لیکۆڵینەوەی / ماتیۆ فرانکل 
وەرگێرانى: غەفار مەحمود 

بایکۆت لە چ کاتێکدا کاریگەریی دەبێت ؟
لە نێوان ١٧١ نمونەی  بەدوادا چونی ئەم لێکۆڵینەوەیەی بەردەستدا ، بە ئەستەم ( لەسەدا چواری ) ئەم نمونانە ئەنجامی پۆزەتیڤی بۆ حزبی بایکۆتکار هەبووە . ئەم نمونانە لە دو وتاری تەواو جیاوازدا ریزبەند دەکرێن : ١- ئەو نمونانەی کە ئۆپۆزیسیۆنێکی  پشت بەستو بەجەماوەریکی بەرفراوان بووە و بایکۆت تەنها بەشێک لە کاری ئۆپۆزیسیۆن بوە بۆ خۆپیشاندانی سەرجادەو  مانگرتن و  شێوەکانی تری نائارامی مەدەنی ، ٢_ئەو نمونانەی کەیاساکانی هەڵبژاردنی کارپێکراو رادەیەکی داناوە بۆ ئەژماری رادەی یاسایی ،  لە هەردو وێنەکەدا ، سەرکەوتن دەبینرێت ، یەکەمیان ، مەترسی هاتنە ناوەوەی هیزە سەربازیەکان ، دوەمیان ، مەترسی داواکاری هەڵوەشاندنەوە .

سێ نمونە هەیە کەلەگەڵ وێنەی یەکەمدا دەگونجێت : بەنگلادش ساڵی ١٩٩٦ ، پیرۆ ٢٠٠٠_ ٢٠٠١ ، تایلەند   ٢٠٠٦_ ٢٠٠٧ ،

لەهەرسێ وێنەکەدا ، حزبی بایکۆتکار خاوەنی جەماوەری بەرچاو بوو ، جگە لەوەی ئامرازی تریشی لەبەر دەستدا بوو ، لە بەنگلادش حزبی " عوامی لیگ " و هاوپەیمانەکانی ، بایکۆتی هەڵبژاردنەکانی سالی ١٩٩٦ کرد ، خوازیاری دەست لەکار کێشانەوەی سەرۆک وەزیران " خالدەضیا " بوون ، داواکاری بایکۆت هاوکات بو لەگەڵ خۆپیشاندان ومانگرتنی سەرتاسەری ، کە لەراستیدا بە دو رۆژ پێش هەڵبژاردن دەوڵەتی ئیفلیج کردبوو ، حزبی نەتەوەیی بەنگلادس بە رێبەرایەتی  خالدە ضیا کە پێشتر لە هەڵبژاردنێکدا بەبەشداریەکی کەمی دەنگدەر لە کۆی ٢٠٧ کورسی ، ٢٠٥ کورسی بەدەست هێنابوو ، بەلام بەهۆی بەردەوامی خۆپیشاندان ومانگرتنەوە " ضیا" ناچار بوو ئەنجامدانی هەڵبژاردنێکی تر لە دو مانگدا پەسەند بکات ، ئەم جارەیان " عوامی لیگ " بڕیاری بەشداری کردنی هەڵبژاردنی داو لە کۆی ٢٩٩ کورسی بوە خاوەنی  ١٤٧ کورسی " بەرامبەر  بە ١١٦ کورسی حزبی نەتەوەیی بەنگلادش "  .   

ساڵی ٢٠٠١ لە سایەی دەسەلاتی ئالبێرتۆ فۆجیمۆری سەرۆک کۆماری ئەوکاتی " پیرۆ " و چەندین ساڵ حوکمرانی لەگەڵ سەرکوتی بونیادە دیموکراتیەکان ، رکابەرێکی کاریزمی بەناوی " ئالخاندرۆ تۆڵدۆ " لێدەرکەوت ، تۆڵدۆ لەگەڵ ئەوەی بە پێی راپرسیەکان لە پێشەوە بوو ، بەڵام تۆمەتبار کرابوو بە ساختەکاریی " تزویر " لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنەکاندا لە بەرامبەر فۆجیمۆری دۆڕاندی . بەو پێ یەی دەنگەکانی  فۆجیمۆری ٥٠٪ تێنەپەراند دەبوایە خولی دوەمی هەڵبژاردن بکرێتەوە . لەبەر تۆمەتەکانی ساختەکاری  و نەشیاوی تۆڵدۆ بۆ بەشداری لە هەڵبژاردن لەلایەن کۆمیسیۆنەوە ، تۆڵدۆ بریاری بایکۆتی دا ، بۆیە فۆجیمۆری بەبێ هیچ رکابەرێک بووە براوەی خولی دوەمی هەڵبژاردن  . بەلام  تۆڵدۆ رایگەیاند کە " سەرۆک کۆمار دەتوانێ خۆی بە براوە رابگەیەنێ ، بەڵام دەوڵەتەکەی هیچ بایەخ ورەواییەکی نیە " .

دواتر تۆڵدۆ بەو پاشخانە جەماوەریەی کە هەیبو بە کەڵک وەرگرتن لەتوڕەیی خەڵک بەرامبەر بە ساختەکاریی هەڵبژاردنەکان بۆ نارەزایەتی دەربڕین بە ئەنجامەکان روی کردە خۆپیشاندانی جەماوەریی . کۆمەڵگای نێودەوڵەتی  بەرابەرایەتی " رێکخراوی وڵاتانی ئەمریکایی " ئەم رێکخراوە نەچوە ژێر باری  دانپیانانی ئەنجامەکانی هەڵبژاردن  و پێشنیاری  دەستەیەکی چاودێری بۆ هەڵبژاردنەکان کرد ، ئەم فشار هێنانە و دوای شەش مانگ بە تۆمەتی گەندەڵی ، فۆجیمۆری لەپڕ دەستی لەکار کێشایەوە ، حکومەتێکی کاتی چاودێری هەڵبژاردنەکانی کردو تۆڵدۆ لەبەرامبەر ئالن گارسیادا سەرکەوت و بووە سەرۆک کۆماری پیرۆ .ئەم نمونەیەش وەکو ئەوەی بەنگلادش ، بایکۆت تەنها  بەشێکی بژاردەکەیان بوو بەرامبەر بە فۆجیمۆری . توانای جوڵاندنی نارەزایەتیە فراوانەکانی دژ بە دەولەت ، کلیلی گۆڕینی رژێم بوو .   

ساڵی ٢٠٠٦ سەرۆک وەزیرانی دەوڵەتە سەربازیەکەی تایلەند " تاکسین شیناواترا " بەمەبەستی لە بن بەست دەرهێنانی  دەوڵەتەکەی سێ ساڵ پێش کاتی دیاریکراو بڕیاری  هەڵبژاردنی پێشوەختی دا ، ئۆپۆزیسیۆن بەو بیرۆکەیەی کە تاکسین بە نیازە ئەم بریارەی وەکو ریفراندۆمیک بەکار بێنێ ، توڕە بوو ، بڕیاری بایکۆتی دا ، لە کاتێکدا لە کۆی ٥٠٠ کورسی پەرلەمان خاوەنی ٩٦ کورسی بوو ، لە سایەی  ئەم بایکۆتە دا تاکسین بوە خاوەنی  ٤٩٨ کورسی ،  بەلام وەک نمونەکانی " پیرۆ " و " بەنگلادش " خەڵک پشتیوانی ئۆپۆزیسیۆن بوو ، خۆپیشاندانی بەرفراوان تاکسینی ناچار کرد دو رۆژ پاش هەڵبژاردن  دەست لەکار بکێشێتەوە ، دواتر دادگا ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی هەڵوەشاندەوەو داوایان کرد لە سایەی حکومەتێکی کاتیدا هەڵبژاردن ئەنجام بدرێتەوە ، بەڵام وەکو پیرۆ وبەنگلادش سەرکەوتن یەکجاری نەبو ، دیارە روداوەکانیش بە دور کەوتنەوەی دیموکراسیەت کۆتایی هات .

لەبارەی تایلەندەوە ، پێنج مانگ دوای هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەکان سوپا  بۆشاییەکەی پڕ کردەوە و لە کودتایەکی سپیدا دەسەلاتی گرتە دەست .بەڵام نمونەی بەنگلادش ئاڵۆزترە ، بایکۆتی حزبی  "خەڵک " عوامی بواری بۆ رەخسان لە ساڵی ١٩٩٦ دا دەسەلات بگرێتە دەست . بەلام حزبی نەتەوەیی بەنگلادش ساڵی ٢٠٠٢ گەڕایەوە بۆ دەسەڵات کە بوە هۆی دروست بوونی دۆخی " کش و مات " ی پێش بەرنامەرێژی هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٠٧ . " عوامی"یەکان گەڕانەوە بۆ مۆدیلی خۆپیشاندان ومانگرتنە گشتیەکانی ساڵی ١٩٩٦ . بەڵام ئەمجارەیان  سوپا هاتە ناوەو بەناوی دەوڵەتی کاتیی و ناچاریی لە سالەکانی ٢٠٠٧ و٢٠٠٨ حوکمی کرد .

دوەمین سیناریۆ کەلە چوارچێوەیدا بایکۆت بتوانێ کاریگەر بێت ، شتێکە  کە من ناوی دەنێم " بایکۆتی سنوری تەواوکەر " لەم نمونەیەدا سەرۆک کۆمار دەبێت لەلایەن دو لەسەر سێ ی ئەندامانی پەرلەمانەوە هەڵبژێررێت ، لەم روەوە ، هاوپەیمانی ئۆپۆزیسیۆن دەتوانێ رێگر بێت لە تەواوکردنی سنوری دیاریکراوی دەنگ ، هەڵبژاردن هەڵبوەشێنێتەوە . لەم نمونانەدا بایکۆت رۆڵێکی وای نابێت ، چونکە لەژێر چاودیری قورسی بەندەکانی دەستوردایە . ئەگەر سەرۆک کۆمار بتوانێ  لەسایەی بایکۆتێکی بەرفراواندا و بەبەشداری ٢٥٪ خەڵک  بیباتەوە ، بەڵام سنوری رێژەی دەنگ لەئارادا بێت ، ئەوا بایکۆت دەتوانێ بارودۆخەکە راگرێ . ئۆپۆزیسیۆنی " مۆڵداڤیا " ئەم تاکتیکەی گرتەبەر ، بۆ ئەوەی رێگری بکات لە سەرکۆمار بوونی کاندیدێکی کۆمۆنیست ، هەلبژاردن چوار جار ئەنجامدرا ، بەلام بەهۆی نەگەیشتنی سنوری دیاریکراوی دەنگ ئەنجامی هەموی هەڵوەشایەوە ، سەرەنجام ساڵی ٢٠٠١ هەڵبژاردنی پەرلەمانیی ئەنجام درایەوەو کۆمۆنیستەکان کورسی تەواویان بۆ کاندیدەکەیان بەدەست هێنا . ئۆپۆزیسیۆن لە ساڵی ٢٠٠٥ دا  دوای بەدەستهێنانی ٤٥ کورسی لە کۆی ١٠١ کورسی  چانسی  خۆیان تاقی کردەوە ،  بایکۆت چەند جارێکی تر هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری دواخست ، ئەمجارەیان یەکێک لە حزبەکانی ئۆپۆزیسیۆن ، بەمەبەستی  هاوڕا بوون لەگەڵ نوینەرەکانی ئەوان بۆ پەسەند کردنی چەند یاسایەک کەوتنە گفتوگۆ .  

ئەم رێگایانە هەندێ سەرکەوتنی تیا بەدی دێت ، بەلام مەترسیشی تێدایە  . خۆڕاگری  لە گفتوگۆدا دەکرێ کەڵکی هەبێت  ، بەلام پێدراوە گشتیەکان لەوانەیە توانای دواکەوتنی  نەبینراوەکانی نەبێت بەتایبەتی نائامادەیی بۆ روبەروبونەوەی ئەو بارودۆخەی لە ئارادایە . لەم نمونانەدا حزبی بایکۆتکار دەبێتە سوتەمەنی ، دەتوانین  حزبی کۆماریخوازی میللی " جەهەپە " لەتورکیا  لەبەرچاوبگرین . ئەم حزبە وەک حزبێکی سکۆلار نارەزایەتی بەرامبەر کاندید کردنی " عبداللە گول " لەلایەن ئەردۆگانەوە دەربڕی وبایکۆتی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری کرد ( لەپەرلەمانی تورکیا _ وەرگێر)  لەئەنجامدا  "گول " دە  دەنگی لە  رادەی دیاریکراو کەمتر هێنا ، دوای ئەوە سێ جار هەڵبژاردن کرایەوە بێ ئەنجام بوو ، ئەمجارە هەڵبژاردنێکی پەرلەمانی ئەنجامدرایەوە ، لەم هەڵبژاردنەدا جەهەپە توشی شکستێکی گەورە بوو ، ژمارەی کورسیەکانی لە ١٧٨ کورسیەوە  کەمی کرد بۆ ١١٢ کورسی ، زۆربەی دەنگەکانیان  چون بۆ حزبی "نەتەوە پەرست "  دواتر ئەم حزبە لەگەڵ حزبەکەی ئەردۆگاندا رێکەوتن لەسەر دەنگدان بە " عباللە گول ".