رێبین ئه‌حمه‌د
 

«ئێمە دیموکراسیی وەک شەمەندەفەرێک تەماشا دەکەین کەی پێویستمان پێی نەما لێی دادەبەزین.»

رەجەب تەیب ئاردۆغان

لەسادەترین پێناسەیدا فاشیزم بریتییە لەهەڵەی سیستماتیکی عەقڵ لەگەڵ کۆشتار. سیستەمە سیاسییە فاشیستەکان هەمیشە لەبۆچوونی ئەوی دیکە ترساون بەبێ رەچاوکردنی هاوشەکانیان لەئایین و نەتەوەو ئایدۆلۆژیا، ئەم ترسەش تەنها لەچوارچێوەی مەترسییدا نەماوەتەوە بەڵکو بەردەوام هەوڵی تێکشکاندن و سڕینەوەی ئەویتریان داوە نەوەک ببێتە ئەڵتەرناتیڤ و بەدیلی ئیقتیداریان.

سەروەختی خۆی مۆسۆلینیی لەپەسن و وەسفی فاشیزمێکی تەمام عەیاردا تەرکیزی لەسەر ئەوە دەکرد کەدەبێ گەورەترین حەساسترین جومگەکانی ئابووریی «سێکتەری گشتیی و تایبەت»  لەوڵاتدا کۆنترۆڵ بکرێت بۆ ئەوەی فاشیزم وەک ئایدلۆژیا نەرم نەرم و بەخێرایی حەرەکەت بکا. ئەم پێناسەیەی مۆسۆلینی کت و مت بۆ تورکیاکەی ئاردۆغان راستە. سێکتەرێکی نەک تەنها وەک ئابووریی بەڵکو میدیایی و سیاسیی و قەزائییش نەماوە ئەمڕۆ رژێمەکەی ئاردۆغان کۆنترۆڵی نەکردبێت.  شتێکی حاشاهەڵنەگرە کەفاشیزمی تورکیی و جووڵانەوەی پانتورکیزم تەرکیز لەسەر سڕینەوەی ئەوی دیکە دەکات، جا ئەو  ئەوەی دیکە کورد بێت یا عەرەب، لاز بێت یا چەرکەز،  عەرەب بێت یا عەجەم بۆ فاشیسێکی نەژادیی جیاوازیی نییە. دژایەتی فاشیزمی تورکی لەڕابردووی کۆماری تورکیای نوێدا بۆ کورد بەو حوکمە بووە کە لەدوای تورک گەورەترین نەتەوەی ئانادۆڵ و ناوچەکە کورد بووە. خۆ ئەگەر لەبری کورد عەرەب، فارس یا چەرکەز لە ئانادۆڵ بژیایە هەمان ئەو سڕینەوەو ئاسیمیلاسۆنە دژی ئەوانیش بەکار دەهات کە لەمێژوودا دژی کورد بەکارهاتووە. ئەوانیش تووشی هەمان جینۆسایدەکانی دەرسیم و زیلان و رۆبۆسکی دەبوونەوە.

شێکی بەدیهییە کە مێژوی دروستبوونی تورکیای نوێ مێژوویەکە لەسەر سڕینەوەی ئەوی دیکە دروستبووە. ئاتاتوک جیاواز لە شای ئێران شوناسی کۆمارەکەی لەسەر بناغەی تورکبوون داڕشت و هیچ دەنگێکی ناتورک لەو وڵاتەدا رێگەی پێنەدرا بە ئەسپاییش تەعبیر لەخۆی بکات. وڵاتەکە بەناوی وڵاتی تورکان »کۆماری تورکیا» ناونرا. ئەم سڕینەوەیە بە جۆرێک بوو بەگەورەیی لە لاپاڵی ئامەدی  قیبلەی نەتەوەیی کوردەکان بەگەورەیی مۆتۆی «Ne mutlu türküm diyene واتە چەندە خۆشحاڵم کە تورکم» هەڵواسرا. ئەمە لەکاتێکدایە رەزا شای ئێران هەر لەو تەوقیتەدا وڵاتی پێرشیای کە بەواتای وڵاتی فارسەکان دێت گۆڕی بۆ ئێران «ایران» واتە سەرزەمینی گەلانی ئاریایی. 

لەسەردەمی حوکمی عیسمەت ئینۆنودا ئەم فاشیزمە گەیشتە ترۆپکی خۆی. مێژووی نوێی سیاسیی تورکیا بەحوکمە مەدەنی و عورفیی و سەربازییەکانیەوە مێژوویەکی فاشیستیی نەتەوەیی بووە. بەهاتنە سەرکاری پارتی دادو گەشەپێدان ئومێدێک هەبوو بۆ ئەوەی گەلانی تورکیا لەم فاشیزمە سیاسییە نەتەوەییانە رزگاری ببێت. بەڵام لەوای ریفراندۆمی هەموراکردنەوەی دەستوری تورکیاو بەدیاریکراویش لەدوای رووداوەکانی گەندەڵی ئاردۆغان و وەزیرەکانی کە بەڕوداوەکانی  17-25ی کانونی یەکەم دەناسرێت تورکیا نەک هەرگەڕایەوە سەر مەعدەنە ئۆریجناڵەکەی، نەک دامەزراوە دەوڵەتییەکان گەڕانەوە سەر پیادەکردنی سیاسەتی ئاگرو ئاسن بەرامبەر نەتەوەکانی دیکە زیاد لەوەش مومارەسەکردنی فاشیزمی دینییشی  هاتە سەرو ئەمجارە نەک هەر کورد بەڵکو نەیارە  نەتەوەیی و دینییەکانی دیکەش دەکرانە ئامانج. ئاردۆغان ئەمجارە لەگەڵ پارتی رەگەزپەرستی تورکی مەهەپە رێککەوت لەسەر ئاستی ناوخۆو لەدەرەوەش خۆی وەک خەلیفەی موسوڵمانان نمایش دەرکردو وەلائی دوونیای ئیسلامی سیاسیی بۆ خۆی رادەکێشا. سیاسەتی تورکیا تادەهات لەیەکێتیی ئەوروپا دوور دەکەوتەوەو زیاتر لەسیاسەتی ئەرگەنەکۆن کە بەپرۆ روسیا دەناسرا نزیک دەبووەوە. لێرەدا هەوڵدەدەم چەند فاکتێک بخەمەڕوو بۆ ئەوەی روون بێتەوە کەفاشیزمەکەی رژێمەکەی ئاردۆغان و خێزانەکە بەتەنها دژی کورد نییە بەڵکو دژی هەموو دەنگێکە لەدەرەوەی خێزانەکەی خۆی.

فەتحوڵا گولەن لەهاوپەیمانەوە بۆ سەرۆکی  رێکخرواوی تیرۆریستیی فەتۆ

لەدوای کودەتا شکستخواردووەکەی تەمموزی 2016 ئاردۆغان راستەوخۆ پەنجەی تۆمەتی بۆ فەتحوڵا گولەنی رێبەری بزوتنەوەی خزمەت راکێشا. بزوتنەوەکەی گولەن رۆڵی سەرەکی هەبوو لەئامادەکردنی زەمینەی گونجاوی بیرۆکراسیی بۆ چەسپاندنی پایەکڵنی حوکمی دادو گەشەپێدان لەسەرەتای ساڵانی 2003دا. مانگی هەنگوینی خزمەت و ئاکپارتی تا کۆتایی 2012 بەردەوام بوو . ئاردۆغان لەفراوانبووونی نفوزی گولەن نیگەران بوو لەنێو دامەزراوە فەرمییەکاندا. رۆژنامەی تەرەفی تورکیی لەساڵی 2006 ئەوەی بڵاوکردەوە کەپیلانێک هەیە بۆ کۆتایی هێنان بەجوڵانەوەی خزمەت. رۆژنامەکە بەڵگەنامەیەکی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی تورکیای بڵاوکردبووەوە کەتێیدا ئاردۆغان و عەبدوڵا گولیش ئیمزایان لەسەر کردبوو بۆ کۆتاییهێنان بەو جوڵانەوەیە وەک سەرۆک وەزیران و سەرۆک کۆمار.  ئاردۆغان توانی لەساڵی 2016دا گولەن و جوڵانەوەکەی بەتۆمەتی هەوڵدان بۆ کودەتا تۆمەتبار بکات و رێکخراوەکەش بکاتە رێکخراوێکی تیرۆریستیی «فەتۆ».

لەدوایین رۆژەکانی مانگی تەمموزی 2016 هەڵمەتی رەشبگیریی ئەندامان و لایەنگرانی بزووتنەوەکە دەستی پێکرد، بەجۆرێک ئەو بزوتنەوەیەی تێکشکاند کە مانەندو مەسیلی نەبووە لەمێژووی دوورو نزیکی تێکشکاندنی نەیارەکان لەو وڵاتەدا.

لەڕێگەی دامەزراوەی ئەوقافی وڵاتەکەوە فەتوای گومڕابوونی بزوتنەوەکەی دەرکردو بانگەشەی ئەوەشی دەکرد گولەنی هاوپەیمانی دوێنێی ساختەچیی و دەجالێک زیاتر نییە. مەلاکانی ئەو وڵاتە هاواریان دەکرد کەژنەکانی نیک لەجوڵانەوەکەی گولەن سەبایاو ماڵ و موڵکەکانیشیان غەنیمەتن. لەسەر ئاستی دەرەوەش ئیسلامی سیاسیی و ئیخوانی جیهانی پشتگیریی ئەم هەوڵەی ئاردۆغانیان کرد.

چەند رۆژێک لەدوای کودەتاکەی تەمموز ئاردۆغان (50) هەزار ئەندام و کەسی نزیکی لەگولەن بەبێ گەڕانەوە بۆ دادگاو زیندانیی کرد «(17) هەزارو ‌‌‌(254) ژن و (780) منداڵی خوار تەمەن (10) ساڵ کە (19) منداڵیان شەش مانگ کەمتربوو تەمەنیان«  لەماوەی کەمتر لەساڵێکدا زیاد لە (50) زیندانی نوێی دروستکردو   لەیەکێک لەمیتینگەکانیشدا ساڵی 2017 ئاردۆغان وەعدی دروستکردنی (100) زیندانیی نوێی دیکەی دا بەجەماوەر.  (33) هەزار مامۆستا، (24) هەزار پۆلیس و مونتەسیبی وەزارەتی ناوخۆ لەپۆلیس و پلەدار، (8) هەزار جەنەراڵی سوپای نزیک لەو جوڵانەوەیەی لەکارەکانیان دەرکرد.

(6) هەزار پزیشکی لەکارەکانیان دوورخستۆتەوەو نیوەیانی دەستگیرکردووە، (5) هەزارو (230) مامۆستای زانکۆی دەرکردووە، تەنها (12) سەعات پاش کودەتاکە (4) هەزار دادوەرو داواکاری گشتیی لەکارەکانیان دوورخستەوە» لەنێویاندا دادوەر زەکەریا ئۆز هەبوو کە بۆ  یەکەمجار مەسەلەی دەوڵەتی قووڵ ناسراو بە «ئەرگەنەکۆن»ی جوڵاند»، (3) هەزار کارمەندی سەرۆکایەتی وەزیرانی دوورخستەوە.

وەک دامەزراوەش دەستی بەسەر  زیاد لە (100) هۆلدینگ و کۆمپانیای گەورەیاندا گرت. گەورەترین بانکی بزوتنەوەکەی ئیفلاسی پێکرد »بانک ئاسیا»  (14) زانکۆ و نۆ نەخۆشخانەی فێرکاریی مۆدێرن و زیاد لەهەزار خوێندنگەو فێرخانەی کرد بەمەقەڕو مەڵبەند و لق و مەکۆی ئاکپارتی. زیاد لە (200) ئاکادیمی و رۆژنامەنووس و نووسەری  پرۆخزمەتی بەبێ هۆیەکی دادوەری خستە زیندانەوە «لەنێویاندا نازڵی ئیڵیجاک و مومتازەر تورکۆنەو ئاڵپای شاهین و عەلی بوڵاچ هەن» .

گۆڕستانی مردووەکانی خزمەتی جیاکردەوە و ناوی گۆڕستانی خائینانی لێناو  هیچ مەلایەک بۆی نەبوو نوێژی مردوو لەسەر جەنازەی نەیارەکان بکات.

ئاردۆغان و هاوڕێی نیوەڕێگای ئەحمەد داود ئۆغڵو

داود ئۆغڵو (26)_هەمین سەرۆکوەزیرانی تورکیاو دووەمین سەرۆکی ئاکپارتیی و نزیکترینی نزیکەکانی ئارۆغان و خاوەنی بەرنامەو تێوری سیاسیی ئاکپارتیی و  نووسەری کتێبی بەناوبانگی قوڵایی ستراتیژییە. هاوکات یەکێک بوو لەو مەقاشانەی ئاردۆغان بۆ لێدان لە عەبدوڵا گیول بەکاریدەهێنا لەکەمکردنەوەی فشارەکان لەگۆڕینی سیستمی پەرلەمانی بۆ سەرۆکایەتیی.

روانینە سیاسییەکانی ئەم پیاوە لەدوو دەیەی رابردوودا ئاردۆغانی کردە رەقەم، بەتایبەتی لەمەسەلەی سفر کێشە لەگەڵ دەراوسێکان. ترسە سیاسییەکانی ئەم پیاوەو رێک و دروست نەوەستان لەپشت قەناعەتە سیاسیی و قانونییەکانیەوە کردییە پاروویەکی ئاسان بۆ ئاردۆغان ئەگەرچی لەڕووی کاریەری ئاکادیمییەوە مامۆستایەکی بەتوانای زانستی سیاسیی بوو بەڵام فریای نەکەوت.  داود ئۆغڵو لەلیتەراتوری سیاسیی تورکیادا بە ئەندازیاری وێرانکاری سوریاو دەیەیەک شەڕی ناوخۆو کاولبوونی وڵات و هاتنی داعش دەناسرێت و خۆشی دەڵێت زۆر شتی ژێر بەڕە هەیە  سەبارەت بەداعش و سوریا دەبێت بیهێنمە سەر بەڕە. ئەو پێی وابوو لەهەفتەیەکدا ئەسەد دەڕوخێت و دەیگوت دەچین لەمزگەوتی ئەمەویی نوێژ دەکەین، بەڵام پێش بەشار ئەلئەسەد  ئاردۆغان خودی خۆیی رووخاند و فریای ئەو نوێژە نەکەوت.

داود ئۆغڵو ئەو پیاوەی کە وازی لەقەناعەتە سیاسییەکانی خۆی هێنا بۆ رازیکردنی ئاردۆغان بەڵام ئەو بێڕەحمانە لەکاراکتەرە سیاسییەکەی دەدات و دەیەوێت وردو خاشی بکات..  ئەو دەمەی ئاردۆغان لە شەوێکدا (4) هەزار دادوەرو (50) هەزار مامۆستا و (6) هەزار پزیشک و نزیکی (22) هەزار پۆلیس و پلەداری پۆلیسی فەسڵ کرد، ئەو رۆژەی (14) زانکۆی پێشکەوتوو و شەش نەخۆشخانەی فێرکاریی پڕۆفێشناڵ و گەورەترین و پڕ تیراژترین  رۆژنامەی تورکی و ئینگلیزی و (2) هەزار خوێندنگەو بانکێکی گەورەی داخست، ئەو رۆژەی سووری  ئامەدو شرناخ تەخت کران، دەیان تەرمی هەرزەکاری کور بۆگەنیان کردو کەس نەیدەوێرا ئەسپەردەیان کات، ئەو رۆژەی قەتڵوعامی رۆبۆسکی روویدا، ئەو رۆژەی شوناس بۆ مەزڵوم دیاریکرا، ئەو رۆژەی تاهیر ئێلچی بەڕۆژی رووناک لەبازاڕی ئامەد تیرۆر کرا،  ئەو رۆژەی ئاردۆغان دەیوت ماڵی نەیارەکان غەنیمەتەو ژنەکانیشیان سەبایا، ئەو رۆژە دەمیرتاش  خرایە زیندان، ئەو رۆژەی ئاردۆغان وتی بەفەرمانی داود ئۆغڵو سیخۆکەی روسیا خراوەتە خوارەوەو من بێئاگابووم، ئەم پیاوە سەرۆکوەزیرانی وڵات بوو، نەک هەر بێدەنگ بوو پشتگیریشی لێدەکرد.

هەموو ئەمانە نەبوونە ئەوەی شەفاعەت بۆ داود ئۆغڵو بکەن و نەکەوێتە بەر هێرشە هەڵگەڕاوەکانی ئاردۆغان. شەوی یەکی یەکی تەمموزی ئەمساڵ لەنیوەشەودا بەفەرمانێکی سەرۆکایەتی کۆمار ئاردۆغان زانکۆکەی «زانکۆی شەهیر»ی داخست و ئەمیش لە ڤیدیۆیەکی کورتدا لەگریان و کڕوزانەوە و بۆڵەبۆڵی سیاسیی زیاتر هیچی دیکەی پێنەکرا. هەر (10) رۆژ دوای ئەم رووداوەو لە (10)ی تەمموزدا دادگای ئیستانبوڵ سەلیم تەمورجی کە دەکاتە جێگری ئەحمەد داود ئۆغڵو لەحزبە نوێیەکەی داود ئۆغڵودا «پارتی داهاتوو» بەتۆمەتی تیرۆر تاوانبار کردو ئیفادەی لێوەرگرت.

پێناچێت ئاردۆغان بهێڵێت  داود ئۆغڵو بەئازادی فرمێسکیش بۆ زانکۆ و ئەندامانی پارتەکەی  بڕژێت، بەئەگەری زۆر خۆشی پارتە سیاسییەکەشی بەدەردەکەی دەمیرتاش و خراپتریش دەبات. ئەمە جگە لەوەی هەمان پلانی بۆ عەلی باباجان هەیە کە بەئەندازیاری ئابووری و هەستانەوەی تورکیا دەناسرێت. پێشتر ئاردۆغان لەدوای کودەتاکەی تەمموزی 2016 پڕۆفیسۆر مومتاز تورکۆنەی زیندانیی کردبوو و تائێستاش هەر زیندانییە، تورکۆنە لەبەهێزترین ئوستادەکانی یاسای دەستوریی لەتورکیا هەژماردەکرێت و کاتێک ئاکپارتی درایە دادگا لەساڵی 2006 بۆ مەسەلەی یارمەتیدانی رێکخراوێکی وەک دەنیز فەنەریی بۆ ئەکەپە بەرگرینامەیەکی (6) هەزار پەڕەی بۆ دانەخستنی پارتەکەی ئاردۆغان ئامادەکردو رزگاری کرد لەداخستن. ئەمڕۆ بۆ چوارەمین ساڵە پرۆفیسۆر مومتاز تورکۆنە ژیان لە زیندان بەسەر دەبات.

ئاردۆغان و کاناڵ ئیستانبوڵ

لەساڵی 2011 ئاردۆغان بڕیاریدا کەناڵێکی نوێ بەدرێژیی (٤٥) کم لەنێوان دەریای رەش و گەرووی مارمارای دروستبکات لەئیستانبوڵ. ئەم هەنگاوەی ئاردۆغان تووڕەیی زانایانی جیۆلۆجی و جورگرافیی بەدوای خوێدا هێناو پێیان وابوو دروستکردنی ئەو کەناڵە ئیستانبوڵ دەخاتە ژێر مەترسییەکی زۆر گەورەی بومەلەرزەو رووداوە سروشتییەکانی وەک لافاو، هاوکات ئاوی سوێرو شیرین لەئیستانبوڵ تێکەڵ دەبێت و ئیستانبوڵ کێشەی جیدیی ئاوی بۆ دروستدەبێت. پاش ماوەیەک بێدەنگیی لەبڕیارەکە سادق ئاڵبایراکی باوکی زاواکەی ئاردۆغان کەدەکاتە بەرات ئاڵبایراک و هاوکات وەزیری خەزێنەشە سێ دۆنم و نیو دۆنم زەوی و زاری لەناوچەی ئاڤجلەری ئیستانبوڵ دەکڕێت بە بەهایەکی رەمزیی. دواتر لەساڵی 2013 بەرات ئاڵبایراکی زاوای ئاردۆغان بەشی زۆری زەوییەکانی نزیک لەو کەناڵە لەجوتیاران و خاوەن موڵکەکان بەنرخێکی کەم دەکڕێت. ساڵی 2019و لەپاش بردنەوەی ئەکرەم ئیمام ئۆغڵو وەک سەرۆکی شارەوانییەکانی ئیستانبوڵ دیسان مەسەلەی کەناڵی ئیستانبوڵ کەوتەوە بەر باس. ئیمام ئۆغڵو دژایەتی خۆی بۆ پڕۆژەکە دەربڕی و مەترسییەکانی پشت کردنەوەی ئەو کەناڵەی نیشاندا لەگۆڕینی جوگرافیای ئاوو هەوای شارەکەو کێشەی تێکەڵبوونی ئاوی سوێرو شیرین، بەڵام ئاردۆغان سوور بوو لەسەر دروستکردنی ئەو کەناڵە. لەم رۆژانەدا باس لەوە دەکرێت کە هەردوو بەری کەناڵەکە فرۆشراوەتە شەیخە مووزەی ژنی حەمەد بن خەلیفەی ئەمیری پێشووی قەتەرو دایکی ئەمیری ئێستای ئەو وڵاتە تەمیم بن حەمەد بەبڕی (11) ملیارد یۆرۆ بۆ ئەوەی بیکاتە پڕۆژەی گەشتیاریی. ئەمە جگەلەوەی بەرات ئاڵبایراک و باوکی ئەتوانن ئەو زەویانەی کە کڕیویانن نزیک لە کەناڵەکە بەهەزاران قاتی نرخی خەمڵێندراوی خۆی بیفرۆشنەوەو وەبەرهێنانی تێدا بکەن.

فرمێسکەکانی ئاردۆغان لەنێوان غەززەو ئۆیگورەکانی چیندا

موسوڵمانە ئویگورەکانی چینی کۆمیونیستیی بەڕەچەڵەک تورکن و شانازی بەناسنامە ئیسلامیی و تورکییەکەی خۆیانەوە دەکەن. دەوڵەتە کۆمیونیستییەکەی چین بەئاگر و ئاسن نەیتوانیوە لەو ناسنامانە دایانبڕنێت. سەرەنجام ژی جین پینگی سەرۆکی پارتی کۆمیونیستیی ئەو وڵاتە بڕیاردەدات بیانخاتە کەمپە زۆرەملێکانەوەو یاسای عورفییان بەسەردا دەسەپێنێت. مناڵانی خوار پازدە ساڵییان لەخێزانەکانیان دادەبڕێنێت و دەیاننێرێتە کەرتەکانی هوبێی و رۆژئاوای ئەو وڵاتەو دەدرێنە دەست ماڵە چینییە کۆمیونیستییەکان بۆ ئەوەی تەبەنییان بکەن و لەناسنامەکانی خۆیان دایانبڕێنن و شوناسێکی کۆمیونیستییان بۆ دروستبکەن. ژنەکانیان لەمێردەکانیان بەزۆرەملێ جیادەکاتەوەو لەگەڵ پیاوێکی چینییدا پێکەوە هەر ژنەو ژوورێکی  بۆ بەکرێ دەگیرێت و دەبێتە موڵکی ئەو پیاوە. پیاوەکانیش لەمەزراو کانەکانی خەڵوزدا کاریان پێدەکرێت و ئێوارانیش راپێچی زیندان و کەمپەکانیان دەکەن..

 رۆژنامەکانی تەلەگراف و سایتی بی بی سی و کەناڵە جیاوازەکانی دۆیچە ڤێللەی ئەڵمانی چەندین راپۆرتیان لەبارەی مەزڵومییەتی ئەم ئۆیگورانەوە کردووەو هەموویان کۆکن لەسەر ئەوەی هەڵسوکەوتەکانی چین هیچ جیاوازی لەگەڵ هەڵسوکەوتی نازییەکانی ئەڵمانیا نییە کە لە سالزبۆرگ بەرامبەر جوولەکەکان دەیکرد لەکەمپە زۆرەملێکاندا.  رۆژانە مایک پێنس و مایک پۆمپیۆ هۆشداریی زەردو سوورو مۆر دەدەن لەو زوڵمەی دەرحەق بەرامبەر ئەو گرووپە دەکرێت تەنها لەبەر جیاوازیی رەگەزو ئاینیی.

زۆرێک لەو تورکە ئۆیگورانە کەهەڵهاتوون لەناوچەیەکی ئیستانبوڵ بەناوی «زەیتو بورنو» نیشتەجێن. ساڵانێکی زۆرە ئیستانبوڵ وەک پەناگەیەکی ئارام باوەشی بۆ کردوونەتەوە. لەگەڵ زۆربوونی فشارە مادییەکانی چین بۆ سەر دونیاو بەتایبەتییش تورکیاکەی ئاردۆغان کە بەقۆناغێکی مەترسیداری داڕووخانی ئابوورییدا تێدەپەرێت، چین داوا دەکات تورکیا ئەو تورکانەیان تەسلیم بکاتەوە و دیپۆرتیان بکاتەوە بۆ ئەوەی بەتەواوی دەنگیان کپ کات. ئاردۆغان کە رۆژ تا ئێوارە فرمێسک بۆ فەلەستین و غەززە و ئیخوانی میسر و ئەسما بالتاجی دەڕژێت، خۆی لەمان کردۆتە کەڕەی شەربەت چونکە چین وەک  دونیای عەرەبیی خۆشباوەڕ نییەو چزووی هەیە. نەک هەرخۆی تێناگەیەنێت بەڵکو  تەسلیمیشیان دەکاتەوە.

بەگوێرەی راپۆرتێکی رۆژنامەی تەلەگراف و دۆیچە ڤێللی ئەڵمانیی ئاردۆغان نایەوێت راستەوخۆ تورکە ئۆیگورەکان تەسلیمی چین بکاتەوە، چونکە لەهەڵای راگەیاندن دەترسێت، ناچار لەڕێگای وڵاتی سێیەمەوە ئەم کارە دەکات. ئاردۆغان بەڕێککەوتن لەگەڵ چین بەزۆر ئەم پەناهەندانە رەوانەی وڵاتی تاجیکستان دەکات و لەوێشەوە تاجیکستان بەزۆر دەیاننێرێتەوە چین.

ئاردۆغان و سۆشیال میدیا

سەرەتای مانگی رابردوو ئاردۆغان لەپڕ لەشاشەوە دەرکەوت و گوتی: دوێنێ هەشتەمین نەوەم لە ئەسرای کچم لەدایکبوو، ناویان نا حەمزە ساڵح. زاواکەم کاک بەرات ئاڵبایراک بەخۆشیی بوونییەوە وێنەیەکی مناڵەکەی لەسۆشیال میدیا دانا. هەزاران کەس پیرۆزباییان لێکرد. بەڵام هەندێ کەسی بێنامووسی بێ ئەخلاقی نائینسانی دڵڕەشی بێ حەیسیەتی بێ ئابڕووی سوکی ئاڵچاخ کۆمێنتی خراپ و جنێویان نووسیبوو لەژێر وێنەکەیا. ئەو جنێوانە لەگەڵ کرایتریاکانی ئێمەدا ناگونجێن. خێرا فەرمانم کرد بەدادگاو پۆلیس رێکاری پێویست بگرنەبەر بۆ دەستنیشانکردن و دەستگیرکردنی ئەو سووکانە. حیسابی دانە بەدانەی ئەو کۆمێنتانەی لێوەردەگرینەوە.

ئێستا دەزانن بۆچی دژی یوتیوب و نێتفلێکس و تویتەر ین؟ لەبەر ئەم هۆیانە، پڕۆژەیاسایەک دەبەینە پەرلەمان بۆ قەدەغەکردنی یەکجاریی ئەو تۆڕانەی سۆشیال میدیا. تورکیا کۆماری مۆز نییە ئەو کەسەی ئیدارە و عەدالەتی ئێمە پایەماڵ بکات، ئێمەش پایەماڵی دەکەین.

بەگوێرەی هەواڵێکی رۆژنامەی بیر گیون زیاد لە  (11) کەس لەسەر کۆمێنت نووسین بۆ زاواکەی ئاردۆغان دەستگیرکراون

 چاودێران پێیان وایە ئاردۆغان شەڕێکی گەورەی بەدەستەوەیە لەکوردستانی عێراق، گرنگترین ئەداتی بەرەنگاربوونەوەو ئاشکراکردنی دۆڕان و لەدەستدان  و شکان و دەستدرێژیی ئاردۆغان و سوپاکەی بۆ سەر کوردستانی عێراق سۆشیال میدیایە، رووداوەکانی چەند هەفتەی رابردوو سەلمێنەری ئەو باسەن، بۆیە بۆ پەردەپۆشکردنی یەکجاریی ئەو دەستدرێژیی و سکانداڵانە و دانەبەری  گەلانی تورکیا وەک مێگەل قەدەغەکردنی  سۆشیال میدیا بەتەواوەتی لەڕێگەی پڕۆژەیاسایەکی پەرلەمانییەوە.

ئەوەی ئاردۆغان لەسەرکردەکانی پێش خۆی جیادەکاتەوە ئەوەیە سەرباری ئەوەی کەسایەتییەکی سەرڕێژی لەفاشیزمی تورکیی هەیە، بەفاشیزمی دینییش قانگ دراوە. ئەم فاشیزمە ناسیۆنالیستییە دینییەو بەتایبەتیش فاشیزمی ئیسلامیزم وایکردووە جیاواز لەسەرکردەکانی پێش خۆی تەنانەت رەحم بەنەتەوەکەی خۆشی نەکات، نەک هەر رەحمیان پێناکات، بەڵکو وای لێکردووە بردنەوە لەهەڵبژاردن وەک غەنیمەت و «حەقی شمشێر» تەماشا بکات. کۆی سیستمەکە بەگوێرەی حەزە شەخسیی و تەماعە سوڵتانییەکانی خۆی دابڕێژێتەوەو بکەوێتە دۆخێکی هیستریی وەهاوە کەخۆی وەک سوڵتانی حەوت جیهان تەماشا بکات.

ئەم تێکەڵە مەترسیدارە لەفاشیزمی «نەژادیی-دینیی» دۆخێکی تورکیاو ناوچەکەی خستۆتە ژێرباری ئاگرو ئاسنێکی زۆر مەترسیدار. هەموو جوگرافیاکە بەموڵکی تاکە کەسێک دەزانێت و کەی بیەوێت پەلاماری کوێی بووێت دەیدات و بەدەردی حەلەبی سوریای دەبات.