عەلی مەحمود  محەمەد

لۆلا (580)  رۆژ لەکونجی زیندان مایەوە، زیندانیانکرد بۆ ئەوەی مافی کاندیدبوونەکەی لێ بسێننەوە، کودەتای پێش گەیشتن بە کورسی بوو، ئەو قوربانی جەماوەریی بوونەکەی بوو، لێ چرکەساتێکیش تەنیا نەبوو، هەر لە رۆژی  7ی نیسانی 2018ەوە، رۆژانە  هاوڕێیانی کە لەبەردەم زیندانەکەی کۆببونەوە، بەیانیان هاواریان دەکرد لۆلا بەیانیت باش، شەوانە لۆلا شەوت باش، بەرازیلیەکان لۆلایان لەزیندان بەتەنیا جێنەهێشت، هەمیشە دەنگیان لەگوێی دەزرینگایەوە، زیندانییەکی بەختەوەر بوو، زیندان ببووە پیرۆزگای هەژارانی وڵاتەکەی.

ئەوان ویستیان  بەزیندانیکردنی لۆلا چەپی بەرازیلی و ئەمەریکای لاتین بکوژن، چۆن بەکوشتنی گیڤارا چەپ گەورەترەوە بوو لەو کیشوەرە، زیندنیکردنی لۆلاش  قۆناعێکی دیکەی هێنایە پێشەوە، ئامانجەکانی لۆلا  کیشوەری بوو، وەک لەیەکەم  لێدوانیدا هاوسۆزی خۆی بۆ  هاوئامانجەکانی لەئەمەریکای لاتین دەربڕی، لۆلا ئامادەنەبوو زیندان بەجێبهێڵێت، ئەو ویستی لەگەڵ خۆیدا عەدالەتی زیندانیکراو ئازاد بکات، ئەو وەک چۆمسکی وتی ناڕەواترین زیندانی سیاسی بوو لەجیهاندا، ئەو دەستگیرکرا بۆ ئەوەی سەرکەوتنی جارێکی دیکەی لێ زەوت بکەن، ئەوەی کرا کودەتا بوو، لەپۆششی بەناو دادپەروەریدا، لە راستیدا کودەتایەک بوو دادپەروەری تیایدا ئەتک کرا.

دەرکەوت سیرجیۆ مۆرۆی دادوەر راستگۆ نەبووە، لەپاداشتی زیندانیکردنی لۆلا کرایە وەزیری داد لەحکومەتی جایۆ بۆلسانرۆی فاشیست، کە راکابەری لۆلا بوو، دواتر نامەکانی تەلەگرامی مۆرۆو داواکارییە گشتییەکان لەنێوان ئۆکتۆبەری 2015 بۆ یۆلی 2017  کەپێگەی ئەنتەرسبت بڵاوی کردەوە، دەریخست ئامانجیان ئەوە بووە لۆلا لەکاندید بوون  بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری دوربخەنەوە، تەنانەت  بەبەرنامە  لێدوانی رۆژنامەگەریشیان لەکاتی هەڵبژاردنەکان لێ قەدەغەکرد، ئەوەش گەورەترین سکانداڵی گەندەڵی سیاسی بوو لەمێژووی کۆماری بەرازیلدا، هەروەها هەمان ئەو نامانە دەریانخست بەڵگەیان لەبەردەست نەبووە بۆ تێوەگلانی لۆلا، تۆمەتەکانیان بنچینەی نەبووە.

مۆرۆ دادوەری ئەوساو وەزیری دادی ئێستا، دەڵێت قەناعەتمان وایە شوقەیەکی سێ ژوری وەرگرتووە، وەلێ بەڵگەمان نییە، دوای هەڵبژاردن بەشی خۆی لەکودەتاکە دورییەوە، پۆستی وەزارەتی دادی لەو کابینەیە وەرگرت کە بە دورخستنەوەی لۆلا بەدەستیانهێنا.

میشیل تامیر جێگیری دیلما رۆسیف و سەرۆکی دواتری بەرازیل  دانی نا بەوەی کودەتای سیاسییان کردووە، بۆ ئەوەی رێگری لەگەڕانەوەی لۆلا بکەن.

لۆلا جێگای مەترسی بوو بۆ نیولیبراڵ و نەتەوەییە فاشیستەکانی ئەمەریکای لاتین و ئەمەریکا.

لۆلا کێیە؟

لویس ئیناشیۆ لۆلا داسێلڤا ناسراو بە لۆلا، لە 27ی ئۆکتۆبەری 1945 لەگوندی فارجیم کۆمبریدای شاری سیتیس لەهەرێمی برنامبۆکۆ لە رۆژهەڵاتی بەرازیل  لەدایکبووە، ئاواتی دانیشتووانی گوندەکەیان ئەوە بووە لەهەژاری رزگاریان بێت و بۆ شار کۆچ بکەن، باوکی ئەمیش رێگایەک دەگرێتە بەر، بەدوایدا پاش چەند مانگێک دایک و حەوت منداڵەکەی  هەمان رێگا دەگرنەبەر، لۆلا تەمەنی حەوت ساڵان دەبێت، رێگا دورودرێژەکەی شار بەپێ دەبڕێت، بۆ یەکەمجار لەشار سواری ئۆتۆمۆبێل دەبێت، لۆلا پانتۆڵەکەی  بە پەت دەبەست، پشدێنی لەپشت  نەبوو تاعەیامێکی زۆر، ئەو باوکەی وا دەزانرا چووە کار بدۆزێتەوە لەشار، باوەژنێک بۆ لۆلا دێنێت و لەگەڵ ئامۆزایەکی خۆی زەماوەند دەکات، بۆیە بەناچاری  لەژورێکی  کولانەیی پشت یانەیەکەوە  هەر هەشتیان تیایدا نیشتەجێ دەبن، لەباوک بێئومێد دەبن، لەناو رشانەوەی سەرخۆشەکان و هات و هاواریان، شەڕو گوڵمەزیان ژیان  بەسەردەبەن، لە بۆیەکردنی پێڵاوەوە  بۆ  پاقلەفرۆشی و سەوزە فرۆشی و بۆ فیتەری تاکرێکاری کانەکان بۆ دەیان جۆری دیکەی کارکردن  لەمنداڵی و هەرزەیی نسیبی لۆلا دەبێت لەبری خوێندن و یاریکردن، تا ئامۆژگاریەکەی دایکی بەرێتەسەر سەربەرزانە  ژیان بکات، بۆیە لۆلا هەرگیز  دایکی و هەژاری لەیاد نەکرد.

لە 12 ساڵی واز لەقوتابخانە دەهێنێت، لەشەقامەکانی ساوپاوڵۆی پڕ لەتاوان بەپێڵاو بۆیەکردن و فرۆشتنی لەیمون  و کارکردن لەبەنزینخانەکان و ...... خەریکی بەخێوکردنی خێزانەکەی دەبێت، دوای پەنجە بڕینەکەی لەمیانی کاردا لە ساڵی 1968 تێکەڵاو بەسیاسەت دەبێت دژ بەسیستەمی سەرمایەداری و ئەمپریالیزم، دەچێتە  ریزی ساندیکای کرێکارانی کانەکانەوە، بڕانی پەنجە توتەی چەپی، هاوکاربوو بچێتە ریزی چەپی سیاسییەوە، بیر لەوە بکاتەوە، بۆچی بەشی جەستەی کرێکاران لەدەستبچێ و قەرەبو نەکرێنەوە، بۆچی منداڵان بە نەخوێندەواری ژیان بەرنەسەر؟؟،  بۆچی منداڵانی هەژار  کورتەباڵان بەزۆری و تەمەنیان کورتترەو  لە خۆشی یاری و وانەی قوتابخانە بێبەرین؟؟، زۆر پرسیاری دیکە، ئەوەندە زۆربوون وەڵامەکانیش کەم بوون، بۆیە گەڕان بەدوای وەڵامی ناهەماتییەکانی ژیاندا لۆلای پەلکێشی خەباتی چینایەتی کرد، پێی وابوو وەڵامی هەموو ئەو پرسیارانە لای چەپی سیاسەتە، لای بنەبڕکردنی جیاوازی چینایەتی و  یەکسانی ئابوورییە، کە تەنها بیری چەپ دەتوانێت بۆ کۆمەڵگای بهێنێت.

لۆلا له‌ساڵى 2002 که‌ گه‌یشته‌ ده‌سه‌ڵات له‌ سییه‌کانه‌وه‌ به‌رازیل 260ملیار دۆلار قه‌رزار بوو، للێ ئه‌وکاته‌ى کورسى ده‌سه‌ڵاتى جێهێشت بووه‌ خاوه‌ن 375ملیار دۆلارى یه‌ده‌ک

لەساڵی  1973 دەبێتە سەرۆکی ساندیکای کانەکانی بەرازیل، لە 10ی شوباتی 1980 لەگەڵ هاوڕێکانی پارتی کرێکارانی دامەزراند، ئیتر قۆناغێکی دیکە لەخەباتی لۆلا بۆ خەونە مێژووییەکەی  دەستیپێکرد.

چەندین جار بەهۆی چالاکی سیاسییەوە لەسەردەمی حکومەتی دکتاتۆری زیندانی دەکرێت، لەساڵی 1980 بۆ 1983 لەزیندان دەمێنێتەوە، دوای دەرچوونی سەرەتا بۆ هەڵبژاردنەکانی هەرێمی ساوپاولۆ خۆی کاندید دەکات و دەرناچێت، وەلێ کۆڵ نادات، بەپشودرێژی کرێکاریانە بەردەوام دەبێت، دواجار لەپەرلەمانی هەرێمەکە کورسیەک مسۆگەردەکات، بە دوایدا  سێ جار خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری پاڵاوت  و هەموو جارەکان دۆڕا»  15ی ئۆکتۆبەری 1989  توانی 17,2%، 3ی ئۆکتۆبەری 1994 توانبی 17,11%و  لە 4ی ئۆکتۆبەری 1998 توانی 21,4%ی دەنگەکان بەدەستبهێنێت«، لەکۆتادا بۆ چوارەم جار سەرکەوت «6ی ئۆکتۆبەری 2002 لەخولی یەکەم 39,4%و خولی دووەم 27ی ئۆکتۆبەر توانی 61,27%ی دەنگەکان و لە 1ی ئۆکتۆبەری 2006 بۆ دووەم جار هەڵبژێردرایەوە لەخولی یەکەم 46,6%و لەخولی دووەم 29ی ئۆکتۆبەر 60,83%ی دەنگەکانی هێنایەوە»، کە سەرکەوت وتی» ئیرادە بەسەر ترسدا سەرکەوت.

هەرچی پارتی کرێکارانی بەرازیلییە، لەساڵی 1982 تەنها 3,2%ی دەنگەکانی هێنایەوە، هەڵبژاردن لەدوای هەڵبژاردن کێرڤی روو لە بان بوو، لەساڵی  رێژەی دەنگەکانی 1986 بووە 6,9% و لەساڵی 1990 گەیشتە  10,2% و  لەساڵی 2010 کە لۆلا دەسەڵاتی بەجێهێشت گەیشتە  16,9%، لەهەڵبژاردنی ساڵی 2018 کە مەترسی زۆر بوو لۆلا بیباتەوە ، پارتەکەی تەنها  10,03%ی دەنگەکانی هێنایەوە، ئەمەش بە مانای ئەوەیە جەماوەری لۆلا زۆر زیاتر بوو لەجەماوەری پارتەکەی.

 لۆلا خەباتی کرد  بۆ بنیادنانی سستەمی سەرۆکایەتی لەوڵات، گۆڕینی سستەمی پەرلەمانی بۆ سەرۆکایەتی، نەک پەرلەمان سەرۆک دیاری بکات، پاش بردنەوەی بووە  یەکەم سەرۆک کۆماری چەپگەرای وڵات و یەکەم سەرۆک کۆماری کە لەچینی کرێکارەوە  هاتبێت لەبەرازیل، لە دوای دامەزراندنی کۆمارەوە  لەساڵی 1889دا.

لۆلاو  ئابووری  بەرازیل

لۆلا دەرچووی  زانکۆکانی سۆربۆن و هارڤارد نەبوو، ئابووری لەژێردەست وەرگرانی نۆبڵ تەواو نەکردبوو، تەنها زانکۆی ژیانی هەژاری تەواوکردبوو، وەلێ  توانی لەماوەی حوکمڕانیدا ئابووری وڵاتەکەی بەرەوپێش  ببات و ببێتە جێی ئیرەیی سیاسەتمەدارانی دی، ئەوانەی گەورەترین شەهادەو باشترین زانکۆکانی جیهانیان تەواو کردبوو، ئەو لەزانکۆی دایکی و پێڵاو فرۆشییەوە هاتبوو، بەخزمەتی ئەوان باشترین ئابووری زانی ژیانی لێ دەرچوو.

لۆلا لەساڵی 2002 کەگەیشتە دەسەڵات، لەسییەکانەوە بەرازیل قەرزار بوو، لەو ساڵەدا بەرازیل  260 ملیار دۆلار قەرزار بوو، لێ ئەوکاتەی کورسی دەسەڵاتی جێهێشت  بووە خاوەن 375 ملیار دۆلاری یەدەک.

لەساڵی 1999 بەرازیل (30) میار دۆلاری قەرز کرد لەبانکی دراوی نێودەوڵەتی، پێش وادەی دیاریکراو بە دوو ساڵ  لۆلا قەرزەکانی هەموو دایەوە، تەنانەت لەساڵی 2009 بڕی 10 ملیار دۆلاری قەرزی دا بەسندوقی دراوی جیهانی.

کە گەیشت  بەدەسەڵات، ئابووری بەرازیل لە ریزی یانزەهەمینی ئابووری جیهانی بوو، داهاتی نەتەوەیی وڵات 552,288 ملیار دۆلار بوو، کە کورسی سەرۆکایەتی جێهێشت، بەرازیل ببووە 7ەمین ئابووری جیهان و داهاتی نەتەوەیی وڵات 400% زیادی کردبوو، گەیشتبووە 2,087,889 ترلیۆن دۆلار.

پێش لۆلا داهاتی نەتەوەیی وڵات ساڵانە بەڕێژەی 1,7% گەشەی کردبوو، وەلێ  لە ماوەی حوکمڕانی  ئەودا بەڕێژەی 4,8% گەشەی کرد.

هەرچی داهاتی تاکە  لەساڵێکدا لەماوەی حوکمڕانی ئەودا، لە  3696 دۆلارەوە  بەرزبووەوە  بۆ (8395) دۆلار.

لەسێ ساڵی یەکەمی سەردەمی حوکمڕانی  لۆلا (200) ملیار دۆلار سەرمایەگوزاری بێگانە کرا لەبەرازیل، 1,5 ملیۆن بێگانە  لەوڵات نیشتەجێ بوون، دوو ملیۆن بەرازیلیش گەڕانەوە وڵات، هەمووی بەهۆی ئەو گەشەو سەقامگیرییەی وڵات لە رووی سیاسی، ئابووری، ئاسایشەوە بەخۆوەی بینیبوو.

لۆلاو هەژاری

لەژیانیاندا هەژاران و رەشپێستەکان و دورگەکانی  بەرازیل  وەک سەردەمی لۆلا ژیانیان باش نەبوووەو کەرامەتیان نەپارێزراوە، لەو وڵاتەی  جیاوازی داهات لەترۆپکی جیهاندا بووە، لۆلا خزمەتی پڕ بەهای کرد بەهەژارانی وڵاتەکەی لەبواری پرۆژەی کۆمەڵایەتی، هاوکاری دارایی و کرێی باشترو پێشکەوتنی کەرتی پەروەردە کرد، (44) ملیۆن هاووڵاتی لەهەژاری و نەخوێندەواری رزگارکرد، کۆی گشتی  33%ی هاووڵاتیانی بەرازیلی کەڵکیان لەبەرنامەی کۆمەڵایەتی لۆلا وەرگرت.

 دوو ملیۆن خانوی  دروستکرد بۆیان، بەپڕۆژەی بەسفرکردنی هەژاری، هەژارانی بەرازیلی  رزگارکرد لەو دەردەی  لەوەتەی بەرازیلی نوێ هەیە هاووڵاتیان بەدەستیەوە  دەتلانەوە.

بۆلسا فاملی ناوی پڕۆژەکەی لۆلا بوو بۆ  بنەبڕکردنی هەژاری، (11) ملیۆن خێزان کەڵکی لێوەرگرت، تاکە مەرج ناردنی منداڵکانیان بوو بۆ خوێندن، بەپێی پڕۆژەکە مانگانە  (87) دۆلار کۆمەکی هەژاران دەکرا، نەخت کۆمەکەکە مانگانە دەچوە سەر ژمارەی ئەو بانکەی بۆیان کرابوەوە، کە دەیکردە  40%ی لانی کەمی کرێ، هاوکات لانی کەمی کرێ بە سیستەم چووە سەر بەتایبەت موچەی کرێکارانی بەرگ شین، سەرەتا لانی کەمی کرێی دانا بە (160) دۆلار لەمانگێک، لەشوباتی 2009 لانی کەمی کرێ گەیشتە  (230) دۆلار لەمانگێکدا.

 داهاتی خێزانەکان لەساڵی 1996ەوە بۆ ساڵی 2002 نەگۆڕابوو، وەلێ لەساڵی 2003ەوە زیادی کرد، ئاستی نایەکسانی بەپێی پێوەری جینی بۆ نایەکسانی لە 0,64ەوە دابەزی بۆ 0,55، کە ئەم ژمارەیەش هێشتا  زۆر  زۆر بوو « پێوەری جینی کەدەبێتە سفر یانی کۆمەڵگا تەواو یەکسانە، ئەوەی پێی دەوترێت کۆمەڵگای کۆمۆنیستی، کە دەکاتە یەک یانی تەواوی سەروەت و سامان لەدەستی یەک کەسدا کۆبۆتەوە» .

تا ئەوکاتەی لۆلا دەسەڵاتی جێهێشت، 10%ی هەژارترینی  وڵات داهاتی بەرێژەی 9% چووە سەر، بەڵام 10%ی هەرە دەوڵەمەندەکان داهاتیان 2-4 % زیادی کرد، بەمەش لاسەنگی لەقازانجی هەژاران پێکهات.

50%ی هاووڵاتیانی بەرازیلی لەهەژاران لەسەردەمی حوکمڕانی لۆلا داهاتیان بەرێژەی 68% چووە  سەر، هاوکات (23) ملیۆن کەس  داهاتیان لە (457) دۆلار مانگانەوە  بۆ (753) دۆلار بەرزبوەوە، بودجەی کەرتی  پەروەردە  لە رێژەی 2,7% ی بودجەی وڵاتەوە  بەرزکرایەوە  بۆ 4,5%.

لە نایەکسانی داهاتدا  بەرازیل ئێستا لەریزبەندی  70ەمین وڵاتی جیهانە، لەکۆی (139) وڵات کە ئامار کراوە، بەپێی راپۆرتی 2018ی تاقیگای نایەکسانی، 10%ی هەرە دەوڵەمەندەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست 61%ی داهاتی نەتەوەیی بۆ ئەوانە، دوای ئەوان  بەرازیل دێت 55%، چین 41% و ئەوروپا 37% و ئەمەریکاو کەنەدا 44%ە.

لەسەردەمی لۆلا  هەژاری بنەبڕ نەکرا وەلێ کەمکرایەوە، بەڵام بەرازیل بە یەکێک لەوڵاتە هەرە نا یەکاسانەکانی جیهان مایەوە، بۆیە ئەو نازناوەی  بۆی بڕایەوە سەرۆکی هەژاران شایانی لۆلا بوو.

ئەمانەش  وایکرد لای گەلی بەرازیلی خۆشەویست بێت، بووە جەماوەریترین سەرۆکی بەرازیل بوو لەمێژوودا، ئۆباما سەرۆکی پێشووی وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا وتی »لۆلا بەناوبانگترین و پڕ جەماوەرترین سەرۆکە لەجیهاندا».هەرچی رۆژنامەی لۆمۆندی فەرەنسییە  لەساڵی 2009 وەک کەسایەتی ساڵ و گۆڤاری تایمزی ئەمەریکیش  وەک کاریگەرترین سەرۆکی جیهانی دیارییان کرد.

هەرچی ئێستایە دوای کودەتای راستڕەوەکان، داهاتی 1%ی هەرە دەوڵەمەندەکان بە رێژەی 8,4% زیادی کرد  لەساڵی 2018، کەچی 50%ی هەرە هەژارەکان داهاتیان 3,2% دابەزی، داهاتی مانگانەی 1%ی هەرە دەوڵەمەندەکان 33,8 جار زیاترە لەداهاتی 50%ی هەرە هەژارەکانی وڵات.

رێژەی  هەژاری تەنها لەنێوان 2015 بۆ 2017 لە 8,3% ەوە بەرزبوەوە بۆ 11,1% ،23,3  ملیۆن  هەژار بەکەمتر لە (50) دۆلار لەمانگێک دەژێن.

لە یۆنی 2019دا پێوەری جینی بەرازیل بۆ نایەکسانی گەیشتە 0,629، زیاتر لەساڵی 2012 کە لۆلا تیایدا گەیشتە دەسەڵات.

هەژاران لە 2014 ەوە ،17,1% داهاتیان لەدەستداوە، چینی ناوەند  4,2%، وەلێ هەره دەوڵەمەندەکان داهاتیان 10,1% زیادی کردووە.

کەواتە کودەتای سەرمایەداران لە رێگای ناسیۆنال فاشیستەکانەوە، ئامانجەکانی خۆی پێکاوە، نیولیبراڵیزم لەژێر دروشمی یەکەم بەرازیل بەرنامەکانی خۆی باشتر جێبەجێ دەکات، کە لە راستیدا نەک یەکەم بۆ بەرازیلە  بەڵکە یەکەم بۆ سەرمایەدارانی بەرازیلە.

لۆلا تەنها 0,5% بەرهەمی نەتەوەیی بۆ بنەبڕکردنی هەژاری تەرخانکردبوو، هاوکاری (64) ملیۆن هەژاری دەدا، ئەی ئەگەر زیاتری تەرخان بکردبایە چی دەبوو، کەواتا پارە لای دەسەڵاتداران هەموو کات هەیە، بەزۆر نەبێت دەریناخەن.

شایی راستگەراکان

لۆلا بەتاوانی گەندەڵی وەرگرتنی شوقەیەک بەهاکەی (590) هەزار دۆلارە دەستگیرکرا، لەگەڵ 78 سیاسی دیکەی بەرازیل تۆمەتبارن بەدۆسیەیەکی گەندەڵی بەناوی شوشتنەوەی ئۆتۆمۆبیل، بەپێی دۆسیەکە  بێت لۆلا خاوەند 190 هەزار دۆلارو دوو ژمارەی بانکی و  دوو خانوو و پارچەیەک زەوییە، سەرەتا  بە (12) ساڵ و مانگێک سزادرا دواتر کەمکرایەوە بۆ هەشت ساڵ، لەکاتێکدا ئەویان دەستگیرکرد، کەچی (78) کەسی دیکە  گلاونەتە  دۆسیەکەوە  هەموو ئازادن و ئەویش پلەو پۆستی لە سەروی هەمووانەوە بووە، بۆیە چەپەکانی بەرازیل پێیان وابوو ئەمە چەوساندنەوەی سیاسییەو  درێژەی کودەتاکەیە بەسەر سەرۆک دیلما رۆسیف کرا لە 14ی ئازاری ساڵی 2016، هاوکات پێیان وابوو تاوانی  تیرۆرکردنی  ماریلا فرانکۆ ئەندامی پارتی ئازادی و سۆسیالیزم کە لە 14ی ئازار لە شاری ریۆ دی جانیرۆو تەقە کردن لەکاروانی لۆلا لەشاری  بارنا هەموو دەچنە چوارچێوەی یەک سیناریۆوە دژ بەچەپەکانی بەرزیل رێکخراوە.

سوپا  پێش بڕیاری دادگا پشتیوانی لەبڕیاری دەستگیرکردنەکەی  لۆلا کرد، جەنەراڵ ئیدواردۆ فیلاس سێ رۆژ پێش بڕیاری دادگا وتبوی: سوپاو هاووڵاتیانی شەرەفەمەند ئیدانەی رزگاربوونی تۆمەتباران لەسزا دەکەن، رێزی دەستورو ئاشتەوایی و دیموکراسیەت دەگرن، هەرچی ژەنەراڵ لویس شرۆیدەرە  لەمە زیاتر رۆیی و رایگەیاند « ئەگەر لۆلا لەهەڵبژاردنەکان بردیەوە، ئەرکی هێزە چەکدارەکانە سستەم بگەڕێنێتەوە، هەردوو ژەنەراڵەکە رایانگەیاند بەشداری لۆلا لەهەڵبژاردنەکان مەترسییە بۆ سەر ئەو جەنگەی بەرازیل دژ بەگەندەڵی ئەنجامی دەدا، لە راستیدا لۆلا مەترسی بوو  بۆ سەر ئەنجامی هەڵبژاردنەکە، هەمان سیناریۆ سوپاو پۆلیس  ئێستا لەپۆلیڤیا بەڕێوەی دەبەن دژ  بەسەرۆک مۆرالیس.

پارتی سۆسیال دیموکراتی راستگەراش رایگەیاند سزانەدانی لۆلا  گەڕانەوەیە بۆ دواوە، وەلێ چەپەکان پێیان وابوو  یاسا بۆ ئامانجی سیاسی بەکارهاتووە، ئەوان پێیان وایە ئەمە کودەتای راستگەراکانە، (78) بەرپرس و پەرلەمانتاری دیکە لەلیستەکەدان، تەنها لۆلا دەستگیرکرا، بەخێرایی دۆسیەی لۆلا چووە پێش لەکاتێک زۆر سیاسی راستەوخۆ گلابوونە گەندەڵییەوەو تا ئێستاکەش دوای (580) رۆژ زیندانی لۆلا  دۆسیەکانیان بەداخراوەیی ماوەتەوە.

ئەفسەری خانەنشین جائیر بۆلسۆنارۆ، ناسیۆنالستی راستگەرا قازانجکەری یەکەم بوو لەدورخستنەوەی لۆلا لەهەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی کۆمار، چونکە لە ریزبەندی دووەمی راپرسییەکانی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارییدا بوو بەجیاوازییەکی زۆرەوە لەدوای لۆلاوە بوو، بە دەستگیرکردنی لۆلا دەرگای کۆشکی کۆماری بۆ کرایەسەر پشت، هەموو چینە چەوسێنەرەکان، لەسوپاوە   بۆ پارتە رەنگاو رەنگەکانی بۆرژوازی گلانە کودەتاکەوە تادەگاتە سستەمی دادوەری، کودەتایەکی سەربازی بەتامی یاسا،لۆلا سەربکەوتایە، مەترسی هەبوو وەک ئێستای مۆرالیس کودەتای بەسەردا بکرابایا، لەسایەی بوونی سوپاو دەزگای ئاسیشی  بەهێزی کۆنترۆڵکراو لەلایەن بۆرژوازییەوە محاڵە بتوانرێت بەگەمەی دیموکراسی دەسەڵات بگرێترێتە دەست، پێشتریش   لەهندۆراس و پاراگوای  هەمان سیناریۆ دوبارەکرایەوە، ئەگەر نەگەڕێینەوە بۆ شیلی.

لۆلاو  هەڵبژاردنەکانی بەرازیل

ئامانج لەدەستگیرکردنی لۆلا، رێگەگرتنی بوو لەگەڕانەوە بۆ  دەسەڵات، لە رێگای   هەڵبژاردنی مانگی  ئۆکتۆبەری 2018 ەوە، ئەگەر بوار بە لۆلا بدرابایا بۆ بەشداریکردن، ئەوا هەڵبژاردنەکە  دەبووە راپرسی  لەسەر زیندانی کردنەکەی، ئەویش لەکۆتادا دادگای هەڵبژاردن بڕیاری یەکلاکەرەوەی لەسەر دەدات.

پێش دەستگیرکردنەکەی لۆلا  وتی» دەستگیرکردنی باشترین کاندیدی هەڵبژاردنەکانی مانگی ئۆکتۆبەر، داڕوخانی نەرێتی دیموکراسییە لەبەرازیل».

راپرسیەکان   دوای دەستگیرکردنەکەی کە لە 11 و 15ی ئەپرێل ئەنجامدراوە دەریدەخەن، پشتیوانیەکەی لۆلا بۆ 47%  بەرزبۆتەوە، بەمەش جیاوازی لەگەڵ دووەم کاندیدی هەڵبژاردنەکان بۆ زیاتر لە (30) خاڵ چۆتەسەر.

هاوکات 41%ی هاووڵاتیان پێیان وابوو لۆلا بێ بەڵگە  سزادرا ، 44%ی هاووڵاتیانیش پێیان وابوو زیندانیکردنی غەدرە لێی کراوە، 58%یش پێیان وابوو مافی خۆیەتی بەشداری هەڵبژاردن بکات، لێ  کودەتاچیەکان هاوپەیمانیەتی  چینی دەسەڵاتداری کۆن و سوپاس و دادوەری ئەو مافەیان لێسەندەوە.

رێگا نەدان بەلۆلا لەبەشداریکردن لەهەڵبژاردنەکان  کۆتایی کایەی سیاسی بەناو دیموکراسیی بوو   لەبەرازیل و  دواتر ئەمەریکای لاتینیش.

لۆلاو  چەپ

لۆلا سەرکردەیەکی قاڵبوی ناو جەرگەی خەباتە، بۆیە بە تۆمەتەکان ورەی نەڕوخاو  لەبانگەشە نەکەوت، داوای کرد دەمەوێت سەیری ناو چاوی  ئەوانە بکەم  تۆمەتم بۆ هەڵە بەستن، وتی: ئەمە کۆتاییم نییە، من بوومە بەبیرێکی سیاسی .

لۆلا لەساڵی 1990 دوای روخانی بەرلین، کۆڕبەندی ساوپاولۆی دامەزراند، بۆ کۆکردنەوەی پارت و هێزە چەپەکانی ئەمەریکای لاتین، کە دواتر لە (15) وڵات گەیشتن بەدەسەڵات، بۆیە ئەو شۆرشگێڕی پاش قەیرانەکانە، رەشەبا هەڵی ناتەکێنێت، لۆلا ئەوکاتی لەدەسەڵات بوو نوێنەرایەتی چەپی میانڕەوی  ریفۆرمیستی بەرازیلی دەکرد  نەک چەپی  شۆڕشگێڕ، لێ لەچەپی رادیکاڵەوە  هاتبوو، لۆلا نەک تەنها  کاریگەری لەسەر چەپی  بەرازیل هەیە، بەڵکە  کاریگەری لەسەر  چەپی  تەواوی ئەمەریکای لاتینیش داناوە بەزۆرینەی بۆچونەکانەوە، ریفۆرمیستییەکەی وای لێنەکرد  لە رادیکاڵەکانیش دابڕێت، ئەو لەژیانەوە  رادیکاڵە، لێ  لەئەزموونی حوکمڕانی یەکەم وڵاتی ئەمەریکای لاتینەوە پراگماتیکە.

دەستگیرکردنی قەیران بوو بۆ چەپەکانی بەرازیل، بەهۆی نەبوونی کارێزمایەکی بەهێزی  چەپ وەک لۆلا کەهەمووی کۆبکاتەوە لەژێر باڵی خۆی، لەکاتێکدا  راستەکان بەهۆی پشتیوانی دکتاتۆرەکانی پێشوی وڵاتانی ئەمەریکای لاتینەوە بەهێزتر بوونە، وەلێ چەپی ئەمەریکای لاتین پارتە شیوعیە مۆزەکانی ئەوروپای رۆژهەڵات  نین، بەڵکە چەپێکن لەهەناوی کۆمەڵگاوە هاتوونەو پاش شکستەکان هەمیشە بۆ بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات هەڵساونەتەوە، ئەوان چەپی نان و کارو ئازادین.

ئازادکردنی  لۆلا هاوکات بوو لەگەڵ  دوو رووداو، سەرکەوتنی چەپ لەمەکسیک  و کودەتای سەربازی  لەپۆلیڤیا، بەئازادبوونی  ئەو چەپەکان بەقەڵایەکەوە بەرەو رووی عەقیدەی مۆنرۆ بۆ داگیرکردنی ئەمەریکای لاتین بەتوانایەکی زیاترەوە بەرەو رووی دەبنەوە، لۆلا لەژێر باڵی  خۆی کۆیاندەکاتەوە، چەپ لەئەمەریکای لاتین لەبزاڤێکی سیاسی  دەرچووە، بووە بە بەشێک لەکلتورو بیری گشتی و بۆیە لەڕیشە دەرهێنانی ئەستەمە.