لیکۆڵینەوەی / ماتیۆ فرانکل 

وەرگێرانى: غەفار مەحمود 

بەشی دووەم 

پێش ئەوەی ئەنجامە نەرێنیەکانی  بایکۆتی هەڵبژاردن  دەست نیشان بکەین ، گرنگە بزانین لە بنەرەتدا بۆچی حزبەکان .  بایکۆت هەڵدەبژێرن ؟ بایکۆتی هەڵبژاردنەکان لە دوای کۆتایی هاتنی شەڕی ساردەوە بوەتە ئامرازیکی باوی حزبە ئۆپۆزیسیۆنەکان . بە هاتنی دیموکراسیە  نویکانی ئەوروپای رۆژهەڵات وئەمەریکای لاتینی و ئەفەریقا ،  ئەنجامی براوەو دۆڕاو لە هەڵبژاردنەکاندا ، بایکۆتی هەڵبژاردنەکانی هێناوەتە ئاراوە ، لەکاتێکدا سالی ١٩٨٩ لە هەلبژاردنەکانی دنیادا تەنها ٤٪ بایکۆت دەکران ، ئەم رێژەیەش ساڵی ٢٠٠٢ گەیشتە ١٥٪  ، و لە دەیەی نێوان ١٩٩٥ تا ٢٠٠٤ بۆ هەر ساڵێک ١٠ هەڵبژاردن بایکۆت دەکران . سەیری ئەم نمونانەی خوارەوە بکەن .

هەرچەندە ئەم ژمارانە   لەوانەیە بە هۆی بێهودەیی هەولەکان  بێت ، لە ساڵی ٢٠٠٤ بەدواوە کەمی کردوە  ، بەڵام بایکۆت لە دو توێی بەرنامەرێژی حزبە ئۆپۆزیسیۆنەکاندا دژ بە  حکومەت  بۆ رێوشوێنی  هەڵبژاردنەکان بە بەهیزی ماوەتەوە .

ئەم واقیعیەتەش  کە زۆربەی سوننیەکانی عیراق بۆ ئەو هەڵە گەورەیەی بایکۆتی هەڵبژاردنی ٢٠٠٥ هاورا بوون   ، کەچی بیریان لە بایکۆتی هەڵبژاردنی ئەمساڵ ٢٠١٠ دەکردەوە ( ئەم توێژینەوەیە لە ٢٠١٠ ئامادە کراوە – وەرگێڕ ) .ئەمەش راستی ئەو قسەیەمان بۆ دەردەخات . لە زۆربەی کاتەکاندا نارەزایەتی حزبی بایکۆتکار لە ئەنجامی جیاکاری لە هەڵبژاردندایە ، بابەتی ئەم نارەزایەتیەش لەوانەیە لە سەربەخۆنەبونیی کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکان یان ئەو یاسا جیاکاریانەی  حزبی دەسەڵات بێت کە بۆ پڕ کردنەوەی کورسیەکان کەڵکیان لی وەردەگرێ . لە هەمو بارەکانەوە هێزە سیاسیە  ئۆپۆزیسیۆنەکان  لەسەر ئەوباوەڕەن کە سیستەم بە سروشتی خۆی کار بۆ جیاکاری بەقازانجی  حزبی دەسەلات دەکات . ئامانجی حزبی نارازی یا ناچارکردنی حزبی دەسەلاتە بە بەدیهێنانی  یەکسانی تواناکانی هەڵبژاردن یا سەرنج راکێشانی رای جیهانی بۆ جیاکاری و ساختەکاریە لەلایەن حزبی دەسەڵاتەوە .سەرەنجام لێ سەندنەوەی رەوایەتی لە ئاستی نێو دەوڵەتیدا .

بەڵام لەروی مێژوییەوە ، ئەم بەدوادا چونە دەریدەخات ، جگە لە  کۆمەڵگا گرنگ وهەستیارەکاندا ، حزبە بایکۆتکەرەکان ، زۆر کەم پشتیوانیی ناوەندە نیودەوڵەتیەکان بەدەست دێنن ، بۆ نمونە لە ئەسیوپیا ، حزبە ئۆپۆزیسیۆنەکان بە پێچەوانەی خواستی هاوکارەکانیان و رۆژئاوا بایکۆتی هەڵبژاردنە پارلەمانیەکەی ساڵی ١٩٩٤ یان کرد .حزبی دەسەڵات " بەرەی دیموکراتی شۆڕشگێڕی گەلانی ئەسیوپیا " سەرکەوتنێکی یەکلاکەرەوەی  لە  ٤٨٤ تا ٥٤٧ کورسی بەدەست هێنا کە هەرزو لەلایەن ئەمەریکاوە  دانی پیا نراو پشتیوانی کرا .

حزبێکی ئۆپۆزیسیۆنی گینیا بۆ نارەزایەتی دەربڕین لە هەڵبژاردنەوەی "جری راوڵینگ " بۆ سەرکۆماریی  ، لە روداوی ناسراو بە " دەنگە دزراوەکان " بڕیاری بایکۆتی هەڵبژاردنە پارلەمانیەکەی ساڵی  ١٩٩٢یدا ، خوازیاری ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنەوەی سەرەک کۆمار بوون و پێ یان وابوو بایکۆت سەرنجی کۆمەلگای نیو دەوڵەتی رادەکێشێت وئەگەری ئەنجام دانەوەی هەڵبژاردن لە ئارادا دەبێت ، بەلام هیچ هەڵبژاردنیک ئەنجام نەدراو راوڵینگ تا ساڵی ٢٠٠١ وەک سەرۆک کۆمار مایەوە ، لە سایەی  بایکۆتی ناراستی ئەوان حزبەکەی سەرۆک ١٨٩ تا ٢٠٠ کورسی لە هەڵبژاردنی پارلەمانی ١٩٩٢  بەدەست هینا .

حزبە ئۆپۆزیسیۆنەکەی دەولەتی  "مالی" هەڵبژاردنە سەرتاسەریەکەی  ساڵی  ١٩٩٧ بایکۆت کرد ، گوایە دەوڵەتی "عمر کنارە " 
ساختەکاریەکی زۆری کردوە ، لەو هەڵبژاردنەدا حزبەکەی عمر کنارە لە کۆی ١٤٩ کورسی پەرلەمان ، ١٢٣ کورسی بردەوە ، واتە  دەسەڵاتی یاسادانانی برد ، هەر چەندە سکاڵا لەسەر ئەوە کرا  کە ریژەی دەنگدان  ١٠٪  کەمتر بووە بەلام ئەمەریکا  ئەنجامەکانی  بە فەرمی  پەسەند کردو کەمیک دوای ئەوە ، مادلین ئۆڵبرایت  وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا ، مالیی وەکو سەنگەرێکی دیموکراسی  لە رۆژئاوای ئەفەریقا ناساند .

بەهەمان شێوە ، ئۆپۆزیسیۆنی دەوڵەتی ئازەربایجان لەسەر ئەو بەڵێن شکێنیانەی بوە هۆی دەرچونی " الهام عەلیێف " کوڕی "حیدرعلیێف" ی سەرەک کۆماری درێژماوە ، هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٣ بایکۆت کرد ، پاش بایکۆت وچەندین هەفتە خۆپیشاندان ، ئەمەریکا ئەنجامەکەی بە فەرمی ناساند .