هاوڵاتی

رێككەوتنی ئەتۆمیی لەئێستای دۆخی ئێراندا بەگەورەترین گرەوی مێژوویی دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە لەقەڵەمدەدرێت كەچارەنووسی ریفۆرمخوازو محافزكاری ناو كۆماری ئیسلامی ئێران یەكلایی دەكاتەوەو ململانێی ئەو دوو باڵەی برەوی جەنگێكی ساردی رانەگەیەنراوی نێوخۆیی بردووە.

ریفۆرمخوازانی ئێران كە خۆیان بەخاوەنی سەرەكیی رێككەوتنی ئەتۆمیی دەزانن و لەئێستادا كە حكومەتی ئەو وڵاتەیان بەدەستەوەیەوە و وڵات و حكومەتەكەیان لە قەیرانی گەورەی ئابوریی و سیاسیدایە دەیانەوێت پێش ئەوەی تەمەنی (100) رۆژەی حكومەتەكەیان كۆتایی پێبێت بەهەر نرخێك بێت ئەو رێككەوتنە بەدانوستان لەگەڵ ئەوروپا و ئەمەریكا زیندوو بكەنەوە و بەمە ببنە هۆی بووژاندنەوەی پێگەی ریفۆرمخوازان لەهەڵبژاردنە گشتییەكانی ئێران و سەرۆك كۆماریی لەو وڵاتە.

لەگەڵ دەستپێكردنی دانیشتنە ئەتۆمییەكانی رۆژی سێشەممە رێكەوتی (6/4/2021) لەڤیەننا لەنێوان ئێران و وڵاتانی( فەڕەنسا، بەریتانیا، ئەڵمانیا و نوێنەرانی روسیاو چین و ئەمەریكا)، عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامیی ئێران كە بەپێشەنگ و سەركردەی محافزكاران پێناسە دەكرێت، رایگەیاند؛ ئەگەرچی تیمی دانوستانكاری ئێران بەڕاستگۆ و متمانەپێكراو دەزانم، بەڵام ناكرێت متمانە بەلایەنەكانی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (5+1) بكرێت بەتایبەت ئەمەریكا، بۆیە دەبێت بەهەستیارییەوە مامەڵە لەگەڵ دۆخەكەو بەڵێنی ئەو لایەنانە بكرێت.

دوای لێدوانی خامنەیی میدیا فەرمییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران و راگەیاندنەكانی محافزكاران زۆربەی هەواڵ و بەرنامەكانیان تەرخان كرد بۆ رەتكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی و دانیشتن و گفتۆگۆكانی ڤیەننایان بەهەوڵەكانی لایەنی ریفۆرمخوازان بۆ پڕوپاگەندە لەبەرژەوەندیی خۆیان لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوی ئێران لەقەڵەمداو رێككەوتنەكەشیان بەبێ دەستكەوت و زیانبەخش بۆ ئێران ناوهێنا.

لەبەرامبەردا حەسەن رۆحانی، كە لەئێستادا بەیەكێك لەپێشەنگ و سەركردەكانی ریفۆرمخوازان دەناسرێت، رایگەیاند:» مەبەستیان نییە ئەنجامی ئەو دانیشتنانە بۆ هەڵبژاردنەكان بەكاربهێنن، بەڵام لایەنێك لەناوخۆی كۆماری ئیسلامیدا بە رەتكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی سەدان ملیار دۆلار زیانی بەئێران گەیاندووەو ئێمە دەمانەوێت بەزیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی و ئەنجامدانی دانوستانە نێودەوڵەتییەكان ئەو زیانانە قەرەبوو بكەینەوە».

رێككەوتنی ئەتۆمیی كارتی ریفۆرمخوازان..

لەساڵی (2015) و دوای (20) مانگ لەدەستپێكردنی كۆبوونەوە ئەتۆمییەكانی نێوان وڵاتانی (چین، فەڕەنسا، روسیا، بەریتانیا، ئەمەریكا لەگەڵ ئەڵمانیا ) كە بەگروپی (5+1) دەناسرێت رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و (5+1) لەڤیەننا-ی پایتەختی نەمسا واژۆكراو ئەمەش بووە گەورەترین دەستكەوت بۆ ریفۆرمخوازانی ئێران، چونكە حەسەن رۆحانی لەساڵی (2013) بە بەڵێنی رێككەوتنی ئەتۆمیی توانیی دەنگێكی بەرچاو بەپشتیوانیی ریفۆرمخوازان بەدەستبهێنێت و ببێتە سەرۆك كۆماری ئێران و تەنانەت لەساڵی (2017) هەمان بەڵێنی دووبارە كردەوەو جارێكی دیكە بووەوە بە سەرۆك كۆمار.

لەلایەكی دیكەوە محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران كە لە ریفۆرمخوازان ئەژمار دەكرێت جەختی لە كۆبوونەوەكانی ڤیەننا و جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئەتۆمیی كردووەتەوە و رایگەیاند:»ئەگەرچی هەندێك لایەنی كۆماری ئیسلامی ئێران تۆمەتی پەیوەندیی ژێربەژێری لەگەڵ سەركردەكانی ئەمەریكا بۆ خودی ئەو هەڵبەستوە بۆ ئەوەی شكست بەدانوستان و كۆبوونەوەكانی ڤیەننا بهێنن، بەڵام ئێران هیچ رێگاچارەیەكی نییە جگە لە بەئەنجامگەیاندنی رێككەوتنی ئەتۆمیی و دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا».

ئەوەی جێگەی سەرنجە ریفۆرمخوازان بە بەردەوامیی بەرگرییان لە رێككەوتن و دانوستان لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا بەتایبەت ئەمریكا كردووەو لەنوێترین رووداویشدا بەهزاد نەبەوی، سەرۆكی بەرەی چاكسازیی ئێران كە بەپارتیزانی پیر دەناسرێت و یەكێكە لەسەركردەكانی ریفۆرمخوازان نامەیەكی بۆ جۆو بایدن، سەرۆكی ئەمەریكا نووسیوە و لەنامەكەدا داوای لەبایدن كردووە «ئەو كە بەرگریی لەدیموكراسیی دەكات با وڵاتەكەی بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی بگەڕێنێتەوە».

لەنامەكەدا جەخت لەوە كراوەتەوە كە ریفۆرمخوازانی ئێران پێداگریی لەدانوستان و گفتوگۆ لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاواو ئەمەریكا دەكەنەوە.

هەموو ئاماژەكان لەدەستپێكردنی رێككەوتنی ئەتۆمییەوە تا كشانەوەی ئەمەریكاو زیندوكردنەوەی ئێستای ئەو رێككەوتنە دەریدەخەن رێككەوتنی ئەتۆمیی كارتێكی گرنگە بۆ ریفۆرمخوازان تا سوود لەئەنجامەكانی وەرگرن و دەسەڵاتی خۆیان لەجومگەكانی كۆماری ئیسلامی ئێراندا بپارێزن.

ریفۆرمخوازان دوای خومەینی پەنا بۆ خاتەمی و زەریف دەبەن..

دوای ئەوەی حەسەن خومەینی كوڕەزای روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران چاوی بە عەلی خامنەیی رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران كەوت لەخۆپاڵاوتنی بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی وەك كاندیدی ریفۆرمخوازان پاشگەز بووەوە و ئەمە بووە گورزێكی دیكەی خامنەیی کە بەدژی ریفۆرمخوازان دادەنرێت، چونكە ریفۆرمخوازان هیوای زۆریان لەسەر خومەینی هەڵچنیبوو، بەڵام خامنەیی ریسەكەی ریفۆرمخوازنی كردەوە بە خوری.

هاوكات رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) سەر بەحكومەت و نزیك لە ریفۆرمخوازان نووسیویەتی هەوڵی گەڕاندنەوەی خاتەمی بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی لەئێران دەدرێت چونكە گومانی تێدا نییە كە محەمەد خاتەمی، سەرۆك كۆماری رابردووی ئێران و پێشەنگی ریفۆرمخوازان دەتوانێت لەئێستادا رۆڵی بەرچاوی هەبێت و ئاستی بەشداریی خەڵك بۆ هەڵبژرادنەكانی داهاتووی وڵاتەكە بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز بكاتەوە، چونكە ئەو خۆشەویستی خەڵك و لایەنە ریفۆرمخوازەكانەو توانای بەدەستهێنانی دەنگی زۆرەو پێویست دەكات دوای ئەوەی حەسەن خومەینی وەك لایەنگری ریفۆرمخوازان لەكاندیدبوون بۆ سەرۆك كۆماریی پاشگەزبووەتەوە، محەمەد خاتەمی كاندیدبوونی خۆی رابگەیەنێت.

محەمەد جەواد زەریف چەندجارێك رایگەیاندوە ئەركی گرنگی ئەو بەڕێوەبردنی دەزگای دیپلۆماسیی ئێرانەو پسپۆڕیەتیەكەشی لەو بوارەدایە، بۆیە نایەوێت خۆی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماریی بپاڵێوێت، بەڵام بەپێی هەواڵ و هەوڵی ریفۆرمخوازان  زەریف لەئێستادا تاكە هیوای ئەو لایەنەی كۆماری ئیسلامی ئێرانە، چونكە توانای بەدەستهێنانی دەنگی زۆرەو دەكرێت ببێتە مایەی بەشداریی بەرچاوی خەڵك لەهەڵبژاردنەكاندا، لەبەرئەوەی محافزكاران گرەویان لەسەر بەشداریی كەمی خەڵكە لەو هەڵبژاردنانەداو ئەزمونی هەڵبژاردنەكانی ساڵی رابردووی پەرلەمانی ئێران ئەوەی دەرخستەوە لەئەگەری بەشداریی كەمی خەڵكدا محافزكاران دەبنە براوەی سەرەكیی هەڵبژاردنەكان.

هێرشەكان دژی حكومەت و ریفۆرمخوازان چڕ دەكرێتەوە..

لەگەڵ دەركەوتنی ئاماژەكانی ئەرێنیی گفتوگۆو دانوستانی ناڕاستەوخۆی ئێران و ئەمەریكا لەڤیەننا تەلەفیزیۆنی تۆڕی هەواڵی كۆماری ئیسلامی ئێران (شەبەكەی خەبەر) بڵاویكردەوە كەكۆبوونەوەكانی ڤیەننا هیچ ئەنجامێكی نەبووە و ئەمەریكا هەوڵی كات كوشتن دەدات بۆ درێژەپێدانی سزاكانی سەر ئێران و بەرنامەیەكی دیكۆمینتاریی سەبارەت بەزیانەكانی رێككەوتنی ئەتۆمیی و دزەكردنی دەزگای هەواڵگریی ئەمەریكاو ئیسرائیل و بەریتانیای لەئێران بەهۆی ئەو رێككەوتنەوەو ئەندامانی تیمی دانوستانكاری ئەتۆمیی بڵاو كردەوەو ئەمەش تووڕەبونی حەسەن رۆحانی و محەمەد جەواد زەریف و بەیاننامەی وەزارەتی دەرەوەی ئێرانی لێكەوتەوە.

حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری ئێران لەكۆبوونەوەی هەفتەی رابردووی لەگەڵ كابینەی حكومەت وەك وەڵامێك بەتۆمەتەكانی میدیا فەرمیی كۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند حكومەت لەو تەمەنە (100) رۆژیەی ماویەتی سەرنجی لەسەر ئابوریی و كۆرۆناو رێككەوتنی ئەتۆمیی دەبێت.

رۆحانی وتوویەتی: «ئەوانەی ئەمڕۆ فیلم و دیكۆمێنت لەسەر دژایەتی ئێمەو رێككەوتنی ئەتۆمیی پەخش دەكەن ناسنامەو ناوەڕۆكی خۆیان ئاشكرا دەكەن ئەوان دەزانن بۆ چارەسەری كێشەكانی وڵات هیچ رێگەیەك نییە جگە لە رێككەوتنی ئەتۆمیی و لەم چوار ساڵەدا بەهۆی كشانەوە لە رێككەوتنی ئەتۆمیی سەدان ملیار دۆلار زیان بەر ئێران كەوتووە».

هەروەها سەرۆك كۆماری ئێران ئەوەی دووپاتكردووەتەوە  بۆ زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی سێ هەنگاو هەیە،كەیەكەمیان لابردنی تەواوی سزاكانی ئەمەریكایە لەدژی ئێران، دووەم تاقیكردنەوەی راستیی لابردنی سزاكانە لەلایەن ئێرانەوە، سێیەم گەڕانەوەی ئێران بۆ رێككەوتنەكەیە كە «بێگومان سەرجەم بەڵێن و پابەندییەكانی ناو رێككەوتنەكە بەوردیی جێبەجێ دەكەین».

رۆژنامەی (ئیعتیماد) كە زمانحاڵی سەرەكیی ریفۆرمخوازانە بڵاویكردووەتەوە؛ تەلەفیزیۆنە فەرمییەكانی كۆماری ئیسلامی ئیران دژایەتیی رێككەوتنی ئەتۆمیی دەكەن، چونكە ناوەندی رەسمیی پەخش و بڵاوكردنەوەی كۆماری ئیسلامی ئێران (دەنگ و رەنگی كۆماری ئیسلامی ئێران) لە رێگەی پەخشنەكردنی لێدوانی سەرۆك كۆمارو بەرپرسان سەربارەت بە رێككەوتنی ئەتۆمیی و شیكردنەوەی دوور لە راستیی و نەگونجاو بۆ ئەو رێككەوتنە و تەنانەت پەخشكردنی فیلمێك بەناوی (كۆتایی گەمەكە) بە هەموو شێویەك دژی دانوستانەكان و گفتوگۆ ئەتۆمییەكان وەستاونەتەوەو هەمان كاری توندڕەوە كۆمارییەكانی كۆنگرێسی ئەمەریكاو لۆبییەكانی ئیسرائیل دژی ئێران دەكەن.

«تەلەفیزیۆنە فەرمییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران بەتایبەت (شەبەكەی خەبەر) و (پرێس تیڤی) كە بەزمانی ئینگلیزی پەخشی خۆی دەكات  بوونەتە سەكۆیەك بۆ دژایەتیی رێككەوتنی ئەتۆمیی  و رێك لەكاتی بەڕێوەچونی گفتوگۆ ئەتۆمییەكانی ڤیەننا سەرجەم بەرنامەو هەواڵەكانیان لەسەر دژایەتیی ئەو گفتوگۆیانەو رێككەوتنی ئەتۆمیی و تۆمەت دروستكردن بۆ محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران بوون، بۆیە ناوەندی دەنگ و رەنگی ئێران لەجیاتی گەیاندنی دەنگ و رەنگی خەڵك بووەتە ناوەندێك بۆ دژایەتیی دەنگ و رەنگی خەڵك».

لەلایەكی دیكەوە وەزارەتی دەرەوەی ئێران بەیاننامەیەكی بەناونیشانی (ئەوان بەمشێوەیە یەكگرتوون و ئێمەش ئاوا پەرتەوازەین) بڵاوكردەوە كەتێیدا هاتووە « لەكاتی ئێستادا كە رۆڵەكانی ئەم نیشتیمانە هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی سزا ستەمكارانەكانی ئەمەریكا دەدەن كەمینەیەكی بچووك، بەڵام بێ‌ (هات و هەرا) بەبێ ئەوەی هەستی  پێبكەن لەچەقێكی مێژوییدا دژی خواست و بەرژەوەندییەكانی خەڵك هەنگاو دەنێن، ئەوەی لەتوانایاندایە بۆ بەئامانجگرتنی نوێنەرانی ئێران لە رووبەڕووبوونەوەی دیپلۆماسیی لەڤیەننا لەم گۆڕەپانەدا بەكاری دەهێنن و  لەڕێگەی دروستكردنی درامای تەلەفیزیۆنی دیكۆمینتاری و بڵاوكردنەوەی هەواڵی ناڕاست و زانیاریی دزەپێكراوو تۆمەت هەڵبەستن  لەدژی ئەو تیمە دانوستانكارەی كە عەلی خامنەیی رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران بە (راستگۆو متمانەپێكراو) ناوی هێناون دەوەستنەوە».

بەیاننامەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئێران بە روون و ئاشكرا ئاماژەیە بە قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی نێوان باڵی محافزكاران و ریفۆرمخوازن و پێدەچێت ئەو ململانێیانە شكست بە رێككەوتنی ئەتۆمیی بهێنێت و ریفۆرمخوزان بەتەواوەتی لەحكومەتی داهاتوودا دووربخرێنەوە.

محافزكاران دەیانەوێت رێككەوتنی ئەتۆمیی تادوای تەواوبوونی تەمەنی حكومەتی ریفۆرمخوازان هیچ ئەنجامێكی نەبێت و ئەو رێككەوتنەو هەڵوەشاندنەوەی سزاكانی ئەمەریكا نەبێتە دەستكەوتێك بۆ ریفۆرمخوازان لەهەڵبژاردنەكانی داهاتووی ئێران.

محافزكاران گومانیان لەدانوستانی ئێران‌و ئەمەریكا هەیە

دوای لێدوانی خامنەیی بۆ دەستپێكردنی كۆبوونەوەكانی ڤیەننا موجتەبا زولنور سەرۆكی دەستەی ئاسایشی نیشتیمانیی لەپەرلەمانی ئێرانی وتی؛ محەمەد جەواد زەریف و عەباس عێراقچی، سەرۆكی تیمی دانوستانكاری ئەتۆمیی ئێران تەنها رایانگەیاندووە گفتوگۆ ئەتۆمییەكان لەگەڵ وڵاتانی بەشداربووی رێككەوتنی ئەتۆمیی دەستپێدەكەنەوە و تائێستا هیچ وردەكارییەكیان بۆ پەرلەمان رووننەكردووەتەوە لە كاتێكدا كۆماری ئیسلامی ئێران متمانەی بەبەڵێنی زۆربەی لایەنەكانی رێككەوتنی ئەتۆمیی نییەو بەگومانەوە دەڕوانێتە دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا.

پەرلەمانی ئێران كەزۆرینەی رەهای بەدەست محافزكارانەوەیە پێشتر حكومەتی ناچاركرد ئاستی پیتاندنی یۆرۆانیۆم بۆ (20%) بەرز بكاتەوە لەكاتێكدا لە رێككەوتنی ئەتۆمیدا رێگە بەپیتاندنی (3%) بۆ (5%) بەئێران دراوە، بەڵام پەرلەمان بەوەشەوە نەوەستایەوەو پرۆژە یاسایەكی بەپەلەی بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی پەسەند كرد كەحكومەتی ناچاركرد قۆناغ بەقۆناغ ئاستی پابەندییەكانی بە رێككەوتنی ئەتۆمییەوە كەمبكاتەوەو پیتاندنی یۆرانیۆم بۆ (60%) بەرزبكاتەوە كەئەمەش ناڕەزایەتیی حكومەت و ریفۆرمخوازانی لێكەوتەوە، بەڵام دواجار حەسەن رۆحانی رایگەیاند ملكەچی پەرلەمان دەبێت و وەزارەت و دامەزراوەكانی حكومەت بۆ جێبەجێكردنی ئەو بڕیارە رادەسپێرێت.

هەڵبژاردن مەبەستی سەرەكیی باڵەكانە..

دۆخی ئابوریی و كۆمەڵایەتی و سیاسی ئێران بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەكان و سزا تاكلایەنەكانی ئەمەریكا زۆر خراپە، چارەسەری یەكێك لەو سێ پێوەرە پێكەوە گرێدراوە رۆڵی سەرەكیی دەبێت لە بەرزبونەوەی ئاستی بەشداریی خەڵك لە هەڵبژاردنەكاندا بۆیە ریفۆرمخوازان دەیانەێت لە رێگەی دانوستانی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ ئەمەریكا ببنە هۆی هەڵوەشاندنەوەی سزا ئابورییەكان و دۆخی وڵاتەكەیان لە رووی ئابورییەوە ببوژێننەوەو دڵی خەڵكی ئێران بەدەستبهێن بۆ ئەوەی لەهەڵبژارنەكانی داهاتوو كەزیاتر لە سێ مانگی ماوە پێگەی سیاسی خۆیان بەهێز بكەن و جارێكی دیكە حكومەت بكەوێتە دەستیان و لەبەرامبەردا محافزكاران كە جومگە سەرەكییەكانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێرانیان بەدەستەوەیە نایانەوێت ئەو رێككەوتنە لەسەر دەستی ریفۆرمخوازان زیندو بكرێتەوەو رەنگە مەبەستیان بێت دوای ئەوەی لەهەڵبژاردنەكاندا سەركەوتنیان بەدەستهێناو حكومەتیشیان گرتە دەست، دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا بكەن و خۆیان بكەنە پاڵەوانی رزگاركەری ئێران لەگەورەترین قەیرانی ئابوریی (40) ساڵی رابردوو.

C