هاوڵاتی

ماڵپەڕی (The National Interest)ی ئەمریكی تایبەت بەلێكۆڵێنەوەو شیكردنەوەی سەربازیی، شیكردنەوەیەكی دەربارەی دۆخی پێشمەرگە كردووەو باس لەئەوە دەكات كەدوای (33) ساڵ لەئەنفال، هێشتا كورد نەیتوانیوە پێشمەرگە بكاتە سوپایەكی نیشتمانی و بیپارێزێت.

رۆژی 19ی نیسانی 2021 لەماڵپەرەكە بڵاوكراوەتەوەو تێیدا زۆر بەوردی باسی بارودۆخی پێشمەرگە لەهەرێمی كوردستان دەكات.

 باسی لەئەوە كردووە، كەهەر لەسەرەتاوە دروستبوونی پێشمەرگە بۆ بەرگریكردن و پاراستنی خاكی كوردستان و نەتەوەی كورد بووە، بەڵام تائێستا نەیتوانیوە ئەو ئامانجەی بپێكێت و لەتاقیكردنەوە سەختەكاندا، بەردەوام شكستی هێناوە.

بۆ ئەوەش ئاشبەتاڵی ساڵی 1975 دەكاتە نموونە، كاتێك عێراق و ئێران رێككەوتنی جەزائیریان كرد، كورد نەیتوانی بەبێ پشتیوانیی ئێران درێژە بەخەبات بدات. دواتریش ساڵی 1988 كاتێك جەنگی عێراق – ئێران وەستاو رژێمی بەعس تەواوی هێزەكانی بەرەو كوردستان ئاراستەكرد، هێزی پێشمەرگە، كەئەوكات نزیكەی شەش بۆ (10) هەزار پێشمەرگە دەبوون، نەیانتوانی لەبەرامبەر ئەو سوپا زەبەلاحەدا خۆیان بگرن و كوردستانیان جێهێشت.

راپۆرتە شیكارییەكە نووسیویەتی:» بەهەمان شێوەی ساڵی هەشتاكان، هێزی پێشمەرگە، بەڤێرژنە مۆدێرنترو، تەمویلكراوترو، پڕ چەكترەكەیەوە، نەیتوانی لەساڵی 2014دا رێگا لەكۆمەڵكوژی ئێزدییەكان بگرێت و كاتێك داعش هێرشیانكرد، بەبێ بەرگری ناوچەكانیان چۆڵكردو ئێزدییەكان جینۆسایدكران.

 «بەشێك لەئەوانەی لەگەڵ داعشدا بوون، بەعسییە كۆنەكانی وەك عیززەت دوری و چەندینی تربوون كە بەشدارو پلانداڕێژەری ئەنفال بوون، بەڵام كورد كەئەنفالی بینیبوو، هەرگیز كارێكی نەكردبوو دڵنیابێت لەوەی دووبارە نابێتەوە».

دواتر راپۆرتەكە باس لەزۆریی هێزە ئەمنییەكان و زۆریی ژمارەی پێشمەرگە دەكات و ئەوە دەخاتە بەرچاو، كە هێزە ئەمنییەكان لەهەرێمی كوردستان زۆر زۆرن و لەژێر چەندین ناوی وەك ئاسایش و دژەتیرۆرو چەندینی تردا كۆبوونەتەوە، ئەوانە رۆڵی هێزی ئەمنیی ناخۆیی دەگێڕن و پێشمەرگەش رۆڵی سوپاو دەڵێت:»ژمارەی هێزی پێشمەرگە لەهەرێمێكی پێنج ملیۆنیدا، (150) هەزار پێشمەرگەیە، ئەوەش لەژمارەی سەربازانی سوپای زۆر وڵاتی ناوچەكە زیاترە، لەوانە ئیمارات و ئازەربایجان و قەتەر، ئەو ژمارە زۆرەی پێشمەرگەو هێزە ئەمنییەكان وایانكردووە، هەرێمی كوردستان ببێتە هەرێمێكی سەربازیی».

«كاتێك داعش بەچەند سەد كەسێكەوە هێرشی كرد، شەنگال بەبێ بەرگری رادەستكراو چارەكێكی هەولێری پایتەخت چۆڵیكرد تا بەهاناوە هاتنی ئێرانییەكان و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش شارەكەی رزگاركرد، ساڵی 2017ش كاتێك حەشدی شەعبی هێرشیكردەسەر كەركوك و ناوچەكانی تر، پێشمەرگە تەنیا دوو كاتژمێر توانی بەرگری بكات، ئەوەش دیارترین تاقیكردنەوە بوو بۆ هەرێم و سەلماندی كە ئەگەر هێزی سوپا بڕوخێت، ئەوا هێزە ئەمنیەكانی تر هەمویان زیادەو بێسوودن».

راپۆرتەكە ئاماژەی بەقارەمانێتیی پێشمەرگە كردووە لەڕووبەڕووبوونەوەی داعشداو باس لەوە دەكات لەوكاتەدا پێشمەرگەكان بەپارەو چەكی خۆیان شەڕیان كردووەو سەلماندوویانە كە بەتواناترین جەنگاوەرن و ئەوەی وایكردووە ئەو ماوەیە بتوانن بەرەنگاری داعش ببنەوە، جوامێریی پێشمەرگەكان و هاوكارییەكانی هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی بووە، بەتایبەتی لەمەشق و راهێنایاندا.

هەروەها شیكردنەوەكە، ئەو هۆكارانە دەخاتەڕوو كە وایكردووە پێشمەرگە لەئەم دۆخەدابێت و شیكەرەوەكان بگەنە ئەو ئەنجامەی ناتوانێت كوردستان بپارێزێت.

یەكەمین هۆكار كە باسی دەكات گەندەڵییە و نموونەی ئەو هاوكارییانە دەهێنێتەوە كە لەكاتی شەڕی داعشدا دەدرایە پێشمەرگەو دەنووسێت:»هاوپەیمانان مەشق و هاوكارییان بۆ پێشمەرگە دابین دەكرد، هەرچەندە زۆرینەی هاوكارییەكان بۆ بەرژەوەندیی كەسیی بەكاردەهێندران. بۆ نموونە ئەو چەك و پێداویستییانەی بۆ ئەوان دەنێردرا، دواتر لەبازاڕی رەشدا بەردەست دەبوو. پێشمەرگە ناوبانگی باشترین جەنگاوەری دژی داعشی بەدەستهێنا، بەڵام خراپیی ئیدارەدان و هەڵە ستراتیجییەكان و گەندەڵی، وایانكرد پێشمەرگە شكستبهێنێت لە بەدیهێنانی ئامانجەكانی».

هاوكات جەختلەوە دەكاتەوە كە «حكومەتی هەرێم لەسەرەتای دروستبوونیەوە، نەیتوانیوە هێزی پێشمەرگە بكاتە هێزێكی سەربازیی راستەقینەو یەكگرتوو»، هۆكاری سەرەكی ئەوەش ئەوەیە، كەوێڕای بوونی وەزارەتی پێشمەرگە، بەڵام فەرماندەیی هێزەكان بەدەست هەردوو حزبی دەسەڵاتداری پارتی و یەكێتییەوەنو ئەو شەڕە ناوخۆییانەی لە (40) ساڵی رابردوودا دژی یەكتری كردوویانە، بووەتە هۆی بێمتمانەیی لەنێوان ئەو دوو هێزەداو وایكردووە هێزێكی یەكگرتووی رێكخراو دروستنەبێت و وەزارەت هیچ دەسەڵاتێكی نەبێت بەسەریاندا.

راپۆرتەكە هێمای بۆ ئەوەشكردووە ئەگەرچی چەند لیوایەكی هاوبەش دروستكراوە لەژێر سەرپەرشتیی هاوپەیمانێی نێودەوڵەتیدا، بەڵام ژمارەیان كەمەو فەرماندەكانی ئەو لیوایانەش بەسەر دوو حزبەكەدا دابەشبوون و زیاتر گوێڕایەڵی ئەوانن وەك لە وەزارەت.

لەلایەكی ترەوە، حكومەتی هەرێم وێڕای چەندین بودجەی زەبەلاح و هاوكاریی نێودەوڵەتی، تائێستا چەكی پێویستی بۆ پێشمەرگە دابین نەكردووەو تەنیا چەكی سوكیان پێیە، كە زۆرینەی كڵاشنیكۆڤی چینیی ژەنگاوی و دەستی دوون و تائێستا نە هێزو نە بەرگریی ئاسمانیی نییە و پێشمەرگەش درعی نییە. بۆیە هێشتا پێشمەرگە هێزێكە زیاتر بۆ شەڕی پارتیزانی دەبێت، وەك لەوەی هێزێكی سوپایی بێت و بەرگریی لەوڵاتێك و گەلێك بكات.

وەلانان و گرنگینەدان بەپێشمەرگە وەك هۆكارێكی تر لەشیكردنەوەكەدا خراوەتەڕوو نووسراوە:»تواناكانی پێشمەرگە بەهۆی هۆكارە ناوخۆییەكانەوە بەڕادەیەكی زۆر داڕماوە، ئەوان موچەكانیان زۆر كەمەو ساڵانە چوار بۆ شەش موچە وەردەگرن و بەنزیكەیی سەرجەم پێشمەرگەكان كارێكی تر دەكەن بۆ دابینكردنی بژێوییان».

لەڕووی گەندەڵیشەوە نووسیویەتی:»بڕێكی زۆری بودجەی دیاریكراو بۆ پێشمەرگە ئیختلاس دەكرێت بۆ هێزەكانی سەر بەماڵباتە سیاسییەكان و فەوجە تایبەتەكان، ئەو هێزو فەوجانەش تەنیا خزمەتی یەكێتی و پارتی و هەندێك لەحزبە بچووكەكان دەكەن و بۆ پارێزگاریكردن لەموڵك و سامانی كەسایەتییەكانی ئەو حزبانە بەكاردێن.»

بەهۆی ئەو هۆكارانەوە، شیكارییەكە دەگاتە ئەو دەرئەنجامەی لەكۆتاییەكەیدا بنووسێت:

«وەك ئەوەی مێژوو چەندبارە نیشانی دەدات، ئاسایشی سەربازیی لەهەرێمی كوردستان بەردەوام شكستی هێناوەتەوەو بووەتە هۆی لەدەستدانی زۆرێك لەدەستكەوتە سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتییەكان. ئێستاش، لەسنوری بێ دەریای هەرێمی كوردستاندا، پێشمەرگە بەردەوامە لەپاراستنی كیانێكی سیاسی لەبەرامبەر ئەویتردا. گەندەڵی و پشتگوێخستن، وای لەئەو هێزە كردووە، نەتوانێت بەرپەرچی هەڕەشە جۆراوجۆرەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بداتەوە.

(33) ساڵ دوای هەڵمەتەكانی ئەنفال، كوردی عێراق نەیانتوانیوە بوونی خۆیان مسۆگەر بكەن. هێزی پێشمەرگە كە بۆ رزگاركردنی كورد دامەزرا، ناتوانێت گرەنتیی مانەوەیان بكات، نەك ئازادییان».