کاکەلاو عەبدوڵڵا

مووچەی ملیۆنەها عێراقی لەکەرتی گشتیدا بووەتە هەڕەشەیەکی گەورە کەترسی ئیفلاسبوونی بەدواوەیە لەکاتێکدا بازاڕی نەوت کەعێراق پشتی پێدەبەستێت لەقەیرانێکی گەورەدایە، ئەمە جگە لەترسی داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لەبەغداد کە «کارەساتبار دەبێت» بۆ وڵاتەکە.

بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت و کاریگەری ڤایرۆسی کۆرۆناوە، عێراق رووبەڕووی قەیرانێکی قووڵی دارایی بووەتەوە، ئەوەش بۆیەکەمجار بووەتەهۆی دواکەوتنی مووچە لەدوای رووخانی رژێمی سەدام حسێن لە 2003دا.

تائێستا حکومەتی عێراقی ئامارێکی فەرمی بڵاونەکردووەتەوە لەسەر ژمارەی فەرمانبەران، بەڵام ئاماری نافەرمی ژمارەی فەرمانبەران بە شەش بۆ هەشت ملیۆن دەخەمڵێنێت – بەفەرمانبەری کارا و خانەنشینەوە -  لەکۆی (٣٩) ملیۆن دانیشتوانی وڵاتەکە.

لەئێستادا حکومەت و پەرلەمان لەکێشمەکێشمێکی گەورەدان سەبارەت بەچارەسەرکردنی قەیرانە داراییەکە بەوپێیەی حکومەت دەیەوێت یاسایەک تێپەڕێنێت بۆ قەرزکردنی ناوخۆیی، بەڵام پەرلەمان نایەوێت پرۆژەیاساکە پەسەند بکات، چونکە دەبێتە هۆی «ئیفلاسبوون لەماوەی شەش مانگدا».

لەبەیاننامەیەکدا لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند کە «سەریان سوڕماوە» بەداواکردنی قەرزی نوێ لەلایەن حکومەتەوە.

«وەزارەتی دارایی دەبوو راپۆرتیێکی چاکسازی لەماوەی (٦٠) رۆژدا پێشکەش بکات بەپەسەندکردنی یاسای قەرزی ناوخۆیی لە ٢٤ی حوزەیران، ئێمە سەرمان سوڕماوە بەداواکردنی قەرزی نوێ».

عێراق پێویستی بەنزیکەی پێنج ملیارو (٥٠٠) ملیۆن دۆلارە بۆ پێدانی مووچە، بەڵام داهاتی فرۆشتنی نەوتی خاو لەمانگی ئەیلولدا گەیشتووەتە سێ ملیارو (١٠٠) ملیۆن دۆلار.

لەسەدا ٦٠٪ی ئابوری وڵاتەکە پشت دەبەستێت بە نەوت و لەسەدا ٩٠٪ی بودجەی حکومەت لەداهاتی نەوتەوە دێت، بەڵام دابەزینی نرخی نەوت و کاریگەرییەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنا وایکردووە کورتهێنان دروست ببێت. پێگەی راپۆرتی نەوت عێراقی لەدوایین راپۆرتیدا بڵاویکردەوە کەهەناردەی نەوتی عێراق گەیشتووەتە سێ ملیۆن لە رۆژێکدا بۆ مانگی ئەیلول، بەڵام فرۆشی نەوت لەکەمترین ئاستیدا لەشەش ساڵی رابردوودا.

شەممەی رابردوو لیژنەی دارایی پەرلمانی عێراق لەڕاگەیاندراوێکدا ئاماژی بەچەند چارەسەرێک کرد بۆ دەربازبوون لەو قەیرانەی ئێستا، لەوانە بەخشینی عێراق لەکەمکردنەوەی هەناردەی نەوت لەڕێککەوتنی رێکخراوی ئۆپیک و رێکخستنی خاڵە گومرگییەکان.

لەمانگی نیسانی ئەمساڵدا وڵاتانی رێکخراوی ئۆپیک و روسیا رێککەوتن لەسەر کرمکردنەوەی (٩.٧) ملیار بەرمیل نەوت بەمەبەستی جێگیرکردنی بازاڕی نەوت کە بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە زیانێکی گەورەی بەرکەوت.

هەیسەم جبوری سەرۆکی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق یەکشەممەی رابردوو بەمیدیاکانی عێراقی راگەیاند، «عێراق بڕێکی زۆر قەرزدارە، هەربۆیە مانەوە لەسەر ئەم دۆخە ئەوا مانگی تشرینی یەکەم قورستردەکات بەبەراورد بەمانگی ئەیلول».

«پێویستە هەنگاوی دروستتر بنرێت، پێویستە حکومەت جوڵەکانی خۆی دەستپێبکات و لەڕێی پەیوەندییەکانیەوە ملیۆنێک بەرمیل نەوت بگێڕێتەوە کە لەپشکی بەرهەمهێنانی عێراق بڕاوە کەڕێژەی ٣٠%ی موچە دابیندەکات»، جبوری وای وت بەئاماژەکردن بۆسەختتربوونی قەیرانەکە لەمانگەکانی داهاتوودا.

بەپێی راپۆرتێکی ئەلعەرەبی جەدیدی بەریتانی کە لەزاری سەرچاوەیەکی نزیکی حکومەت وەریگرتووە، باس لەوە دەکات کە «قەیرانی دواکەوتنی مووچە بەردەوام دەبێت... ئەمەش مانای ئەوەیە حکومەت ناتوانێت مووچەی فەرمانبەران دابین بکات بۆ مانگی تشرینی یەکەم لەگەڵ ئەوەی قەیرانەکە قووڵتر دەبێت».

«مووچەی تشرینی یەکەم دەبێتە تاقیکردنەوەو سەختترین ئەرک بۆ حکومەتی عێراقی. حکومەت زیاتر فشار دەخاتە سەر پەرلەمان بۆ دەنگدان لەسەر پرۆژەیاسای قەرزی ناوخۆ تا بتوانێت مووچە دابین بکات»، سەرچاوەکە وای وت.

قەیرانی ئابووری عێراق تەنها فەرمانبەرانی نەگرتووەتەوە، بەڵکو کاریگەریی گشتی هەیە لەسەر تەواوی دانیشتوان، ئەویش بەشێوەیەکی بەرچاو بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوەیە.

بەپێی راپۆرتێکی یونیسێف، «(٤.٥) ملیۆن (لەسەدا ١١.٧٪) عێراقی بەناچاری لەژێر هێڵی هەژارییەوەن، ئەمەش دەرئەنجامی پەتای جیهانی کۆڤید-١٩و کاریگەرییە کۆمەڵایەتییە ئابورییەکانن. لەدەستدانی کارو بەرزبوونەوەی نرخی شتومەکەکان دەبنەهۆی ئەوەی هەژاری لەوڵاتەکەدا بگاتە لەسەدا ٣١.٧٪ ، کە لە ٢٠١٨دا ئەو رێژەیە لەسەدا ٢٠٪ بوو».

لەنوێترین راپۆرتیدا، پرۆگرامی گەشەپیدانی نەتەوەیەکگرتووەکان بڵاویکردەوە کەچاوەڕواندەکرێت گەشەی بەرهەمی ناوخۆیی وڵاتەکە بە لەسەدا ١٠٪ کەم بکات لە ٢٠٢٠دا.

هۆکاری سیاسیش رەنگە ببێتە هۆی زیاتر داڕمانی ئابوری عێراق لەگەڵ ئەوەی دەنگۆی داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغداد تا دێت زیاترو زیاتر دەبێت.

مستەفا کازمی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، هەفتەی رابردوو رایگەیاند کشانەوەی ئەمریکا ئابوری عێراق دادەڕووخێنێت.

«لێکەوتەکانی کشانەوەی ئەمریکا، ئەگەر رووبدات، کارەساتبار دەبێت بۆ عێراق بەتایبەتی ئەنجامەکەی قەیرانێکی ئابوری وای لێدەکەوێتەوە کە پێشتر نەبینرابێت»، کازمی وای وت.

تەنها لەماوەی دوو مانگی رابردوودا (٤٠) هێرشی مووشەکی کراوەتەسەر باڵیۆزخانەی ئەمریکاو بنکە سەربازییەکانی. لە مانگی رابردوودا مایک پۆمپییۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، هەڕەشەی ئەوەی کرد باڵیۆزخانەی وڵاتەکەی لە بەغداد دادەخات ئەگەر عێراق کۆتایی بەهێرشەکانی میلیشیاکانی سەر بە ئێران نەهینێت بۆ سەر ناوچەی سەوزی بەغداد .

هەڕەشەکەی پۆمپێیۆ ترس و دڵەراوکێی دروست کردووە لەبەغداد بەتایبەتی بۆ لایەنگرانی مستەفا کازمی، چونکە پێیانوایە داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریکا دەبێتەهۆی داڕووخانی سیاسی و ئابووری.

بەرپرسێکی پلەباڵای عێراقی کە نەیویستووە ناوی بهێنرێت لەو بارەیەوە بە میدڵ ئیست ئای بەریتانی راگەیاندووە، «هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوە دەچن کەڕووبەڕووی زریانێکی توند دەبینەوە. کشانەوەی ئەمریکا مانای داڕووخانی ئابورییە لەماوەی دوو هەفتەدا دوابەدوای ئەوەیش داڕووخانی سیاسی لەماوەی دوو بۆ سێ مانگداو پاشانیش داڕمانی ئەمنی و هەڵوەشاندنەوەی حکومەت».

بەپێی وتەی بەرپرسەکە، بەرپرسانی ئەمریکا نیگەرانن سەبارەت بەئەگەری هێرشێک بۆ سەر باڵیۆزخانەکەیان لەلایەن گروپێکی سەر بەئێرانەوە لەپێش هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ئەمریکا لە ٣ی تشرینی دووەم  بەمەبەستی «شەرمەزارکردنی ترەمپ».

«ئەوان نەیانوتووە پلانێک لەئارادایە یان زانیارییان هەبێت بۆ پشتراستکردنەوەی ئەم نیگەرانییەیان. کێشەکە ئەوەیە ئەوان داوای گەرەنتی پاراستنی باڵیۆزخانەکە دەکەن کەئەمە زۆر قورسە بەلەبەرچاوگرتنی دۆخی ئێستا»، بەرپرسەکە وای وت.

هۆکاری داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لەبەغداد بۆ ترسی ئەمنی دەگەڕێتەوە، بەڵام رۆبێرت فۆرد جێگری باڵیۆزی پێشووی باڵیۆزخانەی بەغداد، پێیوایە هۆکارەکەی ئەوەیە ئیدارەی ترەمپ نایەوێت رووداوی هاوشێوەی کوشتنی باڵیۆزی ئەمریکی لە بەنغازی لیبیا دووبارە ببێتەوە لەپێش هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ٢٠٢٠.

لەساڵی ٢٠١٢ گروپێکی چەکدار لەسەروبەندی شۆڕشی لیبیا هێرشیانکردەسەر باڵیۆزخانەی ئەمریکا لەبەنغازی کەکوژرانی باڵیۆز کریستۆفەر ستیڤنس و سێ ئەمریکی تری لێکەوتەوە.

«پارتی کۆمارییەکان ئەم کوشتەنیان وەک ئامرازێکی سیاسی بەکارهێنا بۆ لێدان لەوەزیری دەرەوەی ئەوکات، هیلاری کلینتۆن، پێش کەمپینی سەرۆکایەتییەکەی [لە ٢٠١٦]. وەزیری دەرەوەی ئێستا مایک پۆمپێیۆ، کە یەکێک بوو لەسەرکردەکان لەقۆستنەوەی ئەم رووداوەی بەنغازی... نایەوێت هیچ رووداوێکی ئەمنی یان قوربانی بکەوێتەوە لەبەغداد تا ببێتە بەنغازی نوێ و دیموکراتەکان لەداهاتوودا دژی بەکاری بهێننەوە»، فۆرد وای نوسیووە لەوتارێکیدا بۆ شەرقلئەوسەتی سعودی.

فۆرد، کە باڵیۆزی پێشووی سوریاو جەزائیریش بووە، دەڵێت لەکاتی کردنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە ٢٠٠٩ دۆخی ئەمنی خراپتر بوو لەئێستا لەعێراق، بەڵام «سیاسەت لەواشنتن گۆڕاوە».

«ئێستا زۆربەی کۆماری و دیموکراتەکان بڕوایان وایە جیهانی عەرەبی، بەعێراقیشەوە، کەمتر گرنگی هەیە بۆ بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا. لەسەردەمی ڤایرۆس و قەیرانی ئابووری، تیرۆریزم هەڕەشەیەکی بچووکترە.... لە ٢٠٠٩ ئێمە دەمانویست پەیوەندییەکی فراوان پێکبهێنین لەگەڵ عێراق، بەڵام ئێستا واشنتن هەڕەشەی سەپاندنی سزای دارایی دەکات لەسەر عێراق ئەگەر بەغداد نەتوانێت هەنگاو بنێت بۆ کەمکردنەوەی پشت بەستنی بەوزەی ئێران»