کامەران ئیبراهیم شێروانی

لەگەڵمان بن بۆ ئەم ڕاپۆرتە:
لە قووڵایی مێژووی هاوچەرخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، چیرۆکی هەندێک پڕۆژەی ستراتیژی لەگەڵ چارەنووسی گەلاندا تێکەڵ دەبن. یەکێک لە دیارترین ئەو چیرۆکانە، چیرۆکی بۆریی نەوتی عێراق-تورکیایە؛ ئەو شادەمارە پۆڵایینەی کە دەیان ساڵ بوو دڵی ئابووریی عێراقی بە بازاڕەکانی جیهانەوە دەبەستەوە و وەک ڕووبارێکی ڕەشی زێڕین، سامانی نیشتمانێکی بەرەو دەروازەکانی دەریا دەگواستەوە.

سەرەتای ئەم داستانە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩٧٣، کاتێک بەغدا و ئەنقەرە خەونێکی هاوبەشیان کرد بە ڕاستی. لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی دوولایەنە، بناغەی پردێکی ئابوورییان دانا کە نەوتی باکووری عێراقی دەگەیاندە بەندەری جەیهانی تورکیا. بۆ دەیان ساڵ، لێشاوی نەوت لەم بۆرییەدا نەدەپچڕا و هێمای هاوکاری و هاوسێیەتییەکی پتەو و بەرژەوەندیی دوولایەنە بوو. بەڵام وەک زۆرێک لە داستانە گەورەکان، سێبەری ناکۆکی و ململانێی سیاسی بەسەر ئەم هاوبەشییەشدا کشا.

پایەکانی ئەم پەیوەندییە لەرزۆک بوون کاتێک لێکدانەوە جیاوازەکان بۆ ڕۆح و دەقی ڕێککەوتنە کۆنەکە سەریان هەڵدا. حکومەتی فیدراڵی عێراق، کە خۆی بە تاکە میراتگری یاسایی بەڕێوەبردنی سامانی وڵات دەزانی، سکاڵای لەسەر پێشێلکارییەکانی تورکیا تۆمار کرد. ئەم ناڕەزایەتییە گەیشتە لوتکە و دۆسیەکە سنوورەکانی بڕی و لە هۆڵەکانی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس گیرسایەوە.

لە مارسی ٢٠٢٣، دەنگی دادگا بە قازانجی عێراق لێیدا. وەڵامی ئەنقەرە خێرا و یەکلاکەرەوە بوو: بێدەنگکردنی ئەو بۆرییەی کە ڕۆژێک هێمای ژیان بوو. ئەم وەستانە، کە زیاتر لە ساڵێکە بەردەوامە، گورزێکی کوشندەی لە داهاتی گشتیی عێراق وەشاندووە و بووەتە هۆی لەدەستدانی ملیارەها دۆلار.

بەڵام ئێستا قەیرانەکە لە ڕاگرتنێکی کاتی تێپەڕیوە. تورکیا بە ئاشکرا کار بۆ کۆتاییهێنانی یەکجاری و داخستنی هەمیشەیی دۆسیەی گرێبەستە کۆنەکەی ساڵی ١٩٧٣ دەکات. ئەنقەرە بڕیاری دادگای پاریس وەک خاڵی کۆتایی بۆ شەرعیەتی ئەو ڕێککەوتنە مێژووییە دەبینێت و پێی وایە چیتر پابەند نییە پێوەی. بۆیە، ڕاگرتنی بۆرییەکەی تەنها وەک کارتێکی دانوستان بەکارناهێنێت، بەڵکو وەک ڕاگەیاندنی کۆتاییهاتنی قۆناغێکی دیاریکراو بەکاری دەهێنێت و داوای داڕشتنەوەی بناغەیەکی یاسایی و بازرگانیی تەواو نوێ دەکات کە لەگەڵ هاوکێشە سیاسییەکانی ئەمڕۆی ناوچەکەدا بگونجێت.

چارەنووسی ئەم هێڵە ستراتیژییە لە گۆڕەپانی ململانێی سیاسی و ئیرادەی نێودەوڵەتیدا هەڵپەسێردراوە. پرسیارە گەورەکە چیتر تەنها ئەوە نییە کە ئایا کەی بۆرییەکە دەکەوێتەوە کار، بەڵکو ئەوەیە: ئایا عێراق و تورکیا دەتوانن لەسەر مەرجەکانی کۆتاییهێنان بە ڕێککەوتنی پێشوو و دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێ بگەنە ڕێککەوتن؟ یان ئایا ئەم شادەمارە پۆڵایینە بۆ هەمیشە دەبێتە شوێنەوارێکی سەردەمی ناکۆکییەکان و چیرۆکی هەلێکی لەدەستچووی ئابووری و زیانێکی ستراتیژیی گەورە بۆ نەوەکانی داهاتوو دەگێڕێتەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە، تەنیا لە دەستی ئەندازیار و تەکنیککاراندا نییە، بەڵکو لە دەستی ئەو سەرکردانەدایە کە دەبێت بڕیار بدەن کام ڕێگا هەڵدەبژێرن: ڕێگای ململانێی بەردەوام، یان ڕێگای بنیاتنانەوەی پردی متمانە لەسەر بنەمایەکی نوێ.