ڕاپۆرتی: گروپی قەیرانی نێودەوڵەتی  وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا

لەحاڵەتی قووڵبونەوەی گرژییەکانی ئەمریکا-ئێران بۆ جەنگ بەئەگەری زۆرەوە عێراق دەبێتە مەیدانی جەنگ، واشنتۆن و تاران دەبێت وازبهێنن لە پەلکیشکردنی بەغداد بۆ نێو ململانێکەیان و حکومەتی عێراقیش دەبێت هەوڵەکانی بکاتە دووئەوەندە بۆ ئەوەی بەبێلایەنی بمێنێتەوە.

پێشەکی

ئەو موشەکانەی نزیک باڵەخانەکانی ئەمریکا کەوتنە خوارەوە لە عێراق لەناوەڕاستی حوزەیراندا و تەقینەوەکان کە لەبەرژوەندییەکانی هێزە چەکدارەکانی نزیکی ئێرانیدا لە تەمموز و ئابدا نیشانەی شوومن. ئەم نیشانانە ئاگادارکردنەوەی ڕوونن لەسەر ئەوەی کە چۆن ململانێی ئەمریکا و ئێران بەخراپی دەتوانێت عێراق ناسەقامگیر بکات بەتایبەتی و ناوچەکە بەگشتی. تەنانەت لەحاڵەتی کەمی کردەی دوژمنکارانەدا، کەمپینی ئابووری «فشاری باڵا»ی واشنتۆن لەسەر تاران رەنگە ببێتە هۆی دروستکردنی هەمان قەلەقی و زیان بەئێران دەگەیەنێت بەعێراقیش دەگات. ئێستا کاتەکە بۆ عێراق خراپترە چونکە هێشتا لە بووژانەوەدایە لەجەنگی دژی داعش، دامەزراوەو هێزە ئەمنییەکانی پوکاوەن، حکومەتەکەی لەسەر تاڵە دەزوویەک بەندە.

ئەمریکا و ئێران هەردووکیان بەئەگەری زۆرەوە دەدۆڕێن لەسەر ناکۆکیەکەیان لەعێراق. بەپێچەوانەی پێشبینییەکانی ئیدارەی ترەمپەوە، «فشاری باڵا» لەهەژموونی ئێران نادات لەعێراق. وەک بەشێک لە فشارەکەی، واشنتۆن دەیەوێت عێراق کڕینی کارەبا و گازی سروشتی ئێران بوەستێنێت و لەوڵاتە دراوسێ عەرەبەکان بیکڕێت. بەڵام ئەم هەوڵانەی ئەمریکا وا لە ئێران دەکات زیاتر فشار بخەتە سەر بەغداد. لەحاڵەتی بەردەوامبوونی زیاتری گرژییەکانی تاران و واشنتۆن، کارمەندو سەربازی ئەمریکی لە عێراق ڕەنگە ببنە ئامانجی هێرشی میلیشیاکانی ئێران. لێرەشەوە بۆشایی ئەمنی ڕەنگە ببێتە هۆی سەرهەڵدانەوەی داعش.

تارانیش  بەرژەوەندی هەیە لە پارێزگاریکردنی عێراق لەو دوژمنایەتییەی هەیەتی لەگەڵ واشنتۆن. سەقامگیری لەوڵاتە دروسێکەیدا سوودی ئەمنی و ئابووری تێدایە بۆی.

لە گرژییەوە بۆ رووبەڕووبونەوەی ناڕاستەوخۆ

لەسەرەتایی مانگی ئایارەوە کێبڕکێکان چوونەتە قۆناغی ڕووبەڕووبونەوەی ناراستەوخۆوە. لەسەرەتای ئەو مانگەوە مایک پۆمپێیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا هۆشداری ئەوەیدا بە سەرکردەکانی عێراق کە تۆڵەکردنەوە روودەدات ئەگەر هێرش بکرێتە سەر بەرژەوەندییەکانیان.

لە حوزەیراندا زنجیرەیەک موشەک لەنزیک بنکەکانی ئەمریکا لە بەغداد، موسڵ و بەسرە کەوتنە خوارەوە کە تا ئێستاش کەس لێپرسراویەتی هەڵنەگرتوە و قوربانیانشیان لێنەکەوتەوە بەڵام ڕووداوەکان ئەگەری رووبەڕووبونەوەیان زیاتر کرد. لە ٢٠ی هەمان مانگدا ئێران فڕۆکەیەکی بێ فڕۆکەوانی ئەمریکی خستەخوارەوە بەبیانوی ئەوەی سنوری ئاسمانی ئێرانی بڕیوە. ترەمپ هێرشێکی تۆڵەکردنەوەی ئامادەکرد بەڵام لەدواساتەکاندا هەڵیوەشاندەوە.

لەمانگی تەمموز و ئابدا چوار تەقینەوەی جیاواز لە کۆگای چەک و تەقەمەنی لەعێراق ڕوویاندا لەگەڵ هێرشی ئاسمانی بۆ سەر کاروانێکی سەربازی حەشدی شەعبی. هەواڵە میدیاییەکان، کەلەلایەن بەرپرسانی حکومەتی ئیسرائیلەوە بەناراستەوخۆ پشتراستکرانەوە، ئەو هێرشانە دەدەنەپاڵ  ئیسرائیل و  سەرکردەکانی حەشد ئەمریکا تۆمەتبار دەکەن بەپێدانی گڵۆپی سەوز بە ئیسرائیل. لەکاتێکدا ئەمریکا بەشداری کردنی خۆی لەو هێرشانەی سەر حەشد بێبەری کرد بەڵام  ئیدانەی نەکردن. شتێکی زۆر گوماناوییە کە ئیسرائیل هێرش بکاتە سەر ئامانجی عێراقی لانیکەم بەبێ وەرگرتنی ڕەزامەندی واشنتۆن، بەڕەچاوکردنی ئەوەی بەرژەورەندی و ئامادەیی بەرچاوی ئەمریکا لەوێ بوونی هەیە.

بێلایەنییەکی ناسک

کەمپینی «فشاری باڵا»ی واشنتۆن لەسەر ئێران و کاردانەوەی تاران فشاری توند دەخاتەسەر حکومەتی عێراق، کە هاوبەشی هەردوو وڵاتە. پەرلەمانتارێکی عێراق دەڵێت: «هیچ کام لە ئەمریکاو ئێران جەنگیان ناوێت کەچی ئەمریکا چاوەڕێی ئەوە لە بەغداد دەکات کە دژی ئێران بوەستێت و ئێرانیش هەمان شتی دەوێت. پەرلەمان دەتوانێت فشار بخاتەسەر حکومەت بەلێسەندنەوەی متمانە [لەحاڵێکدا ئەگەر زانی هاوسەنگی نێوان هەردوولا ڕاناگرێت]. لەکاتێکدا ئێران بەئاسانی دەتوانێت کاربکاتە سەر میلیشیاکانی بۆ دروستکردنی ڕووداوی ئەمنی [وەک تۆڵە لەدژی چالاکییەکانی ئەمریکا لەعێراق]. حکومەت لەژیر فشارێکی گەورەدایە هەم لە ناوخۆ و هەم لەدەرەوە».

لەسەروبەندی ئەم فشارەدا بەرپرسە باڵاکانی عێراق سووربونی خۆیان پیشانداوە لە مانەوەیان وەک بێلایەن. بەرهەم ساڵح، سەرۆک کۆماری عێراق لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ قەیرانی نێودەوڵەتی وتی، «سیاسەتمان بەردەوام دەبێت لەسەر «یەکەمجار عێراق» و دووربوون لە رووبەڕووبونەوەی ئێران-ئەمریکا.... ئێران بەرژەوەندی لەوەدایە کە عێراق بە سەقامگیری بهێڵێتەوە».

بەهەمان شێوە، لەسەر بانگێشتی سەرۆک کۆمار حزب و لایەنە سەرەکییەکان کۆبونەوە، لەنێویشیاندا هاوپەیمانی فەتح،  هاوڕابوون لەسەر ئەوەی کە ململانێ لەنێوان ئەمریکا و ئێران بەخراپی بەسەر عێراقدا دەشکێتەوە. لەبەڵگەنامەیەکی نهێنیدا ئەوەیان وتووە کە ڕەتی دەکەنەوە عێراق بکەنە «مەیدانێک بۆ یاریزانە پێشبڕکێکەرەکان تا ئەنجامەکانیانی تێدا یەکلایی بکەنەوە».

لە وەڵامدانەوەی ڕەخنەکان، عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاند ئامادەیی سەربازی ئەمریکی لە وڵاتەکەدا یاساییە چونکە حکومەت خۆی داوای پشتیوانی کردووە لەجەنگی دژی داعش. هەروەها ئەوەشی وت کە بەغداد رێنادات بە واشنتۆن بۆ ناردنی سەربازی زیاتر بەبێ وەرگرتنی ڕەزامەندی. لە ١٨ی حوزەیران دوای رووداوی موشەکەکان لەنزیک بنکەکانی ئەمریکا، لەبەیاننامەیەکدا لەسەربازانی بیانی قەدەغەکرد کەخاکی عێراق بەکاربهێنن بۆ هێرش دژی درواسێکانی و هەروەها بەبێ بوونی ڕەزامەندی حکومەت هەموو ئۆپەراسیۆنێکی ئەمنی قەدەغەکرد. دواتر بەبڕیارێک جەختی لە دەسەڵاتی حکومەت کردەوە لەسەر گروپە سەربازییەکان و خۆی بێبەریکرد لەهەر چالاکییەک لەدەرەوەی فەرمانی ئەو ئەنجامبدرێت. لەمانگی ئابیدا و دوای هێرشەکانی ئیسرائیل فڕینی مۆڵەت پێنەدراوی لە ئاسمانی عێراقدا راگرت.

بەغداد لە هەوڵی ئەوەشدایە خۆی دەرباز بکات لەگێژاوی وزەکەی. لەکاتێکدا بەردەوامە لەپێدانی خەرجی بۆ هاوردەی گازو کارەبای ئێران، لەپرۆسەی ئیمزاکردنی گرێبەستدایە لەگەڵ کۆمپانیاکانی سعودیە، ئەردەن، ئەوروپیەکان، ئەمریکییەکان. بەڵام وەک فواد حسێن، وەزیری دارایی عێراق ڕوونی دەکاتەوە، حکومەت ناتوانێت بازرگانی لەگەڵ ئێران بوەستێنێت:

«وەستانی هاوردەی غاز لە ئێرانەوە زیان بە سەقامگیری حکومەت دەگەیەنێت. کێشەکە زیاتر سیاسییە وەک لەوەی تەکنیکی بێت. ئێمە دەتوانین کارەبا و غاز لەوڵاتەکانی تر هاوردە بکەین بەڵام ئەگەر عێراق پەیوەندییەکەی لەگەڵ ئێران لەق بکات، بەئەگەری زۆرەوە پەرلەمان متمانە لەحکومەت دەسەنێتەوە».

حکومەت دەستیکردووە بەگفتوگۆ بۆ چەسپاندنی یاسایەکی تایبەت کە ڕێدەدات خەرجی هاوردەی وزەی ئێران بدات بەدراوی عێراقی لەجیاتی دۆلاری ئەمریکی، ئەو بڕە پارەیە لەهەژمارێکی بانکێکی عێراقیدا دادەنرێت کە ئێران دواتر دەتوانێت بیکێشێتەوە بۆ کڕینی کەلوپەلی عێراقی - بەمەش عێراق خۆی دووردەخاتەوە لەسەرپێچیکردنی سزاکانی ئەمریکا لەسەر ئێران.

هەرسێ سەرۆکایەتییەکە لەهەوڵی زیاتر پتەوکردنی پەیوەندی دیبلۆماسیان لەگەڵ سعودیە، ئیمارات، تورکیا، ئەردەن، میسر، کوەیت بەئامانجی ئەوەی پەیوەندییەکان فرەیی بکەن. لەکاتێکدا سێ سەرۆکایەتییەکە وەک نێوەندگیری فەرمی کار ناکەن لەترسی ئەوەی ئەم کارە فشارەکان بۆ سەر حکومەت زیاد دەکات، بەڵام وەک ڕێڕەوێکی نافەرمی کاریان کردووە بۆ ئاڵوگۆڕی پەیامەکانی نێوان هەردوولا.

ڕەنگە ئەم هەوڵانەی سەرکردایەتی عێراق بۆ بێلایەنی بەس نەبن تا وڵاتەکەیان بەدووربگرن لە گێژاوی دەرەکی. لەحاڵەتی قووڵبوونەوەی گرژییەکانی ئێران-ئەمریکا، یان خراپتر بەرەو تووندوتیژی هەنگاو بنێت، کاریگەری دەستبەجێی دەبێت لەسەر سیاسەتی ناوخۆی عێراق و هاوسەنگییە ناسکەکەی دەهەژێنێت، ئەو هاوسەنگییەی سەرکردەکانی پەلەقاژەی هێشتنەوەیانە.

خاڵەکانی فشار

عێراق رووبەڕووی چەند مەترسییەک دەبێتەوە لە قەیرانەکەی ئێستادا.

گومانێکی کەم هەیە کە حزبە سیاسییەکان و گروپە میلیشیاکان کە پەیوەندی دوورودرێژیان هەیە لەگەڵ تاران بەرەی ئێران نەگرن لەحاڵەتی دروستبوونی رووبەرووبونەوەدا، بەتایبەتی ئەگەر بڕوایان وابێت ئەمریکا دەستپێشخەر بووە. فالح ئەلغەزالی، پەرلەمانتاری هاوپەیمانی فەتح دەڵێت، «لەئێستادا حزبەکان یەکگرتوون لەسەر دژایەتیکردنی رووبەڕووبونەوەی نێوان ئەمریکا و ئێران، بەڵام ئەگەر ئەمریکییەکان هێرش ئەنجامبدەن، کاردانەوە دەبێت و خەڵکی ئاسایی عێراقیش یەکەم بەرە دەبن دژی ئەمریکییەکان هەڵدەستن».

لەسەردەمی کۆتایهاتنی شەڕی مەزهەبی عێراقەوە، ئێران و هاوپەیمانەکانی بەوریاییەوە مامەڵەیان کردووە لەئەنجامنەدانی دژایەتی ئەمریکا لەسەر  خاکی عێراق چونکە دەزانن هێرش کردنەسەر ئەمریکییەکان سەردەکێشێت بۆ جەنگ و هەرکەسێک جەنگەکە دەستپێبکات لەچاوی رای گشتییەوە لێپرسراویەتی لەسەرە. هەرچەندە ئەمە ئەگەری نییە رزگاری ببێت لەکاتی بەردەوامی گرژییەکاندا - جا ئەو گرژیانە هێرشی نوێ بن (ئیسرائیلی یان وڵاتی تر) بۆ سەر کۆگای چەک و تەقەمەنی گروپە چەکدارییەکان یان هێرشی ئەمریکا بێت بۆ سەر ئێرانییەکان  یان بۆ سەر خاکی عێراق. ئا لەو حاڵەتەدا هەموو کەس ئەبێت چاوەڕێی ئەوە بکات کە تاران گروپە میلیشیاکانی لەعێراق دەجوڵێنێ بۆ تۆڵەکردنەوە.

لە ٢١ی ئابدا ئەبومەهدی ئەلموهەندیس جێگری فەرماندەی حەشد هۆشداری ئەوەیدا ئەگەر هێرشێکی تر بکرێتەوە سەریان ئەوا وەڵامی سەربازییان دەبێت. لە ٢٥ی هەمان مانگیشدا حەشد ئیسرائیلی تۆمەتبار کرد بە ئامانجگرتنی یەکێک لە کاروانەکانیان لە مەودای ئاسمانی کۆنترۆڵکراوی ئەمریکی لەسنورەکانی عێراق و سوریا. بۆ ڕۆژی دواتر پنتاگۆن بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە و ئەمریکای بێبەری کرد لە هێرشەکان، رەنگە ئەمەش لەترسی تۆلەکردنەوەی حەشد بووبێت.

حکومەتەکەی عەبدولمەهدی ناتوانێت حەشد بوەستێنێت لەهێرشکردن ئەگەر بیەوێت. کۆنترۆڵی سەرۆک وەزیران بەسەر حەشدەوە هێشتا هەر لاوازە. سەرەڕای هەوڵەکانی بۆ جەخت کردنەوە لە فەرمانی، چەند گروپێک بەردەوامن لە کارو کردەوە هاوتەریب لەگەڵ ئەو هێزانەی بەفەرمی تێکەڵکراون بەهێزە ئەمنییەکانی عێراق. ئەم یەکانە تەنانەت لەدەرەوەی  کۆنترۆلی حەشدی شەعبیشن. فەرماندەیەکی حەشد دەڵێت، «ئێران جەنگی ناوێت بەڵام ئەگەر دانەیەک رووبدات، پەنا دەباتە بەر هەموو هاوپەیمانەکانی لەعێراق: نەک هەر جەنگاوەرەکانی حەشدی شەعبی بەڵکو هەموو ئەوانەشی لەدەرەوەی کۆنترۆڵی حەشد کار دەکەن».

بڕیارەکەی عەبدولمەهدی لە ١ی تەمموزی ٢٠١٩ بۆ تێکەڵکردنەوەی حەشدی شەعبی بەسوپا لەگەڵ ئەوەی ڕێگایەکی یاسایی دەدات بەدەستی حکومەت بۆ داواکردنی لێپرسراویەتی لەو چالاکییەکانەی ئەنجامیدەدات بەڵام توانای حکومەت لە چۆکدادان بەم تۆڕە، حەشد و چەکدارەکانی دەرەوە، کە پەیوەندی پتەویان هەیە لەگەڵ هاوپەیمانی فەتح هێشتا هەر سنوردارە. هێرشی تر بۆ سەر پێگەکانی حەشد گروپە میلیشیاکە دەخاتە دۆخێکەوە کە وەک بەرگریکەری سەرەوەری عێراق ڕەفتار بکات دژی هێرشەکانی بێگانە.

سیناریۆیەکی تر کە ئەگەری روودانی هەیە و هێندەی یەکەم مەترسیدارە ئەوەیە کەئێرانێک ببینین رووبەڕووی فشاری ئابووری توند بکرێتەوە. ڕەنگە لەهەر ساتێکدا تۆڵە بکاتەوە بە بەئامانجگرتنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەعێراق. ڕەنگە ئێران ئەوەی پێباشتر بێت بەرەنگاری مەترسی رووبەڕووبەنەوەی ئەمریکا ببێتەوە وەک لەوەی قەیرانی ناوخۆیی دروست ببێت بەهۆی داڕووخانی ئابورییەوە.

لەلایەکی ترەوە پرۆژەیاسای دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق لەناو پەرلەمان ئاکامی مەترسیداری دەبێت چونکە سەرەڕای ئەوەی داعش تێکشکاوە بەڵام شانە نوستوەکانی ماوە بەتایبەتی لە شوێنە سەختەکان. بەردەوامی هەماهەنگی سوپای عێراق و هێزەکانی ئەمریکا گرنگە بۆ سەرهەڵنەدانەوەی داعش.

کۆتا خاڵ ئەوەیە کە بەبێ ڕووبەڕووبوونەوەی هەردوولاش، ڕەنگە ئێران و هاوپەیمانەکانی لەناو پەرلەمان هەوڵی ئەوەبدەن سەنگەر لە حکومەت بگرن. خۆپیشاندانەکان بەهۆی کەمی خزمەتگوزاری لەساڵی ڕابردوو ئەمساڵدا ڕەنگە وا لەبەرەکانی پەرلەمان بکات دەستبەرداری حکومەت ببن، ئەمەش وادەکات سەرۆک وەزیران پشت ببەستێت بە هاوپەیمانی فەتح و لایەنە ئێرانییەکانی تر تا متمانەی لێنەسەنرێتەوە لەبەرامبەریشدا ئەمان فشار دەخەنەسەری کە یان رووبەڕووی ئەمریکا ببێتەوە یان دوچاری متمانە لێسەندن دەبێتەوە.

کەمکردنەوەی مەترسی ڕووبەڕووبونەوە

ئیدارەی ترەمپ دەبێت کەلێنی نێوان ئەوەی دەیەوێت لە بەغدادو ئەوەی بەغداد دەتوانێت بۆی دەستەبەر بکات بەرتەسک بکاتەوە. ئەو فشارەی واشنتۆن دەیخاتە سەر عێراق بۆ پابەندبوونی بەسزاکانییەوە کاریگەری نەویستراو دروستدەکەن.  ئەمریکا دەشبێت دژی ئێران بوەستێتەوە بەهەر نرخێک بێت، دەستەکەوتەکانی دوای ٢٠٠٣ێی بپارێزێت بە مانەوەی هێزەکانی لەعێراقدا، و ڕێگەبگرێت لە سەرهەڵدانەوەی داعش.

لەلایەکی ترەوە دەبێت ئێرانیش سوودەکانی خۆ دوورخستنەوە لەو کردەوانە ببینێت کەدەبێتە ناسەقامگیرکردنی وڵاتە دراوسێکەی. عێراقێکی سەقامگیر لەپێگەیەکی باشتر دەبێت بۆ هاوکاریکردنی تاران لەکەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی سزاکانی ئەمریکا بەتایبەتی لەم کاتەدا کە فرۆشتنی نەوتی کەمبوەتەوە و پشتی بەستووە بەبازرگانی کەرتەکانی دیکە، بەتایبەتی لەگەڵ عێراقدا. بۆ دوورخستنەوەی هەر مەترسییەکی رووبەڕووبونەوە، بەرپرسانی ئێران دەبێت لە پەیوەندیدا بن لەگەڵ عێراقی هاوپەیمانیاندا کە پێیان ڕابگەیەنن خۆیان بەدووردەگرن لەهەر کردەیەکی هاندەری جەنگ.

بەڵام بۆ سەرکردەکانی عێراق، دەبێت بەردەوام بن لە چەسپاندنی بێلایەنی خۆیان لە ململانێی ئەمریکا-ئێران. حکومەت دەبێت ڕاشکاوانە بە ئیدارەی ترەمپ بڵێت کە ناتوانێت پەیڕەوی لەو پێوەرانە بکات بۆی دیاریکردووە دژی ئێران بەبێ خراپ بەسەردا شکانەوەی ناوخۆیی لەڕووی سیاسی و سەربازییەوە، بەڵام دەکرێت نەخشەڕێگایەکی ئەمریکا قبوڵ بکات لە شەش مانگی داهاتوودا بۆ قایلکردنی ئیدارەی ترەمپ، ئەویش بەهێزکردنی پەیوەندییە سیاسی و ئابورییەکانە لەگەڵ وڵاتە عەرەبییەکان و ئیمزاکردنی گرێبەستی وزەیە لەگەڵ کۆمپانیا نائێرانییەکان. حکومەتی عێراق دەشتوانێت ئەو پاڵپشتییەی لە هاوپەیمانی وڵاتانی تر بەدەستیهێناوە بەهۆی جەنگی دژی داعشەوە بەکاری بهێنێت بۆ هاوسەنگڕاگرتنی وڵاتەکەی لەململانێی ئەمریکا-ئێراندا.