکۆڵینەوەی ستراتیژی جیهان. فەڕەنسا لەلیبیا  دژی دەستتێوەردانی تورکیا دەوەستێتەوەو بەمەترسییەکی گەورەشی بۆ سەر ئەوروپا دادەنێت، لەسوریاو عێراقیش دژی لەشکرکێشی و داگیرکاریی  تورکیا دەوەستێتەوە. بەهەمانشێوە لەدەریای سپی ناوەڕاستیش پشتگیری قوبرس و یۆنان  دەکات و دژی پەلاماردان و سیاسەتی فراوانخوازی تورکیا دەوەستێتەوە. هەروەها پێشتریش دژی ئەندامبوونی  تورکیا بوو لەیەکێتی ئەوروپا.  دیارە لەمەشدا کۆمەڵێک فاکتەری مێژوویی و سیاسیی و فەرهەنگی و ئابووری  لەپشت ئەم سیاستەی فەڕەنساوە رۆڵیان هەیە.

ئەندامبوون لەیەکێتی ئەوروپا

یەکێک لەو دەوڵەتانەی کە هەر لەسەرەتاوە دژی ئەندامبوونی تورکیایەو فشاری زۆریشی خستە سەر دەوڵەتانی تری ئەم یەکێتییە کەنابێت تورکیا بکرێتە ئەندام فەڕەنسایە. جا فەڕەنسای شیراک یان سارکۆزی یان ئیمانوێل ماکرۆن  بێت، بەچەپ و راستی فەرەنسا دژی ئەندامبوونی تورکیا بوون، لەمەشدا کۆمەڵێک هۆکاری سیاسی و مێژوویی و فەرهەنگی رۆڵیان هەبوو. هەمیشە فەڕەنسییەکان پێیان وابوو کەتورکیا چ لە رووی سیستەمی سیاسی و ئابووریی و فەرهەنگیشەوە، دەوڵەتێکی ئەوروپی نییەو هیچ پابەندی بنەماکانی یەکێتی ئەوروپا نییە. لەمەشدا بۆچوونەکانیان راست دەرچوو، ئەوەتا هەموو جیهان باس لەسیستەمی دیکتاتۆری ئەردۆغان دەکات چۆن بەدڕندانەترین شێوە مافەکانی مرۆڤ پێشێل دەکات بەتایبەتی ئەوەی پەیوەستە بەکوردەوە.

دژی سیاسەتی فراوانخوازی تورکیا لەدەریای سپی ناوەڕاست

لەئێستادا ناوچەی دەریای سپی ناوەڕاست بۆتە مەیدانێکی گەورەی ململانێی هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکان، تورکیا لەئێستادا سیاسەتێکی تەواو دوژمنکاری دژی یۆنان و هەموو ئەوروپا پێڕەو دەکات. هۆکاری ئەمەش بەپلەی یەکەم. فشار خستنەسەر ئەوروپایە لە رێگەی کۆچەران، دووەم دەستگرتن بەسەر سامانی سروشتی ئەم ناوچەیە، چونکە یەدەگێکی گەورەی گازی سروشتیی و  نەوتی تێدایە. فەڕەنسا لەمەشدا زۆر دژی سیاسەتی تورکایەو بەهەموو شێوەیەک پشتگیريی یۆنان دەکات. لەوتەیەکیدا  لە 14/7 بەبۆنەی جەژنی نیشتمانی ئیمانویل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنسا وتی: پێویستە ئەوروپا پێگەو رۆڵی خۆی لەناوچەی دەریای سپی ناوەڕاستدا بەهێز بکاتەوەو نابێت رێگا خۆش بکات بۆ هێزی تر، کەئەوان تەحەکوم بەم ناوچەیەوە بکەن و چارەنووسی ئەوروپا  دیاری بکەن.  وتیشی: ناوچەی دەریای سپی ناوەڕاست دەبێتە تەحەدییەکی گەورە بۆ ساڵانی داهاتوو، چونکە لەئێستادا بەدەست کۆمەڵێک کێشەوە دەناڵێنێت لەوانە: کێشەی سنووری  نێوان وڵاتان، کێشەی کۆچەر، بازرگانی بەماددەی هۆشبەر، هەوڵدانی دەوڵەتان بۆ دەستگرتن بەسەر سامانی سروشتی ناو دەریاکە، کێشەی لیبیا. هەربۆیە بوونی سیاسەتێکی ئەوروپی لەم ناوچەیەدا، کارێکی گرنگ و پێویستە.

پشتگیری قبورس  و یۆنان

هەفتەی پێشوو هەموو هێزی دەریایی یۆنانی کەوتە ئامادەباشییەوە، ئەوەش پاش ئەوەی تورکیا دەستیکردووە بەگەڕان و پشکنین بەدوای نەوت  و گازدا لەنزیک سنووری دوورگەیەکی یۆنانی. لەبەرامبەردا رۆژی پێنچشەممە ١٩/٧  رۆژێک پاش هەوڵەکەی تورکیا، ئیمانویل ماکرۆن لەدیدارێکی لەگەڵ نیکۆس ئەناستاسیادس سەرۆک کۆماری قوبرس لەکۆشکی ئەلیزی لەپاریس، رایگەیاند: پێش هەموو شتێک پشتگیری خۆمان بۆ قوبرس و یۆنان رادەگەیەنم و دژی ئەو پێشێلکاریانەش دەوەستینەوە کەتورکیا دەرهەق بەسەروەريی خاکی قوبرس و یۆنان دەیکات. وتیشی: پێویستە تورکیا سزابدرێت لەسەر ئەم پێشێلکاریانەی کەبەرامبەر بەیۆنان و قوبرس دەیکات .

کێشەی لیبیا

یەکێک لەو دەوڵەتانەی کەهەمیشە رۆڵی لەلیبیادا هەبووە فەڕەنسا بووە. هەموو کاتێک لیبیا بۆ فەڕەنسا گرنگ بووە، جا لیبیای قەزافی بێت یان لیبیای گرووپە میلیشیاکان بێت. هەروەها رۆڵی سەرەکیشی هەبوو لە رووخانی رژێمی قەزافی لەلیبیا.  لەئێستاشدا تورکیا هاتۆتە ئەم وڵاتەو مەرامی داگیرکردنی هەیە، فەڕەنسا بەوپەڕی هێزو توانای سەربازیی و ئابووریی و  دیپلۆماتی دژی دەوەستێتەوە. لەدیدارێکیدا لەگەڵ قەیس سەعید سەرۆک کۆماری تونس لەكۆشکی ئەلیزی لەپاریس، ئیمانویل ماکرۆن رایگەیاند: ئەوەی تورکیا لەلیبیا دەیکات، یارییەکی ترسناکەو مایەی مەترسییە بۆ سەر دەوڵەتانی ناوچەکەو تەواوی ئەوروپا.

لەشکرکێشی تورکیا  لەعێراق

هەفتەی پێشوو ژان ئیف لودریان وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا گەیشتە بەغدادو چاوی بەتەواوی بەرپرسانی بەغداو دواتریش هەولێر کەوت. یەکێک لەئامانجەکانی ئەم سەردانە دژایەتیکردنی لەشکرکێشی تورکیا بوو، هەرچەندە بەئاشکرا ئیعلانی نەکرد، بەڵام لەمیانی کۆبوونەوەی لەگەڵ وەزیری دەرەوەی عێراق، لۆدریان رایگەیاند: فەرەنسا داکۆکی و پشتگیری لەسەروەری خاکی عێراق دەکات. لەمەشدا ئاماژە بوو بۆ لەشکرکێشی تورکیا.

بۆچی فەڕەنسا هێندە دژی تورکیایە؟!

دیارە وەکو دەبینین لەهەموو مەلەفەکاندا فەڕەنسا دژی تورکیا دەوەستێتەوە. هەروەها لەناو هەموو وڵاتانی ئەوروپادا ، تەنها فەڕەنسایە هێندە دژی سیاسەتی لەشکرکێشیی و فراوانخوازی تورکیا دەوەستێتەوە، ئەوەش بەبڕوای من لەبەر کۆمەڵێک هۆکار.

1-زیاتر ئاگاداریی لەمەرامی نهێنی و ئاشکرای تورکیا

فەرەنسا بەحوکمی ئەوەی مێژوویەکی گەورەی لە ناوچەکەدا هەیە و مامەڵەی لەگەڵ تورکەکان بۆ سەدان ساڵ دەگەڕێتەوە، باشتر تورک دەناسێت، هەروەها بەحوکمی ئەوەی دەوڵەتێکی زلهێزی جیهانیشە، خاوەنی دەزگای هەواڵگریی بەهێزەو سەنتەری لێکۆڵینەوەی  ستراتیژیی و سیاسی باشی هەیە، لەهەموو دەوڵەتانی تری ئەوروپا ئاگاداری سیاسەتی نهێنی و ئاشکرای تورکیایە لەناوچەکە، زۆر باشیش دەزانێت، کەهەموو ئەم سیاسەتانە دژی فەڕەنساو یەکێتی ئەوروپایە.

٢-هۆکاری ئابووری

فەڕەنسا چ لەدەریای سپی ناوەڕاست، چ لەلیبیا یان عیراق و سوریا، کۆمەڵێک بەرژەوەندی ئابووری گەورەی هەیە بەتایبەتی لەبواری نەوت و گازدا، نایەوێت هەموو ئەمانەی بکەوێتە ژێر رەحمی تورکەکانەوە. هەرچەندە ئەوان  بەڵێنی پاراستنی بەرژەوەندییەکانی فەڕەنسیان دابوو، بەڵام ئەوان باوەڕ بەتورک  ناکەن.

3- پارێزەری ئەوروپا

فەرەنسا خۆی وەکو زلهێزێکی ئەوروپا دەبینیت و دەیەوێت خۆی بەداکۆکیکاری هەموو ئەوروپا بزانێت، هەمیشەش لەمێژووی ئەوروپادا، فەڕەنسا رۆڵی بەرچاوی هەبووە. لەئێستاشدا تورکیا بۆتە مەترسيی گەورە بۆ ئەوروپا، بۆیە لەسەنگەری پێشەوەیە.

4-تورکیا مەترسییە بۆ سەر ئەوروپا

فەڕەنسا دەزانێت لەئێستادا تورکیا بەفیعلی بۆتە مەترسییەکی گەورە بۆسەر ئەوروپا، ئەوەش لە رێگەی سیاسەتی فراوانخوازیییەوە، هەروەها دەشزانێت گەر تورکیا بێتە لیبیا، ئەوا بەتەواوەتی هەموو ئەوروپا دەکەوێتە ژێر رەحمی لێشاوی کۆچەرو بارزگانی هۆشبەر کەتورکیا لەدژی ئەوروپا پیادەی دەکات.

لەدەریای سپی ناوەڕاستیشدا دەزانێت کە سەروەت و سامانێکی زۆری گازو نەوتی تێدایە، هەربۆیە نایەوێت ئەمە بکەوێتە ژێردەستی تورکەکان. هەروەها چ لە رووی مێژوویی و کولتووریی و سیاسیيشەوە، فەڕەنسا و ئەوروپا بەهەموو شێوەیەک دەبێت پشتگیری لەیۆنان و قوبرس بکەن، چونکە لەمەشدا تورکیا پەلاماردەرەو مێژووییەکی ئێجگار قێزەونشی لەم دوو دەوڵەتەدا هەیە، هەربۆیە فەڕەنسا دەیەوێت ئەوروپا داکۆکی لەم دوو دەوڵەتە ئەوروپییە بکات، گەر وانەکات ئەوا هەموو یەکێتی ئەوروپا هەڵدەوەشێتەوە.

دوا قسە

بەدڵنیاییەوە لەئێستادا فەڕەنسا لەسەنگەری پێشەوەی بەرەی دژ بەتورکیایە، راستە نەیتوانیوە بەشێوەیەکی فیعلی رێگا لەسیاسەتی فراوانخوازیی و  داگیرکاری تورکیا بگرێت، بەڵام کێشەی زۆری بۆ دروستکردووەو توانیویەتی دەنگێکی ناڕازیی باشبێت لەدژی سیاسەتەکانی تورکیا. هەروەها لەداهاتووشدا گەر لەم سیاسەتەی بەردەوام بێت و دەوڵەتانی تر بهێنێتە ناو بەرەکەوە بەتایبەتی ئەمریکا و روسیا، ئەوا بەمشێوەیە دەتوانن  پێکەوە سنوورێک بۆ سیاسەتی داگیرکاری تورکیا دابنێن. نابێت ئەوەشمان لەیاد بچێت کە فەڕەنسا، ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایش و ئەندامی گرووپی حەوت دەوڵەتە پیشەشازییە گەورەکەو ئەندامێکی گرنگی ناتۆو یەکێتی ئەوروپاشە. جگە لەوەش خاوەنی هێزێکی سەربازیی گەورەو ئابوورییەکی باشیشی هەیە. هەموو ئەمانەش دەبنە هێزێکی گەورە بۆ ئەم وڵاتە.

سەرچاوەکان:

1.ماكرون يطالب أوروبا «بإعادة دورها ومكانتها» في منطقة البحر المتوسط.

https://arabic.euronews.com

2.ماكرون-يندد-بـانتهاك-تركيا-لسيادة-اليونان-وقبرص کەناڵی الحرة.

www.alhurra.com

3.ماكرون يندد بـ»لعبة خطيرة» تمارسها تركيا في ليبيا ويعتبرها «تهديدا مباشرا» للمنطقة وأوروبا. کەناڵی  فرانس ٢٤.

4.وزير الخارجية الفرنسي يحث على احترام سيادة العراق. کەناڵی سکای نیوز عەرەبی. www.skynewsarabia.com