هاوڵاتى

ئامارە نوێیەكانی ماددە هۆشبەرەكان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان دەریدەخەن ئەو بەشە لەكوردستان كەهێمای دامەزراندنی تاكە كۆماری كورد لەمێژوودا بوو ئەمڕۆ زیاتر لەنیو ملیۆن كەسی گیرۆدەی ماددە هۆشبەرەكانن.

ئالودەبون بەماددە هۆشبەرەكان بەچوارەم قەیرانی گەورەی جیهان ئەژمار دەكرێت هەموو ئامارە رەسمییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەپارێزگاكانی رۆژهەڵات دەریدەخەن كە رێژەی بازرگانیی  بەماددە هۆشبەرەكانەوە لەو ناوچانە لەساڵێكدا سێ هێندە بەرز بووەتەوەو رێژەی گیرۆدەبوون و ئالودەبوونی ساڵانەش بەو ماددانەوە لەنێوان (12%) و هەندێك جاریش تا (45%) بەرزبووەتەوە.

زۆربەی ئەو كەسانەی لە رۆژهەڵاتی كوردستان ئالودەی ماددە هۆشبەرەكان بوون، تەمەنیان لەنێوان (15) بۆ (65) ساڵەو نزیكەی (45%)یان خێزاندارن و ژمارەی سەرجەم ئالودەبووانی پێنج پارێزگای كورد دەگاتە نیو ملیۆن ئالودەبووی ئەو ماددە هۆشبەرانەو لەو ژمارەیەش رێژەی (55%) ماددەی بێهۆشكەری تریاك و (36%) بەكارهێنی ماددەی بێهۆشكەری جۆری شیشە یان كراكن كە بەمەترسیدارترین جۆری ماددە بێهۆشكەرەكان ئەژمار دەكرێت.

پارێزگای كرماشان و لوڕستان بەنۆ پارێزگا مەترسیدارەكانی ئێران ئەژمار دەكرێن كەزیاترین توشبووی ماددە هۆشبەرەكانیان هەیەو هاوكات پارێزگای ورمێ بەیەكێك لەناوەندە بازرگانییەكانی ماددە هۆشبەرەكان لەناوچەكەدا ئەژمار دەكرێت لەلایەكی دیكەوە پارێزگای سنە كە لەڕابردودا بەپاكترین پارێزگای ئێران لەقەڵەمدەدرا لەئێستادا نزیكەی (40) هەزار ئالودەبووی ماددە هۆشبەرەكانی تێدایە.

كرماشان زیاترین بەكارهێنی ماددەی هۆشبەرە..

دانیشتوانی كرماشان كەژمارەیان دەگاتە نزیكەی دوو ملیۆن كەس و لەكۆی ئەو ژمارەیە زیاتر لە (100) هەزار كەسی بەماددە هۆشبەرەكانەوە ئالودە بووە.

بەپێی وتەی پۆلیسی كرماشان لەساڵی (2021) دەستگیراوە بەسەر سێ هەزار كیلۆ ماددەی هۆشبەری جۆراوجۆر لەو پارێزگایەو تەنها لە سێ مانگی نێوان بەهارو هاوینی ئەمساڵ دەست بەسەر (870) كیلۆ لە جۆرە جیاوازەكانی ماددە هۆشبەرەكاندا گیراوە كەنزیكەی (756) كیلۆی لەو ماددە هۆشبەرانە تریاك بووە.

عەلی ئەكبەر جاویدان، فەرماندەی پۆلیسی پارێزگای كرماشان رایگەیاندوە كە لەوەرزی بەهاری ئەمساڵ لەكرماشان، سەرەڕای تریاك، دەستگیراوە بەسەر (41) كیلۆ ماددەی گراس و (25) كیلۆ ماددەی هیرۆیین و زیاتر لە (20) هەزار حەبی بێهەوشكەرو هاوكات هەزاركەسیش لەو پارێزگایە بەتۆمەتی بازرگانیی و بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان دەستگیركراون.

پۆلیس ئاماژەی بەوەكردوە كەئەمساڵ (28) باندی بازرگانی و فرۆشتنی ماددە هۆشبەرەكان لەكرماشان تێكشكێنراون و پێنج هەزارو (244) تۆمەتبار دەستگیركراون و هاوكات دەست بەسەر (76) ئۆتۆمبێلی تایبەت بەو بازرگان و فرۆشیارانەدا گیراوەو هەر لەو چوارچێوەیەشدا (33) دوكان و شوێنی بازرگانیی بەو ماددانەوە داخراون.

بەپێی بەراوردەكانی پۆلیسی كرماشان ئاستی بازرگانی و بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان لەساڵی (2021) بەراورد بەساڵی (2020) بەڕێژەی (326%) بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە كەدەكاتە زیاتر لەسێ هێندەی ساڵی رابردوو.

فەرحناز محەمەدی بەڕێوەبەری ناوەندی پشتیوانی كۆمەڵایەتیی كرماشان ئاشكرای كردووە لە رووی پلەبەندیی تووشبون بەماددەی هۆشبەرەوە، پارێزگاكە دەكەوێتەوە پلەی دووەم لەئاستی سەرجەم پارێزگاكانی ئێران و لەلایەكی دیكەشەەو بەپێی وتەی حەمیدڕەزا پوریانی، بەرێوەبەری زیندانەكانی كرماشان نزیكەی پێنج هەزار زیندایی لەو پارێزگایە هەیە كە دوو هەزار و (700) كەسیان بە تۆمەتی دزی دەستگیركراون و لەو ژمارەیەش نزیكەی (85%)یان ئالودەبووی ماددە هۆشبەرەكانن و روونە كە ئالودەبوون و ماددەی هۆشبەر هۆكاری سەرەكیی ئەنجامدانی تاوانی دزیكردنە.

لوڕستان زیاترین كوژراوو كەمئەندامی ماددە هۆشبەرەكان..

موحەمەد مەهدیان بەڕێوەبەری پۆلیسی پارێزگای لوڕستان لە رۆژهەڵاتی كوردستان رایگەیاندوە كە لەسەرەتای بەهاری ساڵی (2021) نزیكەی پێنج تۆن و (200) كیلۆ ماددەی هۆشبەر لەو پارێزگایە دەستی بەسەرداگیراوەو تەنها لە (72) سەعاتدا دەستگیراوە بەسەر (315) كیلۆ تریاك لەلوڕستان.

لەساڵی (2018) نزیكەی هەشت تۆن ماددەی هۆشبەر لەلوڕستان دەستی بەسەرداگیراوە كە بەزۆرترین رێژەی ماددەی هۆشبەر لەو پارێزگایە لەقەڵەمدەدرێت و تائێستا بەهۆی بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان لەلوڕستان سێ هەزار و (800) كەس كوژراون و (12) هەزار كەسیش كەمئەندام بوون كە زۆربەیەن سەر بەپۆلیس و هێزە ئەمنییەكان بوون.

بەپێی ئامارەكانی ساڵی (2020) لەكۆی یەك ملیۆن و (700) هەزار كەسی دانیشتوی لوڕستان زیاتر لە (100) هەزار كەسیان گیرۆدەی ماددە هۆشبەرەكانن و رێژەی گیرۆدەبوونیش دەگاتە (5%) كە بەراورد بە بەشەكانی دیكەی رۆژهەڵاتی كوردستان زیاترین رێژەی گیرۆدەبوون و تووشبونە.

ئیلام كەمترین ئالودەبووی هەیە..

بەرپرسانی پارێزگای ئیلام لەڕۆژهەڵاتی كوردستان رایانگەیاندووە؛ ئاستی تووشبون بەماددە هۆشبەرەكان لەئیلام (2%)ە  كەكەمترە بەراورد بەڕێژەی تووشبون لەسەرجەم ئێران كەدەگاتە زیاتر لە (6%).

محەمەد نەوزەری، پارێزگای ئیلام رایگەیاندوە لە رووی تووشبون بەماددە هۆشبەرەكانەوە لەكۆی (31) پارێزگا لەئێران پارێزگای ئیلام لەپلەی (27)دایە، ئەمەش ئاماژەیە كەناوچەكە توانیویەتی خۆڕاگریی بكات لەبەرامبەر زیادبوونی ئالودەبوون بەماددە هۆشبەرەكانەوە.

لەلایەكی دیكەوە شەهاب عەزیز زادە، جێگری بەڕێوەبەری پۆلیسی ئیلام رایگەیاندووە كە لەساڵی (2020) دەست بەسەر (600) كیلۆ ماددەی هۆشبەر لەو پارێزگایەدا گیراوە.

بەپێی ئامارە رەسمییەكان ژمارەی گیرۆدەبووان بەماددە هۆشبەرەكان لەئیلام (12) هەزار كەسە، بەڵام هەندێك سەرچاوە ئەو ژمارەیە بە راست نازانن و بەراورد كراوە كە (22) هەزار كەس لەكۆی (600) هەزار دانیشتوی ئەو پارێزگایە گیرۆدەی ماددە هۆشبەرەكانن. 

ئالودەبوون لەسنە بەخێرایی بەرزدەبێتەوە..

پارێزگای سنە (كوردستان) لەڕۆژهەڵاتی كوردستان كەژمارەی دانیشتوانی زیاتر لەیەك ملیۆن و (600) هەزار كەسە، لە رووی تاوان و سەرپێچیكاریی یاساییەوە بەپاكترین پارێزگا لەئێران لەقەڵەمدەدرێت، بەڵام ئەمساڵ زیاتر لەیەك تۆن ماددەی هۆشبەری تێدا دۆزراوەتەوە و دەستی بەسەردا گیراوەو هەروەها ژمارەی ئالودەبووانی ئەو پارێزگایە بەزیاتر لە (40) هەزار كەس ئەژماركراوە.

بەرپرسانی پارێزگای سنە ئاشكرایان كردووە كە ژمارەی ئالودەبووانی ماددە هۆشبەرەكان لەساڵی (2014) نزیكەی (21) هەزار كەس بووە و پێدەچێت ئەو ژمارەیە لەساڵی (2021) بۆ زیاتر لە (40) هەزار ئالودەبوو بەرز بووبێتەوە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە رێژەی (36%) ئەو ئالودەبووانەی پارێزگاكە كارمەندو فەرمانبەری رەسمیی حكومەتن.

فاروق وەفایی سەرۆكی ناوەندی تەندروستیی دەرونیی و كۆمەڵایەتیی پارێزگای سنە رایگەیاندوە؛ (16) هەزار ئالودەی ماددە هۆشبەرەكان لەژێر چاودێریی دەزگای تەندروستیی پارێزگاكەدان و شارەكانی سنەو قۆروەو كامیاران زیاترین ژمارەی ئالودەبوونیان تێدایەو رێژەكەشیان بە بەردەوامیی لەبەرزبوونەوەدایە.

(55%)ی ئالودەبووانی پارێزگای سنە ماددەی تریاك و (26%)یان ماددەی شیشە كە (كراك)ی پێدەوترێت بەكاردەهێنن، بەڵام ماددەی شیشە زۆر مەترسیدارەو دەبێت هۆی مەرگی خێراو  پێشوەخت.

ئامارەكانی پارێزگای سنە ئاماژەی مەترسیداری تێدایە، چونكە ئەو پارێزگایە خەریكە لەپاكترین ناوچەوە دەبێتە ناوەندی بازرگانی و بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان بەتایبەت جۆری شیشە، بەپێی ئامارەكان (6%)ی ئالودەبووانی ئەو پارێزگایە ژنانن و (60%)ی ئەو ژنانەش بەهۆی هاوسەرەكانیانەوە ئالودەی ماددە هۆشبەرەكان بوون.

فەرامەرز شاكری بەڕێوەبەری پۆلیسی پارێزگای سنە رایگەیاندووە لەساڵێكدا سێ هەزار و (126) بازرگان و فرۆشیاری ماددەی هۆشبەر لەپارێزگاكەدا دەستگیركراون كە (67)كەسیان لەو بازرگانانە بوون كە لەقەبارەی گەورەدا بازرگانیان بەماددە هۆشبەرەكانەوە كردووەو بەمەش لەساڵێكدا ئاستی بازرگانی بە ماددە هۆشبەرەكانەوە لەپارێزگای سنە بەڕێژەی (17%) بەرز بووەتەوە.

ورمێ بووەتە ناوەندێك بۆ گواستنەوەی ماددە هۆشبەرەكان..

پارێزگای ورمێ كەژمارەی دانیشتوانی دەگاتە زیاتر لەسێ ملیۆن و (265) هەزار كەس  و پێكهاتەی كوردو تورك (ئازەری) لەو پارێزگایە دەژین، زیاتر لە (130) هەزار ئالودەبوو بەماددە هۆشبەرەكانی هەیە، بەڵام بەرپرسانی حكومەت دەڵێن (75) هەزار ئالودەبوو لەورمێ هەیە.

محەمەد حەق وەردیان بەڕێوبەری پۆلیس لەبەشی بەرەنگاریی ماددە هۆشبەرەكان لەپارێزگای ورمێ رایگەیاندوە؛ لەساڵێكدا لە ورمێ دەست بەسەر (10) تۆن و (226) كیلۆ لەماددە هۆشبەرەكاندا گیراوەو هاوكات (138) باندی بازرگانیی و فرۆشتنی ئەو ماددانە تێكشكێنراون و (15) هەزار و (94) كەسیش بە تۆمەتی بازرگانیی، فرۆشتن و بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان دەستگیركراون.

هەروەها حەق وەردیان روونیكردوەتەوە كە رێژەی ماددە هۆشبەرەكان لەساڵی (2020) بەراورد بەساڵی (2019) لەورمێ بەڕێژی (50%) زیادی كردووەو تەنها لەسێ مانگی سەرەتای ساڵی (2021) نزیكەی پێنج تۆن ماددەی هۆشبەر لەورمێ دەستی بەسەرداگیراوە.

هاوكات، بەپێی ئامارەكانی ئەو رێژە لەماددە هۆشبەری لەپارێزگای ورمێ دەستی بەسەردا دەگیرێت و یان بەكاردەهێنرێت دەركەوتووە كە ورمێ بەهۆی هاوسنوربونی لەگەڵ باكوری كوردستان و توركیاو هاوكات هاوسنوربوونی لەگەڵ هەرێمی كوردستان زیاترین بازرگانیی ئەو ماددانەی تێدا دەكرێت، بووەتە ناوەندێك بۆ گواستنەوەی ماددە هۆشبەرەكان.

بێكاری و ماددەی هۆشبەر..

ژمارەی بێكارەكانی كرماشان دەگاتە (145) هەزار كەس لەكاتێكدا ژمارەی دانیشتوانی ئەو پارێزگایە دوو ملیۆن كەسە، بۆیە رێژەی بێكاریی زۆرجار لەكرماشان دەگاتە زیاتر لە (22%) و هاوشانی ئەو رێژە زۆرە لەبێكاریی، نزیكەی (100) هەزار كەسی گیرۆدەبوو بەماددە هۆشبەرەكان لەكرماشان هەیە.

لەلایەكی دیكەوە هاوشانی كرماشان لەپارێزگای لوڕستانیش ئاستی بێكاریی دەگاتە زیاتر لە (21%) كە بەبەرزترین ئاستی بێكاریی لەئێران هەژمار دەكرێت، بەڵام بەرپرسانی حكومەت رایانگەیاندوە كە رێژەی راستەقینەی بێكاریی لەو پارێزگایە (16.3%)ە، كە بەپێی رێژەكەی حكومەتیش؛ لوڕستان بەیەكەم پارێزگا لە رووی بێكارییەوە لەئێران لەقەڵەمدەدرێت.

هەروەها، ئامارەكان دەریدەخەن كە بێكاری و كەمیی داهات هۆكارێكی سەرەكیی تووشبون بەماددە هۆشبەرەكانن لەئێران و كرماشان و لوڕستان و زۆبەی ناوچەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، بەڵام ئامارەكانی كرماشان لە رووی بێكارییەوە سێ هێندەی نێوەنجی رێژەی بێكارییە لەسەرتاسەری ئێران چونكە نێوەنجی رێژەی بێكاریی لەئێران لەساڵی (2020) بە (9.6%) بەراورد كراوەو لەكرماشان ئەو رێژەیە لەنێوان (14.9%) بۆ (22.2%) بەرزو نزمبوونەوەیەكی بەردەوام بەخۆیەوە دەبینێت، كەئەمەش ئاماژەیە بە نەبوونی پڕۆژەیەكی ستراتیژیی بۆ چارەسەری رێژەی زۆری بێكاریی لەو پارێزگایەی رۆژهەڵاتی كوردستان.

بەرپرسانی ئێران دانیان بەوەدا ناوە كە رێژەی ئەو خوێندكارانەی كە لەئێران گیرۆدەی ماددە هۆشبەرەكان دەبن دەگاتە نزیكەی (6%) لەكاتێكدا بەپێی ئامارە نێودەوڵەتییەكان (21%) خوێندكارانی جیهان زیاترین مەترسییان لەسەرە بۆ گیرۆدەبوون بەماددە هۆشبەرەكان، بەڵام ئەو بەرپرسانە نەیانشاردووەتەوە كە كرماشان نۆیەم پارێزگایە بەراورد بەپارێزگاكانی دیكە لەئێران كە زیاترین مەترسیی لەسەر خوێندكارەكانیەتی بۆ گیرۆدەبوون بەماددە هۆشبەرەكان.

ژیان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان لەژێر مەترسیی ئالودەبوون ..

بەچاوخشاندنێكی خێرا لەو پێنج پارێزگایەی رۆژهەڵاتی كوردستان دەردەكەوێت ئاستی بەرزبوونەوەو بازرگانیی و زیندانیانی تایبەت بەتاوانی ماددە هۆشبەرەكان زۆر بەرزە لەكاتێكدا هەر كەسێكی ئالودەبوو بەماددە هۆشبەرەكانەوە دەبێتەوە هۆی سەرقاڵكردن یان پەكخستنی ژیانی ئاسایی لانی كەمی دوو بۆ چوار كەسی ئەندامانی خێزان و ئەو كۆمەڵگەیەی تێیدا دەژی، بۆیە ئەگەر ئالودەبووانی رۆژهەڵاتی كوردستان (500) هەزار كەس بێت ئەوا یەك ملیۆن بۆ دوو ملیۆن كەس گیرۆدەی ئەو ئالودەبووانە دەبن و ژیانی ئاساییان تێكدەچێت.