د. كامەران مەنتك

بەشی نۆزدەهەم

لێرەدا ئەگەر جارێكی تر بەراوردێك لەنێوان  هەردوو هەوڵی گەڕاندنەوەی سوریا بۆ دەوڵەتێكی سەربەخۆو خاوەن سەروەری لەژێر سایەی توركیا، یاخود پەرتەوازەو دیزاینكردنێكی تری ئەم وڵاتە لەلایەن ئیسرائیل و ئەمریكاوە بكەین، بۆمان دەردەكەوێت، كە ئەو بەراوردە لە روانگەی فەلسەفەی سیاسییەوە لەنێوان دوو هێزی جیاوازە، هێزێكی كۆن، ماندوو شەكەت، كە لە فەوزایەكی سیاسیدا دەژیت ورووداوەكان هێندەیان ترساندووە خەریكە ستراتیژی خۆی باش ناخوێنێتەوە، لەگەڵ هێزێكی تری تازە گەشەسەندوو، كە دەیەوێت بەختی خۆی تاقیبكاتەوە، بۆ ئەم مەبەستەش بزووتنەوەی حەماس لە غەزە گەوەرترین دەرفەتی بۆ رەخساندو پاساوی ئەوەی بۆ بەرهەم هێنا، بتوانێت ئەو هەنگاوانە هەڵێنێت، كە زیاتر لەنیو سەدەیە بە كردەیی و لە چوارچێوەی دەوڵەتێكدا خۆی بۆ ئامادە كردووە، ئەوە بێگومان تای تەرازووەكە لە بەرژەوەندی هێزی دووەم، واتە ئیسرائیلدا، كە ئەمریكا بەو هەموو توانایە لە بن نەهاتووەی خۆی بەهەموو شێوەیەك دەیەوێت دڵی رازی بكات وپشتی دەگرێت، دەشكێتەوە، بەپێچەوانەی هێزی یەكەم، كە توركیایە و ئێستا لە خراپترین دۆخی سیاسی و ئابووری خۆیدا دەژیت.

لەم شیكردنەوەیەدا مەبەستمان ئەوەیە كورد دەبێت لە كۆتایی ئەم یارییەدا بۆ كام لای بشكێنێتەوە، ئایا وەكو ساڵی (2003) باشووری كوردستان، چۆن كەوتنەوە دامەزراندنەوەی ئیراق، كار لەسەر دامەزراندنی سوریایەكی نوێ بكات، یاخود ستراتیژیانەترو بوێرانەتر خۆیان بۆ قۆناغێكی تر ئامادە بكەن، كە پڕ بێت لە ئومێدی گەورەتر!.

لەمڕووەوە ئەگەر رۆژئاوا بكەوێتە هەمان هەڵەی باشوور، ئەوانیش بە هەمان شێوەی هەرێم دەكەونە تۆڕی بتپەرستییەكی نوێی سیاسی و ئەو دیكتاتۆرەی لە دیمەشق دروستی دەكەن، لەكۆتایدا ناچار دەبن كڕنووشی بۆ بەرن و چاویان لەبەردەرگای ئەو بێت، وەك چۆن لەباشوور رۆژانە دەبینین، بەغدا چی بەهەرێم دەكات و شان بەشانی ئەو دەسەڵاتەی پشكی شێری لە دامەزراندنەوەی ئێراقێكی نوێكرد، خەڵكی هەرێم تا ئەوپەڕی ریسوایی ریسوا دەكات. ئەوانیش بە هەمان شێوە بتێكی نوێ لە دیمەشق دابنێنەوەو رۆژانە كڕنووشی بۆ بەرن، لەژێر سایەی ئەو دەوڵەتەی جڵەوی دیمەشقی بەدەستەوەیە، واتە توركیا، تا ئەوپەڕی بێئیرادەیی بێئیرادە بكرێن، ئەو كاتە توركیا بەچەك دانانیش وازیان لێناهێنێت، بەڵكو لە خاكەكەی خۆشیان دەریان دەكات و وەكو باشووری كوردستان، بەشێوەیەكی ترسناكتریش دیمۆگرافیای رۆژئاوا دەگۆڕێت و بەشێوەیەك هیچ مۆركێكی كوردستانی بوونی پێوە نەمێنێت، هەروەك چۆن هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن باشوور دوای چەند ساڵێكی كەمی تر هیچ مۆركێكی كورد بوون و كوردستانی بوونی پێوە نامێنێت، ئەگەر دەستێك لە دەرەوەی هەرێم رزگاری نەكات، ئەوە ئەو سیناریۆە ترسناكە دەگاتە ئەنجام، كە لە ستراتیژی دەوڵەتە هەرێمییەكان نەخشەی بۆ كێشراوە، دیارە هەموو ئومێدی خەڵكی باشووریش لە ئێستادا لەسەر رۆژئاوای كوردستانە، كە تا ئێستا توانیوییەتی بە شێوەیەكی زۆر شایستە نوێنەرایەتی مەسەلەی كورد بكات و شەڕی ئەو بێئومێدییەش بكات، كە لەباشووری كوردستان دووچاری تاكی كورد هاتووە، بەڵام پرسیارە ئاڵۆزەكە ئا لێرەدایە، ئایا دەكرێت رۆژئاوا سوود لە ئەزموونی باشوور وەرنەگرێت و هەمان هەڵە دووبارە بكاتەوە؟

دەبێت ئەو راستییە بزانین، كاتێك زەمینەی گۆرانكارییەكان لەباردەبێت، واتە ژێرخانی هێزەكان ئامادە دەبێت بۆ گۆڕانكاری، رێكەوتنەكان مۆركی تەكتیكی وەردەگرن و هیچ كاتێك بایەخێكی ستراتیژییان نامێنێت، ئەمەش لە دەرەوەی ئیرادەی هێزەكانە، هەرچەندە ئەوان بیانەوێت دۆخێك بێننە دی، كەستراتیژی ئەوان، یاخود بەلایەنی كەم بەرژەوەندییەكانی ئەوان مسۆگەر بكات و ئەو رێكەوتننامانەی لەم بوارەوە دەیبەستن، ئامانجەكانیان بێنێتەدی و وەك لەسەری رێككەوتوون جێبەجێی بكەن، بەڵام ئەوە ئەوان بە تەنیا نین بڕیار لەسەر ئەو بابەتە دەدەن، بەتایبەتیش لە دۆخێكی ئاڵۆزی نێودەوڵەتی و ناوچەیەكی پڕكێشەو گرنگی ستراتیژی وەك رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە ئێستا ململانێكانی بەپلەی یەكەم تیایدا لەسەر خاكی كوردستان چڕبۆتەوە، بەڵكو ئەوە كۆی گۆڕانكارییەكانە، كە زۆرینەی جار دەكەوێتە دەرەوەی خواست و ویستی ئەوان و بڕیاری لەسەر دەدات، ئەگەر كەمێك زیاتر وردی بكەینەوە، بۆئەوەی خوێنەر باشتر تێیبگات، لە ئەنجامی گۆڕانكارییەكانی ژێرخانی ئابووری و سیاسەتی جیهانی، كۆمەڵیك ململانێ دێتە بەرهەم، كە لە دەرەوەی ئیرادەی خودی ئەو هێزانەدایە، خۆیان یارییەكە دادەڕێژن و دەیكەن، لەبەرئەوەی لە ئەنجامی ئەو كارلەیەكتركردنەی لەنێوان گۆڕانكارییەكانی ژێرخان و بەرژەوەندی لایەنەكان پەیدا دەبێت، خودی ئەو هێزانە ناچار دەكات ئاڕاستەیەك بگرن، كە لە ستراتیژەكەیاندا نەبووە، واتە بەئاقارێك هەنگاو بنێن، بەپێچەوانەی ستراتیژەكەی خۆیان بێت، یاخود بەلایەنی كەم وەك ئەوە نەبێت نەخشەیان بۆ كێشاوە، بۆیە هەر رێككەوتنامەیەكیان لە چوارچێوەی ئەو ستراتیژە گرێدابێت، ناتوانێت بەردەوام بێت، هەر ئەمەش وایكردووە، كە یەكێك لە مەرجە بنەڕەتییەكانی دانانی هەر ستراتیژێكی باڵا، نەرمی و گونجان بێت لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانەی روودەدەن!.

ئەمە رێك ئەو دۆخەیە، كە ناوچەكەی پیادا گوزەر دەكات، لەبەرئەوەی رووداوەکان زۆر بەخێرایی روودەدەن و بەسەر دەچن، بۆیە ئەگەری سەركەوتن و بەردەوامبوونی رێككەوتنەكان لە ناوچەكەدا ئێجگار كەمە، هۆكاری بنەڕەتی ئەمەش لەلایەك دەگەڕێتەوە بۆ خودی گۆڕانكارییەكان و ئەو هاوسەنگی هێزەی هێشتا یەكلایی نەبۆتەوە، لەلایەكی تر بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، تاوەكو ئێستا سیستەمە سیاسییەكانی ناوچەكە لەسەر ئاستی ناوەخۆوە هەرێمی دركیان بە گەورەیی و قووڵی ئەو گۆڕانكارییانە نەكردووە وەكو تاكتیك مامەلەی لەگەڵدا دەكەن، بە واتایەكی تر ئەوان دوودڵن یا گومانیان لەسەركەوتنی پڕۆژەی جیهانگەرایی ئەمریكا هەیەو دەیانەوێت بۆ ماوەیەك خۆیان لەگەڵیدا بگونجێنن، تاوەكو دۆخەكە بە هەمان ئاڕاستە گوزەر دەكاتەوە، كە دوای ساڵی (2000) پیایدا تێپەڕی و روسیا و چین بووژانەوەو كۆسپیان بۆ سیستەمی تاكجەمسەری دروستكرد، بەڵام ئیستا ئێمە لە ساڵی (2025) دا دەژین و ئاماژەكان بۆ ئەوەدەچن، كە زۆر ئاستەنگە مێژوو بەرەو دواوە بگەڕێتەوە، تاوەكو ئەو سیستەم و دەوڵەتانە دەگەنە ئەو بڕوایەی ، كەنەك هەر تەنیا پێویستە، بەڵكو ناچار دەكرێن، وەڵامی گۆڕانكارییەكانی قۆناغەكە بدەنەوە، بەشێوەیەك پێچەوانەی رەوتی گەشەسەندنەكان نەبێت، ئەم چەقبەستنە لە رابردوو و تینەگەیشتن لە ئاڕاستەی رووداوەكان، دەبێتە هۆی ئەوەی بەشێوەیەكی ئاشتیانەو نەرم پێشوازی لەو شەپۆڵە نوێیە نەكرێت و ئەمەش وادەكات تا ئایندەیەكی نزیك چاوەڕوانی ئەو ئاشتییە نەبین، كە خەڵك چاوەڕوانی دەكات و ململانێیەكان زیاتر لە رێگەی هێزو هێزی چەكداری بە وەكالەتەوە یەكلایی بكرێتەوە، وەك ئەوەی ئێستا لە سوریاو لوبنان و یەمەن و ... هتد دوایی دەیبینین.

بۆ نمونە وەك پێشتر ئاماژەی پێكرا، توركیا  هەوڵدەدات لەرێگەی پڕۆسەی ئاشتییەوە، رەوتی گەشەسەندنی مەسەلەی كورد خاو بكاتەوەو ئەو دەرفەتانەی لەبەردەمیدایە كەمبكرێتەوە، یاخود بتوانێت كەمترین دەستكەوت بەدەست بێنێت، واتە توركیا تا ئێستا نایەوێت لەرووی ستراتیژییەوە مامەڵە لەگەڵ كێشەی كورد بكات و گەمەیەكی تەكتیكی لەگەلدا بەڕێوە دەبات، دەیەوێت دەستی كورد بابدات و لەدواوە فریوی بدات، بۆیە ئەوەی توركیا ئێستا دەیڵێت و ئەوەی دەیكات دووشتی رێك پێچەوانەی یەكترن، ئەگەرچی لە میدیاكان جارناجار لێدوانێك لەم یاخود لەو بەرپرس دەبیستین، كە پەیامێك بۆ ئاشتی دەنێرن، یاخود وردتر باس لە تەسلیمبوونێك دەكەن لە پەنای ئاشتی، یاخود دەرگای ئیمڕاڵی لە جەژندا بەرووی كەس و كاری ئۆجەلان و بەشێك لە گیراوەكانی تر دەكەنەوە، بەڵام لەسەر زەویدا شەڕ بەچری نەك هەر بەردەوامە، بەڵكو رۆژ بەرۆژ توندتریش دەبێت!.

لە رۆژئاوا باس لە ئاگربەست و وەستاندنی شەڕو دانوستانی نێوان كوردو حكومەتی نوێی سوریا دەكرێت، كە لەژێر هەژموونی توركیادایە، بەڵام لەرووی پراكتیكەوە، هەوڵیكی توركیا لەم دانوستانانە بەدیدەكرێت، كەدەیەوێت ئەو هێزانەی داردەست و دروستكراوی خۆین، تێكەڵ بەهێزەكانی هەسەدە بكات، یاخود بەلایەنی كەم دەروازەیەكیان بۆ بدۆزێنە دزە بكەنە سەر گۆرەپانی رووداوەكان و بە كردەیی بوونی خۆیان بسەپێنن، كە ئەمە لە رۆژئاواش كورد لە ناخەوە هەڵدەتەكێنێت، بەواتایەكی تر توركیا دەیەوێت ئەوەی لەرێگەی سەربازییەوە نەیتوانی بەدەستی بینێت، لە رێگەی سیاسەت و دزەكردنی نیوهێلەكانی پێشەوەی هێزەكانی رۆژئاواوە بە دەستی بێنێت، ئەوەی ئەو دەرفەتەش بۆ توركیا ئاسانتر دەگورێنێت، بانگەشەو كاركردنە لەسەر ژێی نەتەوەیی، وەك یەكڕێزی و یەكێتی كوردان ئەو دروشمانەی، كە چەندین ساڵە كوردی پێ فریودەدرێت، لەبەرئەوەی لەكاتێكدا هێزە ركابەركان، لەسەریەك مێزی دانوستان كۆدەكرێنەوە و یەك شاندی دانوستانكاریان لێپێكدێت، بۆ گقتوگۆ لەگەڵ حكومەتی سوریا، دۆخەكە لە واقعێكی تاڵی قبووڵكراوەوە، دەگۆڕێت بۆ واقعێكی تاڵتری قبووڵنەكراو، هەوڵێك دەبێت بۆ داپۆشینی راستەقینەیەكی تاڵ، ئەویش دابەشبوونی كوردانە بەسەر دوو بەرە، بۆ یەكێتیەكی وەهمی، كە هەركاتێك بیانەوێت و لەكاتێكی هەستیاردا بەكاری بێنن بۆ لێدان و بچووككردنەوەی كورد!. بۆیە دەبێت كورد لەو قۆناغە هەستیارە بە بوێرییەوە دەست لەسەر خاڵەكان دابنێت و ئەوانەی بوونەتە داردەست و كرێگرتەی دوژمن، لەرێزی نیشتمانی هەڵداتە دەرەوەو وەكو خائینێكی نەتەوەیی مامەڵەیان لەگەڵدا بكات، ئەمە ئەو هەڵوێستە تاوەكو ئێستا هیچ هێزێك بوێری ئەوەی نەبووە ئاماژەی بۆ بكات، تاوەكو ئەو دووبەرەیەش لەیەكتر جیانەكرێنەوە، ناتوانرێت یەكێتی نەتەوەیی بهێنرێتە دی، یەكێتی نەتەوەیی چۆن لەگەڵ هێزگەلێك دروست دەكرێت، كە خۆی و تەنیا ۆی دەوێت و لەپێناو بەرژەوەندییەكانی خۆی هەموو هێڵێكی سووری نەتەوەیی دەبەزێنێت و دەستی هارو مار بۆ داگیركردنی كوردستان رادەكێشێت!.

ئێستا لە رۆژئاوا كورد بەیەك شاندی سەركەوتوو، دانوستان لەگەڵ حكومەتی نوێی سوریا دەكات، بەیەك هێزی رێكخراوو ئامادەش خۆی بۆ هەموو ئەگەرەكان ئامادە كردووە، چ پێویستی بەهێزێكی ترە، كە لەلایەن توركیاوە مەشقی پێكراوەو لە زۆربەی ئەو هێرشانەی توركیا لەرێگەی چەتەكانیەوە كردوویەتییە سەر رۆژئاوای كوردستان، بەشێوەیەكی راستەوخۆ یاخود ناڕاستەوخۆ بەشداریان كردووەو رووبەڕووی ئەزموونی رۆژئاوا بوونەتەوە، ئەمە راستەقینەیەكی تاڵە، گوتنی پڕ ئازارەو شاردنەوەشی خیانەتە لەمێژووی نەتەوەكەت، لێرەدا با نمونەیەكی كورت دەربارەی بەشداریكردنی ئەو هێزانە لەشەڕی داگیركردنی عەفرین بهێنمەوە، لە چاوپێكەوتنێكمدا لەگەڵ یەكێك لە فەرماندە گەنجەكانی شەڕوانەكان، كە شێلگیرانە بەرگریان لە خاكی وڵاتەكەیان دەكرد، ئەمەی بۆ گێڕامەوە، كاتێك ئەوان لە شارۆچكەی شەهبا بوون و بەرگریان دەكرد، لەبەرئەوەی ئەوان لەناو ئەپارتمانەكاندا خۆیان حەشاردابوو ولە قاتی خوارەوەدا شەڕیان دەكرد، دەبوایە بەوریاییەوە ئاگاداری جوولەی هێزەكانی دوژمن بن، لەوكاتەدا ئەندامانی ئەو خێزانانەی، كە سەر بەیەكێك لەحیزبەكانی ناو ئەنەكەسە بوون، دەنگە دەنگیان دروست دەكردو لە تەنەكانیان دەدا، بۆئەوەی شەڕڤانەكان گوێیان لە دەنگی ئەو فڕۆكانە نەبێت، كە هێزیان لەو شارۆچكەیە دادەبەزاند، ئەمەش لەكۆتایدا بووە هۆی كەوتنی ئەو شارەو كەوتنی ئەو شارەش شكاندنی بڕبڕەی پشتی بەرەنگاربوونەوەی عەفرین بوو، لەبەرئەوەی تاكە رێگەی شەڕڤانەكان بوو، كە بە دنیای دەرەوەی عەفرینی دەبەستنەوە.

مەبەستم لەم روونكردنەوەیە ئەوەیە، كە توركیا دەیەوێت  لەپەنای یەكێتی كوردانەوە لە ناوەوە لە ئەزموونی رۆژئاوا بدات و هاوشێوەی باشوور هەڵیوەشێنێتەوەو كلیلەكەی بخاتە ژێر دەستی خۆی، هەر رێككەوتنێك لەژێر سەرپەرشتی توركیادا بێت، با هێزە هاوپەیمانەكانیشی لەگەڵ دابێت لەم خوێندنەوە زیاتر بەخۆوە هەڵناگرێت، لەكاتێكدا دڵنیایین لەوەی، كە هێزی هاوپەیمانان تاوەكو ئێستا هێندەی لە خەم رازیكردنی توركیادان، هێندە لە خەمی كورددا نین، بۆیە هەوڵی بەیەكەوە كۆكردنەوەی هەردوو بەرەی ئەنەكەسەو پەیەدە، كە ئەمە ئەگەرچی لە رووكەشدا وەك كارێكی پۆزەتیڤانەی نەتەوەیی وێنا دەكرێت، بەڵام لە ناوەڕۆكەوە هەوڵیكە بۆ لەباریەك هەلوەشانەوەی هەسەدەو یەكڕێزی هێزەكانی كوردی لە رۆژئاوا، چونكە ئەنەكەسە هێزێكە پەروەدەی دەستی توركیایەو هەرگیز ناتوانرێت وەك هێزێكی سەربەخۆ مامەلەی لەگەلدا بكرێت، ناتوانرێت دووبەرەی جیاواز لەیەك چوارچێوەدا كۆبكرێتەوە، لەكاتێكدا لەسەر ئاستی هەرێم و جیهانی تا ئێستا ئەو دووبەرەیە ماوەو بەروونی دەبینرێت، بۆیە هەر رێكەوتنێكی لەو شێوەیە لەسەر بنەمای دوو قەوارەی سیاسی سەربەخۆ، هەڵەیەكی ستراتیژی و كوشندەیە بۆ رۆژئاوا، دەكرێت وەكو هێزێك بچنەوە ناو هەسەدەو وەك بەشێك لە هێزو ریكخستنەكانی ئەو كاریان پێبكرێت، ئەمەش لەژێر سەركردایەتی و سەرپەرشتی هەسەدە خۆیدا بێت، بەڵام ناكرێت وەك دوو سەركەگا بخرێنە ناو یەك مەنجەڵەوە، كە وەك لە باشووردا بینیمان چۆن لەكۆتایدا هەردوو سەركە گاكە بۆگەنیان كرد، ئەمە جگە لە هەوڵێك بۆ دابەشكردنی رۆژئاوا بۆ دوو زۆنی جیاواز، كە لەبەر ململانێی یەكتر نەتوانن هەنگاوێك بەرەو پێشەوە بچن و لەرقی یەكتر برەو بە جاشایەتی و كرێگرتەیی بدەن، هیچ خوێندنەوەیەكی تر بە خۆوە ناگرێت.

كەس ناتوانێت بڵێت رێككەوتنی كوردی-كوردی لە هەر كوێیەكی دونیادا بێت خراپە، بەڵام دەبێت بەر لەهەموو شتێك لەروانگەیەكی ناسیونالیستی و ئەندێشەییەوە سەیری رێككەوتنەكان نەكەین، رێككەوتن ئەو كاتە دەبێتە رێككەوتن، كە بیركردنەوە لەبەرژەوەندییەكان و هەستكردن بە مەترسییەكان كورد لەیەكتر نزیك بكاتەوە ناچار بەرێككەوتنیان بكات، بەشێكیان ئامادە بێت لە پێناو ئەو بەرژەوەندییانە دەست بەرداری كۆمەڵێك لە مافەكانی خۆی، نەك رێككەوتنێك لە ژێر فشاری ئەمركیاو فەرەنساو تەنانەت توركیادا دابێت، كە ئەمە زیاتر لەرێككەوتن بە چاندنی بۆمبێك دەچێت لە هەر چركەساتێك بیانەوێت بیتەقێننەوە، ئەمە كارەساتێكی گەورە دروست دەكات، تا ئێستا رۆژئاوای كوردستان باشی بەڕێوە بردووە و ئەو بەڕێوە بردنە دەبێت بكرێتە بنەمایەك بۆ ئیدارەدانی هەموو مەسەلەی كورد لە بەشەكانی تری كوردستان، بەمەرجێك، كە هەموو جارێك ئەو مەرجە دووبارە دەكەینەوە، بخرێتە چوارچێوەی ستراتیژێكی نیشتمانی باڵا، نەك هێزی تری تیا موتوربە بكرێت، كە پەروەردەی دەستی توركیا و بەرەی توركیا خۆیان بێت.