هاوڵاتی

بێوار خنسی راوێژکاری ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان بواری نەوت و وزە ڕیککەوتنەکەی هەرێم و بەغدا بۆ هەناردەکردنی نەوتی کەرکوک لەڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە بەھۆکارێک بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەرێم و بەغدا دادەنێت و بەپێویستی دەزانێت هەرێم کاربکات بۆ دروستکردنی پیشەسازی نەوت و گاز کە بەوتەی ئەو داهاتەکەی زۆر زیاترە لە هەناردەی نەوت.

کۆتایی هەفتەی ڕابردوو بەپێی ڕێککەوتنی هەرێم و بەغدا، هەناردەی نەوتی کەرکوک بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا، لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمی کوردستانەوە دەستیپێکردەوە بەڕێژەی ٥٠ هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، ئەوەش پاش ساڵێک لەوەستانی هەناردەی نەوت بەهۆی ڕووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ەوە.

بێوار خنسی لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ ‌ هاوڵاتی باس لەوەدەکات، ئەو ڕێککەوتنەی نێوان هەولێرو بەغدا بۆ هەناردەکردنی نەوتی کەرکوک لەپێنج کێڵگە، کەکۆی بەرهەمیان ٤٤٠ هەزار بەرمیلی ڕۆژانەیەو کۆمپانیای بی پی بەریتانی کار لەو کێڵگانە دەکات، ئەگەر ئاسایش بەرقەرار بێت لەماوەی ساڵێکدا دەگاتە یەک ملیۆن بەرمیل، ئەوەش دەبێتە هۆی زیادبوونی هەناردەی نەوت و داهات.

وتیشی «ئەم رێککەوتنە لەڕووی ئابورییەوە شتێکی زۆر باشەو دەبێتە هۆیەک بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدا و دەبێتە پاڵپشتییەکی باش بۆ ئابوری عێراق و هەرێم، چونکە ئەگەر ١٠٠ هەزار بەرمیلی ڕۆژانەش بنێردرێت، داهاتی ساڵانەی بەپێی نرخی ئێستا ساڵانە زیاتر لە ملیار دۆلار دەکات، کە بەشێکی بۆ هەرێمی کوردستان دەبێت».

لە پڕۆسەی هەناردەکردنی نەوتی کەرکوکدا هەرێمی کوردستان کرێی هەناردەکردنی نەوتەکە بەبۆری نەوتی هەرێم وەردەگرێت، کە مانگانە زیاترە لە ٢٠٠ ملیۆن دۆلار.

لەبارەی فشارەکانی ئەمریکاوە بۆ گەیشتن بەو ڕێککەوتنە بەئامانجی هەناردەنەکردنی نەوتی کەرکوک بۆ ئێران کە لەدوای ڕووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە بەشێکە بە تانکەر بۆ ئەو وڵاتە دەنێردرا، لەگەڵ هەوڵدان بۆ بەرزنەبونەوەی نرخی نەوت لەبازاڕەکانی جیهان لە رێگەی نەوتی کەرکوکەوە، بێوار خنسی وتی «ئەمریکا پێی خۆش بوو نەوتی کەرکوک لەڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە هەناردەی بەندەری جەیهانی تورکی بکرێت، ئەمریکا بەهەموو ڕێگەیەک هەوڵدەدات لەهەموو روویەکەوە رێگای بازرگانی و ئابوری لەگەڵ ئێران بپچڕێنێت، بەتایبەتی لەڕووی دراوی قورس و نەوت و گاز».

لەگەڵ ئەوەشدا بێوار خنسی پێیوایە، دەبێت هەرێم هەوڵبدات نەبێتە تەرەف لەو پرسەداو کێشە بۆ ئێران دروستبێت، چونکە زیاتر لە ١٠٠٠ کیلۆمەتر سنوری هاوبەشی هەیە لەگەڵیدا، بەتایبەت کە بڕیاری هەناردەی نەوتیش زیاتر بڕیارێکی عێراق بوو وەک لەوەی بڕیاری هەرێمی کوردستان بێت.

لەدوای سەپاندنی قۆناغی دووەمی سزاکانی ئەمریکا بەسەر ئێراندا، بە ئامانجی سفرکردنی هەناردەی نەوتی ئەو وڵاتە، ترس لە کەمی خستنەڕووی نەوت لەبازاڕەکاندا دروستبووە، کە ببێتە ھۆی بەرزبونەوەی زیاتری نرخی نەوت، ئەمریکاش دەیەوێت نەوتی کەرکوک بەشێک لەو بۆشاییە پڕبکاتەوە.

بێوار خنسی پێیوایە، ھیچ وڵاتێک نییە بەسعودیەو ڕوسیاو ئەمریکاشەوە کە بتوانێت بۆشایی خستنەڕووی نەوت لەجیهاندا پڕبکاتەوە، کە بەهۆی هەناردەنەکردنی نەوت لەلایەن ئێرانەوە دروستدەبێت، چونکە دوو ملیۆن و سێ ملیۆن بەرمیل نەوت زۆرە.

وتیشی «شەپۆلی بەرزبونەوەی نرخی نەوت زیاتر پەیوەستە بەسیاسەتی نێودەوڵەتی  و قەبارەی خستنەڕووی نەوت لەجیهانداو سەقامگیریی سیاسی لەوڵاتە بەرهەمهێنەرەکانی نەوت».

ڕێککەوتنەکەی نێوان هەرێم و بەغدا لەکاتێکدایە، هەرێمی کوردستان هەناردەی نەوتی بەرزبووەتەوە، کە بەهۆی شەڕی داعش و لەدەستدانی نەوتی کەرکوکەوە ڕووی لە دابەزین کردبوو.

بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، هەرێمی کوردستان لەئێستادا ٤٠٠ هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە هەناردە دەکات و لەهەوڵیشدایە توانای هەناردەکردنی بۆری نەوتەکەی بەرزبکاتەوە بۆ نزیکەی یەک ملیۆن بەرمیل لەداهاتوودا.

بەوتەی بێوار خنسی، هەرکاتێک ئاسایش و سەقامگیری لەهەرێمی کوردستان زیاتر بێت و مەترسی داعش نەمێنێت، بەتایبەت کە ئێستا باس لەجموجۆڵی چەکدارانی ئەو ڕێکخراوە دەکرێت لەشنگالەوە تا خانەقین، ئەگەر ئەمە نەهێڵرێت و هاریکارییەکی باش لەنێوان هەردوو حکومەتی هەرێم و بەغدا هەبێت لەسەر دۆسیەی نەوت و پەرلەمان و حکومەت هەوڵبدەن یاسای نەوت و گاز دەربکەن، ئەوا کۆمپانیای زیاتر ڕوودەکاتە هەرێم و دۆخەکە بەرەو باشتر دەچێت.

وتیشی «داهاتی هەناردەکردنی ٤٠٠ هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بەنرخی ٦٠ دۆلار بێت دەکاتە ٧٢٠ ملیۆن دۆلار، کە هەندێکی بۆ موچە و شایستە داراییەکانی کۆمپانیاکان دەڕوات، ئەگەر ڕەوشەکە بەم شێوەیە بڕوات و پەیوەندییەکی باش لەگەڵ بەغدا دروستبێت، داهات زیاتر دەبێت و کەرتی ئابوری و وەبەرھێنان گەشەدەکات».

جگە لە هەناردەی نەوت، هەرێمی کوردستان ماوەی ١٠ ساڵە سەرقاڵی گەشەپێدانی بەرهەمهێنانی گازی سروشتییە پلانی داناوە کە لەساڵی ٢٠١٩ هەناردەی بکات بۆ بازاڕەکانی جیهان.

کۆمپانیای داناغاز کاری بەرهەمهێنانی گازی سروشتی دەکات لەهەرێمی کوردستان و سەرەتا بە بەرهەمهێنانی (٨٠) ملیۆن (پێ سێجا) دەستیپێکرد، دواتر گەیاندییە (٣٠٠) و لەم هەفتانەی دواییشـدا گەیشـتووەتـە (٤٠٠) ملیۆن (پێ سێجا)، پلانیشی هەیە لـەمـاوەی چەند ساڵی داهاتووشدا، بۆ زیاتر لە دوو ئەوەندە بەرهەمهێنان زیادبکات.

بێوار خنسی جەختدەکاتەوە، پڕۆژەی هەناردەکردنی گازی سروشتی پەیوەستە بە هەماهەنگی نێوان هەرێم و بەغدا و رەوشی ئەمنییەوە.

ئەوەشی خستەڕوو، ئەگەر لەجیاتی هەناردەکردنی نەوت و گاز، ئەو وزەیە لەڕێگەی پیشەسازی پترۆکیمیاییەوە بەکاربهێنرێت قازانجی زۆر زیاترە دەبێت حکومەتی هەرێم کاربکات بۆ دروستکردنی پیشەسازی نەوت و گاز، «چونکە ئێستا ئەگەر ٤٠٠ بۆ ٥٠٠ هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بفرۆشین و ئەگەر بکرێتە پیشەسازی، داهاتەکەی دەبێتە دوو بۆ سێ هێندە و وەک ئەوە وایە ملیۆنێک و ٥٠٠ هەزار بەرمیل بفرۆشیت».

وتیشی «حکومەتی هەرێم پلانێکی هەبوو کە سێ پاڵاوگەی گەورە بهێنێتە هەرێمی کوردستان و لەگەرمیان و هەولێرو دهۆک دابنرێن، کەئەگەر ئەوە بکرێت دەتوانرێت بۆ نمونە وابکرێت کە بۆ دابینکردنی بەنزین پشت بەناوخۆ ببەسترێت».